DijkversterkingRuimtelijk kwaliteitskader Jaarsveld - Vreeswijk Ruimtelijk Kwaliteitskader DefinitieveDijktraject versie 7 april Jaarsveld-Vreeswijk 2021 Colofon
Project Dijkversterking Jaarsveld - Vreeswijk Projectnummer DM 1757159 Versie Datum 7 april 2021 Status Definitief Kenmerk Auteur Team JAV Projectmanager Peter Hesen Ambtelijk opdrachtgever Els van Grol Vrijgave door IPM-team Vrijgave op 15 februari 2021
Zicht op de Lek met links Jaarsveld Inhoud
Inleiding ...... 5 1 Sterke Lekdijk Projectgebied dijkversterking Jaarsveld - Vreeswijk Ruimtelijke kwaliteit als onderdeel van de projectdoelstelling Kwaliteitskader Sterke Lekdijk Doel en Werkwijze Leeswijze
Analyse in thema’s ...... 10 . . 2 Ontstaansgeschiedenis Ondergrond Cultuurhistorie Watersysteem Natuur en Ecologie Recreatie Beleving Wonen, werken (inl . landbouw) en infrastructuur Conclusiekaart landschappelijke thema’s Kernkwaliteiten van de dijk in het landschap Knelpunten Grotere context
Ruimtelijke karakteristieken en dijkvakindeling . . . 36 Karakteristieken van de dijk 3 Landschapseenheden en deeltrajecten Kenmerken en aandachtspunten per deeltraject
Visie en leidende principes voor dijkversterking . . 54. 4 Visie leidende principes voor dijkversterking 5 Bronnen ...... 60 . . . 1
Zicht op Vreeswijk
4 Kwaliteitskader Sterke Lekdijk
Het ‘Kwaliteitskader Noordelijke Rijn- en Lekdijk Amerongen – Schoonhoven’ (Terra Incognita, 15 september 2016) is het document waarin ruimtelijke kwaliteit en visie voor de gehele Lekdijk beschreven is en als basis dient voor alle te verbeteren dijktrajecten Inleiding van de noordelijke Lekdijk . De belangrijkste uitkomsten van het Kwaliteitskader zijn:
Op grote schaal worden vier dijklandschappen benoemd langs de Lek . Jaarsveld – Vreeswijk valt Sterke Lekdijk Projectgebied dijkversterking Jaarsveld - dijkontwerp passend in het landschap . Het Team binnen de dijklandschappen ‘Stadse Lek’ en ‘Getijde Per 1 januari 2017 is de nieuwe Waterwet van kracht, Vreeswijk Omgevingskwaliteit dat door het Hoogheemraadschap L e k’ . waarin is bepaald dat uiterlijk in 2050 alle primaire Het dijkversterkingstraject loopt van het Lekkanaal is aangesteld doet aanbevelingen over de ruimtelijke waterkeringen aan de nieuw vastgestelde normering met de Beatrixsluis in Nieuwegein tot aan het kwaliteit van de Sterke Lekdijkprojecten . Vijf kernkwaliteiten voor de Lekdijk dienen behouden moeten voldoen . De Lekdijk beschermt een groot deel dorp Jaarsveld . Dit beslaat een totale lengte In het project wordt samengewerkt met diverse of versterkt te worden: van Midden- en West- Nederland tegen overstroming . van bijna 13 km . Het traject loopt langs het de partners, waaronder de gemeenten IJsselstein, A . De dijk is continu in een subtiel veranderend Als de Lekdijk doorbreekt kan een groot deel van historische kern van Vreeswijk, kruist de Vaartse Lopik en Nieuwegein en de Provincie Utrecht . Zij landschap; de Randstad overstromen, tot Amsterdam aan toe . Rijn en het Merwedekanaal, loopt door en langs de waren ook betrokken bij de totstandkoming van het B . De dijk is een grens tussen twee verschillende De dijk voldoet niet aan de veiligheidsnormen en stadsuitbreiding van Nieuwegein en loopt na kruising Kwaliteitskader dat voor het overkoepelende project vormen van occupatie en landgebruik; daarom is deze opgenomen in het Hoogwater- met de A2 door tot aan het dorp Jaarsveld . Sterke Lekdijk in 2016 is opgesteld (Kwaliteitskader C . De dijk laat een historisch en tijdloos gevecht beschermingsprogramma (HWBP) 2019-2024 onder Noordelijke Rijn- en Lekdijk Amerongen – tegen het water zien; de naam Sterke Lekdijk . De Lekdijk biedt in dit deel panoramische uitzichten Schoonhoven’, Terra Incognita, 15 september 2016) . D . De dijk is een recreatieve as langs aantrekkelijke over smalle en brede uiterwaarden en een gedeelte Hierin wordt de ruimtelijke kwaliteit en visie voor terreinen; In het kader van Sterke Lekdijk versterkt Stichtse hiervan maakt deel uit van een Natura 2000-gebied . de gehele Lekdijk beschreven . Dit document dient E . De dijk wordt verrijkt door de passage langs Rijnlanden (HSDR) de dijk tussen Amerongen en als uitgangspunt voor de kwaliteitskaders van de belangwekkende structuren . Schoonhoven, over een totale lengte van 55 km . Zo deelprojecten en borgt als zodanig de continuïteit is de dijk ook in de toekomst voldoende veilig en Ruimtelijke kwaliteit als onderdeel van de van het ruimtelijk beeld van de dijk . Daarnaast is De visie op ruimtelijke kwaliteit bestaat uit 7 punten: voldoet hij aan de normen die sinds 2017 gelden . projectdoelstelling de Visie Mobiliteit (Provincie Utrecht 2020) en 1 . Ontwikkel de dijk als leesbare en krachtige De doelstelling van het project Jaarsveld – Vreeswijk Recreatie Sterke Lekdijk (RHDHV 2020) waarin de verdediging tegen het water; Het project Sterke Lekdijk is verdeeld in zes projecten, is gelijk aan de door het bestuur van het waterschap uitgangspunten voor een fietsvriendelijke dijk en 2 . Maak de geschiedenis van de dijk beter zichtbaar; waar Jaarsveld – Vreeswijk het vijfde project is . vastgestelde doelstelling van het overkoepelende eenvormigheid in de inrichting van het dijkprofiel 3 . Geef vorm aan het landschap vanuit historische Op basis van in de afgelopen jaren uitgevoerde project Sterke Lekdijk: worden beschreven een belangrijk vertrekpunt . inspiratie; beoordelingen kan worden geconcludeerd dat langs “Een waterveilige, toekomstbestendige en beheerbare 4 . Maak de dijk een beleving voor alle gebruikers, vrijwel het gehele project Jaarsveld – Vreeswijk waterkering te realiseren, op basis van een zo breed Ontwikkel de dijk als historische as; een veiligheidsopgave geldt voor één of meerdere mogelijk bestuurlijk en maatschappelijk gedragen 5 . Gebruik de dijk als ecologische verbinding; faalmechanismen . De faalmechanismen piping en projectplan, goed ingepast in de omgeving, met zo 6 . Maak een zichtbare relatie tussen de dijk en macrostabiliteit binnenwaarts zijn hierbij dominant . maximaal mogelijk maatschappelijke meerwaarde en kruisende structuren over de rivier’; Daarnaast voldoet een significant deel van het traject een hoge mate van innovatie en duurzaamheid.” 7 . Behoud woningplekken en beplantingsstructuren . eveneens niet voor het faalmechanisme buitenwaartse stabiliteit . In de Nota van Uitgangspunten (HDSR Om de bestuurlijke ambitie van het waterschap te 2021) is te vinden op welke locaties van het realiseren heeft ruimtelijke kwaliteit bijzondere Het doel van het ruimtelijk kwaliteitskader (RKK) project een opgave geldt voor de verschillende aandacht in het project Sterke Lekdijk . is een nadere uitwerking van het kwaliteitskader faalmechanismen . Dit krijgt enerzijds vorm door het opstellen van de Noordelijke Rijn- en Lekdijk, waarbij de typering ‘Ruimtelijke Kwaliteitskaders’ voor de dijkversterking . van het gebied en de kernkwaliteiten van de dijk Daarnaast heeft de landschapsarchitect een leidende gedetailleerder neergezet worden om op basis daarvan rol in het ontwerpproces om techniek en omgeving de visie en richtlijnen uit te werken . bij elkaar te brengen en dit te vertalen naar een
5 Doel en werkwijze Het project Jaarsveld – Vreeswijk bevindt zich Het RKK wordt opgesteld in stap 1, waarin de In de fases na de verkenningsfase (planuitwerkingsfase Het voorliggend ruimtelijk kwaliteitskader (RKK) de verkenningsfase waarin toegewerkt wordt uitgangspunten van het project bepaald worden . In en realisatiefase) zullen de leidende principes uit is een nadere uitwerking van het kwaliteitskader naar het integraal ontwerp op hoofdlijnen: de deze fase wordt het gebied geanalyseerd en vormen het RKK gebruikt blijven worden bij de verdere Noordelijke Rijn- en Lekdijk, waarbij de typering voorkeursoplossing . In elke fase vervult het RKK de conclusies de basis voor een visie . Deze visie is uitwerking van het dijkontwerp . Ze geven richting van het gebied en de kernkwaliteiten van de dijk een andere rol . De verkenningsfase bestaat uit drie vertaald in richtlijnen en ontwerpprincipes . aan de inpassing en vormgeving van de dijk en het gedetailleerder neergezet worden om op basis daarvan stappen: landschappelijke ontwerp rondom de dijk . In deze de visie en richtlijnen uit te werken . In stap 2 geeft het RKK input bij het vormgeven van fases wordt gedetailleerder ontworpen aan de dijk STAP 1 ONTWERPOPGAVE de mogelijke oplossingen en de kansrijke oplossingen . en haar omgeving . Daarom komen de schaalniveaus De kernkwaliteiten van het traject zijn geformuleerd • Inventarisatie en analyse van beschikbare Daarnaast is het een hulpmiddel om oplossingen af te ‘materiaalgebruik en ‘elementen en objecten’ uit het aan de hand van een analyse van onder andere informatie wegen als onderdeel van de effectbeoordeling . kader hier explicieter aan de orde . landschap, cultuurhistorie en recreatie en de typering • Formuleren integrale ontwerpopgave per Bij het uitwerken van de kansrijke oplossingen en een In de realisatiefase vertalen we de onderdelen uit van de dijk .Tijdens een eerste werkatelier in december deelgebied voorkeursoplossing in stap 3 zullen criteria uit het het RKK in een programma van eisen . Hiermee 2020 zijn deze besproken met bewoners en andere • Uitgangspunten formuleren RKK als onderdeel van de effectbeoordeling invloed worden de vormgeving en maatvoering van de dijk op belanghebbenden en is ook hun input meegenomen . hebben op de continuïteit en vormgeving van de dijk . specifieke plekken, maar ook keuze van elementen en STAP 2 KANSRIJKE OPLOSSINGEN De visie helpt het karakter en het verhaal van het materialisatie vastgelegd . De uitkomsten van deze analyse worden uitgewerkt in • Formuleren mogelijke oplossingen per deelgebied gebied te vertalen in oplossingen . een visie op ruimtelijke kwaliteit . Op basis van deze • Samenstellen kansrijke oplossingen Leeswijzer visie zijn leidende principes op vier schaalniveaus Het doel van het RKK in het kort: In hoofdstuk 2 wordt gekeken naar de huidige ontwikkeld als input voor het samenstellen van STAP 3 VOORKEURSOPLOSSING • Instrument om te inspireren en sturen op het typering en ruimtelijke kwaliteit van de dijk in relatie kansrijke oplossingen en het voorkeursoplossing . • Uitwerking kansrijke oplossingen gebied van ruimtelijke kwaliteit tot de wijde omgeving . Dit hoofdstuk wordt beëindigd • Kiezen voorkeursoplossing • Uitgangspunt voor ontwerp met de kernkwaliteiten van de dijk en het landschap . Het projectgebied grenst bovenstrooms aan • Uitwerken voorkeursoplossing • Beoordeling van keuzes voor mogelijke In hoofdstuk 3 wordt de karakteristiek van de dijk deeltraject Culemborgs Veer - Beatrixsluis en oplossingen en kansrijke oplossingen verder uitgewerkt . Tot slot wordt in hoofdstuk 4 de benedenstrooms aan deeltraject Salmsteke . Er is Meer informatie over de stappen in de • Kader voor landschappelijke inpassing van de visie op de versterking van de dijk uiteengezet en zoveel mogelijk aangesloten op de richtlijnen die verkenningsfase is te lezen in de Nota van dijkversterking vertaald naar leidende principes voor dijkontwerp . voor deze projecten ontwikkeld zijn . Daarnaast is Uitgangspunten (HDSR 2021) . gekeken welke inhoudelijke uitspraken er gedaan zijn voor de ‘grensgebieden’ (Jaarsveld en Lekkanaal- Beatrixssluizen) . Ook hier is op voortgebouwd .
6 Plangebied van het Steke LekdijkenWaterschapshuis project te Jaarsveld
7 Uitweg
Planning Sterke Lekdijk projecten Lopik
Jaarsveld
Ameide
Schoonhoven
8 Vreeswijk
Vianen
Lexmond
Culemborg
Plangebied van het Steke Lekdijken project
9 2
De Horde bij hoogwater
10 Analyse in thema’s
In dit hoofdstuk worden het dijktraject en de de dijk ten opzicht en van de omgeving beschreven . omgeving beschreven aan de hand van zeven thema’s: Deze analyse vormt de basis voor de visie en leidende ontstaansgeschiedenis, ondergrond; watersysteem; principes voor integraal dijkontwerp in de volgende cultuurhistorie; natuur en ecologie; wonen, werken hoofdstukken en is ondersteunden bij het ontwikkelen en infrastructuur en ten slotte recreatie en beleving . van verhaallijnen voor de verschillende Mogelijke Per thema is een toelichting, kenmerkende foto’s en Oplossingen in de volgende stap van het planproces . een kaartbeeld opgenomen . Ook zijn Ideeën voor verbetering benoemd . Deze kunnen later in het proces nog worden aangevuld . Als laatste wordt een kaart met kernkwaliteiten van het landschap opgenomen en zijn de kwaliteiten van
Kaart van de rivier de Lek, Isaak Tirion, naar Melchior Bolstra, 1764 - 1765
11 2 Ontstaangeschiedenis Ontginningen Grote uitbreidingen woongebieden Kwaliteiten Het landschap langs de Lek is ontgonnen vanaf In de 19e eeuw waren IJsselstein en Vreeswijk kleine lijnen die grotendeels parallel aan de rivier lopen, gehuchten in een grotendeels nat en open landschap . • Oude verkavelingsstructuur nog zoals de Enge Ijssel en Lopikerwetering . Te zien is Na de tweede wereldoorlog werden Nieuwengein zichtbaar in het landschap dat de kavelstructuur dicht bij de dijk beïnvloed is en IJsselstein aangewezen als groeikernen . Op • Oude ooibossen door de loop van de rivier en de daaraan gelinkte deze plekken verrezen grote woonwijken om de dijkdoorbraken . De komgronden landinwaarts laten suburbanisatie te reguleren . Zo werd Vreeswijk Ideeën voor verbetering duidelijk de cope-verkaveling zien met langgerekte uiteindelijk onderdeel van de gemeente Nieuwegein . smalle kavels, afgebakend met sloten . Deze sloten • Leesbaarheid van de oude verkaveling zorgden ervoor dat de lagergelegen komgronden Infrastructuur behouden en vergroten bruikbaar werden voor veeteelt . Met de komst van de grote kanalen zoals het • Beter inpassen van kruisende Merwedekanaal, de Vaartse Rijn en het Lekkanaal infrastructuur zodat de dijk als werd dit deel van de Lek een belangrijk kruispunt van doorgaand element zichtbaar wordt vaarroutes . Later werden de A2 en de A27 aangelegd • Aansluiting woonwijken op de dijk, waardoor Nieuwengein naast een knooppunt van leesbaarhied dijk in de woonomgeving vaarroutes een knooppunt van snelwegen werd . Door het toenemende verkeer is in 2003 een nieuwe brug Het sluisje in de Ijsseldam tijdens en voor de afbraak in 1949 naast de oude Lekbrug gelegd .
Herstelwerkzaamheden aan de doorgebroken Lekdijk, Esaias van de Velde, 1624 - 1652
12 1860 1920
Vreeswijk Vreeswijk
Vianen Vianen
Jaarsveld Jaarsveld
Lexmond Lexmond
1960 1980
Vreeswijk Vreeswijk
Vianen Vianen
Jaarsveld Jaarsveld
Lexmond Lexmond
X bijschrift
13 2 Ondergrond woonplekken en is vooral gericht op zelfvoorziening . Onstaansgeschiedenis Kwaliteiten De Lek is ontstaan als een vlechtende rivier die Na het vertrek van de Romeinen in de vierde eeuw is een weg zocht naar zee toe . Zoals te zien in de sprake van economische stilstand . • Ondergrond leidend geweest voor geomorfologische kaart heeft de rivier verschillende ontwikkeling landschap en nog steeds lopen gehad . Op plekken dicht bij deze oude De relatie tussen mens en landschap vertaald zich zichtbaar meanders is zand en zavel afgezet . In de komgronden in de middeleeuwen in het gebruik . Landbouw was landinwaarts werd minder en fijner materiaal (klei) grotendeels niet mogelijk door het drassige landschap, Ideeën voor verbetering afgezet, wat ook nog eens inklonk, waardoor deze laag dus werd er gezocht naar andere manieren van en drassig bleven . inkomen . Recente archeologische opgravingen op • het Klooster in Nieuwegein tonen aan dat het gebied Plekken waar relatie met de ondergrond rond de Lek intensief gebruikt werd voor de visserij in beter zichtbaar gemaakt kan worden: Relatie tussen mens en landschap de Lekboulevard en het buitendijkse De Lek begint zich als rivier te ontwikkelen rond het binnenmeren . Verder werden drassige delen van het woongebied in Vreeswijk, recreatie begin van de jaartelling . Vóór die tijd is de Rijn (nu landschap gebruikt om wilgenhout (griendenhout) in buitendijks gebied, de kleiputten Kromme Rijn – Oude Rijn) de belangrijkste rivier in op de verbouwen . Van het taaie griendenhout werden langs de dijk en de afdamming van de deze streek . Tot 800 bestaat het gebied tussen Jaarsveld manden gevlochten en werktuigen gemaakt . Deze Hollandsche IJssel en Vreeswijk uit een in geringe mate door de mens griendencultuur was beeldbepalend voor de regio . Op • Op sommige plekken klinkt de beïnvloed landschap met vrij meanderende, telkens sommige plekken zijn buitendijks de rabatten waarop historische topografische situatie te hun stroom verleggende en in het winterseizoen deze grienden werden geteeld nog te zien . De Horde, een voormalig eiland in de Lek weinig door ( b.v. de Bossenwaard, buiten hun oevers tredende rivieren . Door erosie en waarbij de nieuwe armen dwars door de sedimentatie (klei-afzettingen) zijn hoger gelegen Hoogtes en laagtes oude kavelstructuur gaan), bij eventuele oeverwallen en lagergelegen komgebieden . De In het gebied rond de Lek zijn geen enorme herinrichting dit worden verbeterd oeverwallen bestaan uit zand en lichte klei en zijn hoogteverschillen aanwezig, maar omdat bepaalde • Bijzondere landschappelijke eenheden begroeid met rivierbos . De komgebieden bestaan uit hogere en lagere delen aan elkaar grenzen vallen zoals wierden, oeverwallen en wielen zware klei en zijn begroeid met moerasbos of bedekt de kleine verschillen wel op . Voorbeeld hiervan zichtbaar houden of weer zichtbaar met een veenlaag . zijn de laagtes van de dijkdoorbraken, kleiputten en de komgronden . Opvallende hoogtes zijn de maken. • Griendencultuur en visserij als inspiratie De eerste mensen die in het gebied leefden oude meandergordels, oeverwallen en opgehoogd voor het beleefbaar maken van het gingen zo’n vierduizend jaar geleden op de hogere land . Door opslibbing liggen de buitendijkse landschap en voor de ontwikkeling van oeverwallen dicht bij de rivier wonen . Om zeker te uiterwaarden momenteel hoger dan het binnenijkse natuurlandschap zijn van droge voeten werden kunstmatige hoogtes land . Daarnaast zijn oude landschappelijke eenheden van klei en zand (wierden) gemaakt in de lagere zoals de Hollandse IJssel en crevasses in de polders te delen . De bevolking voorziet zich in eerste instantie herkennen . vooral in het levensonderhoud door jacht, visserij, veeteelt en kleinschalige landbouw . De komst van de Romeinen en de Limes ten hoogte van de Oude Rijn geeft tweeduizend jaar geleden een impuls aan Drie wielen bij Jaarsveld als restant van een oude dijkdoorbraak lokale landbouw en handel . De agrarische activiteit blijft echter beperkt tot de directe omgeving van de 14 Bodemkaart Geomorfologische kaart Bebouwing Zand en zavel Klei- en veengronden Bebouwing Rivier en oeverwallen Oude oeverwallen Bebouwd gebied Zand en zavelgronden Kleigronden Bebouwd gebied Recent aangeslibt Komgronden Wierden Zware zavel en Kleigronden met venige Wierden buitendijks Rivierkomvlakte Opgehoogde grond onderlaag Opgehoogde grond Ontgonnen veenvlakte kleigronden Vreeswijk Oude meanders rivier Vreeswijk Spoelwaaier Veengronden Spoelwaaier Voormalig stroomgebied Hollandse IJssel
Vianen Vianen
Jaarsveld Jaarsveld
Lexmond Lexmond
Hoogtekaart Opvallende hoogtes en laagtes +7 NAP -1.5 NAP Hoogtes in het landschap Opvallende hoge elementen Hogere oude meandergordels Laagtes in het landschap Vreeswijk Opvallende lage elementen Vreeswijk
Lage ontgonnen polders Omkering landschap buitendijks Crevasses hoger dan Vianen Lage binnendijks Vianen ontgonnen polders Crevasses Camping Dorpslint langs Ontginningslijn Enge Ijssel Doorbraken
Eiland
Sedimentatie Kleiputten binnenbocht Buitenpolderkade Jaarsveld Jaarsveld
Lexmond Lexmond
X bijschrift
15 Watersysteem 2 Schema ontlaststelsel Jaarsveld. Bron HDSR Primaire waterkering Binnendijks watersysteem Kwaliteiten Al vanaf de middeleeuwen beschermt een Binnendijks bestaan talloze peilvakken met aaneengesloten kering het achterland tegen verschillende waterpeilen . Met een systeem van • Dijk als scheiding van watersystemen hoogwaters in de Lek . Als de Lekdijk doorbreekt kan watergangen, stuwen en gemalen wordt het waterpeil • Waterknooppunt Vreeswijk een groot deel van de Randstad overstromen, tot gecontroleerd . De Lopikerwetering en de Enge IJssel -Merwede kanaal Amsterdam aan toe . Diverse dijkversterkingen hebben zijn de hoofwatergangen van dit systeem . -Lek kanaal plaatsgevonden waarvan die die in de jaren ‘80 en ‘90 -Vaartse Rijn de laatste waren . De dijk voldoet niet aan de nieuwste Binnendijkse en buitendijkse watersystemen -Vier generaties sluiscomplexen veiligheidsnormen en daarom is deze opgenomen in staan met elkaar in verbinding bij de sluizen in • Ontlaststelsel Jaarsveld het Hoogwater- beschermingsprogramma (HWBP) Vreeswijk . Hier stroomt water van de Lek naar het 2019-2024 onder de naam Sterke Lekdijk . Lekkanaal, de Vaartsche Rijn en de Enge IJssel (via Ideeën voor verbetering de Vaartsche rijn) . Het is tevens een knooppunt voor de binnenvaart . Vier generaties van telkens grotere De Lek en zijn uiterwaarden • Beleefbaar huidig systeem (uitdagingen Na eeuwenlang vrij in het landschap te hebben sluiscomplexen - de Rijkshulpschutsluis, de Oude uitleggen, bewustzijn van het water, gemeanderd is de Lek de laatste 1000 jaar steeds Sluis, de Koningingensluis en de Beatrixsluizen - zijn verschillen tussen binnendijkse en verder beteugeld . Door het aaneensluiten van de hier naast elkaar te zien . De Koningingensluis en de buitendijkse systeem) dijken zijn de uiterwaarden steeds verder opgeslibd . recentelijk vergrote Beatrixsluizen zijn in bedrijf . De • Leesbaar maken van (de geschiedenis Ze liggen aanzienlijk hoger dan de achter de dijk Rijkshulpschutsluis is als sluis en als historische plek De Konninginnensluis bij Vreeswijk. Hier gaat het water van de Lek naar de Vaartsche Rijn. van) watersysteem in Vreeswijk (o.a. gelegen gebieden . In de uiterwaarden zijn langs de nauwelijks herkenbaar . omgeving Rijkshulpschutsluis) rivier verschillende generaties van weerdvergravingen • Relicten van het watersysteem en natuurherstel projecten te zien . In het dijktraject Langs het gehele traject beïnvloedt kwelwater uit de opwaarderen om de geschiedenis van Jaarsveld-Vreeswijk zijn dat De Horde en de rivier het watersysteem binnendijks . In Jaarsveld is het watersysteem herkenbaar te maken, Bossenwaard . hiervoor een zogenaamd een ontlaststelsel aangelegd zoals zomerdijk Polder Batuwe, wielen om de stabiliteit van de dijk te waarborgen bij een en dijknobben, kleiputten, relicten hoge rivierwaterstand . uitwateringssluis en leessloot Hollandse IJssel en de uitlaat van de Enge IJssel bij Uitweg • Leesbaarheid buitendijks landschap verbeteren, verschillende verschijningsvormen en inrichting nevengeulen optimaliseren naar potentie voor natuurontwikkeling en inspelen op (veranderende) rivierdynamiek
Afdamming van de Hollandse Ijssel en relicten van de leessloot
16 Watersysteem Lekkanaal
Hoofdwaterlopen Kunstwerken Peilvakken Vaartsche Rijn - Lek Gemalen (winterpeil t.o.v. N.A.P. (m) ) - Lekkanaal Stuwen 0,5 tot 1 Beatrix sluis - Vaartsche Rijn Vaste bruggen 0 tot 0,5 - Merwede kanaal Ophaalbruggen -0,5 tot 0 Enge IJssel - Enge IJssel Ontlaststelsel Jaarsveld (uitsnede) -1 tot -0,5 Vreeswijk - Lopiker wetering Veerpont -1,5 tot -1 Koninginnensluis 1 Koninginnensluis -2,0 tot -1,5 Middelgrote waterlopen 2 Oude sluis (breedte 3-20 m) 3 Rijkshulpschutsluis Kleine waterlopen 4 Beatrixsluizen
Dijktraject Zomerdijk
Vianen Merwede kanaal
Lopikerwetering
Lek Jaarsveld Vreeswijk
Jaarsveld
Lexmond
X bijschrift
17 2 Cultuurhistorie en archeologie Ontstaansgeschiedenis Leven met water Kwaliteiten Door afdammingen van zijrivieren, zoals de kromme Door de ontwatering in de polders ten behoeve van • Het gebied heeft veel en goed bewaard Rijn (1122) en de Hollandse Ijssel (1285), wordt de Lek de akkerbouw begint de bodem te dalen . Steeds gebleven cultuurhistorische elementen vanaf de twaalfde eeuw een steeds grote rivier . Omdat vaker moet men maatregelen treffen voor een goede • Het leven met en strijd tegen water is op de Lek als relatief smalle en jonge rivier geen brede afwatering, zoals spuisluisjes, of bescherming tegen veel plekken zichtbaar oeverwallen heef zijn de oevers minder geschikt voor het buitenwater in de vorm van het ophogen van de – grote - vestigingsplaatsen . Rond de eerste kerkjes kades langs de rivier . Daardoor ontstaan de eerste Ideeën voor verbetering langs de rivier ontstaan wat grotere woonkernen . In de dijkjes . Plaatselijke bewoners hadden de plicht om een • Voorzichtig omgaan met het tiende eeuw beginnen de grootschalige ontginningen deel van de dijk te onderhouden, de ‘verhoefslaging’ . cultuurhistorische erfgoed ten noorden van de Lek, waarbij het ‘woeste land’ Nog steeds zijn er op de dijk de ‘verhoefslagpaaltjes’ • Beter beleefbaar maken van de wordt ontbost en drooggelegd om er akkerland (voor die de grenzen markeren van het te onderhouden cultuurhistorie en gebruikmaken van granen) van te maken . De gronden worden uitgegeven gedeelte van de dijk . Daarnaast zijn onder andere het archeologische vondsten door de Graaf van Holland en de Bisschop van Utrecht, dijkmagazijn bij ’t Klaphek, en de schotbalkenloods • Nieuwe inpassingen ontwikkelen die beiden op deze manier hun macht in het gebied en de Oude Sluis bij Vreeswijk getuigen van een lang met respect of in de geest van de proberen te vergroten . De verkaveling van het land leven met water . Lokale dijkjes groeien uit tot dijken, cultuurhistorie vindt plaats volgens het ‘cope’ principe: lange, smalle die steeds meer onderling worden aangesloten . Vóór • Verhaal van de waterhuishouding kavels vanuit een ontginningsbasis, zoals de Lek of 1150 is al sprake van een doorgaande dijk tussen uitlichten de parallel aan de Lek lopende Lopikerwetering (hier Vreeswijk en Jaarsveld . Lokale bestuursorganen Jaarsveld. Getekend door Abraham Rademaker omstreeks 1730 - Afdamming Hollandse en daar kronkelig vanwege overlapping met een oude voor dijken worden steeds meer samengevoegd en IJssel veenstroom) . Langs de Lek worden niet veel boerderijen in 1323 resulteert dat in de oprichting van twee van - De Horde als -voormalig- gebouwd . Men bouwt deze vooral op enige afstand van de oudste waterschappen van Nederland . In de 17e riviereiland de rivier, zoals langs de Lopikerwetering (waar zich ook eeuw is men door verdergaande bodemdaling en hoge - Waterkundige elementen stroomruggen bevinden) . Om overstromingen vanuit waterstanden genoodzaakt de noordelijke Lekdijk • De dijk van Vreeswijk naar de dam voor de rivier te voorkomen is het cultuurland vaak omgeven verder op te hogen en hier en daar te verleggen . de Hollandse IJssel als doorlopende door kades . Dergelijke ingesloten gebieden krijgen Resultaat is het oudhoevig land, land waarbij de lijn . De historische situatie geeft hier de naam ‘polder’ . Achtereenvolgens ontstaan tussen orginele dijk op de locatie van de huidige zomerdijk duidelijke uitgangspunten. Jaarsveld en Vreeswijk de volgende polders: polder ligt . Ook de scherpe knik in de dijk ter hoogte van de • Jaarsveld en Vreeswijk als historische Vogelenzang, polder de Graaf, polder Batuwe, polder Graafsewaard is het resultaat van dijkteruglegging . kernen aan de Lek in ninrichitng Gein, polder Zandveld en polder Dijkveld . In de polders Door deze dijkverlegging is er meer ruimte voor de en materialisering van de dijk laten Zandveld en Dijkveld zal later Vreeswijk ontstaan rivier werd gerealiseerd . Ophoging van de dijken doorklinken en nog veel later de uitbreiding van Nieuwegein vindt plaats met lokaal gewonnen klei, waardoor op • Uitlichten van Middeleeuws plaatsvinden . De landschappelijke verschijning van de veel plekken langs de buitenzijde kleiputten ontstaan . verkavelingspatroon polders westelijk daarvan zal tot op de dag van vandaag In de dam in de Hollandse IJssel blijft nog lang een - Scherpe hoek in de dijk bij de niet wezenlijk veranderen . Daarom is in dit gebied inlaat en uitlaatsluis in gebruik, deze is in de jaren 40 Graafsewaard verbijzonderen sprake van een gaaf laatmiddeleeuws verkavelings- en van de vorige eeuw verwijderd . Als uitloper van de - Polder Batuwe zichtbaar houden bedijkingslandschap . Nieuwe Hollandsche Waterlinie ligt aan de oostkant Het kenmerkende cope-verkavelingspatroon - Oudhoevig land zichtbaar houden van Vreeswijk Fort Vreeswijk met verschillende • Kleiputten accentueren of terugbrengen kazematten als bewakers van de achtergelegen sluizen • Grachtenstelsel beleving en historisch (Vaartse Rijn en Merwedekanaal) voor inundaties . perspectief Huis te Jaarsveld 18 Cultuurhistorie en archeologie Wiersche Het Gein Oude Veld STEDENBOUW Uitgedijkt land 4 poldersluis (verdwenen) wielen Geinsche Polder Landhuis Buitenpolderkade 5 haven dijkdoorbraken Polder Over Kerk Nieuwe hollandse waterlinie 6 inundatiesluis (relict) Hooge Land ARCHEOLOGIE Oudlandsche Huis de Fort - Verboden kring 7 losplaats zeer hoge archeologische Polder Wiers Kazemat - Inundatie gebied 8 kleiputten waarde Kenmerkende bebouwing langs dijk 9 dijkbewakingspaal hoge archeologische Hoge Gemaal polder Batuwe 1 Scheiding van verkaveling 10 limietpaal waarde Biezen vooroorlogse bebouwing Voormalig riviereiland “De Horde” 11 dijkwachthuis DijkVeld 2 archeologische waarde Polder Vreeswijk Afdamming Hollandse Ijssel verhoefslagpaal Zand Veld Rijksmonumenten 3 Gein Polder
CULTUURLANDSCHAP HISTORIE WATERHUISHOUDING wierden Schipbrug Oudhoevig land (uitgedijkt land) 1 dijkmagazijn oude lopen Loenenstein 2 peilschaalhuis spoelwaaiers De Hooge Richting verkavelingspatroon Het Klaphek Bossenwaard 3 poldersluis (relict) stroomgebied Hollandse Ijssel Blieker Historische cope-verkaveling Looije Brug De 7 Boomen Oude spoorbrug Zevenhoven Breede Steegbrug Heeren Waard Huis te Vliet Steenfabriek Vianen Kleine Boven Eind Hagen MiddelWaard Lopiker Kapel Het Bosch Steenfabriek De Posthoorn De Batuwe Het Slijk Ons De Zwaan Genoegen Polder de Batuwe Monnikhof Graaf Buike brug De Horde Polder Verdwenen De Graaf Kersbergsche Voetveer Kersberger Huis te Jaarsveld Waard Graafsewaard Jaarsveld Acht Hoeven Polder Verdwenen Kortenhoeven voetveer Polder
Zorgwijk Lexmond Polder de Vijf Hoeven
X bijschrift
19 2 Natuur en ecologie provincie Utrecht heeft recent herstelwerkzaamheden Gebieden Kwaliteiten Het Natuurnetwerk Nederland is het Nederlands uitgevoerd om de gevolgen van erosie te beperken . netwerk van bestaande en nieuw aan te Graven van de Horde heeft geleid tot overlast van • De Horde, gebied waar veel vogels zitten leggen natuurgebieden die door ecologische ganzen op agrarische grond . • Buitendijks rijk vogelgebied verbindingszones met elkaar verbonden worden . • Bossenwaard rijk vogelgebied Onderdeel van het Natuurnetwerk zijn ook de Natura Buiten het plangebied ligt een deel van het N2000- • Binnendijks ook veel natuurwaarde, iets 2000 gebieden . Dit zijn gebieden die beschermd gebied Uiterwaarden Lek aan de overzijde van meer achterdijks. Zelfs reeën worden op grond van de Vogelrichtlijn (1979) en de Jaarsveld, aan de zuidelijke Lekoever: de Achthovense Habitatrichtlijn (1992) . Deze richtlijnen geven aan Uiterwaarden . Iets verderop ligt N2000-gebied Ideeën voor verbetering welke typen natuur (habitattypen) en welke soorten Zouweboezem . beschermd dienen te worden . Nederland is verplicht • Bevorderen van biodiversiteit als ambitie de soorten en habitattypen in een gunstige staat van Soorten van het waterschap instandhouding te houden of te brengen . Het dijktraject en directe omgeving biedt • Rekening houden met aanleg Een aantasting van deze natuurgebieden dient te leefgebied voor een gevarieerd aantal diersoorten ecologische zones bij de dijk worden voorkomen, of als het niet anders kan, te waaronder soorten die strikt beschermd zijn onder • Natuurlijk zaaimengsel buitendijks worden gecompenseerd . de Vogelrichtlijn, Habitatrichtlijn en nationaal • beschermde diersoorten en diersoorten van de rode Natuurontwikkeling buitendijkse natuurgebieden doorontwikkelen (o.a. de Het plangebied ligt op meerdere plekken binnen lijst . Onder de vogelrichtlijn vallen zowel vogels die Oud riviereiland “De Horde” bij hoog water, Natura 2000 gebied Horde) het Natuurnetwerk Nederland . Bijvoorbeeld de broeden in een broedseizoen (maart-september) als • Ecologische verbindingen aanleggen Bosscherwaarden behoren tot NNN-gebied, maar vogels die het hele jaar door hun nest bewonen . tussen binnen en buitendijkse gebieden ook andere (delen) van uiterwaarden . Rondom deze • Kansen voor agrarisch natuurbeheer – NNN-gebieden heeft de Provincie Urecht zogenaamde Onder de habitatrichtlijnsoorten vallen in dit gebied weidevogels Groene Contouren opgenomen . Dit zijn gebieden vleermuizen, de bever en verschillende amfibieën . • Opgaven vanuit KRW, NNN, N2000 etc.: waar uitbreiding van natuurwaarden gewenst is . Voor de nationaal beschermde soorten en soorten van de rode lijst geldt een zorgplicht . De zorgplicht geldt kennis project Natuurlijke Uiterwaarden, projecten afstemmen SBB, Provincie Een deel van het Natura-2000-gebied Uiterwaarden ook voor vrijgestelde soorten . Als er niet kan worden Utrecht en RWS Lek ligt binnen het gebied van de dijkversterking voldaan aan de zorgplicht is een vervolgonderzoek Vreeswijk – Jaarsveld . Het betreft het gebied rondom nodig om de aanwezigheid of functies van de De Horde . De Horde is een voormalig riviereiland, genoemde soorten aan te tonen, dan wel uit te sluiten . dat later door een strekdam werd verbonden met de uiterwaarden en na demping van de geul als agrarisch gebied in gebruik is genomen . Met de laatste dijkversterking eind jaren ‘80 is de Horde ontwikkeld tot een natuurgebied door een nevengeul te graven en zo wer een schiereiland te creëren . Door de getijdenwerking in de Lek is hier sprake van een Afdamming van de Hollandse Ijssel, NNN gebied hoge dynamiek waar vooral vogels van profiteren . De
20 Natuur en ecologie
NATUURGEBIEDEN Wierden FAUNA NNN Oude rivierarm, Hollandse Ijssel Vissen De Groene Contour Spoelwaaiers Zoogdieren NATURA 2000 Vleermuizen WATER EN OEVERS Vaatplanten Waterweg Vogels GROENSTRUCTUUR Dijktraject Amfibiën Bossen en bosschages Wielen Insecten Vreeswijk Boomgaarden Kleiputten Hollandse Hagen Ijssel Vrijstaande bomen
ONDERGROND Bossenwaarden Oude meandergordels
Vianen
De Horde
Achthovense uiterwaarden Jaarsveld
Lexmond
Zouweboezem
X bijschrift
21 LANDSCHAPSBELEVING Industrieel Stedelijke sfeer Dorpse sfeer Weids grasland Landbouw en fruitteelt Gesloten door bossages Recreatie 2 Recreatie Verschillende sferen langs de dijk Fiets en wandelroutes Kwaliteiten Het traject Jaarsveld-Vreeswijk begint bij de In het gebied lopen fietsroutes grotendeels over of Beatrixsluizen bij Vreeswijk . Deze sluizen hebben parallel aan de dijk . Bij Jaarsveld en Vreeswijk zijn de • Rust en ruimte door hun schaal en omliggende bedrijventerrein een meeste knooppunten van deze routes te vinden . Ook • Historische kernen Jaarsveld en imposant karakter . Ten zuidwesten hiervan ligt het de wandelroutes zijn grotendeels geconcentreerd rond Vreeswijk met voorzieningen in Vreeswijk hart van Vreeswijk met verschillende monumenten de dorpen . Vanuit de dorpen zijn verschillende rondes • Het landschap is het bezoeken waard zoals de sluizen, het fort en de kazemat, die verwijzen te wandelen . De uiterwaarden zijn grotendeels niet • Fantastisch fietsgebied naar de functie van Vreeswijk als waterknooppunt . toegankelijk . Hier is de dijk onderdeel van de kern van Vreeswijk Ideeën voor verbetering met soms woongebieden aan beide zijden . Recreatieve voorzieningen In de dorpen zijn de meeste recreatieve voorzieningen • Onveilige verkeerssituaties op dijk Ter hoogte van de nieuwbouw van Nieuwegein komt te vinden hier zijn ook faciliteiten voor overnachting, verbeteren de sfeer van grootschaligheid weer terug . Moderne eetgelegenheden en musea . Langs de dijk zijn enkele • Verblijfsrecreatie beter inpassen in het bebouwing en de nieuwe en oude verkeersbrug over rustpunten, die meestal bestaan uit een bankje en een landschap de lek zijn hier dominant . Al het verkeer wordt hier prullenbak bij een kruispunt . • Fietsknooppunten op de dijk, verbinden door een tunnel geleid, waardoor het voor langzaam met parallel lopende route bij Uitweg verkeer wat van de dijk afkomt lastig is om een route • Aanleg buitendijkse wandelroutes te bepalen . Veerpont Vrevia, tussen Vreeswijk en Vianen. • Wandelmogelijkheden ’t Klaphek – Beatrixsluizen verbeteren In westelijke richting wordt de beleving vanaf de dijk • Opwaarderen Lekboulevard in steeds landelijker . Na de brug van de A2 zijn verre Nieuwegein, verbinden oost- en zichten naar het binnendijkse gebied mogelijk . De westkant A2 verbeteren dijk is hier getekend door historische gebeurtenissen • Doorgaande fietsroute over de dijk zoals dijkdoorbraken en de afdamming van de realiseren Hollandse IJssel . Bij het DPO-terrein keert het • Markant ‘hoekpunt’ Batuwe benutten industriële karakter terug en is er ook de buitendijks • Afwisselend karakter dijkbeleving gelegen beachclub en camping Klein Scheveningen en behouden en versterken jachthaven de Keijzerskroon . Samen vormen zij een - Boomgaarden duidelijk ander landschappelijk beeld . - Oudhoevig land - Uiterwaarden natuur Vanaf hier is het gehucht Lopikerkapel zichtbaar, - Zicht op Lek inclusief de bijbehorende boomgaarden . Na de haakse - Dorpse en Stedelijke gezichten hoek van Polder Batuwe komt de dijk dichtbij het - Middeleeuwse verkaveling gehucht Uitweg . Ook hier zijn restanten te vinden • Uitzichtpunten behouden en versterken van dijkdoorbraken, kleiputten en het oude eiland de • Rustpunten koppelen aan recreatieve Horde . Bij Jaarsveld sluit het dorp direct aan op de Jachthaven bij camping “Klein Scheveningen” Fietspad bij A2 elementen dijk . • Mogelijke herbestemming dijkmagazijn ‘t Klaphek en schotbalkenloods 22 Recreatie
LANDSCHAPSBELEVING 7 Kromme Ijssel BEZIENSWAARDIGHEDEN Spectaculair zicht over rivier 8 Huis te Jaarsveld Kasteel “Plettenburg” Zicht over rivier Kerk RECREATIE Fort RECREATIEVE ROUTES Bankje/rustpunt Kazemat Fietsroutes Horeca Waterkundig monument Museumwerf Fietsknooppunten Camping - Brug Wandelroutes Haven - Sluis “Het Vreeswijk 1 Stadsnatuurpad Nieuwegein-Zuid Museum - Gemaal Vreeswijk 2 Stadsnatuurpad IJsselstein-Zuid Rustpunt - Dijkhuis Museum” 3 Rondom de Dom Toeristen overstappunt -Dijkpaal 4 Ronde van Lopik Veerpont 5 Ronde van Jaarsveld Strandje “De Lek” 6 Natuurpad Vianen
“De Bruin”
Vianen Recreatieplas “Stedelijk “Klein “De Put” Museum Scheveningen” Vianen” “Het Rijdend en Statisch “De Peiler” Museum Vianen” “De Keizerskroon” “Clemtie”
Jaarsveld
“De Uiterwaard” Lexmond “De Bruin”
X bijschrift
23 2 Wonen, werken (incl landbouw) en infrastructuur Verkeer Wonen en werken aan de dijk Kwaliteiten Er is beperkt doorgaand autoverkeer op de dijk, de Vreeswijk en Jaarsveld zijn kernen met een historisch nadruk ligt op het recreatief en lokaal verkeer . Bij karakter met een sterke relatie met de dijk en de rivier . • Uitzichtpunten over de rivier IJsselstein wordt de dijk wel gebruikt door doorgaand Nieuwegein is gekoppeld aan de Lekboulevard en ligt • Kruising van waterwegen verkeer, als sluiproute . Er zijn grote verschillen in ten oosten van de veerweg op - verhoogd - buitendijks verkeersintensiteiten op werkdagen, weekenden en op areaal . Er is een afwisseling van woningen op en aan Ideeën voor verbetering een mooie zomerse dag door het recreatief verkeer op de dijk en woningen met uitzicht over het water . • Verkeersveiligheid dijk verbeteren de dijk . Er is dan een brede verkeersmix met divers Bedrijventerrein zijn niet te vinden aan dit deel van • Continuïteit van de dijk als verkeersroute gebruik en diverse snelheden, vooral op dagen met de Lekdijk, DPO en op enige afstand van de dijk de verbeteren, met name dijktraject van veel recreatief verkeer . RWZI uitgezonderd . Binnendijks grenzend aan de afdamming IJssel tot centrum Vreeswijk dijk vinden we een mix van akkerbouw, veeteelt en • Woningen in direct contact met de dijk De maximaal toegestane snelheid wordt vrijwel overal fruitteelt . (Vreeswijk/Jaarsveld) en woningen met overschreden, wat de weg minder aantrekkelijk en uitzicht over de rivier, deze kwaliteit soms ook gevaarlijk maakt voor langzaam (recreatief) behouden verkeer . Het snelheidsregime wordt nauwelijks • Verkeersafwikkeling bij onderdoorgang ondersteund met snelheidremmende maatregelen . A2 verbeteren, prettige doorgaande langzaamverkeersroute route maken Profielen zijn relatief eenduidig maar smal; inrichting Beatrixsluizen bij Vreeswijk • Eenduidigheid in verlichting en andere met bermribbels dwingt weggebruikers ook om inrichtingselementen stapvoets te passeren, maar zorgt ook voor overlast en • Een dijkinrichting die past bij zijn bermschade . omgeving: stedelijke dijk (Nieuwegein), Er wordt in het gedeelte tussen de A2 en Jaarsveld historische dijk Vreeswijk), landelijke dijk gebruik gemaakt van (rode) fietssuggestiestroken die (buitengebied) sterk de aandacht vragen in het ruimtelijk beeld . • Eenduidige vormgeving kruisingen Parallel aan de Verkenning voor Jaarsveld-Vreeswijk bij op-/afgangen en agrarische wordt onder regie van de Provincie Utrecht gewerkt oversteekplekken aan een recreatie-en mobiliteitsplan voor de gehele • Betere ontsluiting en verkeersafwikkeling Sterke Lekdijk . De visie daarbij is een fietsvriendelijke door verlegging N210 dijk met een zo eenduidig mogelijke inrichting van • Het ontmoedigen van sluipverkeer het wegprofiel . De plannen voor Jaarsveld-Vreeswijk • Het verbeteren van de worden hierop afgestemd . verkeersafwikkeling bij de beachclub en camping o.a. vanwege de bermschade in het dijklichaam
Boomgaarden aan de lekdijk
24 Wonen, werken en infrastructuur
INFRASTRUCTUUR OMGEVING WEGDEK DIJK MATERIAAL WONEN EN WERKEN Spoorweg Gemengd verkeer; Asfalt zonder Landbouwbedrijf Snelweg fietssuggestiestrook Bebouwing aan de dijk
Provinciale weg 60 Gemengd verkeer; Asfalt met rode Woonkern Hoofdweg fietssuggestiestrook Winkelgebied 30 Gemengd verkeer; Klinkers Bedrijventerrein Symbolen Fietspad; Geasfalteerd Voetpad; Geasfalteerd Bodemgebruik P Parkeerplaats Vreeswijk Boomgaard Halte tram OP- en AFGANGEN DIJK Akker Zendstation Veerpont RWZI Op- afgang recht op dijk Grasland Nozema Op- afgang schuin op dijk
MOB complex
Vianen
Windmolens DPO
“Klein Scheveningen” “De Keizerskroon”
Jaarsveld
Lexmond
X bijschrift
25 2 Conclusiekaart analyse van het landschap Als conclusie van de voorgaande analyse is een Kaart kernkwaliteiten In de uiterwaarden is er een afwisseling van waardenkaart gemaakt en zijn de kernkwaliteiten van De kaart met kernkwaliteiten laat de belangrijkste nevengeulen en landbouwpercelen . De Bossenwaard, het gebied beschreven . De kernkwaliteiten borduren kwaliteiten en karakteristiek van het gebied zien . Ten Natura 2000 gebied de Horde en de 3 Wielen zijn de voort op het Kwaliteitskader voor de Sterke Lekdijk oosten van het Klaphek is de dijk de grens tussen het meest voorname natuurgebieden . Kleinere elementen en zijn verder uitgewerkt voor het project Jaarsveld- veelal open, binnendijkse agrarische polderlandschap zijn restanten van griendcultuur en de parallel aan de Vreeswijk . en het buitendijkse, dynamische, natuurlijke dijk gelegen kleiputten . rivierengebied . De dijk is een route voor verkeer en de recreatieve De dijk is goed leesbaar als ontginningsbasis van een gebruikers van het gebied . Qua verblijfsplekken uitgestrekt polderlandschap, met imposante sporen vormen het historische centrum van Vreeswijk van dijkverleggingen en eeuwenlang dijkonderhoud . en het recreatiegebied ‘Klein Scheveningen’ de Dagelijkse dynamiek van de getijden maakt hier zwaartepunten in dit traject, elk op een hele eigen de zee voelbaar en bijzondere natuur zichtbaar . manier . De recreatieve potentie van het gebied is Bijzondere cultuurhistorische kenmerken langs de groot door de rijke historie, en leent zich daarom goed dijk zijn de wielen, het oudhoevig land en de dam in voor recreatie die gekoppeld is aan de historische de IJssel . De knik in de dijk bij polder Batuwe is een gebiedskenmerken . Omwonenden zijn betrokken en hechten waarde Afdamming van de Hollandse IJssel, NNN gebied Drie wielen bij Jaarsveld markant punt . aan het (hun) landschap . Uit verschillende Ten oosten van het Klaphek bepalen de kruisende informatiebijeenkomsten met de omgeving kwamen snelweg A2, de bebouwing van Nieuwegein en het meerdere ideeën en initiatieven naar voren . Deze zijn historische Vreeswijk het beeld . De aansluiting op het verwerkt in de kwaliteiten en Ideeën voor verbetering Lekkanaal vormt een hoofdroute voor de binnenvaart . voor elk thema . Vreeswijk is van oudsher een knooppunt voor de binnenvaart . Vier generaties van telkens grotere sluiscomplexen - de Rijkshulpschutsluis, de Oude Sluis, de Koningingensluis en de Beatrixsluizen - zijn hier naast elkaar te zien . De Koningingensluis en de recentelijk vergrote Beatrixsluizen zijn in bedrijf .
Bij Vreeswijk ligt het meest westelijke deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie . Hier werd onder meer het infrastructuurknooppunt beschermd dat hier altijd gelegen heeft . Nog steeds ligt Vreeswijk hier als oude parel in een stedelijk gebied (Nieuwegein) tussen twee snelwegen en waterwegen .
Boomgaarden aan de lekdijk Het kenmerkende cope-verkavelingspatroon
26 Kernkwaliteiten
WATERSYSTEEM NATUUR EN ECOLOGIE Hoofdwaterlopen NNN gebied Beatrixsluizen Enge Ijssel Natura 2000 gebied Boomgaarden CULTUURHISTORIE EN Bossen ARCHEOLOGIE Kleiputten Wielen Oudhoevig land RECREATIE EN BELEVING Vreeswijk Verkavelingspatroon WONEN WERKEN EN Verboden kring Fort INFRASTRUCTUUR Innundatiegebied Nieuwe Hollandse Fiestroutes A2 Waterlinie Wandelroutes Klaphek Woonkernen met winkelkern De Bossenwaard Afdamming van de Hollandse Ijssel
Vianen
“Nieuw Scheveningen”
Polder Batuwe Drie wielen “De Horde”
Knik in de dijk
Jaarsveld
Lexmond
X bijschrift
27 2 Kernkwaliteiten van de dijk in het landschap Uit de analyse van het gebied volgen vijf A. De dijk is een continu, verbindend B. De dijk is een grens tussen kernkwaliteiten die het gebied rond het dijktraject element in het veranderende landschap verschillende vormen van occupatie en Jaarsveld – Vreeswijk karakteriseren . Deze zijn een De continue dijk slingert door het landschap met landgebruik uitwerking van de kernkwaliteiten die benoemd zijn een groen en rank dijklichaam, meestal met een lage Er is een groot contrast zichtbaar tussen landschappen in het ruimtelijk kwaliteitskader Sterke Lekdijk . Deze binnendijkse steunberm aan de dijk . De dijk ligt aan weerszijden van de dijk in een groot deel van kernkwaliteiten staan centraal in de opgave van de grotendeels in of aan de rand van lage kommen met het gebied . Rivier- en getijdenatuur is zichtbaar A dijkversterking . Sommige van deze kwaliteiten vragen brede sloten op enige afstand van de dijk . Bebouwing buitendijks (De Horde, de Bossenwaard, Batuwe een behoudende insteek, anderen bieden kansen om dicht op de dijk bij Uitweg vormt een markant lint buitendijks), afgewisseld door landbouwgebied en de kwaliteiten van het gebied te versterken . met kleinschalige landschapselementen tussen de dijk oudhoevig land . Strak verkavelde cultuurgrond met en de bebouwing . Bij Jaarsveld zijn het historische een groot aantal boerderijen is zichtbaar binnendijks . waterschapshuis, het buitendijkse Lekhuis en gebied De dijk is de grens tussen stad en rivier . Hier ligt een van voormalig kasteel Veldenstein kenmerkend . groot contrast . De dijk vormt een groen schild rond de Buitendijks passeert de dijk een afwisseling van mooie oude kern van Vreeswijk, en verbindt daarmee landbouwgronden en natuurgebieden . De getijde ook het wonen met de rivier . invloed is in westelijke richting steeds nadrukkelijker merkbaar met droogvallende platen en dynamische Aandachtspunten: rietoevers . De dijk is plaatselijk een houvast in de • Natuur en landbouw bestaan naast elkaar in de kruising met grote kruisende infrastructuren (A2 en uiterwaarden . De roep om meer ecologische Lekkanaal) en de hiermee vervlochten bebouwing continuïteit wordt veel gehoord . Hoe om te gaan van Nieuwegein en de diverse sluizencomplexen bij met de aanwezige agrariërs . het historische Vreeswijk . De dijk langs het Lekkanaal • Binnendijks gebruik ‘kruipt’ tegen de dijk op, wordt gezien als een uitzondering, een ander type dijk behouden bij aanleg binnendijkse onderhoud met eigen uiterlijk . zone door Hoogheemraadschap • Zichtbaarheid onderscheid binnen en buitendijks Aandachtspunten: wonen in Nieuwegein verbeteren, de dijkzone als B • Continuïteit en leesbaarheid in het open leesbaar landschapselement inrichten . landschap is goed, in het stedelijk gebied • Klein Scheveningen ligt als woonwijkje aan het tussen het Klaphek en de Beatrixsluizen kan de water, los van stad en belemmerend voor de continuïteit en leesbaarheid van de dijk verbeterd beleving van het landschap en de ecologie van de worden: uiterwaard . – aansluiting aan weerszijden van de A2, – leesbaarheid Lekboulevard ter hoogte, – buitendijkse bebouwing Nieuwegein, – inrichting Voorhavendijk . • De zichtbaarheid van de historische Hollandse IJssel is nu gering vanaf de dijk .
28 C
C. De dijk laat een historisch en tijdloos D. De dijk is een recreatieve as langs E. De dijk passeert structuren in het gevecht tegen het water zien aantrekkelijke terreinen landschap: de A2, het Lekkanaal en De dijk kronkelt als gevolg van dijkdoorbraken, De kronkelende dijk is een zeer afwisselende de Nieuwe Hollandse Waterlinie (Fort dijkreparaties en dijkterugleggingen . Oudhoevig recreatieve verbinding, die weinig wordt gebruikt Vreeswijk) land toont oude cultuurgronden die geofferd zijn door doorgaand (gemotoriseerd) verkeer en daardoor Vreeswijk en ook Nieuwegein zijn vergroeid met aan de rivier . Ze zijn herkenbaar percelen die aantrekkelijk is voor recreatief verkeer . Soms is de infrastructuur uit verschillende perioden: rijkswegen, D “onder de dijk doorlopen” . Langs de dijk liggen rivier nabij (tussen Radiolaan en IJsseldam en tussen de Lek en de kanalen Vaartse Rijn, Merwedekanaal, herinneringen aan de strijd tegen het water: Uitweg en Jaarsveld . Vaak ook ver weg . Enkele Amsterdam-Rijnkanaal, Lekkanaal met hun sluizen . kleiputten, dijknobben (restanten van oude dijken), toegankelijke uiterwaarden, met wandelpaden, Dit is uitgegroeid tot een nationaal kruispunt van rabatten en wielen (vaak met hoge ecologische wandelroutes en een intensief recreatieterrein, tonen formaat . waarden), schotbalkenloods Vreeswijk, dijkmagazijn ’t de attractiviteit die uitgaat van de rivier . Veerponten Fort Vreeswijk weerstaat vijand en rivier als onderdeel Klaphek, limiet-, dijkbewakings- en verhoefslagpalen vormen aantrekkelijke oversteekpunten aan de rivier . van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en als bewaker en zomerkaden (Batuwe) . De landwaarts knikkende Er is ter hoogte van Nieuwegein een groots zicht op van de ongestoorde inzet van de achtergelegen sluizen dijk bij het Klaphek markeert de middeleeuwse de rivier, scheepvaart, de stadjes Vreeswijk en Vianen (Vaartse Rijn en Merwedekanaal) voor inundaties . afdamming van de Hollandse IJssel . Restanten en moderne bruggen . De dijk biedt in Vreeswijk een De Prinses Beatrixsluizen en het Lekkanaal vormen van het uitwateringskanaal en een verwijderde intensief gebruikte wandelroute langs de rivier, om de een fraai ensemble als corridor tussen Lek en uitwateringssluis is bij laagwater nog zichtbaar . bebouwing heen . Amsterdam-Rijnkanaal . Jaarsveld, is een markante Vier generaties van sluiscomplexen in en om Een veerpont verbindt Vianen en Nieuwengein voor woonkern op een oeverwal, omringd met fruitteelt en Vreeswijk (Beatrixsluizen, Koninginnensluis, Oude recreatieve wandelaars en fietsers, op de plek waar ook georiënteerd op de dijk . sluis, Rijkshulpschutsluis) weerstaan hoogwater en een historische verbinding tussen Vianen en Vreeswijk vormen een grens tussen fluctuerend rivierwater en lag . Aandachtspunten: stabiel binnenwater tussen Vreeswijk en Utrecht . • Op verschillende plekken in Nieuwegein verliest Aandachtspunten: de dijk haar rol als houvast in de oriëntatie . Aandachtspunten: • Verkeersveiligheid en inrichting fietsvriendelijke • De afstand/relatie tussen Nieuwegein/Vreeswijk • Nuances in het landschap van in de directe dijk als uitwerking van het recreatie- en en de open landschappen stroomop- en omgeving van de dijk blijvend zichtbaar houden mobiliteitsplan stroomafwaartse Lek is gevoelsmatig groot door E (kleiputten, dijknobben, rabatten en wielen) . • Toegankelijkheid uiterwaarden vergroten, aanleg de doorsnijding van Lekkanaal en A2 . • Verbeteren leesbaarheid dam in de IJssel en continue wandelroutes buitendijks bijbehorende cultuurhistorische relicten is aparte • Beleving cultuurhistorische erfgoed en strijd ontwerpopgave . tegen het water verbeteren . • Cultuurhistorische objecten in ere herstellen • Toevoegen verblijfsplekken of eigentijdse functie geven (schotbalkenloods • Gebruik en inrichting Klein Scheveningen en Vreeswijk, dijkmagazijn ’t Klaphek, limiet-, omgeving is dusdanig intensief dat de beleving dijkbewakings- en verhoefslagpalen) . van de rivier vanaf de dijk belemmerd wordt . • Vreeswijk als historische knooppunt voor de binnenvaart met vier generaties van sluiscomplexen beter beleefbaar maken .
29 2 Knelpunten Het benutten van potentie
Uit de landschapsanalyse blijkt dat het dijktraject Jaarsveld-Vreeswijk veel kwaliteiten kent . Zowel op het gebied van cultuurhistorie, natuur, als landschappelijke schoonheid . De beleving van die kwaliteiten wordt vaak in de weg gezeten door de manier waarop de dijk is ingericht . In veel gebieden is de dijk fietsonvriendelijk, sleets of niet eenduidig . Veel bermen zijn uitegediept door passerende auto’s . Cultuurhistorische parels met recreatieve potentie, zoals het waterschapshuis, de sluizen in Vreeswijk en de elementen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie missen een inrichting die past bij hun cultuurhistorische waarde . In de foto’s hiernaast wordt een aantal van deze plekken uitgelicht . Het kaartbeeld op de volgende pagina laat zien waar de grootste knelpunten liggen .
30 Knelpuntenkaart
KNELPUNTEN 11 . Dijk is aan twee kanten behekt. Sluit 88 . Uistraling van de haven en entree 615 . Wielen niet goed zichtbaar en qua inrichting niet aan op overzijde. pont zijn niet uitnodigend. beleefbaar. 22 . Kazemat is niet beleefbaar. Huidige 19 . Woonwijk en uiterwaard sluiten niet 716 . Potentie binnen/buitendijks van inrichting is sleets. aan. Dijkinrichting is te stads. Waterschapshuis kan beter. 33 . Fort Vreeswijk onvoldoende •10 A2 is een grote barrière, dijk en • Voorhavendijk: sluit niet aan op de Nieuwegein: dijk niet als dijk 1 beleefbaar vanaf de dijk. doorgaande weg wordt doorbroken. inrichting van de sluisdijk aan de herkenbaar, geen eenduige Vreeswijk 44 . Entree van Vreeswijk is rommelig 211 . Dam van de Oude IJssel niet overzijde. inrichting en geen uitnodigende qua materialisering. beleefbaar. • Stads/dorpse dijk: vaak sleets en inrichting. 3 . 6 3 2 55 . Sleetse en veranderlijke 12 Recreatiepark oogt rommelig, en geen eenduidigheid in dijkinrichting 7 dijkinrichting. ongeorganiseerd • Tunnel: Vormt geen doorgaande 8 5 4 4 . 9 66 . Historische sluis is mooi ingericht. 13 Wegprofiel voldoet niet, onveilige route, en is langer dan nodig is. Inrichting en routing doen • 10 Dijkinrichting sluit hier niet op aan. entrees, beschadigde bermen. Landelijke dijk: vaak sleets, onveilige onvoldoende recht aan grote 7 514 . Weinig rustpunten langs de dijk. bermen en weinig rustpunten voor 7 . Dijk is ingericht als gewone cultuurhistorische waarde, vertellen wijkstraat, daarom niet herkenbaar. Rivier is niet bereikbaar. recreanten. onvoldoende het verhaal van de 11 A2 is een obstakel: weinig scheepvaarthistorie. en onduidelijk recreatieve verbindingen. Continuiteit dijk ontbreekt.
Recreatieve cluster/DPO: rommelig 12 beeld, geen doorlopende dijk, 13 onaatrekkelijk deel van de dijk.
15
14 Landelijke dijk: inrichting dijk vaak sleets, onveilige bermen en weinig 16 rustpunten voor recreanten.
Jaarsveld: cultuurhistorische potentie waterschapshistorie te weining benut, geen heldere relatie van binnen- en buitendijks gebied.
N Schaal 1:25.000
X bijschrift
31 Onbenutte parels Verkeersonveilig
Historische elementen zoals het waterschapshuis, de dijk/verhoefslagpalen, het fort en de kazemat van de Nieuwe Hollandse Waterlinie worden niet goed Verkeersveiligheid is een aandachtspunt. De dijk biedt weinig ruimte voor de fietser, laat staan de wandelaar. Veel bermen zijn kapot gereden. Links: de dijk ter (genoeg) uitgelicht. Links: het waterschapshuis in Jaarsveld. Rechts: de kazemat van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. hoogte van de IJsseldam. Rechts: de wegberm ter hoogte van ‘ Nieuw Scheveningen’ Onaantrekkelijke entrees Barrières in doorgaande route
De inrichting van de dijk in de historische kernen van Jaarsveld enVreeswijk is sleets of niet eenduidig, en sluit niet goed aan bij de cultuurhistorische kwaliteit Verschillende barrieres in het traject verstoren het gevoel van een doorlopende dijk. Links: In het roze kader wordt de tunnel onder de A2 uitgelicht waaronder de van deze plaatsen. Links in beeld: de entree van Vreeswijk. Rechts in beeld: de entree van Jaarsveld. doorlopende fietsroute loopt, de hoofdrichting loop hier echter richting de brug. Rechts: Een (te) lange tunnel, want het oude A2 traject wordt niet meer gebruikt.
32 Sleetse en vaak wisselende materialisering Recreatieve voorzieningen niet compleet
Materialisering van de dijk is op veel plekken sleets. Daarnaast is er vaak weinig samenhang tussen de verschillende materialen, of sluit de materialisering niet Langs de landelijke dijk zijn er erg weinig rustpunten voor fietsers of wandelaars. Bij de Horde is een leuk rustpunt aanwezig met een verder matige inrichting. M goed aan bij de omgeving. Links: de dijk tussen Bossenwaard en Nieuwegein. Rechts: wisselend straatmeubilair in Vreeswijk. Links: een van de onbenutte plekken op een kenmerkende plek van de mooie landelijke dijk. Rechts: het rustpunt bij de Horde. Dijk niet herkenbaar als dijk Dijk als lelijke achterkant
Op een aantal plekken is de dijk moeilijk te herkennen. Met name in een gedeelte van Nieuwegein lijkt de weg meer op een gemiddelde woonstraat dan op een Langs sommige delen van het traject wordt de dijk benaderd als achterkant. Dit zorgt voor een rommelige sfeer en doet af aan de uitstraling van de dijk. dijk.X bijschrift Een andere inrichting kan hier verbetering in brengen. Op beide foto’s een deel van de dijk in Nieuwegein. Links: achtertuinen aan de dijk in Vreeswijk. Rechts: Zicht op recreatiepark ‘Nieuws Scheveningen’ vanaf de dijk.
33 2 Grotere context Het Dijktraject Jaarsveld-Vreeswijk is al eerder Metropool Utrecht, met de Lekdijk als Dijktraject als knooppunt van natte en Strijd met en tegen het water benoemd onderdeel van het overkoepelende project onderdeel van het ringpark droge infrastructuur De dijk zorgt ervoor dat de provincie Utrecht Sterke Lekdijk . De Lek ligt als een zuidelijke begrenzing aan de De kanalen, de Lek en de verschillende snelwegen beschermd is tegen het water en dat iedereen droge We kunnen het projectgebied ook in de grotere metropool Utrecht, waarbij de dijk deels bepaalt wat maken het gebied een belangrijk knooppunt in de voeten houd . De dijk vormt hiermee een laatste context zien, waarbij het project als volgt beschreven er bij deze metropool hoort . De Lek en de Lekdijk stedelijke regio Utrecht en een belangrijke schakel barrière voordat het water de stad kan bereiken . kan worden; kunnen gezien worden als onderdeel van het ringpark in de Metropool van de Randstad . Het dijktraject Verder heeft het water ook gediend als middel in concept dat de Provincie Utrecht heeft ontwikkeld . rondom Vreeswijk en Nieuwegein wordt doorkruist de strijd . Grote linies zoals de Nieuwe en Oude Hierbij vormen de Kromme en Oude Rijn belangrijke door belangrijke natte en droge infrastructuur . Hollandse Waterlinie en de Limes lopen dwars door verbindende scheggen binnen het urbane gebied . De Om Utrecht te verbinden met de rivier is dit het gebied heen en hebben vanuit cultuurhistorisch Lekdijk, met de parels Vreeswijk en Jaarsveld, vormen gebied historisch gezien al eeuwen een belangrijk en waterkundig oogpunt een belangrijke verbindende daarbij een belangrijke touristische route . handelskruispunt . Het Merwedekanaal, het Lekkanaal, waarde in de toekomst . de Vaartsche Rijn en het Amsterdam-Rijnkanaal vormden en vormen belangrijke handelsaders voor transport over water . Hierbij maakt de dijk onderdeel uit van dit natte systeem en de verankering in het landschap . In de vorige eeuw zijn de snelwegen A2 en A27 hier nog bijgekomen als droge verbindingen . Deze droge infrastructurele verbindingen kruisen de dijk en zijn losliggende systemen ten opzichte van de dijk en de rivier .
Een ringpark voor Utrecht? A2 over de Lek Fort Vreeswijk als onderdeel van de Nieuwe Hollandse 34 Waterlinie Grotere context METROPOOL UTRECHT, MET DE LEKDIJK ALS ONDERDEEL VAN HET RINGPARK Stedelijk gebied Natuurgebieden, landgoederen, oude meanders en groenstructuren.
DIJKTRAJECT ALS KNOOPPUNT VAN NATTE EN DROGE INFRASTRUCTUUR Knooppunt van A2, Merwedekanaal, Vaartsche Rijn, Lekkanaal en A27.
STRIJD MET EN TEGEN HET WATER Limes Nieuwe Hollandse Waterlinie Oude Hollandse waterlinie
X bijschrift
35 3
Bebouwing op de dijk, ‘Huize Lekzicht’ bij Jaarsveld
36 Ruimtelijke karakteristieken en dijkvakindeling Naast de gebiedsanalyse brengen we de karakteristiekenvan de dijk zelf in beeld . Daarbij beschrijven we de verschillende profielen die op het traject Jaarsveld-Vreeswijk te vinden zijn in hun landschappelijke context . We slaan de brug naar de technische versterkingsopgave om een gemeenschappelijk taal te ontwikkelen als basis voor integrale planvorming .
Zicht op Jaarsveld 18e eeuw
37 3 Karakteristieken van de dijk Karakteristieken van de dijk De Lekdijk heeft zich in de loop van de tijd ontwikkeld van een smalle dijk naar een ‘vierkante dijk’ of dijk met steunbermen . Bij de meest recente dijkversterking van het traject Jaarsveld - Vreeswijk in 1987 werd de dijk zeer robuust versterkt met het oog op pipings- en stabiliteitsrisicos . Hierdoor ontstond het huidige beeld van de robuuste Lekdijk, met op veel plaatsen binnendijkse steunbermen . Dit beeld komt overeen met het beeld van de gehele Lekdijk . In het project Jaarsveld - Vreeswijk zijn verschillende dijkprofielen aanwezig . De kleuren corresponderen met de kaart hiernaast, waarop de locaties van de profielen zijn aangegeven . • Compacte vierkante dijk (groen) . Komt in korte stukjes voor in het gebied . Ter hoogte van de Vierkante dijk bij de afdamming van de Hollandse Twee van de drie wielen bij Jaarsveld, dijk met dubbele steunberm IJsseldam kan de vierkante dijk aanknopingspunt zijn voor het beter beleefbaar maken van dit deel . • Binnendijkse steunberm (geel) . Dit is het meest voorkomende type, met name tussen de IJsseldam en Uitweg . De brede lage voet beperkt pipingproblemen . Binnenbermen zijn op meerdere locaties uitgezakt waardoor de dijk er ‘hol’ uitziet . • Dubbele binnendijkse steunberm (blauw) . Een speciale variant van de binnendijkse steunberm . Net als bij de enkele binnendijkse steunberm beperkt de brede voet pipingsproblemen . Deze variant komt voor van Jaarsveld tot de Horde . • Variabele dijk binnen stedelijk gebied . (rood) Lekboulevard, Molenstraat, Kade en Voorhavendijk hebben allemaal een eigen profiel vaak met bebouwing op of direct aan de dijk, een reeks sluizen en een afwisseling in profielinrichting .
Industri:ele stenen dijk bij de Beatrixsluizen
38 Typologie van de dijk
Vierkante dijk Steunberm binnendijks Dubbele steunberm binnendijks Variabele dijk binnen stedelijk gebied
Vreeswijk
Vianen
Jaarsveld
Lexmond
X bijschrift
39 3 Landschapseenheden en deeltrajecten Landschapseenheden om eenheid en Deeltrajecten als kapstok voor continuïteit te bewaren technische versterkingsmaatregelen Op basis van de analyse van de dijk en het gebied De dijk heeft een wisselend karakter; zowel binnen- zijn voor het project Jaarsveld – Vreeswijk drie als buitendijks biedt de directe omgeving van de landschappelijke eenheden onderscheiden . Hieronder dijk een grote variatie, waardoor een eventuele vallen verschillende deeltrajecten met elk hun andere omgang met de versterking van de dijk specifieke kenmerken en ruimtelijke opgaven . Het nodig is . Deze ruimtelijke indeling is van belang in denken in grote landschappelijke eenheden helpt het vervolg van de verkenningsfase van het project, ons voor het gehele dijktraject Jaarsveld- Vreeswijk wanneer bouwstenen en oplossingsrichtingen voor in grote eenheden en integrale oplossingen te blijven de dijkversterking worden verkend . De technische denken . De continuïteit van de dijk staat hierbij dijkvakken zijn gebaseerd op o .a . ondergrond en centraal . faalmechnismen, en zijn hiernaast weergegeven in de roze cijfers . De landschapseenheden zijn als volgt te typeren: • Het kanaal (Lekkanaal) heeft een geheel eigen De deeltrajecten zijn tot stand gekomen op basis van karakter en ook de dijk heeft hier een eigen een combinatie van technische dijkvakken met hun karakter . Ruim van profiel in een stedelijk/ technische opgaven en de ruimtelijke karakteristiek
Landelijke dijk, karakteristieke kavelstructuur met zicht op lintbebouwing industriële context . van het gebied . Hierbij spelen bijvoorbeeld thema’s • In Vreeswijk en Nieuwegein zijn dijk en omgeving als de nabijheid van het water buitendijks en met elkaar vervlochten in een afwisseling van aanwezigheid van bijzondere objecten een rol . profielen en bebouwing en andere bouwkundige elementen op of direct aan de dijk . Deze De deeltrajecten moeten in afstemming met het landschapseenheid loopt door ten westen van technische spoor nog nader worden bepaald . De de kruising met de A2 met als doel oost en west deeltrajecten worden in het vervolg hierop verder beter met elkaar te verbinden . uitgewerkt en aan het Ruimtelijk kwaliteitskader • Het oostelijke deel heeft een landelijker karakter, toegevoegd . met binnendijks een weids agrarisch landschap en buitendijks uiterwaarden met dynamische riviernatuur en landbouw . • Ten hoogte van Jaarsveld wordt de dijk omsloten door bebouwing . Het dorp ligt tegen de dijk aan en bepaalt hiermee het karakter van de dijk .
Stedelijke dijk bij Vreeswijk
40 Landschapseenheden en deeltrajecten
Landschapseenheden
Deeltrajecten
1a 1b 1c Technische dijkvakken (nader in te vullen)
X bijschrift
41 De dijk en groen/recreatiestrook als grens tussen grootschalige scheepvaart en kleinschalig Vreeswijk Deeltraject 1: Stadse kanaaldijk
Het JAV deeltraject begint ten westen van het Lekkanaal . Buitendijks vormen de Prinses Beatrixsluis en de in- en uitgaande boten een indrukwekkend gezicht . Binnendijks vormt een natuur- en recreatiepark voor een buffer tussen de woonwijken van Vreeswijk en het industriële kanaal . De dijk wordt hier gebruikt als wandelrondje vanuit Vreeswijk . Volkstuintjes
Aandachtspunten Doorsnede • De weginrichting kan meer worden toegespitst op wandelaars Mooie dijkbocht, van kanaal- naar rivierdijk • Qua sfeer zou er meer contrast gemaakt kunnen worden tussen binnen- en buitendijks . Het hekwerk buitendijks lijkt niet nodig, en verwijdering zou bijdragen aan dit doel . Lekkanaal Beatrixsluis • Mooie picknickplek met zicht op de sluizen behouden in nieuwe situatie • Mooie dijkbocht behouden bij nieuwe profilering • Toepasbaarheid van taludverharding Lek onderzoeken
Wandelaars zijn alom aanwezig maar hebben geen eigen plek op de dijk.
Mooie bocht, Weginrichting Taludverharding aan deze Verwijdering van Mooie picknickplek dijkprofiel behouden toespitsen op kant ook van toepassing aan buitendijkse hek zou zorgen met zicht op de wandelaars de andere zijde? voor meer openheid sluizen behouden
Het Schuttevaerpad vormt een mooie aansluiting tussen dijk en woonwijk. 42 De dijk ter hoogte van Fort Vreeswijk Deeltraject 2: Half-open dijk, bebouwing langs de dijk
Dit gedeelte van het dijktraject wordt gekenmerkt door zijn geschiedenis als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie . Door de bochtverruiming begin deze eeuw is de aanwezige kazemat op een markant punt komen te liggen, met zicht op zowel
de Lek als het Lekkanaal . Fort Vreeswijk Als uitzichtpunt met een historisch karakter heeft deze plek een recreatieve potentie . De cultuurhistorie kan beter beleefbaar worden gemaakt . Daarvoor moet de inrichting wel verbeteren, want de huidige Lek-kanaal plek is weinig uitnodigend . Binnendijks is er zicht op Fort Vreeswijk . Fort Vreeswijk Aandachtspunten
• Kazemat inrichten als aantrekkelijk uitzichtpunt Doorsnede • Beleefbaarheid Fort Vreeswijk in relatie tot de kazemat, de dijk en de sluizen verbeteren Nieuwe natuurgeul in Entree van verruimde bocht • Integrale benadering ontwerpopgave centrum Vreeswijk natuurgeul, entree vreeswijk, Fort Vreeswijk en de kazemat Lekdijk west
Lek De kazemat heeft recreatieve potentie door het aanwezige uitzicht
Beleefbaarheid Fort Vreeswijk in Integrale ontwerpopgave In potentie mooi uizichtpunt/ relatie tot de kazemat, de dijk en de entree Vreeswijk, kazemat, uitrustplek bij kazemat Lekdijk sluizen verbeteren fort en natuurzone west
X bijschrift De huidige inrichting van de kazemat en de directe omgeving geeft een verwaarloosde indruk. 43 De dijk ter hoogte van de Rijkshulpschutsluis De dijk ter hoogte van de Oude sluis Deeltraject 3: Sluizendijk Vreeswijk, bebouwing langs de dijk
Het centrum van Vreeswijk is een fijne, sfeervolle plek . Een rondje door het centrum geeft veel verschillende indrukken . De ruimte rondom de Oude Sluis geeft een historisch, knus en omsloten gevoel, terwijl je bij het betreden van de dijk juist wijdsheid en grootschaligheid ervaart . De verschillende en steeds in maat groeiende sluizen vertellen een bijzonder verhaal van economische ontwikkeling en schaalvergroting . Veel ingredienten voor een fijne en interessante verblijfsplek zijn aanwezig . Door aandacht te besteden aan de keuze Rijksschuthulpsluis Bonte verzameling van straatmeubilair van verharding en straatmeubilair aansluitend op het sfeer en inrichting van het centrum en door de aansluitingen in het routesysteem te verbeteren kan de dijk een volwaardig onderdeel worden van Oude sluis Vreeswijk . Speciale aandacht vraagthet gebied rond de Rijkshulpschutsluis . Dez is momneteel nauweliks als sluis herkenbaar .
Doorsnede Aandachtspunten • Aanpassen inrichting openbare ruimte dijk (verharding en straatmeubilair) Merwedekanaal Doorsnede • Iepenlaan en Molenstraat in samenhang Lek ontwerpen: dijk + bomen De gesloten sluis is een mooie plek. De staat en stijl van de • Rijkshulpschutsluis beter zichtbaar maken inrichting passen niet bij de potentie van deze plek. • Inpassing woningen direct aan de dijk> technisch goed en mooi afgewerkt
Iepenlaan en Molenstraat Aansluiten verharding Inpassing woningen direct Rijkshulpschutsluis hiervan in samenhang en straatmeubilair dijk op aan de dijk> technisch goed beter zichtbaar maken ontwerpen: dijk + bomen openbare ruimte Vreeswijk en mooi afgewerkt herkenbaar
Woningen direct aan de dijk Mooie Iepenlaan 44 De dijk tussen twee woonwijken in. Deeltraject 4: Sluizendijk Nieuwegein, bebouwing langs de dijk
Verschillende verschijningsvormen van de dijk en haar omgeving volgen elkaar in dit traject snel op, waardoor het idee van een doorlopende dijk verdwijnt . Het gedeelte aan het Merwedekanaal heeft een historische sfeer door uitzicht op het kanaal, de sluis en de monumentale gebouwen . De woonwijkachtige inrichting van de dijk zelf met betonklinker en stoep past hier niet goed bij . In het gedeelte tussen twee woonwijken in, is het gevoel van een dijk even helemaal verdwenen . Hierna
Doorsnede volgt zicht op de haven en de toegang naar de pont Merwedekanaal naar Vianen . De haven is door zijn hekwerk weinig Weinig uitnodigende haven. uitnodigend . Een eenduidige en duidelijke dijkinrichting zou de verschillende gebieden van dit deeltraject aan elkaar kunnen knopen . De ruimtelijke kwaliteit van zowel de woonwijk, de haven als de pontingang zou Buitendijkse woonwijk hiermee een significante impuls kunnen krijgen .
Aandachstpunten • Profiel langs Merwedekanaal inrichten als historische dijk • Profiel tussen de woonwijken inrichten als Lek dijkweg Aanlegplek pont naar Vianen • Relatie tussen haven en dijk verbeteren Tussen de woonwijk valt het dijkgevoel weg. • Goede inrichting en heldere entree van veerstoep
Relatie van dijk en Goede inrichting Profiel tussen Rondwandeling Profiel inrichten als haven verbeteren maken voor de veerstoep woonwijken inrichten langs de lek om de historische dijk. als dijkweg woonwijk
X bijschrift Historische plek, met woonwijkachtige dijkinrichting. 45 De dijk ter hoogte van Nieuwegein Deeltraject 5: Half-open dijk, bebouwing langs de dijk
Dit deeltraject verbindt de stadse en de landschappelijke dijk . Het knooppunt van de A2 met de oude en de nieuwe brug bepalen hier het beeld . De dijk en de route voor fietsers over de dijk zijn nu niet als continue elementen herkenbaar . Een Nieuwegein eenduidige inrichting van de dijk aan weerszijden A2 van de A2 en een heldere route voor fietsers een Doorsnede grote verbetering zijn . Een duidelijk wandelpad onder de A2 door zou de Bossenwaard als geheel beleefbaarder en begaanbaar maken . De inrichting van de dijk ter hoogte van Nieuwegein is nogal stads, De stads ingerichte boulevard vormt een harde grens met hier zou onderzocht kunnen worden of een meer de natuurlijk ingerichte uiterwaarden. landschappelijke sfeer kan worden gecreëerd zonder Klaphek de verkeersveiligheid over het hoofd te zien .
Bossenwaard Aandachstpunten • Eenduidige dijkinrichting aan weerszijden A2 • Doorlopende fietsverbinding met logische aansluitngen richting A2 tunnel Lek • Stads ingerichte dijk-boulevard landschappelijker maken • Wandelpad langs Lek onder A2 om wandelgebieden aan weerszijden brug met te verbinden Oude A2 brug De heg vormt een harde grens tussen de stadse dijk en de • verkorten tunnel A2 door ongebruikt oud trace natuurlijke uiterwaarden. te verwijderen/perforeren
Eenduidige Doorlopende fietsverbinding Wandelpad onder A2 om Stadse weginrichting zijn in contrast met dijkinrichting aan richting A2 tunnel, ongebruikt deel wandelgebieden aan weerszijden te de natuurlijke Bossenwaard. Waar mogelijk weerszijden van A2 tunneldak verwijderen/perforeren verbinden landschappelijker inrichten
De hoofdroute van de fiets loopt richting de brug, in plaats van de tunnel. De tunnel zelf is nu onnodig lang door het 46 gedeelte onder de oude brug. De dijk ter hoogte van de IJsseldam Deeltraject 6: IJsseldam, oude inlaat Hollandse IJssel
In dit gedeelte van het traject is de dijk eigenlijk geen dijk, maar een afdamming van de IJssel . Als je goed Klaphek kijkt, zie je de oude rivierbedding mooi liggen . De opgave is hier om in profilering en materialisering Voormalige rivierbedding te laten zien dat het een dam is en geen dijk . De plek waar vroeger een sluisje in de IJsseldam zat is een mooie aanleiding om een bijzondere recreatieve plek te maken . Door toevoeging van een wandelpad langs Doorsnede de dam kan hier een wandelrondje worden gemaakt dat kansen biedt om de bijzondere geschiedenis van dit stuk dijk(dam) beleefbaar te maken . De verkeersveiligheid op het smalle, maar druk bereden Dijkmagazijn wegprofiel is bij de herinrichting een opgave .
Aandachtspunten Bestaand wandelpad • Bijzondere recreatieve plek bij voormalige sluis • In profilering uistralen dat het gaat om een dam • Thematisch wandelrondje maken door pad langs de dam • Een duidelijker en veiliger weginrichting Dijkmagazijn Oude leessloot naar voormalige sluis in de IJsseldam
Zicht op de IJsseldam vanuit de lucht
Duidelijkere en Bijzondere recreatieve Voor het hele Nieuw wandelpad langs de dam veiligere weginrichting plek maken bij traject: profileren als om thematisch wandelrondje te voormalige sluis dam en niet als dijk maken
X bijschrift Het sluisje in de IJsseldam tijdens en voor de afbraak in 1949 Gevaarlijke verkeerssituatie 47 De dijk met een smalle uiterwaard
Deeltraject 7: Weidse dijk, zicht op oude brug
In dit deeltraject is het uizicht weids, zowel binnen- als buitendijks . Binnendijks is er uitzicht over een historisch verkavelingspatroon . Buitendijks zijn er geen of kleine uiterwaarden, waardoor er directe connectie is met de rivier . In combinatie met het in beeld komen van de A2 brug levert dit een mooi uitzicht op . Deze kwaliteiten zouden beter kunnen worden beleefd als het wegprofiel duidelijker en Middeleeuws verkavelingspatroon veiliger zou worden ingericht .
Aandachtspunten Doorsnede • Rust/uitzichtpunt op rivier en brug DPO Mooi uitzicht, maar vooral aandacht nodig op de weg • Een duidelijker en veiliger weginrichting
Lek
Historisch verkavelingspatroon
Rust/uitzichtpunt Voor het hele deeltraject: op rivier en brug een duidelijker en veiliger weginrichting
Uitzicht vanaf de dijk op de Lek en de A2 brug 48 De dijk ter hoogte van recreatiepark ‘Nieuw Scheveningen’ Deeltraject 8: Half open dijk, met industrie en recreatie
Door de DPO van defensie binnendijks, en recreatiepark Nieuw Scheveningen buitendijks wordt de weidse dijk hier onderbroken en ontstaat er een andere, meer gesloten sfeer . Door het verkeer van- en naar het recreatiepark onstaan veel passeerbewegingen op de dijk . Een duidelijker verkeersinrichting van zowel de dijk als de opritten zou hier verbetering in kunnen brengen . Het recreatiepark oogt wat rommelig en het parkeren ligt strak tegen de dijk Een duidelijk ingerichte dijk, wat losliggend van het recreatieterrein zou hier wellicht voor verbetering DPO Gevaarlijke berm kunnen zorgen .
Aandachtspunten Doorsnede • Verkeersveiligheid verbeteren . • Dijkinrichting combineren met nieuwe inrichting van de rand van het recreatiepark Recreatiepark Nieuw Scheveningen • Informatiepunt over DPO Jachthaven
Lek
Uitzicht op recreatiepark vanaf de dijk
Voor het hele deeltraject: Nieuwe dijkinrichting verkeersveiligheid verbeteren combineren met verbeteren Informatiepunt entree recreatiepark over DPO toevoegen
X bijschrift Entree van recreatiepark klein Scheveningen Het havenhuis is een kenmerkend element in deze uiterwaard 49 De dijk ter hoogte van een oude dijkdoorbraak
Deeltraject 9: weidse rechte dijk met graslanden en boomgaarden
Dit deeltraject heeft zowel binnen- als buitendijks een agrarisch karakter . Rabatten en dijkputten zorgen desalniettemin voor een natuurlijke uitstraling en ecologisch waardevolle gebieden . De bebossing en rietkragen zorgen voor een afwisselend uitzicht . Middeleeuws verkavelingspatroon Op het meest westelijke punt van dit deeltraject maakt de dijk een haakse bocht, waardoor het uitzicht plots verschuift . Van de kerk van Lexmond wordt het zichtveld verplaatst naar Vreeswijk en de brug . Op het hoekpunt zelf heb je een panoramisch uitzicht . Hier zou op ingespeeld kunnen worden Kenmerkende hoek in de dijk vanuit de lucht door een uitkijkpunt te plaatsen .
Een rondje over de zomerdijk is nu niet mogelijk . Doorsnede Wandelpaden door het oudhoevig land zouden een mooie recreatieve toevoeging zijn .
Aandachtspunten Lek • Wandelrondje over de zomerdijk • Waar nodig kleiputten verbeteren en of Oudhoevig land toevoegen • Uitzichtpunt maken op kenmerkende hoek in de dijk
Rabatten en dijkputten zorgen voor een afwisselend landschap
Waar nodig Mogelijkheden voor Uitzichtpunt maken op kleiputten verbeteren wandelrondje over de kenmerkende hoek of toevoegen. zomerdijk
Panoramisch uitzicht vanaf de hoek in de dijk 50 De dijk ter hoogte van de 3 Wielen
Deeltraject 10: weidse bochtige dijk met uiterwaardennatuur en dorpslint
Het oostelijk deel van dit deeltraject heeft zowel binnen- als buitendijks een agrarisch karakter . Iets verderop stuiten de kavels van het lint van Uitweg met hede kenmerkend grillig verlopende achtersloot aan op de dijk . Rabatten en dijkputten desalniettemin voor een natuurlijke uistraling en 3 Wielen Doorsnede Uitweg ecologisch waardevolle gebieden . Wandelpaden door De Horde het oudhoevig land zouden een mooie recreatieve toevoeging zijn . Vanaf natuurgebied De Horde komt de directe relatie met het water terug . De dijk tussen Uitweg en Jaarsveld is landschappelijk en historisch Lek bijzonder . De dijk heeft een bochtig karakter door Kleiputten tussen dijk en oudhoevig land meerdere dijkdoorbraken . In de buurt van Jaarsveld heeft de dijk zo’n kenmerkende kronkel omgeven Jaarsveld door 3 wielen . Deze zijn op dit moment niet goed zichtbaar en beleefbaar .
Aandachtspunten • Wandelroutes door het oudhoevig land • 3 wielen beleefbaar doormiddel van een wandelroute en beheer van begroeiing Oudhoevig land • Ecologische migratieroute tussen wielen faciliteren • Toevoegen van rust en zitplekken langs de dijk
De kronkeling dijk ter hoogte van de Horde
3 wielen beleefbaar maken Voor het hele traject: Maak een route over de en ecologische migratieroute meer zit- en rustplekken zomerdijk en creëer een faciliteren langs de dijk dorpsrondje voor Uitweg
X bijschrift De 3 wielen Slimme, windluwe zitplaats met uitzicht over de Horde 51 De dijk ter hoogte van het waterschapshuis
Deeltraject 11: Omsloten dijk in historisch Jaarsveld
Bij binnenkomst in Jaarsveld krijg je direct een omsloten, dorps en historisch gevoel . Het landgoed, het waterschapshuis en de buitendijkse bebouwing zijn hierin belangrijke spelers . Buitendijks staat ter hoogte van het waterschapshuis een oud peilschaalhuisje . Een historisch dorpsrondje in combinatie met een recreatief informatie punt zou de potentie van deze historische plek ten volle benutten,
Jaarsveld Aandachtspunten • Het waterschapshuis verbinden met het Voormalig Entree van Jaarsveld buitendijks gebied kasteel Jaarsveld
• Inpassingsopgave buitendijkse bebouwing Doorsnede • Mogelijkheden voor historische dorpswandeling Waterschapshuis onderzoeken Oorlogsmonument • Informatiepunt ontlaststelsel Jaarsveld maken
Lek Lek
Buitendijkse bebouwing en waterschapshuis
Inpassingsopgave Het waterschapshuis Informatiepunt Mogelijkheden voor buitendijkse meer verbinden met het ontlaststelsel historisch dorpsrondje bebouwing buitendijks gebied Jaarsveld maken onderzoeken
Peilschaalhuisje 52 X bijschrift Jaarsveld aan de Lek met ondergelopen uiterwaarden 53 4
Zicht op A2 brug en Nieuwegein
54 Visie en leidende principes voor dijkversterking
In dit hoofdstuk beschrijven we onze visie op de In het stedelijk gebied van Nieuwegein en Vreeswijk aan de dijk zelf moeten recht doen aan de waarden technische dijkprofiel zelf) te zoeken naar ecologische Leidende principes dijkversterking, voortbouwend op het gedachtegoed en in de omgeving van de A2 kan een krachtig van het door het rijk aangewezen beschermde meerwaarde op het gebied van het verbinden van In deze paragraaf zijn de bevindingen uit de analyse van het Ruimtelijk kwaliteitskader Sterke Lekdijk en dijkontwerp bijdragen aan de versterking van de dorpsgezicht Vreeswijk en het (voorgedragen) Unesco ecologische gebieden, het creëren van plekken voor en visie vertaald naar leidende principes . De principes de bevindingen van de analyse uit hoofdstuk 2 . In het identiteit van de eenheid binnen en het onderscheid werelderfgoed Hollandse Waterlinies . nader te bepalen doelsoorten of het ontwikkelen bieden een praktische basis voor de beoordeling tweede deel van het hoofdstuk wordt de visie vertaald tussen deze gebieden . van natuur . In samenwerking met de gebiedspartijen van bouwstenen en oplossingen op het onderdeel in ruimtelijk ontwerpprincipes op vier schaalniveaus: 3. Maak de dijk een beleving voor alle gebruikers; kijken naar het verbeteren van de ecologische waarden ruimtelijke kwaliteit . Daarnaast helpen de principes landschap, dijkprofiel, objecten en materialisering . 2. Maak de geschiedenis van de dijk beter versterk de dijk als recreatieve as van de uiterwaarden hoort hier bij . bij het samenstellen en vormgeven van de kansrijke zichtbaar en geef vorm aan het landschap vanuit De dijk is uniek als aantrekkelijke, recreatieve route oplossingen en het voorkeursoplossing . Visie historische inspiratie door de beleving van het landschap en bijzondere 5. Maak de dijk herkenbaar bij kruisende De leidende principes zijn op vier verschillende De visie voor het project Jaarsveld – Vreeswijk Bouw voort op de historie van het dijklandschap elementen langs de dijk . De route kan worden structuren over de rivieren schaalniveaus geformuleerd . Ze laten zien wat wel borduurt voort op de visie van het ruimtelijk en de functie van de dijk als verdediging tegen het verrijkt met recreatieve mogelijkheden, door Het traject van de Lekdijk dient zoveel mogelijk en niet of minder gewenst is op het gebied van kwaliteitskader voor de Sterke Lekdijk . Hierin zijn water, om de strijd tegen het water beleefbaarder te bijvoorbeeld de koppeling te zoeken met routes herkenbaar te blijven bij de kruising met de snelweg ruimtelijke kwaliteit . De schaalniveaus zijn van zeven hoofdpunten benoemd die de basis vormen maken . Koester en versterk (cultuur-)historische binnen- en buitendijks en door het toevoegen en/ A2 . Een herinrichting van de omgeving van deze groot naar klein: landschap, dijkprofiel, object en voor de verdere uitwerking . In de uitwerking voor het elementen op en langs de dijk, zoals beplantingen, of versterken van recreatieve elementen . Hiervoor kruising kan dit gebied aantrekkelijker maken en materiaalgebruik . project Jaarsveld – Vreeswijk zijn twee overlappende wielen, ontginningspatronen, de afdamming van de kunnen de cultuurhistorische elementen langs de dijk een betere verbinding tissen Nieuwegein en het punten over het inspelen op de historie van het Hollandse Ijssel, de Nieuwe Hollandse Waterlinie en als inspiratie dienen . We sluiten hierbij aan op het stroomafwaarts gelegen open landschap verbeteren . In de verkenningsfase zijn met name de richtlijnen op gebied samengevoegd . Dit resulteert in zes visiepunten de aanwezige historische bebouwing . mobiliteits- en recreatieplan voor de gehele Sterke Maak de ruimtelijke hiërarchie tussen de Lekdijk en de schaalniveaus landschap en dijkprofiel van belang . die specifiek gemaakt zijn voor dit dijktraject door te Historische dijkverbeteringsmaatregelen die veelal Lekdijk dat parallel aan de planvorming voor Jaarsveld de kruisende structuur duidelijk . Houdt ter hoogte In de planuitwerkingsfase komen de onderdelen refereren naar gebiedsspecifieke opgaven . met gebiedseigen materialen werden uitgevoerd Vreeswijk ontwikkeld wordt . De fietsveilige dijk is van het Lekkanaal het verschil tussen Lekdijk en die met de vormgeving en gebruik van objecten en kunnen een inspiratie zijn, zoals dijkputten, kwelkades hierbij een belangrijke insteek . Daarnaast vraagt de ‘Lekkanaaldijk’ zichtbaar . materiaalgebruik te maken hebben meer aan de orde . 1. Ontwikkel de dijk als een stevige drager en een en vegetatie in de uiterwaarden als golfremmende relatie met het bovenstroomse deel van de Lek, via De leidende principes dienen als input voor het leesbare en krachtige verdediging tegen het water maatregel . een aantrekkelijke verbinding langs/door Vreeswijk 6. Behoud woningen en gebouwen en behoud/ beoordelingskader dat gebruikt bij de afweging door De Lekdijk vormt een herkenbare continue lijn in Diverse kleine en grotere bouwkundige elementen en over de Beatrixsluizen speciale aandacht . Vanuit verbeter beplantingsstructuren alle onderdelen (draagvlak, financiën, ruimtelijke het afwisselende landschap en is daardoor een sterke als kleiputten, dijknobben, rabatten en wielen, de de omgeving is er de wens de uiterwaarden beter Woningen/boerderijen die langs het dijktraject liggen kwaliteit enz .) te ‘scoren’ . Groot (landschap) gaat drager en structuur in het rivierenlandschap als schotbalkenloods Vreeswijk, het dijkmagazijn ’t toegankelijk te maken en te zorgen voor een continue hebben een sterke relatie met de dijk en worden via boven klein (profiel, materialisatie, elementen) en is beschermer tegen het water . Behoud de kenmerkende Klaphek, limiet-, dijkbewakings- en verhoefslagpalen wandelroute parallel aan de dijk . de dijk ontsloten . De historische relatie hiertussen het meest sturend . vorm van de Lekdijk, met zijn hoogte, smalle kruin en en zomerkaden proberen we zoveel mogelijk te dient te blijven bestaan . Voor Fort Vreeswijk en steile taluds direct onder de kruin zichtbaar om deze behouden, in ere te herstellen en terug te plaatsen . 4. Gebruik de dijk als ecologische verbinding zijn directe omgeving als onderdeel van de Nieuwe continuïteit over de gehele Lekdijk te waarborgen . Vreeswijk als historische knooppunt voor de Vanuit het waterschap is de ambitie om de Hollandsche Waterlinie geldt dat deze in stand moeten De dijk vormt een heldere grens tussen het binnenvaart met vier generaties van sluiscomplexen biodiversiteit te bevorderen hoog . De dijk kan blijven gezien de historische waarde als defensierelict . binnendijkse gebied, dat veelal cultuurlijk is ingericht kan beter beleefbaar gemaakt worden door hier aan bijdragen en is in potentie een groene, Ander belangrijke gebouwen en ensembles liggen in met agrarisch gebruik, bebouwing, bomenrijen en typologische en geografische contrasten tussen de verbindende structuur voor planten en dieren . Deze Vreeswijk (historische kern) en Jaarsveld (historisch bosjes, en het buitendijkse gebied met een natuurlijk verschillende sluisensembles te vergroten . Zo kan de ecologische functie van de dijk en haar omgeving waterschaphuis en voormalig kasteel Veldenstein) . karakter en enkele agrarische functies . Buitendijks is Rijkshulpschutsluis en als historische plek kan beter kan in de dijkversterking verder worden versterkt water te vinden in de vorm van geulen en kleiputten . herkenbaar worden gemaakt . De benodigde ingrepen door in de brede zone van de dijk (dus niet alleen het
55 1. Eenduidige contouren en trace 1. Dijk als verdedigingsstructuur 1. 1a . Houd de dijk continu in vormgeving om uit te stralen dat overal 2. Versterk de betekenis de dijk als verdedigingsstructuur bij de Nieuwe dezelfde watermassa gekeerd wordt . Hierbij dienen de lijnen van de dijk Hollandse Waterlinie (Fort Vreeswijk) . Maak Fort Vreeswijk zichtbaar zoveel mogelijk door te lopen met een minimaal aantal uitbuigingen en vertel het verhaal van de historie . in de kruin-, talud- en teenlijn . Maak hierbij onderscheid tussen de landschappelijke dijk en de stedelijke dijk . 1b . Zorg voor samenhang tussen de dijkprojecten van de Sterke Lekdijk door keuzes mede te laten leiden door het ontwerp van de aansluitende 2. Oudhoevig land beleefbaar dijkprojecten . Maak oudhoevig land beter beleefbaar door van dijk tot rivier de kavelstructuren te versterken . Bij een buitendijkse 2. Grens tussen cultuur en natuur dijkversterkingsmaatregel dienen de kavelstructuren optimaal zichtbaar Ontwikkel en beheer de dijk als een grens tussen twee werelden: te blijven vanaf de dijk . Ook kan aandacht erop gevestigd worden door cultuurlandschap binnendijks en natuurlijk-dynamisch (en soms het toelichten van dit bijzondere landschap, gekoppeld aan recreatieve agrarisch) landschap buitendijks . Maak het verschil beleefbaar door het routes . landgebruik en beheer door te laten lopen tot boven aan de dijk . Landschap Landschap
1. Eenduidige hoofdvorm met smalle kruin 1. Kronkelig dijktraject behouden Zorg voor een zichtbare hoofdvorm met een smalle kruin . Een steile Behoud de kronkels in het dijktraject . Op enkele plekken is hierbij een helling op het bovenste gedeelte van het talud zorg voor een ranke kruin . wiel zichtbaar . Gezien het relatief beperkte aantal zichtbare doorbraken Kies om deze redenen voor een enigszins gebogen talud, bovenaan steil langs de dijk is behoud van wielen en bochten essentieel voor de en eventueel onderaan vlakker, met een stevige en zonodig brede voet . beleving van de strijd tegen het water .
2. Dijkberm in verhouding met profiel én omgeving 1. Getuigen strijd tegen het water versterken Zorg dat de maatvoering van (piping) bermen in redelijke verhouding Behoud (en zo mogelijk herstel) historische elementen die de strijd staat tot het omringende landschap en dat het landschap voldoende tegen het water laten zien, zoals kleiputten, dijknobben, rabatten en ruimte biedt voor de aanberming . Het is ongewenst dat waardevolle wielen, de schotbalkenloods Vreeswijk, het dijkmagazijn ’t Klaphek, kwaliteiten van het (kleinschalig) landschap worden bedolven onder een limiet-, dijkbewakings- en verhoefslagpalen en zomerkaden . Onderzoek berm . wat de mogelijkheden zijn om deze onderdelen te herstellen of een verwijzing te maken naar deze plekken . 3. Leeflaag per deeltraject Als het voor (agrarische) gebruikers gewenst is, kan een leeflaag worden 2. Dijkputten behouden en uitbreiden aangebracht onder de kruin . Het uitgangspunt is dat een leeflaag per Onderzoek de mogelijkheid voor het ontwikkelen van dijkputten na
deelgebied wordt aangebracht en niet per individueel grondeigenaar . 2. Geschiedenis afstemming met veiligheidsopgave en kleiwinning . Zoek aansluiting bij bestaande dijkputten . Dijkprofiel Dijkprofiel
1. Versterkingskeuze per deeltraject Kies per deeltraject voor versterkinging grond of voor een verticale 3. IJsseldam beter zichtbaar oplossing eenduidigheid in de aanpassing van het landschap rondom de Ter hoogte van de Ijsseldam is de monding van de Ijssel nauwelijks dijk te creëeren . herkenbaar, zorg dat in de profiliering van de dijk en de materialisering dit beter herkenbaar wordt .
2. Technische oplossingen subtiel zichtbaar Maak technische oplossingen subtiel zichtbaar om de dijkversterking 4. Recreatieve routes en rustpunten toevoegen 1. Stevige drager en herkenbare verdediging 1. Stevige drager en herkenbare leesbaar te houden . Het heeft een meerwaarde wanneer een markering 4a . Verbind routes die aansluiten op de dijk, binnendijks en buitendijks . een functie kan De dijk is een infrastructuur waarop bestaande recreatieve paden toevoegen aan de dijk . aansluiten, ook langs de dijk is op sommige plekken een struinroute aanwezig in de uiterwaarden . 3. Afrastering alleen aan binnenzijde 4b . Maak zomerkades toegankelijk, verbindt woonkernen met de rivier Verbeeld het contrast tussen binnen- en buitendijks door afrasteringen en beperk barrières zoals de A2 voor het wandelen . Geef prioriteit aan ivm begrazing alleen aan de binnenzijde van de dijk toe te staan . Door gebieden waar nu wandelroutes over de dijk gaan . aan de buitenzijde te kiezen voor maaibeheer blijft dit vrij van rasters . 4c . Ontwikkel rustpunten op de conform ‘Visie mobiliteit en recreatie Het weidebeheer en graasbeheer op de taluds dient altijd te gebeuren Sterke Lekdijk’ en laat wandel- en struinroutes hierop aansluiten .
Materiaalgebruik conform regels van en afspraken met de dijkbeheerder . Object en element
56 5. Veerpontjes behouden en eventueel uitbreiden 1. Dijk als recreatieve route 2. Verbind pontjes zichtbaar met de dijk en zoek eventueel naar nieuwe 3. Ontwikkel de dijk tot recreatieve route met bijzondere mogelijkheden voor een veerverbinding . vergezichten over het landschap en aansluiting op routes zowel binnen- als buitendijks . Daarnaast kan het buitendijks talud gebruikt worden voor informeel gebruik: struinpaden of zitten in het gras met zicht op de uiterwaard .
2. Recreatie in uiterwaarden 6 . Vreeswijk als historische knooppunt voor de binnenvaart Recreatie dient passend te zijn bij het huidige recreatieve met vier generaties van sluiscomplexen beter beleefbaar gebruik/zonering van recreatie: extensief in de natuurlijke en maken agrarische uiterwaarden, intensief bij Nieuwegein en Vreeswijk . De identiteit van de verschillende sluiscomplexen als landschappelijke Landschap ensemble versterken . De typologische en geografische contrasten tussen de sluiscomplexen in en om Vreeswijk (Beatrixsluizen, Koninginnensluis, Oude Sluis, Rijkshulpschutsluis) vergroten . De 1. Verkeersruimte op de kruin Oude Sluis als sluis en historische plek beter herkenbaar maken . De Geef iedereen een plek op de smalle kruin van de dijk, Voorhavendijk (Beatrissluis) ontwikkelen als aantrekkelijke recreatieve waarbij het langzaam recreatief verkeer prioriteit heeft (in route, in afstemming met deeltraject Culemborgs Veer – Beatrixsluizen . overeenstemming met ‘Visie mobiliteit en recreatie Sterke Lekdijk’) . Object en element
1. Historische versterkings- maatregelen 2. Opritten Inspireer met natuurlijke en historische dijkversterkingsmaatregelen, 2a . Houdt opritten ondergeschikt aan de hoofdvorm van de dijk waarbij vaak (duurzame) natuurlijke elementen en -processen zodat deze niet domineren in het landschapsbeeld . werden toegepast om de stevigheid van de dijk te ondersteunen . Kwelkades zouden bijvoorbeeld kunnen worden ingezet als middel om 2b . Laat de helling van de oprit niet veel afwijken van de waterkommen te maken die tegendruk bieden voor kwel . taludhelling . Als het talud een holle vorm heeft, voorkom dan een bolle ligging van de oprit .
2c . Bij aanpassing van het talud kan een haakse oprit aangepast worden naar een schuine aansluiting, wanneer daar ruimte voor bestaat . Andersom, van parallel naar haaks, is ongewenst . Materiaalgebruik
2. Geschiedenis
3. Recreatieve as 3. Recreatieve 2d . Ten slotte kunnen meerdere dicht bij elkaar gelegen
Dijkprofiel opritten worden samengevoegd tot een gezamenlijke oprit, mits aanwonenden hieraan meewerken .
1. Continu wegbeeld 1a . Maak de weginrichting op de dijk continu en samenhangend (in overeenstemming met ‘Visie mobiliteit en recreatie Sterke Lekdijk’) .
1b . Maak verkeersinrichting in beeld ondergeschikt aan de landschappelijke beleving (in overeenstemming met ‘Visie mobiliteit en recreatie Sterke Lekdijk’) .
1c . De inrichting van de weg op afritten loopt door tot aan de teen van de dijk (in overeenstemming met ‘Visie mobiliteit en
Materiaalgebruik recreatie Sterke Lekdijk’) .
57 1. Ecologische relaties 4. Stimuleer ecologische relaties tussen binnen- en buitendijks gebied . Dit is met name interessant bij de drie wielen bij Jaarsveld . Doelsoorten die specifieke aandacht verdienen zijn: bever, boommarter, grote modderkruiper, rivierrombout, kamsalamander, ringslang, vleermuizen en roofvogels/uilen .
2. Ecologie rond de dijk Versterk natuur met de rivierdynamiek, versterk moerasontwikkeling en de ontwikkeling van zandige oeverwallen voor stroomdalflora . Ook geïsoleerde plassen in de uiterwaarden, binnendijkse wielen en moerassige zones brengen ecologische meerwaarde . Landschap
1. Ecologie op zuidelijk talud Laat het zuidelijke talud begroeien met bloemrijk grasland en stem het ecologisch dijkbeheer hier op af . Bij hoog water is de dijkhelling een vluchtplaats en een migratieroute . Op plekken waar een kruidenrijke zode ontwikkeld is dient geprobeerd te worden deze tijdens de werkzaamheden te bewaren . Het is mogelijk om de toplaag desnoods op te slaan en terug te brengen . Materiaalgebruik 4. Ecologische verbinding
58 1. kruisende infrastructuur 1. Beplantingsstructuren versterken 5. 1a . Houd bij een kruising tussen de dijk en andere grote infrastructuren 6. Koester en versterk de ecologische en landschappelijke kwaliteiten van het dijktraject zichtbaar . Voor de A2 geldt dat het wenselijk is dat bomenrijen, bosjes en boomgaarden rondom de dijk . Voorbeelden zijn de dijk veel meer herkenbaar wordt als lijn die Nieuwegein met het de beplantingen rondom Jaarsveld benedenstroomse landschap verbindt .
1b . Behoud het verschil tussen de Lek en Lekkanaal ter hoogte van de waterkruising door het verschillend uiterlijk van het water en Landschap langsgelegen dijken: groene, slanke en kronkelende dijk langs de Lek en 2. Waardevolle gebouwen rechte, brede, met steen versterkte dijk langs het kanaal . Geef waardevolle gebouwen een leefbare toekomst . In de omgang met bebouwing is het zaak om vooruit te kijken en toekomstbestendige en leefbare oplossingen te kiezen . We denken hierbij aan het dijkmagazijn bij ‘t Klaphek en de schotbalkenloods Vreeswijk . Object en element 6. Behoud bebouwing en beplanting 5. Herkenbaar bij kruisende structuren
59 5
Voormalig theehuis aan de dijk in Jaarsveld
60 Bronnenlijst
Bronnenlijst • Terra Incognita, 2015 . Kwaliteitskader Noordelijke Rijn- en Lekdijk Amerongen- Schoonhoven, Verkennend onderzoek cultuurhistorie archeologie . • Terra Incognita, 2015 . Kwaliteitskader Noordelijke Rijn- en Lekdijk Amerongen- Schoonhoven, Verkennend natuuronderzoek . • Terra Incognita, 2016 . Kwaliteitskader Noordelijke Rijn- en Lekdijk Amerongen- Schoonhoven . • Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2017 . Drainagesysteem in de verkenning (HWBP POV Piping) • Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, 2020 . Visie mobiliteit en recreatie Sterke Lekdijk,
Overige bronnen
• Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, watererfgoedkaart, https://hdsr .maps .arcgis .com/ apps/AttachmentViewer/index .html?appid=d396 174fb5be498e9939c798b490eef3 • stichting Kunst en Cultuur Lopik, https://www . lopikopdekaart .nl/
61