BILTSE MILITAIRE MONUMENTEN in TEKST DE BILT, in DE KRONIEKEN VAN LAAT MIDDELEEUWSE BEWONERS VAN GELDERLAND EN HOLLAND Dr
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Biltse Grift maart 2007 BILTSE MILITAIRE MONUMENTEN IN TEKST DE BILT, IN DE KRONIEKEN VAN LAAT MIDDELEEUWSE BEWONERS VAN GELDERLAND EN HOLLAND Dr. Anne Doedens dat onze gemeente belangrijk militair gebied ledere plaats heeft zijn monumenten in ons was. Niet alleen in de negentiende eeuw. land. Er zijn ook essentiële 'oudheden' in tekst. Immers vanaf 1815 werd de stad Utrecht Zoals de Mathilde-oorkonde in De Bilt. De binnen de Hollandse Waterlinie gebracht. hierna genoemde bronnen - van belang voor Daarna kwamen de forten van de Nieuwe de Biltse geschiedenis - zijn vindplaatsen van Hollandse Waterlinie op en bij ons gebied zulke Biltse monumenten in tekst. Ze zijn van tot stand (De Bilt, Ruigenhoek, Blauwkapel, belang omdat het hier niet gaat over Franstalige Voordorp). bronnen, afkomstig Van over de grenzen'. Deze militaire functie van ons gebied was Dat wil zeggen dat het hier gaat om teksten uitdrukkelijk al aanwezig vanaf de veertiende afkomstig uit het gebied dat later Nederland eeuw. Op 19 juli 1348 vond in de buurt van gaat heten. De schrijvers leefden relatief dichtbij Hollandsche Rading al een veldslag plaats tussen de plaatsen die zij beschreven en zij zullen de troepen van de graaf van Holland en de veel uit de eerste hand vernomen hebben. bisschop van Utrecht: Het gaat voor De Bilt om twee bronnen. Ik geef uit deze bronnen een paar citaten, want „tusschen [de Hollanders] en die van 't Stigt, het in zijn geheel opnemen van de werkelijke [is], op eene vlakte, Lopers genaamd... een slag tekstomvang (in origineel en vertaling) zou voor voorgevallen ... waar in die van Eemnes, zig De Biltse Grift te omvangrijk zijn. De teksten onder een Hollandschen Hoofdman begeeven zijn overigens in hun geheel zeer de moeite hebbende, dapperlyk tegen de Bisschoplyken vogten, waard. Opvallend is, dat alle keren dat De Bilt doch eindelyk het nederspit delfden!' (Uit: de in deze bronnen voorkomt, het over oorlog en Tegenwoordige Staat van Utrecht, Amsterdam, geweld gaat. In de meeste gevallen, gaat het om 1772.) militaire operaties. Dat laatste drukt ons met de neus op het feit, Biltse militaire monumenten latDrrDcpuiïnpaciDrrlDntfcrr uoocrDiotKtromjrsncrn^dmr jbcgümfd oauDni mer ös ftcrcn »mtpfrntauljonDcrrcn DiirnDrr tuil ornmogbrnDrn hcrtogt pijillips üan bottrgonmcnüefutniDe tgracffrap oaljr urgouoüfHoaiiöollantcfurrlanr tot Dm iarf.üatiüi)fttrnöonDcrt.niDtfcutcn. tU.iii!)ni»iootirnönil»rrtogfpft«iIti;üiftnbourßotiOirnömooöriaiiLfocnop{ riutorauruanboll.MtncrlanrrniKiru.mt. tJDatq.tapitrl. B SjA mm bmegfrc Wits fomoan Ft'<*^|bours<mbtfioBrU)0J8fi>urT' mitonttenrrtignancrft surrgrtunoc utoiiiwrwtobenanbcpcrrnu ritgbr- m«ifrtaicrrui.0T.iueBi ftrnctioutüni boll.mi-.rrUiitrnDurfl.it roótimnta:> crn unirartttif b rrfjjfniir ni Opr n.wftf ; D.ibloreraifororlujo.iàaioitiocBcrû luqjnt uwibrrto« $ öourgoiigtn. prUIIU.ibOUrjd «sçœprrr bintlirrtorr f 'bil .v;.";< ' ltyOl'ftS r««:a:5 P "" \j~ '_ iur ini'ff*-!'»' u«i' ft ' '.*'"*' < L,rl'T.' UÏOUlUf M nS~tv5:) •kri (oboi;iur."iu<,i'.'.M|' fsiftrrnt b:o.-o' rfi'i ,/ •. D.o.ilirl.-re'in.n ^Ä'-*'"T ••.^/ y~~jjljr» prn iUtmt>..bn>f ^V'fi«^ L ~ wRi rfuïoiuurs.ifobou.innlDiOiimrmar' fü pririrbrr.ojrybillipomotÖroarfOrt fuftrrrrtbiorDrr ,Uoti9ferro«tsbt Ope u.irtrrrfgriwrmuaöaöriimofö Bpe uiomoruuobrtOonrrtht intrnOf bao tir niorfcrtfi<martrriihHlDiflr{rrfar- ûntio.-i.irrôobrrfni.<C£'6C.rnmriti. limoolifpbillipotuaoutfmroaçîbrHfrfrrnflInunlifrrrtrnOf onruriirnocfrrr martïiifli lirrrrriMmtcriurtOE.uü.lautftapijn) licrtoghc uait bourflottoirn uau De Biltse Grift maart 2007 Volgens een lokaal goed bekende historicus moeten we de plaats van handeling uitdrukkelijk Over de auteur bij Hollandsche Rading zoeken. (A.J. Maris, Willem van Berchen was een vijftiende- Eemnes, Utrecht, 1947.) eeuwse Nijmeegse kanunnik. Terwijl de hierna genoemde Aurelius - schrijver van de andere Daarnaast is er uiteraard de al veelvuldig bron - een tijdgenoot was van Erasmus, leefde beschreven Slag bij Westbroek in december 1481. Van Berchen een of twee generaties eerder. (O.m.: A. Doedens, Veel in weinig. De slag bij Zijn werk is van aanzienlijk belang voor de Westbroek en de muurschilderingen als brandpunt middeleeuwse geschiedenis van Gelderland van een geschiedenis van het Noorderpark en en Nijmegen. Aangezien echter de laat W van Schaik, Boeren, Soldaten, Heiligen, middeleeuwse twisten, die we hier aanduiden Groenekan, 1996.) met de Hoekse en Kabeljauwse twisten, zich niet aan gewestelijke grenzen hielden, geeft Van Maar terug naar het begin: dit artikel gaat vooral Berchen ook informatie over de bemoeienissen over onbekende teksten over de laatmiddeleeuwse van de Gelderse hertogen met het Sticht. militaire geschiedenis van De Bilt, militaire Biltse Tweemaal komt De Bilt voor in Van Berchens 'monumenten in tekst'. Twee bronnen dus. Kroniek. In ieder geval blijkt uit de uit het Latijn de vertaalde fragmenten de militaire I De Gelderse Kroniek van 1465: De Bilt betekenis van het Biltse gebied. verbrand Over het jaar 1372 Over de kroniek Willem van Gulik verbrandt onder meer De In 1465 verschijnt een kroniek over de Bilt. Uit:: De Gelderse Kroniek van Willem van geschiedenis van Gelre, geschreven door Willem Berchen (druk 1950): van Berchen. {De Gelderse kroniek van Willem „In het jaar onzes Heeren rukte Willem van van Berchen, ed. A.J. de Mooy, Arnhem 1950; Kleef met de Bronkhorsten met geweld naar het Berchen, W van, De nobiliprincipatu Gelrie bisdom Utrecht op en verbrandde Amerongen, et eius origine, ed. L.A.J.W. Sloet van de Beele. Doorn, Zeist en De Bilt." ' Den Haag 1870.) [Willem van Kleef was hertog van Gelre van Biltse militaire monumenten 1383 tot 1402. De Gelderse variant van de deel originele geschiedschrijving, die voor Hoekse en Kabeljauwse twisten was de strijd zover we weten niet terug gaat op een eerder tussen Bronkhorsten en Hekerens.] geschreven kroniek. De Cronycke van Hollandt Zeelandt ende Vrieslant verscheen volgens Over het jaar 1421 het drukkerscolofon op 18 augustus 1 517 in Jacob van Gaesbeek verbrandt en plundert De Leiden. Het boek was eeuwenlang de enige Bilt. populaire vaderlandse geschiedenis. „... in die tijd (oktober 1421) richtte Jacob van Gaesbeeck met de Geldersen en de met Over de auteur hen verenigde Utrechtenaren veel schade aan, Cornelius Gerardi, of eigenlijk Cornelis Geritsz. want hij verwoestte met brandstichting en roof of Gherytsz. van Gouda was beter bekend onder Gerlandia [De Geer of Vreeland] en het voor de zijn naam als geleerde: Cornelius Aurelius. Hij Utrechtse stadspoorten liggende De Bilt." 2 werd rond 1460 in Gouda geboren en was een [Jacob van Gaesbeeck, was heer van Abcoude, tijdgenoot van Erasmus. Aurelius studeerde - na van Putten en van Stryen. Hij was een zeer leerling te zijn geweest van de Lebuinusschool aanzienlijk edele met bezittingen in Holland in Deventer - 'artes', onder meer aan de en Brabant; een van de krijgsheren tijdens de universiteit te Keulen. In Parijs behaalde hij in Hoekse en Kabeljauwse twisten.] 1485 de magistertitel. Terug in Holland werd Aurelius regulier kanunnik van de Augustijner II De Divisiekroniek van 1517 en De Bilt/ orde. Tot zijn dood op 8 augustus 1531 was Westbroek [ed: Karin Tilmans. Amsterdam hij kloosterling in het Windesheimer klooster 2003] Eemstein bij Dordrecht. Over het boek en de eerste druk Over de drukker De divisiekroniek heet eigenlijk: Die cronycke Op 9 oktober 1516 had Jan Seversz door van Hollandt, Zeelandt ende Vrieslant middel van een privilege van Karel V de beghinnende van Adams tiden tot die geboerte garantie gekregen dat door geen andere drukker ons heren Jhesu, voertgaende tot den iare in Holland, Brabant of Vlaanderen een Cronycke M. CCCCC ende XVII. Hij bevat voor een groot van Hollandt mocht worden uitgegeven, mits hij 10 De Biltse Grift maart 2007 het werk binnen vier jaar werkelijk in druk gaf. Utrecht in De Bilt komende, zie, daar kwam Walraven, de bastaard van Brederode, met zijn Over de in de divisiekroniek opgenomen gezelschap aangereden en sloeg hen dood." 3 feiten over De Bilt en Westbroek Pagina's lang wijdt de divisiekroniek uit over Over het jaar 1458 de moord op Bilts grondgebied in 1457 en de Over de verbranding van een deel van De Bilt gevolgen daarvan, zoals ik die al eerder beschreef door de 'Bastaard van Bourgondië' leest men: C in De Biltse Grift, (14 jaargang p. 74) „... kwam Anton, de bastaard van Bourgondië, de broer van bisschop David, met 1000 paarden Een moord die ook weer thuis hoort in de naar het Sticht Utrecht om zijn broer te helpen geschiedenis van de Hoekse en Kabeljauwse ... [hij] kwam met zijn gehele legermacht twisten, evenals de slag bij Westbroek van 1481. naar De Bilt en verbrandde daar sommige In de kroniek komt deze laatste slag uitvoerig huizen." 4 - voor het eerst in de 'eigen' middelnederlandse weergave - aan bod. Daarnaast treft men in de Over het jaar 1481 divisiekroniek weer vier nieuwe gevallen waarbij De Slag bij Westbroek (in de divisiekroniek de militaire betekenis van De Bilt naar voren voor het eerst in het middelnederlands komt. beschreven). „Daar ontstond een hevig krijgsgewoel, want De doodslag op drie Haarlemse notabelen door zij [d.w.z. de burgers van Utrecht en hun Walraven van Brederode. helpers] werden van voren en van achteren fel „In het jaar 1457 werd door de stad Haarlem aangevallen. Zij vielen uiteen, de ene hierheen besloten dat burgemeester Claas van Yperen, en de andere daarheen wegvluchtende over het schepen Gerrit van Noordwijk en de land. Want land en water waren beide even hard stadssecretaris Willem Paeds naar Amersfoort bevroren.