Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy Volume 37 / Number 2 / July 2017 / pp. 124-146 İstilacı Vincetoxicum türleri ve Vincetoxicum cinsinin böceklerle etkileşimi Sevda Güzel*°, Gamze Kökdl* Gönderilme: 13 Haziran 2017 Revizyon: 01 Ağustos 2017 Kabul: 21 Ağustos 2017 Özet Çok çeşitli habitatlara uyum sağlama yeteneğinde olan ve geniş aralıkta nem ve ışığa toleranslı Vincetoxicum cns yaklaşık 100 türü çermektedr. Bu türler arasında oldukça yayılmacı olan- lar bulundukları habtatlarda stlacı türler olarak floral ve faunal çeştllğ tehdt etmektedr. Bu cnse at türler taşıdıkları sekonder metaboltler nedenyle bazı özelleşmş böcek türler çn konak btk ken, bazı böcekler üzernde se beslenme caydırıcılığı, larval mortalte, büyü- me nhbsyonu, yumurtlama caydırıcılığı ve toksste gb olumsuz etklere neden olmaktadır. Elde edlen verler, stlacı Vincetoxicum türleri ile mücadelede bu türlere özelleşmiş böceklerin kullanılması ile biyolojik kontrolün sağlanabileceğini gösterirken; ekonomik olarak önemli tarım ürünlerine zararlı olan böceklerle mücadelede de botanik pestisitler olarak bu türlere ait ekstre, bileşikler ve çeşitli bitkisel ürünlerden faydalanılabileceğini göstermiştir. Böylelkle kmyasal peststlern yan etklern ortadan kaldıracak genş aralıkta etkl, hedefe spesfk, byolojk olarak parçalanablr, çevre dostu ürünlere ulaşmak mümkün olacaktır. Bu çalışmada Vincetoxicum cnsnn stla yeteneğ ve böceklerle etkleşm k farklı açıdan değerlendrlmş ve Türkye'dek durumu hakkında blgler derlenmştr. Anahtar kelmeler: Vincetoxicum, stlacı tür, pest, byolojk kontrol, botank pestst Abstract Invasive Vincetoxicum Species and Interaction of Vincetoxicum Genus With Insects Vincetoxicum genus which is capable of adapting to a wide variety of habitats and tolerant to a wide range of moisture and light contains about 100 species. Among these species, highly dif- fusive species as being invasive species in their habitats threaten floral and faunal biodiversity. The species of this genus is a host plant for some specialized insect species due to their sec- ondary metabolites, while they cause some adverse effects such as antifeedant, larval mortality, growth inhibition, oviposition deterrence and toxicity on some insects. While the obtained data * Mersn Ünverstes Eczacılık Fatültes, Farmakognoz Anablm Dalı, Mersn, Türkye ° Yazışma Yapılacak Yazar: e-posta: [email protected] İSTİLACI VINCETOXICUM TÜRLERİ VE VINCETOXICUM CİNSİNİN BÖCEKLERLE ETKİLEȘİMİ 125 show that biological control can be achieved by using insects specially adapted for combating with invasive Vincetoxicum species, it has been shown that extracts, compounds and various plant products of these species can be used as botanical pesticides in combating insects which are harmful to economically important agricultural products. Thus, it will be possible to reach a wide range of effective, target specific, biodegradable, environmentally friendly products that will eliminate the side effects of chemical pesticides. In this study, the infestation ability of the genus Vincetoxicum and its interaction with insects were evaluated from two different perspec- tives, and the information about the situation in Turkey was compiled. Keywords: Vincetoxicum, invasive species, pest, biological control, botanical pesticide 1. Grş Günümüzde brçok ekosstemn yüz yüze olduğu potansyel tehlkeler arasında egzotk btk türlernn stlası lk sıralarda yer almaktadır [1]. İstilacı karasal otların olağanüstü yayılma ve çoğalma yetenekler yerl türlern çeştllğn sınırlandırmakta ve peyzajı korumayı zorlaştır- maktadır [2]. Ayrıca doğal habtatları bozarak dünya genelnde tüm ekosstemlerde tür çeşt- llğn azaltmaktadır [3]. Her ne kadar çevresel sonuçları tam olarak tahmn edlemyor olsa da yerl türlerle aktf yer değştrmey yerl olmayan türlern stlası zleyerek byoçeştllğn kaybına neden olmaktadır. Ekologlar, son 100 yılda byolojk stlanın normalde olduğundan çok daha hızlı lerledğn tespt etmş ve bu hızla devam etmes durumunda byolojk sstemn kısa sürede oldukça homojenze hale gelerek, zamanla bazı yerl türlern azalarak yok olacağını bldrmştr [2]. Bu nedenle stlacı türlerle mücadele son dönemde gderek önem kazanmış ve bu türlerle mücadelede byolojk kontrol en etkl yol olarak gösterlmştr [4, 5]. Dünya genelnde tarım ürünlern tehdt eden brçok böcek türünün bulunduğu bilinmekte olup [4] bunlarla mücadelede kmyasal peststlern kullanımı yaygın br yöntem olarak ter- ch edlmektedr. Bu tür peststlern çevre ve nsan sağlığı üzerne olumsuz etkler kulla- nımlarını sınırlandırmakla brlkte [6, 7] böcek türler kendlerne karşı kullanılan kmyasal peststlere karşı drenç gelştrme yeteneğne de sahptr [8]. Bu tür ürünlern aşırı ve blnç- sz tüketmne bağlı olarak artan rskler nedenyle son dönemde doğal ürünlern kullanımına dayalı, çevre dostu ve byolojk olarak parçalanablr ürünlere yönelm önem kazanmıştır [6, 9, 10]. Uzun yıllardır btkler kovucu ve böcek öldürücü etkler nedenyle dkkatler üzerne çekmekte [6] ve özellkle son dönemde sentetk nsektstlern aşırı kullanımının azaltılma- sında en etkl yolun çevresel ve medkal olarak güvenl botank nsektstlere yönelm olaca- ğı düşünülmektedr [8]. Yapılan lteratür taramalarında Vincetoxicum N.M. Wolf cnsnn bazı türler üzernde özelleş- mş herbvorların bulunduğu görülmüştür [11-14]. Konak btknn taşıdığı bleşkler ve mktarı herbvorların konağı tanımalarına, bu türlere özelleşmelerne ve dğer türlere göre daha cezbe- dc bulmalarına neden olmaktadır [13]. Bu nedenle Vincetoxicum cnsne at stlacı türlerle mücadelede potansyel byolojk kontrol ajanı olarak çeştl böceklerden yararlanılableceğ dü- şünces ortaya çıkmıştır [15, 16]. Vincetoxicum cnsne at türlern halk tıbbında çok çeştl kullanımlarının olduğu tespt edlmş- tr [2, 8, 12, 17]. Bazı türler Avrupa ve Çn geleneksel tıbbında sıtma, yaralanma, ateş, uyuz ve yara tedavsnde kullanılmıştır [12, 17]. V. stocksii Al&Khatoon türünün eksternal kanserlern 126 HACETTEPE UNIVERSITY JOURNAL OF THE FACULTY OF PHARMACY tedavsnde ve nsan ve hayvanlarda yara ve zedelenmelern tedavsnde lapa şeklnde kulla- nıldığı bldrlmştr [17]. V. nigrum (L.) Moench türünün Avrupa'da geleneksel tıpta laksatf, dyaforetk, düretk, emetk ve anttümör ajan olarak kullanıldığı kayıtlıdır [2]. V. hirundinaria Medcus Anadolu’da "Kırlangıçkuyruğu" veya "Panzehrotu" olarak blnmekte olup köklernn kusturucu olarak kullanıldığı tespt edlmştr [18]. Bu tür Avrupa geleneksel tıbbında ekspek- toran [8, 19], düretk, emetk [8, 12, 19], daforetk [12], laksatf ve anttümör ajan [12] olarak oldukça genş kullanıma sahptr. Btknn ve köklernn, dekoksyon ve nfüzyon şeklnde ze- hrlenmelere ve ntokskasyonlara karşı antdot olarak günümüzde de kullanıldığı belrtlmştr [20]. Btk Fransa’da "dompte-venn" sm le blnmekte olup emetk ve ekspektoran etkler nedenyle kullanılmaktadır [21]. V. canescens subsp. canescens (Wlld.) Decne. türünün Tuncel (Ovacık) yöresnde yerel sm "zehr otu" [22] olup, fungal enfeksyonların tedavsnde meyve ve yapraklarının ezlerek harcen kullanıldığı saptanmıştır [22, 23]. Doğu Anadolu Bölgesi'nde se V. canescens subsp. canescens ve V. tmoleum Boss. türlernn yerel smnn "Zlasur" oldu- ğu ve uyuz tedavsnde dövülmüş halde dışardan kullanımlarının bulunduğu belrlenmştr [23]. Vincetoxicum cnsne at türler üzernde yapılan byoaktvte çalışmalarında antibakteriyal, antifungal [24], antdyarek [25, 26], layşmana karşıtı, antmalaryal [17], antkanser, stotok- sk [26, 27], antspazmodk [25, 26], antnflamatuvar [26], antoksdan [26, 28], antfeedant ve büyüme nhbsyon aktvteler [8] tespt edlmştr. Ftokmyasal araştırmalar Vincetoxicum cnsne at türlern sterodal glkoztler [8, 29], fenantrondolzdn alkalotler [21, 24, 27, 30, 31], terpenler [29, 32], flavonotler, saponnler, fenolkler [8, 25], sterotler [19, 29], uçucu b- leşkler, asetofenonlar [19] ve alkanoller [29] taşıdığını göstermştr. Antfeedant etk gösteren sekonder metaboltlern tüm bleşen gruplarında bulunduğu çeşitli çalışmalarla gösterilmiş ve etkili böcek beslenme nhbtör etksnn terpenler, alkalotler, saponnler ve polfenollerden ler geldğ saptanmıştır [8]. Cynanchum L., Vincetoxicum, Tylophora R.Br., Pergularia L. ve Ficus L. cnslerne karakterstk bleşkler olan [27, 33, 34] fenantrondolzdn alkalotle- rnn antnflamatuvar [33, 34, 35], antastmatk ve antanaflaktk özellklernn olduğu [36] n vvo çalışmalarla gösterlmştr. Ayrıca antvral, stotoksk [37], antfungal, antbakteryal [24, 31], antamoebk [21, 38], anttümör [33] n vtro ve n vvo olarak kanser hücre büyüme nhbsyonu [35], antlösemk [37, 38], antalerjk [36], nsektst ve nsekt antfeedant aktvtel olduğu [24, 38,37] ve bu bleşklern böcekler [39, 40], tütün mozak vrüsü [41] ve bakterlere [34, 42] karşı antbyotk aktvte gösterdğ bldrlmştr. Bu nedenle Vincetoxicum türlerinin zararlı böceklerle mücadelede kullanılabileceği düşünülmüştür. İki kısımdan oluşan bu derleme çalışmasının birinci kısmında Vincetoxicum cnsne at stlacı türler le mücadelede böceklern rolü; knc kısmında se tarım ürünler çn zararlı pestler le mücadelede Vincetoxicum cnsne at türlern rolü rdelenerek, Vincetoxicum cnsnn böceklerle etkleşm k farklı açıdan değer- lendrlmş ve bu cnsn Türkye'dek durumu hakkında blgler derlenmştr. 2. Vincetoxicum cnsne at türler ve stla yetenekler Dünya’nın tropk ve subtropk bölgelernde yayılış gösteren; 180 cns ve 2500-3000 tür le tem- sl edlen Apocynaceae: Asclepadodeae altfamlyasına at [43-45] Vincetoxicum cns yaklaşık 100 türü çeren; Asya’da özellkle dağlık alanlarda olmak üzere, Avrupa ve Kuzeydoğu Ame- rka’da yayılış gösteren br cnstr [30, 46]. Famlyanın Anadolu’da yetşen en zengn taksonu olup 8 tür ve 10 takson le temsl edlmektedr