Porti Dhe Ndikimi Financiar Ne Qytetin E Durresit
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU” DURRES FAKULTETI SHKENCAVE JURIDIKE MASTER PROFESIONAL ADMINISTRIM FINANCIAR TEMA: PORTI DHE NDIKIMI FINANCIAR NE QYTETIN E DURRESIT PUNOI: PRANOI: ALBAN RAMOHITAJ MOIS KAMBERI DURRES, 2013 1 Porti i Durrësit, përtej përmasës fizike të tij, është pjesë përbërëse e historise të qytetit tonë dhe përbën realitet dhe pa dyshim që edhe në të ardhmen do të jetë aktor i rëndësishëm në jetën e jo vetëm qytetit të Durrësit por edhe të gjithë vendit dhe rajonit. Përherë i rëndësishëm si pikë strategjike, në bregun lindor të Adriatikut, porti është zhvilluar ndër vite si një institucion i privilegjuar . Mijëra njerëz, punonjës, administratorë, drejtues si dhe personalitete të rëndësishëm, kanë dhënë kontributin e tyre për zhvillimin e tij.Unë sot ndihem i privilegjuar që më jepet mundësia per te mbrojtur tezen time ne masterin profesional pikerishte me temen per historikun e portit më të madh në vend dhe të një ndër porteve më të vjetër në rajon dhe ipakti qe jep pikerisht ky port ne zhvillimin ekonomik e social ne qytetin ku ne banojme dhe punojme. 2 TË DHËNA PËR GJIRIN, QYTETIN DHE PORTIN E DURRËSIT... Gjiri i Durrësit, ndodhet ndërmjet kepit të Selitës në Jug, dhe ke- pit të Durrësit, që ndodhet 10 milje në veriperëndim të të parit. Gjiri ka një shtrirje në lindje prej 4 miljesh nga vija që bashkon të dy kepet, me gjerësi 9.7 milje (nga kepi i Selitës në atë të Durrësit). Në rajonin e kepave të hyrjes, brigjet e gjirit janë të larta, ndërsa në brendësi vijnë me një pjerrësi më të ëmbël. Ky territor është një vend i favorshëm zbarkimi dhe i mbrojtur në brendësi, i pasur me ujëra dhe toka pjellore. Gjiri i Durrësit është i mbrojtur në anën e kepit të Durrësit nga erë- rat veriperëndimore dhe në anën e kepit të Lagjit nga erërat Lindore, ndërsa nga toka nga erërat Juglindje.Në bregdetin Verior të gjirit ndodhet porti i Durrësit, që është një rajon i mbrojtur, ndërsa në anën verilindore e juglindore të portit shtrihet qyteti i Durrësit. Qyteti i Durrësit daton rreth vitit 627 p.e.s. Ai u themelua nga kolonët helenë me prejardhje nga Korfuzi, Ko- rinti, etj, të cilët u përzien me popullsinë vendase të fisit ilir të Tau- lantëve. Sundimtarët ishin nga aristokracia tregtare, që për çdo vit zgjidh- nin drejtues të rinj. Pjesa tjetër (shumica) i përkiste shtresës së ulët qytetare, që më vonë do të krijonin kontradikta për arësye politike. Burimet antike (Straboni, Livi, Appiani, Pausania, Stefani i Bizantit, etj.), i japin këtij qyteti dy emra: Epidamnos dhe Dyrrachion. Sipas legjendës, mbreti vendas Epidamnos, ngriti një kështjellë dhe e bija Melissa, pati nga perëndia e detit, Poseidon, një fëmijë me emrin Dyrrachios, që themeloi qytetin port. Arkeologë dhe historianë di- skutojnë nëse njëri emër tregon qendrën parailire mbi kodër, ndërsa tjetri koloninë greke përreth portit. Duke analizuar këto burime arrijmë në përfundimin se: ...Qytetin e Durrësit e ndërtoi një mbret barbar (duke nënkuptuar një mbret ilir), dhe se Epidamni ishte pjesa më e vjetër e ndërtuar në tokë; Dyrrahu ishte Liman i këtij qyteti dhe ishte ndërtuar më vonë. Në luftën kundër vëllezërve të tij, Dyrrahu pati si aleat Herakliun, një nga heronjtë e mitologjisë greke, të cilit, sipas marrëveshjes i dha një pjesë të tokës, duke nënkuptuar kolonizimin helen të qytetit të Durrësit, që në fillimet e veta ishte një qytet thjesht ilir... (Konstandin Jireçek, historian çek i Universitetit të Pragës dhe atij të Vjenës, 1854- 1918). Themelimi i kolonisë i takon dekadave të fundit të shek.VII p.e.s. Kjo konfirmohet nga gjetjet e qeramikes ilirike dhe protokorintike në varret e nekropoleve arkaike në kodrat Dautaj dhe Kokomani, si dhe në afërsi të portit të sotëm. Që nga kjo periudhë, Durrësi do të përmendet si një skelë e rëndë- sishme detare. Zona e qytetit te Durrësit është një fushë me kodra të buta rreth 3 10 km, që shtrihet nga veriu drejt jugut mbi lartësinë 184 m, mbi si- përfaqen e detit. (Mali i Durrësit).Ky varg kodrash ka qënë në fillimet e veta padyshim një ishull dhe në lashtësi një gadishull. Tani ky varg kodrash te buta është i ndarë nga toka prej kënetës. Pjesa veriore e këtij ishulli të lashtë është Kepii Palit (Bishti i Pallës),30 m i lartë, që përmendet në shek. XII nga Ana Komnena me emërtimin Palia, ndërsa në dokumentet raguziane me emrin “Portus Pali”. Në jug të tij shtrihet gjatë bregut të detit qyteti i Durrësit, që helenët e lashtë e quanin Epidamnos dhe Dyrrachium, më vonë në dokumen- tet italiane Durrazzo dhe ato franceze Duras. Në gjuhën tonë qyteti quhet Durrës dhe banorët e tij durrsakë. Periferia e qytetit ka ndërruar pamje gjatë shekujve, kështu që dhe bregu i detit ka pësuar ndryshime dhe transformime për shkak të tërmeteve, që kanë rënë në këtë zonë. Thykididi, thotë se ky qytet i madh dhe me popullsi të shumtë ishte formuar mbi një rrip toke në det, ndërsa Straboni (në periudhën e mbretit August), shkruan se qyteti gjendet mbi një gadishull. Gradualisht emri i lashtë Epidamnos filloi të humbasë dhe qyte- ti do thirrej Durrachion. Heuzey mendon se emërtimi Epidamnos i përkiste kështjellës (Akropolit), ndërsa emërtimi Dyrrachion pjesës së skelës (portit). Që nga viti 229, p.e.s, qyteti ra nën sundimin romak dhe u quajt Dyrrachion.Augusti themeloi në Durrës një koloni romake dhe që nga kjo kohë fillojnë gdhendjet e stilit latin, që shkojnë deri në shekullin e VI të e.s. Një poet romak, Katuli, e emërton qytetin: - “Durrachium Adria e Ta- berna”, - Durrësi - Tavernë e Adriatikut. Në qytet vinin shumë udhëtarë dhe nderohej në mënyrë të veçantë perëndesha Venus (Venera). Nga Durrësi niste “Via Egnatia”, një rrugë ushtarako-tregtare, që shkonte drejt Lindjes. Lukiani, një tjetër autor romak, (shek.II), - thotë se një kodër e parëndësishme ishte shkaku që qyteti nuk mundi të quhej ishull, duke treguar se kur ngriheshin dallgë të mëdha, ujët e detit kërcente 4 deri mbi ndërtesa dhe tempuj, ndërsa shkuma e ujit deri mbi çatitë. Një vizitor apostolik, jep këtë relacion për qytetin e Durrësit në vitin 1593: - Epidamni (Durrësi) ishte shtrirë në breg të detit. Straboni thotë se u themelua prej korkyrasve kurse Apiani mendon se u the- melua nga mbreti i barbarëve, Epidamni prej të cilit mori dhe emrin qysh në lashtësi dhe, shumë i famshëm me këtë emër, u bë pastaj koloni e romakëve, të cilët, siç shkruan Plini, duke e pandehur ogurzi emrin Epidamn, sepse kujtonin se quhej kështu nga fjala dem, nisën ta quanin Dirakium. Straboni mendon se quhet kështu nga Kersonezi (16) ku është i vendosur. Nga uria u pushtua prej Çezarit që luftonte kunder Pompeut dhe u bë i famshëm së pari për mërgimin e Cicero- nit. Sot është vend fare i vogël, pothuaj i rrënuar dhe pak i frekuen- tuar. (Zamputi, Injac, Dokumente shek. XVI-XVII, v.II, fq.14). Qyteti i Durrësit shtrihet në pozicionin gjeografik me gjerësi gjeo- grafike 41º19’ veri, dhe gjatësi gjeografike 19º27’ lindje. Ai është rreth 35 km larg nga kryeqyteti, Tirana, 300 km nga porti i Barit dhe 200 km nga Brindizi, është nyja me e rëndësishme e tran- sportit detar, automobilistik dhe hekurudhor në vend. Ekzistencën e portit të Durrësit dhe tregtisë së zhvilluar që në lashtësi, e shprehin me se miri gjetjet e amforave te shumta, që i për- kasin zonës së cektinës së Talboltit ose Batllës, si quhet nga banorët. Skaji jugor i vargut të kodrave të gjirit të Durrësit formon Kepin e Durrësit, i cili zbret butazi në drejtim të detit. Cektina e Talboltit vazhdon në det dhe pjesa më veriore e saj, nga fenomeni i baticës e zbaticës, sidomos në muajt e verës, del gati mbi sipërfaqen e ujit. Talbolti zgjatet nën ujë afër 2.5 deri në 3 milje dhe ka shtrirje veri-jug. Cektina ka karakter guror, me gurë konglomerate dhe një reliev të mbuluar nga llumi argjilor, të ngjashëm me atë të përbërjes së kodra- ve. Kjo shtrirje pozicionale e cektinës lidhet me portin e sotëm. Është e kuptueshme që këtu ka pasur trafik anijesh në të gjithë shekujt. Ky trafik ka pasur si synim një nyje ndërlidhje me tokën, gjë që ka përcaktuar dhe zonifikimin e qytetit të lashtë e të dendësisë së jetës urbane në pozicionin e fiksuar të qytetit deri në ditët e sotme. Sipas trashëgimisë gojore të qytetarëve durrsake ekziston mundësia e një moli të vjetër mbi shkëmbinjtë e nënujshëm të Currilave, të cekinës në fjalë, (pleqtë e moçëm rrëfejnë për muret nën ujë të Curri- lave), e cila e shtyu arkeologun frëng Leon Hezein të bëjë kërkimet e para të arkeologjisë nënujore 143 vjet më parë. Cektina e Talbotit është një muze i vërtetë dhe i begatshëm nën- ujor i amforave të lashta të tipologjive e të datimeve të ndryshme, të cilat kanë qënë ngarkesa në anijet e mbytura. Janë gjetur rreth 9 tipe amforash që datojnë nga shek.I dhe II p.e.s deri në shek. XII dhe XIII, shumica e të cilave janë përdorur për tran- sportimin e vajit, verës, ujit, mjaltit, etj. Disa qindra metra larg molit të vogël të Portëzës (pranë vendit ku ndodhet hidrovori), janë ndeshur gërmadha të një vendbanimi të lashtë, fragmente muresh të ndërtuar me gurë të mëdhenj poligonalë prej shtufi, të vendosur njëri mbi tjetrin pa ndonjë lidhje. 5 Brenda kua- dratit të tyre ka me dhjetra tjegulla të lashta në forma të ndryshme, e cila të bën të mendosh për një vendbanim, pjesë e qytetit të përmby- tur, por dhe për një port të lashtë me magazinat e veta. Gjithashtu përgjatë këtij bregdeti valët herë pas here nxjerrin në breg fragmente solenesh (tjegulla të lashta), e cila të bën të mendosh për një shtrirje të gjerë të këtij vendbanimi (porti).