De Indische Buurt 2 Wandelingen Door 8 Eeuwen Geschiedenis
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Rogier Schravendeel De Indische Buurt 2 wandelingen door 8 eeuwen geschiedenis Huibert Teekens Voorwoord ls meisje van twaalf kwam ik met mijn ouders te wonen in de Tweede AAtjehstraat, het hart van de Indische Buurt. Ik keek mijn ogen uit. Wat mij fascineerde waren de straatnamen: mooie, exotische namen. Ik vroeg mij af waar die namen vandaan kwamen, wat zij ons te vertellen hadden. Niet veel later ontdekte ik dat de straatnamen verwezen naar een historische band van Nederland met een ver en tropisch overzees gebied, het voormalige Nederlands-Indië. Ik voelde mij verbonden met die geschiedenis, als meisje uit een ander ver land. Ik leerde dat het verleden van een land mensen met verschillende culturele en etnische achtergronden kan verbinden. Het zijn niet alleen de straatnamen die een verhaal vertellen. Ook de rijke geschiedenis van de buurt zelf, met haar bewoners, zorgt voor inzicht, verwondering en verbinding. Iedereen die in de buurt komt wonen, wordt onderdeel van die geschiedenis. De geschiedenis van de Indische Buurt is nu opgeschreven, en op drie manieren toegankelijk gemaakt. In een historische website, op informatie- borden in de buurt en in deze gids aan de hand van twee historische wandelingen. Ontdek het oudste bouwwerk van de Indische Buurt uit 1675 en lees hoe verzuild de bevolking vroeger was, met katholieken, protestanten, communisten, Joden en socialisten. Elke zuil had zijn eigen voorzieningen. Staat de buurt vandaag bekend om haar actieve bewoners en bewoners- initiatieven, ook vroeger was de bevolking al georganiseerd en actief. Zo zijn bijvoorbeeld het badhuis en de bibliotheek in de jaren dertig van de vorige eeuw door een buurtvereniging op poten gezet. Spannend is het verhaal van de brute moord in de Gerardus Majellakerk. Veel verhalen en veel informatie, die je zullen inspireren om je verbonden te voelen met jouw buurt en jou helpen deze kracht in te zetten voor deze buurt en je buurtgenoten. Veel wandelplezier en inspiratie gewenst! Nevin Özütok Demissionair stadsdeelwethouder wijkaanpak en openbare ruimte Bestuurscommissie stadsdeel Oost De Indische Buurt 2 wandelingen door 8 eeuwen geschiedenis Colofon Inleiding De Indische Buurt door de eeuwen heen �����������������������������������������������������������������������4 Tekst Rogier Schravendeel & Huibert Teekens Wandeling 1 Over-Amstelsche polder . 8 Vormgeving, samenstelling en fotografie Studio Teekens Wandeling 2 Drukwerk Verzuiling en diversiteit . .30 Drukwerk Consultancy Oplage eerste druk 600 Meer informatie www.indischebuurt.nl Deze gids is tot stand gekomen als onderdeel van het project ‘Historisering Indische Buurt,’ een initiatief van Buurtmuseum Indische Buurt en Rogier Schravendeel met ondersteuning van Samen Indische Buurt. Buurtmuseum Indische Buurt, 2014 ISBN 97 8908 221 73 08 Illustratieverantwoording Stadsarchief Amsterdam: p. 4, 11, 14, 18, 19-onder, 20, 27, 29-boven, 30-31, 33, 34-boven, 41-boven, 43 (Collectie C.A.J. van Angelbeek), 47-boven Koninklijk Oudheidkundig Genootschap: 8-9, 13-onder, 15-onder Archief Ton Heijdra: p. 38, 40 Uitgeverij René de Milliano: p. 10 Amsterdam Museum: p. 23 Museum Boymans van Beuningen, Rotterdam © foto Studio Tromp: p. 16 Musée du Louvre, Parijs, © photo RMN: p. 17 Overig: Public Domain of Studio Teekens 3 Inleiding De Indische Buurt door de eeuwen heen De Indische Buurt door de eeuwen heen zijn het gevolg. Ook na de oprichting wedstrijd plaats (pag. 33). Aan het van het Koninkrijk der Nederlanden Nieuwe Diep komt in 1905 een open- in 1814, blijft het sappelen. Pas tegen bare zwembadinrichting (pag. 18). 1200-1300 Ergens in de dertiende Amstelsche polder te bedijken, en de het eind van de negentiende eeuw zet eeuw wordt de St. Anthonisdijk waterstand van de polder te reguleren in Nederland de industriële revolutie 1914-1918 Eerste Wereldoorlog. aangelegd. De dijk wordt in de loop met de molen (pag. 20). door en komt ook de Over-Amstelsche Nederland blijft neutraal, maar de der tijd ook Diemerdijk, Hoogendijk of polder weer tot ontwikkeling. Indische Buurt krijgt wel te maken Muiderdijk genoemd. Tegenwoordig 1651 en 1672 Dijkdoorbraken en over- met toenemende armoede, broodop- kennen wij de St. Anthonisdijk als stromingen in de Over-Amstelsche 1872-1900 Industriële ontwikkeling. roer en een socialistische revolutiepo- Zeeburgerdijk. polder en de Watergraafsmeer In 1872 worden de Oranjesluizen ging. In 1918 worden bakkerswinkels (pag. 23). gebouwd. Hierdoor verdwijnt de geplunderd in de Celebesstraat, de 1328 In 1328 wordt voor het eerst Zuiderzee achter de horizon. In 1874 Javastraat en op het Javaplein. Politie melding gemaakt van bewoning van 1675 Herberg Zeeburg wordt ge- wordt de spoorlijn Amsterdam-Amers- te paard moet met getrokken sabel de polder die nu Indische Buurt heet. bouwd, tegenwoordig het oudste foort geopend. Dit is het spoor dat de orde herstellen. In een acte van Graaf Willem III wordt gebouw van de Indische Buurt. Sche- later de grens tussen Dapperbuurt en gesproken over buurtschap Outers- pen kunnen er aanleggen en er wordt Indische Buurt zal gaan vormen. Het 1924-1934 Tweede bouwfase dorp. Outersdorp (ook wel Houters- veel handel gedreven in vee bestemd is oorspronkelijk gebouwd op straat- Indische Buurt. De tweede bouwfase dorp of Ottersdorp) ligt ter hoogte voor de Amsterdamse veemarkt. Her- niveau. Buiten de Zeeburgerdijk komt van de Indische Buurt vangt rond van het huidige Flevopark. Een paar berg Zeeburg is in de zeventiende en steeds meer havenactiviteit. Hier 1924 aan. De huizen in de Ambon- huisjes van dit dorpje zijn zelfs nog te achttiende eeuw een zeer populaire wordt later het Oostelijk Havengebied pleinbuurt, de Makassarpleinbuurt zien in het park (pag. 20). ontmoetingsplek (pag. 15). aangelegd, met o.a. de Entrepothaven. en de Sumatraplantsoenbuurt In 1887 wordt het nieuwe veemarkt- worden gebouwd. In 1926 wordt de 1422 De St. Anthonisdijk breekt terrein in gebruik genomen (pag. 11). Majellakerk ingewijd. Het complex diverse malen door. Daardoor ontstaat In 1892 wordt het Amsterdam-Rijn- aan het Ambonplein bestaat uit een in 1422 het Nieuwe Diep. In de Over- kanaal aangelegd (pag. 15). Samen koepelkerk, parochiegebouwen en Amstelsche polder liggen diverse met het graven van het Noordzeeka- een rooms-katholieke meisjesschool. plassen en watertjes, die niet alleen naal (1876) zorgen deze verbindingen Er wordt ook begonnen met de aanleg met het Nieuwe Diep maar ook met voor een nieuwe economische bloei- van het Zuiderzeepark (nu: Flevopark, het Diemermeer verbonden zijn. periode. pag. 21). Rond 1934 is de buurt af. 1585-1672 Gouden Eeuw. 1896 Annexatie van de Over-Amstel- 1918-1930 Verzuiling. De samenstel- In de zeventiende eeuw wordt Am- sche Polder. De Over-Amstelsche ling van de buurt is divers. Er worden sterdam het economische centrum polder hoort vanouds bij de gemeente zowel openbare als christelijke van de wereld. De St. Anthonisdijk 1714 Joodse begraafplaats. De Hoog- Diemen. In 1896 annexeert de ge- scholen gebouwd. Er wonen socia- wordt een populaire wandelroute voor duitse joodse gemeente koopt een meente Amsterdam de gehele polder. listen, communisten, hervormden, Amsterdammers. Ook Rembrandt groot perceel dat als armenkerkhof Er kan gebouwd worden. gereformeerden, rooms-katholieken, wandelt tussen 1649-1651 over de wordt ingericht (pag. 23). luthersen (pag. 42) en Joden in dijk en maakt er een paar tekeningen 1900-1914 Eerste bouwfase Indische de buurt. De rooms-katholieken (pag. 16). 1750-1860 Stagnatie, Franse tijd en Buurt. De Indische Buurt wordt bouwen de Majellakerk (pag. 39), de armoede. In de achttiende eeuw komt gebouwd in twee delen. Het oudste hervormden de Elthetokerk (pag. 26). 1629 Drooglegging Watergraafsmeer de economische ontwikkeling van deel is wat tegenwoordig het noord- Rechouwous wordt opgericht, de sy- en Oetewaler molen. Op de plek waar Amsterdam tot stilstand. De handel oostelijk kwadrant heet: omgeving nagoge en joodse vereniging voor de tegenwoordig het gemaal in het verplaatst zich naar Londen en Parijs. Java straat. De Tweede Atjehstraat Indische Buurt (pag. 35). Iedere zuil Flevopark staat, wordt rond 1629 Als Napoleon Nederland verovert ligt voorlopig aan de rand van de streeft naar eigen onderwijs, eigen de Oetewaler molen gebouwd. De wordt handel met het vijandige Enge- weilanden. Ter hoogte van het huidige verenigingen en een eigen plaats van ingezetenen van Outersdorp krijgen in land verboden en wordt het helemaal Makassarplein komt een wielerbaan. samenkomst in de buurt. Dankzij 1631 toestemming om de hele Over- stil in de haven. Armoede en stagnatie In 1901 vindt hier de eerste wieler- de socialistische buurtvereniging 4 5 Inleiding De Indische Buurt door de eeuwen heen Ceram komt er een bibliotheek en een Slechts weinigen overleven de 1970-1995 Verkrotting, sloop en een badhuis in de Indische Buurt. vernietigingskampen. De communis- nieuwe bevolking. De buurt gaat in de tische partijen worden verboden. De jaren zeventig hard achteruit en veel 1930-1940 Crisisjaren. In de jaren nationaal-socialistische Jeugdstorm bewoners trekken weg. De oorspron- dertig wordt de sfeer in de buurt marcheert door de wijk en NSB-er kelijke bewoners verhuizen naar steeds grimmiger. De crisis brengt Max Blokzijl houdt toespraken voor groeikernen zoals Diemen, Purmerend veel ellende en armoede met zich de jeugd. Een NSB-wethouder opent en Almere. Leegstaande woningen mee. De opkomst van Nazi-Duitsland in 1942 het Badhuis op het Javaplein. worden gekraakt. Nieuw in de buurt leidt tot een toestroom van com- Materieel heeft