Kapitał Zagraniczny W Polskiej Prasie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KWARTALNIK OŚRODKA BADAŃ PRASOZN AWCZYCH UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI PRASOZNAWCZE (ROCZNIK XLI JAKO KONTYNUACJA PRASY WSPÓŁCZESNEJ I DA WNEJ Z LAT 1958-1959) NR 1-2 (153-154) KRAKÓW 1998 NR INDEKSU 38364 PL ISSN 0555-0025 ZESPÓŁ REDAKCYJNY Zbigniew Bajka, Izabela Dobosz, Sylwester Dziki, Ryszard Filas, Ignacy S. Fiut, Józef Kozak (sekretarz redakcji), Walery Pisarek (redaktor naczelny), Henryk Siwek, Andrzej Zagrodnik WSPÓŁPRACOWNICY ZAGRANICZNI Prof. Mihai C o m a n — Universitatea Bucuresti; prof. Ian C o n n e 11 — Wolverhampton University; dr Shelton A. Gunaratne — Mass Communications Department, Moorhead State University (Minnesota); prof. James D. Halloran — University of Leicester, Centre of Mass Communication Research; prof, dr Vladimir H o 1 i n a — Univerzita Komenského, Bratysława; doc. Lija P. J e w s i e j e w a, Moskowskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. Łomonosowa, Fakultiet Żurnalistiki; doc. Władimir W. K i e 1 n i k — Uralskij Gosudarstwiennyj Uniwiersitiet im. M. Gorkogo, Fakultiet Żurnalistiki, Jekatierinburg; prof. William H. Melody — Centre for International Research on Communication and Information (OROT), Melbourne; prof. Karl Erik Rosengren — Lunds Universitet, Sociologiska Institutionen; prof. Herbert I. Schiller — University of California, La Jolla; prof. Winfried Schulz — Universität Erlangen-Nümberg; prof. Slavko S p 1 i c h a 1 — Univerza v Ljubljani; dr Benno S i g n i t z e r — Universität Salzburg, Institut für Kommunikationswissenschaft; prof. Tapio V a r i s — University of Tampere ; doc. Alexandra V i a 11 e a u — Université de Paris II PROJEKT OKŁADKI: Zygmunt StrychalsM Numer wydany z pomocą finansową Komitetu Badań Naukowych © Zeszyty Prasoznawcze 1998 Adres redakcji: 31-007 Kraków, ul. Wiś Ina 2, teł. 422-60-68. Wydawca: Uniwersytet Jagielloński, 31-007 Kraków, ul. Gołębia 24. Nakład 300 egz., ark. druk. 13,8. Numer został zamknięty i oddany do składu w maju 1998. Podpisano do druku i druk ukończono w czerwcu 1998. Skład, druk i oprawa: zespół poligraficzny Ośrodka Badań Prasoznawczych UJ: Anna Hamik, Janusz Hamik, Andrzej Zagrodnik. Nr indeksu: 38364 PL ISSN 0555-0025 SPIS RZECZY Od redaktora 5 Z PROBLEMÓW AKTUALNYCH Wojciech Kajtoch: Kogo wychowują czasopisma dla miłośników gier komputerowych .... 7 ROZPRAWY I ARTYKUŁY Zbigniew Bajka: Kapitał zagraniczny w polskiej prasie — lata dziewięćdziesiąte 21 Tadeusz Kowalski: Formy i przesłanki obecności kapitału zagranicznego w mediach drukowa nych 36 Wiktor P e p 1 i ń s k i: Kapitał zagraniczny w prasie Wybrzeża po 1989 roku 57 Jan Z a ł u b s k i: Wojciech Fibak nie będzie magnatem prasowym 70 Marian G i e r u 1 a, Marek Jachimowski: Stosunek społeczeństwa do kapitału zagranicznego w mediach. Przykład Śląska 78 Zbigniew Oniszczuk: Ekspansja kapitału niemieckiego na rynku prasowym Węgier, Polski i Czech 93 Agnes G u 1 y a s: Kolonizacja czy wyzwolenie rynku? Kapitał zagraniczny w węgierskich mediach 104 Lija P. Jewsiejewa: Kapitał zagraniczny w rosyjskich mediach 125 Irina Pol a ko w a: Sukcesy i porażki zagranicznych inwestycji na ukraińskim rynku mediów . 130 Eliezer Alfandari: Westdeutsche Allgemeine Zeitung w Bułgarii 136 Timothy N. W a 1 t e r s, Lynne Maseł W a 11 e r s: Wziąć najlepsze od innych, zachować co własne 139 Z HISTORII PRASY Władysław H e n d z e 1: Problem prasy w publicystyce Głosu (1886-1894) 148 Stanisław Michalczyk: Prasa górnicza na Śląsku 156 MATERIAŁY Sondaże OBP: Czytelnictwo prasy w 1997 roku (Ryszard Filas) 168 RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY Józef S z o c k i, Krzysztof Woźniakowski (red.): Literatura, prasa, biblioteka (Wojciech Kajtoch) s. 183; Jerzy Jarowiecki: Studia nad prasą XIX i XX wieku (Władysław Kolasa) s. 185; Dieter D ö 11 i n g, Karl H. Gössel, Stanislaw Waltos (red.): Relacje o przestępstwach i procesach karnych w Niemczech i w Polsce (Małgorzata Leśniak) s. 188; Winfried Schulz: Politische Kommunikation (Walery Pisarek) s. 190; Barbara M u e 11 e r: International Advertising (Walery Pisarek) s. 191; Ryszard Dyoniziak: Sondaże a manipulowanie społeczeństwem (Ewa Bobrowska) s. 193; Jan Pawlica (red.): Etyka a życie publiczne (Ignacy S. Fiut) s. 197; Grażyna S k ą p s k a: Etyka w polityce (Igor Mostowicz) s. 198; Konrad Waloszczyk: Planeta nie tylko dla ludzi (Ignacy S. Fiut) s. 199; Leszek Korporowicz: Osobowość i komunikowanie w społeczeństwie transformacji (Ignacy S. Fiut) s. 201; Żurnalislika, Wiestnik Moskowskogo Uniwiersitieta 1997 nr 1 -3 (Piotr Żbikowski) s. 202. KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA Tamas Szecskó nie żyje (Walery Pisarek) 204 Tadeusz Kupis (1925 -1997). Pożegnanie serdeczne (Andrzej Ślisz) 205 Kapitał zagraniczny w mediach Europy Środkowowschodniej (Zbigniew Bajka) 206 Dyskusja o pismach literackich i kulturalnych (Wojciech Kajtoch) 208 SUMMARY 213 Do numeru jest dołączony jako wkładka spis rzeczy rocznika 1997 ZP. Od redaktora krótce potem, jak wiadomość o naszym ubiegłorocznym sympozjum „Obcy Wkapitał w mediach Europy Środkowej" (Kraków 28-29 XI 1997) ukazała się w biuletynie International Center for Journalism, dostałem następującą notę e-mailową od berlińskiego korespondenta Associated Press: „Fm [...] working on a feature about the spread of CME television (Ronald Laudner's company) in Central and Eastern Europe, both the good and the bad. I [...] wonder if you might have some insight that might help with my story. For example. Many people in the Czech Republic are unhappy with the way NOVA TV has became such a big and influential force in a very short time, and complain that it did not live up to its promises to provide «intelligent TV» once it got the licence. Instead, it's full of mostly American soap operas and action shows. [...] Are other countries like Hungary and Poland learning from the Czech example and moving more cautiously? Is foreign capital in media a bad thing in other ways, something to be limited because of potential misuse? [...] Has this been an issue in Poland or any other country where CME has a presence?" Odpisałem, że na te pytania przynajmniej częściowo pewnie odpowie nasze sympo zjum, ale jego projekt nie wynika z przekonania organizatorów, że obca własność w mediach masowych jest zawsze zła i niepożądana. Nie tylko zagraniczny kapitał może być użyty w dobrym lub złym celu. Jeśli zaś chodzi o stosunek do CME Laudnera, nie można stawiać znaku równości między Węgrami i Polską: Węgry wniosek o kon cesję dla tej sieci odrzuciły, a w Polsce od paru miesięcy oglądamy programy TVN, której współwłaścicielem jest właśnie CME. Zapewne też nie z czeskich doświadczeń z Telewizją Nova wynika wysokość granicy dla obcego kapitału w radiu i telewizji, określona ustawą z grudnia 1992 r., a więc z czasów, kiedy jeszcze CME nie istniało. Granica ta wynosi w Czechach 49%, a w Polsce ciągle jeszcze — 33%. Może właśnie dlatego w Polsce sprawa zagranicznej własności w mediach elektronicznych nie była jeszcze naprawdę "gorącym tematem". Co innego w prasie: tu mieliśmy trzy widowi skowe konflikty naczelnych redaktorów trzech dzienników z ich zagranicznymi właści cielami: włoskim, norweskim i niemieckim. Obca własność w mediach może się stać gorącym tematem w każdym kraju, nawet w tak potężnym jak USA, jak dowodzą kłopoty Ruperta Murdocha z jego telewizją FOX. Rzecznicy zniesienia ograniczeń udziału zagranicznej własności w polskich me diach występują z sugestywną sentencją „Kapitał nie ma narodowości". Pewnie zmie niliby zdanie, gdyby polskimi mediami zainteresował się kapitał iracki, chiński czy rosyjski. Z obcym kapitałem w mediach łączą się zwykle dwa problemy. Pierwszy, imma- nentny, to obawy, że ktoś „obcy" może świadomie kształtować nasze postawy i opinie wbrew naszym interesom narodowym lub państwowym. Obserwatorzy rynku medial nego w Czechach dziwią się, że tamtejszą najbardziej wpływową i przynoszącą najwię ksze zyski telewizję kontroluje firma zarejestrowana na Bermudach. Problem drugi to koncentracja, która w Polsce wskutek działania obcego kapitału w ciągu 7 lat (bo rok 6 OD REDAKTORA likwidacji RSW „Prasa-Książka-Ruch" można uznać za punkt zerowy) osiągnęła po ziom wyższy niż w Niemczech czy w USA. A przybiera różne formy: poziome, pionowe i mieszane. Ale pamiętamy, że to między innymi dzięki zagranicznemu kapitałowi polskie gazety mają większą objętość, są bogaciej ilustrowane, często kolorowe. To dzięki obcemu kapitałowi dokonała się naszej części Europy prawdziwa rewolucja w produ kcji prasy i w mediach elektronicznych. Ma też zagraniczny kapitał duży wkład w uniezależnienie mediów od partyj i rządu. Przykład Białorusi pokazuje, co się dzieje w postkomunistycznym kraju z mediami pozbawionymi oparcia w kapitale zagranicz nym. Odwrotnie w Czechach dzięki Novej cała telewizja - także publiczna — jest wolna od nacisków rządowych. Krytyczni obserwatorzy środkowoeuropejskiej sceny medialnej, jak np. Jan Cu- lik z Glasgow, odpowiedzialnością za wszelkie nadużycia obcego kapitału obarczają rządy i parlamenty krajów w tym regionie. One bowiem odpowiadają za stan regulacji prawnych. „Następnych sukcesów CME — pisze Culik w praskich Transitions — można się spodziewać w Rumunii i na Ukrainie. Dlaczego? Bo tam prawo o mediach jest najsłabsze". Nie ma bowiem właściwie problemu kapitału zagranicznego w mediach. Jest tylko problem braku odpowiednich regulacji prawnych. Większość materiałów składających się na ten numer Zeszytów Prasoznawczych, rozpoczynający ich drugie czterdziestolecie, stanowi pokłosie listopadowego sympo zjum o obcym kapitale w mediach. Znajdzie czytelnik w tym numerze teksty referatów o obcym kapitale w prasie polskiej Zbigniewa Bajki, Tadeusza