Integrimi Ekonomik I Evropës

University of Business and Technology in Kosovo UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Summer 7-2019

INTEGRIMI EKONOMIK I EVROPËS

Drilon Demaku

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Business Commons

Kolegji UBT Fakulteti për Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi

INTEGRIMI EKONOMIK I EVROPËS Shkalla Bachelor

Drilon Demaku

Korrik, 2019 Prishtinё

Kolegji UBT Fakulteti për Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi

Punim Diplome Viti akademik 2016-2017

Drilon Demaku INTEGRIMI EKONOMIK I EVROPËS Mentori: Feim Brava

Korrik, 2019

Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave të pjesshme për Shkallën Bachelor

ABSTRAKT

Procesi i vazhdueshëm i integrimit ekonomik në Evropë ka arritur ndryshime të thella, e që kanë gjasa të manifestohet edhe me shumë ndryshimë për popullin evropian. Përbrenda Evropës, ekonomitë qëndrore sic ishte planifikuar, tani janë bashkuar dhe janë pjesë e Unionit Evropian, me synim për unifikimit të politikave, valutës dhe tregjeve. Në një shkallë më globale, fermerët në vendet në zhvillim kërkojnë të integrohen në sistemin tregtarë botërorë për të hequr pabarazitë e eknomive në zhvillim. Megjithatë, cështjet që lidhen me pabarazitë ekonomike nuk janë më të kufizuara vetëm për ekonomitë në zhvillim. Në të vërtetë, ndërgjegjësimi i pabarazive të të ardhurave the ndikimi i tyre në ekonominë e vendit po rritet midis kombeve të industrializuara.

Dikush i cili e viziton për herë të parë Evropën, mund të e kuptojë së BE ekziston, por nuk mund të kuptojë saktësisht se çfarë është ai. Duke udhëtuar rreth vendeve të BE-së, mund të shohë flamurin e dallueshëm. Të gjitha këto aspekte të integrimit ekonomik do të shqyrtohen në këtë temë, si është themeluar Bashkimi Evropian, Traktetet të cilat sollën deri në themelimin e një Bashkimi të cilin e njohim sot, tregun unik evropian, levizjen e lirë të njerëzve në zonën Shengen, unifikimin e valutës së përbashkët dhe të ardhmen e kësaj Evrope të unifikuar në shumë aspkte, si ekonomike, ashtu edhe sociale.

MIRËNJOHJE/FALENDERIME

Dua të shpreh një mirënjohje të veçantë në sajë të këshilltarit tim Feim Brava, si mentor i jashtëzakonshëm për mua. Dëshiroj të ju falenderoj për inkurajimin në hulumtimet e mia përgjatë punës së temës dhe si student i juaji përgjatë ligjëratave akademike kuptim-plote.

Dëshiroj të shprehë falenderimet e mia të sinqerta edhe për presidentin e UBT-së, prof. Edmond Hajrizi dhe të gjithë stafin e departamentit të MBE-së për ndihmën dhe mbështetjen e tyre që na e dhanë si studentë. Një falenderim i veçantë për ligjëruesin Selman Berisha, nga i cili përveç studimeve akademike, kuptova më thellë rëndësinë që kanë studimet pas përfundimit të universitetit.

Mbështetja dhe angazhimi i kolegëve të mi nuk duhet lënë anash, bashkëpunimet dhe sfidat që kaluam përgjatë studimeve tona.

Së fundi, më kryesorja, i falenderohem prindërve të mi për mbështetjen e vazhdueshme morale dhe financiare gjatë kohës së studimeve të mia. Këtë temë u dedikoj atyre të cilët më mësuan rëndësinë e edukimit – familjes time.

PËRMBAJTJA

LISTA E FIGURAVE ...... V

LISTA E TABELAVE...... V

FJALORI I TERMAVE ...... VI

1. HYRJE ...... 1

2. SHQYRTIMI I LITERATURËS ...... 2

2.1 Themelimi i Bashkimit Evropian ...... 2

2.1.1 Rëndësia dhe roli i Bashkimit Evropian ...... 2

2.1.2 Periudhat dalluese të zhvillimit të BE-së ...... 3

2.2 Integrimi i Evropës në marrëveshjet e tregtisë ...... 5

2.2.1 Format kryesore të integrimeve ekonomike ndërkombëtare ...... 6

2.3 Integrimi monetarë i Evropës ...... 8

2.4 Organizatat dhe traktatet e Integrimit Evropian ...... 9

2.4.1 Organizata Evropiane për Bashkëpunimin Ekonomik (OEEC) ...... 9

2.4.1. Anëtarësimet dhe struktura ...... 10

2.4.3 Roli dhe zhvillimi i OEEC ...... 10

2.4.4 Organizata për zhvillim dhe Bashkëpunim ekonomik (OECD) ...... 11

2.4.5 Traktati i Mastrihtit ...... 12

2.4.6 Traktati i Nicës ...... 14

2.5 Raporti Kosovë – Bashkim Evropian ...... 15

III

2.6 E ardhmja e Evropës së unifikuar ...... 17

3. DEKLARIMI I PROBLEMIT ...... 20

4. METODOLOGJIA ...... 22

5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ...... 23

6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ...... 26

7. REFERENCAT ...... 27

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Alokimi i vendeve që përfituar nga plani Marshall (%) ...... 11 Figura 2. Bashkimi Evropian (BE) me shtete anëtare dhe antarësimet në pritje ...... 18

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Fazat e integrimit të shteteve në EU ndër vite...... 5 Tabela 2. Antarësimet e MSA ndër vite ...... 17 Tabela 3. Indeksi i Korrupsion në Kosovë ...... 25

FJALORI I TERMAVE

CAFTA – Shoqata e Amerikës Qëndrore e Tregtisë së Lirë LAFTA – Shoqata Latino-Amerikane e Tregtisë së Lirë CARIFTA – Shoqata e Karaibeve e Tregtisë së Lirë CRD – Ko-operimi regjional për zhvillim ASEAN – Shoqata e Vendeve të Asië Jug-Lindore AEC – Tregu i Përbashkët Arab OPEC – Organizata e Vendeve Arave Prodhuese të Naftës OCAM – Organizata e Përbashkët Afro-Malagashe UCEAC – Unioni Doganor dhe Ekonomik i Afrikës Qëndrore OEEC – Organizata Evropiane për Bashkëpunim Ekonomik OECD – Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik GDP – Prodhimi i Brendshëm Bruto DAC – Komiteti për Ndihmë dhe Zhvillim GATT – Marrëveshjet e Përgjithshme mbi Tregtinë dhe Tarifat EMS – Sistemi Monetarë i Evropës BE – Bashkimi Evropian OJQ – Organizata Jo-Qeveritare. MTL – Marrëveshje të Tregtisë së Lirë MSA – Marrëveshja për Stabilizim dhe Asocim MPB – Ministria e Punëve të Brendshme EURS – European Union Special Representative UNMIK – United States Mission in Kosovo EULEX – European Union Rule of Law Mission in Kosovo EBC – Banka Qëndrore Evropiane

1. HYRJE

Në gjysmën e dytë të shekullit XX, mënyra dhe stili i jetesës tek populli Evropian u transformuan tej mase. Në vitin 1950, pas luftës së Dytë Botërore një numër i konsiderueshëm i rezidentëve të këtij kontinenti akoma ngroheshin duke përdorur thëngjillin, prezervimi i ushqimit me metoda të vjetra dhe mungesa bazike të nevojave fiziologjike për një individ. GDP për kokë banori, e të mirave dhe shërbime nga të hyrat tipike që posedon një rezident u trefishuan në gjysëm e dytë të shekullit të XX-të. Kualiteti dhe cilësia e jetës u përmirësuan më shumë se sa ishte pritur nga matjet e bëra. Numri i orëve pune u zvogëlua për 1 të 3-tat, duke ofruar më shumë kohë të lirë. Jetëgjatësua u zgjat për shkaqe të përmirësimit të ngritjes së vlera ushqyese dhe zhvillimit të shkencave mjekësore. Por, jo gjithqka ishte duke shkuar mirë. Niveli i papunësisë ishte në rritje. Barra për pagimin e taksave ishte e pashmangshme, degradim i ambientit, represioni politik dhe kufizime në pavarësinë e konsumatorëve mbi regjimin që ka dominuar mbi Evropën Lindore për katër dekada pas luftës së dytë botërore. Jo të gjitha pjesët e Evropës ndanin të njëjtin nivel të zhvillimit, si ekonomik ashtu edhe social. Evropa Jugore u zhvillua më shpejtë se Evropa Veriore, pjesa e Evropës Perëndimore më shpejtë e më shumë se ajo Lindore. Zhvillimi ishte më i ngadaltë pas viteve 1973, se sa më parë. Kjo ngecje, ky stagnim ishte shumë më i theksuar në Evropën Lindore ku arriti kulminacion duke dëmtuar jo vetëm ekonomike e këtij regjioni, por edhe strukturën autoritare politike.

Fillimisht, mëkëbmjen Evropa e morri me meremetimin e dëmeve të luftës, ndërtimi i tregut të kapitalit, dhe rikuperimi i kapaciteteve të njësive ushtarake për punën normale e të përditshme. Ekspanzioni i hovshëm ekonomik i viteve të pasluftës, nuk ishte ndonjë zhvillim ekonomik, por ishte një “rritje për të u barazuar” me gjendjes e para-luftës. E më pas, Evropa do të mundte të mbante apo edhe të rriste këtë zhvillim duke eksploatuar avancime të teknologjisë që ishin përdorur gjatë luftës, por të pa-lancuara në mënyrë komerciale. Kjo ndjekje për barazim, e cila ndikoi në formimin e tregut të kapitalit, ri- alokimin e fuqisë punëtore dhe përdorimi në mënyrë efiçiente dhe efikase e faktorëve të prodhimit, krijoi nevojë dhe kërkesë nga Evropa që të mobilizojë kursimet, investimet financiare dhe mirëmbajtja e normës së pagave të punëtorëve në mënyrë konsistente me punësim të plotë dhe norma të respektueshme të fitimeve.

2. SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1 Themelimi i Bashkimit Evropian

Bashkimi Evropian është një nga disa tentimet që janë bërë për të krijuar një Evropë të integruar, jo vetëm në skenën ekonomike, por edhe në aspektin socio-kulturorë, legal e politik. Këto tentime hasen kryesisht pas Luftës së Dytë Botërore, në kohën kur nevoja për rritje ekonomike, siguri ushtarake, ndërlidhjet politike dhe promovimi i bashkë- funksionimit të dy shteteve mes vete ishin shumë të larta. Kështu, në vitin 1951, liderët e gjashtë shteteve – Belgjika, Franca, Italia, Luxemburgu, Holanda dhe Gjermania perëndimore nënshkruan Traktatin e Parisit, kur hyri në fuqi në vitin 1952 duke themeluar Komunitetin Evropian të Qymyrit dhe Çelikut (KEQÇ). Kjo organizatë krijoi një zonë të tregtisë së lirë për disa resurse kyçe ekonomike dhe ushtarake si: Qymyr, koks, çelik, skrap metali dhe minerale të hekurit. Për ta menagjuar këtë marrëveshje, traktati krijoi disa institucione mbikombëtare: një Autoritet të Lartë për administrim, një Këshill të Ministrave për të ushtruar veprimtarinë legjislative, një Asamble të Përbashkët për të formuluar politiken dhe rregullat dhe një Gjykatë të Drejtësisë për ta interpretuar traktatin dhe për të zgjidhur mosmarrëveshjet.

“Unioni Evropian është i bazuar në principe të paqës, demokracisë, respektit të të drejtave fundamentale dhe njerëzore, të drejtat e ligjit, principe të cilat janë obligative mbi shtetet përkatëse” (Netherlands Scientific Council for Government Policy, 2004). Një seri e traktateve të mëtejshme ndërkombëtare të bazuara kryesisht në këtë model çuan përfundimisht krijim e BE-së.

2.1.1 Rëndësia dhe roli i Bashkimit Evropian

Që nga viti 1957, qytetarët e BE-së kanë gëzuar të drejtën e jetesës në paqe dhe në prosperitet. Ka ndihmuar në mbojtjen e të drejtave politike, sociale dhe ekonomike. Evropa Qëndrore dhe Perëndimore nuk ka pasur luftë për një kohë të gjatë. Ky bashkim, si projekti më i suksesshëm i paqes në historinë e njerëzimit është shpërblyer edhe me cmimin Nobel për paqe. Shtetasit Evropian janë të lidhur ngushtë si ekonomikisht ashtu edhe në aspektin social e kulturorë, përmes vlerave demokratike që shkëmbejnë. BE-ja si

2 projekt dhe si bashkim, ka edhe të listuara disa qëllime, të cilat shërbejnë edhe si motivim për zhvillimim më të mëtutjeshëm. (European Union, 2019)

Qëllimet kryesore të BE-së dhe arësyet themelore të krijimit të saj janë:

• Promovimi i paqes, vlerave dhe mirëqenjes të banorëve të shteteve anëtare. • Ofrimi i lirisë, sigurisë dhe drejtësisë pa kufinjë të brendshë. • Mirëmbajtja dhe vazhdimi i zhvillimit në bazë të rritjes ekonomike dhe stabilitetit të çmimeve, një ekonomi tejet konkurruese me punësim të plotë dhe progres social. • Luftimi i diskriminimit dhe përjashtimit social • Promovimi i kërkimeve dhe zbulimeve shkencore dhe teknologjike • Themelimi i një unioni ekonomik dhe monetarë me valutën e cila është Euro (€).

2.1.2 Periudhat dalluese të zhvillimit të BE-së

Një Evropë paqësore (1945 - 1959). Bashkimi Evropian u krijua me qëllim të zvogëlimit dhe eleminimt të luftërave mës vendeve fqinje, e cila arriti kulmin në Luftën e Dytë. Me krijimin e KEQÇ-së u krijua një nismë që vetëm sa provonte se bashkimi është më së i nevojshëm për të pasur zhvillim të dukshëm. Vitet e ’50-ta u dominuan me Luftën e Ftohtë mes Lindjes dhe Perëndimit. Protestat në Hungari kundër regjimit Komunist sovietik. Traktati i Romës që krijoi Komunitetin Ekonomik Evropian (KEE).

Një periudhë e zhvillimit ekonomik (1960 - 1969). Vitet e ’60-ta ishin një periudhë e mirë për ekonominë, duke ndikuar pozitivisht edhe fakti se vendet e Bashkimit Evropian nuk kishin barriera doganore kur kishte shkëmbime të mallërave mes tyre. Këto vende po ashtu krijuan në kontrollë të përbashkët mbi nivelin e prodhimit të usqimit, në mënyrë që secili kishte ushqim të mjaftueshëm, dhe se pas një kohë do të kishte surplus në prodhimin agrokulturorë. Maji i vitit 1968 u bë i famshëm për protestat studentore në Paris, dhe shumë ndryshime ne shoqëri dhe në sjellje u asocuan me të ashtuquajturën ‘gjenerata e vitit 1968’.

Një komunitet në rritje (1970 – 1979). Danimarka, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar u bënë pjesë e Bashkimi Evropian më 1 janar 1973, duke ngritur numrin e shteteve anëtare në 9 shtete. Edhe pse e shkurtë, por me rol mjaftë kritik, lufta e dhjetorit të vitit 1973 mes

Arabisë dhe Izraelit ruzultoi në një krizë energjetike dhe probleme eknomike në Evropë. Politikat e BE-së filluan të transferonin shuma të mëdha të parave për të krijuar vende pune dhe infrastrukturë pjesë më të pazhvilluara. Parlament Evropian vazhdoi të rriste influencës e ndërlidhjeve dhe bashkëpunimin e marrëdhënieve, dhe në vitin 1970 të gjithë qytetarët që ishin pjesë e BE-së, për herë të parë, mund të zgjidhnin anëtarët në mënyrë të drejtëpërdrejtë. Përgjatë kësaj faze, lufta mbi ndonjen e ajrit vetëm sa rritej dhe miratoheshin ligje për të mbrojtur ambientin, nga edhe doli nocioni ‘ndotësi paguan’ për herë të parë.

Ndryshmet në Evropë – Rënia e Murit të Berlinit (1980 – 1989). Unioni i tregtisë së Polonisë, Solidarność, dhe lideri i tij Lech Ëalesa, bëhen emra të njohur në të gjithë Evropën dhe në të gjithë botën pas protestave të punëtorëve në verën e vitit 1980 në Gdansk të Polonisë. Në vitin 1981, Greqia bëhet anëtarja e 10-të e BE-së, dhe pas 5 viteve edhe Spanja e Portugalia. Në vitin 1986, nënshkruhet një pakt i rëndësisëm për Evropën që quhej Akti i Evropës së Bashkuar. Ky traktat u krijuar për të sigurar një bazë për program të gjerë gjashtë vjeçarë, duke synar të zgjidhë probleme mbi rrjedhjen e lirë të shkëmbimit të mallërave përgjatë kufijëve të shteteve të BE-së, kështu duke krijuar një treg të vetëm. Ishtë një trazirë politike kur më 9 Nëntorë, 1989 Muri i Berlinit u rrënua dhe kufiri i Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore u hap për herë të parë pas 28 vjetëve. Kjo çoi në riunifikimin e Gjermanisë, kur të dy anët u bashkuan në Dhjetorë të vitit 1990.

Një Evropë pa kufinjë (1990 - 1999). Me kolapsin e ndikimit komunist përgjatë Evropës, shtetasit e Evropës u bënë ‘komshinjë’ edhe më të mirë. Në vitin 1993 ky treg i vetëm i Evropës u kompletua me katër elementet kryesore; lëvizja e lirë e mallërave, shërbimeve njerëzve dhe të hollave. Vitet e ’90-ta janë po ashtu dekada e dy traktateve tejet të rëndësishmë të këtij unifikimit: traktati i Mastrihtit dhe Traktati i Amsterdamit. Në vitin 1995, BE-së iu shtuan edhe 3 vende të reja: Austria, Finlanda dhe Suedia. Një fshat i vogël në Luksmeburg dha emrin për marrëveshjen Shengen që lejonte njerëzit të udhëtojnë pa u kontrolluar pasaporta në pika kufitare.

Ekspanzioni i mëtejmë (2000 – 2009). Euro tani është valuta për shumë vende të Evropës. Gjatë kësaj dekade, më shumë vende adaptonin valutën Euro. Data 11 Shtator 2001, u bë sinonim mbi “Luftën ndaj Terrorizmit” pas rrëmbimit të aeroplanëve që u përplasën në ndërtesat në Neë York dhe Ëashington. Një krizë financiare goditi

4 ekonominë globale në Shtator të vitit 2008. Traktati i Lisbonës u ratifikua nga të gjitha vendet e BE-së, për të ofruar institucione më moderne dhe metoda pune më eficiente.

Një dekadë sfiduese (2010 - / ). Kriza globale ekonomike goditi mjaftë shumë Evropës. BE ndihmoi një seri vendeve të konfrontonin problemet dhe vëshitrësitë, dhe krijoi ‘Unionin Bankarë’ për të siguruar një punë më të stabilizuar të bankave. Në vitin 2012, Bashkimi Evropian u nderua me çmimin Nobel për paqe, Kroacia bëhet anëtri i 28-të i BE-së, ngrohja globale është akoma sfiduese në agjendën e liderëve, një politikë sigurie krijohet për të ngritur vëmendje mbi aneksimin e Krimesë nga Rusia. (European Union, 2019)

Tabela 1. Fazat e integrimit të shteteve në EU ndër vite.

Vendet Faza e parë e Faza e Faza e pestë themeluese zgjerimit Faza e Faza e katërt dytë tretë Viti 1958 1974 1981 1986 1995 2004 Republika- Belgjika Britania Greqia Spanja Austria Ceke Franca Danimarka Portugalia Finlanda Qipro Gjermania Irlanda Suedia Estonia Italia Hungaria Luksemburgu Letonia Holanda Lituania Malta Polonia Sllovakia Sllovenia Burimi: (Dinan, 2010)

2.2 Integrimi i Evropës në marrëveshjet e tregtisë

Nje integrim rajonal ekonomik nënkupton perfshirjen e dy ose më shumë vendeve në një rajon të caktuar gjeografik në fusha te ndryshme institucionale, qe karakterizohen me një sistem të njejtë ekonomik dhe shoqëror. Me herët integrimet ekonomike njiheshin si supozime që do ishte shumë e vështirë të bëheshin, por tash janë bërë realitet, edhe atë në fusha te ndryshme te vendeve siç janë: fushëveprimet politike, ekonomike-sociale, tregtare, ushtarake etj. Unioni Evropian nga struktura dhe madhësia, paraqet ndër

5 integrimet ekonomike më të mëdha të këtij lloji, dhe si i tillë paraqet tregun më të madh të bashkuar deri më tash në botë. (Limani, 2008)

Jo vetëm Evropa ka pasur dhe ka integrimet ekonomike, kështu kemi edhe në kontinentin Amerikan. Ndër to më të njohurat janë: Shoqata e Amerikës Qëndrore të Tregtisë së Lirë (CAFTA), Shoqata Latino-Amerikane e Tregtisë së Lirë (LAFTA), Shoqata e Karaibeve të Tregtisë së Lirë (CARIFTA) etj. Ne kontitentin Aziatik: Kooperimi regjional per zhvillim (CRD), Shoqata e Vendeve të Azisë Jug-Lindore (ASEAN), Tregu i Përbashkët Arab (AEC), Organizata e Vendeve Arabe Prodhuese të Naftës (OPEC) etc. Në Afrikë: Organizata e Përbashkët Afro-Malgashe (OCAM), Unioni Doganor dhe Ekonomik i Afrikës Qëndrore (UCEAC).

Tregu i vetëm i referohet një territori të Bashkimit Evropian pa kufinjë të brendshëm apo pengesa rregullative për lëvizjen e lirë të mallërave dhe të shërbimeve. Një treg si ky stimulon konkurrencën, përmirëson efiçiencën, ngrit kualitetin në masë të lartë dhe ndihmon në uljen e çmimeve për produkte dhe shërbime. Ky treg po ashtu është një nga arritjet më të mëdha të Bashkimit Evropian. Efekti i integrimit evropian ka pasur rol kryesor të paktën deri në mes të viteve ’70, por që prej këtij momenti konstatimet janë edhe pozitive edhe negative. (Letessier, Silvano, & Soin, 2009)

2.2.1 Format kryesore të integrimeve ekonomike ndërkombëtare

Janë katër forma kryesore që merren si bazë për integrimet ekonomike ndërkombëtare, dhe ato janë: zona preferenciale, zona e tregtisë së lirë, unioni doganorë dhe unioni ekonomik.

Zona preferenciale. Kjo formë e integrimeve ekonomike ndërkombëtare paraqet një instrument të veçantë të tregtisë së jashtme, sipas të cilës përparësi u jepet vendeve anëtarë të bashkësisë së caktuar, që arrihet me marrëveshje bilaterale dhe multilateriale të vendeve anëtare të integrimit përkatës. Preferencat e këtij integrimi janë reciprok dhe kanë të bëjnë me lirimin nga dogana e mallërave të eksportuar ndërmjet vendeve. Një marrëveshje e tillë ishte në mes ish-RF te Jugosllavisë dhe Maqedonisë, ku shkëmbimi i ndërsjellë i mallërave dhe shërbimeve mës këtyre vendeve, ngarkohej me nivel shumë të ulët me pagesa doganore me vetëm 1.0% të doganës.

Kjo ishte marrëveshja që iu implementua "me forcë" edhe Kosovës krahas tentimit të eksportëve dhe insititucioneve të Kosovës, por që nuk kishte rezultat. Me këtë akt UNMIK-u me qëllim, apo pa qëllim i ka shkaktur dëme shumë të mëdha shtetit të Kosovës, si në aspektin ekonomik ashtu edhe në atë social. Këtë marrëveshje shteti Maqedonas dhe e keq-përdori në masë aq të madhe me lëshimin e çertifikatave falso nga Oda Ekonomike e tij për prejardhjen gjeografike të prodhimit të mallërave. Shembull i këtij keqpërdorimi është importimi i bananeve nga Maqedonia në Kosovë, ku në dokumentet doganorë përkatëse për vend-prodhimin e bananeve ishte Maqedonia, por ato në realitet importoheshin nga vende të tjera si Bullgaria, Turqia, Greqia etj. Në këtë rast, pasi Kosova ishte pjesë e kësaj marrëveshje, në këto mallëra nuk ngarkohej dogana, me ç'rast dëmtohej edhe më shumë buxheti dhe zhvillimi ekonomik i Kosovës. Maqedonia u bë si një portë ku bëhej ndërrimi i origjinës së mallërave dhe shpërndarja e tyre në Kosovë, duke i anashkaluar ngarkesat e ndryshme doganore.

Zona e tregtisë së lirë. Kjo formë e integrimit ekonomik, krahas zonës preferenciale, nënkupton integrim të plotë të shkëmbimit të mallërave dhe shërbimeve. Në rastin kur dy vende janë pjesë të një zonë të lirë tregtare, atyre i'u eleminohen të gjitha barrierat doganore që janë në funksion, e që përshijnë instrumentet si: ngarkimet doganore, kontigjentet, ndalesat, lejet, premitë etj. Këmbim reciprok i mallërave dhe shërbimeve të përcaktuar. Për palët e treta që duan të importojnë mallëra në një zonë të tregtisë së lirë, vendi i destinuar për eksport mbanë të drejtën e doganimit në mënyrë të pavarur, sipas tarifave nacionale të qdo vendi. Disa karakteristika të zonës së tregisë së lirë janë: heqja e kufizimeve në tregtimin e mallërave, futja e masave dhe instrumenteve me të cilat sigurohet që heqja e kufizimeve në qarkullim të ndërsjelltë të mallrave ka të bëjë vetëm me ato mallëra (psh çertifikata e prejardhjes), mbajtja e së drejtës së vendit kundrejtë palëve të treta në bazë të politikave doganore specifikeve të vendit.

Varësisht nga interesi i përfshirjes së vendeve në një marrëveshje të tregtisë së lirë, vendet kanë mundësinë e zgjedhjes si marrëveshje të pjesshmë apo marrëveshje të tëresishme. Marrëveshja e pjesshme ka të bëjë vetëm me disa lloje të produkteve dhe shërbimeve, ndërsa ajo e tërësishme përfshinë të gjitha ato që janë në qarkullim.

Unioni doganor. Unioni doganor paraqet bashkimin e dy ose më shumë vendeve në një territor doganor me kufinjë dhe tarifë të përbashkët doganore. Me qëllim të përfitimit

7 ekonomik, vendet bëjne marrëveshje doganore mes vete kundrejtë palëve të treta, kurse në qarkullimin e mallërave mes tyre nuk zbatojnë kurrfarë doganash. Karakteristikë e unionit doganor është së vendet anëtare të kësaj marrëveshje, jo vetëm që eleminojnë mes vete ngarkesat doganore dhe stimulojnë lëvizjen e lirë të mallërave, ato krijojnë edhe marrëveshje për palët jo-anëtare të kësaj forme tregtie. Qëndrime të tilla ka edhe Bashkimi Evropian ndaj palëve që nuk janë anëtare, si p.sh rasti i integrimi ekonomik në raport me Turqinë. (Kristi, 2004)

Unioni ekonomik. Kjo është forma më e lartë e integrimit ekonomik të vendeve mes vete. Ky proces integrimi nuk përfshinë vetëm lirimin nga ngarkesat doganore të mallërave dhe shërbimeve që janë në qarkullim të shteteve, por edhe faktorë e prodhimit dhe shërbimit si fuqinë punëtore, pjesë kapitale, shërbimeve e të tjera midis shteteve nënshkruese. Proceset integruese ekonomike nuk varen vetëm nga vullneti i mirë i shteteve që dëshirojnë të krijojnë apo futen në këto marrëveshje, por edhe nga kushtet dhe faktorët e tjerë si: faktorët e politik të shteteve, shoqërorë, ekonomikë, gjeografik, sistemorë etj. Më të rëndësishmit janë: 1. Niveli i zhvillimit 2. Afërsia gjeografike 3.Sistemi i njejte ekonomik-shoqërore 4.Marrja e obligimeve.

2.3 Integrimi monetarë i Evropës

Shumë më herët para së të paraqitjes valute e përbashkët Euro, nocioni për asimetrinë potenciale Sistemit Monetarë të Evropës (EMS) filloi një debat mes akademikëve dhe bankierëve qëndrorë. Në të thuhet se vendet bankat qëndrore të vendeve të tjera “dorëzuan” sovranintetin e tyrë monetarë në Bundesbank të Gjermanisë, duke mimikuar politikat monetare të Gjermanisë me qëllim të ruajtjes së valutën vendore stabile kundrejtë Markës Gjermanë (Deutchmark). (Kadow, 2012)

Bashkimi Evropian ka ofruar dhe siguruar gjysëm shekulli paqe, stabilitet dhe prosperitet, duke ndihmuar të ngrit cilësinë dhe standardin e jetesës, dhe duke lëshuar në përdorin valutën e përbashkët Euro (€). Më shumë se 340 milionë shtetas të BE-së në 19 shtete e përdorin këtë valutë dhe janë dukë i shijuar benefitet e saj. Falë rrënimit të kufinjë të shteteve brenda BE-së, shtetasit e vendeve anëtare mund të lëvizin lirshëm në shumicën e kontinentit. Po ashtu është bërë shumë më lehtë të jetohet, të gjindet punë dhe të udhëtohet në secilin shtet antarë. Të gjithë kanë të drejtën të zgjedhin se ku duan të

8 studiojnë, punojnë dhe të penzionohen. Secili vend i BE-së është i obliguar të trajtojë shtetasit sikur të ishin njerëz të atij vendi. Motori kryesorë ekonomik i BE-së është tregu i vetëm, e cila lejon pjesën më të madhe të mallërave, shërbimeve, të hollave dhe njerëzve të lëvizin lirshëm. Unifikimi i valutës dhe krijimi i saj janë risi shumë të rëndësishmë në historinë e valutave dhe në evoluimin e konceptin të sovranitetit kombëtar. Deri në fund të Luftës së Dytë Botërore, bashkëpunimet dhe integrimet monetare në Evropë kanë qenë të kufizuara në disa aspekte.

Përdorimi i një valute të vetme, për dallim të valutave të ndryshme që kanë secili shtet, ka edhe shumë përparësi. Shmangja e rrezikut të shkëmbimit midis monedhave dhe eleminimi i kostove të transaksionit, që ka kuptimin e shpenzimeve që krijohen si pasojë e konvertimint të një valute në tjetrën.

2.4 Organizatat dhe traktatet e Integrimit Evropian

2.4.1 Organizata Evropiane për Bashkëpunimin Ekonomik (OEEC)

Organizata Evropiane për Bashkëpunimin Ekonomik u themelua më 16 Prill 1948. Doli në pah me Planin Marshall në konferencën e XVI, e cila kishte synim të krijojë një organizatë permanente për të vazhduar punën në një program të rimëkëmbjes së përbashkët, dhe në veçanti të mbikqyrë shpërndarjen e ndihmave sociale që vinin nga vendet tjera krah Evropës së shkatërruar. Kjo organizatë kishte selinë kryesore në Chateau de la Muette në Paris, Francë. (OECD, n.d.)

Organizata Evropiane e miratuar ishte një organizatë e përhershme për bashkëpunim ekonomik, duke funksionuar në përputhje me parimet e mëposhtme:

• Nxitja e bashkëpunimit ndërmjet vendeve pjesëmarrëse dhe programeve të tyre kombëtare të prodhimit për rimëkëmbjen e Evropës. • Zhvillimi i tregtisë ndër-Evropiane duke zvogëluar tarifat dhe barrierat e tjera për inkurajimin e tregtisë së lirë. • Studimet e fizibilitetit për krijimit e bashkimeve doganore ose zonave të tregtisë së lirë. • Arritja e synimeve për fuqi punëtore më efektive.

2.4.1. Anëtarësimet dhe struktura

OECC në fillim kishte vetëm 18 shtete anëtare. Austria, Belgjika, Danimarka, Franca, Greqia, Islanda, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Holanda, Norvegjia, Portugalia, Suedia, Zvicra, Turqia, Mbretëria e Bashkuar dhe Gjermania Perëndimore. Përfaqësuesit e këtyre shteteve dhe territoreve ulen në Këshillim e Organizatës, kryesuar nga figura të njohura si: Paul-Henri Spaak, Paul van Zeeland, Dirk Strikker, Anthony Eden, Richard Heathcoat Amory. Vendimet kërkonin unanimitet. Këshilli caktori një komitet ekzekutiv me shtatë (7) anëtarë, me delegim të pjesshëm të kompetencave midis takimeve të këshillit.

Struktura e biznesit të organeve vartëse të Këshillit të OECC-së përbëhej nga rreth pesëmbëdhejtë (15) komitete teknike vertikale dhe pesë horizontale me përgjegjësi për trajtimin e zonave të veçanta: ushqim dhe bujqësi, qymyr (lëndë djegësë), energji elektrike, naftë, hekur dhe çelik, lëndë të parë, makineri pune, produkte kimike, lëndë drusore, tekstil, transport detarë dhe tokësorë etj.

Sekretari i Përgjithshëm (Robert Marjolin deri në vitin 1955, dhe pas tij Rene Sergent) e mori autoritetin e tij nga Këshilli. Puna në Sekretariat kryhej në drejtorinë kryesorë, në linjë me ministritë e vendeve anëtare dhe komitetet për evaluim teknik.

2.4.3 Roli dhe zhvillimi i OEEC

Objektivi i parë i OEEC në vitin 1948/1949 ishtë të përgatiste Programin Evropian për Rimëkëmbjen, i cili justifikonte përpjekjet Amerikane për të ndihmuar një Evropë të shkatërruar nga lufta. Vështirësi të mëdha u ngritën me disa vende përfituese që nuk mund të arrinin marrëveshje për harmonizimin paraprak të programeve afatgjata. OEEC gjithashtu u përfshi edhe në alokimin e mjeteve financiare ndihmëse të planit Marshall. Ky problem, pjesërisht i zgjidhur falë arbitrazhit të çuajtur ‘Komiteti i Njeritut të Mençur” (G.Guindey, E.P.Roll, G.Malagodi, D.Spierenburg), në Gusht të vitit 1949, u ndez përsëri si problem në pjesën e dytë të procesit të rimëkëmbjes. Ishte lënë në hije nga kriza Britanike e monedhës dhe devaluimi i saj në Shtator të viti 1949. Baron Snoy d’Oppuers, zëvendës-kryetari i Këshillit të OEEC dhe Sekretari i Përgjithshëm Robert Marjolin vepronin si palë arbitrazhi. Ata hartuan një plan për ndarjen e ndihmave, të cilën Britania

10 e pranoi. Pjesëmarrësit e kësaj marrëveshjë morën $11,800,000,000 ndërmjet 3 Prillit 1948 dhe 31 Qershorit 1950.

Figura 1. Alokimi i vendeve që përfituar nga plani Marshall (%) Burimi: (U.S Agency for International Development , 1971)

2.4.4 Organizata për zhvillim dhe Bashkëpunim ekonomik (OECD)

Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik u trashëgua nga organizata e mëparshme OEEC dhe u themelua në vitin 1960, e cila funksionim e filloi në vitin 1961. Kjo organizatë u krijua qëllimshëm antarësimit jo vetëm të vendeve Evropiane, por edhe vende të tjera jashtë Evropës, kështu duke marrur formën e një organizatë ndërkombëtare krahas asaj rajonale.

Në këtë organizatë janë të antarësuara vendet më të zhvilluara të botës, duke krijuar rol të rëndësishëm ekonomik ndërkombëtar. Veprimi i organizatës mbështetet kryesisht në forcimin e bashkëpunimit ekonomik në të gjitha fushat ndërmjet vendeve anëtare të saj. Si një klub i vendeve të pasura dhe instrument për shërbim të liberalizimit, OECD inkurajon shkëmbimin e lirë, konkurrencë, burimet e inovacionit dhe rritjen e produktivitetit. Për të luftuar kundër papunësisë, OECD rekomandon sidomos rregullimin e tregut të punës. Për realizimin e studimeve të veta ekonomike, OECD mbështetet në bazën e të dhënave ekonomike, e cila është një ndër më të pasurat në botë. Përbën një

11 zyrë studimesh të vendeve të industrializuara, që mbështet dokrinën neoliberale, gjykon politikat e vendeve anëtare dhe propozon marrëveshje të orientuara drejtë eleminimin të pushteteve publike dhe nje autonomie të akorëve privat.

Aktivitetet e saj, OECD e kryen kryesisht nëpërmjet komiteteve, të cilat janë:

Komiteti për Ndihmë dhe Zhvillim (DAC). DAC është një forum në të cilin diskutohen problemet që kanë të bëjnë kryesisht më ndihma, zhvillimin dhe reduktimin e varfërisë në shtetet në zhvillim. Përshkruhet si “vendi dhe zëri” i të gjitha shteteve më altruiste në botë. Përvec BE-së, në DAC bëjnë pjesë edhe shtete dhe institucioneve të larta që marrin rolin mbikqyrës në takime.

Komiteti për Marrëveshje Monetare Evropiane (EMA). Ky komitet është i formuar dhe nënshkruar në Paris, me 5 gusht të vitit 1955 nga dhe në kuadër të vendeve anëtare të OEEC-së. Administruar nga OECD dhe pasues i Unionit Evropian të Pagesave, është një sistem mbi marrëveshjet e transaksioneve dhe pagesave. Ky komitet kishte synimin kryesorë në çështjet monetare dhe transaksioneve financiare vetëm në kuadër të vendeve evropiane anëtare të OECD-së.

2.4.5 Traktati i Mastrihtit

Traktati i Mastrihtit me emrin zyrtarë Traktati i Bashkimit Evropian, është baza e integrimit ekonomik Evropian në aspektin finaciarë, pasi me të hapen shtigjet për qarkullimin e monedhës së përbashkët evropiane, Euro. Pengesat kryesore drejtë zgjerimit dhe integrimit më të thellë vinin nga Franca dhe kryetari i saj, De Gol. Edhe pse De Gol ishtë në përkrahje të bashkëpunimeve politike e ekonomike, por me udhëheqje nacionaliste mbronte sovranitetin kombëtar dhe nuk pranonte që vendimet e marra dhe proceset integruece të kenë karakter mbinacional.

Riemërimi i Bashkësië Ekonomike Evropiane (BEE) në Unioni Evropian u bë me Marrëveshjen e Mastrihtit, emër ky që rrjedhë nga një qytet i Holandës i quajtur Mastricht. Traktati i Mastrihtit u firmos zyrtarisht nga ministrat e Punëve të Jashtme të vendeve anëtare të BE-së më 8 shkurt 1992. Edhe pse u nënshkrua, ky Traktat nuk pati jetë të lehtë në funksionimin e tij. Pikërisht sepse shënonte një hap të rëndësishëm përpara në procesin e integrimit evropian, disa vende nuk e pritën mire, veçanërisht vendet “Europianiste”. Për nga rëndësia që pati dhe bazat që kishte ky traktat, mudn të thuhet se ai shkoi shumë

12 më larg se objektivi dhe unifikimi ekonomik, që ishte përcaktuar nga Komuniteti. Ai shënoi një etapë të re të procesit “të një bashkimi të vazhdueshëm më të ngushtë midis popujve të Evropës”, duke veshur në këtë mënyrë objektivin ekonomik me një frymë politike.

Me hyrjen në fuqi më 1 nëntor 1993, u krijua Bashkimi Evropian me 12 vende anëtare të Komunitetit, të cilat ishin: Belgjika, Danimarka, Franca, Greqia, Gjermania, Holanda, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Mbretëria e Bashkuar, Portugalia dhe Spanja. Numri i anëtarëve do të shkonte në 15 në vitin 1995.

Ardhur pas dy luftërave botërore dhe shumë konflikteve ndërmjet këtyre vendeve, sidomos mes Gjermanisë dhe Francës, në atë kohë pati disa njerëz vizionarë, të cilën ndryshe edhe etërit ose baballarët e BE-së. Ky traktat mund të përmblidhet në tri elemente kryesore apo në tri shtylla kryesore:

• Veshja e Komunitetit Evropian (i cili zëvendësoi Komunitetin Ekonomik Evropian), me kompetenca të gjëra mbikombëtare; • Bashkëpunimi në fushën e një politike të përbashkët të jashtme dhe sigurisë; • Bashkëpunimi në fushën e marrëdhënieve të brendshme dhe të drejtësisë.

Një qytetari evropiane. Ky traktat, e njeh qytetarinë evropiane secilin person i cili është nënshtetas i një vendi anëtar të BE-së. Me të vijnë edhe disa të drejta:

• E drejta e lëvizjes së lirë dhe qëndrimit në një vend të komunitetit. • E drejta e mbrojtjes jashtë vendit, nga ambasadat apo edhe konsullatat e vende anëtare. • E drejta e votimit (zgjedhjet evropiane dhe bashkiake). • E drejta ankimit pranë Mediatorit Europian lidhur me probleme në funksionimin e administratës komunitare.

Politika e jashtme dhe e sigurimit të përbashkët. Pjesë e rëndësishme e Traktatit të Mastrihtit e cila mbështetet në mekanizmin e bashkëpunimit politik të institucionalizuar me Aktin Unik, ka të bëjë me hartimin e një politike të jashtme dhe të sigurisë së përbashkët. Kjo politikë krijon mundësi për ndërmarrjen e vendimeve të përbashkëta në fushën e politikes së jashtme. Vendimmarrja duhej të ishte unanime, masat shoqëruese të miratuara me shumicën e votave.

Një bashkim ekonomik dhe monetar. Vendimi për të krijuar një monedhë të përbashkët më 1 janar 1999, nën udhëheqjen e Bankës Qëndrore Evropiane, ishte hapi final i integrimit ekonomik dhe monetar në këtë ‘treg’, Ky bashkim u realizua në tri (3) pjesë kryesore:

• Faza e parë është liberalizimi i lëvizjeve të kapitalit. • Bashkërendimi i politikave ekonomike të vendeve anëtare, me qëllim të uljes së inflacionit, normave të interesit dhe luhatjeve të kurseve të këmbimit. • Krijimi i një monedhe të përbashkët më 1 janar 1999, dhe i Bankës Qëndrore Evropiane.

Rishikimi i Traktatit. Në këtë Traktat parashikohet edhe rishikimi dhe rishqyrtimi i tij, kryesisht në çështjet e institucioneve komunitare, në kushtet e zgjerimit. Qeveria e çdo shteti anëtar ose Komisioni mund t’i parashtrojë Këshillit propozime që synojnë rishikimin e traktateve mbi bazën e të cilave edhe është themeluar Bashkimi.

2.4.6 Traktati i Nicës

Traktati i Nicës për përmirësimin dhe rregullimin e të ashtuquajturit Traktatit të BE-së, ishte bazë për reformimin e strukturave institucionale të Bashkimit Evropian dhe të bëjë ballë sfidave të rritjes dhe antarësimit të vendeve të reja. Ky Traktat u kundërshtua nga shumë njerëz si një kompromis me të meta. Gjermania kishte kërkuar që popullsia e saj të pasqyrohet me një peshë më të lartë të votave në Këshill, ndërsa këtë e kundërshtonte Franca duke këmbëngulur që barazia simbolike midis Francës dhe Gjermanisë të mbahet. Komisioni kishte propozuar që sistemi i votimit të vjetër të zëvendësohet me një sistem të shumicës së dyfishtë, gjë që do të kërkonte që ata që votonin në favorizimin të përfaqësonin shumicën e shteteve anëtare dhe të popullsisë për një propozim i cili do të miratohej.

U nënshkrua në liderët Evropian më 26 shkurt 2001 dhe hyri në fuqi më 1 shkurt të vitit 2003. Shumica e përmbajtjes së këtij Traktati kishte synim reformimin e vendim-marrjes në BE. Këto reformime ndodhën në mënyrën e votimit e cila u ndryshua në “votimin e shumicës së kualifikuar” në Këshill. (James, 2015)

2.5 Raporti Kosovë – Bashkim Evropian

Bashkimi Evropian ka pasur një rol kritik dhe udhëheqës në ndërtimin e një të ardhme për Kosovën që nga lufta në Kosovë në vitin 1999. Ky shtet ka një perspektivë më të gjerë sa i përket pjesës perëndimore të regjionit Ballkanik. Bashkimi Evropian është aktiv dhe vepron në Kosovë përmes disa mekanizmave, të cilët janë Përfaqësuesit Special (EUSR), dhe Politikave të Mbrojtjes dhe Sigurisë Evropiane (ESDP) në bazë të ligjeve dhe rregulloreve të EULEX. Zyra e Bashkimi Evropian në Kosovë luan rol boshtorë në implementimin e agjendës së BE-së në territor, sidomos në provimin e normave Evropiane. Kjo zyrë siguron një dialog permanent politik dhe teknik në mes Kosovës dhe institucioneve përkatëse të BE-së. Përfaqësuesi Special është trup i cili këshillon dhe mbështetë Qeverinë e Kosovës, kordinim e prezencës së institucioneve të BE-së, promovimi i të drejtave njerëzore dhe lirisë fundamentale që duhet të ketë një qytetarë i BE-së. (European Comission, n.d.)

Bashkimi Evropian, me shtetet anëtare dhe me institucionet përkatëve, veçanërisht Komisionin Evropian, luajnë rol prominent në rikonstruktimin dhe zhvillim e Kosovës. BE-ja, deri më tani është donatori më i madh i Kosovës, që ka dalur në ndihmë që nga paslufta. Kosova ka pranuar më shumë se €2.3 miliardë asistencë nga BE që nga viti 1999, dhe afër €1 miliardë në mbështetje të prezencës ndërkombëtare. Në fillim, kjo mbështetje kishte rolin e uljes së presionit emergjent dhe rimëkëmbje, tani fokusohet në promovimin e institucioneve, mirëmbajtja dhe zhvillimi i një ekonomie dhe të një Kosovë me të ardhme Evropiane. Tetëmbëdhjetë (18) shtete të BE-së mbajnë zyre përfaqësuese në Kosovë dhe disa OJQ nga shtetet anëtare.

Bashkëveprimi teknik dhe financiarë. Angazhimi politik dhe financiarë i BE-së kundrejtë Kosovës është dy-anësh. Bashkimi Evropian ofron asistencë në mënyrë që të përmbushë nevojat për ndërtimin e institucioneve në Kosovë dhe zhvillimin social dhe ekonomik, poashtu jep një kontribut të konsiderueshëm për pranine ndërkombëtare të Kosovës. Duke i’u përgjigur kërkesës së Këshilli Evropian për të përdorur instrumente të komunitetit për të promovuar zhvillimin ekonomik dhe politik të Kosovës, ky Komision organizoi një konferencë donatorësh në Brukel më 11 korrik 2008. Autoritetet e Kosovës paraqitën një kornizë afat-mesme të shpenzimeve për vitet 2009-2011, e cila vlerësonte

15 një hendek prej rreth €1.1 miliardë për zhvillim social dhe ekonomik të Kosovës gjatë tre viteve të ardhshme. Gjithsej €1.2 miliardë u mblodhën nga komuniteti, duke përfshirë edhe €100 milionë për një fond stabilizimi për detyrime kontigjente. Komiteti u zotua për €508 milionë, duke konsoliduar intrumentet për ndihmë para-antarësimi (IPA) dhe ndihmat mikro-financiare (MFA) që do të jepeshin gjatë kësaj periudhe. Shtetet e tjera të BE-së premtuarn edhe €286 milionë të tjera nga buxhetet e tyre.

Fondi për zhvillim. Fondi për zhvillim për krahinat në veri të Kosovës u krijuar me qëllim të dhënies kah pozitiv dhe mbështejtes së BE-së në dialogun mes Kosovës dhe Serbisë. Në konkluzionin a marrur në Doganat e Kosovës, të mbajtur më 17 Janar 2013 në Bruksel, u vendos që të hyrat që vinin nga pikat kufitare në Portën 1 në Jarinë dhe Portën 31 Bërnjak do të ishin bazë për Fondin për Zhvillim. Ky fond u krijua me synimin e mbështetjes dhe zhvillimit socio-ekonomik të katër zonave veriore të Kosovës; Leposaviç, Mitrovicën e Veriut, Zubin Potok dhe Zveçan. Paraja është publike, disbursimi dhe shpenzimet e tij janë në përputhje me ligjin e Kosovës.

Përfaqësuesit special të Unioni Evropian. EUSR-ja është trup i marrëdhënieve në raportin Kosovë-BE i cili ofron këshilla dhe mbështetje të Qeverisë së Kosovës në procesin politik. Ofron mbështetje në kordinimin e prezencës së BE-së në Kosovë, kontribon në zhvillimin, konsolidimin dhe respektimin e të drejtave njerzore në Kosovë. EUSR raporton në Këshillimin Evropian, në trupat ndërqeveritarë që prezantojnë 28 shtetet anëtare.

2.5.1 Marrëveshja Stabilizim dhe Asocim (MSA)

Marrëveshja Stabilizim dhe Asocim janë pjesë të Procesit të Stabilizimit dhe Asocimit dhe Politikave të Fqinjësisë Evropiane të Bashkimi Evropian. Fokusi kryesorë para antarësimit në BE, për vendet e Ballkanit Perëndimorë është pikërisht kjo marrëveshje. MSA është në princip e ngjashme me Marrëveshjet e Evropës e nënshkruar me vendet e Evropës Qëndrore dhe Lindore në vitet e ‘90-ta në marrëveshjen me Turqinë. MSA është e bazuar kryesisht në Acquis Communautaire (baza ligjore e BE-së, e cila përfshinë parimet dhe objektivat politike të traktateve, legjislacionin e përshtatur në zbatim të tyre).

Sapo Kosova fitoi njohjen e pavarësisë, vëmendja menjëherë u vendos kundrejtë Bashkimit Evropian dhe u bë kandidate potenciale për antëarësim. Sipas BE-së, pjesa

16 perëndimore e Ballkanit ishte në nevojë të një politike të re. Si rezultat i kësaj u krijuar Pakti i Stabilizimit për Evropën Jug-Lindore. Në vitin 2000, në Portugali u mbajt një diskutim nga BE-ja për perspektivën e Ballkanit Perëndimorë, dhe kushteve të antarësimit. Si rezultat i këtij takimi u implementua një marrëveshje që u quajt Marrëveshja për Stabilizim dhe Asocim. Kjo marrëvveshje ishte si parakusht për anëtarësim të plotë në BE. Pas disa viteve pas fillimit të negocimeve të MSA-së, në mes Kosovës dhe BE-së, Kosova nënshkroi dhe u bë pjesë e kësaj marrëveshje me 27 Tetorë 2015. Kjo marrëveshje mes Kosovës dhe BE-së përfaqëson një kotribut të rëndësishëm të stabilitetit dhe prosperitetit në Kosovë. Marrëveshja me Kosovën ishte e para e nënshkruar pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Lisbnës, e cila dha personalitet juridik BE- së. Si rezultat, një përfaqësues i BE-së shpjegoi se “nuk do të kërkojmë nga shtete që individualisht të nënshkruhet kjo marrëveshje. Do të nënshkruhet në emër të Bashkimi Evropian” (BIRN, 2013). Përvec kësaj, janë edhe disa mekanizma të tjerë të rëndësishem, lokal dhe ndërkombëtarë, që duhet të përmbushen në mënyrë të harmonizimit të kritereve të Kosovës me atë të Bashkimit Evropian.

Tabela 2. Antarësimet e MSA ndër vite

Bosnia Shqipër Mali i dhe Ngjarjet Maqedonia Kroacia Serbia Kosova ia Zi Herze govina Fillimi i negocimeve 24-11- 31-01- 10-10- 25-11- 10-10- 28-10- të MSA-së 05-04-2000 2000 2003 2005 2005 2005 2013 Inicimi i 14-05- 28-02- 15-03- 04-12- 07-11- 25-07- MSA-së 24-11-2000 2001 2006 2007 2007 2007 2014 Marrëveshja/ 29-10- 12-06- 15-10- 16-0- 29-04- 27-10- Nënshkrimi 09-04-2001 2001 2006 2007 2008 2008 2015

Burimi: (Council of European Union, 2004)

2.6 E ardhmja e Evropës së unifikuar

Bashkimi Europian është një partneritet unik, tek i cili vendet anëtare kanë bashkuar sovranitetin në një politike të veçantë dhe kanë harmonizuar ligjet në një spektër të gjerë të problemeve ekonomike dhe politike. Bashkimi Evropian është faza e fundit e procesit

17 të integrimeve evropiane që ka filluar pas luftës së Dytë Botërore, e inicuar nga gjashtë (6) shtete e Evropës Perëndimore, për të promovuar paqen, sigurine dhe zhvillimin ekonomik. Bashkimi Evropian tani konsiston 28 shtete anëtare, duke përfshirë edhe shtete të cilat më herët kanë qenë komuniste në Evropës Qendrore dhe asaj Lindore.

Figura 2. Bashkimi Evropian (BE) me shtete anëtare dhe antarësimet në pritje Burimi: (Delegation of the Euopean Union to the United Stated, 2010)

Për një pjesë të madhe të dekadës së kaluar, shumë shtete të BE-së janë ballafaquar me probleme ekonomike të vështira. Pavarësisht një përmirësimi ekonomik nga viti 2017, presioni ekonomik dhe ndryshimet sociale kanë kontribuar në ngritjen e partive politike më populiste dhe atyre anti-krijuese. Trende të tilla kanë komplikuar edhe më shumë aftësinë e Bashkimi Evropian për të u përballur me ndryshime të brendshme dhe të jashme. Disa nga sfidat më promintete të fundit të cilat Bashkimi Evropian është duke u sfiduar janë:

• Pritja e nisjes së procesit të Mbretërisë së Bashkuar (UK) nga Bashkimi Evropian (e ashtuquajtura BREXIT). • Demokracia dhe rregulli-i-ligjit në vendet si Polonia, Hungaria dhe shtete të tjera të BE-së.

• Migrimi dhe çështjet e tjera të integrimeve sociale. • Sulmet dhe ideologjitë terrorise.

Disa skenare që parashihet të ndodhin me BE-në, të ardhmën e saj, formës dha karakterin e këtij blloku janë endë në shqyrtim e sipër.

Vazhdimi i punës. Bashkimi Evropian do të vazhdojë punën dhe funksionin siç është dukë bërë tani pa ndonjë ndryshim signifikant apo ndonjë traktat në vendim-mmarje dhe reforma, dhe të gjejë një shkallë të marrëveshjeve mbi zgjidhjen e krizave si ato të migrimit dhe ideologjisë terroriste.

Shkallëzimi i vendeve (Tëo-speed or Multispeed EU). Bashkimi Evropian do të behet një entit dy-nivelësh. Kjo nënkupton një grup të integruar si ‘bërthamë’ dhe një grup periferik të cilët kanë mundësi të zgjedhin politikat e zhvillimit të cilat i preferon, varësisht nga gjendja e tyre.

Konfigurim ndër-qeveritarë më i shliruar. Integrimi i mëtutjeshëm i BE-së do të vendoste në pritje, apo edhe ndoshta të kthente mbrapa në disa vende sovranitetin në disa vennde më kapitaliste dhe populiste.

3. DEKLARIMI I PROBLEMIT

Qëllimi i kësaj teme, përveç kuptimit të rolit dhe qëllimeve të BE-së, historisë, traktateve të rëndësishme që sollën deri këtu ku jemi sot, është edhe të i përgjigjet një pyetje hulumtuese, e cila është:

Si do te ndikonte antarësimi i Kosovës në BE për zhvilimin e mëtutjeshëm ekonomik dhe politik?

Pas shqyrtimimt të thellësishëm të Bashkimit Evropian, përparësitë e një bashkimi të shteteve si në aspektin social si në atë ekonomik, na lë të kuptojmë se antarësimi i një shteti të ri si Kosova, sidomos nga pavarësimi i saj më 17 shkurt 2008, do të përfitonte në disa aspekte nga ky antarësim.

Lëvizja e lirë e njerëzve. Migrimi nga Ballkani Perëndimorë në drejtim të Bashkimit Evropian nuk është diçka e re që ndodhë vetëm kohëve të fundit. Por, largimi në masë të madhe nga Kosova në muajt Shkurt e tutje të vitit 2014 la të hamëndur shumë njerëz kur filluan raportimet për këtë ngjarje. Sipas një raporti të publikuar nga Ministria e Punëve të Brendshmë (MPB) në Qeverinë e Kosovës, thuhet se për periudhën 2013-2017 mesatarisht në vit kanë emigruar deri në 35 mijë qytetarë. Përgjatë viteve 2013-2017, nga Kosova, sipas këtyre të dhënave që kanë për burim Agjensionin e Statistikave të Kosovës, kanë emigruar më shumë se 170 mijë qytetarë (përfshirë emigrimin e rregullt dhe të parregullt). Këta qytetarë kanë ndikim tejet të madh sepse janë po këta qytatarë të cilët janë taksa-pagues të këtij shteti. Ka shumë arësye për këtë emigrim si: mirëqenia sociale e jetesës, nevojat fiziologjike, nevojat e sigurisë.

Lëvizja e lirë e mallërave. Që nga inicimi i Marrëveshjes për Stabilizim dhe Asocim, Bashkimi Evropian në mënyrë progresive ka konluduar marrëveshje bilaterale për marrëveshje të tregtisë së lirë (MTL). Këto marrëveshje janë mjete për zhvillim ekonomik dhe politik, stabilizim të regjioneve dhe krijimit të marrëdhënieve afatgjata me vendet e BE dhe ato të Ballkanit Perëndimorë. BE është në krye të pozitës për tregtinë globale, ka arritur në një pozitë të fortë duke vepruar së bashku me një zë të përbashkët në skenën globale, e jo me strategji unike. Është integruar në masë të madhe në tregjet globale, duke

20 i’u falenderuar lehtësirave të ndryshme në transportimin e mallërave, mënyrat e komunikimit, zhvillimit teknologjik të makinerive për prodhim, marrëveshjet e GATT.

Legjislacioni Anti-korrupsion i BE-së. Korrupsioni është abzuim i pozitës për përfitime vetanake. Kjo merr forma të ndryshme si: ryshfeti, shkëmbimi në influencë, abuzimi i funksioneve, nepotizmi, confliktet e interesit. Kjo ndikon si stagnim për zhvillimin ekonomik, krijimin e pasigurisë në biznes, procese të ngadalësuara. Siqoqoftë, kostoja sociale e korrupsionit nuk mund të matete thjeshtë nga shuma e ryfshfeteve të paguara apo devijimin e findeve publike, kjo ndikon negativisht në objektivat e qeverisë duke filluar nga përmirësimi i shpërndarjes së të ardhurave, mbrojtjen e mjedisit, besimit në qeveri, institucionet publike dhe në përgjithësi demokracia.

4. METODOLOGJIA

Metodologjia e një punimi është një sistem i cili krijon në të cilin duhet bazuar në mënyrën se si është punuar tema, cilat metoda të hulumtimi janë përdorur, qfarë është bërë nga ana e autorit të temës, cilat lloje të të dhënave janë përdorur, si është mundësuar mbledhja e të dhënave dhe si janë analizuar të dhënat e mbledhura.

Për zhvillimin e këtij punimi diplome, së pari këmi ndarë në disa pjesë mënyrën e punimit të temës. Bazuar në pyetjen hulumtuese mbi ‘antarësimit e Kosovës në BE për zhvillimin e mëtutjeshëm’ të dhënat që janë përdorur për këtë punim janë të dhëna të përbashkëta si ato kualitative, ashtu edhe kuantitative. Këto kanë qenë të qasshme në materialin e ofruar nga bibloteka e UBT-së, libraritë elektronike të ofruara me licencë për UBT-në, të dhëna statistikore nga ëeb faqet zyrtare të Bashkimit Evropian, të dhëna nga Ministria e Punëve të Bredshme mbi emigrimin dhe Agjensioni i Statistikave të Kosovës. Qëllimi kryesorë ishte të kuptohet më thellë historiku i Bashkimi Evropian, vlerat dhe qëllimet që bartë përbrenda ky bashkim dhe së fundit përgjigjja ime mbi pyetjen hulumtuese. Lloji i të dhënave që janë përdorur janë kryesisht të dhënave sekondare. Qasja në të këto të dhëna të publikuara nga institucione zyrtare më ka bërë të mundur paraqitje të saktë tabelore, duke eleminuar mundësitë për devijimin apo të gabimeve.

5. PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

Përvec arësyeve ekonomike, që janë thelbi i emigrimit në mënyrë ilegale të qytetarëve të Kosovës, disa analistë tregojne se shkak është edhe aktiviteti i grupeve kriminale, që mirren me organizimin e transferimeve përtej kufinjëve dhe krijojnë profit prej kësaj pune. Komisioni Evropian ka kërkuar nga Prishtina duke thënë se këto imigrime ilegale kundrejtë shteteve të BE-së duhet të merren masa dhe të ndalohen. Në një treg të përbashkët si BE, të gjithë qytetarët kanë të drejtën e lëvizjes se lirë, fillimit të një jete të re, krijimit të familjes dhe t’i shijojë të gjitha përparësitë e ofruara. Jo se është mirë të largohen njerëzit nga Kosova, por me antarësimit e saj në BE, lëvizja e tyre do të bëhej në mënyrë shumë më të lehtë, duke mos përfituar palët e treta nga kjo ngjarje (eksploatimi i azilantëve), duke mos pasur mbi-ngarkesa në qendrat e azil-kërkuesve në vende te ndryshme në mënyrë të shmangjes së mungeses të nevojave fiziologjike të qytetarëve.

Marrëveshja për Tregti të Lirë për Evropën Qëndrore (CEFTA) është një marrëveshje tregtie në mes shteteve jashtë BE-së. E themeluar nga përfaqësues në Poloni, Hungari dhe Qekosllovaki, CEFTA u zgjerua në Shqipëri, Bosne dhe Herzegovinë, Bullgari, Kroaci, Moldovi, Mali të Zi, Maqedonisë, Romanisë, Serbisë, Slovenisë dhe UNMIK-ut (në përfaqësi të Kosovës sipas rezolutës 1244). Këto shtete anëtare të CEFTA-s kanë nënshkruar më herët marrëveshjen për asocim me EU, pra në fakt kjo marrëveshje ka shërbyer si përgatitje për antarësim të plotë të BE-së. Kosova ngriti një tarifë për 100 përqind për mallërat që hyjne nga Serbia dhe Bosna e Herzegovina (përveq brendeve ndërkombëtare), duke argumentuar që është një kundër përgjigje e lobimit, kampanjës që po bën Serbia për antarësimin e Kosovës në BE. Kjo po ndikon në mënyrë të dy-anshme si në Kosovë si në Serbi. (Obućina, 2018)

Sipas një letre të dërguar nga Kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj drejtuar ambasadorëve të Quint-it dhe atyre të BE-së në Kosovë, ka bërë të ditura disa kushte për pezullimin e kësaj takse që BE duhet të zotohet publikisht. Ato janë:

1) Çfarëdo rivendosje të kufijve ekzistues të Kosovës, ose ndarje të Kosovës, ose shkëmbime territoriale të çfarëdo natyre.

2) Dhënie e kompetencave ekzekutive të çfarëdo forme për asociacionin e komunave serbe në Kosovë osë ndonjë marrëveshje tjeter që është në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës 3) Masa të çfarëdo natyre të bazuar në koncesione që shkojnë para datës 17 shkurt 2008. 4) Do të hyj në fuqi liberalizimi i vizave për qytetarët e Republikës së Kosovës para fillimit të Konferencës. 5) Do të zbatohet dhe do të jetë plotësisht funksionale Marrëveshja për Energji e arritur në Bruksel ndërmjet Kosovës dhe Serbisë para fillimit të Konferencës. (Haradinaj, 2019)

Traktati mbi Funksionimin e BE-së e njeh korrupsionin si “euro-krim”, duke e renditur atë së bashku me krimet e rënda me një dimension ndërkufitarë për të cilën mund të vendosen rregulla minimale për përcaktimin e veprave penale dhe të sanksioneve (TFEU Neni 83.1). Kosova ka shënuar 37 pikë në vitin 2018 të Indksit të Korrupsionit, ndërsa ka mbajtur një mesatare prej 33.56 nga viti 2010 deri në vitin 2018. Nësë marrim për krahasin një vend si Gjermania, që ka mbajtur një mesatare 79.8 në 9 vitet e fundit mund të themi se në Kosovë, ka një problem mjaftë të madh i cili mund të përmirësohet më legjislacionin e Bashkimit Evropian mbi menaxhimin e korrupsionit. Mjet për të ndihmuar përpjekjet anti-korrupsion të BE-së është sigurimi i një standardi të përbashkët të lartë të legjislacionit, qoftë specifikisht për korrupsionin apo edhe përfshirjen e elementeve të tjera të korrupsionit në sektore dhe legjislatura të tjera. Bashkimi ka të drejtën e përgjithshme për të vepruar në fushën e politikave anti-korrupsion, brenda kufinjëve të përcaktuar në Traktatin për Funksionim e BE-së. (Commission, 2019)

Tabela 3. Indeksi i Korrupsion në Kosovë

Burimi: (Trading Economics, 2018)

6. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Bashkmi Evropian ka pasur një rrugë të gjatë për të arritur deri ku është sot. Një veprim i duhur për zhvillim të mëtutjeshëm nuk duhet humbur, zhvillimet e shumëta që po ndodhin tani në Evropë duhet t’i ofrojnë BE-së energji të ripërtrishme dhe një vendosshmëri më të madhe në arritjen e qëllime dhe objektivave. Megjithëse potenciali i saj edhe nuk është shfrytëzuar plotësisht, Traktati i Losbonës u ka bërë ballë sfidave për një intrument legal për vendim-marrje të drejtë. Valuta e përbashkët Euro nuk është përplasur dhe Banka Qëndrore Evropian (ECB) ka vendosur veten si një autoritet financiarë me të drejtën e saj. Shpresat dhe pritjet e partive dhe politikanëve anti-evropian që votuesit të kthejnë shpindën nga BE-ja nuk janë më të materializuara.

Së fundit, kriza më e keqe ekonomike që nga Depresioni i Madh i shekullit të kaluar, është tejkaluar dhe ekonomia po tregon shenja të forta të rimëkëmbjes. Është në dorë ne institucioneve evropian të ndërrmarin veprime konkrete për të rikthyer besimin e qytetarëve në BE. Prioritet i parë për Parlamentin Evropian është të hartojë një propozim për zgjedhjen e anëtarëve të tij, i cili formalizon ekzistencën e një elektorati në nivel të BE-së.

Fakti që këto ndryshime mund të zbatohen pa rishikime të Traktetve, detyron Parlamentin dhe Komisionin të ndërrmarin veprime të menjëhershme për të rikthyer besimin e qytetarëve në një bashkim për të siguruar që në vitet e ardshme ka një të ardhme të ndritur për BE-në si një bashkim demokratik të shteteve dhe qytetarëve.

7. REFERENCAT

BIRN. (2013, October 28). Balkan Insight. Retrieved from Balkan Insight: https://balkaninsight.com/2013/10/28/kosovo-launches-saa-dailogue-with-the- eu/

Commission, E. (2019, 06 05). Migration and Home Affairs. Retrieved from European Commission: https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/organized- crime-and-human-trafficking/corruption_en

Council of European Union. (2004). SAA betëeen EC and Macedonia. Official Journal of the European Union.

Delegation of the Euopean Union to the United Stated. (2010). On the Path to EU Membershit: The EU Enlargement Process. EU Insight.

Dinan, D. (2010). Historia e Integrimit Europian. Tiranë, Shqipëri: Instituti i Studimeve Ndërkombëatarë.

European Comission. (n.d.). European Comission . Retrieved from European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations: https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/countries/detailed-country- information/kosovo_en

European Union. (2019, 04 29). Europa. Retrieved from European Union: https://europa.eu/european-union/about-eu/eu-in-brief_en

European Union. (2019, 05 23). Europa. Retrieved from European Union: https://europa.eu/european-union/about-eu/history_en

European Union. (n.d.). European Union. Retrieved from https://europa.eu/european- union/about-eu/eu-in-brief_en

Haradinaj, R. (2019). Prishtinë: Zyra e Kryeministrit Ramush Haradinaj.

James, W. (2015). Treaty of Nice. London: Civitas.

Kadow, A. (2012). Essays in European integration and economic inequalities. Glasgoë: University of Glasgoë.

Kristi, I. (2004). Biznes Ndërkombëtar. Pegi.

Letessier, J. Y., Silvano, J., & Soin, R. (2009). Evropa Ekonomike dhe e ardhmja e saj. Tiranë: Papirus.

Limani, M. (2008). Integrimet Ekonomike Evropian. Prishtinë: Universiteti Universum.

Netherlands Scientific Council for Government Policy. (2004). The European Union, Turkey and Islam. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Obućina, V. (2018). Kosovo raises tariff - is this a sign of CEFTA's ëeakness? Poland: Financial Observer .

OECD. (n.d.). OECD. Retrieved from Organization for European Economic Co- operation: http://ëëë.oecd.org/general/organisationforeuropeaneconomicco- operation.htm

Trading Economics. (2018). Trading Economics. Retrieved from Kosovo corruption index: https://tradingeconomics.com/kosovo/corruption-index

U.S Agency for International Development . (1971, 11 16). EveryCRSRport. Retrieved from The Marshall Plan: 70th Anniversary: https://www.everycrsreport.com/reports/IN10688.html