Hans Kazan in Bos En Lommer Fluwelen Culturele Revolutie in De Amsterdamse Stadsdelen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
57 Decentralisatie Hans Kazan in Bos en Lommer Fluwelen culturele revolutie in de Amsterdamse stadsdelen Joris Vermeulen De opdeling van Amsterdam in veertien stadsdelen was mede bedoeld om kunstspreiding te bevorderen. Decentrali- sering van het bestuur zou publiek en kunst nader tot elkaar moeten brengen. Is dat nobele streven werkelijkheid geworden? ‘Een verbeterde lokale democratie zou de heeft afgeworpen waar het erom gaat kunst participatie van de bevolking verhogen en de dichter bij de bewoners, bij een groter publiek bestuurlijke effectiviteit doen toenemen. De te brengen, ‘de kunstspreiding te bevorderen’. ambtenaren moesten de wijken in en bewoners Ik heb zelf de transformatie ervaren die moesten direct de politici kunnen benaderen Amsterdam-Noord van 2001 tot 2006 door- [...]. Met andere woorden, de deelraden hebben maakte. Bij mijn verhuizing naar het stadsdeel tot taak de kunstspreiding te bevorderen.’ voerde de uitspraak ‘voor kunst moet je in de Aldus Dos Elshout en Annemoon van Hemel in stad wezen’ de boventoon; bij mijn vertrek, vijf Kunstenstad in delen. Amsterdams kunstbeleid na jaar later, liep een veel groter deel van de bevol- de binnengemeentelijke decentralisatie (Elshout king warm voor het thema en was het culturele 1991). Beide onderzoekers noteerden in dezelfde aanbod zichtbaarder geworden en ook duidelijk studie – verschenen vlak na de gemeentelijke gegroeid, in belangrijke mate dankzij de inzet decentralisatie, die rond 1990 plaatsvond1 – van de lokale politiek. uitspraken als: ‘... De wethouder vraagt zich sterk af of culturele activiteiten de buurt- Moeizaam begin bewoners zullen aanspreken’ (Elshout 1991, 22).2 Waar het culturele aangelegenheden betreft Vandaag de dag zullen er ongetwijfeld nog vertoonde de gemeentelijke decentralisatie heel veel Amsterdammers in allerlei stads- van 1990 aanvankelijk grote manco’s. Het delen zijn die weinig ophebben met kunst en ontbrak de stadsdelen aan geld, ambtelijke cultuur. Toch heeft het er alle schijn van dat de capaciteit én ‘ambitie’ voor serieus beleid. Ze decentralisering wel degelijk haar vruchten werden verondersteld met beperkte middelen 58 Boekman 72 Kunst en publiek uit het stadsdeelfonds hun lokale, vaak enkele plaatselijke kunstenaars, beleidsmakers bescheiden culturele voorzieningen te onder- en/of deskundige bewoners die het stadsdeel houden (vooral bibliotheken en kleine theaters) gevraagd en ongevraagd van cultureel advies en het arsenaal kunst in de openbare ruimte te dienen. onderhouden en uit te breiden, vaak via een De weinige stadsdelen die een beleidsmede- aantal wettelijke percentageregelingen en met werker kunst en cultuur kenden, gunden de steun van het Amsterdams Fonds voor de Kunst. dienstdoende ambtenaar vóór de millennium- Stichting JAM leverde vanuit haar burelen wisseling weinig tijd voor dit takenpakket (een aan de Amsteldijk veelal de programmering luttele uur of acht per week). Logischerwijs van de decentrale theater(tje)s, wat het lokale wisten deze mensen op het kunstzinnige vlak culturele engagement er niet groter op maakte. weinig klaar te spelen, vaak tot hun eigen Behalve de Pijp en Zuid (nu samen Oud-Zuid) en frustratie. De meeste verantwoordelijke wet- Westerpark constateerden de stadsdelen en hun houders leken niet warm of koud te worden van bevolking dat het stadscentrum zo veel het onderwerp, wat ook voor de meerderheid kwaliteitskunst te bieden had dat zij alleen af van de bevolking gold. Maar gaandeweg kwam en toe een helpende hand hoefden te bieden aan er meer ambtelijke capaciteit en budget vrij, de spaarzame, overwegend kleinschalige lokale zagen diverse kunstnota’s het licht en groeide initiatieven. de belangstelling van lokale kunstenaars en Deze situatie hield bij benadering aan andere bewoners navenant; het thema kunst en tot 2000. Vermoedelijk kon er een – fluwelen – cultuur begon nu ook búiten de grachtengordel revolutie optreden dankzij het feit dat de te leven. stadsdelen toen een jaar of tien achter zich Een zichtbaar bewijs voor deze trend zijn hadden liggen – Osdorp en Noord wat langer. de vele oude industriële complexen die in rap In die tijd hadden ze hun organisatie, financiën tempo tot cultuurtempels werden of worden en huisvesting op orde kunnen brengen, de verbouwd: de NDSM-werf in Noord, De Hallen lokale politici kenden inmiddels de meeste in Oud-West, Pakhuis De Zwijger in Zeeburg, kneepjes van het vak en de bevolking wist de de Westergasfabriek in Westerpark, het terrein weg naar het stadsdeelkantoor goed te vinden. van het Gemeentearchief in Oud-Zuid, enzo- Dat er meer ruimte kwam voor kunst en voort. cultuur op stadsdeelniveau zal ongetwijfeld tevens iets te maken hebben gehad met de groei Frisse festivals van de Amsterdamse economie en met het besef De lokale festivals vormden deels een uit- dat economie en kunsten niet los van elkaar zondering op de regel ‘keerpunt 2000’. Veel deel- staan. En wie weet had ook het ‘post-Fortuyn- gemeenten koesterden al langer een eigen effect’, het na mei 2002 postvattende idee dat festival, zoals Zuidoost met zijn Kwakoe Festi- de samenleving dringend bijsturing nodig had, val, Noord met het Over het IJ Festival, de nodige positieve gevolgen voor het lokale de Parade in Zuideramstel, het Oosterpark- cultuurbeleid.3 festival, je had de optredens in het openlucht- In navolging van Oud-Zuid, dat al vrij snel theater van het Vondelpark, en ga zo maar door. na zijn ontstaan een Adviescommissie voor de In het nieuwe millennium constateerden ook Kunst had gekregen, hebben de andere Amster- andere stadsdelen dat het goed zou zijn om een damse deelgemeenten de afgelopen paar jaar fris, jeugdig, zo multicultureel mogelijk festi- vergelijkbare organen opgericht. Hierin zitten val in het leven te roepen. Zo kreeg De Baarsjes 59 Decentralisatie een Juni Kunstmaand, Osdorp vertelde mij: ‘Als je op een feestje laat weten en omgeving het Waterval- Het dat je op het stadsdeelkantoor van Noord festival annex de Osdorpse werkt, kun je twee verschillende reacties te Parade, en Zeeburg Aqua thema horen krijgen: “O, lekker rustig zeker”, naar Musica in en rond het nieuwe ook: “Wat leuk!” Die laatste reactie snijdt hout, Muziekgebouw. kunst en want Noord is tegenwoordig een heel spannend Ongetwijfeld nam de belang- stadsdeel.’ Om van het ‘Siberië boven het IJ’ stelling voor kunst op lokaal cultuur een ‘spannend’ stadsdeel te maken, hebben niveau eveneens toe omdat talloze Noordse ambtenaren en bewoners heel politici en anderen zich bewus- begon na wat werk moeten verzetten. ter werden van de kracht van Verder groeiden kunst en cultuur uit tot een kunst als ‘bindmiddel’ voor 2000 ook economische factor van belang. Beter gezegd: de verschillende bevolkings- dat waren ze al langer, maar de meeste stads- groepen. Vandaar ook het buiten delen hadden het zich niet eerder gerealiseerd. nadrukkelijk multiculturele karakter van veel Amster- de Oppepper voor kunsten damse festivals. Menig lokale Het valt op dat de lokale kunsten vooral daar beleidsmaker kunst en cultuur grachten- een oppepper krijgen waar belangrijke ruim- maakt tegenwoordig dank- telijke ontwikkelingen gaande zijn. In Noord baar gebruik van groot- gordel te is dit heel duidelijk het geval. De ontwikkeling stedelijke projecten op het van de noordelijke IJ-oevers heeft inmiddels al raakvlak van cultuur- en leven gezorgd voor de transformatie van het gebied diversiteitsbeleid, zoals ‘Wij rond de NDSM-werf tot een hip, kunstzinnig Amsterdammers’, die allerlei gebied van broedplaatsen, studenten en grote community-artachtige resul- jongens uit de creatieve industrie als MTV en taten opleveren. IdtV. Daarbuiten gebeurt ook het een en ander; In hun beginjaren riepen het stadsdeel broedt op plannen voor een de stadsdelen zoals gezegd dat ‘cultuurcluster’ inclusief bioscoop in het nieuw ze vooral niet wilden concur- te bouwen Centrumgebied Amsterdam-Noord reren met het overweldigende op en rond het Buikslotermeerplein. Twee oude kunstaanbod in het centrum. stadsparken worden momenteel aaneengesmeed Na een jaar of tien konden ze tot een groter Noorderpark met daarin plaats pas op de plaats maken en voor een vast buitenpodium met technische constateerden ze na een blik in faciliteiten en horeca. De maatschappelijk de spiegel dat hun imago best bevlogen bewonersvereniging Angsaw (Amster- wat aandacht kon gebruiken. dam-Noord Groene Stad Aan het Water) ging de Zo schreef Oud-West in zijn boer op met plannen voor een Karel Appel kunstnota uit 2002: ‘We kunnen Museum en een Muziekinstrumentenmuseum het Montmartre van Amster- in de oude Shell-gebouwen, plannen die nu dam worden’ (Stadsdeelraad mogelijk leiden tot een Lucebert Centrum in Oud-West 2002, 3). Sanne Peek, het voormalige bedrijfsrestaurant. Dat het huidig beleidsmedewerker Filmmuseum neerstrijkt in de schaduw van de kunst en cultuur in Noord, markante Shell-toren, staat ongetwijfeld niet 60 Boekman 72 Kunst en publiek los van alle nieuwbouw binnen het naburige Met zo’n magere pot subsidiegelden was het in project Overhoeks en de komst van de Noord/ feite vleugellam. En dat pakte misschien nog Zuidlijn. niet eens zo negatief uit voor veel stadsdelen: Iets vergelijkbaars zie je in Zeeburg. In het die hadden in al die jaren een soort verslaving herontwikkelde Oostelijk Havengebied tref je opgebouwd aan hun trouwe consulent en sub- nu SBS aan met om de hoek cultureel getinte sidiënt; nu moesten ze, opgezadeld met een cold gelegenheden als Panama en Pakhuis De turkey, hun heil elders zoeken. Zwijger. Iets verderop, naast de uitgebreide Maar met het financiële welzijn