Zeszyty PRASOZNAWCZE
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KWARTALNIK OŚRODKA BADAŃ PR ASOZN A WCZYCH UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI Zeszyty PRASOZNAWCZE (ROCZNIK XXXV JAKO KONTYNUACJA PRASY WSPÓŁCZESNEJ ł DAWNEJ Z LAT 1958— 1959) NR 3-4 (131-132) R. XXXV KRAKÓW 1992 NR INDEKSU 38364 PL ISSN 0555-0025 ZESPÓŁ REDAKCYJNY Zbigniew Bajka, Sylwester Dziki, Ryszard Filas, Ignacy S. Fiut (redaktor numeru), Józef Kozak (sekretarz redakcji), Walery Pisarek (redaktor naczelny), Henryk Siwek, Andrzej Zagrodnik WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI Prof. Aleksandr Bierieżnoj — Sankt-Pietierburgskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet, Fakultiet Żumalistiki; prof. Roger C 1 a u s s e — Université Libre de Bruksellcs; dr Slielton A. Gunaralne — Mass Communications Department, Moorhead State University (Minnesota); prof. James D. 11 a 11 o r a n — University of I>eicester, Centre of Mass Communication Research; dr Vladimir II o 1 i n a — Novinärsky Studyjny Ustav, Bratysława; doc. Wladimir W. K i e 1 n i k — Uralskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. M. Gorkogo, Fakultiet Żumalistiki. Jekatierinburg; prof. Jewgienij A. Korni'low — Rostowskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet, Filologiczeskij Fakultiet; prof. William H. Melody — Centre for International Research on Communication and Information (CIRCIT), Melbourne; prof. Jewgienij P. Pro- c h o ro w — Moskowskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. Łomonosowa, Fakultiet Żumalistiki; doc. Karl Erik R o s e n g r e n — Lunds Universitet, Sociologiska Institutionen; prof. Herbert I. Schiller — University of California, La Jolla; dr Benno .Sign it zer —Universität Salzburg, Institut für Kommuni kationswissenschaft; prof. Tapio V a r i s — University of Industrial Arts, Helsinki PROJEKT OKŁADKI: Zygmunt Strychalski © Zeszyty Prasoznawcze 1903 Adres redakcji: 31-007 Kraków, ul. Wiślna 2, tcl. 22-60-68. Wydawca: Uniwersytet Jagielloński, 31-007 Kraków, ul. Gołębia 24. Nakład 350 egz., ark. druk. 1 1. Numer został zamknięty i oddany do składu w lutym 1993. Podpisano do diuku i diuk ukończono w kwietniu 1993. Skład, druk i oprawa: zespól poligraficzny Ośrodka Badań Prasoznawczych UJ: Janusz Ilamik, Ryszard Skimina, Andrzej Zagrodnik. Nr indeksu: 38364 PL ISSN 0555-0025 SPIS RZECZY ZPROBLEMÓW AKTUALNYCH Walery Pisarek: Czy potrzebujemy Rady Prasowej? 5 ROZPRAWY 1 ARTYKUŁY Jerzy M o n d, Alexandra K w i a t k o w s k a - V i a 11 e a u: Zmiany w sytuacji mediów w krajach komunistycznych i postkomunistycznych 12 Ryszard Filas: Zainteresowanie sprawami lokalnymi a korzystanie z prasy 33 Władysław Tyrański: Historia w pułapce mitu 53 Piotr Ci orski: Jakim narodem winni być Polacy? Publicystyka socjalistyczno-niepodległościowa (1908-1914) ' 73 Krzysztof Woźniakowski: U początków idei porozumienia lewicy literackiej. Akcje i dyskusje Nowego Pisma 1932-1933 86 MEDIA NA ŚWIECIE Ryszard E i 1 a s: Przemiany mediów skandynawskich w latach osiemdziesiątych 98 MATERIAŁY Kształcenie przyszłych kapłanów do pracy ze środkami społecznego komunikowania (Katarzyna Pokorna-Ignatowicz) 114 "Aetatis novae". Instrukcja duszpasterska Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu o przekazie społecznym 120 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Mirosława B i a ł o s k ó r s k a: Słownictwo prasy polskiej polowy XIX wieku (Alicja Zarodniko wa) s. 135; Irena S o c h a: Czasopisma dla młodzieży — literatura piękna — wychowanie literackie (1918-1939) (Jerzy Jarowiecki) s. 138; Jerzy Olędzki (red.): Polskie media w okresie przemian (Małgorzata Leśniak) s. 140; Maciej Mrozowsk i: Między manipulacji) a poznaniem. Człowiek w świecie mass mediów (Walery Pisarek) s. 142; John K c a n e: Media a demokracja (Ignacy S. Fiat) s. 144; Badania nad językiem telewizji polskiej. Ilościowy opis słownictwa. Pod red. Zofii Kurzo we j (Alicja Zagrodnikowa) s. 147; Reading llie News. Red. R. K. M a n o f f, M. S c h u d s o n (Monika Bosaknwska-Sabaj) s. 150; Eckhard L a n g e (red.): Medienarchive in politischen Umbrachzeiten (Ignacy S. Fiut) s. 152; Sehwarzweißbuch. Spruchpraxis des Deutschen Presserals (Zbigniew Oniszczuk) s. 152; Herbeil B e 1 li g e: Die Zulässigkeit der zeitlichen Beschränkung der Hörfunkwerbung in NDR (Ignacy S. Fiut) s. 153; Media Asia 1991 nr 4 (Jarosław Grzybczak) s. 154. KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA Sejmik wydawnictw regionalnych (Pilzno, 18-19 IX 1992 r.) (WłodzimierzChorązki) 158 "Prawo do informacji — prawo do prawdy" (Posiedzenie Krakowskiego Koła Condorceta, 22 X 1992 r. (Ignacy S. Fiut) 159 11 Międzynarodowe Lipskie Akademickie Dni Mediów 1 Komunikacji (Walery Pisarek) 162 Seminarium i wystawa prasy lokalnej województwa rzeszowskiego (4 XI 1992 r.) (Włodzimierz Chorązki) 163 .Spotkanie tygodników regionalnych nt. transformacji prasy lokalnej (Ślesin k. Konina, 12-13 Xl 1992 r.) (Ryszard Filas) 164 Summaiy • • • • '68 Z PROBLEMÓW AKTUALNYCH Zeszyty PRASOZNAWCZE Kraków 1992 R. XXXV, nr 3-4 (131) WALERY PISAREK CZY POTRZEBUJEMY RADY PRASOWEJ? dea utworzenia w Polsce Rady Prasowej narodziła się w roku 1980 jako Ielement ogólnego, głównie spontanicznego procesu obudowywania partyj- no-państwoweo aparatu władzy mechanizmami społecznej kontroli. Dlatego inicjatorzy powołania jej do życia nazwali ją Społeczną Radą Prasową. W ich intencjach miała ona stanowić przeciwwagę, a przynajmniej ograniczenie pozy cji PZPR-ur-którego zbrojnym ramieniem był nominalnie państwowy Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego, 12 grudnia 1981 roku zespół pod przewodnictwem prof. Andrzeja Kopffa w ramach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych NSZZ "Solidarność" zakończył wielomiesięczne prace nad projektem ustawy o prawie prasowym. Projekt nie był wprawdzie zbyt rewolucyjny, godził się nawet z utrzymaniem zasady koncesjonowania wydawnictw prasowych, ale przewidywał ograniczenie wysokości nakładu ga zet i czasopism wydawanych przez jednego wydawcę, a co najważniejsze — ustanawiał normy prawne tam, gdzie dotychczas decydowała wyłącznie wola "przewodniej siły politycznej społeczeństwa". Autorzy projektu usiłowali zmie ścić swoje zamysły liberalizacyjne w ramach porządku prawnego PRL-u. Daje się to odczuć już w preambule projektu ustawy: "W celu urzeczywistnienia warunków sprzyjających działalności prasy zgodnie z Konstytucją PRL i obo wiązującym prawem oraz zasadami sprawiedliwości, wzajemnego poszanowa nia i przestrzegania praw człowieka w duchu praworządności i sprawiedliwości, a także w związku ze służebną rolą, którą prasa powinna spełniać w społeczeń stwie, stanowi się, co następuje [...]". Najbardziej obrazoburcze w tej deklaracji, ociekającej ówczesną oficjalną frazeologią, było uznanie społecznie służebnej roli prasy, która w myśl leninowskiej doktryny miała być instrumentem partyj nej propagandy, agitacji i organizacji. Artykuł 5 tego "solidarnościowego" projektu ustawy o prawie prasowym przewidywał utworzenie Społecznej Rady Prasowej, do której zadań miało należeć: "1. czuwanie nad realizacją zasady wolności słowa i dostępu do informacji, 2. reprezenlowanie prasy wobec Sejmu, Rządu i społeczeństwa, 3. nadzór nad rozdziałem papieru, sprzętu poligraficznego, urządzeń służą cych prowadzeniu emisji radiowych lub telewizyjnych [...], 4. wydawanie organom administracji państwowej wiążących wytycznych w zakresie polityki udzielania koncesji na działalność prasową [...], 5. inicjowanie badań nad prasą oraz wyrażanie opinii co do jej poziomu, rzetelności, sposobu informowania społeczeństwa, 6. opiniowanie aktów prawnych dotyczących działalności prasowej, 7. uchwalanie regulaminu Funduszu Prasowego oraz przyznawanie dotacji na pokrycie prowadzenia działalności prasowej." Społeczna Rada Prasowa, w której skład wchodziliby przedstawiciele partii i stronnictw politycznych, rządu, instytucji i organizacji prowadzących działal ność prasową, związków zawodowych oraz nauki i stowarzyszeń twórczych związanych z tą działalnością, miała podlegać Sejmowi. Na wspomniany Fun dusz Prasowy, "przeznaczony na wspomaganie działalności prasowej zgodnie z potrzebami społecznymi" miały się składać oprócz dotacji z budżetu państwa, darów i zapisów, wpływy ze specjalnego 5-proccntowcgo opodatkowania "działalności prasowej". Społeczny projekt ustawy o prawic prasowym wczesną wiosną 1982 r. przekazany został nieoficjalnie — ale z wiedzą i aprobatą przewodniczącego Zespołu — Ministerstwu Sprawiedliwości i tu posłużył jako podstawa tzw. rządowego projektu ustawy o prawie prasowym. Pierwsza wersja lego projektu przewidywała powołanie Rady Prasowej, choć już nic "Społecznej" i nic przy Sejmie, ale przy Radzie Państwa lub premierze. Rada Prasowa w myśl tej wersji miała przede wszystkim współdziałać "z organami państwowymi, politycznymi i społecznymi, z Narodową Radą Kultury, Polską Akademią Na uk, Ministerstwem Kultury i Sztuki, innymi ministerstwami, urzędami central nymi" itd., itp. Miała też prowadzić mediacje w sprawach prasowych, inicjować badania nad prasą, wyrażać opinię w sprawach prasy oraz dokonywać okreso wych ocen poziomu prasy. Pominięto już w tym projekcie "solidarnościowe" postulaty czuwania nad realizacją zasady wolności słowa, nadzoru nad rozdzia łem papieru i innych dóbr oraz utworzenia Funduszu Prasowego. Jak się jednak wkrótce okazało, i ten projekt w trakcie dyskusji w komisjach sejmowych uznany został za zbyt liberalny. Według ustawy "Prawo prasowe" z 26 stycznia 1984 r. Rada Prasowa usytuowana została przy premierze, który określał szczegółowy zakres jej dzia łania, nadawał jej statut, a także powoływał jej członków "spośród kandydatów zgłoszonych przez organizacje dziennikarskie [...], wydawców prasowych" oraz "spośród przedstawicieli organów administracji państwowej,