Anno 12 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 1 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Aprile 2014 Stati Uniti e Svizera

L’Albania dipinta e HHylli,ylli, mbretimbreti i parëparë i ilirëveilirëve dhedhe raccontata da Mary Adelaide Walker (1820-1905) mmisteriisteri i kafkëskafkës sësë kristaltëkristaltë L’Albania ha sempre esercitato un gran- de fascino sulle donne: fin dai secoli Nga ALBERT HITOALIAJ është thërrmuar!” Por nuk ka rëndësi se scorsi, quando l’interesse per le antiche sa e çuditshme dhe e pabesueshme mund culture mediterranee cominciò a porta- ë maj të vitit 2008, Harrison Ford e të duket ajo kafkë. Kushdo mund ta shohë re in giro per l’Europa scrittori, artisti gjeti veten përsëri në xhirimet e një atë të ekspozuar në Muzeun e Indianëve të e intellettuali di ogni paese, i Balcani in Nprej roleve më klasikë të aventurës, Amerikës. Kërkuesit panë se kristali ishte generale e l’Albania in particolare sono Indiana Jones. Drejtuesi i këtij filmi ishte i gdhendur kundër aksit natyral të kristalit. stati fra le mete preferite da donne in famshmi Steven Spielberg dhe në qendër Skulptorët modernë të kristalit, gjithmonë viaggio di piacere o di ricerca o, per me- të aksionit ishte beteja që zhvillohej për kujdesen që të dinë sesi është aksi ose glio dire, che viaggiavano per il piacere zotërimin e një kafke të kristaltë, e cila simetria e orientimit molekular të kristalit, della ricerca. kishte fuqi të mbinatyrshme. Filmi, duke pasi nëse ata do të gdhendnin në drejtim të qenë se trajtonte edhe një prej çështjeve kundërt me këtë aks, atëherë kristali do të Page 8 më misterioze reale ekzistuese, atë të thyhej, madje edhe nëse do të përdornin kafkave të kristalta, për vitin që shkoi u lazer apo teknika të tjera të avancuara rendit në vend të dytë në radhën e fitimeve për gdhendje. Hipoteza më e mirë që dha që sjellin filmat e shfaqur në kinema. Frenk Dorland, ishte se kjo kafkë mund Italiani d’Albania: Pavarësisht se ky është thjesht një film, të ishte prerë fillimisht me diamant e më ai të sjell ndërmend një prej historive më pas ishte trajtuar me ndonjë rërë silici I migranti ora misterioze që vazhdon edhe sot të jetë dhe ujë derisa kishte marrë formën e në qendër të interpretimeve e studimeve dëshiruar. Duke imagjinuar se kjo mund të ndryshme. Bëhet fjalë për kafkën të ishte e vërtetë, atëherë ndërtuesit të siamo noi misterioze, me madhësi sa ajo njerëzorja, saj do i duheshin së paku 300 vjet për La terra che vent’anni fa produceva di- që arkeologu anglez Albert Mitchell- t’i dhënë formën. E megjithatë, kjo është sperazione oggi accoglie i nostri emigra- Hedges, bashkë më të bijën Anën, e gjeti vetëm një hipotezë. Në lidhje me gjetjen ti. Vanno nel Paese delle Aquile perché në vitin 1927 në xhunglat e Amerikës e saj, është debatuar shumë, pasi thuhet la vita costa meno e la burocrazia è più Qendrore e më saktësisht në Jukatan aty se Albert Mitchell-Hedges e ka blerë atë snella. ku civilizimi Maja kishte lënë ndërtesat e në Londër dhe ka gënjyer kur ka thënë Page 10 tij. Kushdo që e prekte atë kafkë provonte se e ka gjetur në Jukatan. Por sidoqoftë, ndjesi të çuditshme. Pas vdekjes së të atit, pavarësisht vendit ku është gjetur (duke i Ana, aty nga fillimi i viteve ’60 e shtyrë marrë të vërteta ato që thuhen për blerjen nga mendimi se ajo kafkë kristali e gjetur fjalë kur hetoi kafkën. E njëjta gjë ndodhi mund të gjendej në zonën në të cilën ishte e saj), ngelet i pandryshueshëm fakti që, Quando Sardi mes rrënojave në xhungël, ishte tepër edhe me shkencëtarët e Hewlett-Packard. gjetur kafka dhe laboratori i veçantë që u kafka e Albert Mitchell-Hedges, është një perfekte për të qenë e punuar nga fiset Pas një vëzhgimi të hollësishëm ata vunë mor me analizimin e hollësishëm të saj, prej objekteve më misterioze ekzistuese. e Albanesi si vendase pre-kolumbiane, vendos t’ia japë re se kafka kishte tre pjesë në brendësi të arriti në përfundimin se ajo kafkë ishte Kjo ishte me pak fjalë historia e një kafke të këtë kafkë shkencëtarëve me qëllim një vetes dhe ishte ndërtuar e gjitha nga një punuar para se të shfaqeshin civilizimet rrallë, e një kafke kristali. Ndoshta e asaj më hetim të hollësishëm të saj. I pari që u mor copë e vetme kristali, bashkë me nofullën e para në Amerikë. Në pjesën e pasme, të përfolurës. Por ajo nuk është unikale. Ka capivano: un me këtë punë, ishte kritiku i artit Frenk e poshtme. Kristali ka një fortësi që shkon në brendësi të kafkës ndodhej një prizëm edhe kafka të tjera të kristalta dhe misteri Dordland. Natyrisht që ai ishte edhe i pari pak më poshtë se topazi, korundumi dhe dhe çdo rreze drite që binte mbi sytë e që i rrethon ato shoqërohet me histori të riassunto di dieci që u mrekullua me atë kafkë. Frenku, pas diamanti. Ai mund të pritet vetëm me gdhendur të kafkës pasqyrohej atje. Nëse ndryshme. Në botë ka njerëz të ndryshëm një hetimi të hollësishëm, vuri re se kafka diamant. Është përtej habisë, por indianët shikoje në brendësi nga drejtimi i syve të që janë në kërkim të tyre dhe në kërkim të anni di ricerche kishte një sistem të komplikuar kanalesh, e lashtë, në njëfarë mënyre e kanë prerë aq kafkës, mund të shikoje gjithë dhomën një shpjegimi sa më të drejtë në lidhje me prizmash e lentesh, të cilët krijonin efekte mjeshtërisht duke mos lënë asnjë shenjë, të reflektuar në atë prizëm. Përfundimi i funksionin e tyre. Pikërisht, një prej këtyre Circa venti anni fa, al tempo disponevo optike. Por më e çuditshmja ishte se madje duke gdhendur imtësisht bashkë me ekspertëve të Hewlett-Packard ishte se njerëzve është edhe personazhi i këtij di un solo strumento di albanese, un pic- këto punime ishin në brendësi të kafkës. dhëmbët edhe nofullën e poshtme, e cila kafka ishte bërë pavarësisht thyerjes së shkrimi. Një njeri i cili ka në koleksionin colo ma fortunato vocabolarietto di Leot- Sipërfaqja e saj ishte perfekte dhe e lëmuar është e lëvizshme. Dikush e ka bërë këtë rregullave dhe ligjeve të natyrës. “Kjo gjë personal një prej këtyre kafkave të kristalta, ti, iniziai ad interessarmi delle possibili e në të nuk gjendej asnjë shenjë punimi. kafkë nga një kristal i vetëm në mënyrë “e mallkuar” nuk mund të ekzistojë fare. e cila është ruajtur shekull pas shekulli me relazioni del sardo con l’albanese. Po si ishin bërë kanalet, prizmat e si ishin aq mjeshtërore, sa duket sikur kristali nuk Ata që e kanë bërë, nuk kishin idenë e fanatizëm prej shqiptarëve. Por para se të Page 10 gdhendur lentet në brendësi të saj? Frenku është prekur kurrë nga dora e njeriut. kristalografisë apo të fibrave optike. Ata ndalemi në historinë tonë, le të bëjmë një nuk e la hetimin e tij. Në vitin 1964, ai Gjëja më mahnitëse ishte se kafka ishte njerëz kanë qenë komplet në injorancë shikim të shkurtër, me qëllim ndërtimin i drejtohet specialistëve të kompanisë 5.13 kg, 203.4 mm e gjatë dhe 125.4 për sa i përket aksit të simetrisë, i cili e një pamje pak më të gjerë në lidhje me Hewlett-Packard, të cilët ishin nga më të mm e gjerë, e gjitha nga një kristal i vetëm duhet të ruhet nëse punohet një kristal me shpërndarjen, gjetjen dhe klasifikimin e Figure del aftët në ndërtimin e qarqeve elektronike. dhe kjo gjë ishte në kundërshtim me ligjet qëllim parandalimin e ndarjes së tij gjatë kafkave të kristalta. Ai nuk ishte i vetmi shkencëtar që ngeli pa e fizikës. Kristal me një cilësi të tillë nuk procesit. Është e çuditshme se përse nuk (Vijon në faqen 3) femminile nel

ILLIRĪ e ILLIRIA. - Sulle origini e sulle più stretto, forse perché più spiccatamente mondo bizantino sedi degli Illirî la tradizione letteraria greca illirica, la provincia costituita nel 27 a. C. e Nel corso della storia la donna, nono- offre le notizie più antiche, ma anche più ILLIRI e ILLIRIA comprendente la Dalmazia con il territorio stante sia sempre stata la figura princi- vaghe, derivanti dai miti proti ellenici. di PIERO STICOTTI a oriente sino al fiume Drino, la Pannonia e pale della società, colei che dava la vita Notevole è la leggenda di Illirio, il quale, per alcun tempo anche quella che più tardi e la tutelava, facendosi quindi custode nato al re Cadmo dopo il suo trasferimento la capitale Scodra (Scutari d’Albania), rappresentò per essi da quella parte fu la Mesia superiore. e garante dello stesso genere umano, da Tebe in terra illirica, diventa l’eroe conquistato definitivamente dai Romani l’estremo confine della terra abitata. E lo Entro questi stessi termini sarebbe spesso è stata vittima delle maggiori cru- eponimo degli Illirî; egli ha un figlio, nel 168 a. C. in seguito alla sconfitta del re stesso Plinio, quando chiama questi Illirî a un dipresso contenuto quello che si deltà e atrocità sia all’interno delle civiltà Encheleo, a sua volta capostipite di un’altra Genzio alleato di Perseo. meridionali proprie dicti Illvrii, non fa che considera comunemente territorio illirico antiche che di quelle moderne. tribù illirica, degli Enchelei che dominarono Sebbene le fonti greche non precisino né ribadire la vecchia opinione di Erodoto per eccellenza e al quale perciò si rivolgono durante il sec. VII a. C. a un dipresso l’ubicazione né l’estensione dell’Illiria, è riguardante il sito dell’Illiria. anzitutto le indagini che vengono poi Page 14 l’odierno territorio di lingua albanese. chiaro che le loro indicazioni si riferiscono Ben più profonda è la conoscenza che irradiate nei territorî circostanti anche più Vicini degli Enchelei sono secondo i Greci solo alla parte meridionale del territorio i Romani acquistarono direttamente dei discosti. Il problema illirico deve essere i Chelidonî, inoltre i Taulanti e gli Ardiei o abitato da stirpi illiriche, ossia a quelle paesi illirici durante oltre due secoli di impostato di preferenza sullo studio del A.S.D “Hellas Vardei, successori degli Enchelei nel regno regioni che confinando con la Grecia operazioni militari, le quali condussero materiale linguistico. Questo materiale si illirico. Queste e altre popolazioni illiriche, potevano unicamente essere conosciute alla conquista e all’ordinamento della attinge a due fonti: l’una, assai scarsa e Grottaferrata”un come p. es. i Labeati localizzabili presso la dai suoi più antichi scrittori. È stato già Dalmazia, della Mesia, della Pannonia, del impura, è il lessico della lingua albanese; Palude Labeate (Lago di Scutari), vengono altre volte osservato, p. es., a proposito Norico, della Rezia e Vindelicia: queste l’altra, abbondante e svariata, l’epigrafia. esempio da seguire comprese dai Greci sotto la denominazione della curiosa leggenda del duplice corso regioni tra l’Adriatico e il Danubio furono Oltre a poche glosse, si tratta principalmente collettiva di Illiria (‘Ιλλυρία) o quella dell’Istro - Danubio, come le nozioni riunite in una sola circoscrizione doganale di nomi di luoghi e di persone, ai quali si più comune d’Illiride (‘Ιλλυρίς[γῆ]) geografiche dei Greci non giungessero con la denominazione di Illyricum, mentre aggiungono i passi degli autori greci e latini. corrispondente al (regnum) Illyricum con oltre la costa SE. dell’Adriatico, il quale lo stesso nome servì a designare in senso (Continua al pagina 18) Page 13

cmyk Antichità Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 2

Nga DARDAN LEKA nga Boesia ! Edhe këta tani duke mos ditur se ku të shkojnë, (Vijon nga numri i kaluar) FUNDI I ENIGMES PELLAZGE drejtohen në Atikë tek kêta Pellazgët e Italisë se Atenianet Ne ketë ishullin e kretës ata e ruajten lirinë e tyre i kishin pranuar dhe ndar toka. Pasi iu bashkangjiten gati per një shekull, asnjë popullsi nuk sundonte mbi kesaj kolonie edhe këta pellazgët e dëbuar nga Boesisia, tjetren, derisa pas 125 vite qe nga debimi i tyre nga filluan për një kohë të shkurtër të zhvillohen aqë shpejtë Thesalia dhe i tërë Ballkani i sotêm, aty rreth vitit 1415 sa që edhe kishin aspirata tjera, duke zënë pozita te larta para Krishti, kur Tektamusi, i biri i Dorusit ose nipi në mesin e Atenasëve dhe gati se ishin bërë zotnues i Hellenit, zbret ne Kretë më Eolienët, i nënshtron mbi Atenianet e duke mos u penguar fare nga ta, të gjithë këta popuj e mbretron mbi ta. Pellazgët Pellazgët kthehen në gjendjen e tyre të mëparshme, ia asnjëherë nuk perziheshin më tjerët. Në Kretë më nuk arrijnë kulmin. Ky popull i cili nuk e njihte ligjin vetem iu gjendet asnjë shenjë pas ketij citimi për Pellazgët, nga i forti, filluan ti ngacmonin Atenianët, Luksi në tek asnjë historian tjetër. Populli fqinjë i Silicienëve të këtê kohë ende nuk kishte arritur në qytetin e Atinës, fushës së Trojadês ishin Pellazgë, siç e këndon Homeri, njerëzit nuk dalloheshin nga thjeshtësija e tyre e nga “Hipotis printe trupat e famshëm Pellazge” qe “jetonin tradita, skllavërija ishte e panjohur ende, se banorët në fushën pjellore të Larisës, e njihnin per prijs te tyre vetê sherbehêshin, vetëm fëmijët i kishin mësuar të Hipopotuan dhe Pikeusin, i dalur nga Marsi dhe i biri merrshin ujë ne krojet e Kalirroës. Ky krua, qe emri itij i Pelazgut Letus, qe rridhte nga Teutamisi. Më këtê ishte i njohur për ujin e tij të mirë që buronte nga gurrat Straboni deshmon peermes vargjeve tê Homerit se e mlit Heimet jo shumë largë qytetit.Pisitrati kishte Pellazgët jetonin në kufi më Silicienêt dhe quheshin ndermarrë punime të medha ku permes gypave e ksihte Lirnesienë qe shtrihej ng Kaikê deri nê kufi më Ioninë shperndarë këtë burim në nëntë lagje të ndryshme të në Azië, do thotë ne vendiin ku prej kohesh jetojnê Athenës qe quheshin Eneakrunos. Pelazgët ishin mësua tani Eolienët qe vendosen këtu në këtë regjion qe kur deti... Mirëpo më në fund populli fqinjë autokton një ligjet e detyruara nga perendia, qe ua kishte kerkuar më pasionët e tyre më brutale, i keqperdornin fëmijtë Deukalioni i kishte debuar nga Thesalia si e vrejtem ditë i sulmon ashpër, keta e lshojnë qytetin, terhiqen në një dimë, borgj, me dhurim bagêtie dhe drithera, por e tyre, dhe të pa knaqur nga këto të kqija, kishin bërë e siper... drejtim të pa njohur! as kjo nuk iu ndihmoj pellazgêve, perseri uria dhe plane kundër qeverisë, donin ta shtinin në dor dhe te Pasi që këta pellazgët ishin armiq të Akejve, ose Keshtu perfundoi kjo koloni e këtij grupi të Pellazgëve smunja i dermoi. qeveisnin ata. Kur e kuptuan Atenianët këtë dredhi, grekêve, kêta iu shkojnê në ndihmë Trojanëve. Mirëpo që kishte hyr në Itlië. Më në fund u mblodhen tê gjithê populli në njê kuvend morën armët dhe shkojnë në drejtim të Pellazgëve dhe 567 vite pasi që ishin dêbuar nga Thesalia e Dodona Ndërsa Pellazgët e tjerë që kishin marrur rrugën të pergjithêshêm, për të diskutuar rreth pergjigjêjes sê dëbuan nga vendi në vitin 1162 para krishti.Pra kishi si e pamê lartë, e 96 vite pas ramjes së Trojës, janë e shkurtër tokësore nga delta e lumit Po, si e pam orakulit. Posa u tubuan në kuvend, njëri prej pleçve te ardhur nga Italia në Atikê në vitin 1209 para krishti tê detyruar t’ua leshojnê vendin Eolienëve te cilêt më lartë, këta, kaluan malet dhe arrijtën në tokat e tyre nga ky kuvend u ngrit në këmbë e ju tha te tjerve dhe dêbohën nga vendi pas 47 vite ! Hekateu i Miletit ishin shumê më te fuqishëm, keshtu qe së bashku Ombrisve. Këta Ombrisët dikur ishin një popull i vjetër se nuk e keni kuptuar si duhet pergjigjêjen qe na ka e tregon këtë ngjarje më ndryshe që është pakë më e me Dorianët pushtojnë një pjesë të Azisë së Vogël e i fuqishëm, që perfshinte në Italië një siperfaqe të shprehur Orakuli!Ai kerkon edhe një shperblim tê pandershme për Atenjanët sepse deshmon per të gjitha duke i dêbuar Lelegêt dhe Pellazgët nga vendi qe konsiderushme! Ishin fqinjë të Aborigjenëve ku Denisi fëmijve tonë, iu thotë plaku i urtë. Mendimet rreth flijimit padrejtësit ndaj tyre. Atenianët thotë Hekateu, e kishin ishin aty prej më së 567 vite q nga ikja e tyre nga i Halikarnasit mendonte se ishin të njëjtë si Enotrienët. të fëmijve nisen deri tek shperberja e ketij kuvendi, por vrejtur se territorin që ua kishin narë Pelazgëve para 47 Thesalia. Pellazgët i gjejmi edhe më herêt se lufta e Pellazgët, posa arrijnë ne kêto toka, marrin një pjes të edhe njêhere dergojnê prifterit e tyre paar orakulit por vite, ishte shendrrua në një kopht të begatshëm që dikur Trojês në Sizikë, në kohën e Argonautëve, do thotë tokes së tyre, por edhe disa qyteteve për rreth. Posa perseri pergjigjëja e Perendisê ishte; te ju falen femjet! iu dukej i pa vlefshëm, kishin vendosur t’ua marrin këtë rreth vitit 1350 qe quheshin më emrin Dolionë. Kur moren këtë lajm, Ombrisët mbledhin forcat tyre dhe Pelalzgët tani ishin të detyruar, ose te japin këtë sakrificë tokë pjellore i dëbojnë Pellazgët nga vendi për të vetmin marrrin veshë se keta Argonautët ishin pasardhes të sulen në drejtim të Pellazgëve. Të rrezikuar për rreth ose të lêshonin vendin, nuk iu kishte mbetur tjetër... motiv nga gjelozija. Thesalianêve ku më anijen e tyre kalonin aty pari, pêr nga armiqët, Pellazgët terhiqen tek Aborigjenët. Por as Kryepleçnarêt kishin vendosur që të braktisin vëndin, t’iu hakmarrur i sulmuan...mirêpo mbreti i Sizikês këta të fundit nuk ishin më të butë se Ombrisët fare, ehepse shumica rrefyzonin, por ne nderkohê vjen edhe PELLAZGËT DËBOHEN EDHE NGA ATIKA, nderhynë dhe vritet ne këtë nderhyrje. Më vonë në tubohën dhe dojnë ti sulmojnë, derisa Pellazgët ishin të një e papritur në mesin e kêsaj fatkeqsije që nuk mundë STREHOHËN MË NÊ FUND NË LEMNOS. Sizikë arrijnë edhe pellazgë tê tjerë, qe quhen në histori pa armatosur, shkojnë drejtë tyre, duke mbajtur në dor ti perballonin... Ndahen në dy grupe, njëri grup i udhëhequr nga shefi pellazgët Tirrenien, të cilët dëbohën nga Tirrenia nga degë të ullirit në shenjë lutjes. Kjo sjellje e urtë e tyre Lidianët dhe shefi i tyre Tirrenus, njëri prej djemve i tyre Agrolas, dhe grupi tjetër shkon pas Hiperbiusit, Lidianët, strehohên në Atikë; nga Atikë kalojnë në qarmatosi Aborigjenët dhe iu ndanê toka Pellazgëve dhe të mbretit, ishte detyruar të merrte detin dhe tê lshonte qe kur kishin arritur në Athinë keta ishin te parët që Lemnos, do thotê se ishin dëbuar pas shumë kohesh bëjnëaliancë me ta kundër Sikulëve që këta i ngacmonin Lidinë qe e kishin kapluar edhe këtë vend të Azisë kishin illuar ndertimin e moreve pellazgjike, kalojnë dhe disa prej tyre terhiqen në Sizikë. Këta Tirrenienet më luftëra të shpeshta. së Vogël thatësirat dhe uria, pas shumê peripecish pra nga Atiku në Sicilië, e nga Sicilia në Akarnanië. e ardhur nga Lidia iu bashkangjiten ketyre banorêve Tokat që ua kishin ndarë Pellazgëve nuk mjaftonin zbarkojnë në Italië në tokat e Ombrisëve. Dihet se Nuk dihët fare për fatin e ketij grupi te pellazgeve qe që më heret ishin ardhur aty dhe kshtu formohet si për të gjithë këtë popull, i sulmuan Ombrisët, së bashku Denisi i Halikarnasit e qfaqë këtë deshirë, duke iu ishin kthyer nga Sicilia në Akarnanië, ka gjasa qe u popull i perbashkët e quhen Pellazgë. Edhe ketu më Aborigjenët dhe ua marrin një pjes të vendit. kundervuar ides së Herodotit që thoshte se Tirrenienêt shkrijten në banorët e Akrnanisê që nuk vijoj më tutje të perseri kolonit greke iu afrohên Cizikut dhe dal ngadale Gjithnjë më ndihmën e Aborigjenve u bënë të fuqishëm nuk ishin Lidian por autokton tê Italisë, edhepse është zhvillohet kjo kloni. Pellazgët tjarë, që ishin mê shumë disa shkrihen ne ta e disa prej tyre zhvendosen dhe iu i sulmojnë edhe Sikulët më një sulm të ashpër sa qê i vetmi autor që e thotê këtë, por Taciti, autori tjtër ne këtë grup, u vendosen nê ishullin e Lemnosit. Ky humbin gjurmët nga ky vendë. Sikulët i humbin shpresat, mbledhin gratë e fëmijêt e na e raporton njê dekret nga Etruskët që i jep vulen ishull më parë banohej nga banorët venda te quajtur Si shihet më siper, e kemi permendur se sipas tyre, arin dhe tërë pasurin që posedonin dhe ua lshojnë ndjenjave te Herodotit. Sidoqoftë, kêta Tirrenienët Minianët, qe zbrisnin nga Argonautët, të cilët pasi që Denis Halikarnasit, Pellazgët shperngulen në Beotië, vendin Pellazgëve. Kjo ka ndodhur sipas të dhenave të apo Lidianët, zbarkojnë në token e Ombrisë në Italië ishin mirëpritur nga femrat e vendit, e kishin ripertri këtë e deshmon edhe Straboni kur thotë se “Pellazgët Tukididit, tre shekuj më vonë se sa Grekët kishin filluar rreth vitit 1341 para Krishti, ose njê shekull para luftês këtë ishull më popullsi te re. Jetonin keshtu te qetë në iu bashkangjiten Trakëve, themelojnë një kanton të të vendosin kolonin e tyre të parë në Sicili. Kjo koloni së Trojës. Pellazgët që ishin të lodhur nga fatkeqsit ishullin e tyre prej më se dy shkujve kur papritmas, u tyre rreth vitit 1536, pra, pasi që ishin dëbuar nga greke ështê ajo e udhëhequr nga Teuklesi, ku mê kêtê e mëparshme si dhe migrimet e shumta, nuk kishin pushtuan prej ketij grupi të bandave pellazge. Nuk ia Thesalia nga Deukalioni, kthehen perseri në Betië, 60 rast themelon qytetin e parë Naksos në Sicili, do thotë mundêsi ti pengonin këta Lidianët të vendosen në arriten të iu bëjnë rezistencë, morën fëmijët e gratë dhe vite pas ramjes së Trojês, do thotë në vitin 1210 para rreth vitit 769 para krishti, dhe duke llogaritur kthimin tokat e Ombrisë. Pas 135 viteve, Lidianët u forcuan iken nga aty e shuan u vëndosën në Lakonië, ne vitin krishti. Kur kthehën Beotianët nga Thesalia i dëbojnë per tre shekuj mbrapa, percaktohemi se Sikulët arrijten dhe ishin të gatshëm ti sulmonin Pellazgët, vendi i tyre 1160 para krishti. këta Pellazgët qe ishin vendosur në një kanton të tyre. në Sicili, duke u mbeshtetur nê të dhenat e historianit quhaj tani Tirreni, sipas prijsit te tyre Lidian, ndersa Pellazgët atëhere duke mos patur ku të shkojnë gjëjnë Teukles, ata erdhen në Sicili në vitin 1059, para krishti. këta Pellazgët ishin tepër të dobësuar për t’iu bërë PELLAZGËT DËBOHËN NGA LEMNOS: strehim pranë Pellazgëve tjerë, Tirrenienëve që kishin Mjerishtë, na vjen keq për këtë hipotez por në këtë rezistenc, te lodhur nga migracioni, nga uria më nê fund Edhe pse gjeten një tokë të re në ishullin Lemnos, ardhur para një viti në Atikë ku Atenienët këtyre iu kohë nuk kishtë më fare Pellazgë në Italië sespe kishin kishin mbetur vëtëm se një grushtë njerzish. E ndegjuan Pellazgët nuk u terhiqeshin nga ideja për hakmarrje kishin dhuruar tokë për rreth malit Himet. Denisi i ikur të gjithë në Atikë, para 30 vitësh.Kjo do thotë se më urtësi oraklin, moren gratë e femijët e tyre dhe gjitha ndaj Atenasëve që i dëbuan dhunshëm, tani bënin plane Halikarnasit shton ketu se disa prej Pellazgëve që Sikulët terhiqen në Sicili edhe më herët se koha që na qê kishin më të shtrenjtë dhe hypen në anije e mbrrijten se si ti sulmonin Atenasit. Pellazgët i dinin fortë mirë ishin dêbuar nga Deukalioni qysh në vitin 1541 para e paraqet Tucididi.Dhe pêr këtë arsyje kemi vendosur nê Atikê afër Atinës. Kjo mergatê u quajten diaspora festat e armiqve të tyre, pikërishtë festen e Dianes në Krishti, ishin vendosur në Histieotidë, por në pjesen e te marrim deshmin e Denisi Halikarnasit, i cili duke u Tirreniane, dhe do ti quajmi kështu për ti dalluar ne Brauron. Kjo qytez nuk ishte largë malit Himet ku aty Magnezisë, ne rrethinen e Olimpit mirëpo as aty nuk mbeshtetur në deshmi tê Helanikusit të Lesbosit, i cili e kete shenim nga Pellazgët e tjerë. afer kishin banuar më se 57 vite, e njihshin pra këtë qëndrojnë të qetë se vijnë Lapitët dhe i dëbojnë nga vendos shpernguljen e Sikulëve tri gjenerata para luftës vendë shumë mirë, ngarkohën në anije dhe fshehurazi Magnezia si e thotë dhe Hieronim. Ishulli i Lesbosit së Trojës, do thotë, 26 vite të sundimit të Alkionisit KTHIMI I DIASPORES PELLAZGJIKE NË montojnë kurthën në afërsi të Brauron, i rrëmbejnë një iu sherbeu si Azil Pellazgëve që kishin ikur nga në Argos, ndersa tjerê autor si Filistusi i cili e vendos GADISHULLIN ILIRIKË numer të madh të ketyre vashave atenase dhe i mbajnë Thesalia. Ishte një ishull i shkretë qe quhej Issa, duke shpernguljen e Sikulve 80 vite para luftês së Trojës, Pasi që vinin nga Tirrenia, ky grup i pellazgëve qe në Lemnos ku edhe i bejnë bashkëshorte... Nga këto u mbeshtetur në provat se perballë saj ishte AntiIsa, pra rreth vitit 1550 para Krishti, me nje ndryshim prej u kthye perseri ne Gadishullin Ilirikë pas 150 vite qe femra ateniane kishin lindur shumë fëmijë, mirëpo ishulli tjetër me i vogël, pra, pasi erdhen ketu në Lesbos 20 vitesh. Si e tham, asnjêherë deri ketu Pellazgët nuk kur ishin dëbuar hëren e parë nga Deukalioni prej pellazgët kishin pergatitur një hakmarrje tronditëse Pellazgët, ketij ishulli i mbeti emri Pellazgis. Sipas të kishin ndriquar se sa në kêtê vendin qê pushtojnê prej Thesalis e pastaj edhe prej Dodonës, tani kthhen në makaber, duhej ti masakrronin të gjthë këta fëmijë të gjitha gjasave, këta ishin ata Pellazgët qe kishin ikur Sikulëve. Gjithçka iu shkonte mbarë sipas deshirës sê Atikê afer Atinës dhe vendosen me pajtimi e vendasëve. lindur nga këto gra te armiqve tê tyre atinase si dhe nga Silicia, pra ishin Lirnosët e Homerit të shtyer nga tyre, mirëpo kjo arritje e tyre krijon edhe aspirata tjera... Atinianët nuk ksihin hyrë ende në luftërat e literaturës nënat e tyre, të gjithë së bashku i dogjën ! Eolienët gjejnë strehim në këtë ishull. Sidoqoftë, këta e shkencës, kjo famë qe iu vjenë me vonë, dallohën nga Të mbyllur në këtë ishull, perpos kultivimit të tokës, Pellazgët e Lesbosit asnjëhere nuk ia arrijten të bëhen DIASPORA PELLAZGJIKE KTHEHET NË të gjitha kombet tjera. Mirëpo kishin dhe një gjë edhe pellazgët mirreshin edhe më rrembime tjera të anijeve të fuqishëm, se si e shohim edhe 400 vite pas qendrimit GREQI më shumë se tjerët, se ketu tek ky popull besimi fetar Trake, fqinjëve të tyre. E vetmja gjë që historia na te tyre në këtë ishull, perseri të ndjekur nga Eolianët Asnjëhere deri ketu pellazgêt nuk shkelqyen sa në kishte filluar ti zêje rrënjët. Në vendin e tyre kultivimi deshmoi për ketë popull ishte denimi që duhej të merrte që vijnë dhe vendosen ketu dhe e themelojnë qytetin e këtë vend qe ua moren Sikulêve, ku keta te fundit e i tokës kishte filluar deh ishte perhapur më tej në të ky popull përë këto krime që kishte bërë në Lemnos. tyre Lesbos. Pellazgët terhiqen në periferi të qytetit të tham, iken nê Sicili dhe atje krijuan vendin e trye te ri gjitha anët. Kishin vendosur ligjet dhe çmohej si populli Nuk voni dhe tokat e Lemnosit keto fusha pjellore më shperndarë dhe e izoluar.... qe edhe sot quhet Sicilia... Gjithçka pellazgêve u shkonte më i ndershëm i Greqisë dhe veten e quanin Athenas. nuk japnin fryte, kishin mbetur sterile. E kishin derguar per dore në Itali, nê rrethin e Toskanës, por prapë, as Të prekur nga fatkeqësija që i’u kishte ndodhur këtyre një misionar panë orakullit të Delfit por perendia i kishte DIASPORA PELLAZGE NGA DODONA KALON ketu nu qendrojnë si duhet se kajta=etja për të patur Pelazgëve Tirrenianë, Atinasët i pranojnë më mirësi dhe kshilluar se duhët ti japin llogari Atenës për atë veprim NË ITALINË ehe mê shumë pasuri i shtyri deri tek humbja e kontrolit! iu shperndajnë toka në periferi të Atinës, rrënxë malit që kishin kryer ndaj femrave te tyre duke i djegur më E kemi thënë që në fillim të paragrafit të fundit se Një komb i cili është bujar ai pajtohet më vetvehten Himetë më kushte, qe të ndertonin murin e një pjese gjithë fëmijë...e derguan një kêshilltar në Atinë, qe tiu shumica më e madhe e Pellazgëve që ishin dëbuar nga e tij se ishte i mirë, derisa kundershtari e trajton më të keshtjellës ku dhe u quajt pastaj muret Pellazgjike. kerkoje falje dhe lutje se si ti laheshin krimet që kishin Thesalia gjëjnë strehim në Dodon dhe se nuk qendruan nenqmim, ai mbushet me ndjenja hakmarrese dhe pret Keto kondita ishin të moderuara dhe të lehëta, qe këta bërë. Atenasit e kishin ngritur një shtrat në pritane, aty kohë të gjatë, kishin vrejtur së shpejti që ishin nën momentin e duhur qe ky pezem te shpertheje njê ditë Pellazgët në krye më prijsin e tyre Agrolas dhe Hiperbius, më të gjitha të mirat qê egzistonin, poashtu dhe kishin mirëmbajtjen e banorve të vjetër të Dodonës dhe se vendi herdo kur... ndertun murin dhe ne anen tjeter si shperblim mirreshin pergatitur një tavolinë afër shtrati më të lloj llojë mishi nuk mund ti vinte në ndihmë për ti mbajtur të gjithë këta me kultivimin e tokave më mjeshtri. dhe perime, iu thojnë ktyre këshilltarve Pellazgë; refugjatë mbi supet e tyre, prandaj zhvendosen nga aty, KY RAST NUK VONOJ DHE ERDHI! Dersa këta Pellazgët e posardhur nga Italia u “Te na dorzoni Lemnosin në këtë gjendje si është pas një konsultimi të një orakli, shkojnë në Italië, që Pellazgët mbetën të tronditur nga këto fatkeqësi merrëshin më ndertimin e murit dhe tokën rrënxë kjo tavolina ketu me keto ushqime” quhej toka e Saturnit! Pasi që ishin pajisur më një numër tê jashtëzakonshme qe ju erdhi si një dënim nga malit Himetë, keta u shtuan më ardhjen e pellazgëve “Mirë, do t’jua dorzojmi”- iu pergjigjën këshilltarët të konsiderushëm të anijeve, kalojnë detin Jonianë, me perenditë! Fushat e tyre pjellore mê nuk dhuruan s të tjerë, edhe këta që dikur para 150 vitësh të dëbuar Pellazgë.”Më një kushtê; “Nëse njëra prej anijeve qellim që të zbarkojnë sa më afër bregudetit të Italisë, një kokërr drithë, sikur se perendia donte ti ndeshkoje nga Thesalia prj Deukalionit,kishin gjetur në këtë kohë tuaja do ia arrijë te lundroje vetem mbrenda ditës në mirëpo pasiqë nuk e njihnin mirë vendin, një stuhi e nga egersija tyre ndaj fqinjeve te tyre ose ndoshta vetë strehim në Beosië, iu kishin bashkangjitur një pushtimi kohën kur të fryjnë ererat e veriut, nese ia arrini ne ardhur nga Mesdheu i drejton drejtë veriut të Adriatikut toka më nuk prodhonte fryte tê duhura per nevojat e të Trakëve ku i dëbojnë banorët e vjetër të këtij vendit. ua dorzojmi Lemnosin”..kështu iu pergjigjet këshilltari dhe perfundojnë në dalje të lumit Po në Italië. Aty posa gjithë ketij populli qe ndoshta mungonin kultivues ?Një Pra këta Boetianët, të detyruar të lëshojnë vendin e tyre, Pellazgë. Pellazgët në pamundësi ti rezstojnë flotes zbarkojnë, pranë anijeve të tyre mbesin të gjithë ata që uri e tmerrshme kaploi vendin e tyre, erdhen pastaj shkojnë e gjëjnë strehim në Thesalië, ku banoret helenë detare Atinase udhëhequr nga Miltiadi, shperndahen nuk kishin mundësi të perballonin lodhjen e metejshme, smundjet ngjitëse që moren një pjes të mirë të rinisë që i pranojnë dhe iu japin tokë, si e kemi thê mê lartë; në në vende të ndryshme në vitin 515 parakrishti. Disa por edhe për të siguruar terheqjen nëse ndermarrja e ishte shpres e ketij populli. Tani qinjët e tyre që ndjenin tokat pjellore ku së pari kishin zënë vend pellazgët në prej tyre shkuan ne Azië, themeluan qytetin Plakia deh tyre në toka të reja nuk do kishte sukses. se momenti i hakmarrjes kishte ardhur, i sulmuan krye me Pellazgusin, shefin e tyre qe pastaj debohen Skilake, të tjerët u strehuan nê sujdhesen e malit Atos, Keta që mbetën në dalje të lumit Po, ngelen aty pêr papritmas dhe i shkatrruan krejtësishtë! Pellazgët mê në dodon e me tej ne Italië... Boeisinët tani jetonin në de ndertuan disa qyteza te vogla. Disa prej tyre kishin një kohë, ndertuan një fortifikim prej gurve dhe duke nuk ia arriten të bashkohën, u shperndanë nê të gjitha Thesalië dhe kishin ngritur vendëbanimet e tyre të para. mbetur ne keto vende edhe ne kohen e Tukididit e parë që askush nuk i trazonte, themeluan një qytet dhe anët, perveqse një numri të vogël që mbeti ende pêr Jetojnë ne keto toka rreth tre shekuj, dhe më në fund te Herofotit, ku siaps tyre kishin ruajtur ende gjuhën e quajten Spina, sipas emrit te gjirit ku u ndalen. Ky një kohë nê Italië, nën kujdesin e ktyre Aborigjenêve. edhe keta refugjatët Boesianë dëbohen prej Thesaliotve e tyre pelalzge ne kete vend afer Atos mirëpo edeh qytet luajti pêr një kohë të shkurtër rëndêsi të madhe Ata që shpetuan iu drejtuan orakulit për të nxjerrur vendas..! Janë të detyruar të kthehën nga kishin ardhur, nje koloni tjetër kishte shkuar në Trakë, ne qytetin në zhvillim dhe prosperitet ndër të gjitha qytetët tjera të kêshillat e duhura se ç’duhej të benin pêr të mbijetuar. në Boesinê e tyre, mirëpo,e shohin qe ishte pushtuar Krestonë, deh per ate e quajti Herodoti Krestonën si detit Jonienë dhe mbeti një kohë të gjatë zotnuese e këtij Pergjigjëja e Oraklit ishte e prerê; nuk i kishin zbatuar nga Pellazgët dhe disa Trakë, i detyrojnë të largohën qyteti i Pellazgeve. pagina 3 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Storia Hylli, mbreti i parë i ilirëve dhe misteri i kafkës së kristaltë (Vijon nga faqja 1) shërimit që secili prej nesh ka në vetvete”, – shkruan NJË HISTORI E SHKURTËR E KAFKAVE Joky në lidhje me një eksperiencën e saj pranë kufijve TË KRISTALTA të së pabesueshmes. Publiku filloi të njihej së pari me kafkat e kristalta, aty Joky ka në koleksionin e saj 11 kafka të kristalta nga fundi i shek. 19. Në këtë kohë, shumë muzeume që kanë ardhur nga anë të ndryshme të globit. Secila të botës filluan të shfaqnin interes për paraqitjen e prej tyre mban një emër. Secila prej tyre ka një histori objekteve antike nga civilizimet e shkuara. Në këtë shekullore. Secila ka legjendën e vet. “ET”, kafka e mënyrë në vitin 1878, “Musèe de l’homme” në Paris kristaltë për të cilën Joky thotë se i ka shpëtuar jetën dhe “British Museum” në Londër, kishin secili në falë vetive kuruese që ajo ka, i përket civilizimit të pronësi nga një kafkë të kristaltë, të cilën e shfaqnin Majave. Në vitin 1906 një familje maja, e cila banonte para vizitorëve. Besohet se që të dyja këto kafka e në Guatemalë, duke gërmuar në tokën e tyre gjetën kanë origjinën nga Meksika (ka mundësi që të jenë “ET”. Joky e mori këtë kafkë në vitin 1991. Disa të lidhura me rrënojat antike dhe varret e lashta) dhe priftërinj maja, të cilët janë sensitivë dhe kryejnë lidhen me pushtimin francez, që u bë në vitin 1860 ritualet antike të popullit nga vijnë, thonë se ajo atje. Fillimisht i pati në dorë një shitës antikuariatesh kafkë e ka origjinën nga kostelacioni i Plejadave dhe e më pas ato përfunduan në muzetë e lartpërmendur. se Joky është ruajtësja e duhur në rrugëtimin që ajo Nuk ka asnjë proces, i cili mund të ndihmojë në kafkë duhet të bëjë. Ashtu si kjo edhe kafkat e tjera të datimin e kafkave të kristalta. Karbon 14 mund të koleksionit të Joky-t, kanë historinë e tyre. “Oceana”, datojë vetëm substancat organike dhe kristali i kuarcit është një kafkë prej berili, e cila ka kaluar nga një nuk është. Një prej mënyrave me të cilat kërkuesit dhe tribu në tjetrën, duke udhëtuar nëpër Peru, Ekuador, koleksionuesit e tyre përpiqen të njohin vjetërsinë e Kolumbi, Brazil etj., derisa ra në dorë të një fshati të një kafke të tillë, është nëpërmjet sensitivëve (persona Një tjetër teori është edhe ajo e Tokës bosh në thjeshtë në Pyllin e Shiut në Amazona, Brazil. Ata ia me aftësi psikike të zhvilluara në drejtimin e shikimit brendësi. Ata që e besojnë këtë teori, mbështesin idenë ofruan Joky-t këtë kafkë në vitin 1997. të së shkuarës dhe të së ardhmes). Një mënyrë tjetër se Toka në brendësi është e zbrazët dhe në qendër të “Shui Ting Er”, është një kafkë prej amazoniti, që është edhe vëzhgimi i sipërfaqes së tyre nëpërmjet saj ka një diell të vogël. Polet janë hyrje-dalje për në origjinën e ka nga jugperëndimi i Mongolisë, pranë mikroskopëve shumë të fuqishëm. Për datimin e tyre këtë pjesë të izoluar në brendësi të tokës, e cila banohet kufirit kinez. Ajo u zbulua 140 vjet më parë nga një shfrytëzohen edhe legjendat dhe informacioni që kanë nga një civilizim shumë i zhvilluar. Graviteti, i cili arkeolog kinez i quajtur Yeng Fo Huu. Në vitin 1930 indigjenët apo që kanë pasur në lidhje me këto kafka. gjendet në koren e tokës me trashësi prej 800 miljesh, një misionar danez, Pastor Utkielen, e bleu atë nga tregohet e gatshme të tregojë historinë e kësaj kafke, Po çfarë duhet pasur parasysh kur thuhet kafkë mban të tërhequr objektet dhe njerëzit në brendësi familja e arkeologut dhe në vitin 1992 ai ia dha Jokyt por edhe ajo vetë nuk di shumë në lidhje me të. Emri i e kristaltë? Një kafkë kristali është një copë kristali të tokës në të njëjtën mënyrë si edhe në jetën në këtë kafkë. “Mannsur”, quhet kafka prej gurit lapis personit që e kishte nën ruajtje në fillim fare këtë kafkë kuarci e gdhendur në formë (ose përafërsisht) të një sipërfaqe të saj. Ata që mbështesin këtë teori, besojnë lazuli dhe ajo është zbuluar në vitin 1995 në një zonë të kristaltë, nuk dihet me saktësi, por ajo bën pjesë në kafke njerëzore. Ka dy tipa kafkash që ekzistojnë. Ato se 13 kafkat e kristalta përmbajnë kodet gjenetike të të Pyllit të Shiut në Amazona, nga një fis inkas i Perusë kategorinë ku hyjnë kafkat më të vjetra ose kafkat e që janë gdhendur nëpërmjet një procesi të njohur nga 12 fiseve që jetojnë në brendësi të tokës dhe e 13-ta veriore. Tuki, udhëheqësi shpirtëror i fisit, tregoi se si lashta, vjetërsia e të cilave fillon nga 1000-1500 vjet gdhendësit modernë të kristalit, të cilat quhen kafka përfaqëson familjen kryesore të tyre. Këto janë teori ata e vunë kafkën në një shpellë për ta pastruar para se të vjetra e më tutje. Edhe pse zotëruesit fillestarë të të tanishme dhe të tjera që janë gjetur në rrënoja dhe mund të lihen mënjanë, por edhe po të duash të ta përdornin. Ata ishin të bindur se duke ia dhënë këtë këtij artefakti ilir nuk dihen me saktësi apo më saktë të lashta apo që kanë kaluar dorë më dorë që nga lësh mënjanë betejën që zhvillojnë njerëzit që janë kafkë Joky-t, do të kishin të mira më shumë. janë të mbuluar nga mjegulla e mistershme që ende kohëra të shkuara e që quhen kafka të lashta kristali. shëruar dhe ata që kryejnë rituale të tilla shërimi me “Baby Luv” është një tjetër kafkë e koleksionit. Një mbulon, universin ilir, nga kjo mjegull del si reflektim Më interesantet ndër këto kafka janë pa dyshim të mjekët profesionistë, nuk mundesh sepse asnjëra prej kafkë kuarci me një ngjyrë rozë të këndshme. Ju dha legjenda që shoqëron këtë kafkë. Historia e saj bëhet lashtat. Këto kafka janë gjetur kryesisht në rrënojat e palëve nuk heq dorë nga ideja e vet. E mbi të gjitha, Joky-t në vitin 1993 nga një përfaqësues ligjor rus, akoma më e mistershme nëse mendon se breza të tërë civilizimeve të vjetra të Amerikës (Maja, Astekë etj.), nuk mund të lihet mënjanë përfundimi i shkencëtarëve që po merrej me ndarjen e një trashëgimie. Kjo kafkë e kanë pasur nën ruajtje, në zotërim dhe e kalonin si por edhe në vende të tjera të botës janë gjetur po që kanë vëzhguar kafkat e lashta të kristalta – ngritja është gjetur nga fillimet e shek. 19 në një varrezë në trashëgimi dorë pas dore. Nga familja që e kishte së ashtu kafka të tilla. Njihen katër tipa kafkash të tilla: e supeve të tyre është shumë kuptimplotë. Mund të Ukrainë, nga një murg rus. Daton aty rreth vitit 700 fundmi në zotërim, nuk ka ngelur më njeri. Personi i prej kuarci të pastër, ametist (e purpurt), kuarc rozë flitet pa fund e të hidhen lumenj me teori. Një gjë nuk p.e.s dhe mendohet të jetë skithiane. Murgjit e mbajtën fundit ishte një grua e moshuar shqiptare 86-vjeçare, dhe kuarc i mjegulluar (nga gri deri në të zi). Kafkat e ka nevojë për teori. Ato janë të vërteta dhe nuk dihet këtë kafkë për 200 vjet derisa ra në duart e një familje e cila kishte shkuar nga Mali i Zi në SHBA e duke lashta të kristalta kanë habitur gjithmonë shkencëtarët. sesi janë prodhuar. Janë një gjurmë, që ndoshta tregon ruse. Vetë murgjit mendonin se kjo kafkë edhe pse mos pasur më trashëgimtarë, u bë edhe personi i Disa prej tyre janë çuar për t’u vëzhguar e kontrolluar lavdinë e dikurshme dhe shkëlqimin e epokave të arta ishte përdorur nga skithët, i përkiste realisht një fundit me origjinë shqiptare që e ruajti kafkën. Fisi i në laboratorët e veçantë që ka HeWlett-Packard, në të njeriut. periudhe më të vjetër, asaj të Kimerëve. “Jeziuti” është saj e kishte këtë kafkë nën ruajtje për shekuj të tërë. San Francisko, pasi kjo kompani është e zhvilluar një kafkë prej kristali të pastër, që ka rënë në dorë të Ashtu si kafkat e tjera të koleksionit të Joky-t, të cilat në drejtimin e kërkimit në fushën e kristaleve dhe NJË KAFKË E KRISTALTË SHQIPTARE Joky-t në vitin 1993. Mendohet që ajo të ketë lidhje me mbanë emra të lidhur me historinë e tyre, edhe kjo ka laboratorë nga më të mirët në botë. Asnjë prej Le të kthehemi përsëri te lidhja që kanë shqiptarët Shën Frensisin e Asizit, shenjtori mbrojtës i kafshëve. kafkë ka emrin e saj. Kafka quhet Janus. Por se përse shkencëtarëve nuk arrin dot të japë një përgjigje se si me një prej këtyre kafkave të kristalta. Momentalisht, Kjo kafkë mendohet të jetë gjetur në vitin 1534 dhe ajo quhet në këtë mënyrë këtë nuk e dimë. “Nuk kam civilizime primitive kanë arritur të bëjnë një gjë të tillë në botë ekzistojnë shumë njerëz që janë në kërkim të Joky e mori nga një manastir amerikan, i cili kishte shumë informacion në lidhje me Janusin. Kam marrë pa pasur asnjë aparaturë të sofistikuar e ç’është më e këtyre kafkave. Disa prej tyre madje kanë arritur që të nevojë urgjente për para. “Zjarri Madhështor”, është informacion në lidhje me këtë kafkë nga një tregtar habitshme, në kundërshtim edhe me ligjet e fizikës. ndërtojnë edhe koleksione me kafka të tilla. Një prej një kafkë kristali jasper, e cila ka një ngjyrë të kuqe të kristalesh në SHBA. Atij iu ofrua fillimisht kjo kafkë tyre është Joky Van Dieten. Koleksioni i saj përmban ndezur. Është gjetur në Kolumbi në një shpellë pranë e kristaltë. Personi në fjalë quhet Eric Vintzi dhe TEORI TË NDRYSHME NË LIDHJE disa prej kafkave më të njohura në botë dhe përbëhet kufirit të Ekuadorit, pranë qytetit Safadana pranë Rio atij i ishte drejtuar një grua e moshuar me origjinë ME KAFKAT E KRISTALTA prej 11 kafkash kristali të tipave të ndryshëm. Është d’Oro. Fisi që e kishte, flet gjuhën aramaike (fakt tejet shqiptare, e cila kishte emigruar para shumë vitesh Nga shumë prej kërkuesve mendohet se numri 13 73 vjeçe. Ka lindur në Holandë dhe ka jetuar atje i çuditshëm!!!). Joky e mori këtë kafkë në vitin 2002. bashkë me familjen e saj në SHBA. Duke qenë se e është i lidhur me ritualet që dikur mund të kryheshin për rreth 40 vjet derisa emigroi në Kanada. Në të “Darth Vader”, është emri i kafkës që është gjetur moshuara nuk kishte më persona të familjes gjallë, me këto kafka të kristalta, duke vendosur një në mes shkuarën është marrë kryesisht me biznese e më në Idar Oberstein, Germany, në vitin 1926. Fëmijët kishte vendosur ta shiste kafkën e kristaltë, të cilën dhe 12 të tjerat në mënyrë rrethore. Mund të ketë saktësisht, importim makinash Ferrari dhe Maserati. janë ata që e pëlqejnë më shumë sepse ajo ka një familja e saj e kishte mbajtur në zotërim për 400 vjet. pasur disa lloje të ndryshme kafkash të shpërndara në Gjithashtu ka qenë edhe një përfaqësuese për shitjen ngjashmëri me atë të filmit “Star wars”. “Retë”, është Kështu, në këtë mënyrë erdhi Janus tek unë. Do të doja grupe me nga 13 copë, por akoma nuk është provuar e “Alfa Romeo”-ve sportive. Kur ishte e re Joky ka emri i një kafke tjetër të koleksionit. Këtë emër ia ka të kisha një informacion më të zgjeruar për Janusin, kjo gjë. qenë një pilote makinash gare dhe Ferrari, Jaguar, vënë Robert Rhodes kur e bleu në dyqan kristalesh. por fatkeqësisht për Shqipërinë ka pak informacion”, Në lidhje me këto kafka tregohen histori të ndryshme Alfa Romeo etj, nuk ishin makina të cilat i tregtonte, Kafka është gjetur në Nepal dhe ka një pamje të – thotë Joky, pas një kontakti në të cilin i kam kërkuar se si ato kanë ndikuar në shërimin e njerëzve të por ishin makina që i ngiste në atë kohë. Ajo ka hyrë mjegullt qumështore. Roberti ia dha këtë kafkë Joky-t disa të dhëna me tepër për këtë kafkë kristali ilire. E ndryshëm apo se si kanë rritur aftësitë psikike të tyre. në histori si femra e parë që ka pilotuar makinat e për t’ia shtuar koleksionit. “Jut dhe Jul” ose kafkat e si të gjitha kafkat që ajo ka në zotërim, të cilat kanë Ka pasur njerëz që kanë rënë në gjendje transi vetëm garave në Evropë. Gjithashtu ajo ka praktikuar edhe meteoritit. Këto dy kafka janë gjetur aty nga shekulli lidhje me kostelacione yjore, fise që flasin gjuhë të nga kontakti me këto kafka dhe kur janë përmendur, sporte të tilla si: gara me anije (fituese gjithmonë), ski, i 19 dhe thuhet se janë bërë me materialin e një çuditshme, indigjenë të Amazonës etj., edhe kjo kafkë çuditërisht kishin informacione në lidhje me ngjarje patinazh artistik, sporte ekstreme etj. Por Joky nuk ka meteoriti, i cili ka rënë në Meksikë në kohët e lashta. ka historinë e saj që ka lidhje me mrekullinë. Kafka e të ndryshme. Por fenomeni më i diskutuar në lidhje qenë vetëm një sportiste e talentuar, sepse të njëjtin Këto ishin kafkat e koleksionit të Joky-t. Këto përveç kristaltë ilire, Janus, sipas legjendës që i është thënë me to janë imazhet holografike të cilat shfaqen në talent e ka pasur edhe për muzikë. Ajo vazhdon edhe njërës, kafkës së kristaltë ilire, e cila ka një legjendë edhe Joky-t, është kafka e mbretit të parë të ilirëve. Kjo brendësi të kafkave, nëse atyre u bie drita nga kënde sot që të mos e ndajë nga vetja harpën e saj, këtë vegël më të çuditshme se të tjerat. Kjo është, në mos e fundit është kafka e mbretit Hyll. Ilirët, pas vdekjes së mbretit të veçanta apo edhe nëse bien në kontakt me energji muzikore që shoqëron në çdo udhëtim. Ka një djalë në e koleksionit nga më të fundit që ajo ka shtuar. Joky të tyre, e morën kafkën e tij dhe e futën në një enë njerëzore ose nëse goditen nga valë sonore. Figurat Kanada dhe një vajzë në Amerikë dhe këta janë fëmijët mbajtëse, e cila ishte e mbushur me ujë të magnetizuar e shfaqura që njerëz të ndryshëm kanë parë janë të e saj të vetëm. Ajo zotëron edhe shtëpinë më të vjetër (ujë që ka ngarkesë pozitive apo negative të ndryshme shumëllojshme, kafshë, njerëz objekte etj. Askush nuk në botë të ankandeve. Tashmë, udhëton nëpër botë nga ai normali në varësi të raportit oksigjen/hidrogjen). di me saktësi se si mund të prodhohen ato dhe përse me koleksionin e saj duke kryer ceremoni e rituale për Në këtë mënyrë ilirët e merrnin me vete në çdo betejë njerëzit shohin ato figura. Ka teori të ndryshme në t’u ardhur në ndihmë njerëzve dhe për të ndarë me ta enën që mbante kafkën e mbretit të tyre Hyll. Ata lidhje me këto kafka. Mendohet se mund të jenë një eksperiencën shpirtërore që përfitohet nga kontakti me fituan çdo betejë. Por kjo enë mbajtëse e kafkës së formë e ngjashme kompjuteri, e cila vihet në punë nga këto kafka të kristalta. Hyllit, në ato kohë do të goditej nga një vetëtimë, e drita apo prekja dhe që mund të kenë informacion të “U bëra pronare e kësaj kafke në vitin 1991. Kisha cila pasi e thyen enën, e kthen ujin, kafkën madje dhe regjistruar në brendësi të tyre. Ato mund të lidhen në hequr një tumor nga koka, të cilin e kisha në madhësinë bimët e sipërfaqen e tokës ku ra ena, në kristal. Në të gjithë botën me njëra-tjetrën (një tip interneti) dhe të e një kokrre portokalli. Mjekët jo vetëm nuk besonin që këtë mënyrë kafka e mbretit Hyll u përjetësua. Ajo u shkëmbejnë edhe informacion. mund të ecja me këmbët e mia, por ata nuk besonin bë e kristaltë dhe erdhi shekull pas shekulli deri në Ashtu si në legjendat e lashta që tregojnë indigjenët as se do të jetoja. Në udhëtimet e mia, pa e ditur edhe ditët tona. Kjo është legjenda që shoqëron këtë kafkë që shpeshherë i kanë pasur në zotërim këto kafka të vetë se përse e mbaja këtë kafkë të kristaltë, “ET”-në, ilire, e cila mban emrin e një perëndie etruske, Janus. kristalta, ato janë në gjendje të shërojnë njerëzit. Kjo gjithmonë në çantën time të shpinës. As vetë nuk e di Natyrisht që çdo legjendë apo mit e ka një të vërtetë gjë është deri diku e pranueshme, sepse ka raporte se përse e kam bërë këtë zgjidhje ose se përse kisha në brendësi. Mund të hedhim hipotezën se kafka e njerëzisht të ndryshëm që kanë pësuar shërime të zgjedhur që të mbaja pikërisht atë kafkë e jo një tjetër. mbretit Hyll ruhej vërtet në një enë të tillë, e cila falë mrekullueshme nga përdorimi i kafkave të kristalta. Përgjigja erdhi në formën e një shërimi shumë të shpejtë ngarkesës së ujit apo metalit që mund të ketë pasur, Natyrisht, që duhen bërë kërkime shkencore të thelluara nga tumori, pas dy ndërhyrjeve kirurgjike për heqjen të ketë tërhequr ndonjë rrufe. E duke qenë se rrufetë në lidhje me këtë gjë, për të arritur në përfundime e tij. Në ndërhyrjen e dytë unë kam përjetuar një NDE janë parë si “armë” e Zotit apo zotave, natyrisht që më konkrete. Sipas kulturave të ndryshme indigjene, (shënim: Near Death Experience-Eksperiencat pranë kjo mund të jetë marrë si shenjë e hyjnive. Megjithatë, këto kafka kanë luajtur një rol kyç në jetët e atyre vdekjes që vijnë si pasojë e atyre rasteve kur persona kjo është thjesht një hipotezë, e bazuar në historinë që njerëzve dhe janë parë si lidhje me Zotin, në mënyra të ndryshëm vdesin për pak çaste dhe kthehen sërish shoqëron këtë kafkë misterioze. Kjo kafkë kristali ka të ndryshme e të variueshme sipas fiseve. Mënyra në jetë. Këta njerëz ka raste që përjetojnë vizione. Ky lidhje mitike me ilirët dhe është ruajtur nga shqiptarët e pashpjegueshme me të cilën ato janë ndërtuar, i fenomen është studiuar gjerësisht nga mjekësia). Ishte për shekuj me radhë. Emri Hyll, Yll, Ill (në variante ka shtyrë disa kërkues të hedhin edhe hipotezën se pikërisht kjo eksperiencë e cila më dha edhe përgjigjen dialektike të ndryshme), është një emër akoma shumë mund të jenë të krijuara nga qenie jashtëtokësore. Por se përse e kisha mbajtur për aq kohë ET-në në çantën i përdorur nga ne shqiptarët. Po ashtu, është fakt se nuk janë këto të vetmet teori. Ka të tjerë akoma që e time të shpinës. Dola nga spitali 7 ditë pas ndërhyrjes Një prej kafkave të kristalta, të cilat Joky ka në koleksionin e ky emër shoqërohet ngushtë më një prej emrave më lidhin ekzistencën e tyre me qytetërimet e zhdukura të së dytë kirurgjikale dhe nuk u ktheva më kurrë aty. saj është pa dyshim edhe nga më të njohurat. Bëhet fjalë për të njohur të antikitetit, me emrin e pellazgut Herkul Atlantidës apo të Lemurias. Jam mrekulluar gjithmonë nga fuqitë natyrore të atë që mban emrin “ET” (ExtraTerrestrial-jashtëtokësore). dhe me vizitën e tij në Epidamn apo Durrësin e sotëm. Dialetto Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 4

Nga BRAHIM AVDYLI origjinë arbërit (pra avranitasit), nënës së Herkulit, i cili ka udhëtuar kudo, edhe në Egjiptin e vjetër, por kjo nuk ë pjesën paraprake e kemi vërtetuar se Dodona EVROPA E BASHKUAR është gjeneza e qytetit të vjetër për Dodonën, as gjeneza e ka prejardhjen nga malet e larta të Tomorit, “e vetme” për këtë qytet- siç thotë Niko Stylo, por Dodona të Shqipërisë, për të cilën na flet me gjuhën pa numër, që i bie në Orop të Greqisë së sotme. N “Qyteti i Dodonës” shtrihet nga pendët greke e malit të shenjtë Perikli Ikonomi; na flet me gjuhën e emërtimeve rreth e rrotull këtyre bjeshkëve të larta DHE SHQIPTARËT në shumë treva, për të përligjur të dhënat e tyre, e të shenjta, që e ruan kudo kjo bjeshkë e madhe sh- sikur janë “atdheu” i të parëve të Evropës. Dinë qipe deri në ditët e sotshme; me gjuhën shkencore të të thonë se “Zotat” dhe “Zeusi” ka lindur në tokën shkencëtarëve të vjetër grekë, që analizohen nën dritën e tyre, që e mbajnë ata, i kanë veshur me emra të e gjuhës së mbetur gjallë, gjuhës shqipe, dhe bëjnë rrejshëm, me tipare të rrejshme, me veti të rrejshme, fjalë vetëm për malet e Tomorit, sado që kanë gërmuar etj. Harrojnë se ata vetë e kanë cituar “origjinën” në Janinë të Epirit pellazgo-ilire, gjoja sikur janë “në e Greqisë prej pellazgëve, që kanë shtrirje nëpër tokë greke”, duke gjurmuar. Në radhë të parë, e kemi territorin e sotshëm të Greqisë, që është një gënjeshtër deshifruar çka do të thotë “Epiri”, sado që Evropa na e shumëfishtë. Pellazgët e vjetër hyjnorë janë pellazgo- e nxjerrë për “tokë greke”. ilirët dhe shqiptarët, nuk janë grekët. Pellazgët e Por, ende do të merremi me Dodonën, me qytetin vjetër kanë ditur të popullojnë tërë Evropën dhe nuk e Dodonës së dytë, e cila nuk e “sheh detin”, nuk është janë grekët. Pellazgët e vjetër dhe shqiptarët e sotëm “dimërkeqe”, dhe nuk e ka Lopësinë për skaj, as fushat i kanë udhëhequr të gjitha shoqëritë e vjetra, prej e pambarim të Myzeqesë. Në e kemi parë se “qyteti Mesopotamisë, Indisë, Babilonisë, Persisë, Sirisë, i Dodonës”, i ka në të vërtetë dy vende në Shqi- Libisë e Izraelit dhe Jordanisë, nëpër Egjiptin e vjetër, përi, rreth Tomorit dhe në Tomor. “Shkencëtarët” Libi, Etiopi, Algjeri, Marok e Spanjë dhe tërë Evropën, gjurmojnë rreth “qytetit të parë” të Dodonës dhe nuk Ballkanin apo Gadishullin Ilirik, pa harruar Turqinë e e shohin Dodonën e Tomorit. Pseudoshkencëtarët sotme, që mbanë aq shumë shqiptarë, dhe kthehemi dhe shkencëtarët e vjetër Evropian e greko-sllavë, prapë në rreth, deri në Indi. Pra, pellazgët hyjnorë apo të Botës i numërojnë “zbulimet” e tyre, sikur atje janë pellazgo-ilirët, borealët, shqiptaret. fillon miti i krijimit të botës dhe mitologjia “greke”. Po të mund të quhej “Pellazgjia” vendi i të gjitha Ky është për ta “qyteti i parë”, sepse nuk e shohin të trojeve të gjëra anë e përtej, në të tri kontinentet vërtetën. De fakto, ai është qyteti i dytë apo i tretë i ku kanë qenë, që e përbëjnë një “atdhe” të këtyre Dodonës, i ndërtuar në Tomar të Epirit, “i lakuar” njerëzve të parë, atëherë janë shqiptarë, pra pellazgo- nga pendët greke, që duan ta nxjerrin “zanafillën” e ilirë, sepse e kanë mbajtur “plisin para tij. Askujt nuk i shkon ndërmend të analizojnë jep se është ndërtuar, Dodona “e vetme” në Orop, pa e bardhë”, ndonëse sot flasin gjuhë të tjera. Çdo botës nga “territori grek”, i cili është grabitur nga grekët emrat sipas kuptimit të tyre historik dhe të gjejnë se pasur asnjë gjurmë të këtij qyteti të lashtë në rrënojat e pamëshirë, d.m.th. prej territorit pellazgo-ilir, prej komb e ka historinë e vet, edhe kombi shqiptar. Të prej cilës gjuhë kanë filluar të shkruhen ata. Mund ta gjetura, pra Dodonës. huajt, rreth e rrotull, na kanë shkatërruar, na kanë duarve dhe mendjeve të tyre. kuptojnë deri diku se deti i “jon-ë” e ka domethënien e “Za-longo” është një tog fjalësh, sipas Niko Ne do të futemi në një analize shkencore me libra copëtuar; na kanë grabitur; na kanë zvogëluar; na kanë vetme sipas gjuhës shqipe, sepse ai, sipas greqishtes nuk Stylos, sepse “longo” shënon një pyll, ndërsa “za” shtyrë me dhunë që ti themi fjalët e tyre “shkencore”, të veçanta të kësaj çështje, që është e domosdoshme të ka kuptim. Ai nuk shpjegohet pa gjuhën e sotme shqipe. shënon një zë të gjallë, por edhe të pavdekshëm merren në këtë shqyrtim. Ne po e fillojmë së pari me se ne nuk jemi të parët; se nuk jemi pellazgë; se madje Këtyre gjurmuesve nuk u bien ndër mend që të njohin dhe Zalongo nënkupton Pyellin e Alkminës. Emri i nuk e flasin gjuhën pellazgo-shqipe prej gjenezës së Niko Stylon, duke vazhduar me të tjerë. ligjet e këtyre gjuhëve dhe vrapojnë vetëm pas “emrave” Alkminës është në fakt Almina, sepse në tekstet jonike Niko Stylo e fillon këtë shqyrtim me studimin e kombeve; se jemi të ardhur në tokat tona autoktone; të zotave, të veshur me dhunë me petkat “greke”, me shënohet “Alje”, të cilin, më vonë, e shënojnë edhe se nuk kemi pasur gjuhë; se vonë kemi filluar të Mumies së Alkmenës, të gjetur e të ruajtur në Muzeun mija petka të “mitologjisë greke”, që de fakto nuk janë “Alie”, pra Almina, jo Alkmina. Kështu na del qyteti Kombëtar të Zagrebit, në Pavionin e Arkeologëve të shkruajmë një gjuhë prej “Formulës së Pagëzimit”, në “greke”, por pellazge-shqipe. që e përshkruan Plutarku, atje ku është gjetur varri i vitin 1462, etj. këto që janë gënjeshtra të kulluara Egjyptit, e cila është kufoma e një gruaje, e njohur Dialektet jonike, mandej edhe ato dorike, Alkminës, në veri të lumit Akeronda, siç e quajnë sot, si Agramer Mumia. Sipas Plutarkut, të theksuar nga armiqësore për ne, plot “shkencëtarë” shqipfolës, që sipas Niko Stylos, ne i quajmë sot dialekte të gjuhës ku siç thotë Plutarku se e pa nga Aliarto, që kjo do të pëshpëritin në gjumë gënjeshtrat e mbjella me dhunë, vetë Niko Stylo, çvarrimi dhe varrimi i Alkmenës ka së mbetur gjallë, gjuhës shqipe.3) Dodona, po ashtu thotë se ishte në vendin e lashtë dhe të ri, në Orop. ndodhur në kohën e Faraonit Nektanavi i Parë, gjatë dhunës mijëvjeçare mbi shqiptarët. Dhe, nuk sipas të njëjtit, “ishte e vetmja në Epirin e vjetër dhe të Duke shqyrtuar vendin përreth, na jepet Zalongo. të vjen çudi kur i dëgjon “shkencëtar të Evropës” që mbretërimi i të cilit është më 378 p.e.s., d.m.th. në vonshëm”,4) dhe se “për Dodonën do të shkruante vetë një Siç thotë Serafim Ksenopulos, sipas Niko Stylos, hapësirën kohore që e përcakton analiza e karbonit të 5) i pëshpëritin dhe i rrisin këto gënjeshtra, sado që nuk libër të veçantë”. Ky është gabimi i dytë shkencor “Lamari është vend i Epirit, që nisë në malin e Rinjashit janë aspak të vërteta. Nuk është e vërtetë as ajo që e cohës së linit, me të cilën është mbështjellë ajo, d.m.th. që e bënë edhe vetë Niko Stylo, sepse “Dodona” e tij dhe mbaron në gjirin e Ambrak. Përmbledh 15 fshatra Mumia e Zagrebit.1) thotë “shkenca evropiane” dhe “shkencëtarët” e shumtë nuk “e sheh detin”, nuk i ka “malet e lashta plot me të banuar me kristianë grekë (kur thotë “grekë”, ai bën të botës. Njëri vjen nga Zvicra, qendra e Evropës, Sipas Niko Stylos, varri i Alkmenës ishte në vëgjej”; nuk i ka “100 burime”; nuk është “dimërkeqe”; gabim të madh, sepse nuk ka pasur “grekë” atëherë Dodonën e lashtë, mu pranë pemës së lisit të shenjtë, që po e marrim sot, Oliver Schmidt, i nderuar si 2) nuk është para saj “fusha e gjerë e Myzeqesë”; nuk është dhe aq më pakë “kristianë grekë”, shënimi i im, por “akademik” edhe në Akademinë e Shkencave të lisat e Figos. Pa u futur në librat e Apollodorit dhe “Lopësia” e vjetër, etj. Varrin e Almenës e përcaktonte po e citojmë ashtu siç është shkruar, sipas N. Stylos) autorëve të tjerë, të gjenealogjisë së emrave apo miteve Kosovës. Dihet se ka shumë miq të ngushtë serb e në Oropin e sotëm, pranë kishës së Shën Josipit, të e shtrihet deri në vendin e Alminës së vjetër”. (Faqe serbo-fil, që kanë lindur të përbetuar te djalli i madh “helene”, siç i quan me të padrejtë autori, kur e bën cilën e gjeti banori i fshatit, Jorgo Petriti, gjatë hapjes 234, të së njëjtës vepër të Serafimit). gabimin e parë shkencor, as nëse është Alkmena dhe janë armiq të përbetuar të shqiptarëve dhe të së një varri të lashtë, pra Mumien, të mbështjellë me Nëse e kalojmë në historinë kishtare të viteve të Kosovës, veçanërisht sot. Ai thotë se vazhdimësia nëna e Herkulit për grekët apo jo, ne po merremi vetëm fasho dhe me ndërmjetësimin e gjyshit të Niko Stylos, vona, në atë zonë e kemi peshkopatën e rogëve dhe me analizat e tekstit të Mumies, që janë me alfabetin 6) iliro-shqiptare “nuk mund të provohet për shkak të e dërgoi në Tergjest. të Kozyllit apo Mezyllit, e cila më pas është quajtur 8) jonik, alfabet i vjetër dhe pikërisht i alfabetit që e mungesës së gjurmëve të mjaftueshme të gjuhës ilire” . Të dhënat mbi këtë Mumie i gjejmë te Serafim Manastiri i Kozyllit, në Lindje të Manastirit të sotëm të Gjuha ilire ka qenë gjuha shqipe, nuk ka si të mos përdorte kleri i Dodonës së lashtë, për ne i Dodonës Ksenopulos, i cili ishte bërë Metropol i Artës, me Zalongos. Këta emra, me rrënjë të përbashkët “yll”, që së dytë apo të tretë, i cili ndjek një përvojë tjetër nga ketë lënë gjuhë tjetër dhe ai u referohet vetëm armiqve 27 Janar 1864. Në librin e tij, ndër të tjera, thotë do të thonë “pyll”, janë domethënëse, dhe fjalët “koz” tanë të mëdhenj nëpër tërë ballkanizmit ekstrem, të metoda e shkrimit të sotshëm të gjuhëve Evropiane se ”midis këtij fshati dhe malit Zalongo, mendojmë se e “mez” janë fjalë avranitase, pra arbërore, shqipe, dhe të gjuhës shqipe, pra që fillonte nga e djathta politizuar kundër shqiptarëve, pra “linguistëve”. Ata është qyteti i Alkmenës, ku duken rrënojat e një qyteti të që e kanë kuptimin “virgjëri”, prej të cilave fjala e konsiderojnë me qëllim vazhdimësinë iliro-shqiptare e shkonte në të majtë. lashtë” (aty, në faqe 237). Kur thotë se janë “rrënojat “mezë” e ka humbur kuptimin e saj të drejtpërdrejtë Gjuha e tekstit është gjuha jonike dhe si “të pamundur”. Paralelen pellazgo-shqiptare nuk di e një qyteti të lashtë”, Niko Stylo mendon se është fjala të virgjërisë dhe atë fjalë e gjejmë në kuptimin “zogëz” “t`a vendosë”. Sikur shumë shkencëtar të Evropës, gjenealogjitë nuk janë shkruar me të njëjtin dialekt. Kjo për qytetin e Dodonës, “të vetmen”-siç e thotë ai, pra dhe “kërriq”, që përdoret sot si metaforë për vajzat dhe është arsyeja që specialistët të këtij teksti pretendojnë edhe ai e mbështetë “mendimin e linguistëve, të cilët qytetin e dytë apo të tretë apo me cilindo numër. djemtë e njomë, pra virgjër. e konstatojnë thjeshtë se ne nuk mund të provojmë që se gjenden në gabimet ortografike dhe se pranojnë Dihet se Alkmena apo Almena apo Alja është Pyelli i Kozyllit apo Mezyllit e tregojnë se është se nuk dinë çfarë gjuhe flisnin etruskët e vjetër dhe gjuha moderne shqiptare vjen nga ilirishtja, pasi nuk e varrosur në kohën e Naktanavit të parë, diku gjatë Pylli i Virgjëreshës, ose edhe Pylli i Alies, pra Alminës, njohim aq mirë sa duhet. Mund të ekzistojë vazhdimësi mendojnë se ky shkrim atyre u përkiste. përfundimit të sundimit të tij në vitin 378 p.e.s. Pirro të thënë nga grekët Alkminës.7) Por, këtu është një plotësim i veçantë që e bën Niko iliro-shqiptare, por për momentin tonë ku ndodhen Burri ka jetuar në vitet 319-272 dhe e ka ndërtuar Aty mund të jetë fillimi i qytetit të Almenës, apo 9) Stylo, e të cilin e lënë pothuajse të gjithë “shkencëtarët” kërkimet tona, kjo është një hipotezë.” gjatë kësaj kohe Dodonën e dytë. Ky shkencëtar na e Alkmenës- siç i thonë grekët, apo Aljes, siç e thonë në (Vijon numrin e ardhshëm) Fillesat e zgjimit kombëtar shqiptar në oborrin e Ali Pashë Tepelenës Nga DORIAN KOÇI ropian. Në këtë sens ideja evropiane e të vëmendjes ndërkombëtare dhe bashkë tyre është thelbësore në veprat e tyre me ta dhe gjuhën e tyre. Nuk besoj se do të iti 1789 është një vit emblematik për Evropën pasi ajo paraqitet si një vektor lidhës jetë ndonjë ekzagjerim pohimi se Ali Pasha dhe më gjerë pasi shënon lindjen dhe kon- midis së shkuarës së lavdishme greke dhe i nxiti studimet për gjuhën shqipe dhe kjo Vceptimin e ideve të reja për shtetin kombëtar. ringjalljes të së tashmes. Iluminizmi grek nuk është një meritë e panevojshme për të, Revolucioni francez përveç përmbysjes së madhe të lëvroi në qendrat e mëdha të kulturës ev- por nuk i është vënë në dukje deri më sot. shkaktuar në rendin shoqëror ngjiz dhe idealet e na- ropiane por pati dhe dy strehëza të për- [3] Pikërisht në këtë kohë kemi një përpjekje cionalizmit. Shumë shpejt me implikimin e Francës shtatshme ku ndikoi dhe kulturën vendase për një zhvillim kulturor të shqiptarëve ku në teatrin e Lindjes së Afërme, me traktatin e Kam- të atyre vendeve. Kështu Akademi e Re si paradigmë zhvillimi u morën veprat dhe po Formios në 1797 ku Franca anekson Ishujt Jo- pararendësja e tyre e krijuar në Voskopojë autorët e Iluminizmit grek, pasi dhe një pjesë nianë këto ide fillojnë të infiltrojnë dhe në Ballkan. në qytetin e ndodhur në territor shqiptar e këtij zgjimi kulturor erdhi nga figura që Infiltrimi i këtyre ideve korrespondon me periudhën dhe ku u përplasën kulturat greke, vllahe ishin formuar në shkolla kulturore greke dhe kur këto territore marrin një rëndësi jetësore për dhe shqiptare la një gjurmë të pashlyer ishin personalitete të kulturës ekumenike shtetet evropiane në zgjerim. Këtyre ngjarjeve që në memorien historike të komuniteteve ortodokse. Gjatë kësaj epoke, sidomos pas shestuan gjithë shekullin e XIX i kishin gjetur një që banuan aty por dhe më gjerë në Ball- forcimit të pushtetit të Ali Pashë Tepelenës, sofistikim ideologjik në lëvizjen e Iluminizmit që pat kan. Po kështu Akademia e Bukureshtit, e në fillimet e shekullit të XIX dhe rritjes së nisur në Francë që një shekull më parë por që kish cila ishte ngritur nën kujdesin e princave pranisë diplomatike në Janinë, ku dy për- rrezatuar gjithandej nëpër kontinent. Iluminizmi në Fanariotë që administronin principatat ru- faqësues të shquar, njëri i Francës repub- Ballkan ishte një lëvizje ideologjike, filologjike, lin- mune për më shumë se 100 vjet dhe oborri i Ali Pasha të mirat”.[1]Sigurisht që për popullsinë shqiptare, likane Fransua Pukëvil dhe tjetri i Mbretërisë An- guistike kulturore dhe filozofike në elitat e Ballkanit Tepelenës në Janinë ku iluministët grekë gëzonin pa- popullsi të cilës ai i përkiste, Ali Pasha përfaqësonte gleze, William Martin Leake ishin dy personalitete që u mundua të përçonte idetë dhe vlerat e Ilumi- tronazhin dhe favoret e këtij pashai karizmatik në një figurë të lartë dhe të pazëvendësueshme. Sipas shumë të kulturuar që kontribuuan shumë në nxitjen nizmit francez në botën shpirtërore ballkanike. Ai shkëmbim të shërbimeve diplomatike që i ofronin. Hobhausit të gjithë shqiptarët, edhe ata që nuk i janë dhe lëvrimin e kulturave vendase. ishte produkt i brezi të tërë shkollarësh jo vetëm Oborri i Ali Pashë Tepelenës në fakt përfaqë- nënshtruar fuqisë së tij, flasin me ekzaltim dhe kre- Të frymëzuar të dy nga Filohelenizmi dhe ringjal- në shkencat shoqërore por dhe në ato të natyrës sonte një mikrokozmos të Ballkanit të asaj kohe, ku nari për bashkatdhetarët e tyre dhe kur vjen puna lja e interesit për trashëgiminë greko-romake, ata nuk siAdamantios Korais, Neophytos Doukas, Rigas veç Iluminizmit grek ka zanafillën e vet dhe ringjal- t i krahasojnë me të, duken se ata vazhdimisht nuk do të qëndronin indiferent edhe ndaj kulturës shq- Feraios, Methodios Anthrakites, Evgenios Voul- lja shpirtërore e shqiptarëve që dalëngadalë nga një para i pëlqejnë meritat e të tjerëve. Kemi dëgjuar iptare pasi një pjesë e madhe e botës antike që ata garis, Athanasios Psalidas, Balanos Vasilopoulos elitë ushtarake dhe e ushtrimit të forcës do të për- vazhdimisht të thonë, kur bije rasti të bisedojnë për adhuronin shtriheshin në territoret shqiptare. Kështu and Nikolaos Darbaris të cilët ishin në kontakt ne piqej të shndërrohej dhe në një elitë politike dhe ndonjë pasha tjetër: “Ai nuk është siç është Aliu, ska Pukëvili do të ishte nxitësi kryesor i Marko Boçarit të filozofinë perëndimore për shkak se shumica më e kulturore. Rëndësia e personalitetit dhe oborrit të tij kokë të tillë”[2]. Ky adhurim i tyre për Ali Pashën shkruante në 1809 një fjalës greqisht-shqip nga bise- madhe tyre studiuan sa në Paris, Londër , Vjenë për popullsinë greke që përbënte një pjesë të konsi- kishte një bazë të fortë perceptimi që merrte shkas dat me familjen e shquar të Boçarëve, të shpërngulur apo dhe Berlin. Pjesë e rëndësishme e diskursit të derueshme të pashallëkut të tij pohohet nga fjalët e sa nga qeverisja efektive e territorit po aq sa dhe në në Korfuz, ndërsa William Martin Leake në një vepër tyre të tyre politik dhe kulturor ka të bëjë me ring- fjalët e iluministit grek Neofitos Dukas se Ali Pasha njohjen ndërkombëtare që po arrinin shqiptarët për të tij në (1814) ka botuar një fjalor në tre gjuhë dhe jalljen e Greqisë, të vlerave të epokës klasike por Tepelenën e “dërgoi Zoti që të edukojë të këqijtë dhe herë të parë pas tre shekujsh harrese. Ali Pasha në një Gramatikë të toskërishtes.[4] dhe shndërrimin e Greqisë në një vend modern ev- të nderojë të mirët, të pakësojë të këqijat dhe të rrisë fillim të shekullit të XIX i nxori shqiptarët në qendër (Vijon në faqen 17) pagina 5 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Antichità Besimi hënor dëshmi e autoktonisë së kombit Arbër Nga FATBARDHA DEMI vërtetohet edhe nga aftësia e saj e “mbijetesës” në periudhat e mëvonëshme. Ky fakt dëshmohet katër- (Vijon nga numri i kaluar) cipërisht me emrin kultik të Hënës. III- Emri kultik i Hënës ka qenë MAN-A dhe emri apo Hena, vdekja dhe shpirti i rrënja e saj “m/ma” është përhapur në shumë emërtime pavdekshem të dukurive natyrore dhe të shoqërisë njerëzore, në të Ky tatuazh i përdorur nga gjithe botën dhe sidomos në terminollogjinë e besimeve gratë dhe vajzat e krahinës së të mëvonshme. Zadrimës, sipas mendimit tim, shpreh Hënën në dy pamjet Hëna - forca hyjnore e saj: të dukshme dhe të padukshme, ose dy fazat Çfarë përmbledh në vetvete emërtimi FORCË ? Para kryesore: Hëna e plotë rrezatuese dhe Hëna që nuk së gjithash, në besim dhe mite, “forcën krijuese të jetës” shihet, apo «e zezë» siç njihet në praktikën e mistereve mbi tokë dhe të magjisë hyjnore, që buron nga Krijuesi (ezoterike), të heshtjes, të forcave magjike dhe të botës i plotfuqishëm. Sipas antropologes Antoneta Bertocchi, së të vdekurve. Paraqitja e rolit të dyfishtë të henes, në njerëzit primitivë i lyenin kockat e të vdekurve me bojë traditën popullore («të mirë» dhe «të keqe») është me “Varri i gjigandeve” (Siçili) Në planimetrinë e brendshme të varrit në të kuqe (ngjyrën e gjakut), sepse mendonin se gjaku rrenjë mijëra-vjeçare. Studiuesit e miteve, kanë vërejtur Mana-Kerioned (Francë) përmbante një forcë jetësore magjike (mana) që do të se në këtë paragjykim të saj, kanë ndikuar edhe njohja siguronte “ringjalljen”. e dallimit të stinëve të vitit. Hëna paraqitet si hyjneshë e Restall Orr, shprehet se, paraqitje të figurave që Emertimin “Mana” (energji jetësore) gjëndet në JETËS në periudhën e solsticit të dimrit dhe e VDEKJES dëshmojnë numrin 3 shprehin “lëvizjen e shpirtit” dhe gjuhën: Katalane (Spanjë), Çeki, Danimark, Kore, në kohën e solsticit të verës. Të gjitha perënditë e para se “kjo energji shpirtërore është thelbi i jetës”. Itali, Maqedoni, Japoni, Suedi, etj. Dhe në dukuri të dhe më të rëndësishme në mitologji, ishin hënore Ne sot, vetëm mund të hamëndsojmë se si ju lindi tjera të besimit, në : Gjermani, Francë, Lituani, Poloni, (paraqiteshin me krahë të shqiponjës, sepse Hëna paraardhësve tanë të lashtë, ideja për qënien e një Portugali, Finland, etj. Vdekja dhe Jeta, siç e pame ishte bijë e Ipes=Shqipes) dhe trashëgonin, sikurse pjese të pavdekshme në trupit e tyre. U desh të kalonte edhe më lartë, janë të lidhura me dy përcaktime të edhe ajo, lidhje të dyfishta, dmth me mbi-tokën e nën- shumë kohe, deri sa do të kuptohej se i vdekuri nuk figurës së Hënës. Për rrjedhojë edhe shpirti-mana” tokën dhe përfaqësonin dukuri natyrore. Mitollogjia ngjallej dhe të lindte idea e SHPIRTIT. Kjo kohë Pllakë varri e shk lidhej si me vdekjen ashtu edhe me jetën. Le te pellazge, ka krijuar figura madhore të hyjneshave pasqyrohet në fushën e arkeologjisë, me mënyrat e III kushtuar D-M kujtojme edhe nje here vargjet e Homerit drejtuar hënore të lidhura me natyrën: me pyllin, kafshët dhe ndryshme të varrimit (varrosje, djegje, mumifikimi) “Dis Manibus” Henes (Sellene): “Sunduese, nenshtruese e rrembimit gjuetinë, ujin, peshqit dhe lundrimin, tokën dhe malet të cilat gabimisht nga studiuesit, bëhen dëshmi për të (Perendise Mani). (forces), sunduese e njerezve, sunduese e gjithshkaje”. etj. Më e shquara ndër të cilat, sot njihet hyjnesha përcaktuar dallimin racor midis fiseve dhe popullsive. Sipas studiuesit G.Dumezil, idea e “shpirtit” në Artemisi (në mite përfaqëson Hënën e re). Një tempull Në fakt, ndryshimi i mënyrës së varrimit është shprehje zanafill, nuk lidhej me vdekjen, por me “energjinë – madhështor i Artemisit ngrihej në Sparten e krahinës e idesë së vdekje-ringjalljes që pati popullsia pellazge, origjinën nga gjuha sanskrite, ku “manas” do të magjike” të përjeteshme tek sendet. Para se të bëhej së Manit. Sipas Enciklopedisë Trecani, Artemisi qe në periudha të ndryshme kohore. Ndërgjegjësimi se thotë shpirti. Në Librat e shenjtë të etruskëve apo Marsi - perëndi e luftës, adhururohej kulti i heshtës dhe themeluesja e shoqërisë së Amazonave (murgeshave i vdekuri nuk ringjallej, nuk do ta ndalonte njeriun e siç quheshin Librat e Akerontit (Akeronti dhe lumi para perëndisë së Gioves, i ishte ngritur kult gurit. Më hënore) dhe në paraqitjet e herëshme ishte me krahë. lashtësisë të kërkonte “pavdeksinë”. Edhe në trupin e me të njejtin emër në Epir, përcillte shpirtrat e të vonë, njeriu primitiv këtë «energji-magjike» të sendeve Në traditën popullore shqipetare është e njohur edhe tij duhej të ndodhej pjesa e “pa vdekshme”(energjia vdekurve), ku përshkruheshin ritet e shenjtërimit, i dha kuptimin e «shpirtit» të përjetshëm “mana” duke hyjnesha e natyrës-Thana apo Zana sipas E. Çabeit, krijuese), siç kishte edhe Hëna. Keshtu lindi ideja e flitej edhe për hyjnitë Mani. Sipas mitologëve, kulti i “paisur” me të edhe njeriun. Një «mana» të tillë, kishte që mund të hamendsohet si një emërtim i ardhur “shpirtit të përjetshëm”, që shkëputej nga trupi i të Manit i romakëve e kishte origjinën nga besimi etrusk. edhe sëpata dy-tehëshe iliro-pellazge. Figura poshtë nga “hana”. Sipas studiuesit Moikom Zeqo, hyjnesha vdekurit (i cili i përkiste dheut) për t’u ngjitur në botën Në gjuhën babilono-aramaike “Mana” nënkuptonte tregon një sëpate të periudhës minoike. Thana (Thalana, Thana, Thalne) kishte po ato atribute e përtejme dhe ky vënd ndodhej në yllin e afërt dhe “shpirtin e lehte”. Në ishujt aziatik të Malajzise “mari” Sëpatat «dy tehëshe», sipas G. Dumezil, janë si hyjnesha hënore Artemisi. Këtë hyjneshë e gjejmë, të madh tokësor- në Hënë. Këtë pohim e gjejmë, jo emërtohet shpirti i të vdekurit. Në mitologjinë e lashtë përdorur që në Paleolitik gjatë flijimeve në Kretë e po me këtë emër edhe në mitologjinë etruske, si grua vetëm tek autorët e lashtë si Plutarku, por edhe në fiset baske (Spanjë), figura më e rëndësishme ishte hyjnesha deri në Azinë e vogël dhe shihej si simbol i Perëndise të Tinias (Zeusit). Artemisi në gadishullin Pellazgjik, e sotme të Polinezisë aziatike. Le të kujtojmë vajtimin e hënore-Mari dhe ishte padrone e botës së përtejme, së rrufeve dhe stuhisë - Zeus/Jupiterit. Hyjnesha fillimisht qe adhuruar si hyjnia Mëmë (Dea Madre) Ajkunës për vdekjen e të birit, kur i drejtohet Hënës si dhe lidhej me botën e të gjallëve nëpërmjet puseve Cerere, e adhuruar nga etruskët, mbante një sëpatë sikurse edhe ajo etruske -Mater Matuta, festën e së padrone e botës së përtejme: “Dy fjalë hanës thekshëm dhe shpellave. Edhe në ishullin e Kretës është nderuar dy-tehëshe, simbol hënor “i jetës dhe vdekjes” (sëpata cilës romaket e festonin më 11 qershor (“matralia”). ia thotë nana:/ t’u shkimtë drita, t’u prishtë bukuria/ hyjnesha Mari. Në fjalorin e fesë islame fjala “Maʿâd» përdorej për punë-jeta dhe për luftë-vdekja) (f66) Studiuesi G.Dumezil e barazon me Aurorën (dritën si s’ma çove në Jutbinë ti lajmin/ n’ Lugje t’Verdha tregon rrugën drejt botës së përtejshme. Shëmbujt Armët kryesore të Amazonave ishin: harku, sëpata e mëngjezit-lat. matutinus) dhe e lidh me emërtimet: shpejt me dalë e mjera,/ bashkë me hy n’nji vorr me e lart-përmëndur dëshmojnë rrënjën e emrit “ma” dy tehëshe dhe një mburojë e vogël në formën e “Maturus, Matuta, matutinus, manus (manis), manes, djalë të vetëm!” Të gjitha dukuritë si vdekja-shpirti- të Hënës, në emrat që lidhen me shpirtin, vdekjen, gjysëm-hënës e emërtuar «pelta». Sipas besimin mane”. varrezat-bota e përtejme-forca magjike vepruese etj, varret dhe botën e përtejme. Me qenëse “shpirterat” Budist, energjia-jetësore, “shpirti mana” ndodhej Çfaqja e Hënës në qiell me tre forma të ndryshme, që sipas besimit mitik lidheshin me Hënën, «mëmën mblidheshin në një vënd, në Hënë, në periudhën edhe në gurët (me fjalë të shenjta) që viheshin përgjat krijoi një sërë mitesh dhe bestytnish, që shprehnin universale, që mbretëron mbi gjithshka dhe mbi këdo» romake emërtoheshin në numrin shumës “i Mani”, brigjeve të lumenjve, rrugëve, mureve apo grumbuj tre periudhat kohore të njeriut: jetën, vdekjen-botën siç i këndon Homeri (Iliada), do të marrin rrënjen apo duke përfaqësuar “shpirtrat” e familjareve të vdekur gurësh, si shpirtra mbrojtës të vendit. Ato emërtohen e përtejme dhe ringjalljen. Zakonisht në ritet e emrin e plote të saj. Emri në lashtësi luante rolin lidhës apo “kultin e të parëve”, të cilit i bëheshin festa dhe “guri-mana”. vdekjes, lidhja me Hënën shprehej nëpërmjet numrit midis sendeve-njerëzve-ngjarjeve, pra kishte kuptim rite, të praktikuara edhe në ditët e sotme. 3. Në librin e tij “Pikëpamje fetare, doket dhe zakonet më të gjerë se sa përcaktimi i një njeriu, një objekti apo Deri vonë besohej se shpirtrat e familjarëve e Malcisë së Madhe”, Franc Nopça na dëshmon një dukurie natyrore. Emri luante rolin e nje simboli, të vdekur, herë pas here vinin pranë familjes së se : “Në Malcinë e Madhe dhe të Vogël, para se ta në rastin tonë, atij hënor. tyre të gjallë. “Në Mërtur dhe Nikaj është zakon i nxjerrin të vdekurin nga shtëpia, e ngrenë dhe e ulin përgjithshëm, kur për festa ndezin qirinj, t’i lenë qivurin tri herë. Kur e nxjerrin të vdekurin nga shtëpia Vdekja, varret dhe shpirti “mana” dritaret hapur, që të hyjnë shpirtrat e të parëve dhe të mbartësi i parë i qivurit pret tre dhëmbë te trari që Siç e pamë edhe më lart, Hëna krahas jetës si marrin pjesë në festat. Diçka të tillë thotë Wuttke për mban derën. Gërmimi i varrit e fillon punëtori më i “mëmë krijuese”, lidhej edhe me vdekjen dhe varret. gjermanët e vjetër, të cilët besonin, se shpirtrat e të vjetër, pasi ka bërë tre dhëmbë në bishtin e kazmës vdekurve ktheheshin në shtëpi me rastin e festimeve” ose lopatës. Ditën e tretë mbas mbarimit, të njohurit Në Romën e lashtë për kultin e të parëve (shpirtin e Nepal, rrugë e formuar me «gurë-mana» e të vdekurit vizitojnë varrin e tij dhe qajnë e ulurisin të parëve) përdorej emërtimi “mana-num” ku rrenja mbi varr, ndërkaq shtrohen dhe hanë. Ky numër - 3, “num”, sipas studiuesit Xh.Katapano, në hibraishten që ndiqet me përpikmëri në rastet e vdekjes, është e lashtë, tregon vijëmsinë e qënies nëpërmjet brezave; ligjëruar edhe në Kanun: “Asht me ba gjamë mbë të një brez që vjen nga një tjetër më i vjetër, prej nga dekunin tri herësh, tuj përsritun fjalën- i mjeri un”! formohet një zinxhir individësh të të njejtit lloj. Lidhja zanafillore e numrit 3 me Hënën, me kohë u harrua, por ritet dhe kultet e besimit pellazgjik, vijuan të kryheshin deri në ditët e sotme. Siç pohon Georges Dumezil, “Në kohën e romakëve, veprimet tradicionale të kulteve ndiqeshin me përpikmëri edhe kur nuk do Dolmen te Mané-Kerioned (Francë), varrezë e periudhës t’i kuptonin më”. Nga studimi i formës së ndërtimit neolitike (3500 pk) e njohur me emrin “tumula”. të varreve del, se në lashtësi, nuk kuptohej dukuria Ky tip varri, do të shërbente si varrezë e përbashkët natyrore e vdekjes. Mendohej se, sikurse Hëna dhe e fisit apo familjes, gjatë periudhës Neolitike, bimësia në tokë, rishfaqeshin pafundësisht edhe i Eneolitike, periudhën e Bronxit dhe të Hekurit. Në vdekuri “do të rilindte”. Prandaj Pellazget ia kthenin mitologjinë finlandeze “mana” emërtohet vdekja dhe trupin “mëmës Tokë”(Demitrës) që “ta lindëte” vëndi ku shkojnë të vdekurit. Në gjuhën shqipe, për Tibet, “gurë-mana” pranë të cilëve janë vendosur dy përsëri. Këtë e dëshmojnë varret në formën e mitrës vdekjen, kemi fjalën “mort”, italiane «morte», spanjisht brirë në formën e harkut hënor. së gruas me një dalje të zgjatur. Studiuesi Reichel- «muerte»,latinisht «mortem». Në gjuhën sanskrite fjala Dolmatoff, përshkruan “ritin e vdekjes” (më 1966), “mara” përcakton vdekjen dhe vëndin e të vdekurve, Në Europën veriore janë gjëndur gjithashtu gurë gjatë një varrimi tek indianët e fisit Kogi (Columbi). Elena dhe Paridi, (shk IVpk), muzeu i Luvrit, Paris. ndërsa “marīci” vëndin e ndriçuar- parajsën hënore. me simbole figurative të «shpirtit-mana» të lidhura me Mbasi zgjodhi vëndin, «shtëpine e vdekjes» magjistari i Në gjuhët e tjera semitike dhe afro-aziatike, fjala që mbiquajtur “mama”, shqipton: «Këtu është mitra» dhe Në gjuhën sanskrite fjala “pitarau” = prindër, kultin e Hënes. kishte kuptimin e vdekjes: ne gjuhen arabe «mawt», simbolikisht pasqyrohet me një shtëpi. Kjo fjalë vjen “Guri-mana” më i lashtë i gjëndur në Danimark futin trupin mbrënda. hebraike «mot» ose «mavet» ne gjuhen malteze «mewt» Në Sardenjën pellazgjike, janë zbuluar afro nga “pitr” = ai që të mbron. Shtëpia pranë kokës së (Snoldelev stone). Në të shihet një kryq i thyer dhe tre siriane «mautā»,etiopiane «mot», etj. Paridit, shpreh shpirtrat “mani” (shpirtrat e të parëve) brirë kau, simbol kultik i Hënës, që japin idenë e një 321varreza të përbashkëta fisnore, që i përkasin II - Pasqyra e mësipërme dëshmon, se në hapësirën qytetrimit nuragjik, (2000vjet pk- shekulli i dytë), që e mbrojnë atë. Në lashtësi, për të lehtësuar shpirin helike ajri, që shpreh shpirtin e të vdekurit që ngjitet euro-afro-aziatike, për fjalën –vdekje, qëndron rrënja “mana” që të shkëputej nga trupi, lihej trupi mbi tokë lart. Fjala “mana” në shumicën e gjuhëve të hapsirës ku pjesa ballore kishte formen harkore të Hënës zanafillore «m» e Hënës, me zanoret e mëvonëshme dhe planimetria e brëndëshme kishte zgjatimin për deri sa të mbetesh vetëm skeleti, i cili pastaj varrosej. midis Australisë dhe Azisë, ka kuptimin-“pushtet”. (a,e,i,o,u). “Dikur ka qenë zakon në Malecinë e Shqiperisë së Figura e malit zinte një vend të veçantë nderimi “ri-lindjen” e të vdekurve. Ato janë emërtuar nga Sipas «Enciklopedisë së miteve» të Micha F. banorët “varre të gjigandëve”. Vihet re ndërtimi me Veriut- vëren F.Nopçia- të vdekurit i vinin në një tek Pellazgët, si element natyror i përjetshëm dhe e Lindemans, në mitollogjinë romake emri «man-es» ndërtesë të veçantë mbi skare prej hekuri, gjersa lidhnin atë me “forcën-jetike” të Hënës-Mana, duke e gurë në formën e mitrës me një zgjatim për dalje, «ri- përfaqësonte shpirtin e të vdekurve dhe nderohej lindjen». Krahina mban treteshin dhe kockat binin në gropë, në tokë. Në Karme emërtuar me emrin e saj: “ma-l”. Zeusi dhe perënditë, si perëndi. Germat «D» dhe «M» (Dis Manibus-lat. dhe Galishte më kanë treguar një vënd ku ndodheshin qëndronin në majat e maleve, jo vetëm se ishin më të njejtin emër “Man-e”, Perëndisë Man) do të përdoren gjërësisht në pllakat si “Man-i” i gadishullin ndërtesat, që shërbenin për këtë qëllim, që të kujton pranë Krijuesit, por edhe se ndodheshin mbi një objekt e vareve. «Kullat e heshtjes të Parsëve të Indisë»”. Ky rit është të “perjetshëm”- malin. Në gjuhën sanskrite fjala “gur” Peloponez. Studiuesja Në peridhën kristiane të romakëve u përdorën e besimit druit, Emma praktikuar edhe në Siçili. Shpirti i të vdekurit nga shqiptohet po «gur» dhe ka kuptimin: i rënde, serioz, tre gërma: D-M-S (S=Sacrum, e shenjtë) Mania, iliro-pellazget emërtohej “mani” duke marrë emrin e i nderuar, i madh, i rëndësishëm, etj. Edhe vendosja në mitologjinë romake ishte perëndesha e botës së vendit ku shkonte, atë të Hënës. Kjo është një ligjësi e gurëve të përmasave të mëdha (menhire) në varre, Figurë që shpreh numrin përtejme dhe «mëma» e shpirtrave të të parëve. Kulti gjuhësore që përdoret edhe sot e kësaj dite (Tiranë- mendoj se shërbente për të dëshmuar se shpirti i të 3 (Triskele – Amfreville) i saj nderohej edhe në Arkadi (krahina e Manit) tiranas, Prishtinë-prishtinas) Studiuesi G.Dumezil vdekurve ishte “i përjetshem” si mali, nga mirrej guri. në një helmetë luftëtari . Gjuhëtarët kanë mendimin se fjala “man” e ka pohon se rëndësia e një ideje të lashtë të besimit, (Vijon në faqen 6) Cultura Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 6 Identiteti dhe Personaliteti O babi, o babi, qënkemi të lashtë NE...! Sa vlen historia? Nga ANASTAS SHUKE duhet të investojë më shumë për zbulimin e saj. Edhe Është përtej çdo dyshimi tashmë, se Civilizimi modern Studiues / Shumerolog në një prezantim të thjeshtë midis njerëzve të panjohur (me “C” të madhe) filloi vërtet në Shumer. Atje, në ne kërkojmë të dimë për prejardhjen e personit që rreth 4000 vjet pr.k, pra 6000 vjet më parë, lulëzuan biri i një emigranti shqiptar në Itali vijonte klasën kemi përballë. Mosnjohja sjell frikë dhe pasiguri. E papritur të gjitha elementet thelbësore të një qytetërimi e shtatë në një shkollë të Romës. Një ditë po njëjta logjikë vlen për marrëdhëniet midis shteteve. të përparuar. Vështirë se mund të gjendet ndonjë Ikthehej nga shkolla gjithë gaz e hare. Tek pa të Për ndriçimin e historisë në fillim duhen përcaktuar aspekt i kulturës dhe qytetërimit të sotëm, rrënjët apo atin i thiri tërë gëzim, - O babi, o babi, qënkemi të prioritetet, nga t’ia nisim? precedentët e të cilit të mos jenë në Shumer. lashtë ne…?! - në librin e historisë apo gjeografisë, “Dashi duhet kapur nga brirët” thotë një fjalë e Me qëllimin për të përfituar nga ky identitet i madh në Itali, kish lexuar për Shqipërinë e tij. Për gjuhën urtë. Shumer duke dalë si pasardhësit e tij, të lashtë e Shqipe aty thuhej se kishte lidhje me Etruskishten e E brirët janë Gjuha jonë, themeli i identitetit të çdo fisnikë, ka patur, gjatë mbi 140 vjetëve të ekzistencës lashtë të Italisë. Fëmija u gëzua, u ndje mirë, krenar, kombi. Kjo lidhet edhe me situatën e gjuhës shqipe të së Shumerologjisë, mjaft përpjekje për të gjetur lidhje fisnik. Kish gjetur instiktivisht atë që, natyrshëm, e folur e të shkruar në media: të shumicës së gjuhëve të botës me gjuhën Shumere. kërkojmë të gjithë, një mbështetje për personalitetin Mbrojtja e pastërtisë dhe sidomos njohja e mirë Përpjekje të tilla për krahasimin me Shumerishten janë e vet në formim e sipër. Personaliteti i qëndrueshëm e gjuhës, që arrihet veç duke lexuar sa më shumë, etiketuar madje “groteske” në disa raste, duke na apo siç i themi ne, sjellja prej “zotnie”, të qënit fisnik, është pjesë e luftës për të mbrojtur identitetin. Në një dëshmuar e shfaqur kështu, si rëndësinë e “Problemit besimi në vetevete, respekti për veten dhe për të tjerët, kohë kur identiteti ynë sulmohet në të gjitha fushat e Shumer”, - gjetjes së popullit apo kombit që e ka folur serioziteti dhe kërkesa ndaj vetes për arritje cilësore, jetës, në histori kundra heronjve tanë, në kulturë duke dhe shkruar Shumerishten apo edhe që e ka trashëguar gjejnë mbështetje, ushqehen, nga një e shkuar fisnike. qëmtuar vetëm faktet negative e duke anashkaluar atë gjuhë sot, - ashtu edhe “rrymën e pranuar” Një Personalitet i fortë buron nga një Identitet i fortë. pozitivet, në media duke u marrë me të çmendurit e (mainstream), apo “Murin” e krijuar nga shumerologët Po këtu në Shqipëri, a mendojmë për formimin e duke qesëndisur shqiptarizmën, pra duke përhapur profesionistë, në një marrëveshje të heshtur, që kultura shëndetshëm të personalitetit të fëmijëve tanë që janë kudo helmin anti-personalitet, synohet në zhbërjen dhe gjuha shumere të mos jetë zanafillë a trashëgimi e e ardhmja e kombit ? e këtij kombi, duke sulmuar çdo ndjenjë kombëtare, asnjë populli a kombi, por të jetë e veçuar, në kullën Në një bisedë të zakonshme me mikun tim Eno e cila në jetë të jetëve mbetet një stimul moral i e saj të fildishtë. Koçon, që jeton në Angli, ai më fliste për ndryshimet pakrahasueshëm, më i rëndësishmi, më themelori nga E megjithatë, Çelësi i saktë që do na e hapë realisht që vërente mes dy kulturave. Ç’ndryshim kemi në të gjithë. Lufta për identitetin është luftë për krijimin derën e saj, duket se është vërtet, Gjuha jonë Shqipe. përgjithësi ne shqiptarët prej anglezëve? - “Ata, kanë dhe forcimin e personalitetit. Njeriu që rritet pa Një krahasim të shumerishtes me shqipen e kam personalitet” më thoshte. Vërtet, ai personalitet është personalitet shitet kollaj, dhe kështu kombi e vendi i tij filluar me punimin e paraqitur në shtator 2010 në formuar duke u mbështetur në një histori e kulturë shkon drejt rënies, drejt shkatërrimit. takimin e Institutit AlbShkenca, titulluar “A do të ishte të pasur. Kultura është e lidhur pazgjidhshmërisht Është koha të reflektojmë seriozisht për këtë, gjuha shumere një mundësi më shumë për historinë me personalitetin, ato ushqejnë njëra-tjetrën që nga përfshirë politikanët tanë !!! Ashtu siç identiteti ynë e shqipes dhe Albanologjinë?” dhe vijuar në takimin fëmijëria deri në fund të jetës. Vetë kultura është në sulmohet çdo minutë, ashtu edhe ata që e kuptojnë e shtatorit 2011 në Kosovë dhe në konferencat e rradhë të parë njohje dhe veçanërisht transmetim i këtë, duhet të luftojnë çdo minutë për forcimin por shoqatës Qendra e Studimeve Pellazgjike në tetor historisë dhe traditave nga brezi në brez, pra është edhe për zbulimin e pjesëve të tij që janë mbuluar me 2011 dhe nëntor 2012, studime të cilat përmbledhtas ruajtje dhe përcjellje e identitetit. Kështu krijohet e djallëzi dhe me harresë. Kapja e dashit nga brirët janë pjesë e kësaj serie shkrimesh. forcohet personaliteti, krenaria, drejtësia, ndershmëria, fillon me ndriçimin e zanafillës së kombit/gjuhës Ura lidhëse mes shqiptarëve e shumerëve duket të subkoshienca e qëndrueshme, uniteti i kombit. shqipe, në mënyrë shkencore. Kjo do të na krijojë jenë Pellazgët. Për këta është folur e shkruar deri më Historia na vleka miliarda euro!? Mbështetja që iu bazën e zhvillimit të personalitetit, të subkoshiencës sot si origjina jonë më e largët në kohë. Kërkimi për dha së fundi Greqisë në një masë të madhe u arrit edhe së qëndrueshme, e cila na nevojitet si për shëndetin zanafillën e vetë Pellazgëve duket se hedh dritë dhe e në sajë të personalitetit historik që ka ajo në opinionin e mirë mendor ashtu edhe për përparimin ekonomik mbështet këtë duke shkuar më tej, deri tek shumerët. ndan termin Pellazg në: pelas - gë (“neighboring land”) europian e më gjerë. Pasqyrë e këtij opinioni ishte edhe e kombëtar. Shumica e studiuesve në botë, përmendim këtu P. vend fqinj, duke veçuar “gë”=vend. Del se në termin një demonstratë diku në Evropë, me moton “ne Kërkimi i zanafillës së kombit/gjuhës shqipe na çon në Kretchmer, që janë marrë me prejardhjen e Pellazgëve, Pellazgë kemi “gë” ose gji që mund të lidhet fare mirë jemi të gjithë grekë!”, e cila u transmetua në mediat mënyrë të pashmangshme në studimin e lashtësisë. Një mbron pikëpamjen se ata erdhën në Ballkan e Evropën me termin Shumer Gi/Ki = vend, dhe, Tokë, ky; po shqiptare pa asnjë koment, pa nxjerrë asnjë “mësim” pasqyrim mjaft të saktë, të përmbledhur, të logjikshëm jugore nga Azia e vogël apo Lindja e Afërt Antike kështu kemi: Pellaz  pellas  pelaŝ = pelash = pe – për rëndësinë e identitetit dhe vlerën e historisë, edhe e të paanshëm të lashtësisë na ka dhënë studiuesi i duke sjellë me vete artin e bujkut. Gjithashtu sipas lash. Pra: Pellazg = pe–lash–g, që mund të ketë nisur për ne shqiptarët. madh i kësaj fushe e jo vetëm, azerbaixhano- amerikani personalitetit të viteve ’20 - Teki Selenica në studimin si: pe – lash – gji = prej gjirit/dheut që lashë. Zecharia Sitchin në librin e tij të mirënjohur, që unë e e tij botuar asokohe edhe në frëngjisht, “Shqipëria Prej afërisë kuptimore të “i lashtë” dhe “lashë” Sa pak histori e kombit dhe sa e cunguar i kam sjellë edhe në shqip, “Planeti i 12-të”. Duke qenë 1927”, Pellazgët e gjetën popullsinë vendase të këtyre (e kryera e “lë”) dhe nga rregulli fjalformues në është servirur ajo brezit tonë...!!! njohës mjaft i mirë i të dhënave historiko-shkencore që viseve në nivelin e jetesës në shpella. Shumerisht - folje +A = emër/përcaktor – (ku A = Krenaria kombëtare, parë po të doni edhe si shtrirje mund të nxirren nga fusha e teologjisë e nga burime asht=është e shqipes): Lë + Asht = L + asht = e psikologjisë së fisit a familjes, është Baza më e Thellë të tjera që për hir të së vërtetës në lashtësi kanë qenë A mund të ketë ndonjë lidhje të Shumerëve Lasht, mund të kemi: Pellazg /Pellazgji = pe – lasht – Morale e njeriut, është Stimuli moral më i Natyrshëm mjaft të afërta sepse shkencëtarët e kohës kanë qenë me Pellazgët e më tej me Shqiptarët e sotëm? gji (ki) = prej gjirit/dheut të lasht (ose që lashë), ose Pe në gjithë veprimtarinë e tij. Formimi dhe forcimi i edhe priftërinj, Zitçini na sjell në përfundimin edhe Unë besoj që PO. Këtë na e vërteton gjuha jonë Lasht ki (ky) – pe të lasht(it) (asht) ky. Termi Pellasg Personalitetit të çdonjërit nga ne, bazohet në rradhë të shumicës së studiuesve ndërkombëtarë që janë Shqipe, dhe nëpërmjet zbërthimit të termave të lashtë, gjendet edhe në trajtën “Pelashti” sipas M.Budimir- të parë në rrespektin ndaj Vetes dhe Kombit, pra të mendimit se kultura më e lashtë e dokumentuar, ajo na rrëfen vetë Historinë. it (Demiraj,29) – gjë që na e mbështet etimologjinë: ndriçimi i Identitetit, njohja e Historisë së Kombit, pra edhe e shkruar në botë, është kultura Shumere. Le të fillojmë me analizën historiko-gjuhësore të “Pelasg = prej gjirit/dheut të lashtë”. është Elementi Fillestar i Kulturës. Arkeologjia na ka dhënë ndihmesën kryesore me termit Pelasg, pasi ai është ura lidhëse historike mes Këto zbërthime etimologjike mbështeten nga të Krenaria kombëtare, identiteti kombëtar, apo morinë e pllakave të argjilës shkruar me shkrimin Shumerëve e Shqiptarëve. dhëna historike si ato të Pausanias, Strabonit, etj., patriotizmi kërkon një mbështetje të fuqishme e kunjiform, që ruhen në shumë muze të botës e që deri Me ndihmën e Shumerishtes mund të analizojmë dhe në fjalët e Aleksandrit të Madh se “do shkoj të REALE, përndryshe ajo nuk mund të jetë një shtysë sot arrijnë në rreth 700.000 të tilla. etimologjinë e termit PELASG si vijon: shoh vendet ku kanë rrënjët të parët tanë. . . .” Vini drejt përparimit kombëtar, por kthehet në një parullë Shumeri dhe Shumerët janë djepi real i kulturës Sipas Pausanias (VIII,1,2 dhe 1,4), PELARGosi re gjithashtu se për çfarë kohe të largët prej disa pa dobi. Çfarë do na shërbente ne shqiptarëve si botërore, i pari qytetërim i madh i botës. Vendi i tyre (heroi eponim Pellazg) është i pari njeri lindur në mijëvjeçarësh bëhet fjalë po të arsyetojmë në bazë mbështetje e sigurtë, tepër E Lashtë, pra FISNIKE, i mbiquajtur Mesopotami (mes lumenjve) është në Tokë, me etni prej një qytetërimi Neolitik; Danaos-i të etimologjisë së termit (përsëri Shqip) të përdorur Shtyllë e Identitetit, natyrshëm e JONA?! Irakun e sotëm jugor. Niveli i lartë i kulturës shumere thoshte: “Unë jam Pelasg, bir i Geas së Lashtë”, pra: asokohe për atë zonë, pra për Mesopotaminë: Caldea Profesor Çabej na thoshte se “Historia e gjuhës duket qartë në pohimin e matematikanit, astronomit “bir i Ki-së/Dheut të Lashtë”; Pauzania, si edhe Asius = Kall.Dhe.A, pra, e kallur (n’) dhe’ asht, ashtu siç e është historia e popullit që e flet”. dhe shumerologut të njohur gjerman Otto Neugebauer, i Samos-it, na rrëfejnë: “Pelasgu, ai që ngjante me gjeti Aleksandri i Madh, të kallur në dhe’. Vërtet, Gjuha është Themeli i Kombit, ajo që na bën që thoshte se “njohuritë astronomike e matematike të hyjnitë, ka lindur nga toka e zezë (me naftë), mbi majat Pra, Shqipja mund të na e Shqipërojë mjaft saktë të veçantë nga të tjerët. Lashtësia e saj do provonte Shumerëve ishin shumë më të mëdha e më të thella e maleve të larta, dhe është fillim i racës së njerëzve.” historinë . . . lashtësinë tonë, e njëkohësisht do i ndihte botës në se ato të kulturave të mëvonshme të Babilonasve, Straboni përdor për Pellazgët termin “PELARGos”, zbulimin e vetë lashtësisë. Aristoteli thoshte se sa më e Egjyptianëve, Grekëve dhe Romakëve”. Sipas Zitçin: Pe–Larg = Prej Larg. Australiani G. Murray (f.43), e (Vijon) lashtë të jetë historia e një kombi, aq më i rëndësishëm e fisnik shihet ai nga të tjerët, e vetë ai komb ndjehet më mirë, ndjehet i uruar, krenar. Duke ndriçuar lashtësinë e gjuhës shqipe do zbulonim edhe historinë Besimi hënor dëshmi e autoktonisë së kombit Arbër tonë e do siguronim kështu një vend nderi, të (Vijon nga faqja 5) merituar, në panteonin e lashtësisë. Ne shqiptarët mund të krenohemi mjaft me heroin Le të kujtojmë se edhe sumerët (3000pk) tokën, tonë kombëtar “Skënderbeun”, si pjesë madhore që ishte gjithashtu “e përjetshme” e emertonin “ma”. e mozaikut tonë të identitetit, që shpesh përpiqen të Rrënja “ma” ndodhet edhe në gjuhën sanskrite për na e vjedhin, e sidomos tja ulin vlerat, të cilat ia ka malin dhe majat e maleve dhe «mani» emërtoheshin njohur Evropa e bota mbarë. Megjithatë duhet patur gurët e çmuar. Një nga forcat-jetësore më të parasysh se, Skënderbeu i përket një periudhe mjaft rëndësishme është ajo e mendjes, prandaj pellazgët më të vonshme kohore se zanafilla e kombit tonë, e e çvendosën shpirtin-mana nga zëmra, siç ishte në cila shtrihet në mijëvjeçarë. Pra, aftësia konkuruese zanafill, tek truri, në kohën e Perëndise Ptah dhe që nevojitet për të shërbyer si “shtyllë qendrore” Thot, në Egjiptin faraonik. Emrit të Hënës “man”-a, e krenarisë kombëtare, e identitetit tonë kombëtar, i dedikohet edhe emri i njeriut, që e zotëronte këtë kufizohet, për arësye se i duhet të përballet me forcë “jetesore, në trurin e tij. Njeriu nga vëzhgues u identitetin e kombeve të tjerë, të cilët janë bazuar bë krijues, duke vënë në shërbim të tij natyrën, mitet përgjithësisht në periudha kohore mjaft më të dhe besimin. Ai tentoi t’i afrohet edhe vetë Zotit, hershme, dhe në vazhdimësi. Në mënyrë që “Krenaria duke emërtuar veten me emrin “MAN” të Hënës qe Adamit, që Zoti i dha pamjen e ngjashme me pamjen e “mana”. Kam dëgjuar se gjyshet në fshatrat e Përmetit Kombëtare” të ulet “këmbëkryq” në subkoshiencën njihej si “syri i Krijuesit”, në besimin pellazg. Në tij. Fakti që emërtimi “nje-ri” është i njejtë me numrin i thërrasin “mana”. Dihet se në besimin e pellazgëve, tonë, që personaliteti ynë të mbruhet me fisnikëri gjuhën sanskrite “man-u” do të thotë-njeri, krijesë që “një”, siç e ka vetëm gjuh a shqipe, dëshmon origjinën Hëna përfaqësoi hyjneshën krijuese (Dea madre). prej lashtësisë, e të na japë kështu qetësinë, forcën mendon. Në gjuhën angleze, baske(Spanjë), në Vëndet pellazgo-arbërore të mitit “Të krijimit” dhe të emrit të dhe stimulin e pakrahasueshëm dhe aq të nevojshëm e ulta, njeriu emërtohet “man”, gjermane, norvegjeze Adamit. Në gjuhën e sotme shqipe është ruajtur forma Si përfundim: emri Mani i krahinës, në gadishullin sot, na duhet të bazohemi në një shtyllë mjaft më të “mann”,suedeze “människa” armeniane “mard”, më e vjetër e emrit të Hënës (Hana) dhe mendoj se emri e Peloponezit është formuar nga gjuha pellago-shqipe, vjetër në kohë, rreth së cilës të mund të mblidhet e të daneze “mad”, finlandeze “mies”, bullgare, sllovake, kultik i saj (Mana), lidhet me periudhën e hyjnizimit të si gjuhë e besimit të parë e njeriut europian, atij qëndrojë fort i gjithë mozaiku gjigant i historisë sonë, i “muzh” etj. Une mendoj se fjala “njeri” e gjuhës shqipe, figurës së gruas (me çfaqjen e matriarkatit). Gjithashtu HËNOR dhe ka kuptimin: “Tokë hënore” apo “Tokë e Identitetit tonë Kombëtar. lidhet gjithashtu me Hënën, me kohën kur njeriu para- mendoj se ky emer është formuar, nga shkrirja e dy shenjtë hënore”. Populli që i dha këtë emër, donte t’iu Historia është Politikë, KRENARI dhe UNITET, historik, mësoi të numëronte fazat e saj. Mitollogët dhe emërtimeve që gjënden edhe sot në gjuhën shqipe, me tregonte fiseve të tjera, se kjo trevë ju përkiste Arbërve, forcë shtytëse dhe bashkuese e kombit. Prandaj çdo studiuesit e historisë së besimit, mund të sqarojnë më të njejtin kuptim: “mama”=“nana” apo “nëna”(kjo e emër që gjithashtu e ka kuptimin mitik “TOKË E shtet dhe çdo klasë politike, cilido që ndjehet Shqiptar, saktë, mitin e krijimit të njeriut të parë (1= një) të fundit më shpesh përdoret për gjyshet), duke na dhënë SHENJTË” (do të trajtohet në nje material tjetër). pagina 7 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Antichità

Nga Edibe Selimi – Osmani

nstituti për hulumtime shkencore ” Max Van Der Stoel”-UEJL, bordi organizativ dhe shkencor i Ikonferencës prof.dr.Nasir Selimi-kryetar i kon- ferencës,prof.dr.Ali Pajaziti-nënkryetar i konferen- cës,prof.dr. Xhelil Rufati –koordinator i konferencës dhe mr.sc.Rasim Zuferi-kordinator i konferencës,n- ipërit rekalinj, ku në hotelin e fshatit Leunovë, buzë liqenit të Mavrovës, organizuan në mënyrë të shkëlq- yeshme Koferencën Shkencore” Reka dhe Shqiptarët e Rekës së Epërme”. Për të parën herë ligjërues uni- versitar, dhe ekspert të lëmijve të ndryshme të ardhur nga qytete të ndryshme të Maqedonisë, Shqipëris- ë,Kosovës si dhe studiues nga diaspora shqiptare, u mbajt simpozium madhor që i dhan kësaj krahine karakter shkencor duke i shpalosur sfidat shumëdim- ensionale të një populli autokton shqiptar i cili përb- alloi luftëra,tortura,djegije të fshatrave, shpërngulje me dhunë e tjerë. Sejcili nga ligjëruesit dhan mbi të mundshmen duke i paraqitur kumtesat në mënyrë sa më reale të argumentuara me literaturë të bujshme. Simpozium që hapi shtigjet e hulumtimit Për njëkrahinë që meriton më shumë se kaq u përfs- hinë në Libin e Apstrakteve 49 kumtesa të grumbul- luara si guriçka lumi që hodhën dritë dhe lan gjurmë “Reka dhe Shqiptarët e Rekës së Epërme” shkencore mbi këtë krahinë e lanun pas dore. Ishte e arsyeshme të trajtohen tema shumëdimensionale për shembull Kisha Ortodokse Greke, Kisha Ortodokse të marrin rrugën e kurbetit ose të shpërngulen nëpër nëpërmjet një “enciklopedie” siç është e gjithë një zonë e harruar,rrallëherë e përmendur, që ndër Serbe,Kisha Ortodokse Ruse e tjerë. Në mungesë të qytetet e afërta për një jetë më të mirë. veprimtaria shkencore e një kërkueseje pasionante të shekuj këta anas janë përballuar me sfida të shumta një kishe ortodokse shqiptare dhe nga pamundësia një intelektualeje të urtë që pa asnjë dyshim duhet ,nga ata të natyrës religjioze, politike, historike, kultu- që ata t’ i bashkëngjiten Kishës Ortodokse Autoqefa- GJUHËSI cilësuar si eruditë e mbi të gjitha të një patrioteje të rore, ekonomike e tjera . le Shqiptare detyrimisht kanë qenë nën presionin e zjarrtë që Rekën e ka gjënë më të shenjtë. Për hirë të asaj që nuk duam t’i lodhim lexuesit, sllavizmit. Gjegjësisht të maqedonizmit të tyre. Është - Prof.dr.Mustafa Ibrahimi, hedhi dritë mbi disa shkëputim disa nga kumtesat edhepse e kemi vështirë shkrimi i kumtesës të prof.dr. Qani Nesimit –Orto- dokumente dhe dorëshkrime të gjetura në Maqedoni të LËMI I KULTURËS t’i veçojmë nga njëra tjetra. doksët shqiptarë të Rekës së Epërme viktimë e naciona- shkruara në të folmen shqipe të Rekës,por me alfabet lizmit të kishës ortodokse. cirilik. I shkruar në një gurë varri i vitit 1889. Një - Dr.prof. Zeqirja Neziri,-Ritet e lindjes,martesës ARKEOLOGJI - Nga Instituti Albanologjik i Prishtinës prof.dr. dorëshkrim tjetër në gjuhën shqipe i gjetur në fshatin e të vdekjes në Shtirovicë të Rekës së Epërme sipas Emin Kabashi në abstraktin Zhvendosja-forma më e Niçpur të Rekës së Epërme,i shkruar nga Joan (Gjon përshkrimit të Doda-Nopçës (1914). Si vepër e parë Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe arkeologia e lartë e gjenocidit etnik, ndër të tjerat shkruan se Reka ) Serafimi në të folmen shqipe të Rekës me alfabet e studimeve etnografike të shqiptarëve të Rekës së njohur prof.dr.Exhlale Dobruna-Salihu, në abstrakt e Epërme është vetëm një pjesë e gjeografisë shqipta- cirilik.Me këto gjetje autori dëshmon se popullata Epërme të hartuar nën përkujdesjen e Franc Nopçës. bën fjalë për motivet e diellit në monumentet mbi- re, e cila është zhbërë nga pushtues të ndryshëm,id- shqiptare me fe ortodokse,në shkrimet,meshat dhe Sjell të dhëna mjaft interesante e të rëndësishme varrore të Dardanisë e më gjërë të territorit ilir dhe eologjikë e fetarë,krejt njësoj,si dhe është zhbërë në varrezat ka përdorur gjuhën shqipe,por me alfabet edhe për ritet e lindjes së fëmijëve,të martesës dhe të trashëgiminë e tyre në monumentet e këtij karakteri periudha të ndryshme kohore. Në këtë mënyrë Reka cirilik. vdekjes.Ky studim sjell ndihmesë të madhe historike deri në ditët e sotme-kryqet e varreve në disa treva të e Epërme si atëherë edhe pas Luftës së Dytë Botërore - Në aspektin gjuhësorë,prof.dr. Asllan Hamiti,ndër për krahinën e Karshiakës si dhe për studime banuara me shqiptarë siç është edhe Reka e Epërme. u gjet nën peshën e rëndë të zgjedhjes në mes të ek- të tjerat tha se Reka e Epërme, paraqet një të etnografike të shqiptarëve të Maqedonisë dhe për Paraqitja e këtyre motiveve në këto monumente ka zistencës me përkatësi kombëtare,apo asaj fetare, gjë folme shqipe shumë ruajtëse në fushën e fonetikës studimet mbarëkombëtare. përmbajtje religjioze.Duke u takuar kulteve astrale,në që as njëra as tjetra nuk u shputua nga asimilimi. e të leksikut. Por, nga ana tjetër ajo ka kryer disa - Kumtesa e Jolanda Trumzës-Vështrim krahasues mbarë territorin ilir që herë kishin të bënin me vazh- - Është edhe profesor i Universitetit të Sofjes, zhvillime gjuhësore që nuk i gjejmë në asnjë të folme mbi festën e Pashkëve dhe Ujit të Bekuar :Rasti i Rekës dimësinë e ekzistencës së shpirtit në mes yjeve dhe,r- Anton Pançev-Shqiptarët e Rekës në fillim të shekullit tjetër përreth e më gjerë. së Epërme dhe Shkodrës. Në abstraktin e saj zgjon rjedhimisht,besimin në jetën e amshueshme.Prania e XX sipas burimeve bullgare.Ky autorit na njofton - Edhe doc.Ajtene Qamili,në abstrakt, shënon se kjo interes studimi për shtrirjen gjeografike të festave. tyre në kryqet e varreve te shqiptarët,flet se kemi të se shqiptarët kanë qenë në kontakt të ngusht me e folme shqipe,dallon mjaft nga të folmet e tjera përreth Festa e Pashkëve dhe e Ujit të Bekuar janë festa bëjmë me një vazhdimësi të lidhjes së ngushtë me bullgarët. Për këtë arsye ka shumë dëshmi dhe si në intervalin e fonemave bashkëtingëllore,ashtu mbarë botërore. Megjithëse Shkodra dhe Reka e kultin e pasvdekjes që prej kohëve të lashta midis dokumente bullgare të cilat tregojnë për gjendjen edhe në ndërtimin e tyre,veçmas në bashkëtingëlloret Epërme janë dy vende me një shtrirje gjeografike jo ilirëve dhe shqiptarëve. Ishin historianët ata që shpa- politike,ekonomike, sociale,në trojet lindore të mesgjuhore. kufitare,por për të dy besimet si katolike ashtu edhe losën të kaluarën e hidhur dhe plagët e pashëruara të shqiptarëve.Kumtesa në fjalë do të përfshije përbërjen ortodokse ,qendra e këtyre dy festave përmban të kësaj krahine.-Prof.dr.Fejzulla Shabani-me studimin etnike dhe numrin e popullsisë,humbjet njerëzore në FOLKLOR njëjtin motiv.Aspekti kohor i këtyre dy festave shpalos Rezistenca e shqiptarëve të Rekës kundër pushtuesit serb luftëra dhe trazira,metodat e asimilimit të pushtuesit qartë të përbashkëtat se si Pashkët dhe Dita e Ujit 1912-1913 . Kjo kumtesë ka të bëjë me rezistencën e serb dhe çështje të tjera. - Edhe kumtesa e prof.dr.Vebi Bexhetit,Elemente të Bekuar kremtohen në Rekën e Epërme dhe në shqiptarëve të Rekës kundër pushtimit serb dhe for- - Punimi i prof.dr. Kadusi Lama-Kohë të reja me etnografike në poetikën e vargut popullor të krahinës Shkodër. mimi i grupeve të armatosura në lufën për shpalljen politika të vjetra,zgjon interes në mesin e studiuesve së Rekës,tha se do të shqyrtojmë disa vargje të -Rreth një motivi ornamental me prapavijë solare e pavarësisë,në luftërat ballkanike si dhe masakrat që ku autori zbardhë raportin midis Maqedonisë dhe këngëve popullore të kësaj ane me theks të veçantë dhe antropomorfe në veshjen popullore të Patiçka janë bërë ndaj shqiptarëve të këtyre trevave.Burrat sllavëve që janë bërë banorë të saj, dokumenton me në elementin etnografik të veshjes. Rekës-dr.prof. Izaim Murtezani, i cili tha se motivet e e kësaj ane kanë qenë pjesë përbërëse e kryngritjes plot arsye se hapësirat që quhen Maqedoni janë treva - Zejna Halimi me kumtesën Vajet në rajonin e kësaj veshjeje popullore veçohen mes tjerash edhe me së Shtatorit 1913, ku shqiptarët e Rekës kanë qenë shqiptare. Politika sllave në Maqedoni,konsiderohet Rekës. Vajet sot janë në zhdukje e sipër si te popullata një strukturë të pasur përmbajtësore në të cilat janë shumë aktivë në mbrojtje të kauzës. politikë e vjetër në kohë të reja. e religjionit islam ashtu edhe te popullata shqiptare shtresuar motive mitike një ndër to zgjoi kureshtje - Ndër pjesëmarrësit zgjoi interes edhe kumtesa - Arkitektura në fshatrat e Rekës së Epërme e doc. e regjionit ortodoks. Rekalinjtë në formë vajtuese motivi i diellit, si i tillë dielli sipas botëkuptimit arkaik Betejat e mëdha mbi Mavrovë dhe pjesëmarrja e sh- dr.Enis Jakupit, e prezantuar edhe me foto terreni. i këndojnë jetës së vështirë të banorëve të kësaj është në lëvizje.Në të vërtet bartësja e këtij ornamenti- qiptarëve të Rrekës e prof. dr.Vebi Xhemailit. Punimi Arkitektura e këtij rajoni zen një vend të rëndësishëm zone,varfërisë,gurbetit,ndarjes nga familja e tjerë. nusja e re – mëton . në fjalë flet për kontributin e çmuar të shqiptarëve të dhe bëjnë pjesë në të gjitha llojet e ndërtimit.Ajo bën - Edibe Selimi-Osmani dhe kumtesa Tipi i veshjes Rekës në mbrojtjen e tokave amtare kundër forcave pjesë në grupin e banesave të krahinës së Dibrës. LETËRSI me dy mbështjellak edhe në Rekën e Epërme,si ilustrim serbe që gjithnjë kanë ataktuar viset shqiptare me tërë u prezantuan edhe me 28 fotografi që ishin pjesë të arsenalin,duke lënë pas vetes shkrumb e hi e duke EKONOMI - Reka dhe emri i Josif Bagerit në letrat shqipe të dr. veshjes dhe foto të bëra në teren. ndikuar kështu në zhvedosjen e popullatës vendore. Rovena Vata, ku në Apstrakt hedh dritë mbi letrat Femrat rëndom në veshjen e tyre përdorin mbështjellak - Kryengritja e viteve 1913 në Dibër dhe krimet në - Një kumtesë tjetër e Afërdita Dervishit - shqipe. Citon:”…Gjithnjë po orvatem me qenë një që vendasit e kësaj krahine e quajnë peshtelkë-a.Sot ky Rekën e Epërme, -prof.dr. Liman Rushiti,duke u mbës- Defaktorizmi njerëzor dhe ekonomik i Rekës së mburonjës i rreptë për të drejtat e këtij kombi...”Janë kostum kombëtar si veshje e përditshme bartet rallëherë htetur në të dhënat autentike arkivale nga literatura e Epërme,ku kjo studiuese shpalosi historinë e fjalët e patriotit tonë rilindas Josif Bageri i cili jetën nga brezi i moshuar.Por, secila nënë bën çmos që nusja shfletuar por dhe nga shtypi i kohës shkruan si reagim vërtetë të shqiptarëve të Rekës së Epërme. Luftërat dhe veprën e tij e vuri në shërbim të popullit shqiptar. apo vajza e saj të ketë një komplet të veshjes së Rekës. ndaj veprimeve të shumta kriminale me elemente të ballkanike,pushtuesit dhe grabitqarët e kanë Bageri u quajt edhe “përlindja e kombit”. Sepse është nata e peshtelkave kur ata do ta veshin,një gjenocidit shpërtheu edhe Kryengritja e vitit 1913 në plaçkitur dhe shkretuar këtë trevë. Një faktor tjetër - Reka shqiptare, krahas të gjitha vuajtjeve, ka natë para se ta marrin nusen ose një natë para dasmës Dibër e rrethinë. Gjatë dhe pas kësaj kryengritjeje u që e ndihmon këtë është edhe papunësia e zhvillimit dhënë njerëz të kulturës e të arsimit,si gjyshi i synetit. Është traditë që femra pa dallim moshe të bënë krime të llahtarshme edhe në viset e Rekës së ekonomik. Të dhënat flasin se në Rekën e Epërme Migjenit, rilindësi Josif Bageri, LLazër Siljani, Villdan veshet me këtë veshje prandaj kjo natë e dasmës quhet Epërme, me të cilat u dëmtuan shumë shqiptarët,gjë ka ndodhur zbrazja e rajonit nga faktori njeri dhe Faiku, Hasan Leka, Jusi Mani, Pop Davidi, Danul nata e peshtelkave ose veshja me peshtelka. Duke parë që tronditi Evropën dhe botën. rrëmbimi i të mirave ekonomike. Pushtuesi dhe Metaj, Olimbia Sava, Hoxhë Tanusha e shumë të tjerë analogjinë e kësaj pjese të veshjes me atë të viseve tjera - Prof.dr.Qerim Lita dhe kumtesa Shqiptarët or- grabitqarët e kanë plaçkitur dhe shkretëruar këtë kështu e filloi kumtesën prof.dr.Avzi Mustafa- Anastas shqiptare dhe ballkanike; si në formën poashtu edhe në todoksë në Rekë të Epërme dhe çkombëtarizimi i tyre trevë. Golgota shqiptare është bërë e plotë vetëm kur Albanski (Arnaudov/ mësuesi nga Reka e Epërme ,i cili motivin dhe koloritin e saj duke mos lënë anësh edhe gjatë shekullit XX-të.Përpjekjet e serbëve,bullgarëve është rrënuar ekonomia e rajoneve shqiptare siç është sipas J.Erebarës, numëronte 130 nxënës shqiptar. elementet arkaike vëmë në dukje që kjo veshje është nga më vonë të jugosllavëve,përkatësisht maqedonasve rasti me Rekën e Epërme. Ishte punë e madhe e mësuesit Anastas, sepse ai dinte më të vjetrat e këtyre viseve.Është më se e domosdoshme zhdukjen e gjurmëve shqiptare në viset e robëruara të - Nga lëmi i ekonomisë ishte edhe kumtesa Nxitja si t’i bindë shqiptarët, sidomos ata të cilët e kishin që kjo zonë të përfshihet në grupin e veshjeve të grave Shqipërisë.Ata në planin e tyre kanë përdorur metoda e zhvillimit të turizmit alternativ-shans i mirë për ngatërruar problemin e fesë me çështjen e kombësisë. me dy futa si veshja e lashtë ballkanike, pasi deri sot të ndryshme represive siç ishin:rrahje dhe vrasje ma- rivitalizimin e Rekës së Epërme të prof.dr.Nasir - Josif Bageri,një ndër themeluesit aktiv të shoqërisë është anashkaluar nga etnologët. Gjithashtu është më sive,burgosje plaçkitje ,çkombëtarizim të dhunshëm Selimit,ndër të tjerat, tha se potencial ekonomik ka ky “Dëshira”,botoi gazetën e parë në gjuhën shqipe në se e domosdoshme që nga kjo Konferencë Shkencore e tjerë. rajon për një rivalizim që është i domosdoshëm nëse Bullgari” Drita”, bëri përpjekje për hapjen e arsimit që i dedikohet Rekës së Epërme, të mbështetet - Nga Instituti Albanologjik i Prishtinës mr.sc.Sejdi nuk duam që ky rajon definitivisht të kalojë në histori. dhe shkollave shqipe në Shqipëri.Në fund të shtatorit KËRKESA PËR HAPJA E MUZEUT ETNOGRAFIK M.Gashi, Reka e Epërme përballë fenomenit të asimili- Boshatisja e këtyre vendeve ka ardhur pikërisht nga të vitit 1908 u nis prej Sofjes në vendlindje për të NË GOSTIVAR DHE TETOVË ku DO TË BËHET mit gjuhësor e kombëtar. Janë të hartuara me dhjetëra lënia pas dore e zhvillimit të ekonomisë e sidomos të hapur shkollë shqipe në fshatin e lindjes në Rekë,ishin GRUMBULLIMI I EKSPONATEVE TË KULTURES e dhjetëra punime monografike të gënjeshtërta të au- zhvillimit të blegtorisë, bujqësisë dhe pylltarisë. Në fjalët e kumtesës së Mc.Rezehana Hysa, e cila u ndjek MATERIALE TË TREVAVE SHQIPTARE NË torëve të huaj(serb e maqedonas por edhe të tjerë si vazhdim të artikullit do të jepen sygjerime për një me mjaft vëmendje nga pjesëmarrësit e Konferencës. MAQEDONI . autorë rus) për popullatën shqiptare të zonës së Rekës shan të ri dhe zhvillim ekonomik të këtyre viseve. - Qendra e Studimeve Albanologjike,Tiranë, së Epërme në Maqedoni. Të krijohet përshtypja se - Resurset natyrore dhe ndikimi i tyre në zhvillimin doktorant Rudina Llazari - Kontributi i Edibe Selimit Si përfundim: Rekalinjtëjanë popullatë serbo-maqedonase që nën ekonomik të Rekës së Epërme që e prezentoi mr.sc. Osmanit në proklamimin e vlerave të kulturës të Rekë. Sa herë që jam në kontakt me brezin e shtyer në moshë trysninë e shqiptarëve të maqedonisë kanë filluar të Rasim Zuferi,ku tha se në mesin e faktorëve të Reka e ka gjënë më të shenjtë, të ndihmon të shtosh të kësaj krahine, ata shpalosin kujtimet e hidhura shqiptarizohen, e në fakt ,në bazë të burimeve histo- shumtë ekonomik ,studimet kanë identifikuar rolin njohuritë për këtë trevë shqiptare me një histori ngjarje të kohës së kaluar, histori e vërrtetë që ngjasojnë rike e gjuhësore, dihet tashmë botërisht,është krejt e e burimeve natyrore në zhvillimin ekonomik të një të tillë, që e bën atë të shndrisë si margaritar në me kumtesat e këtyre studiuesve.Jam e detyruar me kundërta e këtyre propagandave serbe. vendi. Gjithë kjo pasuri që posedon kjo hapësirë e historinë e kombit shqiptar.Janë disa mijëra faqe që keqardhje të ju them se nuk shkruaj histori,por e vjeli - Komunikteti fetar që më tepër ka qenë i ndikuar Rekës së Epërme, nuk ka ndikuar në zhvillimin të sjellin në skenar gjithçka për kulturën materiale kulturën shpirtërore folklorin dhe atë materiale të nga nacionalizmi është ai i kishës ortodokse në ekonomik të këtij regjioni. Përkundrazi neglizhimi popullore të Rekës, veshjet, punimet, rite e zakone, popullit në fjalë.Më duket sikur ua ndaloj shprehjen e përgjithësi. Edhe sot nuk mund të flitet për kishën dhe lënia pas anash nga sistemi i dikurshëm ka të shkruara të lidhura ngushtë me prejardhjen ilire mendimit, i lëndoj, nuk i përfilli dhe pikërisht ky ishte ortodokse se ajo të mos jetë e nacionalizuar,si për shkaktuar që ky regjion-fshatrat të zbrazen, banorët të kësaj zone. Janë me dhjetëra studime të Osmanit, Simpoziumi që të kaluarën e këtij populli e ndriçoi. Documenta Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 8 L’Albania dipinta e raccontata da Mary Adelaide Walker (1820-1905) di OLIMPIA GARGANO L’abbigliamento indossato dalla signora albanese è uno dei pregiati capi di vestiario realizzati dall’artigia- ’Albania ha sempre esercitato un grande fascino nato tessile di Ochrida che, come si legge nelle righe sulle donne: fin dai secoli scorsi, quando l’interes- seguenti, era specializzato nella lavorazione di abiti Lse per le antiche culture mediterranee cominciò femminili. Raccontando questi dettagli, l’autrice offre a portare in giro per l’Europa scrittori, artisti e intellet- un’importante e piuttosto rara testimonianza di prima tuali di ogni paese, i Balcani in generale e l’Albania in mano su aspetti dell’economia e della società di quegli particolare sono stati fra le mete preferite da donne in anni. viaggio di piacere o di ricerca o, per meglio dire, che Anche il ricamo di splendidi costumi destinati a don- viaggiavano per il piacere della ricerca. ne albanesi agiate offre molte possibilità di occupazione; Se fra le studiose del Ventesimo Secolo il nome più il lavoro è svolto interamente da uomini. La descrizione famoso è quello della londinese Mary Edith Durham, di questo abbigliamento, fatta da un testimone oculare, le cui ricerche etno-antropologiche hanno lasciato una dimostra che esso è infinitamente più ricco e pittoresco miniera di scritti, manufatti, fotografie inedite e docu- rispetto ai costumi delle signore turche. (Walker 164: menti ancora in parte inesplorati, già a partire dal1800 1897). c’è stato un gran numero di viaggiatrici, pittrici, studiose L’illustrazione che vediamo qui sotto era stata inserita che hanno attraversato l’Albania dandone importanti te- all’inizio di Through Macedonia to the Albanian Lakes, stimonianze nelle loro opere. nel cosiddetto “foglio di rispetto” interposto fra la coper- L’artista e scrittrice che stiamo per presentare è tina e il frontespizio. Nel caso specifico, bisogna proprio l’inglese Mary Adelaide Walker, che negli anni 1860 usare il verbo al passato, poiché, con nostro rammarico, e 1861 attraversò la Macedonia centrale fino a Bitola abbiamo scoperto che sia questa che altre litografie sono (Manastir) e ai laghi di Ocrida e Prespa, diventando state ritagliate dall’edizione originale del volume con- probabilmente la prima donna straniera a visitare ter- servato nella British Library di Londra, sottratte chissà re albanesi, un’ipotesi che si basa su quanto affermato quando per essere probabilmente vendute nel mercato dall’autrice stessa: “[i]n tale occasione passai un mese a antiquario, dove saranno entrate a far parte di qualche Monastir, dove, come mi assicurarono i miei amici, ero collezione privata. la prima turista donna ad aver visitato il luogo”. (Walker Mary Adelaide Walker, Monastero di San Naum Se non abbiamo avuto il piacere di vedere l’immagi- 1864: 65). ne dal vivo, abbiamo però potuto individuare l’episodio Nata a Londra nel 1820 come Mary Adelaide Curtis, sfilate le scarpe, se ne sta allungato a figura intera nella sposi, li raggiunse, e senza indugio li accoltellò, prima il che ispirò a M. A. Walker la composizione della “visita nel 1840 aveva sposato un certo Robert Walker, che sua giacca rosa, maniche azzurro cielo, fez e fascia scar- marito, poi la sorella! La sua stessa sorella! Incredibile mattutina” raffigurata qui sotto, così come le era stata morì non molti anni dopo; infatti, si sa per certo che era latta, e fustanella bianca; vicino a lui è seduto il nostro a dirsi, in base alla legge ghega un’enormità del genere raccontata da una persona che vi aveva assistito diret- già vedova quando nel 1856 partì per la Turchia insie- autista, uno zingaro, che indossa una giacca intrecciata è assolutamente legale. Non so quale sia stato il verdetto tamente. La scena fu inserita in Old Tracks and New me con suo fratello, Charles George Curtis, nominato in marrone e nero, le maniche liberamente penzolanti della Corte turca. Dal momento che tutte le parti in cau- Landmarks, il libro pubblicato nel 1897, e illustra nei cappellano della comunità inglese a Costantinopoli. sulla schiena a mostrare sottomaniche di cotone rosa; ha sa erano povere, probabilmente si diede prova di uno minimi dettagli il magnifico costume albanese indossato Le poche notizie biografiche su di lei di cui dispo- un vecchio fazzoletto gettato sopra la testa, alla manie- spiccato senso della giustizia. (Walker 1864: 161-162). dalla donna sul divano, e che è proprio quello raffigura- niamo sono tratte dalla ricerca di una studiosa francese ra beduina, allacciato con una stringa. Fuma una lunga Con questa caustica conclusione, la scrittrice esprime to nella litografia a colori pubblicata tanti anni prima in (Bergia: 1998) nel fondo librario della biblioteca Genna- pipa, mentre chiacchiera con un giovane albanese che i suoi dubbi in merito all’incorruttibilità dei funzionari Through Macedonia to the Albanian Lakes. dius di Atene, e da uno studio (Neacey: 2007) relativo indossa un panciotto giallo vivo, berretto rosa e fiocco turchi, che forse condannarono il giovane alla pena ca- La stanza in cui fummo ricevuti era un’ampia sala, allo scrittore inglese George Gissing (l’autore del celebre azzurro. pitale. Molto probabilmente, Walker non conosceva le separata dal grande atrio (al centro del quale c’erano diario di viaggio nell’Italia del Sud Sulla riva dello Jo- A completare il ricco e variopinto gruppo, ecco arriva- regole del Kanun, e forse ne ignorava anche l’esistenza; i resti di un’elegante fontana di marmo) da una fila di nio), il quale la conobbe e ne parlò nei suoi appunti. re ancora altri due albanesi, con le loro ampie fustanelle ciò non le impedì di cogliere in quella che lei chiama colonne di legno intagliate che sostenevano travi ricca- In compenso, attraverso i suoi libri e i numerosi ac- allargate sul terreno, il girovita allacciato stretto il più Ghegue law (la “legge ghega”) l’essenza delle norme che mente ornate di arabeschi. Anche il soffitto di rovere querelli, disegni e schizzi abbiamo potuto ripercorrere le possibile, giacche color lilla e scarlatto riccamente intes- regolavano i rapporti sociali nel Nord Albania, e che sa- scuro era intagliato, così come l’alto paravento conico tappe dei suoi viaggi fra i Balcani e l’Impero Ottomano, sute in oro (con ghette in tinta), maniche di seta blu e rebbero diventati oggetto di studio da parte di ricercatori del comignolo. […] che in oltre quarant’anni la portarono dalla Romania gialla, berretti rossi, nappe blu, e scintillanti cartucciere di ogni parte del mondo. In quel momento arrivò un’altra visita, una signora alla Grecia, dalle isole egee di Creta e Mitilene fino, ap- in argento sbalzato, fissate alla cintura dello scialle sul Il valore artistico - documentario della sua opera è albanese musulmana che abitava nelle vicinanze. Entrò punto, alla regione dei laghi fra Albania e Macedonia, dorso. (Walker 1864: 104-105). dato anche dal pregio delle sue creazioni figurative, un nella sala completamente avvolta in un ampio feradje dove è ambientato Through Macedonia to the Albanian Il terzo aspetto che caratterizza l’opera di Mary Ade- campo in cui Walker eccelleva al punto da diventare (1) nero che, contrariamente alle abitudini, continuò a Lakes (“Attraverso la Macedonia fino ai Laghi Albane- laide Walker è la sua capacità, forse dovuta a una sua un’artista di spicco presso la corte imperiale di Costan- tenere addosso, avendo visto degli estranei; ma dopo un si”), pubblicato a Londra nel 1864. naturale inclinazione all’osservazione etnografica, di tinopoli, dove ebbe il rarissimo privilegio di ritrarre la po’, su nostra richiesta, accettò di farselo togliere dalle Per avere una panoramica più ampia del suo viaggio, cogliere usanze e tradizioni profondamente radicate principessa Fatima, figlia del sultano Abdülmecid I (Ro- sue domestiche, e rimase in piedi davanti a noi per pochi questo libro va considerato insieme a un altro, pubbli- nella società locale; ne abbiamo un esempio nel bra- berts 2007: 109). minuti, quasi abbagliandoci con lo splendore del suo ab- cato molti anni dopo: si tratta di Old Tracks and New no seguente, dove il suo spirito di osservazione mette A proposito di sultani, e relativi harem, può essere bigliamento. Landmarks (1897), che oltre a raccogliere scritti e il- in luce una vicenda legata alla pratica della “vendetta utile ricordare che, mentre il mistero intorno agli ha- Su un’impalpabile camiciola di mussola, riccamente lustrazioni realizzati in anni successivi contiene alcune di sangue”, in anni in cui la giakmarrja aveva da poco rem ottomani aveva sempre acceso la fantasia di artisti e ricamata in oro, indossava un gilet di velluto nero ispessi- importanti integrazioni al suo viaggio in Macedonia. cominciato a entrare nel campo di osservazione degli scrittori di sesso maschile (i quali, proprio perché uomi- to da galloni in oro e bordato di una fitta riga di bottoni a Per la loro ricchezza di osservazione di luoghi, per- studiosi. ni, non avevano mai potuto mettervi piede), fu soltanto ciondolo d’oro filigranato; sopra questo aveva una giacca sone e situazioni, questi libri presentano almeno tre Prima di partire da Monastir, venni a sapere di un grazie ai racconti di viaggio femminili che tali ambienti, di seta color prugna, anch’essa bordata d’oro, con mani- livelli d’interesse specifico per gli studiosi dell’immagi- processo tenutosi presso la Corte di Giustizia; è interes- che spesso erano anche delle vere e proprie scuole di che di forma particolare, dai polsi a punta. Non portava ne dell’Albania. Il primo livello è quello della rappre- sante per quanto riguarda usi e costumi albanesi. Al- cultura e buone maniere, cominciarono a essere raccon- la fascia (2), ma i suoi voluminosi pantaloni di mussola sentazione visuale: dovunque andasse, Mary Adelaide cuni montanari di Tyranna, del clan dei Gheghi, erano tati invece che esclusivamente “immaginati”. Se fra le bianca erano resi pesanti da ricami in oro. Questo splendi- Walker disegnava o dipingeva vedute, scene e monu- stati condotti in catene, sotto l’accusa di omicidio; era- prime e più famose testimonianze si ricordano le Tur- do costume era completato da una cappa senza maniche menti che colpivano la sua attenzione e che andavano no descritti come uomini straordinariamente selvaggi, kish Letters di Lady Montagu, pubblicate postume nel che arrivava fino ai piedi, in velluto cremisi, fittamente ad accompagnare i suoi appunti di viaggio. In un’epoca dall’aspetto pittoresco. Poiché non parlavano una parola 1763, furono molte altre le viaggiatrici-scrittrici, per lo intessuto dello stesso metallo prezioso; una magnifica cin- in cui ancora non esisteva la riproduzione fotografica, le di turco, avevano un interprete, e fra tutti quanti for- più inglesi, che fino ai primi del Novecento alimentarono tura a scialle e un fazzoletto giallo pallido trattenevano le illustrazioni a stampa svolgevano un’insostituibile funzio- mavano un gruppo numeroso. La storia era questa: un quella che negli studi di lingua inglese è stata definita masse ondulate dei suoi capelli corvini. ne documentaria di luoghi e paesaggi irrimediabilmente giovane di quel clan, dell’età di diciassette anni, aveva “harem literature”, un genere di cui troviamo esempi Questa figlia dell’Albania formava da tutti i punti di cambiati nel corso del tempo. pensato bene di fidanzare sua sorella a una persona di anche nell’opera di Mary Adelaide Walker. vista uno straordinario contrasto con la sua ospite tur- Eccone un esempio in questo schizzo del Monaste- sua scelta, che però a quanto pare non corrispondeva ai Veniamo ora all’immagine che stiamo per presentare: ca, mentre si reclinava sui cuscini del divano, reggendo ro di San Naum, preceduto da una bella panoramica gusti della ragazza. Lei aveva opinioni sue personali in si tratta di una cromolitografia, realizzata cioè secondo delicatamente uno tchibouk (3) dal bocchino in ambra. dall’alto dove lo sguardo si perde in lontananza, fino a proposito, ed essendo determinata ad assecondarle se la nuova tecnica di riproduzione a colori, brevettata nel (Walker 165-166: 1897). intravedere Janina. n’era andata di casa con la persona di suo gradimento 1837, che rivoluzionò il mondo delle arti grafiche: in- (1) Feradje: ampio mantello con maniche e colletto, Dalla ripida china delle pendici occidentali del Pindo e l’aveva sposato. titolata A Morning Call in Albania, raffigura un’agiata spesso rifinito da polsini. (N. d. T.). si può guardare in basso, sul bel lago e sulla città antica, La vendetta del fratello fu sommaria; la sorella l’aveva albanese musulmana che si reca nell’harem di Ochrida (2) Il termine “fascia” è un’ipotesi di traduzione del che con le sue fatiscenti mura merlate e la fortezza, i pa- fatto venir meno alla parola data agli amici, e un affron- per far visita alla hanum, come veniva chiamata la mo- termine originale “anetary”, di significato incerto. lazzi in rovina, la sua antica cattedrale e le abitazioni in to simile era imperdonabile. Il giovane seguì i freschi glie del Mudir (governatore locale). (3) Tchibouk: pipa turca dal cannello particolarmente legno sparse qua e là, cela un alto promontorio all’estre- lungo. mità settentrionale. Sulla sponda occidentale, la lunga Considerate nel loro insieme, la finezza della de- schiera di montagne albanesi, ammucchiate in sublime scrizione verbale e l’eleganza dell’illustrazione grafica confusione e incoronate dai picchi incappucciati di neve formano un piccolo gioiello della rappresentazione let- sopra Dibra, Elbasan e Berat. In lontananza, verso sud, teraria; anche attraverso la vivida delicatezza di rappre- un fievole profilo di cime maestose segna la posizione di sentazioni come queste, create da un’artista poco o per Janina, mentre in basso, sul bordo del lago, un puntino niente nota ai nostri giorni, l’Albania entrava nell’imma- luminoso come il luccichio di un diamante indica il mo- ginario dei lettori inglesi di fine Ottocento. nastero di San Naum. (Walker 1897: 153-154) Olimpia Gargano. Il presente testo fa parte degli studi condotti Il secondo elemento della rappresentazione è dato dal nell’ambito di un Dottorato di Ricerca in Letterature Comparate in corso “ritratto di parole”, ovvero l’ipotiposi, la figura di stile dal 2011 presso l’Università di Nizza Sophia Antipolis (FR); la tesi ha che nella retorica classica indica il tipo di descrizione per titolo « L’image de l’Albanie à partir des récits de voyage des 19è talmente nitida ed efficace che il lettore ha l’impressione et 20è siècles, notamment à travers les œuvres d’Edith Durham (High di vedere sotto i suoi occhi il soggetto rappresentato. Albania, 1909), Jules A. T. Degrand (Souvenirs de la Haute Albanie, 1901), Ugo Ojetti (L’Albania, 1902) ». Le traduzioni qui pubblicate, Questa è la sensazione che si prova a leggere nelle ri- finora inedite in lingua italiana, sono a cura dell’autrice; nelle parentesi ghe seguenti la rappresentazione di un gruppo di cavass tonde sono indicati, nell’ordine, autore, anno di pubblicazione e nume- (scorte armate) albanesi, osservati durante una pausa razione pagina dei testi citati. del loro lavoro. In questo brano, come del resto avve- Magali BERGIA, La bibliothèque Gennadius, Rapport de Stage niva per tutti i viaggiatori stranieri in Albania, Walker effectué du 15 septembre au 30 novembre 1997 à la bibliothèque Gennadius, École Américaine d’Études Classiques à Athènes, Athènes si mostra colpita dalla profusione di colori e dalle fogge (Grèce), 1998 artistiche dei costumi tradizionali, da lei messe in risalto Markus NEACEY, « ‘A crazy idea… All gone off in smoke’: George nel suo stile vivido e preciso. Da questa scena si possono Gissing and Miss Curtis », The Gissing Journal, vol. XLIII, n. 1, gen- ricavare particolari interessanti sul tipo di abbigliamento naio 2007 usato in quella zona negli anni Sessanta dell’Ottocento. Mary ROBERTS, Intimate Outsiders. The Harem in Ottoman and Ori- Erano per lo più albanesi, e se ne stavano seduti o entalist Art and Travel Literature, Durham, Duke University Press, 2007 Mary Adelaide WALKER, Old Tracks and New Landmarks, London, sdraiati su un grande tappeto sotto il sole, che svelava Richard Bentley & Son, 1897 tutte le luminose varietà di colori e tessuti del loro abbi- Mary Adelaide Walker, Mary Adelaide WALKER, Through Macedonia to the Albanian gliamento. Nella fila anteriore un giovane, dopo essersi A Morning Call in Albania Lakes, London, Chapman and Hall, 1864. pagina 9 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Archeologia Porta monumentale e Manastirit të Gjon Vladimirit Nga ANDREA LLUKANI

anastiri i Gjon Vladimirit gjendet në perënd- im të Elbasanit. Sipas një gojëdhëne kisha Mështë ngritur mbi themelet e kishës së “Tri- nisë së Shenjtë”, e cila u shemb nga tërmeti. Në vitin 1381, Karl Topia ndërtoi manastirin e Gjon Vladimi- rit, kisha e të cilit është e tipit së bazilikës trinefëshe me dy rreshta kolonash. Ikonostasi i kishës ka përm- asa 10x4 metra dhe ka qenë i punuar me gdhendje në dru në shek. XVIII. Fatkeqësisht ky ikonostas në vitin 1944 u dogj. Pjesa e mbetur nga ikonostasi sot gjendet në Muzeun Historik Kombëtar. Manastiri ës- htë i rrethuar me mure të lartë. Guri i madh arkitra i portalit të derës jugore të kishës së manastirit të Të hershëm ishim - Gjon Vladimirit sot gjendet në Muzeun Historik Kom- bëtar. Në një mbishkrim me përmasa 2.20x0.27 me- tra i gdhendur mbi gurin e madh arkitra të portalit Barkat e qepura ilire! të derës jugore të kishës thuhet: “Duhet ditur se ky tempull u shemb nga tërmeti, deri në themel, gjatë Rekonstruim dixhital 3D i barkave te qepura sundimit dhe në ditët kur zotëronte mbi të gjithë ven- din e Albanit i ndrituri Karl Topia i parë, nip dhe prej gjaku i mbretit të Francës. Ky e ndërtoi këtë tempull Nga FAHRI XHARRA mijëravjeçarë nga farët e kërpudhave të sjella nga Azia të gjithnderuar të shën Gjon Vladimirit dhe e ngriti në një vend që i “kishte” banorët e saj që moti. E ne si prej themeli deri në mbarim nga besimi dhe zemra e E pa mundur dhe shumë e vështirë të mos e lidhësh ardhacakë, të vendosur si për “gjynah” në malet dhe përvëluar. Prej lindjes së Krishtit deri në ndërtimin historinë tonë me zbulimet e nënujit dhe të nëntokës që bjeshkët e Ilirisë “pritnim” leje që të vazhdonim jetën. e tempullit janë vjet 1380 dhe prej krijimit të botës vazhdimisht na befasojnë me mrekullitë e të kaluarës “Mirësia e vendasve” si kundërshpërblim për shërb- janë vjetë 6890 dhe deri atëherë vjet 22 të zotërim- sonë. Sa më shumë po zbulohet , po gjurmohet dhe po imet që i bënim na mundësoi të bëhemi ata që jemi. it të tij, indikti 5, cikli i diellit 1, cikli i hënës 14, Topisë”. Në një mbishkrim tjetër të gdhendur mbi publikohet po shifet që historia na i ka ruajtur shënimet “Duhet t’ua dimë për nder” që na dhanë pak tokë, dhe është ndërtuar tempulli që shikon katër herë më një pllakë mermeri me përmasa 50x48 centimetra që e saja në mënyrë të virgjër që një ditë të na e thotë ato pak ujë dhe pak frymë’! A jemi ne në vete? Po kush i madh se ka qenë më parë tempulli i vjetër”. Dihet gjendet e murosur në anën jugore të kishës shkruhet: që nuk guxonim ti thonim ne. Nuk guxonim, por edhe e pranon këtë? Ne duhet të jemi plotësisht të shitur, se Andrea Topia rrëmbeu bijën e mbretit të Napolit, “Në vitin e mishërimit të zotit tonë Jesu Krisht 1381, nëse guxonim flisnim me të ”ndëgjueme ”, se nuk ki- plotësisht të pagjak që të alivanosemi nën ndikimin Robert Anzhu dhe nga martesa me francezen pati dy indikti 5, kur zotëronte në Shqipëri shumë i kthjellti shim prova. Provat, ah provat! Sa e paturpshme më e aromës së joshjes për të mohuar çdo rrënjë tonën. djem Karlin dhe Gjergjin. Andrea Topia u vra nga për princi zoti Karl Topia i parë, prej shtëpisë së Francës, duket kur më thonë që po kërkoj për të gjetur shqiptar Krim! I madhi Gjergj Fishta kishte për të thënë: “O hakmarrrje nga Robert Anzhu, sepse i pati rrëmbyer në vitin XXII të zotërimit të tij dhe me të birin e tij në shpellat e Azisë, në jashtëtokësorët, në gjithësi. Ne Perëndi a ndjeve, po lanë pa Histori dhe e kishte për vajzën, kështu Karl Topia mbeti sundimtar në territo- shumë të ndriturin, të parëlindurin zotin ka ndërtuar një anë mosdija dhe qëndrimi absolut në përkrahjën ta fajësuar Zotin: “E ti rri e gjuen me rrfé, lisat n’per ret e babait në jug të principatës. Në një mbishkrim këtë kishë”. padhëmbje në mosdijën individuale dhe atë kolektive, male kot!”. në serbisht, i cili gjendet mbi gurin e madh të por- Mbishkrimi është shkruar në latinisht dhe përmb- e në anën tjetër dëshira e qëllimshme për mohimin e Çudi! Liburnia! Çudi Histritët! talit të derës jugore të kishës thuhet: “Këtë kishë të an nëntë radhë. Shkronjat e përdorura janë të tipit çdo gjëje shqiptare dhe dhe të kaluarës së saj. Deri “Si ta përshkruajmë Liburninë? Po, si një thesar të shenjtë të Gjon Vladimirit e ka ndërtuar Karl Topia, frakturë dhe janë shkruar me sigla e shkurtime. Mbi- sa fqinjët e nxjerrin vetvetën të vjetër dhe vendas të gjetur të vlerave unike të përzierjes së trashëgimisë na- Zoti i Arbërit, në të 22-tin vit të zotërimit të tij dhe shkrimet dhe emblema, vërtetojnë marrëdhëniet e këtyre tokava, të vjetër mbi 8 000 vjet; disa nga ne në tyrore, kulturore dhe historike.(“Liburnët, të parët e e mbaroi atë në të 24-tin vit të zotërimit të tij”. Mbi- princëve shqiptarë me kishën ortodokse. Kancelari- mënyrë absolute mundohen të zhvlerësojnë çdo gjë. shqiptarëve” nga fxh) Liburnia shkruajnë kroatët është shkrimi është shkruar në dy radhë me alfabet cirilik. të e zotërve të Arbërit kanë pasur njerëz me kulturë Por kur të iu them që ne i kishim edhe barkat e një simfoni e pamjeve dhe e zërave nga aroma e shije- Karl Topia është bërë zot i Shqipërisë së Mesme në të gjerë. Arianitasit kishin sekretar që zotëronte tri qepura, që ato ishin pjellë e mendjes së të parëve tonë ve dhe e kultit. Primorja dhe Gorski Kotari ( Kroacia e vitin 1359. gjuhë: latinisht, sllavisht dhe greqisht, ndërsa Karl për ta lehtësuar bartjen, lëvizjen dhe komunikimin sotme) shtrihen mbi atë që dikur ishte pjesa perëndim- Mbi një gur të murosur në murin jugor të mana- Topia vendosi që mbishkrimet ti bëntë në këto tri ndërnjerëzor; në atë kohë nuk kishte as sllavë e sa turq ore e asaj bote antike dhe mistike, e thurur si pëlhurat stirit gjendet emblema e Karl Topisë, e cila është gjuhë. Në të kremten e shenjtit në manastir bëhej pa- këndej pari. Barka e qepur e gjetur këto ditë në ujërat në veket e lashtësisë; nëpër thellësinë e hapësirës dhe gdhendur në gur nga Dhimitër Shpati dhe ka përm- nair i madh, prandaj thirrej paria e disa qyteteve, të e njlmtë të Kroacisë, që sipas arkeologëve daton mbi kohës. Bota e natyrës, me llojllojshmërinë e saj ishte e asa 0.98x0.68 metra. Gdhendësi Dhimitër Shpati cilëve u bëhej një pritje madhështore dhe gostiteshin 3200 vjet e vjetër, është një falemnderim që na e ka bekuar nga Zoti. Valët specifike të habitatit të Alpeve ka qenë njohës i mirë i heraldikës. Figura kryesore mirë. Sipas Hahnit panairi bëhej dy herë në vit, më bërë natyra duke na i ruajtur reliket e kohës që në Dinarike dhe ngrohtësia e Adriatikut, e bëjnë reliefin është një luan me kurorë mbretërore të stolisur me 22 maj dhe më 4 qershor. Panairi zgjaste tri ditë ku kohën e sit të dokumentojmë që ishim këndej pari kur që të zgjon krenarinë e një toke të trashëguar. Pozita tri pendë struci. Emblema është e tipit dyfaqësh. pelegrinëve u servirej bukë, ujë, ullinj dhe djathë. nuk kishte njeri tjetër, ishim ne. “Një barkë e kohës së gjeografike e kësaj pjese të Ilirisë që e bënte lidhjen Në njerën faqe paraqitet emblema e Topiajve, e cila Pelegrinët hidhnin ndonjë lek aq sa e kishin taksur. Bronzit u gjet në Mesdhe ” shkruan gazeta Le Point. më të shkurtër në mes qytetërimeve të Mesdheut dhe përbëhet nga 20 kryqe, 4 prej të cilëve janë të mbyl- Paratë i mblidhte kujdestari i manastirit. Në panairin fr, duke i falëmnderuar syqeltësisë së një peshkatari ”. asaj të Evropës Qendrore ishin të bekuar për një rënie lur në rreth, ndërsa në anën tjetër paraqitet emble- që bëhej në manastirin e Gjon Vladimirit kujdestaria Pra në lagunën Zambratia në Kroaci, arkeologët nën- të domosdoshme në lakminë historike. Historia e saj ma e Anzhuinëve, e cila përbëhet nga 8 zambakë e parë i takonte Durrësit, e dyta Kavajës dhe e treta ujor ia dhanë dritën një barkeje të vjetër mbi 3200 është aq e pasur sa trashëgimia natyrore nga ajo. Në të gdhendur, të cilët simbolizojnë fronin francez të Tiranës. Manastiri ka qenë qendër e rëndësishme për vjeçare, të mëshehur në fundin e detit. Një shpërblim i një tokë aq të vogël shekujt e tërë janë përplasur me dinastisë anzhuine. Emblema ndahet prej një vije të shkrimet shqipe. Aty kanë punuar dhe jetuar perso- natyrës me ruajtjen e saj. pushtues dhe mbrojtës, me luftëra dhe tregti, dhe famë pjerrët, e cila tregon se është pasardhës nga martesë nalitete të fuqishme të kohës si Dhaskal Todri, Imzot “Ky është një zbulim i jashtëzakonshëm” thoshte e e kulmim historik; deri në rënie në duar të ardhësve jolegjitime. Vija horizontale tregon shifrën 1000, Visarion Xhuvani etj. Gjatë luftës së dytë botërore në ngazëlluar Giulia Boetto, arkeologe detare e ngarkuar që ndërroheshin pa mëshirë. Liburnia në gjeografinë e ndërsa tri vijat vertikale japin shifrën 300 (secila vijë vitin 1944, manastiri është djegur. Gjithashtu edhe për hulumtime nga CNRS. E gjithë kjo ishte një vazh- lashtë ishte toka e Liburnëve, një tokë përgjatë Adria- nga 100). Tetë zambakët e gdhendur tregojnë shifrën gjatë viteve të persekutimit ateist manastiri ka pësuar dim pune e bashkeshortëve kroat Ida Konçanit ( arkeo- tikut verilindor, në kohët e sotme Kroacia, kufijtë e të 80, ndërsa një vijë e vogël vertikale tregon numrin dëmtime. Në vitet e demokracisë manastiri është re- loge) dhe burrit të saj Marko Uhaç (Ministër i Kulturës cilit lundronin në zgjerimet e tij duke e rritur domini- 1. Të gjitha së bashku japin shifrën 1381, që është stauruar tërësisht dhe shërben si vend pelegrinazhi. së Kroacisë ) të cilët që në viti 2008 në bazë të shenja- min e Liburnisë në mes të shekujve 11-të 1 të epokës viti i themelimit të manastirit. Emblema mban këtë ve që iu kishte dhënë peshkatari, kishin ndërmarrur sonë. mbishkrim: “Këto janë shenjat e zotit të madh Karl *Kurator në Muzeun Historik Kombëtar zhytje - hulumtim, dhe i kishin sjellur mbi ujë provat e një barkeje që mendohet të ishte romake (?) Por, falë rezultaeve të sondimit me karboni C 14 u pa që objekti enjës e rrushit. Gjithashtu nga nën- ishte i kohës para romake, nja 1200 vjet para Krishtit. toka e Malziut nxirret krom e bakër, S´kishte as Romë atëherë, e as perandori Romake. Malziu, bubrrime historike ndërsa mbitoka është e pasur me Fjala ishte për një konstrukt plotësish i veçant, tipik nga ALI HASANI më 1912-1913, si edhe akti heroik pyje shekullorë, dushku, bredhi, për Detin Adriatik: i kapuçbardhit Halil Mustaf Hasanit ahu dhe pishe të zezë, nga ku edhe “Barkat e qepura” ishin një teknikë e posaçme lun- ë prag të 101 vjetorit të Pavarësisë së Shq- në krye të çetës së Pistës e Malziut, i rrjedh emri i Malziut. drimi e jetësuar në Adriatik, deri në ardhnje e roma- ipërisë prof. as. dr. i shkencave gjuhësore cili përveçse me pushkë, luftoi edhe Në këtë libër autori malzezët i këve, dikush thotë epokën romake. Mjeshtëria ishte në Shefqet Hoxha na dhuroi librin e tij “Malziu, me topin e pregatitur me drurin e paraqet si arsimdashës, ku me do- ate që dërrasat mbaheshin ndër veti me një “qepje” N kumente historike ai paraqet për- bubrrime historike-etnologjike-folklorike-gjuhësore”. dardhës kundër hordhive serbe, por me litarë bimor.. Këta litarë futeshin nëpër zgavrat të Padyshim se “Malziu” i dr. Shefqetit është libri më që në goditjen e fundit, ra heroikisht pjekjet e këtyre banorëve për hapjen cilat shpoheshin nëpër dërrasa, dhe këshu e krijonin i plotë deri më tani i shkruar për këtë krahinë që për mbrojtjen e vatanit, duke u di- e shkollës së parë shqipe në vitin tërësinë që qëndronte. Nga kjo barkë e madhe apo përfaqëson një nga shtatë bajrakët e Pukës dhe që egur së gjalli në kodrën e Kuçlit në 1923 si dhe shpalos disa nga vlerat anije e vogël ,kanë mbetur vetëm 7 m nga gjatësia dhe përbëhet nga dymbëdhjetë fshatrat e komunës me të Pistë të Malziut, vepër unikale dhe dhe trashëgiminë etno-kulturore të 2,5 m nga gjerësia e sajë. dmth lidhjet dhe pjesa thetër njejtin emër, sot njësi administrative e rrethit Kukës. tejet e rrallë për shqiptarët. kësaj treve mjaft interesante. është kalbur. Pjesa e mbetur pra është pjesërisht e Dhe ja ku na vjen sot Z. Shefqet, si për të na sf- Në këtë pikpamje, “Malziu” i dr. Në vlerësimin tim, tek lexoj këtë ruajtur mirë. Dërrasat ishin nga druri i bredhit, verrit iduar, me ëmbëlsirën…në fund të 60 viteve pune Shefqetit është një enciklopedi e vepër enciklopedike të dr. Shefqet Hoxhës, më duket se kam në pël- dhe elmit. intensive, me një invetar që është për tu lavdëruar. vërtetë që na ka dhuruar profesori, lëmbë të dorës tërë Malziun, hap- “Mënyra e rregullimt, teknika e të lidhurit dhe e të Mbi 70 libra dhe 500 artikuj kërkimor e shkencor, nga ku brezi i sotëm dhe brezat që përforcuarit të dërrasave ndër veti, ishte tipike për Hi- sirën, historinë e tij të lavdishme, bukuritë dhe pa- monografi, histori duke mbetur studiuesi më i spika- do të vijnë nesër, pasi ta kenë “bubrruar” mirë e mirë suritë natyrore që i ka falë Zoti, si edhe më sjell në stritët dhe Liburnët dhe me këte mund të the me sigu- tur i rrethit të Kukësit. këtë enciklopedi, le të na japin vepra të tjera të reja. rinë më të madhe se ishte fjala për një mjet lundrues kujtesë tërë malzezët: burra e gra si njerëz të mrekul- Në 500 faqet e “Malziut” shpalosen të dhëna shken- Kjo është edhe porosia e vetme e autorit për ne mal- lueshëm, të djeshëm e të sotëm, kudo ku kanë punu- të ndërtuar nga njerëzit local” - thot arkeologëja Giulia core mbi emrin, territorin, relievin, ekonominë, zezët. Boetto. Por nuk mbaron me kaq , arkeologët kroat , nja ar e po punojnë sot, mbasi kanë lënë gjurmë vetëm ujërat, udhët, katundet, banorët, lashtësinë, histo- Libri është shkruar me gjuhë të thjeshtë e për të mirë në histori. disa qindra metra largë anijës së vogël gjetën mbi një rinë, monumentet, burimet etimografike, shkollën e dashamirëse, ku malzezët janë paraqitur si njerëz të sipërfaqe të madhe prej më shumë se një hektar shu- Prandaj, në emër të malzezëve e falënderojmë nga parë shqipe, datat, ngjarjet, kujtimet historike, disa mençur e punëtor, trima e atdhetar dhe që vazhdi- zemra autorin prof. as. dr. Shefqet Hoxha që na dhu- më shtylla të drurit, të cilat ishin mbajtëset e shtëpive e nga figurat më në zë të Malziut, të dhëna folklorike, misht kanë tërhequr vëmendjen e vizitorëve e studi- roi këtë libër dhe i urojmë jetë të gjatë për libra të vjetra mbi ujë. Pas analizimit bathymetrik te gjirit, qe- etnografike, toponimet, leksikun si dhe shkrime të uesve të ndryshëm. Malziu përgjatë shekujve, ka tjerë si dhe bashkëfshatarëve e bashkëpatriotëve të ramikave dhe kockat e kafshëve të ndryshme të gjetura tjeta të autorit për Malziun. Sipas dr. Shefqet Hox- ditur të ruaj traditat e tij, të cilat dëshmojnë për iden- mi ju uroj lexim të mbarë të librit “Malziu, bubrrime në vendin e përmendur, duket se epokën e bronzit, hës ngjarja më lapidar në historinë e popullit të titetin kulturor, kombëtar e liridashës të banorëve historike-etnologjike-folklorike-gjuhësore”. Së fundmi gjiri ishte në të vërtetë ... një lagunë. kësaj krahine, është qëndresa heroike e banorëve të kësaj treve. Është për tu evindetuar se banorët e një urim i veçantë, shkon për djalin e taentuar dhe Se ç’më ra laku në fyt dhe gati ma zuri frymën; gati të Pistës, Spasit, Shikajt, Kryemadhit, Kalimashit, kësaj zone janë buq e blegtorë të mirë si edhe merren bizesmenin e spikatur Zotin Kadri Morina, që mundë- më ngufati kur e pashë të shkruar që nuk paskemi Mgullës e Gdheshtës në luftën për liri dhe pavarësi me kultivimin e mollës, kumbullës, qershisë, gësht- soi botimin e librit për Malziun tonë të dashur. vazhdimësi nga ilirët, se qenkemi të mbirë mbi këta Storia Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 10 Quando Sardi e Albanesi si capivano: un riassunto di dieci anni di ricerche di ALBERTO AREDDU individuare il nesso: con ciò voglio dire che l’isola- tezza della Sardegna centrale ha preservato molta irca venti anni fa, al tempo disponevo di un più illiricità formale di quanta sia possibile trovare solo strumento di albanese, un piccolo ma in Albania. Può però a questo inconveniente soc- Cfortunato vocabolarietto di Leotti, iniziai ad correre un altro strumento: quello di allargare il interessarmi delle possibili relazioni del sardo con tiro a quelle aree ove si parlavano lingue non dis- l’albanese. Sapevo che l’albanese era una lingua a simili dal paleoillirico: la Macedonia, la Tracia, la sé, che aveva subito, al suo interno, molti influssi Pannonia, il Norico. Partendo da qui ho trovato greci, latini, turchi e slavi, ma sapevo anche che una prova inoppugnabile del fatto che in Sarde- rimaneva uno “zoccolo duro” di parole che ave- gna si parlava una lingua indoeuropea e che que- vano attratto l’attenzione di Max Leopold Wagner, sta aveva il tratto della balcanicità antica. Nella studioso tedesco che si era interessato con lavori rivista Quaderni Bolotanesi (rivista poco nota ma pregevoli, del sardo. All’inizio me ne interessai di elevata qualità) ho approfondito recentemente anch’io per trovare delle correlazioni di ambito la relazione tra il nome Orolo ‘aquila’ dei Traci e romanzo (cioè neolatine), successivamente per tro- molti toponimi sardi, oltre al misterioso sostanti- IItalianitaliani d’Albania:d’Albania: I vare delle spiegazioni per quelle parole sarde, che vo th-orolia ‘gheppio’, che presentano lo stesso non avendo a che fare col latino, lo stesso Wagner segmento Orol-. Successivamente alla pubblica- aveva bollato come prelatine e appartenenti alla zione dell’articolo ho letto un saggio di R. Doçi, mmigrantiigranti oraora siamosiamo noinoi lingua originaria dei paleosardi, che da migliaia Çështje onomastike pellazge-ilire-shqpitare, all’in- di anni in alcune zone della Sardegna (Ogliastra e terno del quale si sostiene che toponimi albanesi Istat del 2012 che registra 1460 società con Barbagia) sopravvivono. come Orlani, Orlat appartengono al nucleo origi- La terra che vent’anni fa almeno un socio italiano. La stima si stringe a 600 Queste parole lasciate alla fantasia interpretati- nario dell’albanese, quindi dobbiamo prospettare produceva disperazione oggi se si considerano quelle operative. Vediamo ora va degli studiosi locali trovavano a lor detta ora anche per l’areale illirico una radice orol- come la popolazione. Sono 500 gli italiani residenti. corrispettivi semitici, ora sumeri, ora etruschi, ora originaria per il referente ‘aquila’ (l’ orl diffu- accoglie i nostri emigrati. Milleottocento i permessi di soggiorno “in corso” (su financo baschi. Il tutto basato sul gioco delle asso- so in alcune aree arcaicizzanti è invece prestito una popolazione di 2,8 milioni). Quasi un migliaio, nanze e non del confronto formale e semantico. Fu slavo). In un altro studio sulla stessa rivista sar- Vanno nel Paese delle Aquile infine, i connazionali che studiano medicina all’Università Nostra Signora del Buon Consiglio, così che sul piano dei realia trovai delle parole che da, ho poi trovato una spiegazione al’interno del perché la vita costa meno e la gemellata con Roma Tor Vergata (però le cronache mettevano decisamente in comunicazione paleo- Pantheon greco per il nome della piccola civetta ricordano sempre e solo il caso del “Trota” Renzo sardo e albanese.. Orbene: come spiegare infatti locale, la thonca e ho scomodato la beotica (e burocrazia è più snella Bossi e delle lauree a gettone). che in Ogliastra il pane di terra e l’argilla son detti pregreca) denominazione di Athena Onca. Anche Tiriamo le somme: 3 mila è la cifra della nostra trocco e in albanese dialettale trokë vuol dire ‘ter- dal punto di vista morfologico, ho trovato nel mio ’America capovolta è Roberto che è cuoco e comunità nella porta dei Balcani. A spanne. «Nessuno ra’? Come spiegare altrimenti che il misterioso eni, saggio diverse correlazioni, ne prospetto alcune: il ristoratore. Viene da Viterbo e dice che con sa quanti siano davvero gli italiani», spiega Luigi un’ora di volo rinasci. «Stavo in cucina 16 ore Nidito, vice presidente della Camera di commercio. enis ‘albero del tasso’ non sia fratello dell’albanese suffisso paleosardo -ci, -thi che trova spiegazione L enjë che vale la stessa cosa? Come chiudere gli nel misterioso (Ҫabej-Xhuvani) suffisso diminutivo al giorno per tirare su una miseria. Strozzato dalle «Molti si muovono per conto loro e si rivolgono alle tasse, frustrato. Là ero uno dei tanti, qui sono uno istituzioni solo se le cose vanno male. L’italiano occhi dinnanzi al fatto che con àlase si indica una albanese -ci, -thi; la presenza di un suffiso -ore che dei pochi». Roberto Cannata, 49 anni, torinese, preferisce essere volatile «. C’è una battuta. È di un pianta spinosa come l’ilex aquifolium, e che in al- va con albanese -ore; un suffisso -(i)tho per nomi vent’anni nel Lazio fino allo “sbarco” nella terra che politico albanese di primo piano. «Gli italiani? Sono banese abbiano hàlëzë per indicare ‘spina, piccola di pianta che ritorna nell’albanese -thë; molti topo- produceva disperazione e pompava esodi di massa. albanesi vestiti da Versace». Sono anche elettricisti spina’ ? Queste e tante altre connessioni, che mi nimi paleosardi finiscono in -min, -men (Assemini, Adesso Roberto fa quaranta coperti al “Basilico”, in tuta. Come Oscar Cappelletti, da Bergamo. Dopo segue nel mio sito (http://digilander.libero.it/illiri- Barumini, Nuraminis) come altrettanti illirici Del- cinque minuti dal “block” commerciale di Tirana. una trasferta ha capito che collegare cavi elettrici Clienti italiani e albanesi. Una faccia una razza? qui, conviene. «Non esistono le restrizioni che ci ca/ ) avrà potuto rendersi conto non essere delle minium, Sarminium, Idiminium; particolarmente «Forse sì. Siamo popoli che si guardano». Un residuo sono da noi. Si lavora meglio, e di più». Arrivano mere casualità. Insomma non stavo trovando delle interessante la individuzione di un antico articolo di diffidenza, soprattutto da parte italiana, che si in nave da Ancona e da Bari e in aereo con i 20 parole che sotto sotto potevano esser dei latinismi preposto th- che trova conferma in alcune parole stempera fino alla nemesi più sorprendente: lo voli giornalieri (4 Alitalia, 15 Bell Air). Quasi sempre nascosti, perché queste parole erano unanimemen- albanesi come th-ëngijll ‘carbone’, th-upër ‘asta, scambio migratorio. Eccoli, gli immigrati al contrario. pieni. Bergamo, Verona, Pisa, Roma. Su ogni volo, te considerate dagli studiosi di sardo come prela- verga’ (Orel, Pisani, Ҫabej); e forse di uno pospo- Vent’anni dopo. Gli italiani d’Albania. una media di 15 italiani. Michela Marucci, praticante tine, e le corrispettive albanesi, presso gli studiosi sto, giacché l’esistenza di eniu a fianco di eni, m’ha Quelli che «in Italia non c’è più speranza ». legale di Benevento. «Seguo la clientela italiana. Spinti oltre Adriatico dalla crisi beffarda, muovono I nostri imprenditori o chiudono, o si suicidano, di albanese, invece come autoctone, appartenenti fatto subito pensare al suffisso postedeterminativo verso l’altra costa a caccia di un salario. Gli altri, gli o vanno all’estero. L’Albania sta diventando la a quello zoccolo di parole risalenti alle antichità -u delle parole terminanti in -i nell’albanese. Al- albanesi d’Italia, quelli de Lamerica degli Anni ‘90, ventunesima regione d’Italia». Nel 1939 furono le formative dell’albanese. Ora come è noto, l’alba- tre cose ci sarebbero da approfondire: le relazio- viaggiano sulla stessa rotta (nave o aereo). Ma loro truppe del nostro esercito a occuparla. Oggi è il turno nese è sottoposto da parte dei critici a diverse in- ni dei costumi, delle usanze, del mondo magico tornano per le ferie. Portano soldi e regali ai parenti. delle nuove “valigie di cartone”. Storie come quella terpretazioni riguardo la sua costituzione storica: e religioso: per fare ciò bisognerebbe bypassare Se li sono guadagnati con quasi un quarto di secolo di Antonio Pane, l’emigrante interpretato da Antonio chi vede, come lo Jokl alla sua base la mistione di però secoli di comune convivenza col mondo greco di duro lavoro. Albanese ne L’Intrepido di Gianni Amelio (19 anni Chi è l’italiano che emigra in Albania? Uomo, dopo Lamerica). Molti fanno centro. trace e di illirico, chi (la maggior parte) pensa alla romano, che possono avere determinato, stimoli 25-50 anni, più Nord. Estrazione sociale varia. Emilio Garlatti ha 60 anni e sforna pasta fresca. continuzioone dell’illirico, chi del trace. Io penso al comune sentire. Non starò a dire che il canto «Espulsi» dal sistema produttivo, esodati che si «A ogni angolo senti parlare italiano, ti senti a che l’albanese come il paleosardo continui il pale- corale sardo (a cuncordu) trova straordinarie e sti- mettono in viaggio, e non è proprio una vacanza. casa». Volo Alitalia Pisa - Tirana, un mese fa. Una oillirico, una lingua pregreca, costituita da diversi molanti convergenze con la politonia albanese, che All’inizio erano imprenditori affamati di manodopera madre italiana raggiunge il figlio. «Ha messo su un dialetti indoeuropei (tra cui uno premiceneo come il ballo tondo si ripresenta ancora particolarmente low cost. Ora seguono operai, artigiani, elettricisti, allevamento di lumache. Lo vedo realizzato e sono l’eolico), che è collassata intorno al 1500 a.C., vivo nelle comunità arbërësh, che il costume tradi- idraulici, saldatori, meccanici, marmisti. E poi felice». Stop. Rewind. Otto agosto 1991. La Vlora, con l’affermazione dei Micenei in Grecia, ma che zionale albanese secondo il Lepore, studioso dell’ avvocati, medici, architetti. E gli operatori dei call un bisonte del mare stipato di 20 mila albanesi, center. Un settore a sé, con un plotone di società che entra nel porto di Bari. Resterà l’immagine simbolo ha lasciato tracce, come individuato da Giuliano Epiro, trovava corrispondenza maggiore in quello hanno trasferito qui le loro batterie di risponditori dei grandi esodi. Gli immigrati vengono rinchiusi Bonfante, nel pantheon ellenico e in qualche ter- sardo, che i castellieri istrioti possono avere un nu- a cottimo (Gruppo Abramo, Tele performance, Info nello stadio della Vittoria. Alla fine la maggior viene mine dialettale del greco. Sconfitti e assimilati in cleo di convergenza con le messapiche specchie e i call, Teletu, Transcom, Grid di Marina Salamon, rimpatriata con l’inganno di un trasferimento in altre quelle parti della Grecia, che pur confusamente nuraghe preistorici di Sardegna. per citarne alcuni). L’inflessione dei telefonisti città italiane. Aldo all’epoca aveva 10 anni e giocava gli storici Greci avevano denominato “pelasgiche” A questo punto uno potrebbe chiedersi se i locali è italiana. Si confonde con quella dei nostri sulle rive del lago di Scuteri. A 18 è a Anzio a lavare (Attica, Tessaglia, Epiro), in altre parti, dall’Istria suoi sforzi sono stati premiati, se l’intelighentzia studenti. Per mantenersi nelle oltre cinquanta i piatti di un noto ristorante. Cameriere, aiuto cuoco, università private albanesi non sputano su 200-300 chef. Oggi è tornato in patria e ha aperto “Delicatezze in giù, il paleoillirico sviluppandosi a contatto di locale o nazionale si è accorta della giustezza di euro al mese. È lo stipendio medio. Ma la vita qui di mare”, a Tirana. «Produrre a un’ora dall’Italia, in nuove realtà storiche si evolse poi in diverse forme questa pista. A parte una recensione, garbata, del costa un quarto. «Meglio poco che niente ». È lo un paese dove la seconda lingua è l’italiano e dove di illirico locale. Gli esiti di s- iniziale indoeuropeo noto balcanologo Emanuele Banfi, dell’Università spot del nuovo immigrato. Due anni fa, compiuti i un operaio costa 200 euro, è un’opportunità che in albanese (z-; sh-; Ø; v-; gj-) o di sk- iniziale, ci di Milano, nessuno in Sardegna (sono passati 6 26, Davide Barzani ha fatto la valigia e da Brescia, attira», dice Massimo Gaiani, il nostro ambasciatore mostrano coi loro variegati esiti che non c’è stato anni dalla pubblicazione) tra gli studiosi mainstre- patria del tondino, ha esportato il suo mestiere a nel Paese delle aquile. In principio fu Cristina Busi, un solo dialetto al bandolo dell’albanese, ma dia- am ha fatto mai cenno al mio lavoro (si veda come Tirana. Saldatore. Poi siccome le cose andavano proprietaria di Coca Cola Albania. È sbarcata qui bene si è messo a insegnarlo. «Sei allievi, un tavolo, nel ‘91. L’ultimo in ordine di tempo è Francesco letti differenziati, che secondo lo Stadtmüller tro- controprova Google Scholar), anzi recentemente una saldatrice», racconta nel laboratorio di “Mondo Becchetti, dominus di Agon channel, nuova emittente vano poi un quadro configurativo unificante nella uno studioso catalano, che lavora in Sardegna, saldatura”. Italian made. regione del Mati nel Medioevo. Come i nuoresi e senza mai nominarmi, ha bollato il mio lavoro «Il mercato si sta ampliando e c’è lavoro. Come Un’intera generazione di albanesi ha imparato gli ogliastrini che resistettero alla africanizzazione come indegno di essere citato. Un altro, che si è sono arrivato qui? Grazie a un amico. Albanese». Il l’italiano con Non è la Rai di Boncompagni e Ambra. dei Cartaginesi e alla completa latinizzazione dei prodigato per NON farmi pubblicare, ricopre ora “gancio”, un classico. L’amico, il collega, il parente Oggi Becchetti punta su Barbara D’Urso e Alessio Romani, gli Illiri restrinsero sempre più l’area di ben due incarichi universitari ! La mia tesi che acquisito. «Gli italiani l’Albania la annusano prima Vinci. «C’è più energia qui che nella tv italiana», parlata dell’antica lingua materna. In molta parte i paleosardi siano stati, come dire, civilizzati, da di partire», ragiona Carlo Alberto Rossi, consulente dice l’ex conduttore di Matrix. Tirana seconda o per una clinica privata a capitale italiano. «C’è terza chance. O second life. Anche nel calcio. Dopo della toponomastica albanese è chiara l’impronta limitati nuclei di Paleoilliri, dall’Oriente europeo chi arriva per disperazione, chi per riscattarsi da Torino e Udinese, Gianni De Biasi era parcheggiato della slavizzazione forzata (Ylli), così come l’ono- è palese che li ingolosisca molto poco: perché non fallimenti. Chi perché intuisce le potenzialità ». a Mediaset a fare il commentatore. Nel 2011 la mastica mostra i chiari segni della turchizzazione sanno (né vogliono sapere) nulla di Albania, no- Burocrazia snella, 10% di pressione fiscale contro il Federazione gli ha affidato la panchina della Nazionale (Bidollari), ne consegue che la vera ricerca da nostante il link del sardissimo Antonio Gramsci. 70 dell’Italia; settori dove si aprono praterie perché il (ha appena rinnovato il contratto per altri due anni). portare avanti nel confronto paleosardo e illirico Ci vorrenno decenni perché qualcuno si accorga livello di specializzazione è quello che è. «Il fenomeno Sa di appartenere a una «categoria di privilegiati». «I antico sta nel lessico tanto più se dialettale. Anzi delle scoperte concretate, e la ragione è dovuta migratorio al contrario è destinato a raddoppiare nei gommoni che gli albanesi hanno lasciato in Italia — prossimi due - tre anni». scherza il ct — li usano gli italiani per venire qui. Sai vorrei dire che ci sono all’interno della toponoma- al fatto che i custodi della cultura universitaria, Quanti sono, per ora, gli italiani? I numeri quanti partono dal Veneto, la mia terra? Fino a ieri stica sarda significanti che sono certamente stati in Sardegna come in Italia, hanno nipoti e nipo- danzano. Partiamo dalle aziende. I dati della era l’Eldorado. Assumevano albanesi. Adesso sono paleoillirici, ma che purtroppo essendosi perso qui tini, che per fare carriera devono dire sempre sì Camera di commercio riconducono a una ricerca loro che emigrano». C’era una volta L’America. il significato e lì forma e significato, mai si potrà a loro. pagina 11 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Antichità Dodona Pellazgjike! Tradita e harruar e kullave malësore nga Gjon NEÇAJ, publicist

Nga Ervin FETAHU ullat janë traditë e hershme në vendin tonë dhe tani, pas shumë vitesh, kjo traditë sa vjen ’ka dyshim, historia është shkenca lëvruese e cila e largohet. Kulla nuk ndërtohen më, ndërsa regjistron të kaluarën tonë, shpesh herë priret të K të vjetrat nuk janë ruajtur siç duhet. Shpeshherë, ceki ngjarje të caktuara ku aktor e protagonist S ato ngjallin kureshtjen e turistëve të huaj, të cilët i janë personazhet njerëzor, civilizimet e qyteterimet e vizitojnë në sezonet turistike. Në Valbonë, banorët ndryshme, lindjet, lulëzimet dhe rrënimet e tyre, por e kësaj zone, duke ua ditur mirë vlerat kullave, i disi ndryshe do doja ta nisja këtë shkrim. Vëmendja kanë përshtatur ato dhe i kanë kthyer në hotele. Të kësaj here shkon tek historiku i një peme fisnike që e gjithë vizitorët mund të kalojnë pushimet në kullat e ka emrin “Lis”, e pse do të thoni ju…?! sepse kjo pemë Valbonës. Megjithëse kulla është e përhapur në trevat dëshifron kodet e lidhura ngushtë me të kaluarën relativisht të veçuara, ka ruajtur krahas tipareve dhe gjurmët e qytetërimit tonë, pokështu mundëson të përbashkëta kombëtare edhe elemente, veçori ringjalljen e disa hallkave të harruara e të lëna pas e trajtim lokal si rezultat i zakoneve dhe dokeve të dore, si lindja e gërshetimi i qytetërimitPellazgo-Ilir. krahinave të ndryshme, duke u dalluar veçmas kullat Të dhënat e kahmoçme dëshmojnë se mitologjia ka e Nikaj Mërturit, Dukagjinit, Valbonës, Krasniqes, hyjnizuar dhe nderuar një vend në zemër të Epirit Gashit, Lumës, Kosovës, Mirditës, Pukës, Dibrës etj. (Çamerise) mes malesh të lartë e të thepisur, të Kulla, si tip banese popullore fshatare, dallohet nga quajtura (CHOMARUS-THOMARUS-TOMORRI) e moçme dhe kryelartë rritej larg qyteterimit tyre, pra banesat e tjera për karakterin dhe funksionin e saj të ku gojëdhëna të lashta pretendojnë se Dodona ka “sipër” në veri, në malet dhe pyjet tona stërgjyshore, theksuar mbrojtës. Por si është e ndërtuar një kullë? qenë zbuluar nga një pellumbë i cili ndodhej ne ndaj sërisht gjejmë një lidhje etimiologjike me fjalët Kullat ndërtohen zakonisht në pika dominuese dhe varkën e Noes, ku librat e shenjtë tregojnë se njëherë “sipër-ipër-epir-ipëria-shq-iperia”që marrin më strategjike, në majë të kodrave dhe shkëmbinjve e që moti Zoti u zemërua me paudhësitë e njerëzve kuptim vetëm ne shqip, prandaj quhej Epir, sepse të thepisur, si kështjella të vogla, të izoluara dhe larg në tokë, zemërimi shkoi deri atje sa e përmbyti boten ishte në pjesën e “epërme-sipërme” të Greqisë. njëra –tjetrës dhe për më tepër edhe kur terreni i dhe çkish brenda saj, nuk shpëtoi askush veç disa Shumë e lidhin fjalën Epir, me kuptimin tokë apo lejon, nuk rrethohen me mure (avlli). Të gjitha këto njerëzve të mirë e të devotshëm, bashke me ta edhe kontinent, por mos të harrojmë se popujt qe vinin nga kërkesa të kësaj banese me karakter mbrojtës janë për prijësi dhe profeti i tyre “Noja-Noh”i cili ndërtoi një deti sidomos nga Korfuzi nivelin zero quanin detin, të dominuar zonën, për të pasur të lirë shikimin në varke, ku morri me vete nga çdo çift kafshësh dhe dhe kur shkelnin ne tokë ata fillonin te ngriheshin të gjitha drejtimet, shprehet Zef Kacoli, 85 vjeç, nga shpendësh për të rifilluar një jetë të re me përkushtim “Sipër-Ipër-Epir” pra e quajtën kontinenti apo toka Mërturi i Tropojës.Kurse Mitër Kolë Marvataj, nga ndaj Zotit…dhe sipas gojëdhënave, pikërisht duke sipër nesh. Në mitologjinë e popujve të bardhë pagan, fshati Gjonpepaj, thellon mendimin duke theksuar plot dritë dhe me një përpunim të pasur arkitektonik. lundruar mbi dallgët e detit, Noja mendonte të binte pra “Arian”, Lisi ishte pema hyjni, dhe simbol i tyre se jo rrallë kullat hasen edhe të grumbulluara, si Gjëja që të bie në sy menjëherë sapo t’i afrohesh në gjurmë të ndonjë pjese toke të thatë që i kishte , bubullimat e vetëtimat, si kombinacion dhe dukuri pasojë e rritjes së familjes ose fisit, duke ruajtur kullës dhe të krijon përshtypjen e një fortifikimi të shpëtuar përmbytjes, keshtu ai dergon dy pëllumba natyrore linin gjurmë në jetën e tyre primitive, në karakterin dhe kërkesat për t’u mbrojtur përballë çdo fuqishëm, janë rreth 90 frëngji të shpërndara në për të vrojtuar nëse diku kishte tokë të papërmbytur botekuptimin primitiv këto forca të mbinatyrshme që të papriture. Kërkesat për mbrojtjen e kësaj banese e të katër faqet e saj, nga themeli deri në çati. Kati i dhe të zbarkonin nga anija e tyre, shpendët u ndanë krijonin këtë harmoni natyrore, perkthehej në fuqi kanë detyruar mjeshtrin anonim popullor t’i ndërtojë parë me frëngji njëshe, pa asnjë dritare, ka kryer dy në dy drejtime të ndryshme, njëri gjeti tokë të lirë të Zotit. Dodona ishte një orakull i veçantë që kishte kullat deri katërkatëshe, me mur të fortë e të gjerë funksione: për strehimin e bagëtive dhe për mbrojtje. në malet e Armenise dhe tjetri në malet e Epirit. lidhje me gjithë e orakujt e vjetër të botës antike, ku prej guri. Ky komunikon me ambientin e jashtëm me anë të një Pëllumbi i dyte ndaloi në një pyll nën degët e një jep një sfond dhe na ndihmon për gjithë misteret e dere të punuar me gurë të gdhendur dhe të harkuar Lisi madhështor në majat e maleve “Chomarus” lashta religjioze të asaj kohe. Qëndrat e orakullit ishin SI NDËRTOHET NJË KULLË? nga sipër, ndërsa me katin e dytë me anë të një dere ku mendohet një lidhje etimiologjike midis emrit vendet kryesore ku besimet praktikoheshin në botën Qoshet e kullës, hapësirat e hyrjeve dhe dritareve, të hapur në dyshemenë e tij. Kati i dytë, i cili ka të maleve dhe emrit të rajonit që quhet “Çameri”. e antike, dhe prania e tyre merrte një domethënie frëngjitë e dala për mbrojtje, janë punuar e gdhendur shërbyer si ambienti kryesor familjar, ka një dhomë Sipas studiuesit Ernest de Lassulx, në mozaikun të veçantë. Me kalimin e kohës mbretër dhe prijës me mjeshtëri, art dhe teknikë të përsosur. Trajtimi të quajtur soba e grave dhe korridorin që quhej gjenalogjik të njerëzimit, mendohet se guri i parë i atij të ndryshëm vunë gurë themeli dhe ndërtuan tempuj shurdh i mureve, i hyrjes së harkuar dhe me përmasa divahane. Nëpërmjet një dere të vendosur në faqen orakulli është vendosur ngaDodamin i biri i Javanit, dhe amfiteatre për nder të orakullit çudibëres, minimale i dritareve gjithashtu të harkuara, të pakta perëndimore, që është dhe kryesorja e kullës, lidhet i biri i Jafethit, i biri Noes, me pak fjalë i bie të njëri prej këtyre prijësave, Pirrua i dytë, vite më në numër dhe të vogla në përmasa në katin e parë, të me ambientin e jashtëm. Ndërsa me bazamentin jetë ndërtuar nga stërnipi iNoes. Jafethi ishte djali pas duke kujtuar Aleksandrin e Madh e përjetësoi cilat në katet e sipërme vijnë relativisht duke shtuar në tokë, oborrin e kullës, ky kat lidhet me anë të një i Noes, nga ku mendohet se rrjedh rraca e bardhë qëllimin e tij, dhe ndërtoi masivisht në Dodonë. numër dhe në përmasa, në mënyrë të pandjeshme, ia shkalle të jashtme prej druri. Soba e grave është e “Ariane” dhe pak kohë pas Noes sërisht njerëzimi Pos ndërtimeve, Pirrua themeloi edhe kulte të reja theksojnë akoma më me forcë karakterin e mbrojtjes shtruar me dysheme dërrase dhe mbi të është hedhur kaloi në paganizëm, ku kishte lidhje të lashta si, Herakliun, Themidën, dhe Afërditën e cila këtu dhe origjinalitetin kësaj banese karakteristike. Kati një shtresë argjile 4-5 cm trashësi. Përballë derës bestytnie me pemën e Lisit, por tashmë iu shtua edhe konsiderohej si bija e Zeusit dhe Dionës (Divi dhe i parë shfrytëzohet për të strehuar bagëtinë, ndërsa është oxhaku dhe vatra e zjarrit. Dhoma ka vetëm domethënia simbolike e Lisit, që kishte marrë formën Divija). Teatri i ndërtuar në këtë kohë nga Pirro, katet e sipërme për banim. Në kate ngjitesh me dy dritare të vogla dhe disa frëngji dyshe dhe treshe. e një orakulli lajmërues, pra keshtu Lisi u nderua kishte një kapacitet rreth 15. 000 shikues. Sipas shkallë druri, të cilat në disa raste përbëhen prej një Nga korridori (divahanja) e katit të dytë, nëpërmjet dhe u shenjtërua vite e vite me rradhë. Çudia dhe Euripidit dodona ishte në tokën e thesprotëve pra trungu të vetëm të dhëmbëzuar në formë shkalle”, një shkalle elegante të brendshme prej dërrase, habi qëndron se pozicionimi gjeografik i Dodonës në Çamërinë e sotme, ndërsa Herodoti, historiani -thekson Nosh Preka, 77 vjeç, nga Mserri i Tropojës. ngjitesh në katin e tretë. Dodë Progni, përforcon dhe disa qëndrave të tjera simotra, poseidojnë një i lashtësisë tregon se”Thesprotia në kohët e lashta Dhomat e banimit janë të mobiluara thjesht, me idenë se kati i tretë, si nga jashtë, edhe nga brenda, shpërndarje gjeofrafike shumë ekzakte, këndet e është quajtur Pellazgji”pra ishte e banuar nga orendi popullore të punuara me dru dhe shpesh të për nga vlerat funksionale e arkitektonike të tij, është brendëshme të këtyre pikave ndodhen secila nga Pellazgët, por historiani i antikitetit nuk mjafton me gdhendura me motive floreale gjeometrike ose të mjaft interesant dhe të kësaj forme arkitekturore janë (45º), kështu formohet trekëndësh barazbrinjësh, kaq, ai përmend seThesprotia ishte vendë frymëzimi kombinuara. Në faqen kryesore të dhomës, përballë ndërtuar edhe kullat e tjera në Tropojë, por dhe në vërtetet interesante…!si mundet vallë, të dëshifrohet dhe peligrinazhi për gjithë botën e njohur të asaj shkallës, vendoset oxhaku karakteristik me përmasa Dukagjin e Kosovë. kjo dukuri!? Vetë Orakujt janë të barazlarguar nga kohe, aty ndodhej tempulli me i lashtë në Evropë të mëdha. Në përgjithësi, këto ambiente janë të errëta njëri-tjetri në mënyre perfekte, pra mund të kemi një (Tempulli mistik i Dodonës). Duke iu referuar dhe ndriçohen vetëm nëpërmjet dritareve të vogla dhe KATI I TRETË I KULLËS rast unikal se si Arkitekti i Universit i ndërtoi gjërat mitologjisë “KurOdisea u kthye në botën reale, ai frëngjive të mbrojtjes, të cilat lihen në të katër anët. Pjesët kryesore të tij janë: divahanja, dyshekllëku në tokë kur ato ishin brenda vullnetit të tij, por kohë kërkoi të kthehej tek toka e tij (Thesprotia) pra kishte Lindja e kësaj banese popullore është e hershme, si dhe soba e miqve ose soba e burrave. Dyshekllëku më pas njerëzit filluan të degradojn! Dodona njihet një lidhje gjaku dhe marrdhënie shpirtërore midis rezultat i nevojave dhe i kërkesave për mbrojtjen e prej druri, i vendosur në lartësinë e katit të tretë, mirë si pjesë e një trekëndëshi kënddrejtë, ku njëri Itakës-Thesprotisë-Dodonës, sepse në territorin trojeve të tyre. Sipas studimeve, kulla ka ekzistuar gjatë gjithë faqes perëndimore e një pjesë të asaj kënd fillon me malin e “Chomarus-Tomorri” nga eTheprotisë ndodhej tempulli i Dodonës ku ai edhe më përpara se shpikja e armës së zjarrit. veriore, i dalë rreth 20 cm nga faqja e jashtme e perëndimi, pra në (Dodonë-Janinë) dhe përfundon orientohej dhe lajmërohej për profecitë…veç kësaj Kulla, si tip banese, flet edhe në emër të historisë, mureve perimetrave dhe i pajisur me 17 dritare të në pikën lindore, në malin “Ararat”, ku gjenden kur ai donte të kthehej nga tempulli i Dodonës për në pasi nuk ka duruar t’i mohohet liria. E në fakt, këto harkuara nga sipër që mbyllen nga brenda me kapak rrënojat e “Arkes e Noes”, e më pasj ai zbret poshtë Itakë, mbreti i Thesprotisë Pheidoni e përcolli atë me treva ku është përhapur kulla, nuk iu nënshtruan dërrase, i jep kullës një pamje impozante. Ky, së në jug, përshkon pingul të gjithë Mesdheun dhe një prej anije Thesprote nga flota e tij. Pra siç lexuam kurrë pushtuesit turk. Studiuesi nga Dukagjini, Ndue bashku me divahanen, kanë shërbyer kryesisht për krijon një kënd 45º, pikerisht aty ngrihet piramida më sipër rëndësia e këtij rajoni ishte më shumë se Cukeli, përforcon idenë se ndonëse pushtuesit gjatë ndenje. Nga korridori, nëpërmjet derës së vendosur e madhe e Egjiptit, dhe vendi ku bie ky kënd (45º) sa një pozicion gjeografik, dhe ironia qëndron gjetkë, pesë shekujve tentuan disa herë t’i nënshtrojnë këto në anën perëndimore, kalohet në të vetmen dhomë quhet Bendet , kryeqyteti i parë i Egjiptit. Të në vitin 1878-të studiuesi Kostandin Karapano zona, nuk ia arritën qëllimit. të këtij kati, në sobën e miqve. Kjo në krahasim jetë vallë kjo një koinçidencë apo ndoshta rastësi!? zbuloi Dodonën në jugperëndim të qytetit të sotëm të me sobën e grave është më komode e më e ngrohtë Legjendat dhe gojëdhënat rrëfejnë se Lisi kishte veti Janinës. Dodona shtrihej në shpatin lindor të malit të GËRSHETIMI I KULTURËS ME për sa i përket trajtimit dekorativ të elementëve të paralajmëruese, dhe kur kjo pemë shtatëlartë pyetej Tamouris-Chamouris, i cili ndodhet midis qyteteve HISTORINË ndryshëm konstruktivë dhe funksionalë. Një rrugicë nga njerëzia ajo përgjigjej me anë të një gongu, ku të Janinës dhe atij të Paramithisë. Pas ketij zbulimi Në anën e djathtë të lumit Valbona, pranë rrugës e ngushtë që fillon nga dera deri tek vatra e zjarrit vibronte 400-të oshëtima dhe pasthirma, ndërkohe grekët me doemos shpejtuan që territori ku shtrihej që të çon në qytetin Bajram Curri, rreth 5 km larg e ndan dhomën në dy pjesë të quajtura markëza. që njerëzia asokohe heshte, heshte dhe dëgjonte Dodona të ishte pjese e historisë dhe trashegimise këtij qyteti, në fshatin Bujan, ngihet kulla trekatëshe Në markzën e vogël majtas rrinte i zoti i shtëpisë, me kërshëri oguret e Lisit, i cili kuvendonte aso tyre, kështu që bënë çmos, derisa më 1913-ën ia e Heroit të Popullit, Mic Sokoli. Dodë Progni, ndërsa në markzën e madhe djathtas rrinin miqtë. kohe me “Gluhën e lashtë” po po… me atë gjuhe qe arritën qëllimit ta aneksonin rajonin e Çamerise, studiues dhe historian, ka shkruar dhe është marrë Dyshemeja është shtruar me dërrasa dhe mbi to është kuvendojmë ne sot, pra me shqipen e bukur…! po dhe të përvetësonin pasurinë, historinë, kulturën dhe me arkitekturën e kullave në Tropojë, e veçmas me hedhur një shtresë argjili. Tavani është me dërrasa sot ç’sillet me ata Lisa shtatëlartë…?! ç gjuhë janë qytetërimin e kësaj treve. Pak kilometra në veri, në kullën e Mic Sokolit. Ndër të tjera, Doda shkruan sekjo lisi, ndërsa në dy faqet e mureve që komunikojnë me duke dëgjuar ata fisnikë hijerënde…?! me keqëardhje breg të detit Jon, ndodhej një tjetër qytet antik, ku banesë-kullë është ndërtuar nga fundi i shek. XVIII. jashtë, ashtu si në katin e dytë, ka dy dritare dhe disa e themë se sot tjetërkush e përvetëson historinë, dhe përbënte një pjesë të rëndësishme të trashëgimise Kjo kullë guri, që për nga tipologjia i përket banesës frëngji dyshe dhe treshe. dirigjon në gjuhën e vetë, por në gjuhë të huaj Lisi Iliro-Epirotase dhe ishte gurë i çmuar në mozaikun së fortifikuar të Malësisë së Gjakovës, sjell deri në nuk kupton…! ai kupton vetëm shqip…! edhe pse Lisi e qytetërimit Pellazgo-Thesprot, por fati ishte me të ditët tona jo vetëm vlerat kulturore, por edhe imazhin KARAKTERISTIKAT E KULLAVE NË ka vite që hesht, dhe pret të na degjoj ne, kush ne…? kësaj here, ai i shpëtoi fatmirësisht gllabërimit grek, e shumë ngjarjeve historike. Punimet restauruese të NIKAJ MËRTUR Ne pra, epirotasit Çam, tek flasim për të, tek i bëjmë dhe pse do të thoni ju…?! sepse në vitet 1926-1936 kryera nën drejtimin e arkitektit Leonard Suli i kanë Kullat ndërtoheshin trekatëshe e të ngushta, nga avokati në shqip… italiani Luigi Ugolini filloi misionin e gërmimeve në dhënë asaj origjinalitetin e kullës së fortifikuar të mjeshtër dukagjinas ose nga Gjakova. Në katin e parë Me kalimin e kohës u ndërtua një tempull që morri jug të shqipërisë për të zbuluar Butrintin, por në këtë Malësisë së Gjakovës. Ajo, së bashku me stendat dhe ishte ahuri (për bagëtinë) dhe në katin e dytë oda e emrin “Tempulli i Dodones”. Është koha të ndalemi periudhë Shqipëria kishte fituar pavarësinë dhe ishte objektet muzeale të vendosura këtu, të cilat përfshijnë grave dhe dhoma e nuses (qileri), -thotë Dedë Sokoli, pak në Lisin dhe zanafillën e tij simbolike, i cili njohur si shtet sovran nga liga e kombeve, ndaj grekët shumë objekte dhe relike të Mic Sokolit dhe familjes eksplorues i traditave të zonës. Në katin e tretë, hedh drite se Dodona ishte produkt i një qyteterimi nuk ia dolën ta gllabëronin Butrintin, ashtu siç bënë së tij, na njeh jo vetëm me zhvillimin tipologjik të oda e burrave e shtruar me argjilë dhe një dritare “jo grek”, ku nuk gjendej asnjë e përbashkët me me Dodonën. Mbetet për tu falenderuar puna dhe banesës së vjetër të kësaj malësie, por edhe me jetën në drejtim nga lind dielli. Përballë oxhaku i madh, qytetërimin Helen. Ajo njihet si orakulli më i vjetër mundi i Ugolinit, i cili la një informacion të zgjeruar e heroit Mic Sokoli dhe luftërat e kësaj krahine për të i llogaritur për të zënë një barrë dru e barabartë me në trojet pellazgjike dhe daton e ndërtuar këtu e për vendbanimet në jug të vendit, botoi disa vëllime mbrojtur trojet shqiptare nga pushtuesit e huaj. ngarkesën e një mashkulli të shtëpisë. Në të dy anët, 5000 vite të shkuar, njihej si qendër e mbarë fiseve dy prej këtyre botimeve ju kushtuan Finiqit dhe Pasardhësi i Mic Sokolit, Rrustem Bajram si në kullat e malësisë, ishte markëza e shtruar me pellazgjike, kudo që ato jetonin. Gjithë gadishulli Butrintit të titulluara (Shqipëria Antike). Mulosmanaj, shpjegon se kulla paraqet një volum plaf (sixhade) dhe oda zinte dy sofra deri në 20 veta. i Ballkanit banohej nga rracat Ariane pra ato Në përfundim të këtij shkrimi, shkeputur nga prej guri dhe pjesërisht prej druri, e cila kurorëzohet Çdo sofër kishte 10 veta dhe në krye të sobës, pranë Pellazgjike, parahelene. Jam i detyruar të sjell disa studimi “Çamërishtja gluhë Perëndie” shpresoj që me çati piramidale katër faqesh prej dërrase. Pjesa e oxhakut, zinte vend mysafiri i parë, kurse në anën fakte që dëshmojnë se grekët dhe qytetërimi i tyre nuk të kem sjellë disa fakte të qarta dhe kuptimplote poshtme prej guri të krijon përshtypjen e një prizmi tjetër të oxhakut i zoti i shtëpisë. Mysafirëve, pasi u e kanë hyjnizuar asnjëherë pemën e Lisit, por është nga trashëgimia jonë e cila duhet rizgjuar pas një të fortë solid, ku mbështetet pjesa e sipërme e lehtë, shtrohej sofra, sillej ibriku i rakisë dhe dy gota. njohur prej tyre me shume vonesë, sepse Lisi si pemë përgjumje të gjatë letargjike e rraskapitëse. Attualità Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 12 ria calcistica della Vivace. Auguro infine di proprietà comunale, con due e-mail alla città di Grottaferrata di riavere presto inviate alla HELLAS e alla VIVACE ha un’organizzazione calcistica degna del suo deciso autonomamente di vietare l’utilizzo Che colpa hanno i 300 bambini glorioso passato”. dei campi, a suo dire per inadempienza da parte di entrambe le Associazioni. Per E’ fiducioso quindi sul futuro della soci- dovere di informazione è bene dire che età e quali le novità? per quanto riguarda la Hellas ad oggi sono iscritti alle due associazioni? “Tantissimo, metteremo su stati effettuati tutti i bonifici mensili rela- Grazie all’accordo raggiunto tra le due dirigenze a fine campionati le due associazioni daranno un’organizzazione intraprendendo una tivi all’utilizzo dei campi, riguardo la Vi- politica che farà senz’altro bene non solo vace, il cui contratto di utilizzo dei campi vita ad un unico progetto PER GROTTAFERRATA e a lui spetterà l’incarico di guidare la società alla cittadina di Grottaferrata ma che è per tutta la durata della Convenzione tra criptense “ASD VIVACE GROTTAFERRATA CALCIO”. dovrà costituire un vero modello di scuola la Polisportiva e il Comune, non risultano calcio. inadempienze relative alle mensilità pattu- La prima domanda sorge spontanea e ponibilità di tante associazioni amiche che delle due associazioni. Insieme già stiamo Da giugno inizieremo stages e tornei ite da parte dell’attuale dirigenza. Non si riguarda le motivazioni che hanno portato hanno ospitato le nostre squadre. Per gli lavorando per una struttura organizzativa rivolti a tutte le categorie e a conclusione comprendono pertanto le motivazioni che alla nascita della Hellas Grottaferrata? allenamenti abbiamo affittato le strutture capace di guidare un progetto importante. dell’anno scolastico organizzeremo un hanno spinto il presidente della Polisporti- “E’ da circa quindici anni che vivo del TC “Le Colline” di Frascati”. Ai genitori chiedo di portare pazienza centro estivo per i nostri ragazzi. va sig. Nardone (sempre alquanto chiuso in questa splendida località dei Castelli. perché presto sia il settore giovanile che nei nostri confronti) a negare il diritto al A metà giugno nel corso di una cena tra Come si è giunti all’accordo di unire le l’agonistica avranno un’adeguata organiz- La costituzione della futura società, ma gioco a circa 300 bambini di Grottafer- amici ho accettato l’incarico di guidare la due associazioni? zazione. A tutti i tecnici partecipanti al oggi la chiusura dei campi comunali... un rata in strutture pubbliche. E’ mancata nascita di una nuova associazione e mi “Sono determinato e ottimista per na- progetto chiederemo di dare il massimo fatto grave. la sensibilità e il buon senso anche per- sono subito messo a lavoro. Grazie al con- tura e ho creduto in un accordo con la contributo. Ringrazio l’intero gruppo di- “In questi giorni stavamo già organiz- ché per martedì 8 aprile è già fissato un tributo di tanti genitori abbiamo iniziato dirigenza della VIVACE, mostratasi dis- rigente di entrambe le associazioni che zando la festa dell’UNIONE e la vittoria incontro presso la Polisportiva. Per gi- una bella avventura fondando la Hellas ponibile. Dopo mesi di rapporti freddi hanno sin qui mostrato grande sensibilità dei “VALORI SPORTIVI”, ma purtroppo usta informazione una partita disputata al con l’obiettivo di far crescere nel diver- dal 1^ marzo scorso come infatti ci hanno e un plauso particolare va ai vari com- a rovinare la festa ci ha pensato l’ASD campo comunale di Grottaferrata è costata timento i bambini di Grottaferrata. Abbi- concesso l’utilizzo del campo “Rogazion- ponenti dei due staff tecnici e agli istrut- Polisportiva Città di Grottaferrata che con quest’anno alla Hellas 150 euro contro amo, nel corso dei mesi, raggiunto buoni isti” di Grottaferrata. L’idea di portare tori che hanno manifestato già da subito la solita arroganza ha lasciato (lunedì 7 i 25 euro pagati dalle associazioni al co- risultati, circa 130 famiglie hanno sposato avanti un progetto comune ”GROTTA- grande interesse per il nuovo progetto aprile) fuori dai cancelli dei campi “Co- munale di Frascati. L’evidente differenza il nostro progetto e nonostante l’assenza FERRATA” per garantire la crescita e il che riguarderà anche la prima squadra munale” e “Rogazionisti” 300 bambini è dovuta all’incapacità gestionale e tanto di strutture abbiamo garantito la riuscita diritto al gioco dei nostri bambini ha por- con l’obiettivo di partecipare, speriamo iscritti alle due associazioni. La Polis- altro ancora... a cui, ci auguriamo ben della stagione calcistica grazie alla dis- tato all’accordo relativo alla futura unione presto, ad un campionato degno della sto- portiva, in qualità di gestore dei campi presto, qualcuno faccia chiarezza”. L’abbazia di “San Nilo”l’unico tra i monasteri bizantini diffusi nel Medioevo Giampaolo Petrosino come professione alla ricerca di un primo lavoro, sono rati il “Codice Atlantico” di Leonardo nel campo del turismo, della cultura, fa l’ingegnere, ma in questo periodo dovute anche alla mancanza di pro- da Vinci e numerosi libri danneggiati dello sport e del sociale con benefici di elezioni amministrative fa parte del gettualità. dall’alluvione di Firenze nel 1966. “ritorni” per la comunità cittadina an- gruppo di Gianpiero Fontana candidato L’abbazia, l’unico tra i monas- In essa sono ancora conservati gli che di natura economica. La program- sindaco per Grottaferrata. Petrosino e teri bizantini diffusi nel Medioevo antichi codici liturgici e i codici mu- mazione della nostra politica culturale da tanto tempo ha avuto molte idee per nell’Italia meridionale e centrale ad sicali, prezioso ricordo della musica dovrà partire dall’implementazione la sua Cittadina, come, sistemazione definitiva per i bambini della scuola di essere sopravvissuto, fu fondata nel liturgica bizantina. E’ utile ricordare di un progetto per porre l’Abbazia al calcio “Hellas Grottaferrata” per fare non 1004 per iniziativa di un gruppo di che l’Abbazia è sede di una delle die- centro dei percorsi turistico religioso solo allenamento ma anche per le partite monaci provenienti dalla Calabria ci Biblioteche Nazionali Monumentali nazionale ed internazionali in grado di campionato nella terra dove loro sono Bizantina, guidati da San Nilo e San d’Italia ed è per questo che a partire di generare un’offerta turistica strut- residenti. Come dice Petrosino, la nostra Bartolomeo di Rossano. Poggia sui dal recente passato, abbiamo giusta- turata capace di attrarre importanti cittadina ha molto risorse, ma il problema ruderi di un’antica villa romana del I mente iniziato a fregiarci del titolo di flussi da collegare alle vie del gusto, è, come si possono sfruttare tutte queste sec. a.C. ed ha l’aspetto di un castello Città del Libro. La città con la sua Ab- ai percorsi dell’artigianato locale e ricchezze di Monastero “San Nilo”? In grazie all’imponente opera difensiva bazia di Santa Maria di Grottaferrata alla formazione. Dovrà essere creata questo’articolo lui spiega bene le sue idee voluta dal cardinale Giuliano della dovrà essere inserita in un circuito una Scuola di Restauro del Libro av- per aprire nuovi posti di lavoro. Rovere, tra il 1472 e il 1503. Nel turistico religioso e divenire un pro- valendosi dell’esperienza dei Monaci Di GIAMPAOLO PETROSINO 1931 l’abbazia si dotò del celebre pulsivo centro di riferimento attrattivo Basiliani che ancora si dedicano al attualmente si trovano molti cittadini Laboratorio di Restauro del Libro An- non soltanto per Roma e per i Cas- restauro del libro e della collabora- In un periodo di crisi economica sen- di Grottaferrata, soprattutto commer- tico, importante istituto scientifico a telli ma anche per gli investitori na- zione delle migliori Associazioni locali za precedenti, le difficoltà nella quale cianti, operatori economici e giovani livello nazionale, dove furono restau- zionali ed internazionali che operano e dell’Università di Roma. Harvard njofton zbulimin: Shikoni “Jehonën” e Big Bang! Nga SITKI ÇEREKJA, Pedagog Fizike një zgjerim të papritur, të ashtuquajturën Inflacion, që zgjati vetëm një fraksion të sekondës. Falë instrumentit të E Hënë 17 mars 2014, publikohet detektimi i valëve një teleskopi me mikrovalë, të quajtur Bicep 2, për herë gravitacionale që shënon zbulimin epokal kozmologjik. të parë u regjistrua sinjali i inflacionit kozmik”. Ishte pas- Zbulimi u njoftua prej ekspertave të Qendrës së Astrofizikës dita e ditës së hënë 17 mars kur grupi i shkencëtarëve Harvard Smithsonian, që zbuluan se kanë kapur jehonat e të kozmologjisë amerikane (astrofizikanët John Kovac Big Beng të 14 miliard viteve më parë nëpërmjet një teles- e Chao – Lin Kuo, në Konferencën në Qendra Astro- kopi të vendosur në polin Sud. fizike e Universitetit të Harvard, në Boston) arritën në konkluzionin për atë që ishte njoftuar si një Zbulim më i Zbulimi i këtyre valëve gravitacionare paraqit elementin madhi kozmologjik i kohëve të fundit. e fundit, të patestuar akoma prej teorisë së përgjithëshme Kapja e këtij sinjali, shprehet Kovac, paraqet një re- të relativitetit të Albert Ajnshtajnit e do të mbushnim një zultat shumë të rëndësishëm të kozmologjisë së sotme. boshllëk të madh në kuptimin tonë se si është lindur Uni- Me aparatet që u përdorën zbuluan se Big Bang ka versi. Njiheshin katër tipet e forcave në natyrë: Forcat lënë, si dëshmi të ekzistencës së tij, një radioacion fosil, elektrike, magnetike (Maksvelli i lidhi këto forca, pra që përshkon të gjithë Universin e që paraqet mbetjen, dhe fushat në ato elektromagnetike), bërthamore dhe ato tashmë të ftohur, të energjisë së lartë të çliruar nga gravitacionare. U gjet një emër për thërmijat që realizo- Shpërthimi Fillestar. Kjo ka ndodhur rreth 370 mijë vjet jnë bashkëveprimin gravitacionar, u quajtën gravitone, pas Big Bang, kur drita u nda nga materia elementare por asgjë më shumë se kaq… U përpoq shumë Ajnshtajni dhe filloi të përhapet në hapsirë. Një nga pamjet e jasht- të bëjë lidhjen midis kësaj force dhe atyre të tjerave, por zakonëshme të zbulimit është se antena gravitacionale nuk arriti. Të gjitha këto forca realizojnë të gjitha bash- ndërtuar qëllimisht për të kapur këte tip valësh të prod- këveprimet në natyrë, pra mund të themi se ato drejto- huara prej një lëvizjeje të madhe mase, deri tani nuk RRedaksiaedaksia e gazetësgazetës ““Rrënjët”Rrënjët” jnë Universin. ishin në gjendje t’i kapnin. Grupi kërkues i Bicep2 arriti Valët gravitacionare janë rrudhat (nënkupto ato kresh- t’i shohë me një teleskop për mikrovalë, qoftë nëpërmjet ta e barqe të valëve), që lëvizin në hapsirë - kohën e janë një efekti sekondar. Suksesi i astrofizikanëve të Harvard është i dyfishtë: vërtetimi i parë eksperimental i proçesit përshkruar si “dridhjet e para të Big Beng-ut”. Zbulimi inflacion të Universit të lashtë (primordial), por edhe një jjuu njoftonnjofton ssee gazetëngazetën mmundund i tyre konfirmon një lidhje integrale midis Mekanikës kërcim të fuqishëm së prapthi drejt fillimit të kohës. Deri Kuantike dhe Relativitetit të Përgjithshëm.“Zbulimi i tani kishim ndalur tek 370 mijë vjet pas Big Bang, koha këtij sinjali është një prej objektivave më të rëndësishëm kur drita filloi të shpërndahej, tani kemi arritur në një të Kozmologjisë sot. Për arritjen e kësaj u deshën shumë pjesë të vogël të sekondës, që mund ta japim me një ttaa ggjenijeni falasfalas nënë TTiranë,iranë, njerëz dhe shumë kohë”. Teleskopi që bëri zbulimin u dhjetë në fuqi - 34. drejtua në një zonë të qiellit, që njihet si “Vrima e zezë e Më 6 mars 2013, gjatë një konference të mbajtur në Sud-it”, që ndodhet jasht galaktikës dhe ku ka pak lëndë CERN nga fizikanët u konfirmua zbulimi i bozonit Higgs. extragalaktike për të ndërhyrë me atë që është e mundur Dhe kjo u arrit më 5 prill në unazën prej 27 km Mostra personale ttekek librarialibraria e të shohësh nëpërmjet instrumentave modernë. Kështu në kufirin midis Francës e Zvicrës, ku u arrit energjia njofton axhensia Asca. maksimale, kurrë e arritur ndonjëherë prej 8000 mili- U gjetën provat e para të inflacionit kozmik. ardë elektronvolt (8 TeV, 8 terra elektronvolt). Derisa Deri tani ishte vetëm një hipotezë. Në teleskopët ku Bozonet Higgs sqarojne formimin e materjes, më saktë del Maestro d’arte ZZotitotit AAlili HHasani,asani, duhet të detektoheshin (zbuloheshin, nga të tjerat) valët shndërrimin e energjisë në lëndë) detektimi i valëve gravitacionale me gjatësi valore shumë herë më të vogla gravitacionale që i takojnë përmasave kuantike, të cilat se sa madhësia e një atomi, njëkohësisht arrijnë valët e sqarojnë inflacionin, apo zgjerimin e Universit, mundë- Amerigo Giammatteo dritës që vijnë nga burime të shumta ndërgalaktike, që sojnë lidhjen e Teorisë së Relativitetit të Përgjithshëm 5500 mmetraetra poshtëposhtë kkryqëzimitryqëzimit janë me biliona, midis burimit dhe detektorit (zbuluesit). të Ajnshtajnit me Teorinë kuantike. Kjo tregon se po Këto valë drite janë me intensitet dhe gjatësi vale shumë realizohet ëndrra e Albert Ajnshtajnit. Këto që mblod- tutto lavoro fatto in herë më të madhe se sa valet gravitacionale, që duhej të hën me Bicep2, kur të konfirmohen prej grupeve të detektohen.. tjera shkencëtarësh, do të na lejojnë të themi se këto ttëë ““2121 DDhjetorit”.hjetorit”. “Janë mbledhur provat se Gjithësia (Universi), para shkencëtarë janë kandidatët për një Çmim Nobel të Ri ferro. Grottaferrata. 14 miliardë vitesh, pas aktit të lindjes me Big Bang, pësoi në fushën e Fizikës.

cmyk pagina 13 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Attualità

di HASAN ALIAJ

GROTTAFERRATA

on molto distante dalla città di Roma si trova la cittadina di Grottaferrata. In questa cittadi- Nna, abbellita da alberi e fiori, vive e lavora un popolo meraviglioso. Al lato della cittadina, da dove si può ammirare la bellezza della città di Roma, si estende un paesaggio favoloso. Qui si trova anche il monastero millenario di “San Nilo”. E’ diventato ormai abitudine per chi scrive articoli su Grottaferrata parlare anche del suo monastero, della chiesa e del suo rito greco - bizantino, dei preti di origine albanese, della bi- blioteca, che è un vero monumento di cultura, e di tut- to ciò che esiste in questo territorio religioso, portatore di una storia preziosa e di grandi valori archeologici, antichi, culturali, letterali e albanologici. Questa storia ricca e variegata, le antiche tradizioni, la volontà dei genitori residenti, fece crescere non solo il desiderio e la fiducia di istituire un’associazione calcistica, ma anche di chiamarla con il nome significativo di “Hellas Grottaferrata”. Tale nominazione intelligente significa e sempre significherà il grande rispetto verso questa terra, la città e la sua gente.

PERCHÉ “HELLAS GROTTAFERRATA”

“La nostra idea era molto chiara, - ci ha spiega- to il direttore generale dell’associazione “Giampaolo Petrosino”. Da tempo ci preoccupava il fatto di come ASD “Hellas Grottaferrata” ci saremmo dovuti organizzare per formare un asso- ciazione sportiva, per la realizzazione di un ambiente piacevole per l’allenamento dei bambini e sfuggire definitivamente dalle grinfie di un business pazzesco. A.S.D “Hellas Grottaferrata”un esempio da seguire La nostra iniziativa, unica in tutta la zona dei Castelli Romani e nella zona limitrofe, era un avventura ve- ramente impressionante e piena di sorprese. Tutti noi “Per il divertimento dei nostri ragazzi dobbiamo ta” da questi impedimenti creati appositamente ne taferrata” al servizio delle nuove generazioni, perché sapevamo che molte sarebbero state le difficoltà a cui fare l’impossibile – ci disse padre Emiliano. Per il è venuta fuori vittoriosa. Nemmeno la giustificazione questi crescano sani e rafforzati sia fisicamente che andavamo contro, come quello di trovare il campo da momento vi lascio usare il campo della scuola “San secondo la quale il comune, in quei momento, senza moralmente. E’ questa la pura realtà che si respira calcio, l’impegno non molto positivo da parte del co- Benedetto XV”. un sindaco e commissariato, la quale non solo non all’interno dell’associazione, e che si vede chiara- mune, la burocrazia che ha attaccato questo sport, le Benché questo campo fosse a norma, dovevamo conosceva il problema, ma non era neanche in grado mente mentre i ragazzi giocano serenamente e pia- pressioni di alcuni individui, ecc. Non è stato affatto eseguire dei lavori. Guidati dal moto: “Tutti in azio- di trovare una soluzione concreta, atta a contrastare cevolmente in campo. I bambini non hanno più di facile affrontare questi problemi. Bisognava non solo ne” si lavorava senza sosta e ognuno di noi cercava la loro idea. Questo articolo intenzionalmente viene 7 anni e sotto le attenzioni del nuovo e appassionato avere coraggio, ma essere tenaci e uniti nelle nostre di dare il suo contributo. Dopo tanto lavoro e tanto pubblicato prima delle elezioni amministrative. Ap- allenatore GianLuca Mammola e del mister di grande richieste. Anche se queste qualità non mancavano ai sudore il campo si trasformò completamente. Il cam- profittiamo dell’occasione per chiedere che esito avra esperienza Pierluigi Lucatelli si muovono in campo membri dello staff “Hellas” non erano sufficiente. po da calcio si è realizzato grazie alla volontà e ai sa- la nostra richiesta, molto discussa in tutta la cittadina con orgoglio infantile e in certi momento imitano le Si chiedeva la mobilitazione degli abitanti, alla quale crifici dei genitori. Qui vogliamo citare alcuni dei loro e negli ambienti del Comune. Torneranno a giocare migliori mosse dei grandi calciatori. Tutti i campi da si arrivò con naturalezza. In questa battaglia ormai nomi come l’infaticabile Antonelo Venanzi, l’ideatore a casa loro tutti i ragazzi residenti a Grottaferrata o calcio nel complesso di Collina sono pieno zeppi di iniziata si trovarono vicino a noi centinaia e centinaia Antonio Grillo, il coordinatore Gianluca Mammola, continueranno a giocare ancora fuori città? La no- bambini di età diverse. “Hellas” deve organizzarsi di genitori, i quali non solo si complimentavano dell’i- l’instancabile Emiliano Amantini, il pacato Piero Ca- stra richiesta è rivolta a tutti i candidati sindaco per molto bene, sotto tutti i punti di vista perché quest’an- niziativa, ma ci seguivano da vicino in ogni passo e ramusa, il volitivo Fausto Di Marco, il sorridente Gre- il comune come Gianpiero Fontana, Alessandro Bro- no ci si aspetta un aumento considerevole di iscritti. azione presa. Grazie a loro siamo riusciti nel nostro gorio Spampinato, il riflessivo Alessandro D’Ottavi, catelli e Claudio Magnani, ai quali auguriamo tanto Quello che i ragazzi imparano ben volentieri e con intento. L’associazione non solo si consolidava sem- la perfezione Claudio Lolli, il talento Sound Engineer successo. Sperando inoltre in una risposta positiva e fantasia lo applicano negli incontri di calcio durante pre di più, giorno dopo giorno, ma, convinta, conti- Gustavo Morcos, il responsabile addetto alla stampa collaborativa con il comune affinché i risultati ottenuti il campionato. E non c’è gioia più grande nel vederli nuava per la sua strada senza mai fermarsi e per que- H. Aliaj, l’allenatore lungimirante Raffaele Salvischia- da “Hellas” con tanti sacrifici e impegno, in futuro, soddisfati dopo una partita. Momenti che rimangono sto un grazie doveroso a tutti. La nostra associazione ni e molti altri, nonché il contributo dato da molti siano migliori. Quando ci riferiamo al bilancio e alla nella memoria di ciascuno di noi. Da sottolineare che non doveva rimanere in anonimato, essa meritava un ragazzi. Abbiamo nominato tutto lo staff dell A.S D. credibilità nell’associazione istintivamente cresce un atmosfera così calorosa segue anche fuori dal cam- nome. E quale nome sarebbe stato più adatto a questa “Hellas Grottaferrata” per il semplice motivo che gra- la fiducia in essa. Non solo gli ideatori della scuola po, e molti bambini sono ben integrati in gruppi e iniziativa? Furono molte le proposte avanzate, ma alla zie a loro si è riusciti a realizzare questa iniziativa, ed calcistica “Hellas” ma anche gli allenatori qualificati amicizie nuove. Ciò che più colpisce nell’associazione fine, per rispetto verso alla cittadina e il nome del mo- è un modo per ringraziarli tutti. come Volfango Patarca, Gildo Giannini, Paolo Ra- “Hellas Grottaferrata” è il fatto che qui non si parla nastero “San Nilo”, con decisione unanime fu chia- “ Il campo ci ricorda i tempi passati, ma anche così parelli, Nunzio Panetta, Silvio De Angelis, Massimo solamente di calcio, si cerca di insegnare anche dei mata “Hellas Grottaferrata”. Un nome ben pensato, è molto bello,- ci disse il nuovo allenatore Mammola. De Luca, Fabrizio Atzori, Andrea Boti, Mateo Bran- valori e comportamenti giusti come essere rigorosi in una scelta promossa tanto dai valori culturali e storici E chi non ricorda,- continuò Mammola, - quando tor- caccia, Vicenzo De Cola e Mario Petrosino del calcio campo e con i compagni della squadra, e dare la mas- del posto quanto una mossa diplomatica, con lo scopo navamo a casa sudati e coperti di polvere. Era bello nella cittadina di “Grottaferrata” hanno creato un im- sima priorità, allo studio e alla scuola. Lo dimostra un di rafforzare quel’idea del ponte che collega l’est con perché siamo diventati più robusti e abbiamo impara- magine positiva come persone di forte carattere, che punto cardine nel programma calcistico dell’associa- l’ovest. Continueremo a muoverci in questa direzione, to le tecniche e la tattica di giocare in condizioni diffi- sacrificano tutto per un futuro migliore per i ragazzi, zione, secondo quale i ragazzi devono presentare le per realizzare, in futuro, gemellaggi con associazioni cili, anche se le nostre madri, le quali non accettava- malgrado le difficoltà causate dalla crisi incombente. pagelle agli allenatori. Questo metodo ha fatto si che e scuole del nostro livello, in diversi paesi all’Est. Me- no questo fatto, ci sgridavano “velocemente in bagno l’interessamento per lo studio da parte dei ragazzi sia glio di così!” – concluse il discorso signor Petrosino. a pulirvi! che ci sporcate tutta la casa” o “ come siete IN ALLENAMENTO cresciuta. Le buone pagelle sono da esempio e ven- ridoti così infangati e sporchi di terra”. Invece adesso gono premiate dallo staff. Sono momenti in cui tutti DALLE PAROLE AI FATTI. tutti i genitori si sentivano felici mentre guardavano i Svariate erano le difficoltà da superare: la distanza, festeggiano assieme, come si fa con i compleanni e propri figli giocare senza stancarsi e infangati come le necessità finanziare, le male valenze. Gli ideatori altre feste. A “Hellas” sia la scuola che l’allenamento I ragazzi ci chiedevano ogni giorno quando avreb- giovani una volta. In loro si raffigurava parte della avevano un solo obbiettivo – andare sempre avan- vanno di pari passo. E’ un esempio che ci fa onore bero avuto inizio gli allenamenti. La loro attesa era loro storia degli anni giovanili. Erano tempi lontani. ti, perché solo così potevano essere a fianco ai mol- e dobbiamo diffonderlo ovunque. Non solo i membri veramente straziante. Loro non vedevano le difficoltà Adesso bisognava creare condizioni migliori per i ti ragazzi iscritti e alle loro famiglie per una minore dello staff, ma tutti noi dobbiamo mobilitarci per dare perché non le capivano, e perché vivevano in un’altra propri figli, spiegando come si giocava ai loro tempi. spesa. Possiamo dire che le famiglie in difficoltà con il meglio e sostenere il programma contemporaneo realtà fatta di sogni calcistici e di bei momenti di que- Anche se tutto ebbe inizio in condizioni particolari, i pagamenti sono stati aiutati economicamente dallo della scuola di “Hellas”. E molto presto la cittadina sto sport, con il desiderio che i grandi dovevano rea- tutto si sarebbe sistemato col passare del tempo. Era staff dell’associazione. Dunque, questo contributo e di Grottaferrata avrà una o addirittura due squadre lizzare tutti i loro sogni. Finalmente il momento tanto sicuramente un successo che in futuro avrebbe cono- questa collaborazione tra l’associazione e le famiglie calcistiche degne di competere prime categorie del atteso arrivò. La “macchina “Hellas Grottaferrata”, sciuto altri successi. Come dice il proverbio “un buon evidenzia le intenzioni buone e nobili di “Hellas Grot- calcio. E perché no?... con l’aiuto prezioso di padre Emiliano Fabbricatore”, inizio è metà del lavoro” e con questo motto “Hellas iniziò a muoversi. Grottaferrata” guarda al futuro. CHI CREDE IN NOI NON RIMARRÀ DELUSO.

Nella sala del monastero “San Nilo,” dove fu presentato il pro- gramma, hanno partecipato centi- naia di genitori con i loro figli. Alla fine, per accontentare il desiderio dei ragazzi di giocare si è trovata una soluzione diversa da quella che in casi simili viene scelta dalle associazioni calcistiche. Tale pro- posta fu accolta non solo con gioia dai ragazzi, ma loro erano pronti a dare il proprio contributo. E’ passato solo un anno, - ci dice il tesoriere Antonello Venanzi, - e dai controlli effettuati risulta che “Hellas Grottaferrata” ha ottenuto buoni risultati. Nonostante l’indif- ferenza del settore della cultura e dello sport del comune o di alcuni responsabili “Hellas Grottaferra-

cmyk Storia Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 14 Figure del femminile nel mondo bizantino Di ETNOR CANAJ chio, ciò Theodora che fu maritata in Henrico Duca d’Austria, Matilde fu Moglie di Guglielmo Conte di el corso della storia la donna, nonostante sia Monte Pessulana, Polina fu maritata in Almerico Re sempre stata la figura principale della società, di Gerusalemme, e Cyrmaria fu Moglie di Bela Terzo Ncolei che dava la vita e la tutelava, facendosi Re d’Ungheria. Trovo in un antico manoscritto Gre- quindi custode e garante dello stesso genere umano, co, che l’Imperador Manuele non poté mai fare con spesso è stata vittima delle maggiori crudeltà e atroc- l’Imperatrice suddetta nissun figliolo maschio, ma ità sia all’interno delle civiltà antiche che di quelle tutte femmine; perché il Patriarca di Costantinopoli moderne. Nella società bizantina, in molti casi, la Cosmo d’Atene dottissimo, e divotissimo Prelato, fu figura femminile veniva infatti rappresentata in modo accusato falsamente da alcuni Vescovi suoi contrari negativo e definita cattiva e spietata. La descrizione avanti l’Imperatore, col dirgli che Lui procurava con di Teodora (527 d.C. - 548 d.C.), moglie di Gius- tutto il possibile di dare l’Imperio ad Isaacio, Sebas- tiniano, nella “Storia Arcana” di Procopio di Cesarea tocratore Suo fratello maggiore; Onde l’Imperatore si ne è un chiaro esempio. Il fatto che Teodora influenzi alterà grandamente contro di lui, come geloso della la legislazione del maritoi, opponendovisi, è ragione sua Corona, che per ciò lo fece deporre da quella, sufficiente per descriverla quale perfida e crudele. dignita Patriarcale. Onde il povero Patriarca sdegnato Procopio dice: “Così Teodora era al contrario e di questo affronto maledì il ventre dell’Imperatrice… con ostinata crudeltà nell’anima come se nessuno accionchè non potesse fare mai figliuoli maschi, suc- forse poteva consigliarla oppure tormentarla talvolta cessori nell’Impero, come in effetto così successe.” quando peccava; ...” (Procopio, Storia Arcana 15, Miniati cita le parole del Patriarca Cosmo d’Atene: Tom.II)La donna qui descritta sembra addirittura “Imparino dunque i Principi Sovrani da questo “posseduta dal male”, demonizzata e sorda ai con- rigoroso castigo che mandò l’Iddio all’Imperator sigli altrui anche quando peccava. Il riferimento alla Manuele, ad’intercessione di questo suo buon Sac- sfera religiosa da parte di Procopio ci porta alla prima erdote, di non disprezzare, e mal trattare i loro considerazione negativa della figura femminile in as- Prelati, e Sacerdoti, acciochè a loro non succeda soluto: quella che definiva la donna come ispiratrice alcun’altro castigo, peggior di questo.” I sostenitori e responsabile del peccato originale.Quale società pa- di Manuele cercarono di far credere che fu lanciata triarcale, Bisanzio nutriva un atteggiamento ambiva- arono alla poesia, alla musica, all’arte e, in generale, di Scanderbeg, che, a causa del dolore per la morte una maledizione dal Patriarca Cosmo d’Atene, ma lente nei confronti della figura femminile, considerata alla cultura. di quest’ultimo, “… si strappava i capelli e la barba si trattò, molto probabilmente, di un uxoricidio. In come l’antitesi tra Eva e la Vergine Maria.iv La donna Fino ora abbiamo parlato di due figure femminili piangendo e lamentandosi.” Per quanto riguarda gli questo modo si potevano eliminare anche gli avver- viene infatti descritta come inferiore e sottoposta al contrapposte, in quando l’una, l’Imperatrice Teodo- usi e costumi funerari appena descritti, è possibile sari dell’Imperatore. La violenza contro le donne da primato dell’uomov. Fanno eccezione le signore aris- ra, rappresentata in senso negativo da Procopio di trovare una qualche forma di parallelismo con quelle parte dei loro mariti aveva luogo nella maggior parte tocratiche, o comunque appartenenti al ceto medio- Cesarea, l’altra, Maria Comnena, elogiata e descritta che sono le usanze ancora esistenti in alcune zone dei casi tra le mura domestiche. Patlagean ci porta alto della società, figure che godevano di più libertà da Miniati come personaggio positivo; tuttavia en- rurali dell’Albania, nonostante il regime dittatoriale l’esempio di Maria la Giovane, la quale subì dei mal- e di un maggior numero di diritti, ma che, tuttavia, trambe appartenevano al ceto alto della società. Ma instauratosi dopo il 1944 abbia inutilmente cercato trattamenti dopo esser stata falsamente accusata di potevano essere oggetto di tremende punizioni, come cosa succedeva a coloro che appartenevano ai livelli di combatterle ed eliminarle. Soprattutto in alcuni adulterio. Maria fu picchiata, tirata per i capelli e la pratica diffusa nell’impero bizantino del taglio del più bassi? Sicuramente per le donne che vivevano paesi di montagna e in alcuni villaggi delle zone ru- colpita fino alla morte. naso. Ciononostante diverse nobildonne, molte volte, all’interno delle famiglie povere, o comunque, meno rali albanesi, sono infatti proprio le donne che ancora Nella società bizantina non mancarono casi di di- presero parte attivamente alla vita politica, opponen- abbienti, la vita era molto più dura. Trascorrevano oggi preparano il defunto per la sepoltura, lavandolo, vorzio, anche se dalla seconda metà del secolo VI dosi talvolta ai loro padri e ai loro mariti. Irene e la maggior parte del tempo all’interno delle mura di vestendolo e piangendo in coro durante la veglia, in- venne proibito.xxi Le possibili cause di divorzio erano Teodora, vedova dell’imperatore Teofilo, ne sono casa; il loro lavoro iniziava presto alla mattina e finiva tonando una sorta di “canzone di lamentela”, chia- comunque previste dalla legge vigente. Sotto l’impero un esempio lampante. La prima convocò il Secondo tardi alla sera. Oltre alle varie faccende domestiche, mata “këngë me ligje” (canto di lutto). Nell’Albania di Giustiniano, ad esempio, il marito poteva chiedere Concilio di Nicea nel 787, riabilitando per un breve tra cui preparare i pasti e provvedere in generale alle medioevale sembra che queste usanze fossero prati- il divorzio solo se la moglie era rea d’adulterio. La periodo le icone; la seconda fu a capo della restaura- necessità primarie, le donne accudivano i propri figli, cate anche dagli uomini, mentre in alcune zone del legge prevedeva motivi di divorzio come: relazioni zione del culto delle immagini nel 843. occupandosi, di più rispetto agli uomini, della loro montenegrino con popolazione di etnia albanese, fisiche multiple della donna, impotenza del marito, La maggior parte dei documenti scritti relativi alla educazione. Nelle zone rurali, dove si concentrava la ancora oggi, pare che gli uomini “accompagnino” le tentato omicidio o malattie.xxii Un’alternativa al di- figura femminile nella società bizantina riguarda maggior parte dell’attività produttiva della società di donne nelle attività che si svolgono durante la veglia vorzio era la separazione della coppia al fine di ab- donne di alta società. In alcuni casi, infatti, soprat- allora, le donne, oltre ai compiti già elencati sopra, e prima della sepoltura del defunto. bracciare la vita monastica.xxiii Le rare donne che tutto le signore appartenenti alle famiglie aristocrat- a volte si occupavano anche del lavoro nei campi, Per quanto riguarda i matrimoni, questi erano si- conseguivano la santità erano state consacrate vergini iche, imperiali o comunque al ceto alto della società, come sostiene Patlagean: “La vera base della società curamente combinati e si contraevano in età molto e avevano pertanto rifiutato la sessualità. dedicavano il loro tempo libero alla cultura, all’arte e dell’attività produttiva era la campagna, abitata da giovane, se paragonata agli attuali nostri standard: tra Probabilmente non sono mancati casi in cui, dopo e alla scrittura. contadini”. Il poco tempo libero che potevano avere i 12 e i 13 anni per le donne e tra i 14 e i 16 anni per la morte del capofamiglia (il padrone di casa), la L’esempio più noto di opere della letteratura bizan- lo trascorrevano in chiesa, uno dei pochi luoghi dove gli uomini, anche se quest’ultimi potevano sposarsi in donna prendeva il suo posto e poteva non risposarsi, tina al femminile è l’Alessiade di Anna Comnenavii. le donne potevano parlare, socializzare e trovare una qualsiasi età e con donne molto più giovani di loro. solamente nel caso in cui i figli fossero stati ancora in L’ascesa al soglio imperiale dei Comneni inizia con qualche forma di conforto emotivo-psicologico. Il matrimonio era considerato un sacramento della tenera età. Questa scelta comportava per lei ulteriori Alessio primo, che dà inizio al secolo dei Comneniviii. Un altro ruolo femminile molto importante era Chiesa e la famiglia l’unità di base della società. sacrifici, in primis la rinuncia alla sua sessualità e Nell’opera dell’abate Lorenzo Miniati “Le glorie quello che le donne svolgevano quando moriva un La vita della donna bizantina appartenente al ceto l’emulazione dell’uomo. Un esempio interessante di cadute dell’antichissima ed augustissima famiglia membro della famiglia. A questo riguardo la seguente medio, come dice A.M. Talbot, poteva essere sud- questa emulazione maschile da parte della donna ci Comnena”, pubblicato nel 1663, si trovano alcuni citazione di A.M. Talbot è molto esauriente: “Loro divisa in tre fasi: l’infanzia, il matrimonio/la maternità viene fornito da una pratica che ha luogo nei Balcani documenti interessanti relativi alla genealogia di erano le figure più importanti quando nascevano i e la vedovanza/la vecchiaia. e più specificamente nell’Albania settentrionale. Qui, questa dinastiaix. Per l’ elaborazione del suo libro, bambini; erano madri, lavoratrici, balie; il loro ruolo In base alle regole della società bizantina, la donna in una zona rurale e montuosa, esiste un fenomeno Lorenzo Miniati fa riferimento ad alcuni testi gre- era importante quando un membro della famiglia era colei che gestiva le faccende domestiche e che interessante di donne che “cercano di diventare uo- ci, ricevuti da un altro uomo di chiesa, G.M. Cari- moriva. Aiutavano a preparare il corpo per il rito di partoriva molti figli; ma la sua era in generale una vita mini” e vengono chiamate con il nome di “Virgjere- ofilli, Arcivescovo d’Iconio (18 settembre 1622 con- sepoltura, lo lavavano, lo cospargevano di oli profu- difficile, e a volte anche pericolosa, in quanto spesso shat e betuara” (vergini giurate). Alcuni studiosi sacrato - 23 maggio 1633 deceduto). Il contributo mati e di spezie, lo vestivano. Poi, durante la veglia vittima di violenza sia dentro che fuori dalle mura albanesi e occidentali, che hanno analizzato questa di quest’ultimo all’opera di Miniati è tale che egli lo funebre, erano le donne a capo della lamentazione; domestiche. Il ricorso all’infanticidio femminile era usanza, ritengono che la pratica risalga ai tempi del identifica come suo mentore e guida: “Et al presente dimostravano il loro dolore gemendo, strappandosi i una pratica piuttosto diffusa nella società bizantina Medioevo. A mio avviso, invece, questo costume ha gl’istessi Annotamenti manoscritti, sono in potere di capelli dal capo, lacerandosi le guance con le unghie, del tempo, pertanto i genitori pregavano di avere figli origini ben più remote. Una “vergine giurata”, dal Monsignor Gio.Matteo Gariofilo Arcivescovo d’Iconio battendosi il petto, stracciandosi le vesti. Non c’erano maschi. momento in cui sceglieva questo tipo di vita, rinunci- historico greco, ch’Io mi son preso per guida in questa solo le parenti del defunto ma c’erano anche “pre- La nascita di questo fenomeno potrebbe risiedere ando alla propria sessualità, non sposandosi, emulava mia fatica”. Dopo aver tradotto i testi ricevuti in latino, fiche” professioniste a pagamento che cantavano le nel fatto che il maschio era considerato colui che ga- l’uomo in tutto e per tutto. Lorenzo Miniati elabora un’opera in lingua italiana, nenie funebri, elogiavano le virtù del “caro estinto” e rantiva un futuro alla famiglia, colui che avrebbe prov- Infatti, si vestiva anche come un uomo, cercando di in cui elogia tutte le donne della dinastia Comnena e ne piangevano la morte.” veduto al sostentamento della famiglia, fornendo beni nascondere, fasciandolo, il proprio seno e si sedeva le caratterizza come figure positive. In questo contes- Il viaggiatore turco Eviliya Ҫelebi, visitando il sud economici, e nel caso dei ceti più bassi, forza lavoro. perfino in mezzo agli uomini. La società riusciva ad to è interessante il passaggio dove Miniati descrive la dell’Albania nel 1670, parla di costumi e usanze si- Se una donna non poteva avere figli, oppure parto- accettare tale fenomeno nel momento in cui la donna persona di Maria Comnena, una delle figlie di Isacco mili. Di Gjirokastra (città del sud Albania) racconta riva solo femmine, poteva essere oggetto di episodi faceva una specie di giuramento sacro, davanti a Dio Comneno della seconda generazione della dinastia: infatti: “… ogni domenica, tutti i parenti della persona di discriminazione o, nel peggiore dei casi, cadere e alla comunità. Pare che questo antico fenomeno “Maria Comnena terzo genita dell’Imperador Issacio, morta si uniscono in una casa costruita in modo im- vittima di omicidio. Ne è un esempio l’imperatrice sociale fosse disciplinato dal diritto tradizionale di era Prencipessa altre tanto bella, quanto dotata di provvisto, pagando delle prefiche professioniste che Irene (Berta di Sulzbach), moglie di Manuele Com- Kanun/Canone, un codice consuetudinario albanese virtù; e si dilettò grandemente della Poesia, Musica, piangono, urlano e si lamentano fortemente, levando neno, che, secondo Michele Siro, scomparsa attorno che risale in forma scritta al XV secolo d.C. e che e Pittura. La sposò Costantino Cantacuseno detto il un grande grido e pianto, … Io dubito che Gjirokastra al 1160, fu avvelenata dal marito poiché aveva dato veniva applicato nelle zone montuose dell’Albania. In conte Imperiale, per essere descendente da Carlo sia la “città del lamento”. alla luce solo figlie femmine. base al Kanun, il giuramento delle conversioni veniva Magno, Rè di Francia; al quale fecce sette figliuoli, E’ un grande stupore di come le prefiche profes- Anche nell’opera già citata di Lorenzo Miniati fatto davanti a 12 uomini del villaggio, dopodiché la cioè Giovanni, Zooi, Anna, Maria, Lucretia, Elena, sioniste gestiscono il lamento e il gemito con cosi troviamo altre informazioni interessanti relative alle “vergine” assumeva un comportamento maschile, e Theodora. Zooi Prencipessa gratiosissima fu mari- tanto sentimento – perfino più che per i loro parenti donne vittime di violenza. L.Miniati scrive infatti: prendeva un nome da uomo, si armava e poteva stare tata a Vitorieno Paleologo Viterbese, Ambasciatore – per qualcuno che è morto più di cent’anni fa e che “Hebbe l’Imperador Manuele due mogli, e una con- assieme agli uomini nella stanza dove alle donne non di Henrico Quinto Imperadore dell’Occidente, l’anno loro non sono nemmeno imparentate. (Seyahatname cubina. La prima fu una Signora Alemana, nata di era permesso entrare. La vergine acquisiva inoltre il 1100…”. Dall’analisi dell’opera di Lorenzo Miniati VIII, 355 a)”. Anche il biografo di Giorgio Castri- antica e nobilissima stirpe Tedesca, chiamata Berta, diritto di vendere, comprare e gestire proprietà e po- si può dedurre che il caso di Anna Comnena, come otta Scanderbeg, Marino Barlezio, nella sua opera che vuol dire in Greco Irene, figliuola di Berengario teva prendere parte alla guerra e alla vendetta tra i figura femminile dedicata alla cultura, non sia un “Historia de vita et gestis Scanderbegi, Epirotarum Primo, potentissimo Conte di Sultzbach, la quale non clan.xxv Uno studio interessante che riguarda questo caso raro e isolato all’interno di questa dinastia, anzi, principis” (Roma, 1508-10) ci narra di un pianto era tanto bella, quanto gratiosa, e divota; con tutto ciò fenomeno è stato fatto dall’antropologa britannica tutt’altro, visto che diverse figure femminili apparte- o lamento simile che egli descrive come “il pianto l’amava Egli cordialmente, e fece con Essa quattro Antonia Young nella sua opera “Women who become nenti alle generazioni del casato comneno si dedic- di Lekë Dukagjini”, uno dei più stretti collaboratori figliuole femmine, bellissime Donne, e nessun mas- men: Albanian sworn virgins”. pagina 15 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Cultura Të gjithë kthehen në vendlindje… …por krijuesit nuk ikin kurrë!

e njerëzve të vendlindjes, në territoret ku ndjek tjetër korsi. Të Shkruarit mund të shkojnë. Janë gati të pranojnë se universi ketë qenë një pasion e aq…E, çfarë pa- s’është tjetër veç tërësi e gjithë gjuhëve, staj?! Mund të ndodh atje, çfarë do ndo- kulturave dhe jetëve të individëve, të cilët dhte këtu, nëse s’do kish ndodhur Ikja, të gjithë mund të kundrohen si heronj… nëse individi do mbetej në mëmëdhe e do Edhe vetja u merr trajtën e këtyre perso- popullonte numrin e librave këtu… nazheve, zëri i të cilëve thuajse nuk arrin Edhe kur “atyre që ikën…” jeta e fati në vendlindje… u është shfaqur më ashpër “se sa ënd- Me logjikë e princip tjetër, por duket ërronin” apo seç “meritonin”, së paku sikur atyre që u ka mbetur në dorë At- kanë arritur t’i gëzohen po këtij pasioni në dheu – pas Ikjes së tyre- nuk u del koha, trajtën tjetër: si lexues, pasurojnë botën nuk duan t’ia dinë, madje i gëzohen shpirtërore, plotësohen duke lexuar libra mungesës së të Ikurve. Aq më pak për të lirë, marrin frymë lirisht… krijuesit e shfaqur e madhuar në hapës- B. Muço, përpara se të ikte, pa e men- irat andej larg. Shkrimtarit, pavarësisht duar ikjen, solli në Tiranë, pra në shqip, distancave dhe gjuhës me të cilën niset “Virgjëreshat Shqiptare” të (nobelistes së për tek lexuesi, edhe kur nuk i ndodh të ardhme) Alice Munro dhe vetëm pastaj nga FARUK MYRTAJ përkthehet kurrë, i përndrit vegimi i mun- iku vetë! Prej andej, solli në shqip Anto- dësisë së komunikimit me shkrimtarë e logji e Poetëve të Botës, të asaj bote që etim Muço më dërgoi on line, lexues në botë, kudo ku merr me mend se është, pavarësisht nesh… përkthyer për qejf prej tij, tregimin ka shkak se mund ta ndjejnë apo të ketë E, në heshtje bujare, Të Ikurit e ata që Studiuesi britanik përballet me B“Vdekja e Plakut” të Vasili Shuk- shkak shëmbëllimesh subjekt apo kumte- vazhdojnë të gjejnë arsye për të ikur, u shin. Në këtë prozë prekëse, deri në sh estetike apo sociale. Por, pa dyshim, gëzohen ca të vërtetave që vijnë e shfa- rreshtin e mbramë humane, teksa ndjen përgjithnjë e pashmangshëm, krijuesi ës- qen trishtuese. Tek e fundja, ikim edhe armiqtë dhe miqtë e Nënë Terezës orën e fundit, Plaku i prozës s’rri dot pa htë e ndjehet në gjuhën e vet, në trojet ku prej atyre që predikuan mbyllje gojësh e ë 23 Mars 2014, ‘Hindustan rohet apo të trajtohet kryesisht në mënyrë i thënë plakës së tij se “kishte qenë ca i gjuha artikulohet në belbëzimet e para të mendjesh, që bën lavdi e sukses kur nje- Times’, një ndër gazetat më të subjektive është kryesisht si pasojë e qën- ashpër me të”. Në vëllimin poetik, titulluar fëmijëve… riu privohej nga të drejta fare elementare; mëdha të Indisë me një tirazh di- drimit armiqësor të Christopher Hitchens “Bumerang”, vetë Betimi, mes tjerash, M Ka të ngjarë që në një bisedë shtruar- shpëtojmë prej atyre që (shumë më keq tor mbi një milion kopje, botoi analizën e ndaj figurës dhe aktivitetit të saj. Kjo nuk ka një poezi malli trishtues kujtesë-ëmbël shtruar në shtypin e Tiranës, krejt pa- se me “të ikurit e pas ’90-ës,) mëkatuan sociologut britanik me origjinë shqiptare Dr do të thotë se Hitchens, i cili vdiq në vitin për të ndjerin Robert Shvarc, i cili merret shpjegueshëm, mbase pa asnjë sebep, një ndaj atyre që nuk e deshën kurrë izolimin, Gëzim Alpion, të titulluar ‘Si duhet studiuar 2011, nuk ngriti disa çështje të rëndësishme vesh, e pati një shkak që mbeti në Tiranë, i nderuar jo pak si autor, qenkej shprehur mbylljen e dritareve dhe syve… një figurë problematike si Nënë Tereza?’. rreth figurës dhe aktivitetit të Nënë Terezës; kur mund të kishte nxituar gjithkundtjetër se ata që ikin nga Shqipëria, mbarojnë, Nuk u rrëfyem aspak më të butë, me Duke marr shkas nga ky shkrim, studiuesi gjithësesi, Hitchens do të mbetet gjithmonë në botë, tek gjaku i tij. Por duket se nje- C. M. Paul intervistoi Dr Alpion për ‘Matters një informatë plotësonjëse e rëndësishme humbasin…(!) E thënë nga një krijues, kolegët që mbetën brenda rrethimit: lamë (footnote) në studimet për Nënë Terezën. riu mësohet atje ku e çon rrota e fatit. Të për kolegët…tingëllon pa sens, ca naive, në heshtje/vdekje ata që mund të na bënin India’ në lidhje me aktivitetin e tij shken- cor. Në artikullin e tij të titulluar ‘Studiuesi Megjithatë, siç kam theksuar në monografinë tjerët veç mësohen me zgjedhjen e tij, siç në mos fluturake, edhe pse e lëshuar hije…Këtu i patëm Lasgushin e Mitrushin. pranojnë jetë-fatin, reciprokisht, njerëz në britanik përballet me armiqtë dhe miqtë e ‘Nënë Tereza: Shenjtore apo e Famshme?’ pa adresë, pa të keq. Sidosi, jep shkas Edhe Robert Shvarci, nuk e la atë truall, (‘Mother Teresa: Saint or Celebrity?’), që u bashkëjetesë a fqinjësi të gjatë. Edhe kur Nënë Terezës’, që u botua me 25 Mars, Paul për kthjellime, paraqitje realitetesh dhe përshkruar aq dhimbshëm e frikshëm prej vlerëson kritikën që Profesor Alpion u ka botua në vitin 2007, stili i tij konfrontues e mërzisin njeri tjetrin, u binden heshtur eksperiencash të reja. Merret vesh, Të Dhimitër Paskos në Amanetin e Tij për bërë që në vitin 2007 dy kundërshtarëve nuk mund të mbulojë mungesën e studimit orëve a ditëve të bukura që, në të vërtetë, Ikurit, natyrshëm do duhet ta llogaritin fëmijët…Nuk i lamë të iknin, si rusët, i të njohur të Nobelistes shqiptare, gazetarit objektiv. i japin sens fjalëbe të mëdha qetësi e lum- që ky tjetri, I Gjalli Mes Të Gjallëve në mbajtëm gojëmbyllur, ua privuan vendlin- Christopher Hitchens dhe figurës më të sh- Hitchens ngulmoi të njihej si gazetar turi. Letërsia e artet, thjesht shërbejnë për mëmëdhe, pra I Pa Mërguari, nuk i lexon djen si këngë, si ritm e si këngë e trishtë quar bashkëkohore të feminizmit Germaine agresiv, që gjoja nuk bënte kompromise, në t’i përjetësuar këto orë. më, edhe nëse i ka lexuar dikur. Deri këtu njerëzore mëmëdhetare. U mpakën, se ua Greer, dhe së fundi etnologut dhe biologut kurriz të një pacifiste fetare të cilën ai, në Për rusët adresojmë Revolucionin e s’ka asnjë problem. As për të pa-lexuarin, rrëgjuam lirinë… evolucionist me famë botërore të Universite- mënyre arbitrare, e vuri në krye të listës së Kuq më të madh që Tronditi Botën, por as për moslexuesin. Njeriu i sotëm, lexue- Historia e Mbylljes dikur ende është tit të Oksfordit, Profesor Richard Dawkins. tij të rrufjanëve të famshëm. Fakti që objekti s’themi dot se bolshevikët i kandisën të si shqiptar në veçanti, në atdhe e kudo, Dosje e hapur… Paul thekson se Alpion, i cili konsiderohet i sulmeve të Hitchens vetë kishte përjetuar dyshime serioze për ekzistencën e Zotit e presin kordonin e kërthizës prej natyrës, nuk është ai i Djeshmi, kur laj thaj, vetëm Vetëm pak javë më parë, një trum- nga kritika si ‘studiuesi më autoritar në gju- hën angleze’ i Nënë Terezës, ka kontribuar bën linçimin e pa rreshtur, që ai dhe miqtë e karakterit rus tolstojan. As edhe në vitet shkrimtarët e botuar nga “Naim Frashëri” bë krijuesish – zogj të mërguar në bri- më staliniste të tyre.Në Tiranë, post-sta- në introduktimin e këtij personaliteti fetar tij ateistë fundamentalistë si Dawkins i rezer- i shtetit lexonte, ata që sugjeronte ideo- gjet e afërta Mesdhetare, provuan të në botën akademike nëpërmjet botimeve të vuan asaj kur ishte gjallë si dhe pas vdekjes, linistët fare kollajshëm e prenë, fill pas logjia e lëvdonte kritika zyrtare gjente në “kthehen”, me librat e tyre në trojet e akoma edhe më shumë një çështje mjerane. Luftës së Dytë, linjën e letërsisë, kulturës, tij serioze dhe leksioneve që ka zhvilluar në tekstet shkollore. Të tjerët, që gjykohej se veta. Relativisht të rinj, të tjetërt në dhjetë vitet e fundit në një numër universi- Një përgjegjësi e madhe për natyrën ad hoc, humanizmit që ngjizi Rilindja shqiptare nuk duheshin, madje e “prishnin” lexue- mënyrën e të perceptuarit e të shkruarit, tetesh të njohura në Mbretërinë e Bashkuar, armiqëore, sensacionaliste, dhe përgjithë- dhe mbollën e shërbyen vitet ’30. Sot e sin shqiptar, shkrimtarët që “kishin mba- në dëshirë shpirti, pa ftesë zyrtare, pa Indi, Australi, Amerikë, Kanada, Finlandë sisht të karakterit hagiografik që karakte- kësaj dite s’po pranojmë dot shkoqur se ruar”, të huaj apo shqiptarë, në s’ishin rimbursim biletash (…në fushatë elekto- dhe Itali. Më poshtë po botojmë të përmble- rizon studimet për Nënë Terezën, rëndon ajo societe, ndonëse me sfond lindor, me “jashtë shtetit”, qenë në burgjet… rale) ,.As në studiot e përnatshme të me- dhura çështjet që Alpion trajton në shkrimin mbi ata që kontrollojnë shkrimet private të sytë nga dielli i perëndimit, ishte truall që Shqiptarit të sotëm pa kufij, edhe me dias dhe opinionistëve pa opinion; e di- e tij në ‘Hindustan Times’ si dhe në inter- kësaj murgeshe, të cilë kanë për tendencë prodhoi vlera qytetare, edhe në fushën e gjuhë të huaja “jo-armike” tashmë, nuk i nin, në Tiranë s’ka Shtëpi Shkrimtarësh: vistën që i dha ‘Matters India’: “Përpilimi që tu lejojnë të përdorin arkivin e saj krye- kulturës, filozofisë e letrave. Madje inercia mjafton koha të lexoj qoftë edhe vetëm no- si për t’u hakmarrë deri në fund, politika i një bibliografie të plotë për literaturën sisht studiuesve që janë të predispozuar që vazhdoi edhe përgjatë gjysmës së shekullit belistët dhe të nominuarit! Ata që marrin e kish shndërruar në një tjetër zyrë, ku gjithmonë në rritje rreth Nënë Terezës është ta lavdërojnë atë pa i bërë as edhe kritikën më të vogël. Nënë Tereza është një mister që në vijim, teksa provuan ta helmojnë me rrugët e botës, pas përshtatjes në kushte zyrtarë të radhës me pardesy e ngjyra të një sprovë e vështirë edhe për adhuruesit e saj më të apasionuar. E megjithatë, një ndër nuk do të zgjidhet menjëherë. Dhe në këtë pesticidet e artit të borive që gjëmonin të tjera – proces jo aq i kollajtë ky-, dikur- ndryshme vazhdojnë të premtojnë se do nën mecenatin e shefave të politikës së gratë më të publikuara në kohët moderne, odise intelektuale, gjatë të cilës do të hasen dikur i kthehen pasionit të librit. Tashmë, ta çojnë këtë vend e këtë kulturë e këtë një numër sfidash, asnjë fushe të veçantë, as kohës, që veç njeriun nuk e vendosën dot të cilës një numër i konsiderueshëm uni- jo vetëm librit shqip… gjuhë në …Europë! versitetesh të njohura, përfshirë Oksfordin, teologjisë, nuk duhet t’i jepet status i privi- në qendër të tij. Në krye si lexues, Të Ikurit vënë re se A s’po vinin edhe këta, poetë, shkrim- i akorduan doktorata honoris causa, akoma legjuar, apo më keq, të konsiderohet si disip- Kudo shkrimtari ndjehet dyshues e i Harta e Botës së Librave të Lexuesve në tarë e studiues të rinj, nga Europa?! Në po has vështirësi të shndërrohet në një sub- lina e vetme që është në gjendje të zbulojë të shqetësuar, por në këtë përmasë largimi Liri është krejt e tjetërt nga ajo me të cilën mos tërësisht europianë, pak më shumë jekt serioz hulumtimesh akademike. Ka disa vërtetën rreth gruas së ‘mbyllur’ që qëndron ndaj fatit njerëzor, sa ç’ju imponua letrave ishin populluar bibliotekat e Këndeve të se symbyllurit e izolimit po…! arsyje se përse bota akademike akoma po e pas kësaj murgeshe publike. shqipe, jo. Për më tepër, jo veç autorëve. Kuq në shtëpitë e qendrat edukative, ku Qofsha gabuar, nuk se u begenisën siç trajton Nënë Terezën me ftohtësi. Siç argumentoj në studimin për anën Më keq akoma: personazheve. Mjaft të oferta dihej: një autor nga politika, një do duhej… Disa revista dhe shtëpi botuese akade- tërheqëse të personalitetit të Nënë Terezës, njihesh me peripecitë e Lasgush Pora- nga letrat, sipas hierarkisë… Realiteti i qartë, nuk ia vlen të pyesim, mike vazhdojnë ta injorojnë dhe nënçmojnë që u botua në ‘Revistën Ndërkombëtare të decit për të shpëtuar nga pushkatimi si Pas pak kohe përshtatjeje, kur sapo siç nuk e ndjemë dikur mungesën e Fi- Nënë Terezën pasi atyre u mungon, ajo që Teologjisë Publike’ (‘International Journal of Public Theology’) në muajin Shkurt, botimi “qen rrugaç” Cucin e tij, për të ndjerë në ndjehet se është shans për t’u dëshiruar shtës, Konicës, Camajt. Lasgushin e pës- C. Wright Mills quan, ‘imagjinata socio- ç’borxh e futën autorin rrethanat politike, logjike’. Një numër studimesh të botuara në vitet e fundit i disa shkrimeve private të dalja nga fshati, ikja nga qyteti i vogël hpëritën si të vdekur teksa i gjori POET kohët e fundit, në përgjithësi, reflektojnë Nënë Terezës, na ka dhënë një informacion borxh që nuk shlyhet dot pa u pranuar drejt qytetit të madh, qoftë edhe si mërg- trokiste tek shkrimtarët me zyrë dhe tek si mëkat. Bota sot është krejt tjetër, tjetër dobësitë që vihen re në punimet që jemi i cili, përveç teologëve, paraqet interes edhe im për njeriun në përgjithësi; aq më shu- zyrat e pushtetit….Nuk na e treguan për një numër disiplinash akademike si so- edhe se dhjetë vite më parë, kur Betim mësuar të shikojmë në literaturën që ka për më për shkrimtarin. përmasën e plotë të Dh. Paskos, teksa autorë ose përkrahësit e saj të betuar ose ciologjia, misiologjia, psikologjia, studimet Muço fluturoi dhe e la Tiranën, natyrisht Të mund të ikësh e të kthehesh sërish tashmë po marrim vesh si ua mërzitën at- kundërshtarët e saj të verbuar. Nënë Tereza e famës, feminizmi, studimet kulturore, jo pa kthim. Zogjtë, në shëmbëllim me po- ku je nisur. Të mund të dilje e të kthehe- dheun e jetën atyre që ikën dhe atyre që ka disa kritikë të përbetuar në qarqet aka- studimet postkolonialiste, si dhe studimet etët, kthehen hera-herës. Nuk është ikja, she, kur Shqipëria ishte e mbyllur, kur s’e përballuan dot gjatë atë realitet… demike disa nga të cilët, me sa duket, nuk e racave dhe etinive. Bashkëpunimi ndër- e as përshtatja, fenomen shqiptar. Njeriun vetëm zogjtë dilnin, duhej përjetuar si pri- Si të mos besojmë, në atë “truall gja- janë në gjendje ta kuptojnë këtë murgeshë disiplinor është i një rëndësie të veçantë për e sotëm, kudo, e udhëzojnë, e joshin, me vilegj. Qoftë edhe në heshtje. Madje kishe rpërinjsh” ndodhi “Gjëma e mëkatit”, ndërsa disa të tjerë as nuk e venë ujin në të kuptuar më mirë pikësëpari se përse Nënë globalizmin, por në asnjë rast nuk mun- rastin të ndjeheshe edhe pak në faj, kur e rrodhi në ato vise “Lumi i Vdekur”, dhe zjarr për ta studiuar seriozisht. Në rastin e Tereza vendosi të bëhej murgeshë, arsyet se dën, as kur ia bën fare shkoqur ftesën, të dije se kolegët apo lexuesit e tu shkonin po vetëm pak vite më parë, Vathi shkroi feministes së shquar Germaine Greer, për përse drejtueset e urdhërit Loreto e akuzuan harronte atdheun… në burg, kur thjesht e zinin ngoje “botën proza të njëjtëshme. Jo veç Koreshi, por shembull, njohuritë e saj të cekta për këtë atë se ishte e çmendur, e cekët dhe se kishte një mardhënie intime me një nga drejtorët Shkrimtarët nuk ikin kurrë prej atdheut, Andej” dhe mos o Zot, Ikjen për Andej. Koreshi s’na dëgjon… ‘motër’ duken qartë në prononcimin e saj të nxituar në vitin 1990 se Nënë Tereza ishte e saj shpirtëror, dhe, ajo që është ndoshta as kur u ndodh ose detyrohen, as kur fi- Tërë këto i di edhe shkrimtari që, një Letrat s’kanë nevojë doemos për liri, zikisht shfaqen tjetërkund. Ekzili ndaj një ‘imperialiste fetare’. Preferenca e Nënë më e rëndësishme, se çfarë e shtyu atë të Zot e di përse, u shpreh se…të Ikurit hum- themi pas nginjies vetjake. Edhe pse pati qëndronte murgeshë pavarësisht se, ndryshe është burim veprash të mëdha dhe ndaj Terezës në vitin 1948 për t’i dhënë fund basin, mbarojnë! shkrimtarë që shkuan në burgje shqipta- karierës së saj si murgeshë dëshmon qartë nga shenjtorët mistikë mesjetarë dhe mod- përshkëndit memoria e tij e fosfortë. Kur Tërë ne e dimë se, për goxha kohë, re në gjithë regjimet, krijues që u nderën se çfarë ishte përgadituar të bënte kjo misio- ern si Xhoni i Kryqit, Teresa e Avilës dhe adaptimi me atdheun tjetër ka suksesuar pothuaj tërë emrat e mëdhenj të letrave telash me gjemba, i dhanë fund jetëve të nare ‘e bindur’ për të sfiduar një institucion Theresa e Lisieux-it, ajo me, sa duket, nuk bujshëm, është vënë në dyshim integriteti shqipe, i kemi pasur Ikur, mërguar a nda- këtushme. Mbahemi moralë e normalë, patriarkal si Kisha Katolike po qe se kërkesa u kurua kurrë nga errësira e shpirtit. Studi- moral, në mos vlera si shkrimtar. Megji- luar në dheun e tyre. Me përjashtim të edhe pasi rioshët e sotëm marrin vesh se e saj këmbëngulëse për tu lejuar që të lar- met akademike do të na mundësojnë që të thatë, në gjithë rastet, shkrimtarët bartin Fishtës, sidosi botoheshin (ktheheshin) në një “anonime e artë e vetëtimtë” si Suzana gohej nga urdhëri i Loreto-s nuk aporovohej. kuptojmë më mirë se si, nëpërmjet besimit me vete gjuhën e dheut ku ishin fëmijë. Prishtinë. Në Tiranë jo… Selenica –e një grupi poetësh të rinj, të Kundërshtari tjetër i Nënë Terezës, Ri- të saj si veprimtare, një vizionare shpirtërore “Shenjën” e Atdheut. Më mirë ta lemë citimin si perceptim tërë të burgosshëm, paskej përfunduar në chard Dawkins, nuk është më mirë i infor- tërheqëse si Nënë Teresa përgaditi terrenin Mbase janë qenia më e rrallë, padyshim prej inercisë së plogësht të izolimit, ta ju- çmendinë. muar për këtë murgeshë. Kontributi i tij për rolin publik të fesë në ditët tona.” më e pasionuar, që beson se mund ta stifikojmë si rehatllëk kombëtar, nëse ka Të tëra këto kanë ndodhur DJE… në kuadrin e studimeve për Nënë Terezën konsiston pothuajse krejtësisht në sharrje, Gëzim Alpion, ‘How do you study a problem like shpjegojnë botën me shkak e shenja prej shtysë mjaftueshmërinë e vetë të dikursh- Dje, ishim izoluar. Po sot…? Sot përse?! Mother Teresa?’, Hindustan Times, New Delhi, 23 kujtesës së ngjizur në atdheun e kulturën siç shikohet qartë në komentetet e shprehura me… Plaku i Shukshin, ca me vonesë, por në vitin 2006 për këtë ‘moraliste hipokrite’ Mars 2014 e tyre, dhe anasjelltas. E ndjejnë krejt “Të Ikurit”, s’ka si druhen të pohojnë: e thotë, dhimbshëm: “…kam qenë ca i C. M. Paul, ‘British scholar takes on Mother Teresa oportune të gjejnë çdo element të natyrës me ‘gjykim idiotesk’. Arsyeja kryesore se “Po, atje ku jemi tashmë, jeta mund të ashpër me ty…” përse Nënë Tereza akoma vazhdon të injo- friends, foes’, Matters India, Guwahati, 25 Mars 2014 Storia Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 16 Poeti romak Ennio ishte me origjinë ilire Nga GËZIM LLOJDIA Master.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

jë poet romak i konsideruar një nga themel- uesit e letërsisë latine, është me origjinë ilire. Shqiptarët NKy konstatim nuk i përket ndonjë rrëfimi folk- lorik por mbi këtë tezë është mbështetur Piero Sticotti te ILLIRI e ILLIRIA”Enciclopedia Italiana” (1933). Sticotti në referimin e tij për ilirët sjell edhe këtë rast më të lashtë identik. Emri i poetit romak Ennio, nga Messapia, duke gjetur veten në shumë shembuj në rajonet e tjera ilire në Dalmaci, Pannonia dhe në venecian, do të ishte me origjinë ilire, shkruan Sticoti. Duke se grekët kërkuar të dhëna për këtë kategori: sipas historia- nëve modernë, megjithatë, Messapians ishin ilire, kjo dëshmohet nga emrat gjeografike etnike, dhe gjuha e mbishkrimeve messapiche, gjetur në Puglia. Ata Nga MYZAFER XHAXHIU fiseve shqiptare te veriut, mbi cka ka hedhur mjaft do të vijnë në të Otrantos rreth viteve 1000 P.e.s, si drite Ismail Kadare ne studimin e tij “Eskili, ky pikë më të afërt ishte Shqipëria, dhe më pas ata do të opulli shqiptar dhe populli grek, dy popujt his- humbes i madh”. Nje element qe deshmon me qarte zbresën në S. Maria di Leuca, u ngjitën përsëri deri torikisht me te vjeter te Ballkanit, kane jetuar marredheniet midis shqiptareve dhe grekeve ne në Taranto. Kjo buron nga dëshmitë historike dhe hor. Ai gjithashtu shkroi vepra origjinale, si “Annal- ne fqinjesi te ngushte me njeri-tjetrin si etni dhe rrjedhen e historise ne shtratin pellazg eshte miti mbi P konsiderohet e vlefshëm për shkak se autorët e lashtë es”, poemën epike në tetëmbëdhjetë libra, të përbëra si qyteterim gjate gjithe historise se tyre mijeravjec- Uranin, hyjni e dores se pare ne sistemin olimpik te flasin për disa udhëtime të bëra kështu. Edhe Virgil, në hexameters, i cili tregon historinë e Romës, dhe are. Mbi supet e tyre kane rene stuhi dhe rrebeshe, Greqise. I njohur te greket me emrin Uranos, “Zoti i niː ɪ; ː kishte një ndikim të madh tek poetët më vonë ,si dhe kane vershuar dyndje popujsh e fisesh te ndryshem qiellit”. Ne poezine epike popullore te Shqiperise se Aeneid Latin: Aeneis [ajne është]: rast është në gjini të reja në traditën romake. Gjithashtu, është per t’i nenshtruar, por ne saje te vitalitetit te tyre, Veriut, kjo fuqi hyjnore e qiellit, si perfytyrim mitik, një poemë latine epike, shkruar nga Virgjili në mes kane mundur gjithnje te gjejne varken e shpetimit per eshte sintetizuar ne shprehjen poetike “vran e kthjell” tëviteve 29 dhe 19 pr. Kr, që tregon historinë legj- autor i njëzet tragjedive. Trupi i punës ishte shumë t’u leshuar me guxim ne dallget e permbytjes se mad- - erreson dhe kthjellon. Jo pa arsyen e nje tradite te endar të Eneas, një trojan i cili udhëtoi për në Itali, i rëndësishëm në konsolidimin e poezisë kombëtare he, per te dale dhe per te mbijetuar. Eshte pikerisht vetedijshme, gjenerali i shquar i Skenderbeut quhet i referohet një udhëtimi me një itinerar të ngjashme. romake dhe i ndikuar në masë të madhe për poetët si elementi pellazgjik, ai qe ka ushqyer rrenjet e tyre Uran (kont Urani). Labializimi i u-se ne v ka dhene Messapians ishin banorët e pjesës jugore të Iapigia Lucretius dhe Virgjili. I konsideruar një nga themel- dhe qe ka sjelle kaq vecori te perbashketa e analoge vran, pra konti Vran. Se kendejmi kemi Vranakonti, (Apulia) të dallueshme nga Peuceti (toka e Barit) uesit e letërsisë latine, puna e madhe e Ennio mbulon ne formimin e tyre psikik, ne kulturen materiale dhe emer me te cilin njihej kont Urani ne kohen e Skend- nga Daun (tokës e Foggia) dhe të njohur me emrin epiken. Fjala epikë vjen nga greqishtja epos që do të shpirterore ne pergjithesi, cka karakterizon ate erbeut. Shenojme se ne sanskritisht Urani eshte Var- e Salentos. Historianët e lashtë përcaktojnë Messa- thotë fjalw, tregim. Veprat letrare qe i takojnë kësaj qyteterim te madh qe u krijua ne skajin jugor dhe unas. Ka dhe shume kulte dhe besime pagane te shq- pians të gjithë gadishullin nga Brindizit dhe Tarantos gjinie e pasqyrojnë jetën duke i treguar ngjarjet, idetë perendimor te Gadishullit Ballkanik gjate tremijevje- iptaret dhe greket e lashte, qe i shtrijne rrenjet e tyre në Cape St Maria di Leuca, siç dëshmohet nga gjuha, dhe preokupimet e njeriut, si dhe gjinitë e tjera tragje- carit te fundit para Krishtit. Pra, nje komponent te te pellazget. Greket, te ardhur me vone, i moren keto gjetjet etj. Gjuha është e njohur për ne nga një numër di dhe komedi. Ennio mburr tre zemrat, duke marrë dores se pare ne marredheniet e ngushta dhe mite nga pellazget dhe u dhane mendimin dhe poe- i konsiderueshëm i mbishkrimeve publike, funerale, tri kulturat dhe tri gjuhë: Oscan, latine dhe greke. Ai analogjite midis dy popujve tane perbejne pellazget, zine per te krijuar pastaj vepra ne letersi dhe art te kushtimor, numizmatike, gjenden kryesisht në Salen- ka shërbyer në ushtri gjatë Luftës. Ai u dërgua në popull qe ka jetuar perpara se te dukeshin helenet ne nje bukurie te rralle. Pervec emrave te hyjnive dhe te to, në Puglia, e shkruar në alfabetin messapico. Ajo Romë nga Cato dhe jetoi me përulësi, por ishte lid- ato troje ku banojne dhe sot e kesaj dite pasardhesit heronjve qe gjejne zberthimin e tyre etimologjik ne te është një gjuhë indo – evropian shprehen historianët, hur me figurat më me ndikim të fisnikërisë romake. e tyre. Tuqididi, duke folur per Helladen, thote se ajo dyja gjuhet, shqip dhe greqisht, sipas rastit, element që i përket grupit të gjuhëve të quajtur “satem”, dmth I shoqëruar nga Marco Fulvio Nobilior në festimin e nuk ekzistonte me pare, dhe se “emrin ia dhane asaj jane edhe toponimet, si p.sh. Tomor (shq.), Tomarus Qendrore e Indo - Lindore, duke paraqitur një prirje fitores së tij kundër Aetolians në Ambracia (189), ka sipas emrave te tyre, fiseve te ndryshme, me teper (gr.), Tmol (gr. Anatoli), mal (shq.), malea (Gr. kep me shqiptarët e sotme. fituar shtetësinë në 184, dhe ka marrë mbrojtjen e pellazget”. Mitologu francez P. Grimal, ne vepren shkembor), shkemb (shq.), skambonidhe (gr. kep Scipio Afrikanus. Ka ruajtur marrëdhënie të shkëlq- “Mitologjia klasike”, Paris 1963, shkruan: “Kur shkembor), Nikaja (shq.) qytet ilir, i identifikuar me ARKEOLOGJIA yera me shkrimtarët më të mirë të Romës dhe fama erdhen helenet ne brigjet e Mesdheut, ata gjeten aty fshatin Klos ne Mallakaster. Permendet per here te Ndonjëherë identifikuar me Iapigi, të Messapi, gjatë jetës së tij. Pas vdekjes së tij, konsiderohet si hyjni dhe kulte, kuptimin e te cileve nuk e njihnin”. pare me rastin e fitores se nje vrapuesi atlet ne lo- emigrantët nga Illyria ishin ndoshta nga fillimi i mi- poeti më i madh, si Homeri, si Cato romak, Ciceroni Herodoti, duke folur per hyjnite e lashta pellazge jerat e Amfikarajes, (shek. IV para Krishtit) Nikaja, jëvjeçarit të 1 pr.Kr. Të dhënat arkeologjike tregojnë dhe si poeti më i madh epik i Romës. shkruan: “... dhe me pas helenet keta emra (emrat e (gr. qytet) etj. Midis virtyteve dhe zakoneve fisnike ekzistencën , në fund të shekullit të 9-të BC ,mar- Kryevepra e tij është: “Annales”, një epike prej hyjnive M. Xh.) i moren nga pellazget. Gjithsesi, tek te dy popujt tane, vend te rendesishem ze ai i rëdhëniet me boten greke të vulosur nga zbulimi i 1.800 libra të cilat janë të ruajtura në vargje të shk- keta hyjni, heronj, heroina qe gjallojne ne universin mikpritjes proverbiale, e shprehur kjo edhe ne Korintit. Taranto. Akropoli i qytetit antik u ndal në ruara në hexameters. “Annales” kishte një ndikim mitologjik, greket i pershtaten sipas kushteve dhe rrjedhen e historise se tyre, ne dramat e autoreve gadishullin që mbyllet në port (Od. Qytetin e Vjetër). vendimtar në poezinë latine, atyre të lidhura me his- kerkesave te zhvillimit te tyre. Pra, ato u asimiluan, klasike greke, si dhe ne poezine epike dhe lirike Në frontin e anën perëndimore të Akropolit, në loka- torinë e Romës nga origjina e lashtë e vitit 171. Për u helenizuan. Natyrisht, jo gjithnje nga analogjite e shqiptare, madje e kodifikuar ne kanunet popullore litetin Scoglio del Tonno, u gjet një zgjidhje të rëndë- të shkruar poezinë është frymëzuar nga Homeri, i cili dukurive te ndryshme mund te nxirren perfundime ne veri dhe ne jug te vendit tone. Po hap nje paran- sishëm ( shekulli i 14 - 12-të pr. Kr.) Duke dëshmuar pretendonte të jetë e rimishërimit e tij, dhe ndërsa ka te sakta, qofte kjo ne pikepamje te miteve, te leksi- teze per te ndricuar kete fakt, i njohur ne shume për një prani masive miken në zonë .Në vijim është marrë një njësi të përsosur, dinte të pasqyruar saktë kut, te zakoneve, riteve etj., edhe te tilla jane vepra te autoreve klasike greke. Ne tragjedine liriko- vërtetuar se kulturës Iapigia, ku u vendosën kolonët e krenarinë dhe madhështinë e Romës. Jo pa arsye u bindese. Te marrim p.sh. kultin e drurit. Ky kult tragjike “Alkesta” te Euripidit, tregohet per sakrifi- parë grekë nga Sparta. Themeli i Tarantos (706-705 konsiderua nga Ennio kjo punë themeluesi i poezisë eshte shume i njohur dhe i perhapur te pellazget, i cen e Alkestes, e cila shkon drejt vdekjes per te para Krishtit sipas kronologjisë së Eusebius) shënon romake kombëtar deri në kohën e Augustit , poetët trasheguar tek iliret dhe deri te shqiptaret e sotem. shpetuar te shoqin, Admetin. Per te mos u zgjatur një moment të rëndësishëm në marrëdhëniet me epike kanë ndjekur model e: “Annales”. Nga 18 li- Kultin e drurit e gjejme dhe te keltet, te cilet u me situatat dramatike, te cilat shtjellohen me nje grekët .Gjatë shekullit të 7-të, procesi dërrmoi theme- brat (rreth 30.000 linja), ka rreth 600 vargjet nyjet duken ne Evrope ne mijevjecarin II para Krishtit. analize te thelle psikologjike, me tutje tregohet se si, let të unitetit Iapigia dhe çon në shfaqjen e messapica (fragmente të një madhësie të caktua, apo linjat indi- Prifterinjte kelte quheshin druide, qe ishin te lidhur ne kohen kur shtepine e ka mbuluar zija, vjen si mik identitetit kulturor. Strukturimi i diversitetit etnik dhe viduale, gjysmë - vija, fjalë shkëputur), e cila na jep me kultin e drurit dhe te pyllit. Kultin e drurit (te Herakli, por kur shikon ketu atmosferen e zymte kulturor të Messapi zhvillohet në shenjë të një hele- vetëm një ide të paqartë se poema, por ato mund të pemes), te diellit, te shqiponjes, te gurit e shume te dhe te merzitur, kerkon te ike. Admeti nuk e le, nizimit në rritje, më të dukshme në shekullin e 6, me zbulojë entuziazmi e çelur, karakteret e mëdha ro- tjera, greket e vjeter ashtu si edhe ne, i kane duke u perpjekur t’ia fshehe arsyen e vertete te zise. lindjen në qytetit të arkitekturës monumentale dhe make dhe virtytet e tyre dhe lë të kuptohet se poezia trasheguar nga pellazget. Ndofta eshte me interes te Admeti eshte i njohur ne tere Greqine per mikpritjen civile dhe fetare, futjen e shkrimit dhe shpërndarjes e lartë e kombinuara me një ndjenjë të mprehtë të hedhim drite vetem permes nje elementi mbi rolin e e tij. Por, si mund te prese miq tani, qe posa i ka së ritualeve të reja të varrimit etj. Në një burim tjetër bukurisë së natyrës. Ennio gjithashtu shkroi njëzet marredhenieve te ndersjella midis dy popujve, atij vdekur gruaja, e cila dha jeten per te? Kjo do te fy- gjejmë përafërsisht kohët e ardhjes dhe të mërgimit tragjedi (nga të cilat disa qindra frymëzuar nga Euri- shqiptar dhe grek, ne substratin pellazg. Ne greq- ente kujtimin e saj. Admeti, gjithsesi, ne kete dileme nga jeta. CV e poetit Ennio. Lindur: 239 BC, Cal- pidit dhe në ajetet Iliada janë ruajtur), epigrams te ishten antike, druri i thate, nje cope dru eshte ksi- nuk gjen forca per te hequr dore nga zakonet e abria, Itali. Vdiq: 169 BC Quintus Ennius shkrimtar. shumta dhe poezi filozofike, dhe satire, poezi ku ai lon, kurse “dris” do te thote lis, dushk. Mbiemri i trasheguara. Nderkaq kori kendon: “Ne nje mjerim hepi tema didaktike dhe me humor, përzierjen me drunjte eshte “ksilinis” ne greqisht. Sepse ekziston te tille/ te presesh miq! Cfare marrezie!”. Me vone Quintus Ennius ishte një shkrimtar gjatë periudhës urtësi morale. Prodhimi i tij me pjesët tragjike ishte “kulti i lisit”, disa sende per t’i shenjteruar, ne greq- kori bindet per aktin e Admetit dhe ne nje kenge te së Republikës Romake dhe është konsideruar shpesh isht perdoret duráteos (i drunjte) e gjejme te Homeri tij do t’i kendoje mikpritjes. Eshte me interes te babai i poezisë romake. Ai ishte me prejardhje ka- aq popullor në shekullin e ardhshëm si Pacuvio dhe (Odiseja, 8, 493). Gjithsesi, keto perputhje lek- verejme nje fare ngjashmerie te kthjellet ne zakonet labrez. Edhe një e dhënë tjetër sjell këtë ditë-ardhje Actium .Quinto Ennio ka lindur në një qytet jo grek sikore nuk shpjegojne gjithcka, kur kemi te bejme e dy popujve tane. Edhe tek ne kemi shembuj qe në këtë botë vitin 239 pr.Kr. Quinto Ennio ka lindur por Messapica: e gjithë zona ishte ende hellenizuar me gjuhe indoevropiane. Por ne rastin konkret nuk deshmojne per mikpritjen tradicionale, te sinqerte e në 239 para Krishtit në Rudiae, qytetin e Kalabrisë dhe Ennio mburrej se posedonte në fund të fundit, behet fjale per perputhje rasti. Me rrenjen dru (dris) me zemer te hapur, edhe ne rrethanat me tragjike së lashtë (që korrespondon përafërsisht në Salento). tre zemrat, për njohuritë e tij të tre gjuhë: latinisht, kemi driopet, popullsi e lashte pellazge, e percaktu- per te zotin e shtepise. “O e bukura Morè/ qekur te Ennio vdiq në Romë në vitin 169 pr.Kr dhe per greqisht dhe OSCo. Poet - ushtar. Ai luftoi në Luftën ar keshtu edhe nga historianet greke. Ky etnonim, lashe me nuk te pashe”. Ne shekullin XV, pas meritat e tij, si dhe miqësisë personale, ai u varros, e Dytë dhe nëvitin 204 pr. Krishtit ishte në Sardenjë driop, ka te ngjare sipas greqishtes dris (bredh) dhe vdekjes se Gjergj Kastriotit Skenderbeut, Peran- në Via Appia. Aulus Gellius dëshmon për Ennio se në ndihmëse romake, ku u takua me Cato censor, opos (posi, te ngjashem) do te thote te ngjashem me doria Osmane pushtoi Shqiperine, por ne te njejten për të posedojnë “tre shpirtrave”, sepse “ai mund të i cili vuri në dukje thellësinë e tij kulturore duk e bredhat, me lisat. Cka ve ne dukje kultin pellazg te kohe edhe Greqine. Nisen pasketaj valet e mergimit fliste në tre gjuhë. Shprehje e njëjës që reflekton një sjellë atë në Romë, duke menduar ndoshta për ta bredhit, te lisit, me te cilin ishin te ngjashem driopet. nga Arberia dhe u vendosen ne vise te ndryshme te përvojë të përbashkët të subjekteve, megjithatë, dy bërë poetin kombëtar të veprave. Autorët romak Keshtu, driopet jane popullsi qartesisht pellazge, sic Italise se Jugut dhe ne treva te Greqise, kryesisht ne ose shumëgjuhësh, pra jo vetëm për të marrë pjesë theksojnë prejardhjen e tij ilire. Vet fakti që Messa- jane pellazge edhe nimfat Driada, jeta e te cilave ishte Morè (Peloponez), ne Thrake, ne Greqine Qen- në struktura të ndryshme gjuhësore, por të ndryshme pians ishin banorët e pjesës jugore si dhe të dhëna lidhur me ate te pemeve. Shqiptaret gjate rrjedhes se drore, ku gjeten mikpritjen e popullsise se vendit. “shikime botërore”, e lidhur pazgjidhshmërisht me të tjera si ardhja e tyre në gadishull dhe më vonë historise se tyre, te vetedijshem per prejardhjen pel- Nje pjese e arberesheve u shperngulen nga e Buku- gjuhët. E pajisur me “tre shpirtrave”, prandaj ishte kolonizimi helen tregojnë se Ennio ishte ilir. Teza e lazge, kane ruajtur me c’kane mundur gjithcka qe ra Morè, qe me aq mall i kendoi De Rada, per t’u në pozitë më të mirë që të bëhet (siç në fakt u bë) op- hedhur nga zbulimet arkeologjike në tokën e çizmes deshmonte per lashtesine dhe identitetin e tyre si bashkuar me ata te vendosur ne Italine e Jugut, eratorit të ndërmjetësimeve kulturore. Disa të dhëna thonë se:Emigrantët nga Illyria ishin ndoshta nga fil- komb. Ne vulen sekrete te Skenderbeut, sic eshte ndersa ata qe nuk emigruan dhe qe perbenin shumi- sjellin kohë-formimin e tij. Formuar në kulturën he- limi i mijëvjeçarit të 1 pr.Kr. Të dhënat arkeologjike kumtuar se pari nga pellazgologu yne i njohur prof. cen u thirren arvanitas (arbereshe), ne gjuhen e ven- lene , thonë burimet u thirr nga Cato (Marco Porcio, tregojnë ekzistencën, në fund të shekullit të 9-të. BC, Dhimiter Pilika, paraqitej hyjnesha e mitologjise dit. Pas kater shekujsh e ca, popullsia arvanitase u vu detto il Censore (lat. M. Porcius Cato, detto anche- marrëdhëniet me boten greke të vulosur nga zbulimi Leda, e dashuruar nga Zeusi. Leda quhej princesha ne krah me popullin grek, ne luften per clirimin e Censorius, Priscus, Superior o Maior per distinguerlo i Korintit. Një e dhënë po tek paragrafi arkeologji po- legjendare e Etolise, e banuar nga pellazget. Oresti, Greqise nga zgjedha e perandorise otomane. Nga rad- dall’Uticense). hon këtë fakt: Në vijim është vërtetuar se është kul- djali i Agamemnonit, qe ka sunduar ne Argun pellazg het e luftetareve u shquan mjaft udheheqes arvanitas, - Uomo politico (234-149 a. C.) dhe Elder në tura Iapigia, ku u vendosën kolonët e parë helen nga (Eskili), ka pasur gjyshe Leden pellazge. Ne tragje- si Marko Bocari, Koco Xhavella, J. Karaiskaqi, Bubu- Romë, ku ai dha mësime në gjuhën greke dhe erdhi Sparta. Ardhësit vinin në gadishull nga Sparta dhe dine “Orestia”, Eskili na jep shume elemente te besi- lina, vellezerit Kundurioti e te tjere. në kontakt me njerëz me ndikim, si Scipio ose Marco ishin kolonë. Kjo ndikoi më vonë në helenizimin e meve e zakoneve te fiseve helene te njejta me ato te (Vijon në faqen 22) Fulvio .Pastaj veprat e poetëve, klasik dhe bashkëko- zonës siç e përshkruajnë historianët romak. pagina 17 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Storia historike”, shprehet ai.

Kontaktet me hundëzakë Hundëzakët, ilirë të harruar Të humbur nga propagandat sllave, nga thirrjet e tilla sikur të maqedonasit Stojanovcki, vet hundëza- ty ku piqen Afganistani, Pakistani, Taxhiki- kët kanë shprehur interesim që përfundimsisht të stani dhe Kina, aty është Hundëza. Është një mësohet mbi preardhjen e tyre. Vetë Xharra është Avend 2500 m mbi nivelin e detit dhe rretho- kontaktuar nga disa prej tyre, nga faqe zyrtare si het me male 7 mijë metërshe të larta. Banorët janë Humans of Hunza (Njerëzit e Hunzës), ku njëri prej arë-bërës(bujq), janë popull trupgjatë, me lëkurë të tyre i prezantuar me emrin Innan Ullah Baig nga bardhë dhe mollëza të kuqe, shumica e tyre me sy lugina e Hunzës në Pakistan, pasi i tregon për vid- të kaltër, të gjelbër dhe hiri, flokët e verdhë deri në eot që ka parë në Maqedoni ku maqedonas thonë ngjyrëkafe, gjë që i dallon nga afganët, tagjikët apo se janë hundëzakë me preardhje mbretërore hun- pakistanezët. Shumë prej tyre edhe leshkuq. E qua- dëzake, ndër tjerash kërkon nga Xharra që të jetë jnë veten hundëzakë, sepse lugina mes malesh ku je- pjesë e një konference ku do flitej për këtë çështje. tojnë e ka formën e hundës. Gjuha e folur prej tyre Një hundëzakë tjetër përmes një letre drejtuar po është BURRUSHASKI (burrërishtja), gjuhë e cila nuk ashtu Xharrës thotë :” Ne nuk e dijmë se ku gjen- shkruhet. den për momentin familjet tona mbretërore, nuk kemi dëshmi për momentin, megjithatë së fundi po Por kush janë realisht hundëzakët, ky popull shohim se si po bëhet publicitet në Maqedoni nga i rrallë e i veçantë? familje që veten e paraqesin hundëzake me preard- Fjala është për një mori ilirësh (e sot rreth 50 mijë hje maqedonase. Ndërkohë që ne nuk kemi njohuri sish) që kanë mbetur aty që nga koha e Lekës së për këto familje”. Madh, nga koha e pushtimit të Mbretërisë së Per- sisë të Dariusit, fakte këto për të cilat pak flitet, që të Si dhe ku jetojnë sot hundëzakët mos themi aspak. Andaj për të zgjuar debat e treguar Hundëza është një regjion në Pakistan, aty ku ku- rëndësinë e ’hundëzakëve’, preardhjen e tyre të për- firi është i përbashkët me Afganistantin, Pakistanin, bashkët me atë shqiptare, është publicisti kosovarë Kinën dhe Taxhikistanin. Është vend 2500 m mbi Fahri Xharra, i cili po njofton opinionin përmes shkri- nivelin e detit dhe rrethohet me male 7 mijë metër- meve në media të ndryshme. Gjatë një bisede për she të larta. E veqanta është se po në këtë lartësi gazetën ’Zëri’, Xharra e quan fatkeqësi që sot histo- mbidetare e krejtësisht malore prodhohen perimet, rianët shqiptarë kanë lënë në harresë ’Hundëzakët’, i pemët dhe drithërat e ndryshëm, aty prodhohen dhe cili thotë se ’nëse duam të mbrojmë lashtësinë e his- jetohet prej patateve, fasules, grurit, elbit, shalqirit, torisë sonë e me këtë edhe të Lekës së Madh, atëherë tu, pas pushtimit të Emirit të Kabulit vendi u quajt dhe princeshën Roni Atika, si pasardhës të Lekës së rrushit, qershisë, mollës, dardhës, pjeshkës dhe ka- ajo mbrohet te hundëzakët’. E derisa vetë shqiptarët Nuristan (Vend i Dritës), vazhdon më tej. ”Qafirstani Madh e kjo vetëm për të treguar vazhdueshmërinë jsisë. ”Banorët janë arë-bërës(bujq) dhe e kanë kri- nuk mbrojnë lashtësinë e historisë së tyre, janë fqinjët ishte pushtuar shpesh edhe para Emirit dhe sigur- sllavo –maqedonase me hundëzakët(!)”. juar sistemin e vet të vaditjes dhe kullimit, kanalet tanë grekët, sllavo-maqedonasit që po bëjnë çmos për isht që identiteti i tyre u degradua, ”priftat “ e tyre “E derisa fqinjët tanë kanë guxim që të kërcejnë në kulluese që quhen KULLSE. Ndërsa Mali i lartë i të përvetësuar ’hundëzakët’, për t’i thënë botës se u vranë, qendrat fetare ishin djegur, të rinjtë ishin dasmën tonë, ne shqiptarët dasmës sonë ia vëmë vel- mbuluar me akullnaja quhet RAKAPOSHI (ra kah hundëzakët kanë prejardhjen e tyre, tregon Xharra. marrë me zor për ushtri, kurse vajzat për haremet e lon e harresës dhe të mospërfilljes”, shprehet Xharra. poshtë) e furnizon luginën me ujë të pijshëm”, ndërsa Propagandat greke, sllavo-maqedonase, kanë bërë që khanëve”. Xharra tregon se për ta njohur më mirë Një numër i madh i shqiptareve të të gjitha viseve banorët jetojnë në harmoni të plotë dhe kanë shëndet edhe vetë hundëzakët sot të mos e dinë të vërtetën historinë e ’hundëzakëve’, e kanë ndihmuar shumë tona përdite ballafaqohen me sllavomaqedonasit për të mirë pa sëmundje të kohës janë të njohur në botë mbi prejardhjen e tyre. E këtë e tregojnë letrat që udhëtimet që ai ka zhvilluar gjatë viteve 2004-2005 origjinën e hundëzakeve. ”Sllavo maqedonasit puno- se rrojnë gjatë, deri në rreth 140 vjet. ”Një djali të Xharra ka shkëmbyer direkt me ’hundëzakët’, ku në vendet ku sot jeton ky popull. Por përmend edhe jnë shumë në këtë drejtim. Nuk e di se ku po marrin lindur nëna i jep gjinj deri në tre vjet, kurse vajzës një hundëzak i drejtohet atij :”I nderuar z. Xharra, të dhënat e historianit arvanitas Aristidh Kola, i cili mjete financiare për këto gjëra që nuk janë aspak të vetëm dy. Në Hundëzë nuk ka ndarje të çifteve të unë jam Innan Ullah Baig nga lugina e Hunzës në në librin e tij ”Arvanitasit” shkruan se Aleksandri i tyre. Por sidoqoftë po duket se ata kanë mbërritur martuara. E quajnë veten hundëzakë, sepse lugina Pakistan. Së fundi kam parë disa video ku familje në Madh, ilir nga nëna e tij e kishte rritur ushtrinë e tij që ta bindin edhe pricin e Nuristanit për prejardhjen mes malesh ku jetojnë e ka formën e hundës. Gjuha e Maqedoni, deklarohen si hundëzakë me prejardhje me ushtarë të zgjedhur ilirë, por pas vrasjes së Klitit sllave të Hundezakëve”. folur prej tyre është BURRUSHASKI (burrërrishtja), maqedonase..... do doja të dija se cila është lidhja nga ana e Lekës së Madh, atë periudhë e veçojmë Për të treguar se si bëhet thirrje ndaj hundëza- gjuhë e cila nuk shkruhet. Burrat veshin SHALVARE jonë me maqedonasit? shqiptarët? apo ilirët? Ne na se rreth 6 mijë ushtarë ilirë u ndanë nga ky i fundit këve për ta njohur si preardhje të tyre maqedoninë, (shal-vare), ndërsa gratë bluzën e tyre e quajnë KA- mungojnë të dhëna mbi prejardhjen tonë”. dhe veçuan duke u pozicionuar të veçuar në Braktane Xharra citon maqedonasin Momcilo Stojanovcki, i MISHA”. Është për tu cekur që hundëzakët edhe sot derisa u përqendruan në Qafirstanin e sotëm. cili thotë: ”Njerëz nga hunza, nëse keni dyshime mbi e kësaj dite e pinë verën e përzier me ujë, si të parët Si përfunduan ilirët në hundëzakë maqedonët, mos e dëgjoni as grekun, as bulgarin e as tanë ilirët, shton Xharra. Fahri Xharra e quan fat të madh që ende është Lufta sllave për të përvetësuar hundëzakët shqiptarin. Ajo që duhet bëni, është të shkoni dhe të ”Janë popull trupgjatë, me lëkurë të bardhë dhe gjallë një grup i vogël njerëzish pasardhës të drejt- ”Është interesant që fqinjët tanë kanë guxim që pytni Mir Gazanfer dhe Rani Atika se çfarë kanë për mollëza të kuqe, shumica e tyre me sy të kaltër, të përdrejtë të ushtarëve ilirë në pushtimet e mëdha të të pathirrur të kërcejnë në dasmën tonë”, shprehet t ju thënë mbi maqedonët. Mos bini pre e propagan- gjelbër dhe hiri, flokët e verdhë deri në ngjyrëkafe, Aleksandrit të Madh, pra një mori ilirësh ( e sot rreth Xharra. Ai tregon se si grekët me vite të tëra dërgo- duesve dhe armiqve të maqedonasve. Vetëm pyesni shumë prej tyre edhe leshkuq”. Ndërsa vallet e tyre 50 mijë sish) që kanë mbetur aty që nga koha e Le- jnë mësues, hapin shkolla greke dhe e bindin botën liderët tuaj, autoritetet tuaja, dhe hiqni dyshimet që shoqërohen nga tupanët, fyejt apo pipëzat dhe vall- kës së Madh, nga koha e pushtimit të Mbretërisë së për prejardhjen e hundëzakëve si grekë, kurse sllavo- keni. Dëgjoni zemrën tuaj dhe mos bini në nivelin e tarët kërcejnë të kapur dorë për dore në rreth. Në Persisë të Dariusit. Xharra tregon se vendi i hundëza- maqedonasit që nga viti 1996 dërgojnë linguistë sl- armiqve tanë”. Xharra shton, se lufta e sotme me- raste festash burrat veshin pelerinë leshi të quajtur këve u quajt Qafirstan për shkak se nuk e pranuan lavë në vendin e kalashëve për të gjetur vazhdimësi diatike është shumë e madhe, kush këndin e mund çuka. Në tetor është festa e vërës (pijeve alkoolike). islamizimin. (Qafirstan –vend i jobesimtarëve). ”Hun- gjuhësore në mes gjuhës sllavo-maqedone dhe asaj mediatikisht ai është fitimtari. “Për Homerin si grek Gratë nuk janë të mbuluara me perçe. Festa më e dëzakët jetuan me mijëra vjet si paganë deri në fillim burrerrishte. Kurse ironia edhe më e madhe është ajo janë shkruar mbi 600 libra, për Aleksandrin e Madh rëndësishme është ajo e Vitit të Ri Diellor. Ky festim të shekullit XIX, deri sa Emiri Abdur Rrahman Khan e vitit 2008 kur kryeministri i Fyromit, Gruevski thir- si maqedonas i Greqise gjithashtu. Por çka bëjme ne quhet NA UROSH. Në një ditë të vetme të dhjetorit i konvertoi qafirët në islam. (1895-1896)”. Kësh- ri në vizitë princin hundëzakë Gacanfer Ali Khanin shqiptarët. Sa jemi te interesuar për të vërtetën tonë kryhen të gjitha martesat e vitit. Fillesat e zgjimit kombëtar shqiptar në oborrin e Ali Pashë Tepelenës (Vijon nga faqja 4) Kështu u shkruan fjalorë dhe disa punime të sha Tepelena si tregojnë dhe shumë dëshmitarë se sha”. Ky është një kumtim i rëndësishëm: për herë Gjithësesi duket se ka pasur një ndryshim në për- thjeshta filologjike, prej të cilave mund të përmen- kur përdorte shqipen dhe turqishten për korrespo- të parë e kemi të dokumentuar, që ungjilli lexohet i pjekjet dhe gjykimet e të huajve për gjuhën shqipe dim ato të Kundoriotit, A.Vretos, G.Rucadhit dhe dencën e tij personale, ai e shkruante me alfabetin përkthyer shqip në kishat tona si libër i plotë. Për më dhe lëvrimin e saj, midis udhëtarëve sporadikë që mbi të gjitha fjalorin e mirënjohur Greqisht-Shqip të grek, duke transkriptuar çdo lloj gjuhe që përdorte tepër, dokumentohet se trualli ishte përgatitur edhe rrinin shumë pak kohë në Pashallëk si është dhe rasti Marko Boçarit.[7]Si mund të vërehet lehtë në këto në alfabetin që njihte më mirë[9]. Sigurisht që këto priftërinjtë shqiptarë edhe besimtarët ishin të etur i poetit të madh Bajron dhe mikut të tij Hobhouse vite ka një bashkëpunim shumë të mirë midis Hele- marrëdhënie do të vazhdonin të ishin të ngushta edhe për të përdorur gjuhën amtare dhe është kjo etje, që dhe këtyre përfaqësuesve diplomatikë që kaluan një nizmit që prej kohësh gjallonte në Ballkan nëpërmjet në vitet e më vonshme pasi një pjesë e madhe e elitës do ti siguronte suksesin Rilindjes Kombëtare për një kohë më të gjatë në territoret shqiptare. Kështu p.sh një rrjeti të mirë organizuar shkollash pranë kishave shqiptare myslimane si Ismail Qemali, Abedin Pasha shekull të tërë.[11] Hobhouse kur flet për personalitetin e Ali Pashë Te- dhe së fundi dhe në shkolla civile si ishte akademia Dino, vëllezërit Frashëri etj u shkolluan në gjimnazin Mirëpo kjo frymë e mirë bashkëpunimi midis Ilu- pelenës vëren, se me autoritetin e madh, që ka ai vet e Bukureshtit, Voskopojës dhe shkolla e Janinës e e famshëm Zosimea të Janinës ku gjuha greke luante minizmit Helen dhe Shqiptarizmit që po lindte do të kurrë si ka shkuar ndërmend për arsimimin që duhet drejtuar nga Psalidha dhe shqiptarizmit që po lindte një rol parësor në edukimin e përgjithshëm madje fillonte të përkeqësohej me lindjen e nacionalizmit në të merrnin shqiptarët[5], kur realiteti qëndronte ashtu si në gjithë kulturat e tjera fqinje nga nevoja Naim Frashëri dhe Abedin Dino do të shkruanin më Ballkan dhe formimin e shtetit kombëtar grek. Elita ndryshe pasi të paktë në Janinë në atë kohë ushtro- për të kuptuar dhe njohur Shkrimet e Shenjta por vonë dhe dy poema të gjata në greqisht. Ky aspekt i politike greke e mbështeste aksionin e saj politik mbi nin aktivitetin e tyre pedagogjik për sa i përket ush- dhe si një shprehje e vullnetit politik të etnisë shq- përdorimit të gjuhës greke nuk duhet marrë si shenjë platformën nacionaliste të Megali Idesë (1844) që trimit dhe përdorimit të gjuhës shqipe Vangjel Meksi, iptare. Në këtë kontekst po ndodhte ajo që shumë e një turbullimi linguistik por më së shumti hedh dritë nënkuptonte restaurimin e Perandorisë Bizantine. Në Jani Evstrat Vithkuqari që pat ndihmuar Leakun në studiues të nacionalizmit e quajnë si fillesat e pro- edhe mbi karakterin “lingua franka“ që luante gjuha këtë formë ishte pranuar botërisht që Megali Ide-ja gramatikën e tij, Stefan Postenani, i cili po në ato vite tonacionalizmit ku identiteti gjuhësor dhe territorial greke në rajon, karakter që ajo e kish fituar si një ishte imperialiste dhe që përfshinte absolutisht dhe ka bërë një gramatikë të greqishtes me alfabet shqip, po ngjizeshin për të krijuar identitetin kombëtar të trashëgimtare e qytetërimit bizantin. saktësisht nënshtrimin e popujve të tjerë ndaj Hele- apo dhe Jani Vellarai(1771-1823) mjek i birit të Ali shqiptarëve. Edhe pse një komponent i rëndësishëm Kjo kulturë e përgjithshme e kohës reflektohej nizmit[12]. Nacionalizmi grek ishte i tipit mesianik pasi Pashës, Veliut që shkroi “Shënimet për një gramatikë i formimit të këtij identiteti si ishte identiteti fetar nuk dhe në tolerancën dhe universalizmin që prediko- i njihte vetes rolin e shpëtimit të të gjithë ortodoksëve greqisht-shqip”. Nisur nga numri i këtyre aktivistëve ishte i njëjtë te shqiptarët, pasi një pjesë e tyre ishin hej nga ana e Kishës Ortodokse dhe Patrikanës për të Ballkanit që i barazonte me grekë nga sundimi os- të arsimit shqip si dhe përpjekjeve të tyre për të shk- konvertuar në Islam gjatë shekullit të XVII, karakter- vetë kushtet dhe rrethanat e kohës, sidomos në prag man[13], përfshirë këtu dhe ortodoksët shqiptarë. Ky ruar gramatika të shqipes, mund të themi pa frikë se istikë e përgjithshme ishte se edhe elementi mysliman të shpërthimit të revolucionit grek si dhe të shumë konflikt do të kushtëzonte dhe përdorimin e gjuhës Janina e Ali Pasha Tepelenës ishte një kopsht pjel- shqiptar në Jug të Shqipërisë përpjekjet e veta për ndryshimeve kulturore që po ndodhnin në Ballkan. shqipe në liturgjinë fetare ortodokse, çka për mënyrën lor për gramatikat e shqipes.[6] Rrezatimi dhe influ- të shkruar shqip apo për të krijuar vepra në greqisht Kështu në vitet 1819-1827 kur Vangjel Meksi, i kon- sesi kish filluar shkrimi dhe përdorimi i gjuhës shq- enca e oborrit të Ali Pashë Tepelenës për sa i përket por me subjekte me sfond shqiptar. Kështu p.sh në taktuar nga Shoqëria Biblike Jonike për të përkthyer ipe në oborrin e Ali Pasha Tepelenës tingëllonte disi lëvrimit të shqipes do të ndihej dhe në ishujt Jonianë, këto vite kemi disa përpjekje për të shkruar eposin në shqip Shkrimet e Shenjta, nuk has ndonjë problem paradoksial. Gjithsesi pavarësisht këtij konflikti nacio- të cilët që nga viti 1797 ishin bërë strehë e një kol- e Ali Pasha Tepelenës, ku mes tyre sigurisht spikat doktrinar apo akuzë për blasfemi pasi iniciativën e nalist që filloi të ravijëzohej në marrëdhëniet midis dy onie të admirueshme shqiptarësh nga kontinenti, sa Ali Pashaida e Haxhi Shehretit, një miku të rinisë Shoqërisë Biblike e kish mbështetur dhe mirëkuptuar popullsive më të vjetra të Ballkanit, ajo që vlen për ushtarakë po dhe intelektualë që për arsye të ndry- së Pashait. Poema është shkruar në greqishten e re, edhe Patriarkut Grigori i V të Konstandinpojës, i cili të përmendur është se tradita e formuar në oborrin e shme që lidheshin sa me kundërshtimin e pushtetit të por shpesh herë aty ka dhe fjalë shqip. E shkruar bekoi themelimin e saj[10]. Rëndësia e këtij botimi Ali Pasha Tepelenës do të krijonte një model të qën- Ali Pashës po aq dhe me inkuadrimin e tyre në elitë në heksametër, ajo paradoksialisht ka ndihmuar në ishte shumë e madhe për kulturën shqiptare dhe drueshëm dhe për vitet në vazhdim çka do të përcak- qeverisëse të ishujve. Në këtë kohë në Korfuz vëre- promovimin e dialektit modern të greqishtes, por sidomos për ringjalljen e vetëdijes kombëtare. Kur tonte dhe zhvillimin e një paradigme kulturore shqip- het një lëvizje arsimore dhe kulturore ndër refugjatët rëndësia e saj në aspektin kulturor qëndron edhe Shoqëria Biblike nëpërmjet përfaqësuesit të vet Laun- tare të vazhdueshme me perspektivë evropiane. Idetë shqiptarë të atjeshëm. Një prirje e veçantë për kultivi- në faktin se mes elitave myslimane shqiptare, gjuha dzi dëshiroi të verifikojë punën e bëre në Shqipëri e Iluminizmit Evropian dhe atij ballkanik influencuan min edhe të gramatologjisë shqipe u vu re në fillimet greke kish gjetur udhën si mjet shprehës dhe kulture. dhe përmes një letre që ai i dërgon Shoqërisë Biblike shumë në formulimin e ideve të Rilindjes Kombëtare e shekullit të XIX edhe në arbëreshët(arvanitasit) e Liku dëshmon në veprën e vet se kur bujt në shtëpinë në 6 maj 1825 mësojmë se një shqiptar që erdhi nga shqiptare duke shënuar kështu një trashëgimi të qën- ishujve jonikë që sipas studiuesve, u frymëzuan nga e Demir Aga Dostit në Kardhiq, një fisniku shqiptar atdheu i ka thënë: “Gëzimi dhe kënaqësia e njerëzve drueshme idesh nga njëra epokë në tjetrën, që në ras- jehona e Revolucionit Frëng dhe impaktit të tij në të kohës, fëmijët e tij krahas arabishtes dhe persishtes ishin kaq të mëdha , sa kur bie dita që të lexohet tin shqiptar i shtoheshin dhe ato të çlirimit kombëtar fushën etnokulturore. mësonin dhe greqisht si gjuhë kulture.[8] Vetë Ali Pa- Ungjilli i Mateut, ai lexohet rregullisht shqip në ki- dhe themelimit të një shteti kombëtar. Cultura Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 18 Kuvendi i Lezhës, monument i kujtesës historike të shqiptarëve nga VIKTOR TUSHAJ e saj në Marice me 1362, në Kosovë me 1389, në Kryetar i Bashkisë Lezhë Nikopoli me 1396 dhe në Varnë me 1444. Në bete- jat historike që zhvilloi e fitoret e mëdha që korri në ezha, megjithëse, një qytet i njohur që në lashtë- fushëbeteje në të katër anët e tokës së Arbërit që nga si, si qender administrative, me vazhdimësi të Torviolli në Berat e Moglicë, në Krujë , Danjë e Sfeti- Ljetes urbane, nyje e rendesishme tregëtare e grad, në Albulenë, Vajkal e Preze, Skendërbeu mori ushtarake në kryqëzim të rrugëve të principatave, nderimet më të mëdha tëe Papatit dhe Europes si gjithmone është njohur dhe identifikuar si qytet i kryegjeneral i perendimit kunder Turqise. Beslidhja Kuvendit dhe Beslidhjes së parë të Shqiptarëve . Në e Lezhes ishte veç te tjerash nje akt emancipimi këtë qytet, 570 vjet më parë, në mars të vitit 1444, i princerve shqiptarë, tregues i ndikimit te ideve te u zhvillua Kuvendi i Kombëtar, ku lindi Besëlidhja rilindjes në shoqërinë dhe realitetin shqiptar të mes- e Lezhës, një lidhje politiko-ushtarake, si aleance e jetës. Kuvendi i Lezhës, hodhi themelet e bashkimit princerve shqiptare kunder pushtimit otoman. Ne kombëtar dhe çoi përpara zhvillimin ekonomiko- kulm të mesjetës, kur retë e zeza të pushtimit oto- shoqëror të vendit drejt nje shteti të njësuar feudal man kërcënonin me luftë shkatërrimin dhe asimili- shqiptar, te cilin e impononin kushtet historike. min e qytetërimit shqiptar dhe europian, u shfaq në Kuvendi i Lezhës, ka mbetur perjetë një pike skenen historike si protagonist, kalores, komandant referimi e model organizimi ië rendit juridik dhe legjendar dhe politikan i spikatur Gjergj Kastrioti – shoqërise shqiptare në histori. Ajo përbën një kapitull Skenderbeu. Shfaqja e Skendebeut ne historine e të lavdishëm të historisë sonë dhe asaj europiane. Arberise dhe Europes u realizua ne rrethana te fa- Ky kuvend ka frymëzuar në shekuj luftrat për liri, vorshme te krijuara ne fund te vitit 1443 ne juglindje osmane me sukses të padëgjuar deri atëherë. tare, i dha jete shtetit të njohur e të Arbërit, organizoi perpjekjet për progres dhe kuvendet për bashkim të te kontinentit, ku rezistenca e armatosur e popujve Në katedralen e Shënkollit në Lezhë, për herë të dhe udhehoqi kryengritjen e armatosur, ku u farketua popullit tonë. Ai frymëzoi Kuvendet e Besëlidhjet e kunder perandorise otomane kishte arritur suksese parë në histori u ulen bashkë, Nikoll Dukagjini e Lek shpirti dhe krenaria e tyre, filloj të shkruhej epopeja Shën Mërisë në Mat (1594), Kuçit (1614),Te Arberit, historike. Kur Huniadi në fund te vitit 1443, kapër- Zaharia, Gjergj Araniti e Theodhor Muzaka, Gjergj historike e popullit shqiptar. Gjon Muzaka, nje nder me 1703, Janinës (1820), Beratit (1828), të Prizrenit ceu Moraven dhe sulmoi në befasi ushtrinë turke, një Balsha e Pjeter Spani, Lek Dushmani e Stefan Cer- bashkëpunëtorët e bashkëluftëtarët e Skenderbeut (1878), të Pejës (1899), të Ferizajt (1908, Kongresin grup prej 300 kallorësish shqiptarë me në krye Gjergj nojeviç, të cilët moren vendime me vlera historike thote : “Pak kohe pasi u bë kryegjeneral i princave e Manastirit 1908, të Greçës (1911), të Junikut Kastriotin iu shmangen luftes për të marrë rrugen për popullin dhe trojet shqiptare. Në Lezhë u hod- të Shqipërisë, pati ndër mend të bëhët zot i tërë ven- (1912), të Sinjës (1912), të Ferizajt (1912), Kuven- drejt perendimit në vijen e vjeter Egnatia duke hen themelet e shtetit te bashkuar arbëror, u vendos dit”. Deri në Kuvendin e Lezhës Skendërbeu ka qenë din e Vlores 1912, Kongresin e Lushnjes 1920, të kaluar në grykë të Vardarit, në Dibër dhe Mat për ngritja e ushtrisë së bashkuar të principatave dhe u vetem një ushtarak. Fjalimi i tij apologjik i politikes Bujanit (1943-1944), Pezes, 1942, e deri tek kuven- të ndaluar në Krujë kryeqendren e Kastrioteve. Atë bë bashkimi i financave. Në vend u krijua një kon- se luftes dhe organizimit të kryengritjes së armatosur, det e pajtimit te gjaqeve te cilet kane patur per baze dite, Huniadi pat thënë: E fitova betejen në çastin federatë principatash të pavarura. Kuvendi pati rol , vendimet qe mori ky kuvend, dhe ngjarjet që e Kuvendin e Lezhes. Kuvendi i Lezhës mbetet modeli që Gjergj Kastrioti kthente kalin e tij drejt Arbërise”. transformues në jetën e arbërve të mesjetes, ndikim pasuan, treguan se Ai tashmë ishte edhe një politikan i bashkimit të shqiptarëve i bashkëpunimit në mes Me të hyrë në Krujë Gjergj Kastrioti, hoqi rrobat e evident ne zhvillimet historike te mëvonshme, dhe e dorës së parë dhe strateg ushtarak i klasit të lartë. Në tyre për zhvillimin e vendit drejt progresit. Mesimet e komandantit turk dhe veshi rrobat e princit të Krujes, kontribut të pa zevendesueshem nëe formesimin e Lezhë Gjergj Kastrioti vuri themelet e pushtetit të tij jo ketij Kuvendi jane te rendesishme edhe sot, veçanar- ndërroi fenë për të marrë mbeshtetjen e Europes dhe identitetit tonë kombëtar. vetem ushtarak por edhe politik e më gjerë. Këtu ai u isht kur vendi ynë përballet me sfida të reja drejt in- Papatit, futi nën sundim kështjellat që i paten lënë të Kuvendi i mbledhur në Lezhën shqiptare, dikur bë kryegjeneral e ushtrive të bashkuara dhe u hod- tegrimit në strukturat evropiane. Kontributi i Ushtrive parët, duke vene ne vend autoritetin dhe influencen Kryeqendra e Dukagjinëve tani nën Venedikun, ishte hen themelet dhe hapi i pare i lidhjes kombëtare. te Bashkuara te Lidhjes se Lezhes nen udheheqjen e e familjes së Kastriotëve në trojet e Arbërit. I rritur e edhe garanci per Republikën për paqe e miqësi nga Pas kuvendit, Lezha u kthye në qendren diplomatike Gjergj Kastriotit, ne shekullin e 15 dhe kontributi i arsimuar në oborrin e Sulltanit, njohës i forces dhe ana e Skenderbeut, principatave shqiptare dhe ush- te Arbërise mesjetare. Pas lidhjes së Lezhës, Skendër- pamohueshem i tyre ne mbrojtje te qytetërimit euro- dredhive të perandorisë, ishte i bindur se pa aleatë trise se bashkuar te Arberise. Nga ana tjetër kënaqte beu dhe Arbërit do të luftonin tani e mbrapa jo vetëm pian është një këmbanë që bie edhe në kohe paqeje të brendshem dhe të jashtëm nuk mund të ndalo- Dukagjinët të cilët kishin qenë zotëruesit e mëparshëm për të mbrojtur pavarësinë e atdheut të tyre por për të dhe që vjen si mesim nga historia. Në kohën që Shq- hej superfuqia ushtarake e kohes. Në rradhë të parë të ketij qyteti. Barleti thotë se Gjergj Kastrioti iu dre- shpëtuar nga kërcënimi islam qyteterimin e europian. ipëria është në një proces të pakthyeshem integrimi mendoi të organizonte bashkimin politik e ushtarak jtua krerëve te principatave: “ Ejani, pra, kryetrima, Arberia e projektuar prej Gjergj Kastriotit do te ishte në BE dhe pret marrjen e statusit të vendi kandidat, te shqiptareve për t’i bërë ballë invazionit otoman. merrni harkun dhe mbroni me lavdinë më të madhe pjese e Europes. duhet marrë në konsideratë edhe kontributi i vyer i Ai thirri në Lezhë Kuvendin e krerëve shqiptarë atdheun, gratë, femijët dhe të mirat tuaja, silluni atyre “Gjergj Kastrioti me luften e tij per nje çerek shek- popullit shqiptar gjate historisë, i cili në një periudhë të principatave. Prijësit shqiptarë, deri atëhere të për- qetësine e vertetë të lirisë”. Gjergj Kastrioti – Skënder- ulli me rradhe mbajti në balancë fatin e sinisisë ball- të errët të Europes, vuri në rrezik të gjithë ekzisten- çarë dhe në luftë në mes tyre më shumë se sa kunder beu, doli nga Kuvendi i Lezhes prijës i ushtrisë së kanike” – thekson Noli. Shqiperia nën udheheqjen e cen e tij në mbrojtje të këtij qytetërimi. Mësimet e pushtuesit otoman, e pranuan thirrjen e Skendërbeut, të përbashkët dhe udheheqes i Lidhjes me nje ushtri Skenderbeut u bë kryeqendra dhe fusha e veprimeve Kuvendit të Lezhës e vendimeve të tij, modeli i bash- bindur tashmë se kishte ardhur koha dhe ishte shfaqur nga i gjithe vendi i gatshem për betejat e ardhshme, ushtarake të krishtërimit europian kunder kryefuqise kimit dhe mënyra e bashkëpunimit, janë kurdohere njeriu që mund të udhëhiqte popullin dhe mund të pasi prijësit e arbërit tashme i kishte venë në besë. Ai turke. Europa kishte shpresa të mbaronte me shpat- si pike referimi për ndërtimin e së tashmes dhe së drejtonte kryengritjen e armatosur kunder perandorise realizoi Beslidhjen e Lezhes, beslidhjen e pare shqip- en e Skendërbeut atë që nuk mundi ta bëjë me armët ardhmes sonë të përbashkët.

(Continua al pagina 1) Tirolo, Grigioni), attestano le strette relazioni dei Veneti Procedendo su questa via si constatano parentele e da una parte con il Piceno (Novilara) e dall’altra con la affinità più o meno strette: a oriente e a mezzogiorno stazione di Butmir e con l’altipiano di Glasinac presso con i Dardani, i Peoni, i Macedoni, i Traci e con ILLIRI e ILLIRIA Sarajevo in Bosnia. Qui, come anche a Jezerine e in le popolazioni della Grecia dall’Epiro fin giù nel tribù o stirpi in cui erano divisi patriarcalmente gl’Illirî, guerra, la liburna, come dei Dalmati assunse l’abito altre località di quel territorio, è notevole la tenacia nella Peloponneso; a settentrione con i Quadi e altre tribù i quali non riuscirono mai a costituire uno stato unitario, nazionale della dalmatica. Tra le caratteristiche etniche conservazione di forme e decorazioni degli oggetti di dei Sudeti e del Danubio fino alle regioni del Baltico; a per quanto nel mondo antico fossero riconosciuti sotto dell’illirismo sarebbe oltremodo importante precisare, abbigliamento, delle armi, del vasellame e delle stele occidente con i Giapidi, i Liburni, gl’Istri, i Carni (dove, quella denominazione nazionale. Solo nella parte meglio di quanto finora sia stato fatto, nomi e oggetti sepolcrali anche dopo le incursioni dei Celti e perfino p. es., ἕλος Λούγειον per il lago di Circonio, tramandato meridionale si formarono intorno alla metà del secolo III del vestiario, dell’abbigliamento e dell’acconciatura del durante l’Impero romano. Il medesimo fenomeno si da Strabone, altro non sarebbe che la denominazione a. C. due raggruppamenti più notevoli, e precisamente capo, come fibule, collane, braccialetti, aghi, anelli, ecc. osserva nei paesi austriaci (ceramica di Kalenderberg), illirica di “palude”), i Veneti, i Piceni o Picenti e le nel territorio dell’odierna Albania un regno sul tipo Intanto potrà essere utile confrontare la viva descrizione come è spiccatissima la resistenza che l’elemento illirico popolazioni apule dei Iapigi e dei Messapî: il nome ellenistico con la capitale Scodra e nella Dalmazia una che lo storico greco Timeo fa della foggia femminile della oppone alla duplice marea dei Celti e degli Sciti in stesso del poeta romano Ennio, oriundo dalla Messapia, confederazione di popoli con il capoluogo Delminium, il Daunia con le vesti che indossa la “fanciulla di Valona” Ungheria, la quale nell’epoca del bronzo raggiunge un ritrovandosi in moltissimi esempî anche in altre regioni cui nome si collega con quello della tribù predominante illustrata dall’Ugolini e le rozze figure sepolcrali della alto grado di cultura solo paragonabile per ricchezza alla illiriche, in Dalmazia, in Pannonia e nelle Venezie, dei Delmati o Dalmati. I Romani distrussero questi e Pannonia studiate da M. Láng, e con altri particolari micenea. La migrazione scitica si espande poi attraverso sarebbe di origine illirica. altri stati illirici, ma lasciarono sussistere, come in altre del costume nazionale del Norico, della Dalmazia e la Slesia nella Lusazia. Ancora da queste zone periferiche si dipartono come terre conquistate, tali centri politici, che con il tempo dell’Apulia stessa. La civiltà della Lusazia, la quale comprende propaggini alcuni filoni di lingua illirica negli Abruzzi, diventarono fiorenti città romane, e vi mantennero i loro Gl’Illirî, che prima delle colonizzazioni elleniche della archeologicamente la Slesia, la Boemia, la Moravia e nella Lucania, in Sicilia, più sporadici nella Campania, capi ai quali conferirono il titolo romano di princeps (p. Magna Grecia introdussero forse in Italia i vocaboli parti dell’Austria inferiore e della Sassonia, è attribuita nel Sannio, nel Lazio, nella Sabina, nella regione dei es., nel paese dei Giapidi e nel territtorio di Doclea in Graeci e Ulixes, si erano spinti anche nel territorio pur essa a una popolazione illirica, discendente a sua Vestini, nell’Umbria (dove vivevano Sallentini illirici Montenegro): da questo deriva forse il titolo di prenk degli Enotrî, nella Lucania e negli Abruzzi (dove il volta da quella che rappresenta la civiltà di Aunjetitz e dove la presenza di Giapidi è attestata dalle Tavole ancora oggi vivente in Albania. fiume Buthrotos della popolazione dei Χῶνες ricorda la (Únětice presso Praga) e che nella più antica età del iguvine), poche tracce nell’Etruria (dove, per es., Stando alle manifestazioni archeologiche e alle località Buthroton dei Χάονες nell’Epiro, oggi Butrinto bronzo occupava a un dipresso il medesimo territorio. il nome della città di Livorno ricorda i Liburni del differenze linguistiche, per cui per esempio l’onomastica di Albania) e nelle terre degli Opici e degli Ausonî nella Per l’illirismo dell’Apulia hanno particolare importanza Carnaro), elementi sicuri nella Dacia. Viceversa il messapica si avvicina all’illirica della sponda opposta Campania dove in Teano sussisteva memoria dell’eroe le tombe a cumulo o a circolo sinora esplorate nelle territorio più prettamente illirico subisce in epoche dell’Adriatico assai più che a quella paleoveneta giapidico Plator. Altro nome di eroe illirico è Volsimo murge del Barese, di Bitonto, Ruvo, Andriai Gravina, diverse infiltrazioni o influenze straniere: tracie fino alle di lingua centum, il movimento migratorio illirico, Lucullo che avrebbe guidato le sue genti nel territorio Altamura, in quanto segnano nettamente il passaggio sponde dell’Adriatico; greche dopo la colonizzazione di iniziatosi verso la fine dell’epoca del bronzo da oriente dei Peligni. Anche la diffusione per tutte le sponde dalla vecchia civiltà delle tombe a forno dei Siculi a Corcira (Corfù) intorno al 700 a. C., alla quale seguirono a occidente, si svolse in diversi periodi, a tappe, ora con adriatiche del culto di Diomede, congiunto a quello quella nuova degl’Illirî sopravvenuti dalla costa orientale le fondazioni di Apollonia (Pojani), di Epidamno maggiore ora con minore intensità, sino a sopraffare delle acque e dei cavalli (così alle foci del Timavo dell’Adriatico. (Durazzo), Lisso (Alessio), Epidauro (Ragusa vecchia) nella penisola appenninica le antichissime popolazioni nell’intimo seno settentrionale dell’Adriatico), è un E l’Adriatico orientale dovrebbe essere appunto sulla costa e delle isole di Corcyra Nigra (Curzola), Faro indigene affacciate al versante dell’Adriatico, le quali documento dell’influenza preellenico-illirica. E mentre la chiave del problema illirico. Dall’esplorazione (Lesina), Issa (Lissa); celtiche in seguito alle invasioni usavano il rito dell’inumazione, a nord di ceppo ligure, i testi epigrafici delle regioni sabine verso l’Adriatico, sistematica felicemente iniziata per opera della missione guerresche dei Galli del sec. IV (le quali penetrarono a sud di ceppo siculo. A queste successero delle ondate già creduti sabellici, sono rivendicati alla lingua illirica, archeologica italiana iri Albania, la quale per comune molto addentro nelle terre dei Giapidi); infine etrusche e in senso inverso di genti italiche, etrusche e celtiche, tracce dell’antica ceramica apula si sono constatate a consenso dei dotti è considerata se non la culla, la sede massimamente romane. le quali in parte ributtarono gradatamente l’elemento Teano, Suessula, Benevento, sulle coste tirreniche della classica dell’illirismo, si attende la soluzione di tutti i L’illirico è generalmente riconosciuto come un dialetto illirico nel suo vecchio territorio, in parte vi penetrarono Campania, del Lazio e dell’Etruria. quesiti inerenti all’origine e alla diffusione degl’Illirî: indoeuropeo. La medesima popolazione illirica, parlante pacificamente con i commerci. Così già intorno al 1000 Di tutte le regioni che si suppongono appartenere particolarmente nell’interno del paese, conservativo per questo idioma da classificarsi tra le lingue a tipo satem a. C. nella prima età del ferro, che in Italia s’identifica più o meno direttamente alla civiltà illirica non molte la sua natura montuosa, sono da cercare gli elementi e caratterizzato come tale da affinità toponomastiche, con la civiltà villanoviana e a nord delle Alpi con quella sono state finora esplorate e meno ancora sottoposte primi della vita di questo popolo. Ma le indagini si ritroverebbe a nord fino ai paesi baltici e a sud fino di Hallstatt, alcuni oggetti tipici trovati fin nelle regioni a rigoroso esame scientifico. Tuttavia nel territorio dei dovranno essere estese nella vicina Dalmazia, che, a Creta. In Grecia e a Creta essa sarebbe preellenica: carpatiche, e più a oriente, provengono dall’Italia, come Veneti (le odierne Tre Venezie), oltre che il centro geograficamente inaccessibile a influenze d’oltremonte nei recenti tentativi di decifrazione dei testi epigrafici più tardi, verso il 700, s’importano colà prodotti dell’arte principale di Este e le iscrizioni paleovenete che si e invece aperta in ogni tempo alle correnti della civiltà preellenici si notarono alcune voci che hanno il loro toreutica dei Veneti dai centri di Este e di Adria. trovano sporadicamente nel Veneto, nel Cadore e fin mediterranea per l’eccellenza e la moltitudine dei suoi riscontro nell’albanese, così da far supporre che se Si deve credere che l’invasione illirica in Italia abbia nell’alta valle della Gail in Carinzia, sono state rivelate porti e delle sue isole, si può dire ancora terra vergine anche gli antenati degli Albanesi non erano forse preso generalmente la via del mare. Ciò può senz’altro alla scienza le vaste necropoli di S. Lucia dell’Isonzo, nel campo degli studî preistorici. Intanto ai due confini identici con gli abitatori preellenici della Grecia, tuttavia valere per i Giapidi, popolazione a nord della Dalmazia la caverna di S. Canziano e altre grotte del Carso, in estremi di questo vasto e importantissimo territorio potrebbero essere stati con questi in rapporti assai che diede origine alla città di Venosa, per i Sallentini da Istria i castellieri e i sepolcreti di Vermo, dei Pizzughi marittimo, a Nesazio del Carnaro e sull’isola di Leucade, stretti, come sembrano d’altra parte confermare le Sallunto in Dalmazia, per i Dauni, per i Messapî fondatori e principalmente di Nesazio che ha dato architetture secondo alcuni Ia Itaca d’Omero, il piccone archeologico leggende beotiche, che sono state più sopra riportate, di Brindisi, per i Peucezî, e così pure per i Liburni che con decorazioni a spirale e sculture in pietra di sapore ha incominciato a rimettere in luce i primi e i più antichi dell’eroe Illirio. nel Piceno aprirono il porto di Truento, famosi marinai, miceneggiante. Queste e altre affinità tipologiche, che si monumenti della sua preistoria. Illirio sarebbe così il prototipo dei capi delle numerose dei quali Roma adottò uu tipo di naviglio leggiero da riscontrano anche nelle vallate della Rezia (Alto Adige, Piero Sticotti pagina 19 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Documenta Origini degli Arbëreshë (Italo-Albanesi) da TOMMASO CAMPERA gica per le rotte navali che dall’occidente portavano ad oriente, Korone fu continuo teatro di battaglie tra PREMESSA il blocco dell’alleanza cristiana e quelle della super potenza dell’epoca che era l’armata Ottomana. Per er quanto possibile, dovendo sommariamente quanto compete al trattato di questo articolo, la for- parlare delle origini degli arbëreshë, è dovero- tezza di Korone, in nome dell’imperatore Carlo V., e Pso fare una premessa. dunque dall’alleanza cristiana, fu nuovamente con- Gli arbëreshë – altrimenti detti italo-albanesi - quistata nel 1532 dall’ammiraglio Andrea Doria. Per come tutti i popoli della nostra Italia e della nostra l’impossibilità di mantenere quella strategica posi- Europa, sono “figli” degli ipotizzati indoeuropei. zione, la fortezza viene però abbandonata solo due Dagli antropologi ed etnologi, la teorica patria di anni più tardi (nel 1534) e Korone ritorna ad essere questi nostri progenitori indoeuropei, con il variare possedimento degli Ottomani. È in questo frangente degli studi in merito, venne collocata: nelle pianure dell’abbandono di Korone nel 1534, che viene anatoliche; nelle steppe caucasiche; nelle regioni collocata la partenza per l’Italia dei Coronei, le nobili scandinave. È anche neccessario precisare che, famiglie Albanesi di rito greco. Prima che la fortezza per la ricerca sulle origini dei popoli, oggi, parlare fosse abbandonata in mano turca, l’imperatore Carlo di razze è alquanto arduo, sia per i trascorsi storici, V. ordina all’ammiraglio Andrea Doria di imbarcare ma soprattutto perché gli ipotetici nostri progenitori quanti degli Albanesi volessero abbandonare la città indoeuropei, già loro non erano un unico ceppo di Korone per paura delle rappresaglie che, senz’al- “razziale” ma un insieme di genti (cfr. Marija tro sarebbero state messe in atto dagli Ottomani, per Gimbutas) dunque, è senz’altro preferibile parlare vendicarsi della resistenza opposta e per essere di re- di identità culturali, derivanti dal parlare una stes- metto II disse: “Se non fosse vissuto Skanderbeg, io sono forse riconducibili: a fattori di perdita di compe- ligione cristiana. Fu così che, in quella sola occasione sa lingua, dalla condivisione dell’insieme di tradizioni avrei sposato il Bosforo con Venezia, avrei posto il tur- titività economica dovuta alla lavorazione di proprietà (ne seguirono altre), circa 2000 albanesi si imbarca- comuni e dal vivere gli stessi spazi. bante sul capo del Papa ed avrei posto la mezzaluna agrarie eccessivamente frazionate; alla mancanza di rono sulle navi dell’alleanza di Carlo V e fecero rotta Della grande famiglia degli indoeuropei, gli illiri sulla cupola della Chiesa di S. Pietro a Roma”. investimenti economici che i cosiddetti “Baroni pos- per le regioni del sud Italia dove fondarono o ripopo- ne costituivano un importante ramo; gli arbëreshë Quattro sono le date nelle quali si ebbero i maggio- sidenti” del sud, non hanno voluto o saputo fare; larono i villaggi arbëreshë: la storiografia conferma - detti italo-albanesi - con gli albanesi d’Albania ri spostamenti di arbëreshë in Italia. alle scelte politiche colpevoli di aver realizzato i siti che 100 di quelle famiglie provenienti da Korone, nel con i kosovari e con gli arbërorë di Grecia, sono Il primo passaggio di albanesi in italia si ebbe tra industriali tutti nelle regioni del nord Italia, si è così 1535 si insediarono a Maschito che era già abitato considerati gli unici diretti discendenti degli Illiri. il 1440 ed il 1448 quando Alfonso V d’Aragona, costretti gli arbëreshë alla “Diaspora nella diaspo- da Albanesi di precedenti emigrazioni provenienti da Gli Arbëreshë, oltre che di una storia secolare mol- impegnato nel consolidamento del suo potere, fu co- ra”. Scutari e dall’Albania centrale. to interessante, sono portatori anche di una valenza stretto a chiedere l’aiuto di Giorgio Castriota Skan- I Coronei della IV emigrazione provenienti dalla linguistica di importanza europea, difatti, gli studiosi derbeg per respingere gli attacchi degli Angioini e LA CITTÀ DI KORONE E I CORONEI Morea, in minima parte si fermarono a Napoli e a addetti ai lavori quali sono gli etnologi, glottologi e per reprimere le ribellioni di alcuni baroni calabresi Lipari, mentre la maggior parte di essi preferirono linguisti, certificano l’arbëreshe come lingua neo-il- alleati dei suoi nemici. Tutti gli Arbëreshë d’Italia, amano definirsi Coro- insediarsi in paesi dell’Italia meridionale già abita- lira o tracio-illira. Il secondo passaggio si ebbe tra il 1460 e il 1461, nei, cioè, Albanesi sì, ma … attenzione, sembrano ti da albanesi delle precedenti emigrazioni, tra gli Non mancano i ricercatori che (in nome di un’ana- periodo nel quale, morto nel 1458 Alfonso, il figlio voler dire, di quelli provenienti da Korone! Dunque, altri, questi paesi sono: Barile, Maschito, Ginestra, cronistica autoctonia) ne ipotizzano l’origine pelasgi- illegittimo Ferdinando d’Aragona per le ribellioni Albanesi di quelle nobili famiglie di condottieri pro- San Costantino e San Paolo Albanese in provincia ca, “I DIVINI PELASGI” citati da Omero. Senza dei baroni fedeli alla casa d’Angiò chiese aiuto allo venienti dalla Morea (l’attuale Peloponneso) che, di Potenza; Greci in provincia di Avellino; Farneta entrare in merito alla sterile disputa, se gli arbëres- Skanderberg. In questa occasione, prima con l’arrivo intorno al 1535, imbarcati sulle navi dell’alleanza e Castroregio in provincia di Cosenza. Ciononostan- hë siano più neoilliri o più derivanti dai pelasgi di di Giovanni Stresa Balsha (nipote di Skanderbeg), dell’imperatore Carlo V. - flotta che era comandata te, tracce di albano-greci provenienti dalla Morea, si omerica memoria, possiamo senz’altro dire che gli e poi, lo stesso principe albanese Skanderberg a capo dall’ammiraglio genovese Andrea Doria - furono co- hanno non solo in Basilicata, in Campania ed in Ca- uni si sono sovrapposti e fusi con gli altri, tanto che di un contingente di circa 3000 uomini passò in Italia stretti ad emigrare in Italia: ma siamo davvero tutti labria ma anche in Puglia ed in Sicilia. Prove certe di ora, riuscire a dirimere la questione, appare disputa per fronteggiare – sconfiggendolo - il capitano di ven- originari di Korone o comunque dalla Morea? Prima queste presenze le fornisce l’onomastica: l’etimologia fine a se stessa. La piccola introduzione appena fat- tura Giacomo Piccinino che comandava l’esercito di entrare in merito all’origine, o meno, da Korone e dei nomi di questi albano–greci ne denunzia la pro- ta, lascia subito intravedere, come il volere parlare angioino; sia nel 1440/48 che nel 1460/61 furono gli dunque dalla Morea, vorrei mettere in primo piano venienza dalla lingua greca. o brevemente esplicare sul chi siano gli arbëreshë – stessi Aragonesi a chiedere agli albanesi di rimanere un sunto del canto che ormai, a prescindere dall’ori- Possono dunque essere considerate tracce certe sbrigativamente detti “italo-albanesi” - appare opera in italia per ripopolare o fondare nuovi casali e garan- gine, è assunto a simbolo di tutti gli Arbëreshë “Moj dell’origine coronea: i documenti storici; la topono- ardua. Dalla lingua, la religione, gli usi e costumi, si tirli così da nuove ribellioni dei loro nemici. e bukura Morèe = Oh mia bella Morea” mastica, p. es. Greci (AV) e San Demetrio Corone scoprirà che gli arbëreshë non sono “alieni” ma, dati L’esodo più massiccio di albanesi in Italia, si ebbe (CS); l’onomastica, p. es. Cacosso, Cacozza, Chiefalà, i collegamenti linguistici con: il latino, il germanico, il dopo la morte del principe Giorgio Castriota Skan- In lingua originale, l’arbëreshe Chiafitelli, Rafti, Stratigò, Rodotà etc. ; indicatori greco antico, sono europei tra i più antichi. Linguisti- derbeg che avvenne nel 1468 a Lezha (l’antica Oj e bukura More dell’origine dalla Morea sono anche certi sopranno- camente, non mancano collegamenti con ciò che era- Alessio), in questo frangente, - dopo 25 anni di lotte çё kur tё lashё mi come Kalavrita e Karvela. Infine, sono indicatori no il messapico, il celtico ed il ligure, lingue che - tutta l’Albania stava cadendo in mano ai turchi, così u mё nëng tё pashë. dell’origine coronea i “titoli nobiliari” conservatisi in epoca prelatina erano parlate in Italia, infatti, vari interi paesi furono abbandonati ed intere popolazioni Atje kam u zotin tatё accanto al proprio cognome, p. es. in Sicilia e Ca- toponimi e termini in Italia, hanno radice traducibile sfollarono in Italia nei feudi che gli Aragonesi - grati atje kam u zonjen mёmё labria: Jeno dei Nobili Coronei; Rodotà dei Nobili attraverso l’arbëreshe. per l’aiuto dato - donarono allo Skanderbeg; si tratta- atje kam edhè im vёlla Coronei; Camodeca dei Nobili Coronei (Cfr. ZËRI I va dei feudi di Trani, San Giovanni Rotondo e Gala- gjithë mbuluarë ndën dhe! ARBËRESHVET – Emanuele Giordano 1979). GLI ARBËRESHË IN ITALIA tina in Puglia ed il feudo di Ferrandina, in Basilicata. Rit. Oj e bukura More In Basilicata, in Maschito, l’origine “nobiliare”, Quarto ma non meno importante spostamento di çё kur tё lashë ad esempio, è denunciata dai documenti firmati dai Nonostante gli arbëreshë da seicento anni abbia- genti albanesi in Italia, si ebbe con la caduta delle città u mё nëng tё pashë. sindaci di Maschito che, intorno al 1736, accanto al no preso parte a tutta la storia italiana, ed abbiano del Peloponneso in mano alla Sublime Porta. Dal Oj e bukura More … proprio cognome, a denunziarne orgogliosamente l’o- fattivamente contribuito alla costruzione dell’attuale 1517 al 1532/34 molte furono le famiglie albanesi rigine, opponevano l’ “Universal Suggello” e dunque: contesto italiano, ancora oggi, la maggior parte de- che a bordo delle navi di Carlo V raggiunsero l’Italia Traduzione letterale dall’arbëreshe all’italiano Tommaso Giura Eletto de Coronei; Domenico Campe- gli “italiani” mostrano sorpresa quando apprendono dopo essersi imbarcati nei porti di Korone e Modone Oh bella Morea ra Eletto de Coronei; Lazzaro Manes Capo Eletto de dell’esistenza di questa minoranza linguistica, ap- in procinto di essere espugnate dall’esercito turco. Di da quando ti lasciai Coronei (Cfr. MASCHITO, STORIA E LEGGENDA pare quindi indispensabile accennare brevemente sul ciò, reca notizia lo storico siciliano Tommaso Fazzel- io più non ti vidi VERSO IL FUTURO – Donato M. Mazzeo – Basilicata perché della presenza degli arbëreshë in Italia. Gli lo che nel 1566 scriveva: “Nell’anno di nostra salute Là ho il mio signor padre Arbëreshe 2001). Abbiamo quindi visto e constatato italiani-arbëreshë, originariamente abitavano i terri- 1453, il 29 di maggio, Maometto re dei turchi, secondo là ho la mia signora madre che - pur essendo tutti di stirpe albanese - così come ci tori al di là dell’Adriatico che, di volta in volta, sono di questo nome, prese Costantinopoli e poi la città di là ho anche mio fratello sono validi indizi per escludere l’origine dalla Morea, stati chiamati Illiria, Arbëria, Çamëria, Morea, Durazzo e il Peloponneso, e allora passarono in tutti coperti sotto terra! ci sono indizi sicuri per capire quali Albanesi possano Peloponneso. Ciò che oggi rimane di quei territo- Italia e in Sicilia molte colonie di “greci”. Questi fonda- Rit. Oh bella Morea dirsi provenienti dalla Morea e dunque probabilmente ri, in parte sono inclusi nell’attuale Albania, in parte rono molti villaggi, che ancora oggi si chiamano Casali da quando ti lasciai Coronei di antica famiglia “nobiliare”. sono stati inglobati nell’attuale Grecia, Macedonia dei Greci. Ai miei tempi, quando l’imperatore Carlo io più non ti vidi. Si premette che, nei paesi albanofoni, con gli Alba- e Montenegro. Altra regione abitata dagli albanesi V espugnò la cttà di Korone e poco tempo dopo la lasciò Oh bella Morea … nesi D.O.C., da generazioni convivono anche famiglie è il Kosovo. La diaspora in Italia degli arbëreshë, ai turchi, tutti i “Greci” che la abitavano trasferirono le “allògene” integrate anche linguisticamente con il ter- si ebbe in un periodo nel quale gli anzidetti territori loro dimore in Italia ed in Sicilia”. Secondo i documenti ritenuti più attendibili, quel- ritorio ma che non fanno parte dell’etnia albanese, albanofoni non erano delimitati dagli attuali confini La diaspora che nel XV e XVI sec. ha portato gli li della Repubblica di Venezia (la Serenissima) che esempio di questo sono: i Di Nella in Maschito pro- di stato ma erano sostanzialmente uniti in una ma- arbëreshë nel centro e sud Italia, ha portato gli stessi: all’epoca estendeva il suo dominio nei territori della vincia di Potenza, gli Altimari in S. Demetrio Corone croregione etnica. La diaspora in Italia, si ebbe a a) in provincia di Piacenza, nei borghi di Pievetta e Morea (Cfr. “Memorie Istoriografiche del Regno della provincia di Cosenza (cfr. DIZIONARIO UTET “I causa dell’invasione di quei territori che, a partire dal Bosco Tosca, ambedue frazioni di Castel San Gio- Morea, Venezia 1692”) per la sua posizione strate- COGNOMI D’ITALIA”). Per quanto compete a que- 1378, furono invasi dell’impero Ottomano (i turchi): vanni; b) nella allora repubblica di Venezia, sto piccolo trattato, non si prenderanno quin- molti elogi, da papi e da principi italiani, furono ri- nei villaggi di Peroi e di Parenzo; nella stes- di in considerazione i cognomi dei cosiddetti volti ai nostri antenati guidati dal nostro simbolo ed sa Venezia, la nobile famiglia dei Dukagjini, “t’huaja = stranieri”. eroe Giorgio Castriota detto Skanderbeg ma, di si estinse per linea maschile nel 1750 circa. Escludendo l’indizio della canzone “Oj e fatto, fuorché pochi simbolici aiuti, furono lasciati soli Non trascurabile è il fatto che Casale Mon- bukura Moree” che attualmente è canto assur- a combattere una guerra che minacciava l’intera Eu- ferrato in provincia di Alessandria, dal 1494 to a simbolo dell’abbandono della propria terra ropa ed il “mondo cristiano”. al 1518 fu governato dall’albanese Costanti- da tutti gli Arbëreshë, Coronei e non, sicuri in- Per misura degli eventi storici, si riporta il titolo no Arianiti (detto Comneno). dizi restano i cognomi, i soprannomi, il suggello di una canzone: “L’assedio di Vienna” tratta dal d’origine posto accanto al proprio cognome, i secondo volume di Costantino Nigra, edito dalla Ei- GLI ARBËRESHË IN PIEMONTE rari documenti dai quali - come nel caso della naudi, 1974, il primo verso della canzone in lingua famiglia Stratigò di Lungro (CS) - se ne dedu- piemontese narra così: “Chi völ sentì na gran lamen- Le ragioni della presenza arbëreshe in Pie- ca la provenienza: l’originale di tale documen- ta, Fàita da sta povra cristianità?”. La canzone, narra monte ed in altre regioni del nord Italia non to, datato 13 luglio 1533, sarebbe depositato dell’assedio di Vienna avvenuto nel 1683 dopo la ca- sono dissimili dalle motivazioni che hanno presso la Real camera sommaria di Napoli. duta della resistenza nei balcani, ed è dimostrazione portato i veneti o qualsiasi altro immigrato Prendendo ad esempio alcuni cognomi pre- della tragicità dei fatti storici che, nel XV° secolo, da altre regioni d’Italia a venire in Piemonte. senti nel paese albanofono di Maschito (PZ), direttamente coinvolse gli arbëreshë, fatti che sono Per altri versi, sono motivazioni simili a quelle si avrà un modello che certamente potrà essere entrati nella memoria colletiva degli europei: a Vien- che portarono tanti piemontesi ad abbando- adottato per le ricerche in altri paesi albanofo- na, nel museo delle armi vengono custoditi l’elmo e nare le campagne o le malghe, per andare ni: l’analisi etimologica su alcuni di questi co- la spada dell’eroe Giorgio Castriota Skanderbeg, non a lavorare in F.I.A.T. “La fabbrica”. I gnomi, con buona probabilità, ci dirà chi possa vengono restituite all’Albania perché, lo Skanderbeg, fattori socio-economici che hanno portato gli considerarsi albanese originario dalla Morea e è ritenuto eroe d’Europa. Dello Skanderberg, che i arbëreshë ad emigrare dai residui circa 60 quindi di origine coronea e chi invece ha le sue papi elessero a “Defensor Fidei”, il sultano Mao- comuni albanofoni delle regioni del sud Italia, origini da altre zone albanofone. Poesia Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 20 Eja te vdesim, e dashur, c’na duhet kjo jete, e rendesishme eshte te vdesesh si zotni; Poezia e Xhevos mbylle TV-ne, mbetet te vdesim qysh tani. Nga FARUK MYRTAJ Humbje iku nga viti 1984-85. Kisha menduar te shkruaja D Libri me poezi ishte ne proces. Nga tema- nje kenge triumfi per ty.. tika e kerkuar, mua me shpetonte miniera! I Po ti e paske humbur, miku im. dhashe disa nga keto poezi shefit te poezise te Si ai qe goditet papritur me grusht Drita, emeruar aty direkt prej fakultetit.Ne nje dhe syte i erren, vjershe me titull: “Sille djalin ne miniere”, kes- si ai qe bie ne lume befasisht htu i kerkoja drejtorit, djali i te cilit kishte mbetur dhe fryma i merret. edhe ne vjeshte:Nuk eshte fjala veç te puna e djalit Ku shkoi veshtrimi i kthjellet, ne shqetesohemi mos i thua ne mbremje: c’korba e hane “-Ne miniere ti?! ka kush e nxjerre mineralin!” dhe c’heshte e helmatisur t’u ngul Duke na pasur ne dhe femijet tane ne mendje. ne ballin e endrres pa ane? “Kjo vjershe ne asnje menyre nuk do te boto- Cila fjale, het!”, me tha ai. “Se, ti e di, ne miniere punojne cila kohe, ose ata qe jane pa shkolle, ose ata me biografi te cili zot te beri te flasesh me vete? keqe!” Humbamenoja im, I mora letrat e mia dhe zbrita shkallet. Mbase i pagoje si sendet. isha bere lulekuq ne fytyre, qe Xhevo, duke ngji- T’u fashit sic fashitet nje zjarr tur shkallet, me pyeti: Ke ndonje problem, ndonje Poezi nga Xhevahir Spahiu hakerrimi hall, Faruk? e ti luan i pajete ne xhungel; Ia rrefeva. “Do ta bej problem te organizates era pergjon baze...”, tha Xhevo. Pas ndeshjes Zezonë sa te kthehesh ne fluger. A thua je i teri i humbur? ara vitit 1983. Ndeshen dy male, Ç’mënxyrë ia ul kokën Shikome ne sy! P Arrita te Lidhja e Shkrimtareve prej Sele- pas ndeshjes një V e hapur. asaj pishe që s’tundet? Kisha menduar te shkruaja dikur nice, njeheresh me Kudret Hekuran Isain. Xhev- nje kenge triumfi per ty... on kerkuam. “Ti, Kudret ulu aty me tej dhe do Fitimtari? Çdo ditë mbi të një sorrë shkon e ulet. presesh pak, sa ate mbaroj pune me Farukun une. Zogjtë e kaltër... Se ka ardhur nga miniera ky!” Qen i rrahur E kisha lexuar “Zgjimin e thellesive” ne Fier. Borxhet e mia Ma dha Maku Pone, si trakt, shkova ate shtepia e Dheu im Ketu jam i huaj halles sime, e lexova dhe ia ktheva Pones. Do te vdes, ndonese dikur kam qene si i shtepise. Mos më zezo, do te vdes i mbytur ne borxhe, Midis dy stinesh, si midis gureve ka hyre tinezisht undvere 1988. Kisha diplomen e inxhinierit, mos u kthe në shushamë. s’eshte asgje mbytja ne lume nje shtrese akulli Fpor dhembi vente te GJUHA, te Fjala. Per Të kam mbajtur, a ne dhomat e gazit, qe mbyll si izolant cdo mirkuptim. emerimin me pyeti Xhevo. Ne memaliaj, i thashe, mbamë! i kam borxhe nenes Ketu jam i huaj, atje kane ikur dokumentat! qe s’ia ngrita varrin, permasen qe s’e pata e djeshmja s’ma pranon; - Hajde me mua!, me thote vetetima e Skraparit. Urat i kam borxhe lisit ne rruge ka te tjera peme, Atij nuk i thuhet dot JO. I eca perbri. qe s’ja hodha pjergullen, ne dhome qarkullojne te tjere zera, - Do vemi te Arshini, tha. Te fillosh te Zeri i Nga barku i rrebeshit i kam borxhe dashurise permbi cati pellumbat jane te tjere, Popullit... lindi paqja qe i vodha te dielen, nje re mbi krye me thote: je i huaj... Arshin Xhezo ishte kryeredaktori i ZP-se. Une i i kam borxhe krimit Te ulerish? gjori, jo se nuk doja, por me hante lekura e kokes Paqja qe si vura emer. Eshte pak. Atehere vjen platitja, nen kapele! lidhi brigjet e largëta Do te vdes, mbi balle ngulet hija si gur varri. “Mos nuk e bej dot ate pune, o Xhevo!”, i do te vdes i mbytur ne borxhe, Me mire ik si qen i rrahur, thashe. Rimbërriti rrebeshi i kam borxhe fjales rrënoi ëndrrat e gurta qe s’e pashe ne enderr, i rrahur nga vetvetja e dikurshme “Si s’e ben dot gazetarin ti?! Ti qe ben poezine qe nuk te njeh kush je. (kishte deshire shume xhevua), ti qe ben tregimin, i kam borxhe korbit Të parat që hodhi në erë qe s’ia zbardha pendet, Packa se dje ke qene si i shtepise, mos te besh gazetarine! Atje po hane buke ca njer- i huaj, sot po iken nga ky dhe. ez qe nuk dine te shkruajne shqip, jo ti! ishin urat… i kam borxhe vitit ‘13 Shkuam, hyri Xhevua, doli, shko atje dhe mos qe s’ia mbylla plaget, i kam borxhe ardhmerise u tremb...!, me tha. Parlamenti qe e lashe te pragune Dhe iku... Anës gjakut qan Ajkuna (elegji e thinjur) terrin e nje kohe te larget. Atje brenda, Do te vdes, pas mureve te trasha, e Tetove, takim poezie. Recitonin me radhe. do te vdes i mbytur ne borxhe. Nje vjershen time e recitoi Xhevati, mjesh- Pranë Ajkunës mjeron gjaku, pas mureve te renda, N anës gjakut qan Ajkuna. U kam borxhe te gjalleve, atje brenda, tri aktor qe e keni aty rrotull! Xhevua, u ngrit te u kam borxh te vdekurve, recitonte nje poezi te dyte! Kesaj radhe ishte me Qaj, moj qyqe, bar mos mbijë, thone naten e varrosnin, vdekjes vetë t’i dridhet buza. gurin e varrit do ta shes, thone diten e persosnin, “dhembjen e tij qe behej Gjuhe”, me nje titull pak te laj borxhet. a shume “Erdhi koha te vriten poetet”. Aludimi Qaji të tërë me radhë sa shpresa, të rënet përmbys a në brinjë, sa enderra, ishte i drejteperdrejte. Lidhej me venien dore mbi me kokat e prera, syshuar, Dhe ve piken ketu. atje brenda. trupin e tij. kthyer nga qielli i hirtë. Tani mund te flisni per borxhet qe me keni ju. Atje brenda? Auditori e duartrokiti. Qaj ata që s’kishin nëna Nje mengjes u gdhine te tmerruar, - Ma sill mua mikrofonin, Xhevo, i thashe une. qaj ata që kishin motra; Dashuri e ndaluar pane se vetveten e kishin harruar Ashtu beri. qaj ata që s’i sheh hëna, dhe nisen vetveten “Poezia e Xhevos mbetet. E vertete eshte ajo s’u flet deti, s’i njeh kodra Leshoje drerin Artemide. nga gjumi qe tregoi Xhevahir Spahiu... Por vrasja e poeteve Skajeve të vajit tënd Harkoje harkun,shigjeten shigjetoje, ta zgjonin, kishte filluar kohe me pare...”, thashe une. zunë korbat e krrokasin; piken e lotit qe shket nga syri i drerit, ta miklonin, Duartrokitjet nuk ishin me te pakta. klithmat e tua, moj loke nese te ngushellon,qelloje. te kerkonin: U ula. Midis meje dhe Xhevos, ishte Visar Zhiti. lisat e malit luhatin. Leshoje drerin Artemide. kush vila,kush plazhe, kush paga te larta, Xhevua u perkule pak qe te me shihte dhe ta shih- Kur të vdesësh ti, moj korbë Se dashuria ka uri, kush blloqe te reja, avione, parajsa, ja dhe tha: Ke te drejte. Kishte filluar prej kohesh pak nga pak siç vdes një lumë dhe vjeshta,vjeshta e llahtarisur duart dhe kembet eshte me mire! kush do të të qajë mbi kokë? ve kujensi te jete ne zi. si ne ethe i shtrinin. “Ti e bere shume bukur...”, me tha Visar Zhiti, Veten vetë qaje, Ajkunë Shigjeta e nisur kurre s’kthehet pas Perjashta te uriturit ulerinin. me ze te ulet. Ç’flas kështu? Mos më piu nata dhe mosha s’eshte gafore qe shkon praptas. “Une s’kam qene ne burg, por kur nuk e ben ti Mjaft zezove, moj e mjerë. Klapite e lindjes te tmerrojne? kete, me duhet ta bej une...!” Prije kujën. Mblidh fishekët, Rreshqit,rreshqit ne siperfaqen e jetes, Pezull shko në shtrat lind djem të tjerë. gjahtare e vetvetes. Ka muaj qe duart s`me punojne e duket se pati nje rokade ministrash sociali- Mbi koken tende rri mberthyernje cerdha gjys- dhe koka me ben dimer tej e tej; ste te kultures, dhe vjen nje grua bjonde se mehene, M nen driten e sajne kopsht te Luksemburgut, s`e di se nga me vijne dhe ku shkojne fundi, me minifund, ne fronin aty! Nga vendimet Shkembi ca akuj kallur tinez neper dej. e para te marra prej saj ishte “lirimi nga detyra e pellumbat dashurohen gjersa cmenden. keshilltarit e ...Xhevahir Spahiut!” Mbi buzet e plasura te gureve Leshoje drerin Artremide dhe mos e nis ate shigjete. Cdo dite gishterinjte i flasin nikotines Mallkimi nuk i ndahej, se ai grindej me mod- perkulet butesisht nje fik i eger. Sorkadhja veshur me te zeza, ca fjale uloke...dhe...sot ashtu...si...dje; ernet e pulitikes qe i nxirrnin gjuhen Naim Fra- Ndonje zog qe me te rralle ulet, sajon nje cerdhe ne pjesen e pavdekur. kah mot pas blirit pret. aq sa je gati me grusht ti biesh pasqytes, sherit.Te Albania une shkrova: Duhet te ndodhte fytyren tende ta rrezosh perdhe. e kunderta: Ministrja AD duhet te therriste kes- hilltarin e deriatehershem Xh.Spahiu dhe t’i lutej: Qumeshti i kokrrave ben drite Eja te vdesim e dashur mbi trupin e ngrire ne heshtje. Mungesa e vetmise me ka munduar A pranon te punosh edhe me mua ti Xhevahir?” Eja te vdesim, e dashur, tani i vetem ndigem si ne morg; Ia nisa urimet Xhevahir Spahiut per berjen T’i vije goja pa le te jape shpirt, me ta thene te verteten e tmerrshme. shpenzimet e varrimit i merr persiper shteti, ne se pershesh me kocka me kane shtruar akademik dhe Kristaq Jorgo me shskruanate se “i a s’e degjove ne TV si kryelajm? as korbit vete une nuk i ndolla kob. hapi te dy krahet Xhevahir Spahiu, do ta perfshije Eja te vdesim, e dashur, oqeanin e madh per te perqafuar farukun atje ku nga Shkurtimat s’ka rendesi ne rron si rob a zot, Ngre kurthe dite-nata;dimer-vera eshte!” arkivoli eshte gati, shtrigon,mpreh thikat;c`beselidhje e zeze! Keshtu e kemi njohur Xhevo Spahiun. Ata ndertonin keshtjellen me te verdhen e vezes dy metra vend gjithashtu, Pas cdo rrenoje iluzionesh, era Me pas jemi ulur e kemi pire ndonje gote me te! njerezit s`kishin buke, por koha kishte njerez . makine e funeralit, fryn,o njeri , mbi ty si mbi varreze... kurora me lule artificiale: te kuqe, te bardha, blu. Shkëputur nga përmbledhja “Pezull” pagina 21 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Attualità Shqiptarët nuk janë Intervistë me Ambasadorin Italian komb dordolec me në Shqipëri, z. Massimo Gaiani identitet evro-aziatik ë një intervistë interesante me shtohen edhe 200 milion euro në fushën nga FADIL CURRI ambasadorin Italian në Shqipëri, z. ushtarake. Pra në këtë mënyrë ne jemi NMassimo Gaiani i cili ka folur me detaje donatorët kryesorë të Shqipërisë deri në uk ka shqiptar me identitet evpropian e dhe shifra financiare për kontributin e Italisë 2012. Ky angazhim i yni vazhdon edhe amerikan, as aziatik e australian ose afrikan, në Shqipëri për të gjitha vitet e pluralizmit në vitin e fundit dhe do të jetë gjithmonë Npor ka shqiptar me identitet të mirëfilltë Shqiptar. Ambasadori Gaiani ju përgjigj edhe i pranishëm. Për vitin 2013 nuk i kemi shqiptar. pyetjes në raport me deklaratat e kryeministrit shifrat e sakta, por në këta vite mund të Nuk ka shqiptar me identitet lindor e perëndimor, Rama për ekstremizmin në Europë që penalizoi thuhet se kemi dhënë rreth 35 milion euro as me verior e jugor, as me identitet islam e të statusin e vendit kandidat, për vizitën e në vit. Kemi akoma një sërë projektesh krishter. Këtë bindje e mbaj kur e di se tipari presidentit Italian Giorgio Napolitano muajin prej 120 milion eurosh dhe kjo do të na shques themelor në trikohësi i nje etnie është gjuha. tjetër në Shqipëri, vizitën e ministrit të jashtëm lejojë ta rrisim akoma më shumë këtë Së këndejmi, identiteti shqiptar nuk është krijuar turk Davotouglu në fund-jave si e parë e një ndihmë vjetore për këto katër pesë vitet për një vit, as për një shekull, as për një milenium, homologu për ministrin Bushati që kish në vijim. Pra të arrijmë deri në 40 milion por shumë më tepër se këta. Nëse heqim dorë nga paralajmëruar publikisht vizitën e homologes euro në vit. Jemi shumë të kënaqur dhe njëra pjesë e historisë ose gjeografisë shqiptare, italiane si të parë, prezencën e ndërmarrjeve po përqendrohemi në tre sektorë të cilët identiteti shqiptar nuk do të ekzistonte i plotë, do ta italiane në Shqipëri dhe asistencën që është janë: Sektori kryesor është ai privat duke bënim gjuhën shqipe e kombin, identitetin shqiptar dhënë dhe do i jepet Shqipërisë në vitet në i dhënë iniciativave private të vogla dhe të që do të ngjante në një pemë me rrënjë e frute, por vijim, për taksën e dyfishtë e transportit dhe mesme për ti ndërkombëtarizuar ato që të pa kërcyell e trung, gjë që do të ishte jodialektike, liberalizimin e noterizimit dhe përkthimit jenë më kompetitive në arenën rajonale jo e traditës së trashëguar brez pas brezi. Çdo të dokumenteve që nevojiten në shtetin Italian dhe Ata i kanë kërkuar dhe kryeministri Rama të ndërhyjë dhe europiane. Gjithashtu edhe fusha e bujqësisë për përpjekje për të copëtuar identitetin shqiptar në padyshim, për statusin në qershorin e ardhshëm. që ky akt i padrejtë të zgjidhet. Mund të na thoni se në ne është shumë e rëndësishme sepse veçojmë se në lindor e perëndimor, mbase të krijojnë një komb ç’stad jemi me këtë çështje ? rastin tuaj është po e rëndësishme. shqiptar dordolec me biografi memece sipas “artit” Artur Nura: Z. Ambasador ndërsa dihet që Gaiani: Shpresojmë të gjejmë një zgjidhje shumë të tyre, ka paragjykim joshqiptar, mbase një ditë do kontributi i vendit tuaj në Shqipëri është ndër të parët shpejt. Është një fakt për të cilin na vjen vërtetë keq. Nura: Z. Ambasador folëm deri tani për kontributin të dalë edhe antishqiptar. në listë, do dëshironim të na bënit me dije se cilët janë Jemi duke punuar me autoritet e ndryshme italiane italian në Shqipëri i cili duket qartë që zë vend të parë Disa njerëz donkishotianë harrojnë se para feve prioritet tuaja në programet përkatëse në raport me vitin që kjo gjë të zgjidhet. Kemi punuar me ministritë në rastin tonë. Ju thatë qe prioriteti numër 1 është e kemi pasur gjuhën, historinë dhe, nëse duam ta që sapo ka nisur, 2014? përkatëse të Financave dhe Ekonomisë, por edhe me politika. Ndjeni të tillë edhe nga pala shqiptare, pra gjymtojme identitetin tonë, atëherë duhet të ndahemi Massimo Gaiani: Faleminderit edhe juve dhe të Ministrinë e Jashtme që kjo të zgjidhet. Problemi është konsideroheni të tillë edhe politikisht në Shqipëri? në identitet lindor e perëndimor, të kthehemi në gjithë shikuesve që më duhet të them është kënaqësi se duke qenë se bëhet fjalë për një kontribut financiar Gaiani: Ne kemi një impenjim shumë të fortë në komunizëm, në Jugosllavinë antishqiptare, në që komunikoj me ta nëpërmjet ekranit tuaj. Për që hyn tashmë atje, duhet gjetur modaliteti për ta Shqipëri. Nuk pretendojmë të kemi ekskluzivitetin Luftën e Dytë e të Parë Botërore, të kthehemi vitin që sapo nisi duhet t’ju them që programi i zgjidhur këtë ngërç. e kësaj marrëdhënie. Por duke parë faktet dhe në kohën e Pjetër Bogdanit, Sulltan Muratit e të qeverisë italiane për këtë vit do të përqendrohet në marrëdhëniet e muajve të fundit në të gjitha nivlet Skenderbeut, të vitit 1054 me ndarjen e besimit të tre shtylla të rëndësishme. E para është intensifikimi Nura: Një pyetje tjetër që dua tju bej dhe që vjen nga dhe veçanërisht në kampin politik janë shumë të mira. krishter të shqiptarëve në lindorë e perëndimorë, i raporteve politike. E dyta është një tentativë për të qytetarët e thjeshtë ka të bëjë me listen e centralizuar që Takime në vilat kryeministrash dhe ministrash dhe kjo në Vitin Zero, në paganizëm e Iliri, që nuk do të na forcuar raportet ekonomike dhe tregtare. E treta është Ambasada juaj ka në raport me përkthyesit dhe noterët. duket e vazhdueshme. lejonte askush, mbase edhe ne do ta pengonim këtë mbështetja që do japim për afrimin e Shqipërisë me Shumë prej qytetarëve tanë i bie të vijnë nga larg për hapërim, bile edhe ata që trumpetojnë të kthehen Bashkimin Europian. të kontaktuar këta profesionistë dhe kështu shpenzojnë Nura: Z. Ambasador sigurisht që ashtu është, por mbapa do të zmbrapseshin. Me këtë logjikë të tyre, më shumë si kohë ashtu edhe para. Do ketë mundësi unë kujtoj që ministri ynë i jashtëm pat thënë që vizita të cilët historinë e konsiderojnë si një orë të tyre Nura: I nderuar ambasador, mund të flasim në gjuhë që të gjendet modaliteti i duhur për tu kursyer këtyre e parë prej homologëve të tij do ishte ajo e ministres mekanike që kur duan ia kthejnë akrepat mbrapa, konkrete se ku do të përqendrohen këto shtylla bazë, në qytetarëve paranë dhe kohën? Emma Bonino në Shqipëri dhe ne pamë ministrin turk del se populli shqiptar edhe një herë u dashka të cilat fusha specifike? Gaiani: Më vjen mirë që më bëni këtë pyetje sepse Davoutoglu i i cili vizitoi Tiranës në fund javë dhe me kalojë nëpër ato luftëra të mënxyrshme, të bëjë Gaiani: Pra siç ju thashë duhet ti bëjmë të rregullta kam rastin të jap një informacion që e kam shumë për kënaqësi tha se ishte i pari që vizitonte Tiranën... edhe një herë tkurrjen në vend të thurrjes së arealit shkëmbimet e vizitave reciproke. Në muajin e zemër. Dua tju them atyre qytetarëve se tashmë kanë Gaiani: Natyrisht ne nuk vihemi në garë se kush të meritueshëm shqiptar. Jemi këta që jemi, me ardhshëm do fillojë me vizitën e Presidentit të Italisë, një lehtësim në këtë drejtim. Ne, ambasada jonë ka një është i pari.... identitet të formuar rreth katër mijë vjet dhe, të Giorgo Napolitano e cila është padyshim shumë e marrëveshje me Postën Shqiptare e cila pre-supozon këtillë si jemi, kaq sa kemi mbetur ende gjallë, jo rëndësishme për Shqipërinë. Përtej kësaj jemi duke që pjesa më e madhe e procedurave mund të bëhen Nura: Por ka të tjerë që i bëjnë këto gara... që të grindemi ndërmjet vete, por që të duhemi e të punuar për vizita të tjera të ministrave të ndryshëm drejtpërdrejte nëpërmjet postës me një kosto shumë Gaiani: Ne mendojmë që ajo që ka rëndësi është ndihmnojmë njëri-tjetrin, duhet të bëjmë përpjekje italianë, me qëllime konkrete. Tashmë mund të themi të ulët dhe, me një kohë pritjeje shumë më të vogël thelbi. Ne kemi shumë për zemër marrëdhënin me për avancimin e Shqiptarisë pa paragjykime të që kemi patur edhe më parë vizita të rëndësishme se më përpara se kjo marrëveshje të realizohej. Falë Shqipërinë. Jemi të lumtur nëse Shqipëria zhvillon ulëta fetare, pa teokraci të domosdoshme egoste. ministrash italianë në Shqipëri. Ishte ministrja e kësaj marrëveshje qytetarët shqiptarë mund të shkojnë marrëdhënia kaq intesive edhe me shtete të tjera. Shqiptaria i ngjan tre vëllezërve të një gjaku nga Jashtme e Italisë, znj. Bonino. Kemi pasur shkëmbime në 9 zyrat e postës shqiptare në qytetet kryesore të Ne nuk duam të kemi monopolin e raporteve, por ne nëna e babai i përbashkët; njërin vëlla e ka shtuar të vizitave të Ministrave të Mbrojtjes, atyre të energjisë Shqipërisë dhe me një herë të shkuar mund ti dërgojnë besojmë se Shqipëria dhe e gjithë popullata e shikon Zoti me fëmijë më shumë, tjetrin më pak, një dhe ekonomisë dhe duam të përfundojmë këto nga atja të gjitha këto praktika për të cilat ju pyetët. Do drejt Perëndimit si rrugën e vetme të saj dhe Italinë po tjetër pak më pak ose fare. Por, që të tre e kanë vizita me aktorë të tjerë të rëndësishëm në fushën e mbetet procedurë tjetër vetëm për një numër shumë ashtu si partner themelor... dashurinë vëllazërore dhe dhimbjen për tjetrin, e bujqësisë, administratës publike, e të tjera. të kufizuar praktikash rruga tjetër, dmth kur bëhet kanë të trashëguar nga atësia vullnetin për ndihmë fjalë për dokumente të gjendjes civile apo dokumente Nura: Z. Ambasador pjesa më e madhe e shqiptarëve të ndërsjellë, që në dasma e vdekje t’u gjenden Nura: Kuptohet zoti Ambasador edhe nga kjo që po juridike. Për këto raste ne ofrojmë përkthyesit tanë të e shikojnë Italinë si një lloj avokati në rrugën e integrimti bashkë. na prezantoni se, marrëdhëniet e Italisë me Shqipërinë cilët janë profesionale dhe e bëjnë punën me një kosto europian. Tashmë ju do merrni presidencën në qershor, Ekskluziviteti mendimor është i stilit komuinist janë shumë të pasura, por ju lutem mund të flasim për shumë më të ulët se të tjerët. Ne i ftojmë qytetarët por deri atëhere si do përkufizoheni, si optimist për të të menduarit mbi tjetrin dhe të lakmuarit vetëm terma konkrete dhe shifra të mundshme kontributi të shqiptarë të vizitojnë sitin tonë në internet dhe do marrjen e statusit të vendit kandidat për në BE? për veten, që të vërtetën as e njeh, as e pranon, qeverisë tuaj ndaj vendit tonë? gjejnë informacionin e duhur. Gaiani: Italia e mbështet me të gjithë peshën e saj bile i shtytur nga kapriciet joargumentuese, lëre që Gaiani: Marrëdhëniet tona jana shumë intensive integrimin e Shqipërisë në BE dhe këtë do ta bëejmë bën dëm kolektiv, por ndoshta do të bindet vetëm jo vetëm nga ana tregtare, por edhe nga ana e Nura: Z. Ambasador ju përmendet që ne fillim të edhe në këto muaj në vijim në mënyrën më dinamike kur e keqja ta prekë vetëm atë sajues të së vërtetës investimeve italine në vendin tuaj dhe veçanërisht nga prioriteteve tuaja është politika dhe unë jam i informuar të mundshme. Ne mendojmë se Shqipëria ka patur së paekzistueshme. Ky ekslkluzitet mendimor ana e asistencës qe Italia i ofron Shqipërisë. Përsa i që në parlamentin shqiptar po ngrihet shoqata e miqësisë zhvillime të rëndësishme dhe e meriton këtë status traditën e do pa trashëgiminë, pra selektueshëm përket raporteve tregtare ne jemi partneri i parë në parlamentare Italo-shqiptare. Di që në Itali jeni shumë europian. e njeh, e jo në vazhdimësi trashëguese, me Shqipëri, me rreth 2 miliardë euro shkembime që për më përpara se deputetët tanë. Mund të përshkruajmë jashtëkohësi evolutive. Jemi shqiptarë myslimanë, një vend me 3 milionë banorë është sigurisht shumë. çfarë ndodh në parlamentin tuaj për këtë shoqatë të Nura: Kryeministri Rama ka thënë se grupet katolikë, ortodoksë, por e kemi edhe një shtresë Pra kemi rreth 40% të shkëmbimeve tregtare këtu. rëndësishme politike? ekstremiste e penguan statusin tonë në BE. Ju që keni jobesimtarësh dhe ateistësh që flasin shqip, që Kemi shkëmbime mallrash por edhe shkëmbime Gaiani: Parlamenti Italian e ka ndërtuar tashmë një eksperiencë të gjatë në institucionet europiane si edhe ata duhet të konsiderohen si njerëz tanë, të investimesh italiane. Kemi mbi 400 ndërmarrje grupin e tij parlamentar te deputetëve dhe senatorëve mendoni për këtë argument? gjakut shqiptar. E mira e së mirës është të besojmë italiane që punojnë në Shqipëri, të cilat, prodhojnë të partive të ndryshme të cilët janë plote 40 të tillë. Jemi Gaiani: Po në Europë ka zhvillime dinamike dhe në një Zot, të shkojmë në kishë e xhami dhe nga mallra dhe punë këtu e sigurisht kontribuojnë me në pritje të ngritjes së grupit analog në parlamentin forcat e ekstremeve ka marrë më shumë zhvillim mësimet e nxëna aty ta fisnikërojmë shpirtin tonë vende pune dhe dinamizëm të ekonomisë i cili shërben shqiptar që në fakt ka nisur nga puna. Mund të kujtojmë edhe për shkaqe konkrete, të krizave financiare dhe si kulturë e përditshmëri, të lutemi shqip për edhe për tregun europian dhe për tregun ballkanik. që vizita e kryeministrit Rama në Dhjetor 2013 u krye ekonomike. Po kështu dihet që edhe zgjerimi i BE- mirësinë e mbarësinë kolektive shqiptare, në një Për këtë jemi të kënaqur por sigurisht mendojmë se me një grup deputetësh të cilët do jenë pjesë e këtij së nga këto organizime politike shihet me shumë gjuhë të vetme në botë, të mos lejojmë që vellai ynë duhet vazhduar të punojmë dhe e bëjmë me kënaqësi. grupi shqiptar të shoqatës së miqësisë parlamentare skepticizëm, por përtej kësaj ne kemi vëmë re nga ana e i besimit tjetër të mos mund të shkojë në faltoren e Po punojmë më shumë me qeverinë aktuale shqiptare Shqipëri-Itali. Këta deputetë tashmë e kanë kryer edhe të gjithëve një qasje pozitiviste ndaj Shqipërisë. Përsëris preferuar, të mos ketë mundësi nga sëmundja ose e cila ka emëruar një grup deputetësh që do të takimin e parë zyrtar me homologët e tyre Italinë dhe që atmosfera në Europë nuk është e lehtë. Nuk është censura e kanunit e regjimit të mos mund t’ i lutet e ndjekë sferën e investimeve italiane në Shqipëri. Vetë ai ka qenë shumë i frytshëm. Unë shpresoj që shumë e thjeshtë dhe kemi rritje të këtyre grupimeve. Shpesh falet Zotit me vëllezërit e tij në faltore. kryeministri Edi Rama ka qenë në Itali në një vizitë shpejt të realizojmë një sërë nismash të cilat janë të ka ndodhur që edhe qeveritë të marrin sukseset dhe Temat aventuriere mund të përshkallëzohen të suksesshme që fillimisht e nisi në Bari dhe pastaj nevojshme në këtë drejtim. t’ja lënë Europës problemet dhe gjërat që nuk kanë në marrëzi intelektuale(mjerisht që edhe ndionjë në Romë ku u takua edhe me homologun e tij Enrico ecur si duhet. Por grupimet që e mbështesin rritjen shkrimtar e inteltkual e gjejmë në “Vallen e djallit Letta ku u fol për një intensifikim të marrëdhënieve Nura: Përsa më rezulton ai grup ka qenë i përbërë e Europës ku edhe personalisht bëj pjesë janë shumë të engjëllosur”) nga ithtarët, të bëhen kob, për më dhe kontributeve dy paleshë. Ne kemi programuar vetëm nga deputetë të shumicës qeverisëse. Përsa keni më të fortë dhe mbështetur se ato grupe. Sigurisht ka tepër nëse në to futen diletantët fetarë, mercenarët edhe vizita të tjera të kryeministrit tuaj për të tërhequr marrëdhënie me parlamentin shqiptar, besoj janë edhe vështirësi, por unë vazhdoj të mbetem optimist për antikulturorë, jokombëtarë të gjeoetnisë shqiptare. investime të tjera italiane në Shqipëri. Mund të thuhet opozita aktive në këtë drejtim? rastin e Shqipërisë. Europa ka treguar se di t’i kalojë Edhe nëse rreshtohemi në taborrin e një ëndjeje që kushtet janë mjaft tërheqëse dhe të mira për nga Gaiani: Kemi pasur lidhje tradicionale me Shqipërinë krizat dhe të bëjë hapa të mëdha përpara. retrogarde të gjithë shqiptarët, nuk ndihmon gjë, përsa probabiliteti që u ofrohen investitorëve italianë me edhe në këtë drejtim. Dua ta përsëris që grupi italian nuk e ndërrojmë besimin e përkushtimin në punë, cilësi të mirë të punës që ofrohet nga shqiptarët dhe është i përbërë nga të gjitha partitë italiane prezente në Nura: Një konsideratë të fundit me pjesën shqiptare përparim, besim të mirëfilltë në Zot; derisa nuk heqim me kosto relativisht të ulët të kësaj pune. Një gjë tjetër parlament ndaj jam i sigurtë që këto marrëdhënie do të këtij ekuacioni. Si mendoni politika shqiptare, ajo e dorë nga demagogjia e “përparësisë” pa mbulesë që ndihmon është edhe njohja e gjuhës italiane nga të jenë konstruktive dhe dinamike qoftë me shumicën shumicës dhe ajo e opozitës do e kryej si duhet detyrën e utilitare. Evropa e ka Lindjen e Perëndimin në vete, qytetarët shqiptare gjë që nxit investitorët tanë për të qoftë me opozitën shqiptare në parlament. Natyrisht saj që ne shqiptarët të marrim statusin në qershor? Amerika e ka Lindjen e Perëndimin në vete, Azia e ardhur dhe projektuar investime dhe realizuar ato. Po që këta deputetë si italianë dhe shqiptarë tashmë Gaiani: Unë kam patur konfirmime pozitive si nga ka Evropën e Amerikën në vete dhe bashkëjetojnë, i edhe politikat dhe mundësitë fiskale janë pozitive dhe kanë krijuar edhe lidhje miqësore të cilat ndihmojnë qeverisja se nga opozita të cilat janë në favor të këtij marrin të mirat e i flakin të ligat e ndërsjella, e duan nxisin në këtë drejtim. shumë. Po dhe një pikë që ju e përmendet më parë. zhvillimi shumë të rëndësishëm. Ata kanë thënë se më shumë trashëgiminë drejt së ardhmes se sa të Ju më folët për asistencën dhe bashkëpunimin. Kam rrugëtimi europian është prioriteti absolut i tyre, më tashmen kah e shkuara. E, pse ne shqiptarët të mos e Nura: Z. Ambasador le të flasim për një moment i cili kënaqësinë t’ju them se Italia e mbështet në mënyrë rezulton që edhe nga ana e qytetarëve ky rrugëtim kemi civilizimin lindor e perëndimor brenda vetes, kur është i rëndësishëm për operatorët shqiptarë të transportit konstante Shqipërinë dhe mund të them që nga këto mbetet prioritet absolut ndaj them dhe kam besim jemi “rritur” me ta historikisht e gjeografikisht, duke të cilët kur vijnë në Itali duhet të paguajnë një taksë të 20 vite të pluralizmit shqiptar ne kemi dhënë mbi se do respektohet ky angazhim sepse kjo është në ruajtur identitetin rrënjësor shqiptar, si çdo popull paarsyeshme që origjinën e saj e ka që nga vitet 1960. 700 milion euro asistencë në fushën civile. Këtyre ju interesin e çdo qytetari shqiptar. tjetër i gjallë sot në botë? Storia Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 22 Disa muaj Sulltaneshë Gjuha epirote (arbnore) si shprehje e karakterit të lashtë kombëtar një shqiptare Nga Gjon KEKA shpirtëore të brezave gjatë gjithë periudhave historike të klombit tonë arbnor. Jo rastësisht shkuran Pietro nga FATMIR TERZIU juha e një Antonio në një vepër të tij të botuar më 1688 duke kombi përbën nënvizuar se,”...,e come principiaua a predicare in ady Mary Wortley Montagu (1689-1762), që Grrënjën e sopirti, lingua Epirotica con sodisfattione universale di quelle ishte gruaja e Ambasadorit britanik në Stamboll, karakterit dhe kulturës genti... Lnë kohën e Sulltan Abdul Hamidit, është gruaja së tij. Nga kjo njihet se Pastaj kontributin e Pjetër Budit dhe Pjetër Bardhit e vetme që kërkoi të shpallej kërkimi për helmimin e mbi cfarë vlerash dhe ,si dhe Lutjen e Zotit që mesin e gjuhëve të shumë shqiptares bukuroshe të Haremit të Sulltanit, gruaja e cilat janë themelet e kombeve të botës sic shkruan në librin ,Oratio tij e ardhshme, ose e preferuara e tij. Pasi ajo mori një kombi ,pastaj se sa dominica in diversas omnium fere gentium linguas guximin dhe i shkroi vetë sulltanatit, ajo mësohet se të lashta janë dhe ku versa et propriis cujusque linguae characteribus mori një përgjigje të tillë: “dy të preferuarat konkabine, mbështetetë ai, dhe aq expressa. Joanne Ch. David G.,botuar në vitin 1715 (sklave të Haremit) dhe një shqiptare e preferuara më tepër apo ajo që , se “...Lingua Epirotica Germánicas Gallicaeque kryesore e Sulltanit u gjetën të helmuara për motive është bazike se pse folën gjithnjë të njëjtën gjuhë të veteris Dialectus eft quae tres litteras sibi peculiares xhelozie’. Ky lajm që jepej nga “Globe” shkruante: “Të lashtë paraardhësit , etërit dhe personalitet mbikohore habet.”Prandaj sic shihet në kuadër të lutjeve nga të preferuarat e Sulltan Abdul Hamidit janë të gatshme të kombit dhe vetë populli duke mos e humbur kurrë gjitha kombet është edhe Lutja “Atii yne” ne gjuhën në përputhje me këto zakone dhe pos zakoneve, atë ,por duke ecë në rrjedhën e tij të natyrshme që epirote(arbnore). Duke parë këtë nuk duhet të harrojm ndërsa për t’u përshtatur me sistemin Oriental të jetës nga krijimi i tij në thellësinë e lashtësisë historike e edhe rolin e rëndësishëm të Gjergj Fishtës në alfabetin së tyre të përditshme është duke punuar e duke u modernizuar në mënyrë të qëndrueshme”. Sipas kësaj deri më sot. Jo rastësisht thoshte një shkrimtar dhe shqip, pastaj Shtjefën Gjecovit,Pjetër Bogdanit.Gjon gazete të asaj kohe që ndodhet në arkivat britanike, studiues i njohur europian se ,”populli shqiptarë ka Buzukut etj etj. Kontributi në ruajtjen e gjuhës ka lajmi për vrasjen e vajzës së tij të preferuar shqiptare, dy veçori të cilat e bëjnë atë interesante për udhëtarët vazhduar nga të gjithë pa dallim gjerë në ditët tona.Edhe kishte çuar në një hetim personal dhe për këtë ai kishte , kostumet(kombtëare- shënimi im) dhe gjuha e tij.” përkundër tendencave të errëta nga anët ë ndryshme, marë masa të rrepta. Humbja e të preferuarës së tij Kështu që gjuha shqipe është një nga gjuhët më të pastaj të baerbarisë së pushtuesve të cilët donin me cdo shqiptare solli edhe një fakt tjetër, të cilin e shtoi guximi lashta në kontinentin europian. kushtë vdekjen e gjuhës shqipe në kontinentin tonë të i Lady Mary Wortley Montagut, që i shkroi edhe disa Pra thënë më mirë gjuha e epirotëve të lashtë rrjedh lashtë, cka do të thotë me vdkejen e kësaj gjuhe vdes autoriteteve të tjera, ku kërkohej të ndërhyhej rreptë ekskluzivisht nga pellazgitët dhe se pikërisht kjo gjuhë edhe lashtësia e këtij kombi dhe humbja e gjurmëve, në sigurinë e jetës së vajzave të Haremit. Me këtë rast thellësisht e lashtë është shoqëruar gjerë në ditët tona prandaj edhe është ruajtur me xhelozi dashurie gjuha Haremit iu sollën përkujdesëse modeliste nga Parisi Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762) me mistere të shumta,trajtime të panumërta studimore e lashtë epirote nga të gjithë arbnorët kudo. dhe Londra, iu dhanë leksione të gjuhëve frënge dhe Fischer në librin e tyre Albanian Identities: Myth and ,hulumtuese dhe teza nga më të ndryshmet ,por që ajo Lashtësinë e kësaj e gjuhe e konfirmojn edhe Plini, angleze dhe u jepeshin libra në këto gjuhë. Disa mjete History (2002). Në faqen 84 të këtij libri ata theksojnë dhe enigma e saj mund të zgjidhet vetëm mbi bazën Ptolemeu, Homeri dhe shumë e shumë shkrimtar e të vjetra dhe tradicionale muzikore u zëvendësuan se Lady Mary Wortley Montagu, komentet e saj i bëri e asaj se kjo gjuhë e lashtë është natyrshëm gjuhë hulumtues të huaj që kanë vizituar trojet iliro-arbnore nga pianot. Por sipas letrës që Lady Mary Wortley nga Stambolli në vitin 1717, ku ngriti lart edhe rolin e pellazgite. dhe janë bindur se kjo gjuhë përbën sfondin e jetës Montagu adresoi ‘çështja e helmimit të shqiptares truprojave shqiptare që e shoqëruan atë në vizitën e saj Përshkrimi që i kanë bërë shumë shkrimtar ,studiues dhe karakterit të këtij kombi të lashtë europian.Poashtu së preferuar tingëllonte e çuditshme’ ajo në atë letër në Ballkan. Nga ana tjetër studiuesja bullgare, Antonina dhe hulumtues në rrethana të ndryshme i ka bindur edhe Paul Iovi në një nga veprat e tij shkruan kështu shkruan se ‘ndërsa çdo cep rruhet me fanatizëm dhe Zhelyazkova citon dhe i vë jo pak rëndësi letrës së murret kundërmojnë erëra parfumesh, kjo era e gjakut shkruar nga Lady Mary Wortley Montagu. Një studiuese pothuajse shumicën e tyre gjatë hulumtimeve se gjuha e mbi të folmen dhe njohjen e gjuhës epirote(arbnore) në flet për skenarë të frikshëm, pasiguri dhe më shumë tjetër, Donald Sultana, shkruan se Lady Mary Wortley lashtë epirote(arbnore) është thellësisht e vjetër dhe që fusha dhe nivele të ndryshme të komunikimeve,“His se kaq”. Në këtë nocion është kuptimplote se Haremi, Montagu kishte shfaqur hapur interesa shqiptare që ka një karakter të vecantë në vetëvete. Ndërsa Straboni preerat Nicolaus Masius e Nauplio Peloponnesiaco vir në menaxhimin e tij të brendshëm, është bërë një nga koha kur ajo qëndroi rezidente në Kostandinopojë. shkruan për gjuhën epirote si një gjuhë e lashtë që egregie fortis, cui Pulledro Epirotica Lingua cognome sistem i çuditshëm në stilin e tij të instiktit Oriental, Cynthia J. Loëenthal, Isobel Grundy, Diane Long ka shtrirje në tërë ilirikun dhe që ka një ndikim të fuit, Galeatos autem thoracatosque ducatabant veteres me një tipologji të tillë “Hasnadar Ousta”, me femra Hoeveler, Jeffrey Cass, Jason Goodëin, Dennis Dennis madhë ,por që dallon nga të gjitha gjuhët tjera ,sepse ac clari nominis praefecti Carolus Civitellae regulus përgjegjëse, kujdestare që kanë për detyrë të sigurojnë, Charles Ëashburn, A. Kevin Reinhart dhe mjaft të ka vecorin e saj. Pashtu mund të thuhet se cdo gjë që ,& Amicus Arsula.” Apo sic nënvizohet edhe këtu në dëfrejnë, garantojnë, edukojnë dhe përkujdesen për tjerë nëpërmjet letrës së Lady Mary Wortley Montagu, ka të bëjë me kombin shqiptar dhe territorin e tij ku një vepër tjetër të me autor Johannes Jonstonu botuar çdo gjë të lidhur me kunkabinat e Haremit. Veshjet kanë trajtuar në kënde të ndryshme figurën shqiptare. ai ka banuar dhe jetuar nga lashtëisa është produkt i në vitin 1650 ,dhe mendoj që është e rëndësishme e siguruara nga modelistet britanike, natyrisht luanin Një tjetër fakt i çuditshëm vjen nga studiuesi Jim Potts gjeografisë së tij e cila është kokëforte në dëshminë e të nënvizohet,”...Eorum capturam maiorem fieri ex një rol të madh në Harem. Për këtë thuhet se vetë tek libri i tij The Ionian Islands and Epirus: A Cultural këtij kombi të lashtë në kontinentin europian. Kështu Epiri lacubus ,Venetosque his maxime uti ,ad seque Sulltan Abdul Hamidi, pagoi mjaft florrinj për të History, ku shprehet se ajo kurë nuk shkeli në Greqi sa i përket kësaj uniformiteti mbizotëron në shumë navibus adferri curare,& eodem vocabulo cum qepur teshat dhe tërë nevojën ditore të bukuroshes nga frika e ndonjë atentati ndaj saj. atëherë ky fakt vende ku flitet gjuha epirote edhe pas përzierjes nga Epirotica lingua, quae Scouranicos dicit , Scourancas shqiptare, duke siguruar modën më të përparuar ndoshta shërben edhe sot për këtë kuptuar faturën që pushtimet dhe barbaritë e ndryshme si ato aziatik- nominare...” Me fjalë tjera mund të themi se edhe britanike të asaj kohe. Fashionistët londinezë siguronin egërsia dhe brutaliteti i tokës helene ka prodhuar dhe osman dhe sllave. Gjuha epirote si një gjuhë e përkundër dyshimeve ,hedhjes së tezave barbare për modele spoakësh, hanumesh, jelekë të qëndisur me më pas ia ka veshur të tjerëve, ndërsa dihet fakti që lashtë është ruajtuar në thelbin e saj në dialektikën ta shtrembëruar realitetin historik dhe gjuhësor të ar, kapele të kuqe, mbulesa të kremta dhe këpucë e ajo në udhëtimet e saj ishte nën përkujdesjen shqiptare. sandale morokene. Veshjet e prodhuara në Londër Sidoqoftë letra e saj e lidhur për Haremin, dhe fatin e e saj ,sepse ajo ka përbën rrënjën e zhvillimit dhe kombit tonë të lashtë arbnor europian, dokumentet,pra për Haremin e Sulltanit ishin më të preferuarat. Pas trazuar të bukuroshes së preferuar shqiptare të Sulltan edukimit dhe shpirtit të kombit, sepse me ruajtjen e e vërtëta është ajo që tanimë është ngritë si një diell letrës së shkruar nga Lady Mary Wortley Montagu, Abdul Hamidit, po aq edhe trajtesa reale e figurave saj është ruajt edhe lashtëisa duke mos lejuar që të i cili ndricon përjetësisht mbi qiellin tonë kombëtare vetë Sulltan Abdul Hamidi u detyrua të lëshonte më shqiptare, rojeve që e shoqruan atë, është një dokument shuhet zhvillimi dhe vlera e përjetshme e identitatare dhe shkencën dhe po i bind dhe do t’i bind cdo ditë të shumë pe në lidhje me jetën dhe sigurinë e Haremit, mjaft i rrëndësishëm dhe mjaft domethënës. Kjo e kombit shqiptar europian si një nga kombet më të gjhithë se gjuha epirote(arbnore) është gjuha e lashtë ndaj ai kërkonte që ato të kishin më shumë kënaqësi. përforcohet tek libri i studiuesit Mehrdad Kia (2011) lashtë të familjes europiane. Mund të nënvizoj këtu e këtij kontinenti dhe familje.Prandaj nisur nga e Lidhur me këtë ai thuhet se kishte gati dhe një ligj, Daily Life in the Ottoman Empire –ku thekson dhe se rolë të rëndësishëm ,madje mund të thuhet rol të gjithë kjo duke u mbështetur në fakte dhe dokumente që ato që ishin të prefruarat e tij dhe që nuk kishin njëherë këtë rëndësi dhe një fakt të marë nga subjekti shenjtë kombëtar kanë luajtur prelatetë e kishës së të rëndësishme besimi i plotë i shumë shkenctarëve, arsye shtatzanie, pra trashëgimtarie, t’u sigurohej një i tij të shpallur në Vëllimi 2 të London: Chapman and krishterë katolike në ruajtjen e gjuhës dhe alfabetit studiuesve ,hulumtuesve etj, do të rritet sidomos në jetë e lirë, e përkujdesur jashtë mureve të Haremit. Hall LD., 1897, ku Lady Mary Wortley Montagu, me epirot(arbnor),pastaj lidhjen e lashtësisë së kësaj arsyen e të kuptuarit të thellësisë dhe karakterit të Letrën e Lady Mary Wortley Montagu e përmendin ‘The Turkish Embassy Letters’ citon dhe lidhjet Evliya gjuhe, karakterit të vecantë, zhvilimit të brendshëm, lashtë të gjuhës dhe kombit arbnor ,pra gjenezës edhe Stephanie Schwandner-Sievers dhe Bernd Jürgen Çelebi në Shqipërinë e asaj kohe. edukimit dhe ngritjes së vetëdijes kombëtare, morale e pellazgite të gjuhës epirotike(arbnore). Shqiptarët më të lashtë se grekët (Vijon nga faqja 16) dyndja e fiseve barbare ne tre-kater shek- Greqi u zhvillua nje lufte sociale e rrepte, Arvanitasit ruajne me besnikeri e dashuri ujt e pare te eres se re. Gjithnje luftera ne qe zgjati e dallgezuar disa shekuj, midis nje varg tiparesh te kultures se tyre popul- token ilire, luftera dhe pirateri ne det. Qe aristokracise qe donte te ruante privilegjet lore te trasheguar nga lashtesia, e sidomos kjo nje pervoje dhe nje sprove e madhe e saj, te trasheguara nga e kaluara, dhe gjuhen e tyre shqipe, tani me arkaike; rua- tronditese, ku iliret treguan trimeri per te demosit. Mensile di attualità e cultura italo-albanese jne kenget, vallet dhe gjithcka qe u kuj- mbrojtur trojet e tyre nga goditjet e gjith- Kjo levizje sociale nxori si domosdosh- Anno 12 = Numero 1 = Aprile 2014 ton atdheun e tyre te origjines. Ne kete hershme te fqinjeve. Keta dhe faktore te meri format e qeverisjes ne perplasje veshtrim ata perbejne nje nga hallkat me tjere, te cilet gjithsesi duhen germuar, nuk po aq te rrepta midis oligarkise dhe de- Direttore editoriale: Hasan Aliaj te sigurta te lidhjeve tradicionale midis dy krijuan kushte te pershtatshme per te shk- mokracise, reforma dhe doktrina sociale popujve tane”. Si e shpjegojmë faktin se ruar letersi. nga me te ndryshmet per te gjetur rruget Sede operativa presso: Hasan Aliaj iliret nuk kane pasur nje letersi te tyren, Mjafton te perfytyrojme faktin se ne Il- e nje ekuilibri ekonomik midis shtresave via Filippo Coridoni 23, 00046 ashtu si fqinjet dhe bashkekohesit e tyre irine Ballkanike nuk kemi trasheguar as te ndryshme shoqerore. Nje rol te rende- Grottaferrata (Roma) Tel. +39/3335912236 greke dhe romake? Eshte vertetuar tanime tekste te shkruara e as mbishkrime, ne sishem ne jeten e shoqerise greke luajti [email protected] nga germimet arkeologjike dhe studimet nje kohe kur te fisi i mesapeve ne Italine feja pagane politeiste, e cila krijonte ate [email protected] gjuhesore e historike, te kryera kryesisht e Jugut kemi rreth 200 mbishkrime me shtrat te perbashket unik, shpirteror nga studiuesit shqiptare, por edhe nga alfabet grek. Ne kushte te ngjashme histo- dhe botekuptimor te te gjithe greket, [email protected] te huajt, se shqiptaret jane pasardhesit e rike u ndodh edhe Roma, ku kultura dhe te ndergjegjesuar se ishin te nje gjaku. Hanno collaborato: Giovanni Armillotta, Maria Teresa Carnevalli Pisani, padiskutueshem te ilireve. Iliria, mendoj letersia nisen te zhvilloheshin vetem aty Olimpi ishte simboli i unitetit. Te gjithe Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo, une, s’arriti te krijohej si nje shtet i kon- nga gjysma e shekullit III, para Krishtit, keta faktore se bashku hapen rrugen per Dorian Koçi, Gezim Llojdia, Andrea Llukani soliduar. Ajo aty zgjerohej, duke perfshire d.m.th. pas afro pese shekujsh me vone zhvillimin e mendimit politik, social, filo- rreth njezet fise, aty rrudhej nen trysnine qe nga themelimi i qytetit. Por kjo u be zofik, etik, per shperthimin ne forma te Traduttrice: Besiana Polovina e lufterave me fqinjet e saj, si: maqedona- kur Roma arriti t’i nenshtronte te gjithe ndryshme te energjive mendore e shpirt- Direttore responsabile: Massimo Marciano sit, etolianet, romaket. Nje pjese e territo- fiset italike, kur u shnderrua ne fuqine erore, te papara deri atehere ne historine Proprietario ed editore: Università Popolare dei Castelli Romani rit te saj ishte koloni greke. Ndonje fis, si me te madhe ushtarake dhe ekonomike e Evropes. Ketu zune fill veprat e medha Direzione, redazione e amministrazione: via Cavour n. 21, 00044 mesapet dhe japiget, ishin shperngulur ne te antikitetit. Vetem ne shekullin II dhe te Homerit, te poeteve lirike, te dramatur- Italine e Jugut. Keshtu, eshte e veshtire te kryesisht ne shekullin I para Krishtit lule- geve gjeniale, pa te cilet s’mund te men- Frascati (Roma). Tel. 0689012752, fax 0662276721, e percaktosh cilet ishin kufijte reale te saj, zuan vrullshem letersia, arti, kultura ne dohet zhvillimi i letersise se mevonshme -mail [email protected] edhe pse jane shfaqur mendime te ndry- pergjithesi. Historia e shtetit ilir u shtjel- evropiane. Nga keto qe u thane, mendoj Registrazione del Tribunale civile di Velletri n. 11/2003 del 25/6/2003 shme nga studiuesit. Karakteristike e et- lua ne kahe te tjera, te papershtatshme se mund te nxirret si perfundim se perse Përkujdesja grafike: Bujar Karoshi (M&B - Botime dhe Studio Grafike) nise ilire ka qene heterogjeniteti territorial per krijimin e nje letersie, sic e krijuan iliret nuk paten letersi te tyre. Tel. 00355 4 22 33 283 / 00355 69 20 68 603 i saj, cka u be edhe me i theksuar nga kete fqinjet e tij, Greqia dhe Roma. Ne Myzafer Xhaxhiu pagina 23 Anno 12 n.1 Aprile 2014 Cultura Vogëlushi Edri Zavalani e nderon Fotografi Leon Çika, një Shqipërinë, në një konkurs botëror Ndërmjet pjesëmarrësve nga album drite për Beratin 54 shtete, me punimin e nga QERIM VRIONI reth një muaj më parë, gjatë zhvillimit paraqitur zuri vendin e dytë të edicionit të radhës së TIFF (Tirana RInternational Film Festival) në Tiranë, u Nga Prof. MURAT GECAJ përurua dhe albumi fotografik “BERATI” i fotografit publicist e studiues-Tiranë dhe piktorit Leon Çika. Paraqitja para këtij publiku e albumit, mendoj se ishte një zgjedhje mjaft e iç është e njohur nga të gjithë, veçanërisht goditur nga ana e organizatorëve ngaqë të kujtonte gjyshërit janë mjaft të ndjeshëm ndaj nipave e lidhjet e vjetra midis fotografisë dhe kinematografisë, mbesave të tyre. Kjo gjë e gjen shprehjen e vet riprodhimit të pamjeve në qetësi dhe riprodhimit të S lëvizjes. Më ndryshe, sëpari ishte fotografia e mandej jo vetëm me dashurinë e pakufishme, por dhe me përkujdesjen e veçantë ndaj tyre, që ata të rriten sa dhe prej saj, lindi kinematografia. më të shëndetshëm e të bukur, të ditur e të edukuar Historikisht, prej mbi njëqind vitesh, Berati ka etj. Dëshmi për këtë gjë jam edhe unë, shkruesi i tërhequr mjaft artistë pamor, vendas dhe të huaj, duke këtyre radhëve. Para afër 2 vjetëve, kur mbesa ime, filluar që nga artisti anglez i penelit, Edward Lear e deri nga vajza, mbushi 9-vjet, i bëra asaj një dhuratë të tek piktorë e fotografë të kohëve të fundit, që përbëjnë veçantë. Pra, shkrova e publikova librin publicistik- një numër jo të vogël. Kjo tërheqje buronte dhe buron letrar, me emrin e saj, “Dorela” (Tiranë, 2012). nga natyra e veçantë e qytetit dhe e rrethinave. çelës të rëndësishëm të suksesit. Megjithëse nuk është aq modeste ta them, me sa di Nga fillimi shekullit të kaluar, në qytet punuan edhe Fotot e albumit, përgjithësisht hyjnë në peizazhet unë, u bëra kështu gjyshi i parë në literaturën shqipe, fotografët e parë beratas Koçi Kusta, Naun Vruho e, urbane, ku spikat veprimi i njeriut mbi mjedisin që boton libër të posaçëm, për mbesën ose nipin e më pas Ilia Xhimitiku. Ata punonin përgjithësisht për rrethues. Gjithsesi, të shumta, por edhe të ndjera janë vet. komunitetin, por shpesh herëkapnin me objektivat e dhe shkrepjet e pamjeve pa gjurmë të dorës së njeriut. Kësaj ndjesie njerëzore i është bashkuar tani edhe tyre imazhe të bukura e të panumërta të qytetit. Me Fotografitë e albumit shpesh paraqiten si kompozime kolegia e mikja ime e viteve universitare dhe e jetës, këto shkrepje ata realizonin edhe kartolina (b/z), që të mirëfillta që mund t’u vendoseshin fare mirë edhe arsimtarja veterane Violeta Kadzadej (Librazhdi), me shtypeshin përgjithësisht në Itali. Gjithsesi, edhe emra me karakter psikologjik dhe filozofik, edhe pse banim në kryeqytetin Tiranë. Pa e zgjatur, ju tregoj pse gjatë disa dhjetëvjeçarëve janë realizuar shumë me numër të kufizuar elementësh grafikë në to. Po se këto ditë, kur po flisnim bashkë në telefon, ajo më fotografi, fare pak janë përmbledhur në albume, të ashtu, në fotografitë e Çikës, thuajse nuk gjendet fare tregoi me gëzim për një arritje shumë të bukur të nipit paktën deri nga fundi i shekullit të shkuar. Veçojmë ndonjë “sipërfaqe parazitare” e, ato sikur janëdistilime të saj, vogëlushit 3-vjeçar, Endri Zavalani. këtu punën e koleksionistes dhe fotografes beratase, të atyre pamjeve të përgjithëshme që mbizotërojnë Për ta bërë sa më konkrete këtë gjë, u lidha me Parashqevi Sahatçi, që ka paraqitur në 2-3 albume me mjedisin. Fotot e albumit janë larg shkrepjeve prindërit e Endrit, Orion e Brikena Zavalani. Sipas foto të vjetra nga fotografë të ndryshëm, por edhe të kartolineske, që në raste përmbledhjesh të tilla janë kërkesës, shkurtimisht, ata u përgjigjën në pyetjet e sajat. të zakonshme. Çika, operon i sigurt e me sukses në bëra, të cilat po i botojmë më poshtë. Qyteti i Beratit, siç pranohet dhe pohohet jo vetëm fotografi nëpërmjet gjetjes së këndmarrjes, kuadrimit prej atyre që merren me art, por edhe të tjerëve, është dhe ndriçimit të imazhit, që përbëjnë mjetet kryesore -Dëshirojmë të dimë, konkretisht, se si u tepër piktoresk. Ai ka mjaft pika këndvështrimi të cilat shprehëse të artit të fotografisë. njohët me një konkurs të tillë botëror, kushtuar dhurojnë pamje magjepsëse, por dhe që ndryshojnë Albumi fotografik “Berati” e përfaqëson Leon Çikën fluturimeve kozmike? nga njera-tjetra, të gjitha joshëse e, njëherazi të si fotograf i cili e njeh mirë dhe e dashuron dritën me -Nëpërmjet Internetit… Ne dëshironim t’i Endri, me punimin e tij, i gëzohet çmimit të fituar… veçanta. Në shumë prej tyre do të gjesh në sfond lodrimet e stërholluara të saj, duke shpërfaqur kësisoj publikonim disa nga punimet e fëmijeve tanë aty, malin e Tomorrit (“fronin e Perëndisë”), ose Baba finesë të rrallë. Ai e gjen dritën si në planet e afërt, pasi mendonim që, në këtë mënyrë, do t’i nxisnim shtete. Tomorrin, siç i thonë familjarisht vendasit, ose atë ashtu edhe në sfonde, për ti dhënë shpesh asaj njolle ata më tepër në punën e tyre krijuese. Për këtë Dhe ja, erdhi dita e shumëpritur, pra ajo e vlerësimit të Shpiragut, në anën tjetër e, në mes tyre njëdyshe të ndriçuar statusin e pikës së rëndesës së fotos, çka arsye, kërkuam për ndonje website, në Internet, i të atyre punimeve, gjë që ishte mjaft emocionuese, si dhe aks interesant që përbëhet nga Kalaja dhe Gorica, nuk është e përhapur shumë në fotografinë shqiptare. cili e ofronte këtë mundësi. Dhe gjetem një website për vetë fëmijët pjesëmarrës, por dhe për prindërit që ndodhen përballë njëra-tjetrës. Kështu, për ta Njëkohësisht, ai trajton me aftësi të admirueshme e mjaft interesant dhe të kushtuar për punimet artistike e gjyshërit e tyre. Kështu, në muajin janar 2014, fotografuar Beratin, mbase duhet shikuar me syrin e të rrallë kontrastet tonale (por jo të forta), ndonëse të fëmijeve: www.artsonia.com - muzeu më i madh një panel i përbërë nga gjyqtarë ndërkombetarë, i piktorit, përveç atij të fotografit. Leon Çika e plotëson vepron në fotografinë me ngjyra, ku të “shtëpisë“ virtual në botë, për punimet artistike të fëmijëve. Në vleresoi të gjitha punimet e paraqitura. këtë kusht; ai ka studiuar për pikturë, e lëvroi atë jo pa janë ato koloristike. Kështu, mjaft fotografi të albumit këtë website mësuam se Fondacioni Ndërkombëtar Juria dha nga tre çmime, për çdo grup-moshë: 3-4 sukses, por më pas iu përkushtua edhe fotografisë. Jeta të krijojnë përshtypjen se po sheh një pikturë me për Hapësiren Kozmike (“Space Foundation vjeç, 5-6 vjeç, 7-8 vjeç, 9-10 vjeç, 11-12 vjeç, 13- e tij krijuese tashmë ecën mbi dy shina, pikturën dhe ngjyra të mbajtura, gjë që shton kohën e kundrimit me International”), me qendwr nw Colorado Springs- 14 vjeç, 15-16 vjeç e 17-18 vjeç. Gjithësej, u dhanë fotografinë, pa i mbajtur anën asnjerës, duke i trajtuar vëmendje e, njëherazi dhe me kënaqësi të tyre. Madje, USA, organizote një konkurs të veçantë, me vepra 24 çmime. Endri Zavalani u vlerësua për punimin si fëmijë binjakë e, përftuar kështu nga secila kënaqësi nga kujdesi i Çikës në zgjedhjen dhe gërshetimin e arti të fëmijeve nga e gjithë bota, me temë : “Anija e paraqitur, me çmimin e dytë, në grup-moshën e tij ndjesore të mëdha për vehte e për të tjerët. Kultura ngjyrave të pamjeve që do kap me objektivin e tij, ime hapesinore, duket si … - My Spaceship Looks (3-4 vjeç). Sigurisht, megjithëse ende është i vogël, ai shqiptare njeh edhe raste të tjera, të piktorëve të herë-herë, në shikimin e parë, të duket se po sheh Like...”.. u gëzua shumë, për këtë vlerësim të merituar. Vendin shquar që kanë lëvruar me sukses edhe fotografinë. Le një foto monokromatike e po ashtu, sikur po vështron e parë, në atë grup-moshë, e zuri Armeen Jafry të kujtojmë, Kol Idromenon, Sadik Kacelin, Vangjush fotografinë e një peizazhi të mirë me vaj. -Pasi fëmijët tuaj, Endri e Nersa iu (Bangladesh) dhe vendin e tretë, C.Aisvarya (Indi). Mion, Andrea Kushin, Pleurat Sulo etj. Çika, duket se Fotografi Çika, ka përdorur për përgatitjen e fotove përkushtuan punës për të përgatitur punimet e Për punimin e Endrit është folur edhe në një e ka shfrytëzuar me shumë aftësi edhe përvojën e tyre të albumit si teknikën analoge ashtu edhe atë digitale. tyre, sigurisht nën mbikqyrjen e ju prindërve, koment shtypi ne ëëë.neës.tes.co.uk. Në një shkrim, të vyer në lëvrimin e dy arteve. Sidoqoftë këto nuk do Janë rreth 300 foto, por për t’i përzgjedhur këto, duhet kur i derguat ato për t’i parë juria përkatëse? nga Sarah Cunnan, thuhet se midis fituesve ishte edhe mjaftonin nëse nuk do shoqëroheshin me dashurinë e të siteshin, ndoshta shumë më tepër. Kjo kohëndarje -Punimet ne i nisëm, gjithashtu, përmes Internetit, Endri Zavalani, nga Shqipëria, i cili e ka realizuar veçantë të Leonit për Beratin që ndoshta përbën një që gjithashtu është pjesë e procesit krijues artistik, në muajin nëntor 2013. Për kërshërinë e lexuesve, anijën e tij kozmike vetëm me anën e boçave të pishës tregon se fotografi ynë, edhe këtu po i bashkëngjesim, si punimin e përgatitur nga dhe gjetheve. (Teksti anglisht: … Endri Zavalani, a shpalos zotësi dhe siguri. Endri, por dhe nga e motra, pak më e madhe se ai, homeschooled child from Albania, … won second Përmbledhjet fotografike të Nersa 5-vjecare. prize in the ages 3-4 category for the picture of a këtij lloji, përgjithësisht duhet të Përpara realizimit të këtyre punimeve, fëmijet u spaceship he created entirely from pinecones and plotësojnë dy vektorë, atë njohës, njohën më nga afër me hapësiren kozmike, planetet other foliage). informativ (në rastin tonë qyteti i dhe anijet kozmike, nepermjet materialeve të shumta Beratit) dhe atë estetik. Leon Çika viztimore dhe filmave vizatimorë për fëmijë, që -Si dhe kur u njohët me vendimin e jurisë? i ka mëshuar më tepër të dytit, qarkullojnë në Internet. Me sa dimë, keni edhe një ftesë për të marrë duke bërë që “shkrepjet” e tij Siç kuptohet lehtë, ky konkurs ishte një sfidë për të pjesë në ceremoninë e ndarjes së dëshmive të kenë nivel të atillë që të hyjnë gjithë fëmijët pjesëmarrës, nga mbarë bota. Sepse ata përkatëse, për fëmijët fitues… në artin e fotografisë. Ai, ashtu do të projektonin ose vizatonin, në mënyrë origjinale -Ne e morëm njoftimin, për vlerësimin e punimit si dhe më parë (bashkëautor në dhe artistike, anijen hapësinore, sipas ëndrrave të të Endrit, më 15 janar 2014. Ai na erdhi nëpërmjet një ekspozitë shumë interesante tyre. një e-mail-i zyrtar, dërguar nga “Space Foundation për turizmin më 2006), e ka Endri dhe motra e tij, Nersa, pasi i përgatitën me International”. realizuar synimin e dëshiruar; shumë kujdes, i futën punimet e tyre në websitin Sipas rregullit të konkursit, na u konfirmua se albumi përbën një vepër me www.artsonia.com, në muajin nëntor 2013, pra Endrit, fitues i vendit të dytë në grup-moshën e tij, vlerë në fotografinë shqiptare brenda afatit, që ishte përcaktuar nga organizatorët. do t’i jepet: një çertifikatë, një medalje, një çmim nga e cila kanë ç’të mësojnë edhe Siç shihet edhe në fotot e botuara këtu, punimi i dhe një autograph i personalizuar, lëshuar nga një ushtrues pasionantë të artit të Endrit ishte fare i thjeshtë, modeluar me boça pishe austronaut. fotografisë në vend. Gjithashtu, e gjethe. Ndërsa në punimin e saj, Nersa përdori Punimet fituese publikohen, on line, në Galerinë e mendoj se albumi e ka staturën kërpudha, geshtenja të egra dhe fruta të tjera të Fondacionit Ndërkombëtar për Hapësirën Kozmike, për t’a përfaqësuar denjësisht pyllit, për t’i modeluar planetet, trupat qiellorë dhe në mënyrë të vijueshme (ato do të arkivohen), si dhe fotografinë shqiptare edhe në hapësirën. Këta element, fëmijët i mblodhen me në websitin e Astorias (www.artsonia.com), qe siç e botën e jashtme. Emocionet e kujdes, në Parkun e Madh të Tiranës se bashku me thamë edhe më lart, është muzeu më i madh virtual i lindura nga imazhet e natyrës të ne, prinderit e tyre. punimeve artistike të fëmijëve në botë. Gjithashtu, në para drejtëpërdrejtë, fotografi kuadrin e Simpoziumit të 30-të të Hapësirës Kozmike i ka hedhur në letër dhe që -Kur dhe ku u organizua një konkurs i tillë - 30th Space Symposium, që sivjet do të mbahet nga tashmë përcjellin ndjesi edhe tek për fëmijët e botës? 19-22 maj 2014, në “The Broadmoor Hotel”, në shikuesi i fotove. Për këtë, atë e -Çdo vit, që nga 2011-ta, Fondacioni Ndërkombëtar Colorado Springs- USA, punimet e fëmijëve fitues ka ndihmuar jo vetëm aftësia e për Hapësiren Kozmike ne USA, organizon një do të ekspozohen në mjediset e asaj conference. Ato tij e veçantë si fotograf, por edhe konkurs të veçantë, me vepra arti të fëmijeve nga e do të shihen nga të pranishmit, që parashikohet të lidhja e gjatë shpirtërore tij me gjithë bota. Këta janë të moshave nga 3 e deri në jenë mbi 9.000 vete, nga e gjithë bota (studiues të qytetin e Beratit. Mungesën e 18 vjeç. Konkursi emërtohet: “Space Foundation hapësirës, austronautë, pilotë, ushtarakë, shtetarë, madhe të albumeve fotografike International Student Art Contest”. Konkursi në fjalë, prodhues, etj.). Fëmijët e punimeve fituese janë ftuar të këtij niveli, vepra “Berati” i ishte i hapur prej 23 gushtit dhe deri më 15 nëntor që të marrin pjesë në një tur, në sallën e ekspozitave Leon Çikës, e zbeh mjaft duke u 2013. të Simpoziumit, në “Boeing Exhibit Center”. Aty, dhuruar dashamirëve të shumtë pritet të takohen me ish-austronautin e NASA-s, Dr. të fotografisë, por dhe të Beratit, -Po më tej, si u veprua? Leroy Chiao, i cili është edhe këshilltari special i ndër ta edhe shkruesi i këtyre -Në konkurs, siç jemi të informuar, moren pjese Fondacionit Ndërkombëtar për Hapësirën Kozmike, rradhëve, kënaqësi njohëse, por mbi 7.100 fëmijë me punime te ndryshme, nga 54 për çështjet e fluturimeve njerëzore në hapësirë. sidomos estetike. Art Anno 12 n.1 Aprile 2014 pagina 24 Nga cikli “ TREGIME NË TAVERNËN “LLAQI”” shqiptarë, por midis atyre të paktëve ishte dhe një miku im nga fshati nga ku kam origjinën. Isha miku më i mirë i tij dhe ndonëse shumë muhabete s’bëja me të, por kur binte fjala për mbështetje financiare apo punë të tjera me rëndësi të dy e ndihmonin njeri tjetrin. Emigrimi ishte një fakt që e ndihmonte Fati i njeriut dhe fija e perit më tepër këtë ndihmë burrash të vërtetë. Mikut tim i kish vdekur një fëmijë dhe mërzitja i Tregim nga FATMIR MINGULI kish prerë çdo lloj optimizmi, jo vetëm në punë por dhe në jetën e zakonshme. herë të ëmbla, here të trishtueshme e herë… binin të fshehura, gati ilegalisht. Gjethet tashmë të Kishin kaluar muaj të tëra dhe një ditë prej Ishte thjeshtë një thënje arixhofkash dhe si të tillë kuqërremta binin çdo ditë e më shumë dhe çatia ditësh, miku më vjen në shtëpi e më thotë se duhej njeriu nuk i ka dhënë rëndësi. Por vitet e bënin e verandës , që në pranverë kishte jeshillëk të t’i bëja një nder të veçantë. I habitur i them se çfarë kalimin e tyre njëri pas tjetrit dhe çdo vit sillte fuqishëm, tani dukej çullak. lloj nderi ishte ky, punë me shumë lekë apo ndonjë ngjarje të reja. E njëherë njeriu lexon librin e një Pikërisht në sfondin e këtij peisazhi Llaqi iu hall madhor. filozofi e diku në një faqe gjen këtë frazë: përgjigj historisë time të arixhofkave. Teksa ai fliste Asnjë lloj halli nuk ishte nga ato që mendoja “Fati i njeriut varet në një fije peri.” në përgjithësi për fatin e njeriut, mua më kujtohej unë. Ekzistonte nje rit i habitshëm ndër anët tona, I kujtohen dy arixhofkat e lulishtes në qendër të filmi i mrekullueshëm rus “ Fati i njeriut” me në Shqipëri, andej nga vinim të dy me mikun tim. qytetit dhe rri e mendon. Ç’të mendojë më parë? aktorin e madh të atyre viteve, Sergei Bondarçuk., Kërkesa ishte që unë të bëhesha pjesë e këtij riti . E Atë që lexoi te libri i filozofit apo atë që i kishin thënë historia e atij djali të vogël që mbeti jetim. shoqja e tij duhej të ulej në prehërin tim një çerek arixhofkat duke i parë fijen e perit nga rrobat e tij! Llaqi më shihte drejt e në kokërdhok të syrit ore dhe kjo do të thonte se ishte hapur rruga që ajo A janë arixhofkat me fjalët e tyre të njësojta me ca e pastaj, si me një cimbim nga larg, i hidhte të lindte sa më shpejt një fëmijë dhe mundësisht profesorë apo profesoresha të psikologjisë apo me sytë aty poshtë këmëbeve të tavernës, ku dallgët djalë.Me një lloj ngurimi, unë pranova, por ashtu si jëra të çuditshme dëgjon njeriu gjatë gjithë zonjat e kartomanisë nëpër ekranet e televizorëve? përplaseseshin për qejf të vet. më të dyshuar. Po në fund të fundit e kisha mikun rrjedhës së gjatë të jetës së tij. Gjëra jo vetëm Njeriu pothuaj e heq mendjen për t’iu përgjigjur Dëgjo, inxhiner! Mua më ka ndodhur një ngjarje më të mirë dhe riti që donte të bënte miku im, të çuditshme por edhe herë të besueshme e kësaj pyetje dhe shkon të pijë kafe në tavernën e çuditshme në jetën time e nuk do ta quaja realizohej vetëm me mikun më të mirë. G Një ditë ai erdhi bashkë me të shoqen dhe mbasi herë jo. Por kur ngjarjet e pabesueshme i ndodhin shekullore “ Llaqi”, aty ku dallgët lagin pothuaj budallallëk atë teorinë e fijes së perit… vetë atij, atëhere gjithçka ndryshon. Nuk janë më dhe tavolinat e saj aty ku ai, njeriu, ka vite që e pi Në tavolinën e njeriut rrinte edhe Koli, veterineri, ime shoqe bëri qerasjet e përshëndetjet e rastit, e tregime haluçinante nga mjeshtër të muhabetit të kafen me kënaqësi. mjek i zoti e puntor i madh. Doktori nuk fliste shoqja e tij u ul në prehrin tim dhe ndejti aty për tavolinave por fakte të jetuara e të ndjera gjer në Dikur, ja tregon pronarit të tavernës historinë me asnjëherë kur flitej për fatin e njeriut e as kur shiu një çerek ore. Mbasi u ngrit, ajo rrinte e heshtur qelizat e trurit. arixhofkat pa lënë të harruara dhe fjalët e filozofit. binte me inat tutje në mjegullnajën që mbushtë ndërsa miku im më tha: -“Tani kërkojmë që fëmija të lindë sa më shpejt Dhe njeriu fillon e kalon si në pelikolat e filmave Atë ditë që Llaqi, pronari i tavernës që dëgjoi këtë gjithë gjirin e Durrësit. dhe mundësisht djalë.” ngjarje të ndryshme që nga rinia e tij e hershme e historinë e njeriut, heshti e nuk i ktheu mendimin Por një ditë nga këto plot me lagështirë kur Dhe Llaqi duke qeshur vazhdoi –, ja ky ishte riti deri në kur thinjat i kanë zbardhur jo vetëm kokën e tij. Njeriu nuk foli. Jo për gjë, por se e dinte se bashkë me kockat rënkonte dhe shpirti, doktori na dhe ajo me të vërtetë lindi djalë në fillim dhe një por dhe kohën. Llaqi diçka do t’i thonte… foli për teorinë e rastësisë, një teori interesante e vajzë më vonë.” Ndoshta mund të ketë qenë rreth tetëmbëdhjetë Kishin kaluar muaj dhe historitë e fatit të njeriut padiskutuar në tavolinat e tavernës. Njeriu dhe doktori rrinin të befasuar nga ky vjeç kur diku në një lulishte të qytetit, dy arixhofka pothuaj nuk ziheshin më në gojë. Nuk kujtohej Mënyra se si argumentonte doktori, ishte tregim i padëgjuar dhe gjithçka kish një aprovim të reja në moshë e thërritën e i thanë se donin t’i më as çifti i arixhofkave, as fija e perit, as filozofi mikluese sepse një fije peri e ndante dhe vërtetësinë ajror për ato që ai tregoi.Ndershmëria e tij dhe tregonin fatin. Tek i’u mbush mendja t’i dëgjonte me atë thënjen e beftë për fijen e perit. Por, ama e kësaj teorie nga e pavërteta. serioziteti nuk linin asnjë qoshe të strukur të një ato, djali i pyeti se si do t’ja gjenin fatin. Dhe ato i tregoheshin plot ngjarje të tjera jo vetëm nga njeriu Por Llaqi e kishte filluar tregimin e tij: dyshimi çfardo lloji të ishtë ai. thanë: “Na jep një fije peri nga rrobat e tua e ne do por dhe nga klientët e përhershëm të tavernës. “Mbas vitit të mbrapshtë 1997, u largova për në Që nga ajo ditë kur dëgjuam tregimin e Llaqit, të tregojmë gjithçka…” Në një mëngjez të vrejtur, grija çfaqej në tërë Janinë, me shpresë për të gjetur një punë normale doktori është tërhequr pak nga teoria e rastësisë. Njeriu dëgjoi e dëgjoi për fatin e tij, rrugë që hapësirën e qiellit e të detit, pa përjashtuar dhe si shumë shokë të mi që e provuan emigrimin që në Tund kokën dhe më thotë herë pas here që t`i flisja ishin plot me ngjarje dhe ato ishin herë të hidhura e rërën e bregdetit, e ku pikat e shiut dukej sikur fillim të viteve ’90. Aty, në atë qytet nuk kish shumë për fijen e perit. VLORE - ITALI - VLORE Kompania Hermes Lines garanton shërbime cilësore për pasagjerë e grupe turistësh, çdo ditë të javës duke përjashtuar ditën e diel. Ja disa prej qyteteve kryesore në Itali dhe stacionet ku autobusi jonë qëndron.

BRINDISI BRINDISI BARI (AUTOGRILE) BARI (AUTOGRILE) BENEVENTO (AUTOGRILE) PESKARA(AUTOGRILE) ROME(ANANJINA) ANCONA(AUTOGRILE) FROSINONE(AUTOGRILE) RIMINI(AUTOGRILE) AREZZO(AUTOGRILE) BOLOGNA(STACION TRENI) PRATO(AUTOGRILE) MILANO(CHASHINAGOBA) PERUGGIA(PIAZZA PARTIZANI) TORINO(PALLATI I DREJTESISE) FIRENZE(SITA STACION TR) BERGAMO(DALMINE)

Numrat e shoferëve të ndarë sipas linjave, të cilët në çdo kohë dhe moment do t’ju përgjigjen me përgjegjësi. Ata janë në shërbimin tuaj:

TANI: 3272833785 ILIR: 3881715651 ALBANO: 3293092492 VANGJEL: 3498396384 ZYRA:0035533233300 EDI: 3207921904

Kompania Hermes Line ju uron udhëtim të këndshëm!

cmyk