Bouwwoede in Amsterdam Oud-West
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
De (ver)bouwwoede in Amsterdam Oud-West Een onderzoek naar de invloed van gemeentelijke maatregelen ten aanzien van bouwactiviteiten en de ervaring van overlast op buurtbewoners. Bachelor scriptie: Planologie Scriptie project: Spel van gebiedsontwikkeling Emmylou Loos – 11308443 Universiteit van Amsterdam – 14 maart 2019 Eerste lezer: Bas Hissink Muller Tweede lezer: Frans Thissen “So many people want to live in the locality that it becomes profitable to build, in excessive and devastating quantity, for those who can pay the most.” –Jane Jacobs (1961) 2 Voorwoord Deze scriptie is geschreven ter afronding van de bacheloropleiding Sociale Geografie en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam. Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het project: Spel van Gebiedsontwikkeling. Sinds de aanvang van deze studie ben ik geboeid geraakt door de stad Amsterdam en hoe deze zich ontwikkelt. In het bijzonder ben ik geïnteresseerd in het karakter van de Amsterdamse buurten. Ik heb zelf enige tijd in een studentenhuis gewoond in Amsterdam Oud-West, wat mijn interesse mede aanwakkerde om daar een onderzoek te doen. Ik wil graag mijn scriptiebegeleider Bas Hissink Muller bedanken voor alle adviezen en opbouwende kritiek. Verder gaat mijn dank uit naar Yvonne Brouwer, Dick Loos en Liz Early voor hun steun en input. Speciale dank gaat uit naar de respondenten met wie ik niet alleen plezierige gesprekken heb gevoerd, maar die mij ook uitnodigden de buurten in te gaan en buurtbijeenkomsten te bezoeken. Ik heb door het doen van dit onderzoek veel nieuwe kennis en vaardigheden opgedaan. Ik wens u veel leesplezier. 3 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Inleiding 6 Relevantie van het onderzoek 9 Wetenschappelijke relevantie 9 Maatschappelijke relevantie 9 Probleemstelling 9 Doel onderzoek 9 Leeswijzer 10 Hoofdstuk 1. Theoretisch Kader 11 1.1 Successie en invasie 11 1.2 Gentrificatie 12 1.3 De veranderende woningmarkt 13 1.4 Leefbaarheid 13 1.4.1 Leefbaarheid: definities en visies 13 1.4.2 Leefbaarheid en woongenot zoals gemeten door de overheid 14 1.5 Bouwoverlast en Bouwdynamiek 16 1.5.1 Bouwoverlast 16 1.5.2 De bouwdynamiek als verschijnsel 16 1.6 Maatregelen 16 1.6.1 Maatregelen overheid 16 1.6.2 Maatregelen gemeente 17 1.7 Conceptuele model 17 1.8 Conclusie 18 Hoofdstuk 2. Methodologie 19 2.1 De onderzoeksmethode: mixed methodes 19 2.2 Research design 19 2.3 De onderzoekseenheid: de buurtbewoners van Amsterdam Oud-West 20 2.4 Analyse Methoden 20 2.5 Primaire data verzameling 20 2.5.1 Observaties 21 2.5.2 Interviews 21 2.5.3 Survey 22 2.6 Secundaire data verzameling 22 2.7 Operationalisering 22 2.8 Conclusie 24 Hoofdstuk 3. Ontwikkelingen op de woningmarkt 24 3.1 De woningmarkt 24 3.2 Amsterdamse woningmarkt 25 4 3.3 Nieuwe bewoners 26 3.4 Conclusie 26 Hoofdstuk 4. Maatregelen in de bouwdynamiek 27 4.1 Maatregelen Rijk 27 4.2 De Wabo 27 4.3 Woonbeleid 2025 28 4.4 Het bestemmingsplan 29 4.5 De omgevingsvergunning 29 4.6 A2-beleid 30 4.7 Conclusie 30 Hoofdstuk 5. De Casus: Amsterdam Oud-West 31 5.1 De Casus: Amsterdam Oud-West 31 5.2 De actoren 34 5.2.1 Stop de Bouwwoede Oud-West 36 5.2.2 Effecten bouwdynamiek 37 5.3 De bouwactiviteiten 39 5.4 Survey resultaten: Hoe ervaren bewoners overlast? 42 5.5 Conclusie 45 Hoofdstuk 6. Maatregelen ten aanzien van de ongebreidelde bouwdynamiek 46 6.1 Bestemmingsplan Oud West 2018 46 6.2 Wat moet er veranderen? 46 6.3 Toekomstige maatregelen: een begin 47 6.4 Aanpassing van het A2-beleid 48 6.5 Conclusie 48 Hoofdstuk 7. Conclusies, discussie en aanbeveling 49 7.1 Conclusies 49 7.2 Discussie 50 7.3 Aanbeveling 51 Bronnenlijst 52 Bijlage I – Observatie 56 Bijlage II – Informantenlijst 61 Bijlage III – Interviewtranscripten 62 Bijlage IV – GIS en IOS Amsterdam 80 Bijlage V – Survey 82 Bijlage VI – Coderingsschema 86 5 Inleiding Wereldwijd neemt de verstedelijking toe. Dit heeft kansen en welvaart opgeleverd voor stedelingen. Volgens Sassen (2017) gaat de economische groei ten koste van de kwaliteit van leven in de steden. Onder andere Sassen (2017) en Ronalds en Kadi (2017) concluderen dat er momenteel een enorme toename is in de koop van woningen in snelgroeiende steden. Bovendien schieten volgens Sassen (2017) bestaande wetten te kort om deze explosie van overnames op de woningmarkt te reguleren. Door vele bedrijfsaankopen, beleggingen en de liberalisering van woningmarkten kan de leefbaarheid van inwoners in bepaalde gebieden worden verstoord. Gebouwen in de stad zijn grotendeels privébezit en in de Nederlandse context deels in het bezit van woningcorporaties. Volgens Sassen (2017) vindt er een enorme toename plaats in het kopen van panden in snelgroeiende steden door beleggers en speculanten. De bedrijfsaankopen dienen als investering om financieel kapitaal op te slaan. Panden worden gekocht om deze vervolgens te verhuren (Ronalds en Kadi, 2017). De waarde van de gebouwen wordt door de investeerders meer van belang geacht dan hoe het gebouw wordt gebruikt (Sassen, 2017). De druk in (oude) centra van steden neemt toe, doordat er soms tegelijkertijd en naast elkaar voortdurend meerdere grote verbouwingen gaande zijn. Vele separate woningen en hele huizenblokken worden opgekocht door projectontwikkelaars en investeerders, die de panden in een casco staat brengen. De lege hulzen die overblijven worden tot meervoudige appartementen omgebouwd om vervolgens verhuurd te worden (Dekker, 2018). In het dichtbevolkte stedelijk weefsel kan dit de kwaliteit van leven ondermijnen (Sassen, 2017). Amsterdam is een stad die aantrekkelijk is als vestigingsplaats om te wonen en te werken. De afgelopen 10 jaar was de groei van het aantal inwoners groter dan ooit. Naar verwachting zal de stad in 2025 meer dan 900.000 inwoners hebben en zal deze groei aanhouden (Gemeente Amsterdam, 2017). Een groeiende populariteit betekent meer drukte; bewoners krijgen hiermee in hun woonomgeving te maken en dienen daar rekening mee te houden. Het is van belang dat de woonomgeving leefbaar is en dat bewoners zich hier thuis voelen (Bodd en Hofman, 1999). De groeiende populariteit van woningen in de Amsterdamse bouw- en verbouwmarkt heeft op buurtniveau een groot effect (Nijmeijer, 2018). In Oud-West heerst volgens de bewoners een enorme bouwwoede. Tientallen panden worden hier verbouwd door particulieren, projectontwikkelaars en ontwikkelende beleggers. Zo worden vele woningen gestript en verbouwd tot kleinere appartementen. Hierdoor is er meer ruimte voor verhuurverdiensten (Kuiper, 2018). De nieuwe bewoners (vaak expats) of de beleggers verbouwen deze panden met een extra dakkapel, een kelder, een souterrain, een uitbouw op de begane grond, een verdieping extra bovenop of een dakterras. De woningen worden als het ware qua vierkante meter (m²) en kubieke meter (m³) opgepompt. Dit blijkt uit het aantal afgegeven omgevingsvergunningen. In Oud-Zuid zijn bijvoorbeeld in anderhalve maand meer dan vijftig omgevingsvergunningen aangevraagd voor verbouwingen in een enkele straat (Overheid.nl: Kuiper, 2018). Doordat elke vierkante meter meer geld oplevert, zijn particuliere woningeigenaren en beleggers hier massaal actief. Bewoners geven aan dat buurten anoniemer worden door tijdelijke verhuur van panden die als belegging worden gekocht (Couzy, 2018). Buurtbewoners in Oud-West zijn sinds 2017 een burgerinitiatief gestart ‘Stop Bouwwoede West’. De buurtbewoners geven aan dat de straten vol staan met graafmachines, generatoren, pompen, betonmolens, hijskranen en grote vrachtwagens die de buurt overnemen (Facebook-groep, STOP de Sloop van Amsterdam, 2018). Met name de aanwezigheid van de grote- en middelgrote beleggers heeft gevolgen voor een buurt. Dit blijkt uit een interview met de woordvoerder van Initiatiefgroep Bouwwoede West: “Er stroomt heel veel kapitaal onze buurt in en dat leidt tot een nieuw soort bewoners, want beleggers verhuren hun vastgoed veelal aan expats, Airbnb en studenten” (Van der Burgt in Kuiper, 2018). Zij hebben het gevoel dat de bouwrechten van enkelen ten koste gaan van het woongenot van velen (Klaren, 2018). 6 In de media zijn het afgelopen jaar (2018) meerdere publicaties geschreven over deze problematiek: “West en Zuid zijn bouwwoede beu” (Parool 20-09-2018), “Zien graven doet graven: een woonkelder loont in Amsterdam financieel de moeite” (Volkskrant 27-09-2018), Anonimiteit en bouwwoede troef in beleggerswalhalla West (Parool 20- 08-2018) of “Bewoners van Oud-Zuid keren zich tegen bouwwoede in hun wijk” (NRC 01-09-2018). Al deze publicaties schrijven over de stijgende woningprijzen en de verbouwingen die worden gedaan aan woningen. Deze verbouwingen veroorzaken vervolgens overlast bij omwonenden. AT5 kondigde aan op 01-04-2018 dat in de Van Breestraat een pand op instorten stond toen een verbouwing misging. Omwonenden moesten tijdelijk hun woning ontvluchten. Kuiper (2018) geeft aan dat maandenlang bouwmachines en containers op de stoep staan en voor de deur, zie afbeelding 1. De problemen gaan niet alleen over verzakkingen die leiden tot een gebroken riolering en een fundering die gescheurd is. Door het bouwen worden binnentuinen betegeld en kan regenwater moeilijker de grond instromen. Bovendien kunnen bewoners ‘tijdelijk’ niet meer voldoende slapen door de trillingen en geluidshinder. De gemeente erkent de problemen en vat deze samen in het begrip bouwdynamiek. Dit begrip wordt nergens gedefinieerd, maar wordt slechts impliciet omschreven: alle zaken gerelateerd aan bouwactiviteiten. Het woord bouwwoede is bedacht door de bewoners van Amsterdam Oud-West en Oud-Zuid toen die geconfronteerd werden met de overlast die werd veroorzaakt door een ongebreidelde, ongecoördineerde bouwdynamiek, althans in hun optiek. Het betekent aan de ene kant de oververhitte bouwdynamiek, aan de andere kant ook de woede die de overlast daarvan bij bewoners oproept. Volgens CDA-er Boomstra worden omgevingsvergunningen voor het verbouwen van woningen in de binnenstad te gemakkelijk versterkt. De heer Piers van GroenLinks pleit zelfs voor een tijdelijke bouwstop. Zij willen dat er eerst goed moet worden gekeken naar de gevolgen van de oververhitte bouwdynamiek (Kuiper, 2018; AT5, 2018). Het staat inmiddels op de publieke agenda van diverse politiek partijen.