Predstava Prvih Sezona JDP-A Ne Bi Mogla Da Se 6 Vizuelni Identitet Jugoslovenskog Dramskog Pozorišta 1948 - 2008
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Jugoslovensko dramsko pozorište Vizuelni identitet 1948 - 2008 Muzej pozorišne umetnosti Srbije April - septembar 2008. Unutrasnja naslovna.indd 3 13.4.2008 21:30:33 Dvorana 1948.indd 2 13.4.2008 21:33:06 Dvorana 1948.indd 3 13.4.2008 21:33:07 Jovan Ćirilov Jovan Ćirilov NOVE TENDENCIJE - DA, AVANGARDNA AVANTURA - NE VIZUELNI IDENTITET JUGOSLOVENSKOG DRAMSKOG POZORIŠTA 1948-2008. U proleće 2003. godine u samoj završnici vladajućeg socrealizma, tako su umetnici JDP-a, rekonstrukcije, ili, tačnije rečeno, izgradnje nove reditelji, glumci, scenografi i kostimografi, već prvih zgrade Jugoslovenskog dramskog pozorišta, posle sezona prevazišli dogmu tadašnje zvanične estetike požara 17. oktobra 1997. godine, postavilo se u svim njegovim elementima. pitanje - da li u foaje vratiti mozaik Mila Milunovića To je za stručno oko bilo vidljivo i na arhitekturi iz 1948. godine? Oni koji su bili protiv vraćanja rekonstruisane zgrade Jugoslovenskog dramskog mozaika slavnog slikara, tvrdili su da novom JDP-u pozorišta. ne dolikuje mozaik iz doba socijalističkog realizma. Dobri poznavaoci arhitekture tvrde da je zgrada Bila je to vladajuća estetika u vreme kada je tadašnji Manježa, koju je za JDP adaptirao arhitekta Momčilo predsednik Vlade FNRJ, maršal Josip Broz Tito, Belobrk (1905-1980), u saradnji sa umetničkim godine 1947. potpisao uredbu o osnivanju ovog rukovodiocem Bojanom Stupicom (1913-1980), reprezentativnog pozorišta po ugledu na MHAT. bila na tragu međuratnog svetskog i srpskog Srećom, prevladalo je stanovište da mozaik valja modernizma. Dvojica arhitekata odlučili su se da vratiti na mesto između ulaza u parter, gde je i bio pokriju neoklasicističku fasadu arhitekte Nikolaja od osnivanja do požara 1997. godine. Iako, osim Krasnova i izmene ulaz u zgradu radikalnom gabarita, ništa nije ostalo od zgrade JDP-a iz doba intervencijom. Ta intervencija ostvarena je svesno, kad je otvarano, ulazeći i danas tamo imam osećanje mada ne deklarativno jer je u to vreme to bio da dolazim u istu zgradu u kojoj sam se kao mlad nemogućno, u stilu međuratnog modernizma, čiji je gledalac, student filozofije, 1950. godine popeo na izraziti predstavnik bio arhitekta Belobrk. Zvanično drugu galeriju da gledam Sofoklovu Antigonu sa otklanjajući građanski neoklasicizam ruskog Marijom Crnobori u naslovnoj ulozi. emigranta Nikolaja Krasnova (što nije nešto samo po Za mene je upravo taj mozaik "Devojka sa bakljom"†, sebi pohvalno), ostvaren je napredniji arhitektonski za to vreme sa gotovo nedozvoljivom slobodnom korak u stilu avangarde zbog koje se u Sovjetskom stilizacijom zvaničnog grba Jugoslavije i lebdećom Savezu tih godina dopadalo sibirskih gulaga. Bilo tragičnom maskom, uprkos tim elementima je to zapravo krijumčarenje jeretičke međuratne patetične ikonografije socijalističkog realizma - avangarde. metafora šta je u stvari bilo JDP već na samom Nešto slučajno dešavalo se i na sceni njegovom početku. Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Osim Kao što je na mozaiku "Devojka sa bakljom" veliki propagandne predstave Duboki su koreni dvojice jugoslovenski slikar Milo Milunović prevazišao sivilo danas zaboravljenih američkih dramatičara Arnoa D`Isoa i Džemsa Goa, kritike američkog rasizma † Za lik "Devojke sa bakljom" majstoru Milu Milunoviću je pozirala glumica Ana Krasojević, članica Humorističkog od strane većinskog belog stanovništva, nijedna pozorišta na Terazijama predstava prvih sezona JDP-a ne bi mogla da se 6 Vizuelni identitet Jugoslovenskog dramskog pozorišta 1948 - 2008 Cirilov tekst.indd 2 14.4.2008 20:12:04 Nove tendencije - da, avangardna avantura - ne podvede pod čisti socijalistički realizam. Ovaj osnivač Jugoslovenskog dramskog pozorišta, Kada se govori o vizuelnom identitetu njegov graditelj u doslovnom i u prenosnom smislu, Jugoslovenskog dramskog pozorišta, mora se imati bio je blizak nemačkom i češkom ekspresionizmu na umu da je šezdeset godina relativno mali period Ervina Piskatora i Emila Františeka Burijana, a to da bi se uočili jasni stilski periodi u likovnosti je podrazumevalo društveni angažman i jarkost predstava i ostalih pojava koje prate pozorišni čin pozorišnog čina. Tako je nosila pečat društvene - plakati, programi, flajeri, ulaznice. Pritom, dekor, angažovanosti njegova režija Cankarovog Kralja kostimografija i maska spadaju u bitan element Betajnove, a bili su jarka negacija sivila socrealizma pozorišnog čina duboko vezan za njegovu estetiku, pre svega njegov Dundo Maroje i Ribarske svađe, a to znači i za ideologiju, dok je prateći materijal više puni mediteranskog erosa - tuđeg puritanizmu znak mišljenja u pozorištu već neposredni idejni čin. ranog jugokomunizma. Ne zna se gde je kod Stupice Dekor i kostim prve decenije Jugoslovenskog počinjao svesni levi ekspresionistički angažman, dramskog pozorišta više su zavisili od repertoarskog a gde se ispoljavao njegov lični temperament i poteza, to jest od drame koja je stavljana na neobuzdani dar koji nije mogao da podnese stege repertoar i reditelja kome je poveren komad, nego od socijalističkog realizma. Na kraju prve pozorišne estetike koja bi važila za sve umetnike koji stvaraju sezone 1947/1948, u kojoj je JDP prikazalo svoje u JDP-u. prve četiri predstave - "Kralj Betajnove", "Ujka Dok je sa osnivanjem "Savremenika" i "Dela" 1955. Vanja", "Ribarske svađe" i "Škola ogovaranja", i to godine, realistički i modernistički front bio strogo sve tri u 1948. godini - održana je neka vrsta javnog podeljen na dva dela, u JDP-u su bili pod istim suđenja. Na sastanku JDP je optuženo za ideološko krovom u neobičnoj koegzistenciji oba toka. Realiste skretanje zaraženo "formalizmom" u prikazivanju je predstavljao Velibor Gligorić, glavni urednik komada. To znači da je najviše partijsko rukovodstvo "Savremenika", a sa modernističkog krila u pozorištu zemlje tačno naslutilo, čak uočilo modernističke je istovremeno delovao kao umetnički rukovodilac tendencije, koje Jugoslovenskom dramskom predratni nadrealist Milan Dedinac. pozorištu danas služe na čast. To skretanje je na neki Oštri sukobi na ideološkoj bazi nisu se u JDP-u način bilo vidljivo pre svega u vizuelnom oblikovanju otvoreno ispoljavali kao na literarnom frontu. Ali je predstave i jarkom mizanscenu prvih predstava. Milan Dedinac, pre svega preko Tomislava Tanhofera, Mi, mlada studentska publika, odmah smo prigrlili primenjivao svoj omiljeni stil pariskog Kartela Batija, JDP kao pozorište svoje slobode i jeretičnosti, za Dilena, Žuvea i Pitoefa, a koji je karakterisao estetski razliku od Narodnog pozorišta, koje se držalo svoga purizam. Realistički dekor javljao se u komadima estetskog tradicionalizma, nekim čudom estetički koji su i napisani u realističkom maniru, kao što bliži partijskoj vrhuški nego JDP, teatar koji je ta su "Jegor Buličov" ili "Na dnu" Gorkog , koje je partija osnovala. režirao Mata Milošević. Međutim, on je intimno bio Na vizuelnom planu od samog početka u JDP-u je sklon modernizmu još iz međuratnih godina svoje vladao princip cvetanja svih cvetova. Savremeno mladosti na sceni Narodnog pozorišta. On je kao u sferi vizuelnog - podrazumevalo se od prvog mladi glumac 1935. godine u Narodnom pozorištu, dana, mada nije na taj način bilo izraženo. U čiji je bio član, režirao Maksima Crnojevića u literaturi protagonista realizma, Velibor Gligorić, izrazitom avangardnom stilu tadašnjeg modernizma. na čelu pozorišta od 1949. godine, u teatru je Tako da je i u JDP-u, kad je režirao savremenu tolerisao svežinu nove vizuelnosti, kako kartelovski klasiku, svesno težio modernom izrazu. Blizak purizam tako i blagu modernističku stilizaciju jedne međuratnom modernizmu bio je i Bojan Stupica. Ožalošćene porodice scenografa Milenka Šerbana u Vizuelni identitet Jugoslovenskog dramskog pozorišta 1948 - 2008 7 Cirilov tekst.indd 3 14.4.2008 20:12:04 Jovan Ćirilov režiji Mate Miloševića. estetizmom, ali i iskoracima u dekorativnosti. Biljana U Mati Miloševiću kao da se ispoljila ta estetička Dragović je u saradnji sa Vidom Ognjenović, u svakoj koegzistencija realizma i modernizma. A to je bilo njenoj režiji imala snagu da uspostavi funkcionalnu i stanovište glavnog scenografa ranog perioda vezu lika sa vizuelnošću cele predstave. Ljiljana JDP-a Milenka Šerbana, koji je između dva rata u Dragović je u pozorišnu praksu unela novinu da pariskom ateljeu Andrea Lota usavršavao svoju kostime stvara tokom proba, ne namećući ni slikarsku praksu. U slikarstvu intimista, dalek od reditelju, ni glumcu ni sebi apriori nacrtane kostime. njegove kubističke estetike, u dekoru umeo je Lana Cvijanović je sa svojom osobenošću razvila da bude mnogo moderniji nego u svojim uljima dekorativnost, estetičnost i funkcionalnost kao i pastelima. Za "Romea i Đulijetu" Šerban je, u osnovne principe kostimografije. dogovoru sa rediteljem Matom Miloševićem, Mlađi umetnici u ovoj oblasti davali su ozbiljan napravio konstruktivistički dekor, most od kovanog doprinos mnogim predstavama - i taj doprinos je gvožđa, univerzalni prostor za sve prizore Šekspirove prevazilazio oblast scenografije i kostimografija, tragedije. Ovu prilagodljivost stilu od realizma do time što je bio ključ za shvatanje dubljeg koncepta purizma pokazao je još jedan stalni scenograf JDP-a, predstave. Petar Pašić, sa istim estetski širokim dijapazonom. Svaki od umetnika od velikog dara koji su likovno Pašić Šerbana 60-ih godina postepeno smenjuje u oblikovali predstave u JDP-u, davali su, pored glavnim scenografskim zadacima sve do kraja 70-ih reditelja, svoj pečat predstavi, a pre svega Miodrag godina. Tada se na sceni JDP-a pojavljuju univerzalni Tabački, taj pobornik metaforičnih