Populieren in Nederland
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
J Populieren in Nederland Eigenschappen en gebruikswaarde van de in bos, stad en landschap voorkomende soorten en klonen H.A.J. van Haaren redactie: G.J. Jansen (projectleider), J. van den Burg, M. de Kam, J. Kopinga en P.H. Schoenfeld Pudoc Wageningen 1987 CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag Haaren, H.A.J, van Populieren in Nederland : eigenschappen en gebruikswaarde van de in bos, stad en land schap voorkomende soorten en klonen / H.A.J. van Haaren; red.: G.J. Jansen (project leider) ... [et al.]. - Wageningen : Pudoc. - III., foto's Met index, lit. opg. ISBN 90-220-0932-7 geb. SISO 588.1 UDC 582.623(492) NUGI 835 Trefw.: populieren ; Nederland. ISBN 90 220 0932 7 NUGI 835 © Pudoc, Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouwdocumentatie, Wageningen, 1987. Niets uit deze uitgave, met uitzondering van referaat, titelbeschrijving en korte citaten ten behoeve van een boekbespreking, mag worden gereproduceerd, opnieuw vastgelegd, verme nigvuldigd of uitgegeven door middel van druk, fotokopie, microfilm, langs elektronische weg of op welke andere wijze ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever Pudoc, Postbus 4, 6700 AA Wageningen. Voor alle kwesties inzake het kopiëren uit de uitgave: Stichting Reprorecht, Amsterdam. Gedrukt in Nederland , .._., -—, . TT, WAGEMNGEN Verantwoording Deze uitgave werd samengesteld en geschreven door H.A.J. van Haaren. G.J. Jansen was projectleider van het team dat gestalte gaf aan de uiteindelijke vorm en leverde substantiële bijdragen aan de teksten. J. van den Burg, G.J. Jansen, M. de Kam, J. Kopinga en P.H. Schoenfeld voerden de redactie van de uitgave. J.T.M, van Broekhuizen, P. Grijpma, H.M. Heybroek, A.L. van Lokhorst, J.P. Peeters, P.H. Schalk en S.M.G. de Vries leverden verbeteringen en aanvullingen van het materiaal. De foto's zijn gemaakt door A. Stolk, aangevuld met opnamen van P.H. Bleeker. Woord vooraf Populieren in Nederland. Bomen die bij ons zo ingeburgerd zijn dat grote delen van stad en land zonder hun karakteristieke aanwezigheid volkomen anders zouden zijn, veel minder typisch 'Hollands'. Algemeen geplant, uitgebeeld en bezongen, geprezen en verguisd, is de populier een vaderlandse boom geworden, veelvuldig voorkomend in zijn talrijke verschijningsvormen en groeiplaatsen. De populieren zijn zo belangrijk, dat zij hun eigen 'belangenbehartiging' hebben in wetenschap en praktijk middels onder zoekingen en voorlichting via commissies en werkgroepen, publikaties in vakbladen en boeken. Generaties wetenschappers en liefhebbers hebben zich al beziggehouden met de populaire populier. Een zorgeloze boom dus? De praktijk leert anders. Juist de populier met zijn een voudige vermeerderings- en aanplantmethoden, zijn snelle groei en zijn talrijke mogelijkheden om tot goede resultaten te komen, heeft een groot risico, in feite dat van misbruik. Wie de populier in zijn talloze variaties niet voldoende kent, komt door het succes van fraaie beplantingen elders gemakkelijk in de verleiding teveel te willen of het verkeerde te proberen. En dan komen de teleurstellingen en kan zelfs een populair geslacht in diskrediet raken. Goede voorlichting is dus zeker noodzakelijk om door de bomen het bos te blijven zien. Er is een schat aan wetenschappelijke gegevens over populieren, maar deze moet wel toegankelijk gemaakt worden voor gebruikers. Fraaie brochures en kijkboeken kunnen wel de belangstelling wekken, maar deze belangstelling moet blijvend worden gevoed door zakelijke praktijkinformatie over technische mogelijkheden en beperkingen. Dit boek 'Populieren in Nederland' beoogt die technische informatie te geven voor ieder die zich in de praktijk, de voorlichting of de studie bezighoudt met populieren. Het boek ontsluit de onderzoeksresultaten en de literatuur door een nauwgezette behan deling van de gebruikswaarde en andere eigenschappen van bijna zestig soorten en klonen. Gemakshalve is de bruikbaarheid ook nog voor verschillende toepassingen in een 'consumententabel' samengevat en zijn ook determineertabellen voor de ver schillende soorten en klonen opgenomen. Kortom, een boek waar de praktijk mee uit de voeten kan. Het boek is tevens te beschouwen als het levenswerk van een man die één der grootste populierenkenners (en boomkenners in het algemeen) van ons land is: H.A.J. van Haaren. Zijn fenomenale kennis van populieren in Nederland is vastgelegd in deze publikatie. Dat daarbij ook dank moet worden uitgebracht aan anderen die hun inbreng hadden vanwege de breedheid van het vakgebied van de populierenwetenschap, spreekt vanzelf. 'Populieren in Nederland' is te beschouwen als een grote stap vooruit voor de vak techniek. Moge dit boek de onderbouwing worden voor een goed gebruik van de populier in ons land en zo bijdragen tot verdere, verantwoorde populariteit van deze belangrijke boom. ir. J.L. Guldemond Voorzitter Nationale Populieren Commissie ir. J. van den Bos Directeur 'De Dorschkamp' Inhoud VERANTWOORDING (v) WOORD VOORAF (vi) TEN GELEIDE 1 1 INLEIDING 2 1.1 Populieren door de eeuwen heen 2 1.2 Herkomst van het woord Populus 6 1.3 Algemene kenmerken en sectie-indeling 7 2 EIGENSCHAPPEN DIE DE GEBRUIKSWAARDE BEPALEN 9 2.1 Groei en produktie 10 2.2 Levensduur 12 2.3 Grootte en vorm van de volwassen boom 12 2.4 Regeneratievermogen 13 2.5 Gevoeligheid voor klimaatfactoren 14 2.5.1 Wind 14 2.5.2 Vorst 14 2.6 Gevoeligheid voor luchtverontreiniging 16 2.7 Gevoeligheid voor ziekten 16 2.7.1 Bladvlekkenziekte 16 2.7.2 Populiereroest 17 2.7.3 Bacteriekanker 18 2.7.4 Overige ziekten 19 2.8 Insektenaantastingen 21 2.9 Groei en ontwikkeling van het wortelstelsel 22 2.10 Bodemeisen 23 2.11 Mineralenvoorziening 25 2.11.1 Stikstof 25 2.11.2 Fosfor 26 2.11.3 Kalium 26 2.11.4 Magnesium 27 2.11.5 Kalkchlorose 27 2.11.6 Opname van voedingsstoffen 28 2.11.7 Beoordeling van de mineralenvoorziening 28 2.12 Tolerantie voor zout 29 2.13 Overlast en (on)veiligheid 31 2.14 Onderhoud 32 3 BRUIKBAARHEID VOOR DIVERSE BEPLANTINGSTYPEN EN GROEIPLAATSEN 34 3.1 Toelichting bij de tabel 34 3.2 Houtproduktie (omloop meer dan 10jaar ) 34 3.3 Houtproduktie (omloop minder dan 10jaar ) 37 3.4 Weg- en andere rijbeplantingen 37 3.5 Overige landschappelijke beplantingen 37 3.6 Stedelijke beplantingen 37 4 EIGENSCHAPPEN VAN 59 POPULIERESOORTEN EN -KLONEN 39 4.1 Toelichting bij de beschrijvingen 39 4.2 Beschrijving van de soorten en klonen 41 5 DETERMINATIETABELLEN 161 Het geslacht populier 164 Populus x euramericana 165 Balsemhybridepopulieren 166 Populus x canescens 166 LITERATUUR 167 OVERIGE BRONNEN 172 INDEX 173 Tengeleid e Deze publikatie heeft als doel boombeheerders en populierentelers wegwijs te maken in de eigenschappen en gebruiksmogelijkheden van alle min of meer frequent in Nederland voorkomende populieresoorten en -klonen. De samenstelling heeft plaatsgevonden op basis van zowel literatuuronderzoek en (niet eerder gepubliceerd) onderzoek van het Rijksinstituut voor onderzoek in de bos- en landschapsbouw 'De Dorschkamp' als praktijkervaringen. De publikatie bestaat uit vijf hoofdstukken. Hoofdstuk I is een algemene inleiding. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de verschillende eigenschappen waarmee bij de aanplant en het gebruik van populieren in de praktijk rekening moet worden gehouden. Hoofdstuk 3 geeft een globaal overzicht in tabelvorm waarin de bruikbaarheid van de diverse (groepen) populieren in een aantal beplantingstypen (produktiebos, laan beplanting, stedelijke beplanting enz.) en op verschillende groeiplaatsen met behulp van 'plussen' en 'minnen' wordt geschetst. Deze tabel kan bij de sortimentskeuze dienen voor het maken"va n een eerste selectie. Voor het maken van een definitieve sortimentskeuze dient hoofdstuk 4 te worden geraadpleegd. In dit hoofdstuk staan per soort of kloon alleva n belang zijnde eigen schappen (voor zover bekend) opgesomd. Om de praktische bruikbaarheid van dit over zicht zo veel mogelijk te vergroten is, ingeval bepaalde eigenschappen niet als vaststaand kunnen worden aangenomen, geprobeerd om met toevoegingen als 'vermoedelijk' of 'wellicht' in ieder geval een indicatie te geven van de richting waarin moet worden gedacht. Hoofdstuk 5 van deze publikatie omvat een aantal determinatietabellen. 1 Inleiding 1.1 POPULIEREN DOOR DE EEUWEN HEEN Het geslacht populier is kenmerkend voor grote delen van het Nederlandse cultuur landschap. Al in de zestiende eeuw beschreef Dodoens [1554] de 'witte populierboom' en de 'swerte' of 'ghemeyn populierboom' als zeer algemeen. Bij Best (N.B.) werden al in 1757 zwarte populieren geteeld voor de klompenmakerij en vanaf 1770 is in Nederland de 'Kanada' (Populus x euramericana) aangeplant. In 1826 werd de Kanada al zoveel gebruikt, dat hij de inheemse peppel geheel dreigde te verdringen [Van Puijenbroek, 1969]. Bij een recente inventarisatie van 23 000 'opvallende bomen' (solitaire bomen, groeps- en rijbeplantingen ) buiten de stedelijke omgeving, bleek 22,1 % van deze bomen uit populier te bestaan [De Veer, 1985]. Hieruit blijkt dat de populier tot de belangrijkste boomsoorten in het Nederlandse agrarische landschap behoort. Inlandse eik en wilg volgen met respectievelijk 20,9 en 17,0 °7o; alle overige boomsoorten maken ieder niet veel meer dan 5 °/o van het totaal uit. Al meer dan een eeuw worden klonen als 'Marilandica', 'Serotina' en 'Gelrica' aan geplant langs wegen en kanalen, als erfscheiding en in bossen. Niet alleen de tolerantie voor bepaalde ongunstige groeiplaatsomstandigheden, zoals hoge grondwaterstanden en overstromingen, maar ook de hoge houtopbrengsten zijn de reden van de populariteit van populieren