IX. Działalność Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej W Szczecinie

IX. Działalność Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie

IX.1. Regionalny Zarząd Gospodarki Obszar działania położony jest w obrębie Wodnej w Szczecinie 3 województw: zachodniopomorskiego, po- Teresa Błaszczak, Krystyna Bernacka, morskiego i lubuskiego. Z obszaru wojewódz- Barbara Krawiec twa zachodniopomorskiego, wynoszącego Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej 2 2 w Szczecinie 23 032 km – 17 944 km położone jest w obszarze działania RZGW Szczecin, co Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne stanowi 78% powierzchni województwa. (Dz.U. nr 115, poz. 1229 i DZ.U. nr 154, poz. 1803) obowiązująca od 1 stycznia 2002 r. re- Do wód pozostających w administracji RZGW guluje gospodarowanie wodami zgodnie z za- Szczecin należą: sadą zrównoważonego rozwoju, a w szczegól- – Odra od km 542,4 do km 730,5, ności kształtowanie i ochronę zasobów wod- – Regalica, stanowiąca końcowy odcinek Od- nych, korzystanie z wód oraz zarządzanie za- ry od km 730,5 do km 741,6, sobami wodnymi. – Odra Zachodnia od km 0,0 do km 36,55, –Jezioro Dąbie o powierzchni 56 km2 wraz Ustawa wskazuje organy właściwe w spra- z bocznymi akwenami: Iński Nurt, Babina, wach gospodarowania wodami. Organami ty- Czapina, Święta, Orli Przesmyk, Duńczyca, mi są: Dąbski Nurt i Dąbska Struga, • minister właściwy do spraw gospodarki – Przekop Klucz-Ustowo o długości 2,7 km, wodnej, – ponadto szereg mniejszych kanałów i prze- • prezes Krajowego Zarządu Gospodarki kopów: Kanał Gartz-Marwice, Kanały: Ku- Wodnej – jako centralny organ administracji rowski, Klucki, Zielony, Cegielinka, Odyńca, rządowej, nadzorowany przez ministra wła- krótki odcinek rz. Parnicy, Przekop Parnicki. ściwego do spraw gospodarki wodnej, Wody te stanowią „śródlądowe drogi wodne”, • dyrektor regionalnego zarządu gospodarki co zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 18 ustawy Pra- wodnej – jako organ administracji rządowej wo wodne oznacza, że są to śródlądowe wody niezespolonej, podlegający Prezesowi Kra- powierzchniowe, na których z uwagi na wa- jowego Zarządu Gospodarki Wodnej, runki hydrologiczne oraz istniejące urządzenia • wojewoda, wodne, możliwy jest przewóz osób i towarów • organy jednostek samorządu terytorialnego. statkami żeglugi śródlądowej. Bardzo duże kompetencje i zadania nową us- tawą Prawo wodne otrzymał dyrektor Regio- Zasoby i korzystanie z wód nalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Zada- powierzchniowych nia te regulują działalność RZGW w dwóch sferach: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej • zarządzanie zasobami wodnymi, w Szczecinie dokonał bilansu zasobów wód • gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa powierzchniowych dla czterech wydzielonych związanym z gospodarką wodną i wykony- w ramach obszaru działania regionów bilanso- wanie obowiązków właściciela śródlądo- wych położonych w obszarze województwa wych wód powierzchniowych. zachodniopomorskiego, w tym jeden położony tylko częściowo w obszarze tego województwa. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie działa na obszarze dorzecza W wykonanych bilansach zasobów wód po- Odry, od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) do wierzchniowych parametrami charakteryzują- ujścia do Roztoki Odrzańskiej wraz z Zale- cymi zasoby tych wód są przepływy charak- wem Szczecińskim, bez dorzecza Warty oraz terystyczne: na obszarze dorzeczy rzek Przymorza Za- SSQ [m3/s] – przepływ średni z wielolecia, chodniego – od zachodniej granicy państwa SNQ [m3/s] – przepływ średni niski z wielo- do zlewni rzeki Wieprzy włącznie, wraz z ob- lecia, 3 szarem Przymorza zawartym między zlewnią Qnb [m /s] – przepływ nienaruszalny, 3 rzeki Wieprzy i zlewnią rzeki Słupi. Qd [m /s] – przepływ dyspozycyjny.

199 Jez. Wicko RZGW Gdańsk

Jez. Kopań za Wiepr

Jez. Bukowo 16

Jez. Jamno a w R a l D Gra a e bow a k z i ó ie B r U w ż k ę nie c ść a in 15 k a Jez. Resko Przymorskie ta R sę adew e D ar R g ę P a b o s z n 13 i c a Stuchowska a c a Struga M i ic ołstow n n a w w 14 y y z z r r N k k Leś i Św o o ni e in P P ca m iec i a c c a i n il g a a o k P c 11 a Zalew Szczeciński M i n r i sę n ta b m

y o 12 z d r r

W a G ołcze 02 nic G a a Rega g e R Dę a bnic ln a ó p P ca ą ia ieni S U sk ow kl ow G eja a

09 B rz Gunica Ina e a ż tepnic n S ic k a Jez. Woświn W ę Jez. Dąbie g 10 o rz a Krąpiel ia n d Jez. Ińsko o h c P a ł Z o a n Krępa r ia 08 d O Pęzinka

a e

i i RZGW Poznań n

od w h d

c e

s i W

r . d z Ina

O e Tywa J

M Je ała z. In Pł a oń R 06 u r z y c a

a a dr O K Jez. Myśliborskie

04 - granica województwa zachodniopomorskiego K 05 osa Myśla ca a zy yc ur rz KKu - numer regionu bilansowego

Myśla - obszar przewidziany do udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w latach 2002-2004

- ustalone zasoby dyspozycyjne wód podziemnych 01 - wykonane projekty “Warunków korzystania z wód ... “ Ilanka 03 oraz ustalone zasoby dyspozycyjne wód Pliszka powierzchniowych - obszar bez ustalonych zasobów dyspozycyjnych (realizowany projekt w sprawie dokumentacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych - zakończenie 2002 r.) Rysunek IX.1 . Obszar działania i stan prac planistycznych i dokumentacyjnych RZGW Szczecin

Wyżej wymienione przepływy określono dla chy, rok mokry i rok średni w układzie mie- przekrojów zamykających, wydzielonych w ra- sięcznym i średniorocznym. mach regionów lub podregionów bilansowych We wszystkich bilansach zasobów wód po- i ustalono ich wielkości dla lat charakterys- wierzchniowych przy ich ustalaniu kierowano tycznych, jakimi w tym przypadku są: rok su- się opracowaniem Metodyka jednolitych bi-

200 lansów wodnogospodarczych – Strategia Za- wody zmniejsza zasoby ilościowe na odcinku rządzania Środowiskiem, wykonanym w 1992 r. od poboru do zrzutu. Generalnie rzecz biorąc przez Hydroprojekt Warszawa. Zasoby wód odcinek taki jest stosunkowo niedługi, a więc powierzchniowych wyrażone przepływem dys- brak jest odcinków deficytowych poza wyjąt- pozycyjnym w przekroju ujściowym dla opra- kowymi sytuacjami. Takim wyjątkowym miej- cowanych regionów bilansowych przedstawia- scem jest obszar Jeziora Głębokiego, gdzie ją się następująco: deficyt wody wynika głównie z powodu nad- miernego eksploatowania wód gruntowych Rega i przyległe Przymorze (nr regionu bilan- przez ujęcia komunalne, a nie z powodu po- sowego – 12) o powierzchni 2 860,0 km2 – za- boru wód powierzchniowych. Konsekwencją soby wynoszą 18,40 m3/s, tych działań było drastyczne obniżenie się Wieprza i przyległe Przymorze (nr regionu bi- poziomu zwierciadła wody w Jeziorze Głę- lansowego – 16) o powierzchni 2 572,2 km2 – bokim (ok. 2,2 m). Obszar objęty deficytem zasoby wynoszą 22,0 m3/s, wody w roku suchym wynosi ok. 10 km2, 3 Rurzyca –Tywa (nr regionu bilansowego – 06) a wielkość tego deficytu to 0,06 m /s. Widocz- o powierzchni 1 090,8 km2 – zasoby wynoszą ne skutki tego zjawiska zlikwidowano poprzez 2,9 m3/s, wykonanie zasilania tego obszaru wodą z dolnego biegu rzeki Gunicy (lewy dopływ Odry Gunica, Szczecin Lewobrzeże (nr regionu bi- Zachodniej). lansowego – 10) o powierzchni 644,0 km2 – zasoby wynoszą 0,54 m3/s (bez rzeki Odry ). Odrębnym zagadnieniem jest istnienie obsza- rów silnie nasyconych działalnością gospo- Przepływy charakterystyczne dla wszystkich darczą, polegającą na hodowli pstrąga, gdzie przekrojów zamykających, wydzielone podre- presja na pobór wód jest tak duża, że speł- giony bilansowe dla przyjętych charakte- nienie oczekiwań użytkowników mogłoby spo- rystycznych lat w układzie miesięcznym i śred- wodować deficyt wód powierzchniowych o wy- nioroczne znajdują się w posiadanej przez maganej jakości na tym obszarze. Problem ten RZGW Szczecin dokumentacji – bilansach dotyczy głównie zlewni rzeki Wieprzy w jej do- wodnogospodarczych poszczególnych zlewni. pływach, w tym w szczególności w obrębie Wielkości poborów z zasobów wód powierz- zlewni rzeki Grabowej, położonej niemal cał- chniowych na obszarze działania RZGW kowicie w województwie zachodniopomorskim. Szczecin przedstawiono w miarę precyzyjnie Rzeka Grabowa oraz ujściowy odcinek rzeki jedynie dla regionów bilansowych objętych Zielenicy (dopływ Grabowej) są silnie obciążo- wykonanymi już projektami Warunków korzy- ne działalnością gospodarczą w postaci ho- stania z wód dorzecza. Przedstawiają się one dowli ryb łososiowatych (hodowla pstrąga tę- następująco dla poszczególnych regionów: czowego). Na 17-kilometrowym odcinku rzeki Wieprza i przyległe Przymorze – 6,06 m3/s, Grabowej od miejscowości Buszyno do przekroju na wysokości miejscowości Święcia- 3 Rurzyca - Tywa – 0,0084 m /s, nowo oraz na 3-kilometrowym ujściowym od- Rega i przyległe Przymorze – 0,25 m3/s, cinku rzeki Zielenicy, istnieje 15 ośrodków hodowli pstrąga tęczowego, a planowane są 3 Lewobrzeżna zlewnia dolnej Odry – 0,1 m /s. jeszcze 3 dalsze. Lokalizację tych ośrodków Natomiast dla obszarów, które nie mają opra- pokazano na Rysunku IX.2. cowanych Warunków... dokonano jedynie Tak duża koncentracja gospodarstw pstrągo- identyfikacji problemu poboru, którego posz- wych stwarza duże zagrożenie epidemiolo- czególne miejsca i wielkości są rejestrowane giczne oraz negatywnie oddziaływuje na rzekę w bazie danych Regionalnego Systemu Infor- w zakresie zanieczyszczenia substancjami matycznego Gospodarki Wodnej. biogennymi, a co za tym idzie następuje rów- Aktualizacja poszczególnych danych (ilości nież pogorszenie warunków hodowlanych. i terminów ważności pozwoleń na pobór) uzu- Brak jednoznacznych przepisów sanitarnych pełniana jest poprzez uczestnictwo jako stro- dotyczących koncentracji lokalizacji hodowli na w postępowaniach wodnoprawnych. uniemożliwia tworzenie barier do dalszego Zasoby wód powierzchniowych wynikają głów- zagęszczania ośrodków hodowlanych. nie z aktualnego przepływu w rzece i pobór tej

201 Rysunek IX.2. Ośrodki pstrągowe w zlewni rzeki Grabowej

Opracowane raporty oddziaływania na środo- retencjonowania wody wynika z możliwości wisko i operaty wodnoprawne są opraco- wystąpienia zjawisk ekstremalnych: powodzi waniami wycinkowymi i zakładają maksymal- lub katastrofalnej suszy glebowej – rolniczej. ne możliwe parametry oczyszczania wód po- RZGW poprzez uczestnictwo w postępowa- produkcyjnych, jak również małe obciążenie niach wodnoprawnych o ustalenie linii brze- tych wód poprzez stosowanie pasz wysoko- gowej jezior pilnie śledzi uwzględnianie zapla- specjalistycznych, co nie zawsze jest zgodne nowanego podpiętrzania jezior. z obserwowaną rzeczywistością. Również w trakcie opiniowania planów zagos- Innym ważnym zagadnieniem ściśle związa- podarowania przestrzennego zwraca się uwa- nym z zasobami wód powierzchniowych jest gę na konieczność realizacji i przestrzeganie problem małej retencji wodnej. Regionalny zasad zawartych w istniejących opracowa- Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie po- niach. siada opracowaną przez Instytut Meteorologii Istotnym elementem mającym wpływ na stan i Gospodarki Wodnej w Poznaniu Hierarchię zasobów wód powierzchniowych zlewni ma potrzeb obszarowych małej retencji w Polsce, również fakt istnienia terenów podmokłych wykonaną na zlecenie regionalnych zarządów i mokradeł. RZGW w Szczecinie uczestniczy gospodarki wodnej oraz wykonane przez daw- w pilotowanym przez Duńczyków programie ne Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urzą- odtworzenia takich terenów w zlewni rzeki dzeń Wodnych województw: szczecińskiego, Parsęty. koszalińskiego, słupskiego, gorzowskiego i zielonogórskiego programy potrzeb retencjonowania wody, poprzez budowę sztucznych Zasoby i korzystanie z wód podziemnych zbiorników retencyjnych oraz tworzenie zbior- Znacząca część obszaru województwa za- ników na bazie podpiętrzania jezior. chodniopomorskiego w obszarze RZGW Informacje tam zawarte umieszczono w Wa- Szczecin posiada ustalone zasoby dyspozy- runkach korzystania z wód dorzecza. Koniecz- cyjne wód podziemnych. Jest to wynik bilan- ność uwzględnienia elementów dotyczących sowania wód, jakiego dokonuje w ramach

202 swoich statutowych obowiązków RZGW. Do nych wód podziemnych podregionów bilanso- roku 2004 zostaną zbilansowane kolejne re- wych regionu bilansowego Lewobrzeżna giony bilansowe: zlewni Płoni, Iny i Gowienicy zlewnia dolnej Odry. oraz w obszarze Międzyodrza i wyspy Uznam. Zawarte w Tabeli IX.1 informacje tylko w przy- Dla pozostałych regionów bilansowych poło- bliżony sposób charakteryzują stopień wyko- żonych w województwie zachodniopomorskim rzystania zasobów dyspozycyjnych wód pod- do końca 2002 r. zostaną wykonane projekty ziemnych w poszczególnych regionach bilan- w sprawie wykonania dokumentacji zasobów sowych. Powodem tej sytuacji jest obszarowe dyspozycyjnych wód podziemnych, które po zróżnicowanie warunków występowania wód zatwierdzeniu przez Komisję Dokumentacji podziemnych. Jako przykład przytoczono Hydrogeologicznych będą mogły stanowić w Tabeli IX.2 dane dotyczące regionu bilanso- podstawę podjęcia prac w celu udokumento- wego 10 – Lewobrzeżna zlewnia dolnej Odry. wania tych regionów bilansowych. Są to re- giony bilansowe obejmujące zlewnie rzek My- Przy średnim udziale przewidywanego poboru śli i Kurzycy oraz zlewnię górnej Parsęty. wody w zasobach dyspozycyjnych wynoszą- W ten sposób zostaną udokumentowane za- cym 61,8% występuje zróżnicowanie tego pa- soby dyspozycyjne wód podziemnych dla ca- rametru od 6,0% w zlewni Zalewu Szczeciń- łego obszaru RZGW Szczecin. skiego (gmina Nowe Warpno i częściowo gminy Police i Dobra) do 76,9% w zlewni Odry Wielkości zasobów dyspozycyjnych wód pod- Zachodniej (miasto Szczecin, gmina Kołba- ziemnych podano w Tabeli IX.1, a w Tabeli skowo oraz część gminy Police). Wartości te IX.2 podano wielkości zasobów dyspozycyj- w sposób wyraźny dokumentują możliwości

Tabela IX.1. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim na obszarze RZGW Szczecin

Zasoby Nazwa dyspozycyjne Numer decyzji regionu Qd zatwierdzającej wego zycyjnych sobów rednie rezerwy Powierzchnia Ś zasobów dyspo- zasobów Data zatwierdzenia Nr regionu bilanso- Nr regionu 2 3 3 Stan rozpoznania za- rozpoznania Stan km m /d m /h % Rega i przyległe Przymo- 10.01. 12 1994 2 860,0 499 920 20 830 KDH /013/6022/97 87,0 rze 2 1997 Wieprza i przyległe 07.02. 16 1994 2 572,2 542 976 22 624 KDH /013/6023/97 92,5 Przymorze 2 1997 Lewobrzeżna zlewnia 14.09. 10 1997 644,0 126 170 5 257 Go kdh/BJ/489-6151/98 38,2 dolnej Odry 1998 30.03. 06 Rurzyca – Tywa 1997 1 090,8 141 000 5 875 DG kdh/BJ/489-6173/99 88,5 1999 13 Przymorze od jeziora Resko Przymorskie do Parsęty Parsęta 18.11. 14 1998 2 596,0 611 568 25 482 DG kdh/BJ/489-6232/99 87,0 1999 Przymorze od Parsęty do 15 Jeziora Jamno (zasoby bez górnej Par- sęty) Prawobrzeżna zlewnia 02.06. 11 Dziwnej i Przymorze do 1998 1 139,1 136 902 5 704 DG kdh/BJ/489-6221/2000 87,0 Jeziora Liwia Łuża 2000 Międzyodrze-Zalew Szczeciński-wyspa Wolin 05.01. 02 2000 225,5 35 000 1 458 DG kdh/BJ/489-6274/2000 22,0 i Uznam 2001 (zasoby dla Wyspy Wolin) Razem 11 127,6 2 093 536 87 230

203 Tabela IX.2. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych regionu bilansowego Lewobrzeżna zlewnia dolnej Odry – region nr 10

Zasoby Pobór wody Podregion prognozowany zowany cyjnych bilansowy dyspozycyjne eksploatacyjne bów dyspozy- Rezerwa zaso- Pobór progno- Powierzchnia Qd Qe Qpp Qd-Qpp Qe/Qd Qpp/Qd km2 m3/h m3/h % % Zlewnia Zalewu Szczecińskiego 179 855 386 51 804 45,1 6,0 Zlewnia Gunicy 285 2 502 4 679 1 735 767 187 69,3 Zlewnia Odry Zachodniej 180 1 900 48 750 1 461 439 256,5 76,9 System wodonośny 644 5 257 9 940 3 247 2 010 189,1 61,8

ujęcia wody podziemnej, a tym samym loka- IX.2. Rzeka Odra jako wspólna polsko- lizowania inwestycji, dla funkcjonowania któ- niemiecka droga wodna rych niezbędna jest woda, w granicach tego Teresa Błaszczak, Krzysztof Woś samego regionu bilansowego. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie Zmienność tę ilustruje równocześnie w dużym stopniu stosunek wielkości zatwierdzonych Gospodarcze znaczenie Odry zasobów eksploatacyjnych wody podziemnej do zasobów dyspozycyjnych. Rzeka Odra stanowi istotny element zagospodarowania przestrzennego kraju i występuje W zlewni Zalewu Szczecińskiego zasoby eks- w dwóch układach infrastruktury technicznej: ploatacyjne stanowią 45,1% zasobów dys- • w gospodarce wodnej, jako jedna z wielu pozycyjnych, w zlewni Gunicy udokumento- systemów wodnych; wane zasoby eksploatacyjne przewyższają • w systemie transportowym, jako element zasoby dyspozycyjne o 87%, a w zlewni Odry jednej z jego gałęzi. Zachodniej aż o ponad 150%. Jest to skut- kiem nie tylko punktowego dokumentowania Złożoność gospodarowania rzeką wynika zasobów, lecz także różnego zaangażowania z różnorodności jej zasobów, na które poza gospodarczego – jako bodźca w dokumen- wodą składają się przede wszystkim: towaniu zasobów eksploatacyjnych. • zabudowa hydrotechniczna drogi wodnej Przytoczone wielkości w sposób jednoznacz- (regulacyjna, piętrząca oraz do pokonywa- ny świadczą o konieczności dokonania wery- nia spadów); fikacji dokumentowanych i zatwierdzonych • obiekty portów i stoczni rzecznych oraz w ciągu ostatnich prawie 40 lat zasobów eks- przeładowni zakładowych; ploatacyjnych. Jest to tym bardziej słuszne • obiekty sportów wodnych i rekreacji; z uwagi na zaniechanie eksploatacji – niekie- • zbiorniki retencyjne, poldery, wały przeciw- dy wręcz przez „porzucenie” – szeregu ujęć, powodziowe oraz tereny międzywala; których zasoby ujmowane są w ich bilansie. • zasoby mineralne koryta rzeki i terenów do niego przyległych; • zasoby biologiczne (m.in. ryby, ptactwo oraz roślinność wodna i nadbrzeżna). Do składników i potencjałów gospodarczych Odry należą również niematerialne wartości majątkowe, wśród których do najważniejszych należą walory krajobrazowe.

204 Są to bogate i różnorodne wrażenia este- równaniu z rzekami Europy Zachodniej (np. tyczne, wynikające z powiązania rzeki ze śro- Łabą, Renem). dowiskiem przyrodniczym oraz architekturą Z szesnastu dużych zbiorników retencyjnych, miast, pejzażem wsi i osad nadrzecznych. usytuowanych w rejonie górnej Odry, pięć – Poszczególne składniki przedmiotowe gospo- o łącznej pojemności 352,0 mln m3 – wyko- darki odrzańskiej są własnością lub pozostają rzystuje się do zasilania niżówek na drodze w gestii prawnej wielu podmiotów, m.in. admi- wodnej, która swym zasięgiem oddziaływuje nistracji drogi wodnej, armatorów śródlądo- jedynie do przekroju Ścinawy. Część zbiorni- wych, stoczni rzecznych, organizacji przemy- ków retencyjnych, obok zasilania drogi wodnej słowych, handlowych i usługowych, przedsię- i jednoczesnej produkcji energii elektrycznej, biorstw gospodarki komunalnej oraz różnych przeznaczona jest do magazynowania wody jednostek organizacyjnych sektora prywatnego. dla potrzeb komunalnych, przemysłowych i rol- niczych, natomiast wszystkie odgrywają istotną Gospodarka odrzańska pozostaje w różnorod- rolę w ochronie przeciwpowodziowej. nych powiązaniach z centralnymi i terenowymi organami administracji rządowej i samorządu Największe zbiorniki o pojemności ponad terytorialnego, ośrodkami zarządzania, jedno- 5 mln m3 zlokalizowane są w zlewni Nysy stkami organizacyjnymi kontroli środowiska Kłodzkiej, Małej Panwi i Bystrzycy. Ich cał- oraz społecznymi inicjatywami gospodarczymi kowita pojemność wynosi 740,5 mln m3 i ekologicznymi. (z czego 125 mln m3 to pojemność martwa), co stanowi zaledwie 1/5 pojemności fali powo- Zasoby wodne dorzecza kształtują się na po- dziowej z roku 1997. ziomie 23,5 mld m3 na rok, z czego wody powierzchniowe stanowią 84,6%, przeciętny Obwałowania Odry i jej dopływów, przy obec- odpływ roczny wynosi 18,5 mld m3. Propor- nej retencji zbiornikowej, stanowią naj- cjonalnie do wielkości dorzecza, Odra jest ważniejszy element ochrony przeciwpowo- uboższa w wodę przynajmniej o ok. 10% od dziowej. Pierwsze wzmianki o budowie lokal- Wisły, 30% od Łaby i aż o 100% od Renu. nych obwałowań pochodzą już z XIII w., natomiast zasadnicze ujednolicenie ochrony Przyczyną tego stanu są niewielkie opady, biernej na zagrożonych odcinkach rozpoczęto które wahają się od 600 mm na nizinach do w II połowie XIX w., a zakończono je w latach 1400 mm w górach, a także straty na paro- 20. obecnego stulecia. wanie, ucieczka do wód gruntowych oraz znaczne pobory wody przez konsumentów Obok zbiorników retencyjnych i wałów prze- i użytkowników. ciwpowodziowych, system ochrony przeciwpowodziowej tworzą poldery oraz suche Na terenie dorzecza ścierają się dwa klimaty: zbiorniki. W dorzeczu Odry zlokalizowanych morski i kontynentalny, powodując dużą jest 13 polderów o sumarycznej pojemności zmienność pogody. Wyraźnie odczuwalny jest 178 mln m3 oraz 12 zbiorników suchych wpływ depresji barometrycznej Atlantyku i za- o łącznej pojemności 24,33 mln m3. chodnie wiatry, które przynoszą wilgotne po- wietrze. W wyniku przejścia fali powodziowej w lipcu 1997 r. zniszczeniu uległy odcinki wałów Poza opadami, hydrologię górnej i częściowo wzdłuż całego biegu rzeki i jej dopływów. środkowej Odry kształtuje retencja zbiorniko- Największe straty spowodowane były przer- wa, polegająca na magazynowaniu wody waniami wałów. Zmieniły one warunki od- w okresach przyboru i zasilania rzeki przy pływu, kierując w wielu miejscach duże ilości niskich stanach. Na pozostałym odcinku rzeki wody na teren zawala. W przyszłości nie da swobodnie płynącej, wielkość przepływu wody się wyeliminować takiego zdarzenia loso- jest zmienna i uzależniona od wodności, za- wego, jakim jest powódź. Można natomiast równo całego roku, jak również poszcze- ograniczyć jej skutki, poprzez taką moder- gólnych jego części. nizację obwałowań oraz zwiększenie retencji Wskaźnik zabudowy retencyjnej, określający zbiornikowej, aby wspólnie z innymi elemen- stosunek użytkowej pojemności zbiorników do tami systemu ochrony powodziowej skutecz- odpływu średniego z wielolecia wynosi dla nie zabezpieczały chronione tereny. Odry 0,045 i jest kilkakrotnie mniejszy w po-

205 Najważniejszym działem gospodarki odrzań- ry począwszy od Hohensaaten, przebiega skiej jest jej funkcja transportowa. Odrzańska lateralnie w stosunku do Odry. Droga Wodna stanowi element ukształtowa- Odra Zachodnia stanowi pierwotne koryto rze- nego w procesie historycznym Odrzańskiego ki, natomiast Odra Wschodnia na odcinku od Korytarza Transportowego, funkcjonalnie Widuchowej do Gryfina powstała jako sztucz- związanego z obsługą wymiany towarowej, nie wykonany przekop. Obecnie większość który wiąże aglomerację szczecińską i mor- wód płynie Odrą Wschodnią, która od prze- sko-rzeczne porty ujścia Odry z aglomeracją kopu Klucz-Ustowo w km 730,5 zwana jest wrocławską i górnośląską, za pośrednictwem Regalicą i jako taka wlewa się do dużego, ale drogi wodnej Wisła-Odra z wielkopolskim ob- płytkiego jeziora Dąbie (km 741,6). Jego po- szarem gospodarczym, a poprzez kanały Od- wierzchnia całkowita wynosi 56 km2, a średnia ra-Havela i Odra-Szprewa z aglomeracją ber- głębokość 3,5 m. Odra po przepłynięciu jezio- lińską oraz zachodnią częścią kontynentu eu- ra, poprzez Czapinę, Babinę i Iński Nurt po- ropejskiego. nownie łączy się z Odrą Zachodnią, aby dalej Na prawie 180 km długości odcinku Odra sta- już jako Domiąża wpłynąć do Roztoki Odrzań- nowi granicę państwową pomiędzy Rzeczypo- skiej, stanowiącej południową część Zalewu spolitą Polską, a Republiką Federalną Niemiec. Szczecińskiego. Po przejściu zalewu, poprzez Stąd też odcinek ten administrowany jest cieśniny Pianę, Świnę i Dziwnę, Odra uchodzi wspólnie, tzn. ze strony polskiej przez Re- do Zatoki Pomorskiej. Spośród trzech cieśnin gionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szcze- największe przepływy prowadzi Świna, którą cinie, a ze strony niemieckiej przez Urząd biegnie tor wodny Szczecin-Świnoujście, bę- Wodno-Żeglugowy w Eberswalde oraz Dyrek- cję Wodno-Żeglugową Wschód w Berlinie.

Hydrograficzna i hydrologiczna charakterystyka granicznego odcinka Odry Graniczny odcinek rzeki Odry rozpoczyna się od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) na terenie województwa lubuskiego. Od tego miejsca granica państwa przebiega wzdłuż nurtu Odry, aż do Widuchowej (km 704,1), gdzie w miej- scu rozdziału rzeki na dwa koryta przechodzi na Odrę Zachodnią, którą biegnie do km 17,1 Szczecin (Gryfino), aby przejść z rzeki na obszar lądo- ODRA Zach. wy (Rysunek IX.3). km 17,1 ODRA Wsch.

Na omawianym odcinku Odra posiada połą- km 704,1 czenia z następującymi drogami wodnymi: Widuchowa – w km 553,4 (Eisenhuttenstadt) z kanałem Bielinek Odra-Szprewa, kanał Odra-Havela km 667,2 – w km 617,6 (Kostrzyn) z drogą wodną Wi- Hohensaaten sła-Odra, ODRA – w km 667,0 (Hohensaaten) z kanałem Od- Warta km 617,6 ra-Havela, oraz – w km 697,0 (Ognica), poprzez kanał Kostrzyn Schwedt, z kanałem Hohensaaten-Fried- richstahler-Wasserstrasse (HFW). Frankfurt n.O. Słubice W km 704,1 rzeka dzieli się na dwa ramiona: kanał Odra-Sprewa Odrę Wschodnią i Odrę Zachodnią. W rejonie Eisenhuttenstadt rozdziału na Odrę Zachodnią usytuowany jest km 553,4 ODRA jaz zastawkowy, natomiast w km 3,0 (liczo- km 542,4 nym od jazu) uchodzi do niej kanał HFW, któ- Nysa Łużycka Rysunek IX.3. Graniczny odcinek rzeki Odry i Odry Zachodniej 206 dący sztucznie pogłębiany do ok. 11 m. bezpośrednie działanie wiatru na kształto- wanie się poziomów wody, natomiast wiejący Na odcinku swobodnie płynącym Odra ma nad powierzchnią morza wiatr z wyżej wymie- zmienną w czasie wielkość przepływu wody, nionych kierunków spiętrza zwierciadło wody którą kształtują przede wszystkim opady w rejonach brzegowych, które przenoszone (w mniejszym stopniu retencja zbiornikowa), jest w górę ujść rzecznych i jest to pośrednie a co za tym idzie i stan wody oraz wielkość działanie wiatru. Zasięg stanu morza w ujściu napełnienia (głębokość). Natomiast głębo- Odry obserwuje się aż powyżej przekroju Bie- kości tranzytowe zależą zarówno od wodności linek (677,0), czyli w odległości ok. 150 km od danego roku, jak również od określonej części morza. sezonu nawigacyjnego. Zwykle maksima wys- tępują w marcu i kwietniu, a minima w miesią- Jednym z czynników, determinujących hydro- cach lipiec-wrzesień. grafię i hydrologię dolnej Odry jest dopływ wód śródlądowych ze zlewni. Dla omawia- Analizując bardziej szczegółowo kształtowa- nego odcinka reprezentatywnym przekrojem nie się stanów wód i wielkości przepływów na przy określaniu wielkości przepływu jest prze- badanym obszarze, ocenić należy zróżni- krój wodowskazowy w Gozdowicach, który cowany charakter poszczególnych odcinków jako ostatni nie podlega wpływom morza. rzeki. Z kolei poniżej przekroju Bielinek nie występu- Odcinek od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) je już korelacja pomiędzy stanami i przepły- do Bielinka (km 677,0) posiada charakter ty- wami, tzn. napełnienie koryta rzeki jest zaw- powo rzeczny, będący pod wpływem dopły- sze większe, niż wynikałoby to z wielkości wów ze zlewni, gdzie największe napełnienie przepływu, ponieważ występuje tu stała cofka koryta występuje głównie w okresie wiosen- odmorska. nym, kiedy rzeka zasilana jest przez wody Szereg zmian w zabudowie hydrotechnicznej roztopowe. niesie również gospodarcza działalność czło- Od Bielinka do Gryfina (km 718,5) Odra przy- wieka. Wiele z tych działań nie ma wpływu na biera charakter rzeczno-morski i wraz ze zbli- zmiany stanów wód i przepływów wody lub też żaniem się do Szczecińskiego Węzła Wodne- wywołuje wpływ lokalny. Nie mniej jednak go przechodzi stopniowo w morski, który pod część z tych działań ma wyraźny wpływ na cały względem hydrografii, hydrologii i hydrodyna- obszar ujścia Odry, a zaliczyć do nich można miki charakteryzuje się wieloma różnymi zja- przegradzanie istniejących koryt, czy pogłę- wiskami. Do najważniejszych należą stany bianie toru wodnego Szczecin-Świnoujście. morza, cofki wiatrowe oraz dopływy ze zlewni, Podwyższone stany wody, oprócz zagrożenia przy czym te ostatnie nie wiążą się z istotnymi powodziowego, stanowią istotne utrudnienie przyrostami stanów wody w ujściowym odcin- dla żeglugi, spowodowane głównie mniejszą ku Odry. Z kolei duży wpływ na kształtowanie manewrowością statku, mniejszymi prześwita- się poziomu zwierciadła wody na odcinku dol- mi pionowymi pod mostami oraz ograniczo- nej Odry wywierają aktualne w danym czasie nym zakresem oznakowania nawigacyjnego stany morza i zalewu. Na ogół cofce odmor- (zwłaszcza pływającego). Poszczególne pun- skiej towarzyszy cofka wiatrowa, wywoływana kty obserwacyjne (Tabela IX.3), usytuowane wiejącymi z kierunków północnych wiatrami. wzdłuż rzeki, spośród stanów charakterystycz- Oba te zjawiska powodują duże piętrzenie nych, posiadają określony w przepisach żeg- zwierciadła wody, wywołując tzw. sztormowe lugowych (Dz.U. Województwa Zachodnio- wezbrania odmorskie, przy czym wpływ wiatru pomorskiego Nr 21, poz. 433 – przepisy gra- jest tym większy, im mniejszy jest przepływ niczne oraz Dz.U. WRN w Szczecinie Nr 6/83 w Odrze. Wiatry z kierunków południowych poz. 52 – przepisy lokalne) stan WWŻ (Wiel- z kolei powodują obniżenie się zwierciadła kiej Wody Żeglownej), obowiązujący dla okre- wody. ślonego odcinka drogi wodnej, po osiągnięciu W ciekach i kanałach dolnej Odry w okresach lub przekroczeniu którego żegluga automa- stanów niskich silne wiatry z kierunków pół- tycznie jest ograniczona lub zamknięta. nocnych i północno-zachodnich wywołują wy- Na granicznym odcinku Odry średnioroczny stępowanie przypowierzchniowych prądów wskaźnik występowania stanów WWŻ charak- wstecznych do przekroju głównego i jest to teryzuje Tabela IX.4.

207 Tabela IX.3. Dane charakterystyczne stanów wód na wodowskazach granicznego odcinka rzeki Odry oraz Szczecińskiego Węzła Wodnego Stany WWŻ Lp. Wodowskaz Rzeka Km Rzędna SW SNW O Al. I II 1 Gozdowice Odra 645,3 3,02 390 410 490 530 313 199 2 Bielinek Odra 672,5 - 1,09 440 460 540 600 327 205 3 Widuchowa Odra 701,8 - 5,16 600 620 – 660 546 478 4 Gryfino Odra 718,5 - 5,11 550 570 – 600 522 465 5 RGPK Gryfino Odra Zach. 14,4 - 5,11 – – – – – – 6 Podjuchy Regalica 734,0 - 5,09 560 580 – 600 515 497 7Most Długi Odra Zach. 35,95 - 5,12 560 580 – 600 512 461 Uwagi: poz. 1-4 – SW z okresu obserwacji 1951-1997, poz. 5 – zbyt krótki okres obserwacji, O – stan ostrzegawczy poz. 6 – SW z okresu obserwacji 1946-1975, Al. – stan alarmowy poz. 7 – SW z okresu obserwacji 1951-1990. WWŻ I – pierwszy stopień Wielkiej Wody Żeglownej – żegluga ograniczona WWŻ II – drugi stopień Wielkiej Wody Żeglownej – żegluga zamknięta SW – stan średniej wody SNW – stan średniej niskiej wody Tabela IX.4. Częstotliwość występowania WWŻ (Wielkiej Wody Żeglownej) na Odrze granicznej W O D O W S K A Z Y Lata 1959-2000 z rokiem 1997 Lata 1959-2000 bez roku 1997 Parametr Gozdowice Bielinek Widuchowa Gozdowice Bielinek Widuchowa 530 cm 600 cm 660 cm 530 cm 600 cm 660 cm w w w w w w ogółem ogółem ogółem ogółem ogółem ogółem sezonie sezonie sezonie sezonie sezonie sezonie Suma dni z 42 lat 121 37 105 38 192 27 99 15 84 17 169 6

Średnio w roku 2,9 0,9 2,5 0,9 4,6 0,6 2,4 0,4 2,0 0,5 4,1 0,2 Ilość lat z występo- waniem WWŻ 12 4 12 4 17 3 11 3 11 3 16 2

Średnio w tych latach 10,1 9,25 8,8 9,5 11,3 9 9,0 5,0 7,6 5,7 10,6 3

Max ilość dni w roku 30 22 19 21 38 21 30 8 19 9 38 4 (1997 r.) (1997 r.) (1997 r.) W kolumnach „ogółem” wliczono dni z przekroczonym WWŻ w czasie zimowej przerwy nawigacyjnej.

Obok wysokich lub katastrofalnie niskich sta- Osobliwość tych procesów polega na corocz- nów wody, kolejną z głównych przeszkód że- nej powtarzalności sezonowych zmian w na- glugowych stanowią zjawiska lodowe. grzewaniu i ochładzaniu się mas wody przez otaczające je masy powietrza, jak również na różnym rozkładzie temperatur w samym prze- Przebieg zjawisk lodowych na dolnym kroju poprzecznym koryta rzeki. odcinku Odry Mimo turbulentnego przepływu, zapewnia- Tworzenie się lodu w rzekach jest jednym jącego mieszanie się strug wody, zimą jest z elementów złożonego łańcucha zjawisk, za- ona najchłodniejsza w rejonie brzegów i naj- chodzących w następstwie nieprzerwanie od- cieplejsza w pobliżu nurtu rzeki, a latem od- bywających się w przyrodzie procesów wy- wrotnie. Dodatkowo wyrównywanie się tem- miany ciepła. peratur może zostać miejscowo zakłócone przez dopływ wód gruntowych, każdy większy dopływ powierzchniowy o odmiennych warun-

208 kach termicznych, nie mówiąc już o zrzucie Dalszy proces narastania stałej pokrywy lo- ścieków, czy podgrzanych wodach przemy- dowej odbywa się drogą przesuwania się koń- słowych. cówki lodu w górę rzeki, które przyśpiesza napływający lód podwodny i powierzchniowy, Zakres tworzenia się lodu prądowego i brze- częściowo wciągany i wypychany prądem gowego obok aktualnej sytuacji hydrometeo- rzecznym pod i nad utworzoną pokrywę lodo- rologicznej, determinowany jest przez zmienne wą. Powstającej w ten sposób pokrywie lodo- warunki przepływu na poszczególnych pod- wej towarzyszy na ogół zator śryżowy lub śry- odcinkach rzeki. Wraz ze zbliżaniem się Odry żowo-lodowy, który przegradzając w różnym w rejon Szczecina maleje spadek podłużny, stopniu przekrój poprzeczny koryta rzeki, wy- a wzrasta wpływ cofki odmorskiej na kształto- wołuje lokalne piętrzenie wody. Wraz z prze- wanie się poziomu zwierciadła wody. Zmiana suwaniem się końcówki stałej pokrywy lodo- hydraulicznych warunków przepływu powodu- wej w górę rzeki, szczególnie w miejscach je, że im bliżej Szczecina, tym szybszy jest gdzie istnieją naturalne lub sztuczne prze- proces narastania lodu brzegowego, aniżeli szkody w swobodnym przepływie wody oraz powyżej tego rejonu, który z kolei odznacza w rejonach przewężenia lub poszerzenia prze- się znacznie większym zakresem tworzenia kroju poprzecznego rzeki, tworzą się kolejne się lodu prądowego. zatory (Rysunek IX.4). Scalanie się mas lodu powierzchniowego Zatory śryżowe są na ogół krótkotrwałe i prze- i brzegowego w stałą pokrywę lodową na ogół przebiega w dwojaki sposób: – niemal jednocześnie na długich odcinkach rzeki, w przypadku silnego i gwałtownego przechłodzenia wody, – stopniowo na pewnych szczególnie predys- ponowanych odcinkach rzeki, tzn. tam gdzie istnieją naturalne lub sztuczne przeszkody w swobodnym przepływie wody oraz gdzie następują zmiany prędkości przepływającej wody.

Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku, Szczecin stała pokrywa lodowa na ogół nie tworzy się ODRA Zach. na Odrze Wschodniej, poniżej ujścia rzeki ODRA Wsch. Tywy w rejonie Gryfina (km 717,3). Rzeką tą odprowadzane są do Odry podgrzane wody Widuchowa - km 699 przemysłowe z Elektrowni „Dolna Odra”. Krajnik Dolny - km 688 Jeszcze kilka lat temu na odcinku od Gryfina Bielinek - km 674 do ujścia rzeki Regalicy do jeziora Dąbie (km kanał Odra-Havela Gozdowice - Osinów km 647 741,6) zjawiska lodowe w ogóle nie wystę- ODRA Warta powały. Sytuacja się zmieniła, gdy elektrownia Kaleńsko - Porzecze zmniejszyła ilość zrzucanej wody, w związku km 625 z ograniczeniem produkcji energii elektrycz- Drzewice - Szumiłowo nej, dostosowując ją do aktualnego popytu km 617 rynkowego oraz poprzez zastosowanie no- Górzyca km 625 wych technologii, wykorzystujących część podgrzewanych wód dla ponownego zasto- kanał Odra-Sprewa sowania w procesie produkcyjnym. Miejscem, w którym w pierwszej kolejności ODRA tworzy się stała pokrywa lodowa na odcinku dolnej Odry, w czasie jej stopniowego kształ- towania się, jest rejon Widuchowej (km 703- Nysa Łużycka 704), gdzie rzeka rozdziela się na dwa ramiona, tj. Odrę Zachodnią i Odrę Wschodnią. Rysunek IX.4. Miejsca tworzenia się zatorów śryżowych i śryżowo-lodowych na granicznym odcinku rzeki Odry

209 ważnie znikają (zostają rozmyte) w kilka lub w Szczecińskim Węźle Wodnym i w ten rejon kilkanaście dni po ich utworzeniu się. Nato- (jezioro Dąbie) musi zostać odprowadzona miast zatory śryżowo-lodowe najczęściej połamana kra lodowa z rejonu całej rzeki. utrzymują się przez cały okres zimowy. W celu skutecznego przeprowadzenia akcji Na dolnym odcinku Odry mamy również do konieczna jest odpowiednia liczba lodołama- czynienia z zatorami lodowymi, wywołanymi czy, zróżnicowana pod względem parametrów spiętrzeniem kry lodowej, które tworzą się technicznych, tzn. o różnym zanurzeniu (ze najczęściej w pierwszej fazie uwalniania się względu na zmienne głębokości tranzytowe rzeki od lodu, jak również w pełni zimy w cza- na Odrze swobodnie płynącej) oraz o różnych sie przejściowych ociepleń. Zatory lodowe szerokościach i wysokościach (ze względu na mogą powstać wszędzie tam, gdzie istnieją ograniczające swobodną żeglugę prześwity jakiekolwiek przeszkody w swobodnym spły- pionowe i poziome przęseł mostowych), ob- wie kry lodowej. sadzonych wykwalifikowaną kadrą. Lodoła- macze biorące udział w akcji dzieli się na dwie Zjawiskom zatorów lodowych i lodowo-śryżo- grupy: lodołamacze czołowe i liniowe. Praca wych towarzyszą często znaczne zniszczenia w czołówce podejmowana jest przez co naj- brzegowych umocnień, deformacje brzegów mniej dwa lodołamacze, którym na trasie i dna rzeki, zwłaszcza na przemiałach oraz spływu lodu towarzyszą również co najmniej gwałtowne wezbrania, które mogą prze- dwa lodołamacze liniowe. Wraz z postępem kształcić się w powódź. czołówki w górę rzeki, tym samym wydłuża- Charakterystykę zalodzenia granicznego od- niem się trasy spływu lodu, do akcji włączają cinka Odry przedstawia Tabela IX.5, z której się kolejne lodołamacze liniowe, zapobie- wynika, że na badanym odcinku zalodzenie gające zatrzymywaniu się spływającej kry. występuje prawie corocznie, średnio przez O ile nie występują szczególne zagrożenia, okres półtora miesiąca dziennie łamie się tyle lodu, ile bez niebez-

Tabela IX.5. Charakterystyka zalodzenia granicznego i dolnego odcinka Odry Charakterystyka zalodze- Szczecin Gryfino Widuchowa Gozdowice Lp. nia 1948-2000 1949-2000 1948-2000 1948-2000 w latach Początek okresu lodowego: 1 – najwcześniejszy 9.12 16.11 16.11 18.11 – najpóźniejszy 15.02* 17.01* 6.03* 24.01* Koniec sezonu lodowego: 2 – najwcześniejszy 9.01* 13.01* 13.12* 13.12* – najpóźniejszy 24.03 27.03 27.03 25.03 Ilość dni z lodem: – najmniejsza 0 0 0 0 3 – średnia 40 52 45 46 – największa 100 106 110 108 * Szczecin: w latach 1948, 1949, 1953, 1957, 1967, 1968, 1974, 1975, 1976, 1977, 1988 zalodzenie nie nastąpiło * Gryfino: w latach 1975, 1987, 1988, 1989 zalodzenie nie wystąpiło *Widuchowa: w latach 1967, 1968, 1975, 1988 zalodzenie nie wystąpiło * Gozdowice: w roku 1975, 1988 zalodzenie nie wystąpiło wody Odry Wschodniej poniżej Gryfina są pod wpływem zrzutów wód podgrzanych z elektrowni Dolna Odra – brak wystarczającej ilości obserwacji do określenia wpływu

Organizacja akcji lodołamania na Odrze pieczeństwa zsuwu może odpłynąć poniżej km 717,3 (tj. w rejon odcinka rzeki, znajdu- Niezależnie od miejsca lokalnego zagrożenia, jącego się pod wpływem podgrzanych wód każda akcja lodołamania na Odrze oraz na z elektrowni). Warcie i Noteci musi rozpoczynać się

210 Akcje lodołamania na Odrze prowadzone są w Szczecinie, a ze strony niemieckiej 7 lodo- przez polską i niemiecką administrację gra- łamaczy, należących do Urzędu Wodno-Żeg- nicznego odcinka rzeki Odry, przy czym zgod- lugowego w Eberswalde. nie z dwustronnymi umowami i porozumieniami administracyjnymi, RZGW w Szczecinie, dzia- W całym okresie zimowym obie administracje łając w imieniu Ministerstwa Środowiska, spra- drogi wodnej korzystają z własnych wyspec- wuje kierownictwo techniczne wspólnej akcji. jalizowanych służb, zorganizowanej łączności wzdłuż Odry, rozwiniętego systemu zbierania Lodołamacze kierowane są w górę rzeki tak i systematyzowania danych o poziomach wód, daleko, jak wymaga tego zakres zalodzenia stanie zalodzenia oraz postępujących zagro- Odry oraz jak pozwalają na to aktualne w da- żeniach. nym czasie parametry techniczne drogi wodnej (Tabela IX.6). W zależności od rodzaju i zakresu zalodzenia,

Tabela IX.6. Zasięg stałej pokrywy lodowej na Odrze oraz udział polskich i niemieckich lodołamaczy w akcji lodołamania w latach 1990-2002

Zasięg pokrywy lodo- Czas trwania akcji lo- Udział lodołamaczy w akcji Lp. Rok wej dołamania (km rzeki) (dni) polskich niemieckich 1 1990/1991 522,0-717,3 27 8 4 2 1991/1992 684,0-717,3 7 6 2 3 1992/1993 542,0-717,3 18 7 4 4 1993/1994 661,0-717,3 30 8 4 5 1994/1995 697,0-717,3 9 4 - 6 1995/1996 345,0-717,3 63 8 6 7 1996/1997 411,5-717,3 35 8 7 8 1997/1998 685,0-717,3 15 7 – 9 1998/1999 681,0-717,3 11 7 – 10 1999/2000 673,0-717,3 6 3 4 11 2000/2001 – 0 – – 12 2001/2002 645,4-717,3 23 8 6

Do 30 listopada każdego roku, kierownictwu rozkładu temperatur, siły i kierunku wiatrów akcji zgłaszana jest gotowość techniczna całej oraz występujących przepływów, akcję lodoła- floty, tj. 8 lodołamaczy (Tabela IX.7), będą- mania przeprowadza się jedną z trzech metod. cych własnością Przedsiębiorstwa Budownic- Klasyczna metoda łamania lodu na rzece Od- twa Hydrotechnicznego (dalej PBH) „Odra-3” rze opiera się na wykorzystaniu jeziora Dąbie Tabela IX.7. Wykaz lodołamaczy PBH „Odra-3” jako odbiornika napływającej z góry rzeki kry sp. z o.o. (stan na 01.01.2002 r.) lodowej. Metodą tą rozpoczyna się akcję od skruszenia pasa pokrywy lodowej jeziora Dą- Moc Rok budo- % umorze- Nazwa bie o szerokości ok. 500 m, biegnącego z pół- [KM] wy nia nocy od kanału Babina na południe do ujścia Odyniec 1000 1988 79,67 rzeki Regalicy. Dopiero po uzyskaniu tej rynny Dzik 1000 1987 80,36 czołówka lodołamaczy rozpoczyna łamanie Borsuk 600 1989 67,91 pokrywy lodowej w korycie rzeki, posuwając się Lis II 600 1988 78,43 z północy na południe. Aby można było zasto- Żbik 600 1987 83,49 sować tą metodę, konieczne są dodatnie tem- Ogar 770 1970 100 peratury powietrza. Jezioro Dąbie jest bowiem stosunkowo płytkim zbiornikiem wodnym Wilk 770 1968 100 i w czasie występowania ujemnych temperatur Świstak 408 1968 100 powietrza wprowadzona do niego kra bardzo

211 szybko marznie, łącząc się w zwarte pola lo- tych w nim zasad przez ponad 100 lat prowa- dowe. Kilkakrotne łamanie jeziora w czasie dzono roboty regulacyjne na poszczególnych mrozów może doprowadzić do powstania gór odcinkach rzeki, z różnym natężeniem lodowych opierających się o dno zbiornika, i w różnych terminach, wprowadzające z bie- a tym samym do zablokowania całej akcji. giem czasu szereg zmian w stosownych roz- wiązaniach. Całości robót nigdy jednak nie Kolejna metoda polega na wykorzystaniu zakończono. zrzutu ciepłej wody z Elektrowni „Dolna Odra”, tj. na łamaniu pokrywy lodowej, począwszy od Obecnie rzeka charakteryzuje się różnorod- km 717,3 w górę koryta rzeki. Metoda ta po- nością obiektów hydrotechnicznych, różnymi zwala na skokowe prowadzenie akcji, tzn. po parametrami technicznymi oraz różnym stop- napełnieniu krą ok. 24 km odcinka rzeki, po- niem fizycznego zużycia obiektów. zostającego pod wpływem podgrzanej wody, Na terenie województwa zachodniopomor- należy zrobić kilkudniową przerwę w akcji czo- skiego z granicznego odcinka Odry, z punktu łowej, aby w tym czasie nastąpiło częściowe widzenia eksploatacyjnego, możemy wyod- roztopienie się kry lodowej. Istotną zaletą tej rębnić dwa następujące pododcinki: metody jest możliwość prowadzenia akcji na- wet przy występowaniu mrozów, co ma • Odcinek rzeki Odry od ujścia Warty (km szczególne znaczenie wówczas, gdy utwo- 617,6) do Zatoni Górnej (Hohensaaten – km rzona stała pokrywa lodowa w rejonie Widu- 667). chowej, Ognicy czy Krajnika charakteryzuje Odra na omawianym odcinku, liczącym się licznymi niebezpiecznymi zatorami śryżo- 49,4 km długości, uzyskała pod koniec wo-lodowymi. XIX w. regulację na średnią wodę poprzez Skuteczność prowadzenia akcji, zarówno jed- zabudowę ostrogami. W trakcie regulacji ną, jak i drugą metodą, uzależniona jest od trasa została nadmiernie sprostowana, cho- aktualnie występującej siły i kierunku wiatru ciaż pozostawiono na niej 3 łuki o małych oraz kształtowania się poziomu wód w Szcze- promieniach R = 650 m. cińskim Węźle Wodnym. Najbardziej niesprzy- Geometryczny kształt koryta regulacyjnego jające są silne wiatry z kierunków północnych, odznacza się tu dużymi szerokościami dna. którym na ogół towarzyszy odmorska cofka, Okoliczności te powodują, że omawiany odci- uniemożliwiająca swobodny spływ połamanej nek charakteryzuje się zmiennością przebie- kry lodowej w kierunku jeziora Dąbie. gu nurtu oraz licznymi przemiałami, które róż- Ostatnie doświadczenia wykazały, że najlepsze nią się czasem trwania, długością oraz stop- rezultaty przy ostrych zimach uzyskuje się, niem limitowania najmniejszej głębokości. stosując połączenie obu wyżej omówionych Dodatkowe utrudnienia dla żeglugi powodują metod. Polega to na wczesnym rozpoczęciu odsypiska, tworzące się w korycie Odry przy akcji lodołamania, od km 717,3, w górę rzeki, ujściu Warty. Pomimo tego na tym odcinku jeszcze przy trwających mrozach, aby przy na- głębokości tranzytowe są o 20-30 cm wyż- dejściu odwilży przejść do metody klasycznej, sze niż na odcinku powyżej ujścia Warty . łamiąc pokrywę jeziora Dąbie i eliminując w ten sposób konieczną przerwę w pracy. Na omawianej trasie znajdują się dwa mosty, z których limitującym prześwit pionowy, wynoszący 4,14 m przy stanie WWŻ, jest Stan techniczny oraz parametry eksploata- most kolejowy w Siekierkach. cyjne istniejącej zabudowy rzeki Odry • Odcinek rzeki Odry od Zatoni Górnej (Hoh- Poza naturalnymi warunkami atmosferyczny- ensaaten – km 667) do Szczecina. mi i hydrologicznymi, występującymi w dorzeczu Odry, żegluga napotyka również na trud- Wyraźnie wyróżnić tutaj należy 16 km odci- ności spowodowane stanem technicznym nek od km 667 do 683, obustronnie uregu- wzniesionych na rzece budowli. lowany ostrogami, na którym warunki prze- pływu pozostają zbliżone do tych, jakie cha- Pierwsza próba regulacji Odry została podjęta rakteryzują poprzednio omawiany odcinek już na przełomie XVIII i XIX w. i był to wstęp od km 617,6 do km 667. Natomiast poniżej do właściwej regulacji, zainicjowanej w 1819 r. km 683 kończą się ostrogi, a warunki prze- tzw. Protokołem bogumińskim. Według zawar-

212 pływu określa gwałtowne załamanie spadku średnim stanie wody posiadają głębokości tran- podłużnego, który maleje do zaledwie zytowe rzędu 2,5 m, największym utrudnieniem 3 cm/km. Zaczyna być tu również odczu- dla żeglugi pozostają trzy mosty. Są to: walny wpływ cofki odmorskiej. Zmiana hy- – most kolejowy, zwodzony (z przęsłem że- draulicznych warunków przepływu powo- glownym obrotowym), zlokalizowany w km duje osadzanie się na trasie rumowiska wle- 35,59 rzeki Odry Zachodniej, o wysokości czonego w dół biegu rzeki. spodu konstrukcji 3,69 m ponad stan WWŻ Zauważalne stają się miejsca odkładania oraz dwóch przęsłach żeglownych o szero- rumowiska, np. przy ujściu rzeki Rurzycy, kości 11,91 m i 12,25 m, odgałęzieniu kanału Schwedt, w rejonie – most drogowy „Długi” (z przęsłem żeglow- i poniżej rozdziału Odry na dwa koryta nym zwodzonym), usytuowany w km 35,95 w rejonie Widuchowej oraz w rozgałęzie- rzeki Odry Zachodniej, o prześwicie piono- niach koryt cieków w samym Szczecinie, wym 3,68 m przy stanie WWŻ i poziomym, głównie w rejonie przekopu Klucz-Ustowo wynoszącym 17,5 m, i na jeziorze Dąbie. – most kolejowy (z przęsłem żeglownym zwo- Problem z głębokościami tranzytowymi wy- dzonym), usytuowany w km 733,6 rzeki Re- stępuje jedynie na pierwszych 16 km oma- galicy, którego przęsło zwodzone posiada wianego odcinka, jednak limituje całą trasę szerokość 12,73 m, a przęsło stałe wyso- do Szczecina. kość 3,06 m nad poziom WWŻ. Natomiast w samym Szczecinie, poza przeko- Dwa mosty zlokalizowane na Odrze Zachod- pem Klucz-Ustowo i jeziorem Dąbie, które przy Tabela IX.8. Charakterystyka sezonu żeglugowego rzeki Odry Odcinek od ujścia Warty (km 617,6) do Zatoni Odcinek od Zatoni Górnej (Hohensaaten – Górnej (Hohensaaten – km 667,0) km 667,0) do Widuchowej (km 704,1) Liczba dni Ilość dni utrzymania głębokości Liczba dni Ilość dni utrzymania głębokości Rok nawigacji tranzytowej w sezonie nawigacyjnym nawigacji tranzytowej w sezonie nawigacyjnym Powyżej Poniżej Powyżej Poniżej Łącznie Łącznie Łącznie Łącznie 180 cm 140 cm 180 cm 140 cm 1982 276 107 60 109 276 107 60 109 1983 318 107 48 163 318 107 48 163 1984 260 38 96 126 260 38 96 126 1985 276 114 109 53 276 114 109 53 1986 267 115 147 5 267 115 147 5 1987 284 208 75 1 284 208 75 1 1988 366 211 77 78 366 211 77 78 1989 359 89 130 140 359 89 130 140 1990 365 – 39 326 365 – 39 326 1991 266 24 31 211 266 24 31 211 1992 274 62 12 200 274 62 12 200 1993 251 43 21 187 251 43 21 187 1994 335 125 74 136 335 125 74 136 1995 334 204 96 34 337 299 33 5 1996 262 198 43 21 256 256 – – 1997 260 168 72 20 260 260 – – 1998 344 198 69 77 346 263 64 19 1999 365 184 75 106 362 242 69 51 2000 357 115 53 189 360 215 114 31 2001 361 210 59 92 356 356 – –

213 niej po kolejnych remontach posiadają unieru- Utrzymanie zabudowy regulacyjnej rzeki Odry chomione przęsła (żeglowne obrotowe i zwo- na odcinku granicznym przez polską i nie- dzone), tzn. są eksploatowane jako mosty miecką administrację odbywa się na podsta- stałe. wie wspólnej tymczasowej dokumentacji z 1966 r., która powstała w oparciu o ocalałe Współpraca na granicznym odcinku Odry fragmenty ubiegłowiecznej dokumentacji i ów- czesny stan zabudowy. Już wtedy zakładano Odra pełni dzisiaj ważne funkcje gospodarcze, podjęcie prac nad opracowaniem nowych za- ekologiczne i polityczne. Jednocześnie skromne sad regulacji. zasoby wodne, które decydują i będą decydować w przyszłości o rozwoju gospodarczym obszarów Próba wypracowania wspólnej koncepcji, któ- położonych w dorzeczu Odry, wymuszają po- ra wymaga nie tylko uzgodnień, ale w celu trzebę właściwego ich zagospodarowania i użyt- skuteczności jej przeprowadzenia, również kowania. Implikuje to konieczność sprecyzowa- czynnego uczestnictwa każdej ze Stron w jej nia potrzeb i roli Odry nie tylko w systemie go- realizacji wzdłuż swojego brzegu, stała się spodarczym Polski, ale także potraktowania jej dzisiaj najważniejszym tematem wzajemnej jako ogniwa łączącego ten system z systemem współpracy obu administracji granicznego gospodarczym Republiki Czeskiej oraz Republiki odcinka Odry. Federalnej Niemiec. Dlatego działania związane W 1986 r. strona polska, wobec niedostoso- z utrzymaniem i rozbudową drogi wodnej Odry wania istniejącej zabudowy regulacyjnej do muszą być skoordynowane z realizacją zobowią- obecnych potrzeb transportowych oraz wiedzy zań międzynarodowych oraz stanowić ich inte- naukowej i technicznej, przystąpiła do opra- gralną część. cowania nowych zasad utrzymania i moder- Polska jest sygnatariuszem szeregu konwencji nizacji granicznego odcinka Odry. W wyniku międzynarodowych oraz zawarła szereg umów tych działań powstało opracowanie doc. dr wielostronnych i dwustronnych, które wpływają inż. Janusza Wierzbickiego z Politechniki bezpośrednio na podejmowane inicjatywy Warszawskiej Regulacja granicznego odcinka związane z rozwojem drogi wodnej Odry. rzeki Odry – 1988 r. Powyższe opracowanie stanowi całościową koncepcję modernizacji Ochrona i poprawa stanu ekologicznego Odry zabudowy regulacyjnej rzeki Odry, rokującą i jej dorzecza jest przedmiotem, m.in.: osiągnięcie trwałej poprawy głębokości tranzy- • Konwencji o ochronie środowiska morskie- towych rzędu ok. 30-40 cm, przy jednoczes- go obszaru Morza Bałtyckiego (Konwencja nym wykorzystaniu naturalnych warunków rzeki. Helsińska 1992 r.), Założenia tej koncepcji w odniesieniu do od- • Konwencji o wykorzystaniu i ochronie cie- cinka granicznego Odry zostały przeniesione ków transgranicznych i jezior międzynaro- do Programu dla Odry – 2006. dowych, Po zapoznaniu się z polską koncepcją moder- • Konwencji o ochronie bioróżnorodności, nizacji zabudowy regulacyjnej Odry admi- • Umowy w sprawie Międzynarodowej Komi- nistracja niemiecka opracowała swoją wersję sji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem, docelowej koncepcji utrzymania rzeki Odry. • Umowy o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska pomiędzy rządem RP a rządem Różnica między obiema koncepcjami sprowa- RFN. dza się do tego, że strona polska przeprowa- dzając analizę procesów korytowych uregulo- Obowiązek właściwego utrzymania zabudowy wanej rzeki, jaką jest Odra graniczna, propo- hydrotechnicznej oraz szlaku żeglugowego na nuje modyfikację geometrii koryta w układzie polsko-niemieckim granicznym odcinku rzeki poziomym i pionowym. Natomiast strona nie- Odry, podlega procedurom wynikającym miecka w swoich opracowaniach, kierując się z wzajemnie podpisanych umów: umowy mię- rentownością planowanych przedsięwzięć, dzy RP a RFN o współpracy w dziedzinie gos- przeprowadza analizę zjawisk w części prze- podarki wodnej na wodach granicznych z dnia kroju koryta rzecznego, którą stanowi „rynna 19 maja 1992 r. oraz Umowy między Rządem żeglugowa”, ograniczona głowicami istnieją- RP a Rządem RFN o żegludze śródlądowej cych ostróg. z dnia 8 listopada 1991 r.

214 W celu wypracowania kompromisu w dniach – znaków lądowych: przebiegu szlaku żeg- 21-23.11.2001 r. odbyło się w Berlinie między- lugowego, wskazujących miejsca niebez- ministerialne spotkanie, w którym uczestni- pieczne i przeszkody żeglugowe, zakazu, czyli ze strony polskiej przedstawiciele Minis- nakazu, ograniczenia, nieobowiązującego terstwa Środowiska, a ze strony niemieckiej zalecenia, wskazania; informacyjnych i ki- przedstawiciele Federalnego Ministerstwa lometrowych, Komunikacji, Budownictwa i Gospodarki Mie- – oznakowania szerokości i przebiegu szla- szkaniowej. W wyniku spotkania uzgodniono, ku żeglugowego przy pomocy pływają- że podstawę prac planistycznych stanowić cych znaków nawigacyjnych (pław), będzie analiza miejsc limitujących głębokości – przystosowania oznakowania nawigacyj- granicznego odcinka Odry, dla której opra- nego dla żeglugi nocnej, poprzez pokry- cowany zostanie model numeryczny, przy powanie znaków nawigacyjnych folią lub mocy którego badane będą możliwości popra- farbą odblaskową, wyposażanie miejsc wy warunków żeglugowych, według polskiej niebezpiecznych w światła nawigacyjne i niemieckiej koncepcji. Wyniki badań zostaną itp., poddane ocenie, która porówna uzyskane – zabezpieczanie znakami nawigacyjnymi efekty poprawy warunków eksploatacyjnych awarii żeglugowych (kolizji statków), utrud- drogi wodnej oraz koszty realizacji poszcze- nień lub ograniczeń na szlaku żeglu- gólnych koncepcji. Dopiero powyższy materiał gowym, okresów występowania wielkiej stanowić będzie podstawę dla dalszych dys- wody żeglownej, itp. kusji, mających na celu wypracowanie opty- Obie administracje granicznego odcinka rzeki malnego dla obu stron wariantu. Odry, po uprzednim przystosowaniu oznako- Do obowiązków polskiej i niemieckiej admi- wania nawigacyjnego dla żeglugi nocnej, nistracji granicznego odcinka rzeki Odry nale- otworzyły żeglugę całodobową na odcinku ży właściwe utrzymanie szlaku żeglugowego, Odry od ujścia Warty (km 617,6) do Widu- z którym wiąże się m.in. konieczność: chowej (km 704,1). Obecnie trwają prace nad • przeprowadzania sondowań drogi wodnej przystosowaniem oznakowania nawigacyjne- w celu wyznaczenia głębokości tranzyto- go dla żeglugi nocnej na odcinku od ujścia wych: Nysy Łużyckiej do ujścia Warty. – w normalnych warunkach nie rzadziej niż Wszyscy użytkownicy drogi wodnej są na bie- co miesiąc, żąco informowani o warunkach nawigacyjnych – w okresie wystąpienia niskich stanów wo- przy pomocy komunikatów zawartych: w tele- dy, gdy głębokości tranzytowe spadają gazecie ogólnopolskiej TVP 1 i 2, str. 173 plus poniżej 1,5 m, nie rzadziej niż co 3 tygo- podstrona, w telegazecie telewizji regionalnej dnie; na str. 189 oraz w internecie na stronie: – o ile w trakcie codziennej wymiany infor- www.rzgw.szczecin.pl. macji ze stroną niemiecką zostanie stwierdzona różnica ustalonej dla danego pododcinka głębokości tranzytowej, prze- IX.3. Ocena hydrologiczno-nawigacyjna kraczająca 15 cm; roku 2001 na rzece Odrze w obszarze • przeprowadzenia trałowań drogi wodnej: województwa zachodniopomorskiego – po każdorazowym zejściu lodów oraz Teresa Błaszczak, Krzysztof Woś wielkiej wody żeglownej, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie – po wystąpieniu awarii żeglugowej, – gdy występuje podejrzenie znajdowania się przeszkody na szlaku żeglugowym, Pod względem hydrologicznym pierwsze pół- np. po zgłoszeniu tego faktu przez użyt- rocze 2001 roku należało do lat przeciętnych, kowników drogi wodnej lub na podstawie natomiast drugie półrocze do lat mokrych, wyników sondowania; wskutek czego średnie roczne stany wody na • wystawiania i utrzymywania oznakowania wodowskazach granicznego odcinka rzeki nawigacyjnego: Odry kształtowały się powyżej stanów wody średniej (Tabele IX.9 i IX.10).

215 Tabela IX.9. Średnie półroczne i średnie roczne stany wody z lat 1995-2001 na wodowskazach granicznego odcinka rzeki Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego I półrocze m-ce I-VI II półrocze m-ce VII-XII Średnie roczne stany wody z lat 1995-2001 z lat 1995-2001 z lat 1995-2001 Rok Gozdowice Bielinek Widuchowa Gozdowice Bielinek Widuchowa Gozdowice Bielinek Widuchowa km 645,3 km 672,5 km 701,8 km 645,3 km 672,5 km 701,8 km 645,3 km 672,5 km 701,8 1995 356 374 559 276 293 537 317 334 550 1996 378 389 543 342 360 545 361 375 544 1997 338 346 541 376 399 573 357 373 558 1998 368 388 561 316 331 544 342 360 553 1999 405 432 572 277 284 528 341 358 550 2000 347 367 555 277 284 523 312 326 539 2001 347 368 548 364 391 567 356 380 557

Tabela IX.10. Średnie miesięczne stany wody w 2001 roku na wodowskazach granicznego odcinka Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego Rok 2001 – miesiąc Wodowskaz I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Gozdowice 327 338 357 408 369 293 315 416 374 404 338 339 km 645,3 Bielinek 343 357 375 435 397 302 342 456 400 439 355 355 km 672,5 Widuchowa 531 542 544 569 559 542 538 587 574 572 570 562 km 701,8

W miesiącu styczniu stan wody na granicz- jednostki ze szlaku, które potwierdziło wcze- nym odcinku Odry wahał się poniżej wody śniej podawaną głębokość tranzytową w tym średniej, z wyjątkiem Bielinka, gdzie stan wo- rejonie wynoszącą 152 cm. Kolejne sondaże dy nieznacznie przekraczał ten poziom. wykonano, po przejściu fali roztopowej, w dniach: 23.01.2001 – I i II odcinek, na któ- Wskutek utrzymywania się w okresie zimo- rych głębokości odpowiednio wyniosły 190 wym temperatur powyżej 0°C, a w związku i 180 cm; 25.01.2001 – III i IV odcinek, na któ- z tym brakiem zjawisk lodowych, w pierwszym rych głębokości odpowiednio wyniosły 240 kwartale 2001 roku nie zamykano żeglugi. i 270 cm. W dniu 24.01.2001, na km 606-607 W tym okresie występowały jednak krótko- ponownie na mieliznę wszedł zestaw pchany, trwałe zamknięcia żeglugi na poszczególnych powodując konieczność wykonania kolejnego odcinkach rzeki Odry, ale były one spowo- sondażu, który wykazał, że wypadek ten po- dowane niskimi głębokościami tranzytowymi, gorszył głębokość tranzytową w tym rejonie które wystąpiły w pierwszej dekadzie stycznia z 172 cm do 160 cm. Kolejną awarię na szlaku (szczególnie na I, II i III odcinku rzeki) i osia- stwierdzono na km 608 w dniu 19.02, nato- daniem przeładowanych statków na mieliźnie. miast kolejne sondowania w pierwszym kwarta- W wyniku powtarzających się przypadków le wykonywano: 14-15.02, 23.02 i 20-21.03. nieprzestrzegania przez armatorów wyzna- Do końca marca 2001 roku na żadnym wodo- czonych głębokości tranzytowych lub scho- wskazie na granicznym odcinku rzeki Odry nie dzeniem jednostek z wyznaczonego szlaku odnotowano stanów alarmowych, jednak śred- żeglugowego, zachwianiu ulegały głębokości nie miesięczne w każdym kolejnym miesiącu tranzytowe na danych odcinkach, poniżej były wyższe, a stany wody systematycznie ro- miejsc występowania awarii żeglugowych. sły, zbliżając się w końcu marca do stanów W związku z tym w pierwszym kwartale alarmowych. 2001 r. wykonywano szereg sondowań głębo- kości i korekt oznakowania nawigacyjnego. W miesiącach kwietniu i maju, głównie w wyniku zasilania rzeki przez wody opadowe, na- Pierwsze z sondowań wykonane zostało stąpiło przekroczenie stanów alarmowych na w dniu 05.01.2001 r. na km 606-607, po zejściu

216 Tabela IX.11. Minimalne i maksymalne stany wody w 2001 roku na wodowskazach granicznego odcinka rzeki Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego

Minimalny stan wody Maksymalny stan wody SW z lat Wodowskaz [cm] [cm] 1951-1997 Data Stan Data Stan [cm] 17.06.01 Gozdowice km 645,3 180 08.08.01 480 313 22-25.06.01 Bielinek km 672,5 27.06.01 283 09.08.01 536 327 09.08.01 Widuchowa km 701,8 25.01.01 506 25.12.01 622 546 27.12.01

wodowskazach w Gozdowicach (16 dni) 2001 r. i trwało do 15.03.2002 r. W pogotowiu i w pierwszej dekadzie maja w Bielinku (3 dni). pozostawało 8 polskich i 6 niemieckich lodo- łamaczy. Po osiągnięciu kulminacji, w miesiącu maju rzeka wykazywała już wyraźnie spadkową W dniu 14.12.2001 r. przystąpiono do zdjęcia tendencję stanów wody, zbliżając się na po- oznakowania pływającego z jeziora Dąbie czątku czerwca do stanów średnich, a na po- oraz do jego przerzedzania na granicznym czątku drugiej dekady czerwca osiągając kil- odcinku rzeki Odry. kadziesiąt cm poniżej średniej. Taki stan Pierwsze zjawiska lodowe w trakcie sezonu utrzymywał się do drugiej dekady lipca. zimowego 2001/2002 odnotowano w dniu Ponowny wzrost poziomów wody, spowodowa- 20.12.2001 r. W tym samym dniu przystąpio- ny spływem letnich wód opadowych, z prze- no do zdjęcia pozostałych pław nawigacyjnych kroczeniem stanów alarmowych odnotowano na z jeziora Dąbie oraz oznakowania pływające- wszystkich wodowskazach Odry granicznej od go w rejonie jazu w Widuchowej. pierwszej do trzeciej dekady sierpnia. Tym samym żegluga została zamknięta na Kolejne przekroczenia stanów alarmowych na następujących drogach wodnych: wodowskazach w Gozdowicach (21 dni) i Bie- – na rzece Odrze: w dniu 22.12.2001 r. na linku (16 dni) nastąpiły od połowy trzeciej deka- odcinku od km 677,5 do 730,5; dy września i trwały w zależności od stacji wo- dowskazowej do połowy drugiej dekady paź- – na rzece Regalicy: w dniu 22.11.2001 r. na dziernika. W tym czasie najwyższe stany wody całej długości od km 730,5 do km 741,6; odnotowane zostały w Gozdowicach – 450 cm, – na przekopie Klucz-Ustowo: od km 0,0 do tj. 40 cm powyżej i w Bielinku – 493 cm, tj. km 2,7, w dniach od 24.12.2001 r. do 28.12. 33 cm powyżej. Po przejściu kulminacji stan 2001 r.; w dniu 31.12.2001r. na całej długości wody w kolejnych miesiącach utrzymywał się od km 0,0 do km 2,7; niewiele ponad stan wody średniej. – na rzece Odrze Zachodniej: od km 0,0 do Pierwsze przymrozki na granicznym odcinku km 36,55, w dniach od dnia 24.12.2001 r. rzeki Odry odnotowano w dniu 10.11.2001 r. do 28.12.2001 r.; w dniu 31.12.2001 r. na i z przerwami trwały one kilka dni, co przyczy- całej długości od km 0,0 do km 36,55; niło się do ochłodzenia wody w rzece. W grud- niu pierwsze spadki temperatury pojawiły się – na jeziorze Dąbie w dniu 24.12.2001 r. 03.12.2001, gdzie temperatura przez dwa dni Utrzymujące się przez kolejne dni i noce oscylowała wokół 0°C. Następne spadki tem- ujemne temperatury spowodowały dalszy roz- peratur, które wystąpiły w rejonie Odry gra- wój zjawisk lodowych. W dniu 24.12.2001 r. nicznej były znacznie i dochodziły do -13,2°C na rzece pomiędzy Widuchową (km 704,1) w Słubicach, -10,8°C w Gozdowicach i -9,0°C a Gryfinem (km 718,0) utworzyła się stała po- w Widuchowej. Z małymi przerwami, w któ- krywa lodowa, której końcówka przesuwała rych temperatura powietrza w dzień nie wzro- się wraz z napływającym z góry rzeki śryżem sła powyżej 3° C, trwały do końca roku. i krą lodową. Pogotowie lodowe w trakcie sezonu zimowe- W związku z prognozowanym ociepleniem, go 2001/2002 rozpoczęło się w dniu 01.12. które miało nadejść 25.12.2001 r., tj. w pierw-

217 szy dzień Świąt Bożego Narodzenia oraz w związku z nawarstwianiem się kry lodowej w okolicach jazu w Widuchowej (z 540 cm w dniu 21.12 do 580 cm w dniu 25.12. i 622 cm w dniu 25.12) podjęta została decy- zja o rozpoczęciu akcji lodowej. Pierwszy etap akcji lodowej trwał nieprzerwanie od 24.12 do 29.12.2001 r. Brały w niej udział początkowo 4 lodołamacze polskie, a następnie dołączyły 4 lodołamacze niemiec- kie. W tym czasie połamano stałą pokrywę lodową, która utworzyła się od km 694,0 do km 718,0 oraz odprowadzono połamaną krę lodową od km 718,0 do Jeziora Dąbie. W dniu 29.12. stała pokrywa lodowa została całkowicie usunięta, a kry lodowe odprowadzane poniżej km 718,0 przemieszczały się swobodnie. W dniach 30 i 31.12. napłynęło kolejne ochło- dzenie, z ujemnymi temperaturami w ciągu dnia i w ciągu nocy. Nastąpił ponowny rozwój zjawisk lodowych, tworząc stojący lód, tym razem już od Jeziora Dąbie do km 703,0 (Wi- duchowa).

218 °C 15

-5

Gozdow ice -10 Widuchow a Podjuchy

-15 2000-11-01 2000-11-07 2000-11-13 2000-11-19 2000-11-25 2000-12-01 2000-12-07 2000-12-13 2000-12-19 2000-12-25 2000-12-31 2001-01-06 2001-01-12 2001-01-18 2001-01-24 2001-01-30 2001-02-05 2001-02-11 2001-02-17 2001-02-23 2001-03-01 2001-03-07 2001-03-13 data

Rysunek IX.5. Charakterystyka temperatur powietrza w °C – zima 2000/2001

700

600

500

Gozdowice

Bielinek

Widuchowa 400

Stan wody w cm Podjuchy

SW Gozdowice 313

SW Bielinek 327

SW Widuchowa 546

300 SW Podjuchy 515 Al. Gozdowice 410

Al.Bielinek 460

Al. Widuchowa 620

Al.. Podjuchy 580 200 37196 37201 37206 37211 37216 37221 37226 37231 37236 37241 37246 37251 37256 37261 37266 37271 37276 37281 37286 37291 37296 37301 37306 37311 37316 37321 37326 Data

Rysunek IX.6. Stany wody (godz. 7.00), rzeka Odra - zima 2000/2001

219 °C 15

-5

Gozdow ice -10 Widuchow a Podjuchy

-15 2001-11-01 2001-11-07 2001-11-13 2001-11-19 2001-11-25 2001-12-01 2001-12-07 2001-12-13 2001-12-19 2001-12-25 2001-12-31 2002-01-06 2002-01-12 2002-01-18 2002-01-24 2002-01-30 2002-02-05 2002-02-11 2002-02-17 2002-02-23 2002-03-01 2002-03-07 2002-03-13 data

Rysunek IX.7. Charakterystyka temperatur powietrza w °C – zima 2001/2002

700

600

Gozdowice

500 Bielinek Widuchowa

Podjuchy

Stan wody w cm SW Gozdowice 313

SW Bielinek 327

SW Widuchowa 546 400 SW Podjuchy 515

Al. Gozdowice 410

Al.Bielinek 460

Al. Widuchowa 620

Al.. Podjuchy 580 300

Data 2001-11-01 2001-11-06 2001-11-11 2001-11-16 2001-11-21 2001-11-26 2001-12-01 2001-12-06 2001-12-11 2001-12-16 2001-12-21 2001-12-26 2001-12-31 2002-01-05 2002-01-10 2002-01-15 2002-01-20 2002-01-25 2002-01-30 2002-02-04 2002-02-09 2002-02-14 2002-02-19 2002-02-24 2002-03-01 2002-03-06 2002-03-11

Rysunek IX.8. Stany wody (godz. 7.00) – rzeka Odra, zima 2001/2002

220