Overzicht 10 Jaar Oriënterend Onderzoek Macrofauna
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Ministerie van Verkeer en Waterstaat opq Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna Overzicht van de verzamelde gegevens J.Oosterbaan RIZA-werkdocument: 2005.161X December 2005 Ministerie van Verkeer en Waterstaat opq Ministerie van Verkeer en Waterstaat opq Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna Overzicht van de verzamelde gegevens December 2005 . Colofon Uitgegeven door: RIZA Lelystad Informatie: J. Oosterbaan Telefoon: 0320 - 298610 Fax: 0320 - 298079 Uitgevoerd door: J. Oosterbaan (RIZA- WIE) Datum: December 2005 Status: Riza werkdocument 2005.161X 4 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna Inhoudsopgave . 1. Inleiding 7 2. Methode 9 2.1 Onderzoeksgebieden en methode 9 2.2 Overzicht locaties 9 2.3 Leeswijzer 9 3. Resultaten 11 3.1 Overzicht gegevens 11 3.2 Overzicht per riviertak 12 3.2.1. Amer 12 3.2.2. Brabantsche Biesbosch 13 3.2.3. Beneden Merwede 15 3.2.4. Boven Merwede 17 3.2.5. Dordtsche Biesbosch 19 3.2.6. Haringvliet 20 3.2.7. Hollandsch Diep 22 3.2.8. Nieuwe Merwede 23 3.2.9. Oude Maas 25 3.2.10. Sliedrechtse Biesbosch 27 3.2.11. Wantij 28 3.3 Overzicht locaties 29 3.4 Toepassingsmogelijkheden 30 Bijlage A Overzicht overige projecten 35 Foto’s voorplaat: Bemonstering Haringvliet met box-core + uitgezeefd materiaal (foto’s J. oosterbaan). 5 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 6 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 1. Inleiding . In het Nader Onderzoek (Tuinstra et al, 2000; Van Elswijk, 2000) wordt inzicht verkregen in de mate van urgentie van het saneren van waterbodemverontreinigingen. Een aspect daarbij is het beoordelen van de risico’s die verontreinigingen daadwerkelijk hebben op het ecosysteem (biotisch effect onderzoek). Binnen het biotisch effectonderzoek is er aandacht voor drie onderdelen: • Veldeffecten De centrale vraag hierbij is of de macrofaunalevens- gemeenschap afwijkt van een (schone) referentie. • Bioassays & bioaccumulatie Hierbij wordt in laboratoriumexperimenten nagegaan of de verontreinigingen effecten opleveren bij testorganismen • Chemische analyses Sedimentmonster worden genomen om de resultaten van bovenstaande punten te kunnen relateren aan de sedimentkwaliteit. Ten behoeve van het uitwerken van het onderdeel “veldeffecten” zijn sinds 1992 in het benedenrivierengebied macrofaunagegevens verzameld. Deze gegevens zijn verzameld in het kader van het oriënterend onderzoek zuidrand. Veelal zijn de gegevens uitgewerkt in rapportages, maar de (basis)gegevens zijn erg waardevol voor andere project. Omdat in de afgelopen tien jaar verschillende mensen betrokken zijn geweest bij dit project, zijn de gegevens versnipperd geraakt. Dit document is bedoeld om overzicht te krijgen van de verzamelde gegevens. Het rapport is vooral bedoeld voor intern gebruik binnen RWS RIZA en RWS Zuid-Holland. Per riviertak is aangegeven wat, waar en op welke manier er bemonsterd is. Tevens voorstel uitgewerkt hoe de gegevens ingezet kunnen worden voor de Kaderrichtlijn Water. 7 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 8 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 2. Methode . 2.1 Onderzoeksgebieden en methode Er zijn gegevens verzameld in de Amer, Brabantsche Biesbosch, Boven Merwede, Dordtsche Biesbosch, Hollandsch Diep, Haringvliet, Nieuwe Merwede, Oude Maas, Beneden Merwede, Sliedrechtse Biesbosch en Wantij. In hoofdstuk 3 wordt per gebied besproken wat en volgens welke methode gegevens zijn verzameld. 2.2 Overzicht locaties Van alle locaties waarvan XY-coördinaten bekend zijn is in GIS een overzicht gemaakt.In dit overzicht zijn ook locaties opgenomen waar macrofauna is verzameld binnen andere projecten in het Benedenrivierengebied (bijv. Draagkracht onderzoek Biesbosch 2001, MWTL en kansen zoetwatergetijdennatuur). 2.3 Leeswijzer Er is gekozen om per riviertak alle gegevens te presenteren. Hier is een overzicht te vinden van de biotische en fysisch/chemische gegevens, waar deze zijn opgeslagen en welke literatuur op basis van deze gegevens is verschenen. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van verzamelde gegevens in het benedenrivierengebied. Tenslotte wordt een voorstel uitgewerkt hoe de gegevens zijn in te zetten voor de Kaderrichtlijn Water. 9 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 10 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 3. Resultaten . 3.1 Overzicht gegevens In tabel 3.1 is een samenvatting weergegeven van wat er verzameld is aan macrofauna en fysisch/chemische gegevens in het benedenrivierengebied. Met oranje is aangegeven waar gegevens ontbreken die (waarschijnlijk) wel zijn gemeten. Biotoop Aantal monsters Dichtheden Biomassa Kaakafwijkingen Fysische eigenschappen Chemie Meta-gegevens Rapportage DONAR Deelgebieden Locaties Jaar opmerking (waar aanvullende info) Orienterend onderzoek Amer 1993 Oever 8 X X allen Cd X 1a X 1997 HG 35 X X X X 1a MD/Aquasense Brabantsche Biesbosch 1993 Oever 17 X X 4 1994 HG 61 X X X X X X 1ab,3 X Beneden Merwede 2002 HG, Oever 18 X X X X X X 1ab,2 X Boven Merwede 1998 HG, Oever 19 X X X X X X 1ab,2 X Dordtsche Biesbosch 1993 Oever 10 X 1a 1993 HG 13 X X X X 1a,3 X Klink Haringvliet 1993 Oever 13 X X 4 1995 HG 62 X X X X X X 1ab,3 X Hollandsche Diep 1993 Oever 8X 1a 1993 HG 50 X X X X 1ab,3 X Klink Nieuwe merwede 1993 Oever 11 X X 4 1992 HG, Oever 13 X X X X alleen metalen X 1ab,3,4 X MD 1995 HG 10 X X X monsterdatum XY coördinaten methode Oude Maas 2001 HG, Oever 36 X X X X 1ab,2 X Sliedrechtsche Biesbosch 1999 HG, Oever 21XXXX X 1ab,2,3 X MD Wantij 1999 HG, Oever 17 X X X X 1a MD overige projecten Draagkracht 2001 HG/Oever 16 X X X X X X SB, DB, BB Kanzen 2002- HG,Oever X X X X X RPB, TG zoetwatergetijdennatuur 2003 Hartelkanaal 1997- HG 16 X X X X X 2000 MWTL HG,Oever X X X Figuur 3.1: Overzicht van verzamelde macrofaunagegevens in het benedenrivierengebied. Oranje=ontbrekende gegevens. rapportage: 1 datarapportage (a digitaal; b papier), 2: rapportage oriënterend onderzoek, 3 Biotisch effect rapportage, 4 overige. Deelgebied: SB Sliedrechtse Biesbosch, DB Dordtsche Biesbosch, BB Brabantsche Biesbosch, RPB Ruigeplaatbosch, TG TientGorzen. MD MeetDienst Zuid-Holland De dataset vertoont gaten in de beschikbare gegevens. Met name fysisch/chemische gegevens ontbreken in de dataset of zijn incompleet. Er is bij verschillende bronnen (o.a. AquaSense, DONAR, RWS Zuid- Holland) navraag gedaan, maar heeft verder niets opgeleverd. Waarschijnlijk moeten deze gegevens als verloren worden beschouwd. 11 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna 3.2 Overzicht per riviertak 3.2.1. Amer De Amer is in 1993 en 1997 bemonsterd. In 1993 is het biotoop oever (8 locaties) bemonsterd. Hier is bemonsterd m.b.v. een handnet. Bemonstering is uitgevoerd 22 en 23 september 1993 door de meetdienst Zuid-Holland. Macrofauna is uitgezocht en gedetermineerd volgens de richtlijn voor het Nader Onderzoek Zuidrand (Klink,1996). Determinaties zijn verricht door Hydrobiologisch adviesburo Klink. De chemische analyses zijn vermoedelijk uitgevoerd door TAUW. In onderstaande tabel zijn de gemeten parameters weergegeven. Biologische parameters Er zijn alleen dichtheden per soort bekend Fysische en chemische parameters Parameter methode %C %CaCO3 %DS %KGF<63 %KGF>210 zeeffractie %KGF16 zeeffractie %KGF2 zeeffractie %KGF210 zeeffractie %KGF63 zeeffractie Cd In 1997 is het biotoop hoofdgeul (35 locaties) bemonsterd. De bemostering is uitgevoerd in de periode half maart tot begin april 1997 door de meetdienst Zuid-Holland. Macrofauna is uitgezocht en gedetermineerd volgens de richtlijn voor het Nader Onderzoek Zuidrand (Klink 1996). Determinaties zijn verricht door AquaSense. Biologische parameters Parameter Dichtheden per soort Biomassa Sphaerium + Pisidium-soorten Dichtheid Bivalvia Biomassa Anodonta + Unio Dichtheid Chironomidae Biomassa Gastropoda Dichtheid Coleoptera Biomassa Chironomidae Dichtheid Crustacea Biomassa Tubificidae Dichtheid Diptera Biomassa Chironomidae + Oligochaeta Dichtheid Gastropoda Aantal soorten Chironomidae Dichtheid Hirudinea Aantal soorten Oligochaeta Dichtheid Hydrachnellae Aantal soorten Bivalvia Dichtheid Odonata Aantal soorten Sphaerium + Pisidium Dichtheid Oligochaeta Aantal soorten Gastropoda Dichtheid Trichoptera Aantal bijzondere soorten Dichtheid Tubificidae kaakmisvorming 12 Overzicht 10 jaar oriënterend onderzoek Macrofauna Dichtheid bijzondere soorten d.Chir./d.Chir. + Olig. + Bivalvia Biomassa Oligochaeta d.Chiron./d.Chiron. + Procladius Biomassa Mollusca d.Olig./d.Chir. + Olig. + Bivalvia Biomassa Bivalvia d.Chir./d.Chir. + Tubificidae Biomassa Dreissena d.Bivalvia/d.Chir. + Olig. + Bivalvia Biomassa Corbicula Shannon-Wiener index Biomassa Sphaerium-soorten Simpson index Biomassa Pisidium-soorten Fysische en chemische parameters Onbekend, waarschijnlijk wel gemeten Referenties: Klink, A. (1996). Methodiek gehanteerd bij het “Nader Onderzoek Zuidrand”Onderdeel macrofauna. – In opdracht van RIZA. Rapportage 24 januari 1996 AquaSense (1998). Macrofauna Amer. 1997 - In opdracht van: Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling RIZA. Rapportnummer 98.1123 Meetdienst Zuid-Holland (1997). Waterbodembemonstering tbv Macro-fauna onderzoek Amer”. Bemonsteringsplan. Projectnummer: 142.13.01.7 Alleen de gegevens van de oeverbemonstering zijn in DONAR opgenomen 3.2.2. Brabantsche Biesbosch De Brabantsche Biesbosch is bemonsterd in 1993 en 1994. Er zijn monsters verzameld in het biotoop hoofdgeulen (61) en oevers (17). De oeverlocaties zijn bemonsterd op 23 en 27 september 1993 m.b.v. een macrofaunanet. De fysisch/chemische gegevens ontbreken.