Waterpilot Zuidoostlob | Jan 2009 Zoektocht Naar De Rol Van Ontwerpen Met Water Op Het Grensvlak Van Stad En Land
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Waterpilot Zuidoostlob | jan 2009 Zoektocht naar de rol van ontwerpen met water op het grensvlak van stad en land Sterk Water! Waterpilot Zuidoostlob Zoektocht naar de rol van ontwerpen met water op het grensvlak van stad en land Colofon Deze studie is tot stand gekomen dankzij bijdragen van: Projectgroep DRO/Waternet de ministeries van VROM, V & W en OCW Eric van der Kooij (DRO) de Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Arjen Grent (Waternet) Waternet / Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht Geert Timmermans (DRO) TU Delft, leerstoel landschapsarchitectuur Carolin Wrana (DRO) En komt voor uit het Actieprogramma Ruimte en Cultuur Ellen Monchen (DRO) Bestuurlijk Overleg Platform Met bijdragen van Mevr. L. Garming - Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht Robbert Heit, Paul Lakenman, Stephanie Wong, Yael Breimer, Erwin Dhr. Maarten van Poelgeest - wethouder ruimtelijke ordening en water, Folkers, Camiel van Drimmelen (allen DRO), Hermine van der Hiderlan- Gemeente Amsterdam den (VROM). Dhr. R. Grondel - wethouder groen en water, Gemeente Diemen Bijzondere dank gaat uit naar Eva de Graaf die de onderzoeksresultaten Dhr. W. Pieterman - wethouder ruimtelijke ordening en water, Gemeente van haar afstudeeropgave beschikbaar stelde voor deze rapportage. Ouderamstel Mevr. S. Ceha – portefeuillehouder ruimtelijk beheer, Stadsdeel Oost- Lay-out en vormgeving Watergraafsmeer Bart de Vries, DRO Mevr. E. Verdonk, portefeuillehouder ruimtelijke ordening, Stadsdeel Zuidoost Druk Drukkerij De Raat & De Vries, Amsterdam Stuurgroep Eric van der Kooij, projectleider Oplage Geert Timmermans (DRO) 500 stuks Inge Bobbink, Steffen Nijhuis (TUDelft, Faculteit Bouwkunde / Landschapsarchitectuur) Informatie Jan Elsinga (VROM) Eric van der Kooij Oswald Lagendijk (Deltares) [email protected] Paulien Hartog (Waternet) Paulien Hartog Pim Vermeulen (DRO) [email protected] Inhoudsopgave 3. Ontwerpend onderzoek 51 Inleiding 51 Voorwoord 7 [Re]cycle Creation 56 Bijlmer Reservoir 56 Inleiding 8 Fluid Transition Space 60 Aanleiding 8 Leeswijzer 10 4. Uitwerkingen deelgebieden 63 Inleiding 63 1. Amsterdam en het water 13 Diemen - De knoop ontrafeld 65 Geschiedenis 13 Gaasperplas - Enscenering van de plas 73 Het huidige watersysteem 15 Duivendrechtse Veld - Structuurprincipes 81 De stad verdicht … 19 Watergraafsmeer - Palet van mogelijkheden 89 ... en het klimaat verandert 20 De maatgevende bui 91 De wateropgave 23 Verbeelding Nieuw Hollands Aquaduct en waterkolommen door NL Architects 94 2. De Zuidoostlob 27 Bestuurlijke grenzen 28 5. Aanbevelingen en vervolg 96 Landschapstypen en verstedelijkingsvormen 29 Evaluatie van het proces 96 Ruimtelijke opbouw en dynamiek 30 Evaluatie van de inhoud 97 Verstedelijkingsopgave 32 Sterk Water! – ontwerpen op het raakvlak Recreatie en Ecologie 34 van stad en land 98 Watertypen / culturele betekenis 36 Aanbevelingen 99 Waterbeheerssysteem 38 Over de wateropgave 100 Hoogtekaart en bodemopbouw 40 Over samenwerking en communicatie 100 Kwel en inundatie 40 Over leiderschap 102 Vervolg 102 Work in progress 45 Handelshuis Duivendrechtse Veld 46 Bijlagen 103 Verlaging Daalwijkdreef 47 I. Relevante beleidsstukken en gebruikte literatuur 104 Gaasperdammerweg – Tunnelvariant 48 II. Presentaties/ijkmomenten en publiaties 105 Centrumgebied Zuidoost – Maaiveldontwerp 49 III. Beleid en instrumenten 106 Sterk Water! 6 ning alleen. Waterbeheer, recreatie, stedelijke expansie, culturele 7 Voorwoord betekenis, transformatieprocessen en verkeersvraagstukken vragen in een steeds complexer wordend stedelijke veld om integrale benaderingen. Het ruimtelijk ontwerp kan middelen aanreiken om Water neemt in toenemende mate een belangrijke plek in in proces- complexiteit te ontrafelen, samenhang brengen tussen verschillende sen van ruimtelijke ordening. Het is niet de vraag OF maar HOE schaalniveaus, en verleidingen vertalen naar concrete ingrepen. ontwerpen met water een bijdrage kan leveren aan een waterbe- stendige stad-landrelatie. Met het uitschrijven van de Waterpilot De wijze waarop dat in de Waterpilot is onderzocht heeft vooral Zuidoostlob diende zich een interessante mogelijkheid aan dit te opgeleverd dat ruimtelijk ontwerp niet alleen in staat moet zijn om onderzoeken. problemen op te lossen, maar ook om verbanden bloot te leggen en nieuwe samenhang te creëren die de leesbaarheid van stad en Amsterdam heeft van oudsher een robuust watersysteem gehad. land ten goede komen. Op deze wijze kunnen nieuwe betekenissen Omgaan met water zit al in de genen van Amsterdam en is boven- en identiteiten aan het stedelijk landschap worden toegevoegd. dien altijd gekoppeld geweest aan de ruimtelijke ontwikkeling van Samenwerking tussen de TU Delft, Waternet en DRO heeft nieuwe de stad die zich vaak in grote sprongen heeft voltrokken. Daar waar kennis ontsloten en via experimentele en onderzoekende wegen vroeger de stad vooral het landschap in bezit nam als een volgende een beeldbepalende invloed gehad op de deeluitwerkingen. stap in haar ontwikkeling, is het landschap nu verworden tot een sieraad van de stad dat het verdient beschermt te worden. De rapportage is gericht op ontwerpers (architecten, stedenbou- En toch groeit de stad door. Dat gebeurt al door tal van projecten wers, landschapsarchitecten, etc.), onderzoekers (hydrologen, en processen waarin gekoerst wordt op verdichting, functiemen- ecologen, cultuurhistorici), opdrachtgevers (rijk, provincie, gemeen- ging, herstructurering en transformatie van bestaande woon- en ten, waterschappen, projectontwikkelaars, woningbouwcoöperaties, werkgebieden. De metropoolontwikkeling zal het landschap in etc.), bestuurders (rijk, provincie, gemeenten, stadsdelen, water- en tussen de steden nog verder onder druk zetten. De vraag die schappen, etc.) en belangenverenigingen op het gebied van water, daarbij gesteld kan worden, is hoe in middellange en lange termijn- natuur en recreatie. opgaven de ruimtelijke kwaliteit geborgd kan worden. Om een waterbestendig stadslandschap te maken is de samenwer- king met en tussen deze partijen een bindend voorwaarde. In de Waterpilot Zuidoostlob zijn ontwerpoplossingen gericht op het borgen van ruimtelijke kwaliteit. Actuele verstedelijkingsvraagstuk- Eric van der Kooij en Paulien Hartog, ken en waterbeheer worden hiermee aan elkaar gekoppeld. De januari 2009 rapportage is bedoeld om discussie los te maken, te prikkelen en Zuidoostlob Waterpilot verleiden om gezamenlijk nieuwe uitdagingen aan te gaan. Als deze rapportage ons één ding heeft geleerd is dat ruimtelijk ontwerpen meer kan zijn en meer moet zijn dan ruimtelijke orde- 8 betekenis van water in het Nederlandse landschap de aandacht Inleiding krijgt die zij verdient en dat de ruimtelijke kwaliteit van de vele toekomstige waterprojecten kan worden verhoogd. Aanleiding De actie is een onderdeel van het Actieprogramma Ruimte en In de Nota Ruimte is water één van de structurerende principes voor Cultuur (ARC) en is van 2005 tot en met 2008 uitgevoerd door het ruimtelijke inrichting. In toenemende mate krijgt het waterbeheer Ministerie van VROM in samenwerking met de ministeries van VenW, te maken met stedelijke en landschappelijke ontwikkelingsopgave. LNV en OCW. Ook spelen cultuurhistorische aspecten een steeds belangrijkere Hierbij zijn de volgende doelen geformuleerd: rol. Voorbeelden hiervan zijn stedelijke uitleglocaties, inpassing van Het uitdragen van de culturele betekenis van de opgave voor grootschalige infrastructuur, beheer van landelijk gebied, veran- ruimte en water; derende gebruiksvormen van het landschap (landbouw, ecologie, Het bevorderen van de rol van het ruimtelijk ontwerp; recreatie, bosaanplant), recreatief gebruik, en toenemende beteke- Het borgen van ruimtelijke kwaliteit in het planproces bij verken- nis van de cultuurhistorische waarden. ningen, concrete planvorming en projectbesluiten door rijks, Hierbij treden een aantal dilemma’s op. De toenemende verstede- regionale en lokale projecten met een wateropgaven. lijking stelt besluitvormers voor lastige afwegingen aan elkaar te Daarnaast zouden de op te leveren producten een schakel moeten koppelen., zoals: vormen tussen beleid en uitvoering. Hoe kunnen korte termijn belangen en initiatieven worden gekoppeld aan langetermijnopgaven? Waterpilot Zuidoostlob – Sterk Water! Hoe kan ruimte voor waterberging in bestaand stedelijk gebied De Waterpilot Zuidoostlob is één van de zeven landelijk gekozen duurzaam geborgd worden in stedelijke verdichtingsprocessen? gebieden waarvoor voorstellen zijn gemaakt. De keuze voor de Hoe kan de stille, trage dynamiek van het landschap stand Zuidoostlob is ingegeven door de ruimtelijke en landschappelijke houden tegen de snelle hectische dynamiek van de stad? diversiteit van het gebied. Naast de hoge stedelijke dynamiek Hoe kan versnippering van watersystemen worden tegengegaan wordt het ook gekenmerkt door een complex waterbeheerssysteem als gevolg van bijvoorbeeld de inpassing van grootschalige opgebouwd rond veenpolders, droogmakerijen, oude linten en infrastructuur? zware infrastructuurbundels. Verder kent het gebied een complexe Hoe kan de bestuurlijke samenhang worden versterken zonder bestuurlijke constellatie met drie gemeenten en twee stadsdelen. lokale belangen uit het oog te verliezen? Hoe kan de vverrommeling van het landschap worden tegen De opgave van de pilot was om, aan de hand concrete ontwerp- gegaan? voorstellen en beheermaatregelen, huidige en toekomstige ontwik- Sterk Water! kelingsopgaven op het raakvlak van stad en land te belichten vanuit