CELOS rapporten vormen een serie interne ver­ slagen van werk verricht door studenten en leden van de wetenschappelijke staf van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek in Suriname. Landbouwhogeschool-Wageningen CENTRUMVOO R LANDBOUWKUNDIGONDERZOE K IN SURINAME

LANDBOUWBEVOLKINGE NLANDBOUWHUISHOUDKÜNDIG E VOORLICHTING INCOMMEWIJN E

(onderzoekproject no.Soc/67/2 )

DorienCE . vanWij k

Verslagva nee nonderzoe kverrich t onderleidin gva nDrs .G .Kalshove n

oktober196 7 INHOUD biz. 1» Samenvatting ...... 5 2» Voorwoord 7 3. Inleidinge nprobleemstellin g . 7 3.1.Probleemstellin g .. . . 7 3.2.He tdistric t Commewijne .• 10 3»3» Sociale voorzieningen • .....11 3.4.He tlandbouwareaa l • 13 3»5« De bevolkingva nCommewijn e 15 3.6»D eJavaans e landbouwers * 17 3.7«D elandbouwhuishoudkundig evoorlichtin g .. 18 4« Uitvoeringva nhe tonderzoe k .....20 4*1«D eoriëntati e 20 4.2.D evragenlijs t •...... •••....21 4.3»D esteekproe f .21 4.4» Verloopva nhe tonderzoe k 22 5« Resultaten 23 5.1»D eplaat sva nd eJavaans e vrouwi nhe tgezi n enhaa r bijdrageaa nhe tbedrij f »23 5»2.D elandbouwhuishoudkundig e voorlichtingi n Commewijne «31 5.3.Club se nclublede n 34 5*4.D eopkoms tva nd eclublede ne nd eduu rva n het lidmaatschap •• • 3 9 5»5»D erelati e landbouwhuishoudkunde-jeugdwerk .41 5.6.D eonderwerpe ne nmiddele nva nvoorlichtin g 41 6.Case-studie s • •••• 43 7.Literatuu r ...... 49 Bijlage1 Vragenlijs t SI " 2Maandversla g LHKRessor t Commewijne/ Marowijne -59 -. "5<* •

1. SAMENVATTING Dit onderzoek isee nonderdee lva nhe t algemene onder­ zoeknaa rd e sociologische enorganisatorisch e aspectenva n delandbouwvoorlichtin g inSuriname ,da t doorhe t CELOSi n samenwerkingme the tMinisteri e vanLandbouw ,Veeteel t en Visserijwer d opgezet.He t deelonderzoek isgerich t opd e relatie tussend e landbouwhuishoudkundige voorlichting en delandbouwbevolkin g vanJavaans eherkoms t inhe t district Commewijne.He t onderzoek iso pdezelfd ewijz e opgezet als datnaa rd everhoudin g tussend elandbevolkin g vanHindo * staanseorigin e end elandbouwhuishoudkundig e voorlichting inNickeri e (CELOSrappor tno. 1doo rMej .Martin e H.P.Jan ­ sen)» Het isgebaseer d opvijfti g gestructureerde inter­ views,aangevul dme t eenaanta lobservatie s diewerde nver ­ richt tijdens bijeenkomstenva nd e landbouwhuishoudkundige voorlichting.Voort swerde nvij fcase-studie s ondernomen» In195 7i sd elandbouwhuishoudkundig e voorlichting als onderafdeling vand eAlgemen e Landbouwvoorlichting haar werk inCommewijn ebegonnen .D e LHK (landbouwhuishoudkunde) richt zicho phe t landbouwersgezin inzij ngehee l eno pd e vrouwen inhe t bijzonder.Haa rtaa ki sd evrouwe nkenni s envaardighei d bijt ebrenge n ophe tgebie dva nkleding , hygiëne,huisinrichtin g envoedin g zodat zijvoo r zichzelf envoo rhu ngezi nee nbete rleefklimaa t kunnenscheppen . DeLH Kwerk t voornamelijkme t clubsonde rleidin gva n vrij­ willige plaatselijke leidsters,di eregelmati g doord e LHK-ster bezochtworden .Al s ergee ngoed e plaatselijke leid­ sterst evinde nzijn ,zoal s inCommewijn e invee lplaatse n hetgeva lis ,leid t deLHK-ste r zelfd egroepsbijeenkomsten . Inbijzonder e gevallen,bi jziekt e ofzwangerschap ,worde n erdoo rd eLHK-ster shuisbezoeken«afgelegd .Tijden sdez e huisbezoekenworde nd evrouwe ngeholpe nme t hetproject , waarmee zebezi g zijnó fword tvoorlichtin g gegevenove r hygiene envoeding .Verde rheef t deLHK-ste rd e supervisie overde-jeugdwer k (4H)activiteiten . Deresultate nva nhe t onderzoekkunne nal svolg t samen­ gevatworden .D e belangstelling van devrouwe nte n opzichte vand eprojecte nva n devoorlichting ,waarui t gekozenka n worden,i svri j eenzijdig.D emeest e vrouwenhebbe nee ngrot e voorkeurvoo rhe t project "kleding".Di t isto e te schrijven aanhe t feit,da t inhe t district geenconfectiekledin g te koopis ,di e opzichzel foo kt eduu ris .D evrouwe nwille n danoo kgraa g zelflere nnaaien ,oo ka lo md ebijverdiensten . Het project "voeding",da t doord eLH Kzel f bijzonder belangrijk gevondenwordt ,word t doord evrouwe n veelminde rgewaardeerd .Va n jongs afaa nhebbe n zeo pee n bepaaldemanie rhe tvoedse llere nbereiden ;z ekunne nkoken , lesseno pdi tgebie dvinde nz e invergelijkin g methe tver ­ vaardigenva nkledin gvee lminde rbelangrijk .Timmere ne n hetvervaardige nva ntriple x siervoorwerpenworde noo kvaa k gevraagd. Degemiddeld e leeftijd vand evrouwe ndi eli dzij nva n eenLH K clublig t tussend e 25e n3 0 jaar.Overigen s zijn - 6- zeerweini ggetrouwd evrouwe nli dva nee nLH Kclub .He t zijnmeesta lmeisje stusse nd ezestie ne ntwinti gjaa r dieinteress ei ndez eLH Kactiviteite ntonen .D egetrouw ­ devrouwe nhebbe nhe tt edru kme thu ngezin,he thuishoude n envaa koo kme the twer ko phe tland «Dez eouder evrou ­ wensture nechte rwe lvaa khu nkindere nnaa rd e4 Hclubs « Devoorlichtin go phuishoudelij kgebie dheef tt e kampenme tmoeilijkhede nva norganisatorisch eaard ,zoal s deonderbezettin gva nd eLH Kstaf .Oo kd eonvoldoend e ontsluitingva nhe tdistrict ,voora li nd eregentijd , bemoeilijkthe twerk .Verde rdoe ne rzic henig eproble ­ meni nd ecommunicati evoor ;d emeest e Javaansen geven. devoorkeu raa nee nleidste rui thu neige nbevolkingsgroep . -7 -

2.VOORWOOR D Dit onderzoekwer dverrich t als studie-onderdeelvoo r deafdelin g Sociologie enSociografi evoo rd eNiet-Westers e Gebiedenva n deLandbouwhogeschoo l teWageningen .Tijden s uepraktijktij d van7 maande n (maart -oktobe r1967 )wa s ikverbonde naa nhe tCentru mvoo rLandbouwkundi g Onderzoek inSurinam e teParamaribo ,He t onderzoek stond onderleidin g vanDrs .G .Kalshoven . Veeldan k beni kverschuldig d aand eAfdelin gAlgemen e Landbouwvoorlichting vanhe tMinisteri e vanLandbouw , Vee­ teelt enVisserij ,i nhe t bijzonderaa nd elandbouwhuis - houdkundige voorlichtsters vand everschillend e districten voord ewijze ,waaro p zijmi jkenni shebbe nlate nmake nme t hetwer kva nd elandbouwhuishoudkundig e voorlichting in Suriname.Mevrou w C.Li eA Ling-Emanuelsonbe ni k zeerdank ­ baarvoo rhaa rhul p enmedewerkin g bijd eintroducti e en deuitvoerin gva nhe t onderzoek.Oo k deafdelin g landbouw­ voorlichting vanCommewijn ebe ni kvee l dankverschuldigd . De ind eteks t opgenomen foto-afdrukkenwerde nte rbe ­ schikking gesteld doorL.V.V .

3.INLEIDIN GE N PROBLEEMSTELLING 3.1.PROBLEEMSTELLIN G Delandbouwhuishoudkundig e voorlichting inSurinam e is ero pgerich t omdoo rmidde lva nvoorlichtin g aand eland ­ bouwersvrouwen ind e districten,d e levensomstandigheden van degezinne nt everbeteren .Va ngrot e betekenisvoo rhe t introduceren enaanvaarde nva nnieuw emethode n isd ever -• houding tussen devoorlichtinggevend e instantie end eland ­ bouwbevolking.Aa nd e enekan t heeftme n eenorgaan ,da t vernieuwingen ophuishoudelij k terreinpropageert .Aa nd e anderekan theef tme nt emake nme tvrouwe ndi eo pee nbe ­ proefde,traditionee l bepaaldemanie rhu nhuishoude nrunnen . Vanmoede ro pdochte rworde n leef-e neetgewoonte ndoorge ­ geven.O m devrouwe n telate ninzie n dat eenander ewijz e vanbijvoorbeel d het etenbereide nbete r isvoo rhe tgezin , moetme nzee r tactvoloptrede ne nvee lgedul d betrachten. Wordenvernieuwinge nnie t tactvol geïntroduceerd, dani s dekan so pmislukke nhee lgroot .He tgevaa r isda nboven ­ dienda t eree ndusdanig eweerstan d tegenhe tvoorlichtings ­ orgaani nkwesti e ontstaat,da t erallee nmaa r sprakei s van eennegatie f effect.Vaa kka nhe t dan jarendure nvoor ­ dat erwee rme tvoorlichtin g opda tgebie d begonnenka n worden. Een omstandigheid diehe t gevenva nvoorlichtin g in Suriname bemoeilijkt isd egemengd e bevolking.Me nmoe t zeergoe d opd ehoogt e zijnva n de zedene ngewoonte ndi e bijd edivers e bevolkingsgroepenheerse n enme t eenaccep ­ tabelvoorlichtingsprogramm a voor deda gkomen .I nd e eerste -8 - plaatsheef tme nhe t probleem: "Wordtvoorlichtin g door iemandva n eenander e bevolkingsgroep geaccepteerd en heeft dezewe loptimaa l effect?",I nd e tweede plaats rijst devraa g ofd egroepe nwaaraa nvoorlichtin ggege ­ venword t gemengd,da nwe lnie t gemengdmoete nzijn . Bijd e4 Hclub s isdi t eenminde rklemmend e vraag danbi j deLH Kclubs . Het doelva ndi tonderzoe kwa 3n at egaa no fe rin ­ vloedva nd eLH Kwa s ophe t levenspatroonva nhe t Javaan­ segezi n (inhe t bijzonder deJavaans evrouwen )i nhe t district Commewijne. Bijhe t onderzoekvroege nwi jon saf : -Welk e categorieënvrouwe ndoo rd evoorlichtin g bereikt worden.O m datui t tevinde nwerde nd egegeven sva n deondervraagd evrouwe ngesplits t naarleeftijd ,gods ­ dienst,schoolopleidin g enbedrijfsgrootte ; -welk e behoefte aanvoorlichtin g bijd evrouwe nbestaat ; welkbehoefte-patroo n doord eLH Kword t gezien;o p welkemanie r deze tweevaa k tegenstrijdigegezichts ­ puntenme t elkaari novereenstemmin g gebrachtworden ; -welk ewijz eva nvoorlichtin g doord evrouv/e ngepre ­ fereerdwordt ; -welk e categorievrouwe nhe t duidelijkstdoo rd evoor ­ lichting beïnvloedword t enda t inhe t bijzonderme t betrekking tot deleeftijd . Bijhe t onderzoek gingenw eui t vand evolgend everonder ­ stellingen: -D e LHKzo uhe tmeest e contact hebbenme t debeter-ge - situeerden,vee lminde r contact met dealler-armsten ; -he t lidmaatschapva nd eLH Kzo uafhankelij k zijnva n deleeftij dva nd evrouwen .D e jongeren zoudenmee r belangstelling hebbenvoo rd evoorlichtin g dand eoude ­ ren; -d eLH Kzo uvri jweini g contact hebbenme t deniet-leden ; -d egrot e trekva nhe t plattelandnaa rd e stad zouee n grootverloo pva nd elede nte ngevolg ehebben ; -d ewense nva nLH Kzijd e enva nlandbouwersvrouwe n ten aanzienva nhe tvoorlichtingsprogramm a zoudennie tal ­ tijdgelijkluiden d zijn.D evrouwe n zoudendirec t resultaat willenzien ,terwij ld eLH Kzic hmee rzo u willenrichte no pdi evor mva nvoorlichting ,waarva n het resultaat pas oplang e termijnmerkbaa ris .

- 10-

3.2.HE TDISTRIC T COMMEWIJNE Tenweste nva nd e Surinamerivierlig t het district Commewijne, dat intweêè* ngedeel dword t doord eComme - wijnerivier.Hierdoo rval t het bewoonde deelva nhe t distrietuitee ni ntwe egebieden :ee ntamelij kgeïsoleer ­ de strook opd erechteroever ,di e loopt totaa nd eplan ­ tageAllianc e enee nstrook , die begint bijJagtlus t en langsd elinkeroeve r loopt tot aanNieu w Land.Verde r vindtme nklein evissersnederzettinge n langsd eMatapica . Sindsd eOost-Y/est-verbindin gklaa ris ,waardoo r eengroo t deelva nhe t district,da t tot die tijd onbereikbaarwa s voorgemotoriseer d verkeer,ontslote nwerd ,kom t eroo k lintbebouwing aanweerszijde nva ndez eweg .He t in cul­ tuurbrenge nva n destroke nlan d langsd ewe g (groten­ deelsheef tme nhie rt emake nme t onwettige occupatie), iszee raantrekkelijk .I nd e eerste plaats isbi jd eaan ­ legee ndee lva nde.aangrenzend e bosschage gekapt eni n de tweede plaats istijden s degrot e brand ind e droge tijdva n196 4nogmaal s eengroo t stuk bosgedecimeerd . Verdermaak t het feit,da tme n zelfgemakkelij k envlu g ind e stadka nkomen ,landbouwprodukte nka n transporteren enversnaperinge nka nverkope naa nvakantieganger s en toeristen,he twone nlang sdez everkeersadei *zee raantrek ­ kelijk. De belangrijkste wegen inhe t district zijnbehalv e dehierbove nvermeld e Oost-West-verbindingd ewe gva n Meerzorgnaa rNieu wAmsterdam ,va nNieu wAmsterda mvi a Mariönburgnaa r Spieringshoek end e binnenweg Alkmaar- Tamanredjo.D elaatst evormd evóó rhe tgereedkome nva nd e Oost-West 8 jaargeleden ,d e enigevoo r gemotoriseerd verkeer bruikbare verbinding tussenTamanredj o end eres t vanhe t district.Naas t dezewege nove rlan d zijnd ewege n overwate rva nnie t teonderschatte n belang.Voo rd econ ­ tactenme t deander e districten isme nafhankelij k van officiële veerdiensten endoo rparticuliere n geëxploiteerde gemotoriseerde korjalen.D e rechteroever end eklein edorp ­ jesaa n de boven-Commewijne,waa rvoornamelij k Bosland­ creolenwonen ,zij nuitsluiten d perboo t tebereiken . Detotal e oppervlakte vanhe t district is411 0km.2 , waarmeehet ,zoal sui t onderstaande tabela ft eleze nvalt , eenva nd ekleinst e districtenva n Suriname is. Tabel1 « Oppervlakten vand e districten Nickerie 64.610+ 1414 0km 2 (betwist gebied) Coronie 1.620 " Saramacca 23.420 " Brokopondo 21,440 " Paramaribo 24 " Suriname 2.616 " Commewijne 4.110 " Marowijne 49.980+34.19 0 " (betwist gebied) totaal 216.150km 2 Bron:afd .Statistie kva nL.V.V . Vandez e411.00 0h aword t slechts6.98 6h avoo r landbouw­ doeleindengebruikt .D eres t bestaat uit oudeverlate n - 11-

plantages,overwoeker d doorsecundai r bos,e nui t oerwoud» Eindmaar t 1964ha d Commewijne 20.002inwoners ,di t isrui m6,2 $va nd etotal e bevolkingva n Suriname.Ee nop ­ vallendverschijnse l is,da tmee rda nd ehelf tva nd ebe ­ volking bestaat uitmense n jongerda n 20 jaar.D emidden ­ categorie van 20-40 jaari szee rschaar sbezet ,terwij l de categorie 60e noude rwee r zeervee lmense ntelt .Di t verschijnselword t besproken inparagraa f3« 5 "deBevol ­ kingva nCommewijne" . 3.3- SOCIALE VOORZIENINGEN Devolgend e onderwijsinstellingen treftme n inComme ­ wijneaan : Kleuterscholen Alkmaar (dependanceva nd eL Sva nTamanredjo ) Leliëndaal. LagerOnderwij s 5 scholen infieerzorg 1 school " Lust enRus t 1 NieuwAmsterda m 1 Mariënburg 1 LeliSndaal 1 Alkmaar 1 Tamanredjo 1 Slootwijk. Uitgebreid LagerOnderwij s Leiïëndaal "" Nieuw Amsterdam Voorvoortgeze t onderwijs zijnd e districtsbewoners aangewezen opd e stad.Bi jdez e lijstmoe t echterwe lvermel d worden, dat deschole nva nMariënbur g enSlootwij khee l kleinzijn .He tvoortbestaa nva nd elaatst e iszelf szee r dubieus.Doo rhe twegtrekke nva nd eToegoeneze ni she t nietmee rverantwoor d om deze schoolvoor t telate n bestaan ennaa rall ewaarschijnlijkhei d zalhi joo kwe l opgeheven worden.D e schoolva nMariënbur g isz oklei n omdat demees ­ tekindere n die ind eomgevin gwone nnaa rd e schooli n Lcliëndaalgaan .To tvoo rkor twa s erno g eenlager e school opWederzorg ,maa rdez e isbi jgebre kaa nbelangstellin g op­ geheven.D ekindere n die tenweste nva nd ewe gAlkmaar - Tamanredjowone nmoete n overhe t algemeengrot e afstanden afleggen om bijee nschoo l tekomen .Ee ngrot ehandica pvoo r het onderwijs is,da t bijnaa lhe t onderwijzend personeel inParamarib owoon t enelk e dagnaa rhu n schooli n Commewijne pendelt.Da t de onderwijzershierdoo rweini g van dehuise ­ lijke omstandighedenva nhu nleerlinge nweten, i s zondermee r duidelijk. Demedisch e voorzieningen zijn devolgende .E rzij n doktoren inNieu wAmsterda m enMariënburg .D e artsva n NieuwAmsterda m verleentmedisch e bijstand aand emense ndi e - 12- wonentusse nNieu wAmsterda m enMeerzor g enNieu w Amsterdam enVoorburg .D eart sva nMariënbur g behandelt demense ntus ­ senMariënbur g enWederzor g entusse nAlkmaa r enTaman - redjo.I nMariënbur g isee nhospitaal ,da t opd enomina ­ tie staat omafgebroke n teworden .Voo ropnam e inhe t ziekenhuis isme ndu saangeweze n opParamaribo .Da nzij n erno g poliklinieken inNieu wAmsterda m enZoelen .I nd e toekomst komt eréé ni nMariënbur g inplaat sva nhe t hospitaal. InNieu wAmsterda m enLeliëndaa lwone nver ­ pleegsters,di eassistere nbi jbevallinge ndi e thuis plaatsvinden.Dez everpleegster sworde n ophu nbeur tweer # geassisteerd doorJavaans e vroedvrouwen (dukunbaji) , dienie t zelfstandig eenbevallin gmoge nleiden ,wa tna ­ tuurlijknie twi l zeggen,da t ditnooi tgebeurt « InNieu wAmsterdam , Zoelen,Mariënbur g enBakda m heeftme n electriciteit.He t grootste probleemva nhe t district isd ewatervoorziening . Commewijne staat bekend als éénva n dedroogst e districtenva n Suriname;di t jaar (1967)vorm t eengunstig euitzondering .He tregen ­ water,i nd enatt e tijd opgevangen,i sdoorgaan sontoe ­ reikendvoo rd edrinkwatervoorzienin g gedurende dehel e droge tijd.Va noverheidsweg e distribueert men bijgrot e schaarstewe lwa twater ,maa rvaa k zijnd emensen ,voora l alsd edrog e tijdlan g duurt,oo kvoo rdrinkwate r opput ­ tenaangewezen . Derecreatiemogelijkhede nva nhe t district beperken zichgrotendeel s tot filmavonden.Me nvind t diverse bios­ copen,waa r 2à 3avonde npe rwee k filmsvertoon dv/orden . Verder worden eri nenig e recreatiegebouwen regelmatig dansfeestengeorganiseerd , die bijzonderi ntre kzijn « Daarnaast vormen de Javaanse feesten enreligieuz e plech­ tigheden eenvoornaa m onderdeelva nhe t culturele leven vand eJavane n inCommewijne . Detwe e centrava nhe t district zijnNieu wAmsterdam , waard e bestuursgebouwen gevestigd zijn,e nMariënburg,da t Commewijne denaa mvan"he t districtva n de Suikere nd e Rum"gegeve nheeft .Behalv e eennaa mgeef tMariënbur g ook werkgelegenheid aan180 0arbeider s(grotendeel s Javanen) dieal srietkapper s ind erietvelde nwerken . Mariënburg, eigendomva nd eRubbe rCultuu rMaatschap ­ pijAmsterdam,heef t eenareaa lva n 3800ha ,waarva ne r 2000i nprodukti e zijn.He tareaa lomva t devolgend e oude plantages:Belwaarde ,Zoelen ,A laBonn eHeure ,Geertruiden - berg,Mariënbur g enElle n (ziekaar to p biz. 9K Eengroo t deelva nd ewerknemer s iswoonachti g indoo rd e maatschappij beschikbaargesteld e complexenva nwoningen , de zgn."kampongs" .Dez ekampong svind tme n inMariënbur g zelf, inBakdam , Zoelen eni nRichelieu ,ee nnieuw evesti ­ gingaa nd e zuidkant vand eOost-West-verbinding .Ee nan ­ derdee lva nd ewerknemer ska nechte rgee nafstan d doen vanee neige nkostgrondj e enprefereer the twone no pd e "plantage" bovenhe t comfort vanhe twone ni nee nkampong , d.w.z.vri jelectriciteit ,vri jwone n engrati smedisch e behandelingva nhe thel e gezin.He twone n opd eplantag e betekent:he thure nva n eenstukj e grondva nhe tgouverne ­ ment ofva nd e eigenaare ndaaro p zelfee nhui sbouwen . - 13 -

Deres tva nhe t landword t gebruikt voor deverbou wva n rijst,groente n eneventuee lno gwa tvruchtbomen .Dez emen ­ senhebbe n zichvoornamelij k opd eoud eplantage s ind e buurtva nMariënbur g gevestigd, zoals Jagtlust,Lus t enRust , MonTreso re.a .Ee nzee rbelangrijk e groepwerknemer sva n Mariënburg woont inTamanredjo .Dez e Javaanse nederzetting isomstreek s 1930gestich t door1 1gezinnen ,di eweggetrok ­ kenware nui t Mariënburg, omdathe tgemi sva n eeneige n stukgron dhe nt e zwaarviel . Zehebbe n eenstu k bosopen - gekapt enhuize nneergeze t ensawah' saangelegd .Toe nan ­ dere Javanen zagen,da t dit experiment,waa r zijaanvanke ­ lijk sceptisch tegenover stonden,ee nsucce swas ,zij ne r meernaa rd enieuw enederzettin g getrokken,(Zie voor een uitvoerige beschrijving:G.D .va nWengen ,Rappor t over Tamanredjo,1961. )Momentee lheef t Tamanredjo eeninwonerta l van+ 100 0mensen » De bevolking bestaat voor hetovergrot e deel"~uitJavanen .Oostwaarts ,naa rOrleanakree k toe,wonen watHindostanen , diei nhe t economischleve nva n Tamanredjo eenvri jbelangrijk e rol spelen.He tzo uechte rt eve rvoe ­ reno mhie rn u diepero p int egaan .V/ee ree nande rdee l van dewerknemer swoon t opd erechteroeve rva nd oCommewijn e enpendel t dagelijks ope nneer . Voord eMaatschappi j ishe the t gunstigstal shu nwerk ­ nemers ind ekampon gwonen, d etypisch e Javaansewoonwijk « Devervoersmogelijkhede n vanhe thui snaa rhe twer k zijn dangering ,bovendie nka nme nbi jwegblijve nva n dewerk ­ nemervri jgemakkelij k achterhalenwaaro m hijnie tversche ­ nenis .Oo khe t risico dat dearbeider s zeer onregelmatig verschijnen, omdat zeo phu n eigenlan dmoete nwerken ,i s veelminder .He twone n ind ekampon gword t danoo kz oaan ­ trekkelijkmogelij kgemaakt .I nMariënbur gword t ophe t ogenblik eennieuw e "stenenkampong "neergeze t eni n Richelieuheef tme n zelfshuurkoopwoninge n trachtent e stichten.Da t experiment is echternie t gelukt,omda t de Javanenhe t idee dat ze over2 5 jaarda thui shu n eigendom kondennoeme nnie t aanlokkelijk genoegvonde n omdaa rjaar ­ lijks eenbepaald ,vri jklei n bedragvoo rnee rt etellen .He t aantrekkelijkeva nd ehuize n opRichelie u is,da t eree n stukje grondwaa rpad i opverbouw d kanv/orde nvla k achter hethui sligt .Oo kd eander e kampongsgeve n deJavane nd e mogelijkheid om zelfwa t gewassen teverbouwen .He tgrot e nadeeldaarva n is,da t deze grondjesmeesta lnoga lve rva n dehuize nliggen .Toc hword t ookdaa rvri jvee lgebrui kge ­ maaktva n demogelijkhei d om zelfwa tvoedselgewasse nt e verbouwen.

3.4.HE T LANDBOUWAREAAL Het totale landbouwareaalva n Commewijne bedraagt 6.997ha ,waarva n 6.317 havoo rbouwlan d en68 0h avoo r grasland gebruiktworden . InCommewijn e isd everdelin gva n delandbouwbe ­ drijven overd everschillend e grootteklassen devolgende . -1 4-

Tabel2 .Bedrijfsgrootte ne naantalle nbedrij ­ veni nCommewijn e(1966 ) grootteklasse aantal opp »pad ii nh a 0- &h a 804 229 *- 1» 536 373 1 - 2" 391 486 2- 3 " 94 211 3- 4 " 29 96 4- 5 " 16 68 5- 6» 4 21 6- 8 " 9 62 8- 1 0 " 4 32 - 10- 1 2 " - 12e n groter 7 176 totaal 1894 | 1754 Bron:Padi-areaalopnam eva nL.V.V .196 6 Depercentage si nd edri ekleinst egrootteklasse nzijn : grootteklasse percentage 0- £ ha 42,5 £- 1 » 28,3 1- 2 » 20,7 totaal 91,5 Indez etabelle nzij nd ecitrus -e nbacovenbedrijve n dieme nhoofdzakelij k inVoorbur gvind te n2 - 3 h agroo t zijn,nie topgenomen .Eveneen si she t3*80 0h ametend e areaalva nMariönbur gnie tmeegeteld ,waardoo rhe tgrot e verschiltusse nhe ttotal elandbouwareaa li nCommewijn e enhe tareaa lva ndez etellin gverklaar dwordt . Ongeveer40 $va nhe ttotal elandbouwareaa lword tge ­ bruiktvoo rd egrootlandbouw , deres tvoo rd eklein - landbouw.Dez etwe evorme nva nlandbouwuitoefenin gzij n nauwme telkaa rverbonden ,I nd emeest egevalle ni sd e plantage-arbeiderpar1?-tim elandbouwer .Vandaa rhe tgrot e aantalsnipperbedrijven . Eveneenska nme nui td egegeven s concluderen,da td ekleinlandbou w alsnevenberoe puitge ­ oefendwordt .He ti sonmogelij ko mgezinne nva ngemiddel d vijf,ze spersone nt eonderhoude nva nd einkomste nva nder ­ gelijkeklein ebedrijven .Ui the tonderzoe ki soo kwe lge ­ bleken,da the tmerendee lde rgeïnterviewd egezinne nneven ­ inkomstenheeft .Di tword ti nhoofdstu k5 uitvoerige rbe ­ sproken. -1 5-

Het grondgebruik inCommewijn e isal svolgt : rijst 70$ meerjarigegewasse n 5$ overige " 17$ grasland 8$ Bron:"D eregional e Ontwikkelingva nd eLandbouw" , MemorandumBL O1966 , Dekleinlandbouw ,draag t duidelijkhe tstempe lva n subsistence landbouw:klein e arealenme tpad ie ngroente n vooreige nconsumptie .Duidelij k zijnd eJavaans e boeren teherkenne naa nhu nnett e ervenme teenvoudig emaa rkeu ­ rig onderhoudenhuizen « 3.5.D EBEVOLKIN GVA NCOM.IEWIJN E Zoalsui tonderstaand e tabellenafgeleze nka nworden , vormend eJavane nd emeerderhei dva nd edistrictsbevolking . Tabel 3*D ebevolkingscijfer sva nSurinam ee n Commewijne mannen vrouwen totaal Suriname 161.855 162.356 j 324.211 Commewijne 10.343 9.676 | 20.022 Bron: "Suriname incijfers "no .3 3apri l1965 ,A.B.S . Commewijne heeft 6,4$va nd etotal e bevolkingva nSuriname . Tabel4 «D ebevolkin gva nCommewijn e verdeeld naarlandaar d mannen vrouwen totaal percentages Creolen 905 708 1.613 8,1 Hindostanen 3.403 3.314 6.717 33,5 Javanen 5.773 5.460 11.233 56,1 Indianen 111 79! 190 0,9 Chinezen 58 39 97 0,5 Europeanen 49 41 90 0,5 Overigen 44 38 82 0,4 totaal 10.343 | 9.679 20.022 100,0 Bron:Volkstellin g 1964AB S"Surinam ei ncijfers "no .33 . De leeftijdsopbouw vand eJavaans e districtsbevolking vertoont enigekenmerkend e eigenaardigheden,zoal st ezie n isaa nd ebevolkingspyramid eo pblz .16 . -1 6-

BEVOLKINGSFYRAHIDEDE RJAVANE NI NCOMMEWIJN E

Mannen Vrouwen 80- (onbekend322 ) /1 (onbekend275 ) 75- .79

70- 74

65- r6 9 |

60- 64 - 55- 59

50- 54

45- 4S)

40- 44 35- 39 r 30- 34

25- 29

20- 24

15- 19 10- 14 5- 9 0- 4 i i i I'I t t o o o o o o o o O O O O o o o o O o o o o o o o o o o O O o o o o O ü o\ 00 c- vo IT\ "3- en CM H H CM rn «t in VO t- co absoluteaantalle n Bron:3 eVolkstellin gA.B.S .maar t1964 . - 17-

Dezevertoon t eenzee ronregelmatig e opbouw eni sva nhe t zg.ingesnoerd etype .D e jongereleeftijdsgroepe n zijnnor ­ maalvertegenwoordigd .D eleeftijdsgroepe n ind emidden ­ sectorzij nechte rnaa rverhoudin g zwakbezet ,waarbi j voorald e45-4 9groe puitzonderlij k klein is.Daa rtegenove r zijnd egroepe naa nd eto pva n depyramid e zeerster kver ­ tegenwoordigd. Vand etotal e bevolkingwa s inmaar t 1964rui m 61$ jongerda ntwinti g jaar.Rui m 17$ha d deleeftij dva nvijf ­ tig jaaroverschreden .D e bevolking ind emiddelst eleef ­ tijdsgroepen is ondervertegenwoordigd,waaraa ngebre kaa n eneenzijdighei d vanwerkgelegenhei d inhe t district en tevensd elag e statusva n delandbou w debet zijn.Di tver ­ oorzaaktwee ree ngrot etre kva nhe t plattelandnaa r desta d tijdens deproduktiev e jaren.Vaa k echterkome nd emense n naarhe tdistric t terugal s zenie tmee rkunne n ofhoeve n tewerken .Di t laatste draagt bijto td erelatie f sterke bezettingva n dehoger e leeftijdsgroepen,

3.6.D EJAVAANS E LANDBOUWERS De Javanenvorme nd emeerderhei d van dedistrictsbe ­ volking,Commewijn ei sbovendie n ookhe t Javaanse district bijuitstek .Rui m 23$va nall e Javanenwoon t er.Va nd e totale Javaanse bevolkingsgroepwoon t 92$i nd edistric ­ ten.E r zijn 2093Javaans e landbouwbedrijven inCommewijn e met eenoppervlakt e cultuurgrond van 2878ha .Di tgeef t eengemiddeld e bedrijfsgrootteva n1,3 7 ha.He tverschi l tussendez e 2878h a enhe t intabe l 2gegeve ngetal ,ont ­ staat doordat bijdez e 2878h ad e citrus-,bacove - en groente-arealengetel d zijn,terwij ld e175 4h ava ntabe l 2 alleenbetrekkin ghebbe n ophe t padi-areaal.O pdez ebe ­ drijvenword t voornamelijk rijstverbouwd .D epad iva nhe t bedrijfword t bijnaaltij dvoo r eigenconsumpti e gebruikt. Af ento eworde n enige zakkenpad iverkocht ,maa r doelva n delandbou w ishe t beslistniet .Naas t derijs tworde ne r ookgroente ngeteeld , ookhoofdzakelij k vooreige ngebruik . Bovendienworde n door sommige boerenpinda' sverbouwd .Dez e wordengrotendeel sverkoch t aanopkopers .Daarnaas t worden depinda' s doord elandbouwersvrouwe n thuisverwerk t tot allerlei Javaanse lekkernijendi eaa nschoolkindere n ofo p demark t zowel inCommewijn e alsi nd e stadverkoch tworden . Naast deze landbouwgewassen,houde nd emeest e boeren nogwa tvee .Di t beperkt zichechte ri nd emeest e gevallen tothe thoude nva nwa t kippen,di e eveneens grotendeels vooreige nconsumpti e gebruikt enslecht s zeldenverkoch t worden.Enkel e landbouwershebbe nee npaa rmelkkoeien . Graslandhebbe nz emeesta lniet .He t benodigdegra sword t doord egezinslede n langstransrande n enva nniet-geöccu - peerde percelengesneden .D ekoeie n eneventuee ld egeiten , diei kmaa r zeersporadisc haangetroffe nheb ,worde nmees ­ talgebruik t alsgeldbelegging .Bi jhuwelijken ,geboorten , besnijdenissenetc .worde nd ekoeie nverkoch t omove rcon ­ tantgel d tekunne nbeschikken .Oo kword tvaa k tussen -1 8-

plant-e noogsttijd ,al sd epadivoorraa dva nhe tvorig e jaarbegin tt eslinken ,wa tve everkoch to mt evoorzie n ind enoodzakelijkst elevensbehoeften .Vaa kkom tme noo k hetvolgend etegen .Ee nboe rkoop tee nkal fvoo r+ f.75,- , fokthe to pe nverkoop the tzodr ahe tvolwasse nis "voo r Sf.250,-«Voo rda tbedra gkoop thi jeers twee réé no f tweekalvere ne nd eres tbesteed thi jvoo rd enoodzake ­ lijkstegezinsuitgaven ,feeste ne neventuee lsierade n voorvrou we ndochters « Bijnaall elandbouwer shebbe nnaas the tinkome n uithu nbedrij fno gee nvri jregelmati g inkomenui tloon ­ arbeid•Relatie fweini gboere nleve nuitsluiten dva nwa t hunbedrij fopbrengt .Degenen ,di eva nhu neige nbedrij f leven,valle nbuite nd edri ekleinst egrootteklasse n (zietabe l2) . Naastd eactiviteite no peige nbedrij fe nd eloon ­ arbeidword te rdoo rd eJavaans elandarbeide re nmee r nogdoo rzij nvrou wvee lvi sgevange ni nd ezwampen «Oo k dezevisvangs tdien thoofdzakelij kvoo raanvullin gva n heteige nvoedsel .Slecht szelde nword te rvi sverkoch t enal sda the tgeva lis ,i nhee lklein ehoeveelheden . De jongereJavane ni nhe tdistric thebbe nvaa kgee n sawah'smee re nwerke nallee ni nloondienst .D estatu s vanlandbouwe ri slaa ge nbovendie nbied the tleve ni nd e stado fi nd earbeiderswijke nva néé nva nd eoud eonder ­ nemingenhe ömee rcomfor te nmee rtoekomstmogelijkhede n danhe twone no pd eplantag ei nhe tdistrict . 3.7.D ELANDBOUWHUISHOUDKUNDIG EVOORLICHTIN G Delandbouwhuishoudkundig evoorlichtin g (LHK)i see n onderafdelingva nd eafdelin gAlgemen eLandbouwvoorlich ­ tingva nhe tdepartemen tva nLandbouw ,Veeteel te nVisse ­ rij (IW). Tenbehoev eva nd evoorlichtin g ishe tlan d verdeeldi nressorten .D evoorlichtin gword tgegeve ndoo r eenressortata fonde rleidin gva nd eressortleider .D e landbouwhuishoudkundigevoorlichtste r (LHK-ster)ressor ­ teert,wa td eadministratiev ekan tva nhe twer kbetreft , onderd eressortleider .D etechnisch easpecte nva nhaa r werk wordenbeoordeel ddoo rhe thoof dva nd eLH Kt ePa ­ ramaribo.O phe tmomen tva nonderzoe kwa sdez epos tvacant « Elkemaan ddien td eLHK-ste ree nversla gi nbi jd e ressortleidere nhe thoof dva nd eLHK ,waa rhe taanta l clubbijeenkomsten,huisbezoeken ,demonstratie se noverig e activiteiteni nvermel dstaan ,beneven sd evorderinge ndi e metd everschillend eprojecte ngemaak tzij n(zi eBijlag e3) « Verderword te ree njaarversla gdoo rd eLHK~ster sgeschreve n enmoe te ri njanuar iee nwerkprogramm avoo rhe tkomend e jaaringedien dworden .Een spe rmaan di se ree nvergaderin g inhe topleidingscentru mi nParamaribo .Tijden sdez ebij ­ eenkomstenworde neventuel emoeilijkhede nbesproken .Som s krijgend eLHK-ster so pdez eda gtrainin gi nee nbepaal d onderwerp.Vaa kword te ree nlezin ggehouden . Hetdoe lva nd elandbouwhuishoudkundig evoorlichtin gis : delandbouwersvrouwe nt ehelpe nbeter ee nmee rproduktiev e -1 9- burgerst eworde n(Handleidin gvoo r LHK).Di tdoe ltrach t ment ebereike ndoo rvoorlichtin gt egeve nme tbehul pva n lessene ndemonstratie saa ngroepe nvrouwen ,verenig di n zogenaamdeLH Kclubs .D emees tgebruikt ewerkwijz ei sd e demonstratie.Echt elesse nworde ndoo rd emeest evrouwe n nietz ogewaardeerd .Lieve rzij nz ezel fme tiet sbezig , danallee nmaa rt emoete nluisteren »Ookword te rtijden s huisbezoekenvoorlichtin ggegeven .Da tgebeur tvoora ltij ­ densziekt eo fzwangerscha pva nd eclubleden . Hetideaa lva nd eLH Ki so mdez eclub sformee lt eor ­ ganiserenme tee ndemocratisc hgekoze nclubbestuu re nme t "projectleidsters".Di tzij nvrouwe ndi edoo rd eLH Kge ­ traindworde ni nee nbepaal dprojec te nd edemonstratie s leiden.Naas tdez eprojectleidster sheef t menoo kplaat ­ selijkeleidsters .Dez eleidster szouâa id esupervisi eove r eenclu bhebben ,d ezor gdrage nvoo ree ngoed egan gva n zaken,he tmateriaa londe rhaa rhoed emoete nneme netc .e n daardoord eLH Kbijzonde rnuttig edienste nbewijzen .D e LHK-sterszoude nda neenmaa lo feventuee ltweemaa lpe r maandee ncontrole-bezoe kaa nd eclub skunne nbrenge ne n verderd eplaatselijk e end eprojectleidster smoete n blij­ ventrainen .He tnie telk ewee khoeve nbezoeke ne nleide n vanee n clubbijeenkomstbeteken tee ngrot etijdbesparing . Dezetij dzo uda nwee rbestee dkunne nworde naa nhe tafleg ­ genva nhuisbezoeken ,he tonderzoeke nva nmogelijkhede nvoo r hetoprichte nva nee nnieuw eclu be nhe tbezoeke nva nniet - leden,m.a.w,uitbreidin gva nhe taanta lmense nda tdoo rd e voorlichtingbereik twordt .He tvinde nva nplaatselijk e leidstersblijk ti nd epraktij knie tgemakkelij kt ezijn . Voord eopleidin gvoo rLHK-ste rkome nallee nvrouwe n meteinddiplom aMul oi naanmerking .N ahu nselecti emoete n dezevrouwe neers tee ncursu sva nnege nmaande ni nhe top ­ leidingscentrumi nParamarib ovolgen .Indertij dwerde nz e vooree néén-jarig ecursu sHom eEconomie snaa rPuert oRic o gezonden.He tvolge nva ndez ecursu swer dmogelij kgemaak t doordathe tSABT S(Surinaams-Amerikaan sBurea uvoo rTech ­ nischeSamenwerking )gelde nbeschikbaa rstelde .I n196 1 werdenechte r geen beurzenmee rvoo rPuert oRic obeschik ­ baargesteld .D enege nvrouwe ndi eda tjaa raangenome nwa ­ ren, hebbenee nopleidin gva nanderhal f jaari nParamarib o gehad,maa rdoe nverde rprecie shetzelfd ewer kal sd ean ­ dereLHK-sters .N adez e negen, meisjeszij nto to phede n geen nieuwemee ropgeleid . Per1 septembe r196 7zij ne rmed edoo rd eontslagnam e vanhe tvroeger ehoof dva nd eafdelin gMevrou wSilo svri j ingrijpendeveranderinge ni nhe tLH Kapparaa topgetreden . Devroeger eLHK-ste rva nNickeri ei snaa rd esta doverge ­ plaatst.Haa rtaa kword tcoördinati ei nhe tLH Kwer kt e brengene nzake no pord et estelle ni nhe topleidingscen ­ trum.Teven sza lzi jnaa rall ewaarschijnlijkhei dbelas t wordenme the topleide nva nnieuw eLHK-ster saangezie nd e LHKdringen dbehoeft eheef taa nuitbreiding .Verde ri szi j belastme tee ndee lva nd eadministrati e enme the tafleg ­ genva ncontrolebezoeke n in deverschillend edistricten « - 20-

Deze controlebezoeken zijnzowe lbestem dvoo rd ever ­ schillende districtsleidsters alsvoo rd e plaatselijke leidsters.Verwach tword t dat zija fe nto e eentrainings ­ middag geeftvoo rd eplaatselijk e leidsters inhe t dis­ trict;di tal safwisselin gva nd egewon e training door deLHK-sters . Debezettin gva nhe t LHKapparaa t isal svolgt : 1 voorlopighoof d LHK 1 supervisor onhoofdassisten t 1 hoofdassistent,teven sLHK-ste ri nBrokopondo . Benevens dezepersone n zijne rno g zevenLHK-sters ,di e hunopleidin g inPuert o Ricohebbe ngenote n entwe e opzichteressen,di e eenl èjaa rdurend e opleiding in het Centrum inParamarib o hebbengehad .D ehoofdassisten t heeft de supervisie overd eLHK-ster s end e opzichte­ ressen.D ehoofdassisten t vanBrokopond o isallee nver ­ antwoordingverschuldig d aanhe tvoorlopi ghoof d vand e afdeling. Van1 apri l196 2to t 1septembe r196 7heef t eene n dezelfde LHK-ster inCommewijn evoorlichtin g gegevenaa n delandbouwersvrouwen ; zijheef t duidelijkhaa r stempel gezet ophe t LHKwer k daar.He tkantoo r is ondergebracht inhe tgebou wva nL.V.V .t eNieu wAmsterdam .

4*UITVOERIN G VANHE T ONDERZOEK 4.1.D EORIËNTATI E Omkenni s temake nme the twer kva nd elandbouïrhuis - houdkundigevoorlichtin gwerde ngedurend e 3weke nd e ressorten ind ebuur tva nParamarib o bezocht.D ebezoe ­ kenduurde ndri e totvij fdagen .I ndi e tijdwerde nver ­ schillende huisbezoekenma t de LHK-stersafgeleg d en leidsterstrainingen endemonstratie s (voornamelijk op het gebiedva n devoeding )bijgewoond .D etij dwaari n dezeallereerst e kennismaking viel,v/a shelaa snie t erg gunstig.I nverban dme t deverkiezinge nva nmedi omaar t 1967hadde nd emeest emense nander e zakenaa nhe thoof d enston d depolitie k opd evoorgrond .Desalniettemi nhe b iki ndez e periode eenvri jduidelij k beeldva n degan g van zakenkunne nkrijgen . Nadez ealgemen e oriëntatie volgded ekennismakin g methe tvoorlichtingswer ki nCommewijne .Daarn agin gi k voor 3i maandnaa r Commewijne.I ndez etij dwoond e ik inhe tlogeergebou wva nMariënburg ,da t ideaalwa s door zijncentral e liggingt.o.v .he t gebiedva n onderzoek. De eersteweke ni nCommewijn eware noo kwee rva noriën ­ terendeaard .E rwer dkenni sgemaak tme t dedivers e clubs.I ndez e tijdko ni kmeerijde nme t deLHK-ster , luisterde bijhe t afleggenva nhuisbezoeke n enkee kwa t ertijden sd elesse ngebeurde .Hiern awerde n ervij fcase ­ studiesondernomen ,waarbi jd eLHK-ste rverschillend e malenal stol k optrad.Divers e gesprekkenme t de LHK-ster zijntoe ngevoerd ,di e evenalsd ecase-studie s eenbro n - 21- van informatievormde nvoo rhoofdstu k 5»Daarnaas t werden demaand -e n jaarverslagenva n deLHK-ste rdoorgenomen . Het terreinva nonderzoe k bestondui the tgebied ,waa r deLH Kclub sha d opgericht;he t geheelomvatt e devolgend e plaatsenme t dedaartusse nliggend e stegen: Peperpot Alkmaar Meerzorg Nijd enSpij t Jagtlust MonTreso r Lust enRus t Wederzorg NieuwAmsterda m Tamanredjo Voorburg Margrita Zoelen 4.2.D EVRAGENLIJS T Opbasi sva n devij fcase-studie s end egegeven sver ­ kregeni nd eoriëntatieperiode ,wer d eenvoorlopig evragen ­ lijst opgesteld.Oo kd eobservatie s tijdensclubbijeenkom ­ sten,demonstratie s enhuisbezoeke nvormde n eenbro nva nin ­ formatie.D evoorlopig evragenlijs t bevattevri jvee l open vragen.Aa n dehan dva nvie rproefinterview swer d devoor ­ lopigevragenlijs t getoetst.Enkel everanderinge n en bij­ voegingenwerde nn agepleeg d overlegme t Drs.Kalshove nuit ­ gevoerd.I ndez e periodewer d ookvee lgesproke nme t de LHK-ster.He t resultaatwa s eengedeeltelij k geprecodeerde vragenlijst. 4.3.D E STEEKPROEF Voorhe t onderzoekmoeste n 50Javaans e landbouwersvrou­ wengeïnterview d worden.D e oorspronkelijke opzetwa s4 0 LHKlede ne n1 0niet-leden .A l spoedigkree g ik echterhe t vermoeden,da t dooree ntanend e belangstelling onderd eJa ­ vaanse vrouwenvoo rd eactiviteite nva nd eLH K (dooree nt e drukhuishoude n ofdoo r zwangerschap),he t zeermoeilij k zou zijn eensteekproe f tetrekke nva n4 0LH Kleden .He t bleek dat deledenlijs t vand eLHK ,oo kal sd eouder sva nd e4 H kinderen erbijgenome nwerden ,moeilij kgebruik t konworde n als basisvoo rd e steekproef.D e steekproef zouda nbijn a evengroo t zijnal she tuniversum . Inoverle gme t Drs.Kalshove nwer d beslotenda t delijs t waaruit de steekproefgetrokke nmoes tworden ,uitgebrei d zouworde nme tvrouwe nwie rmanne nregelmati g contact had­ denme the t algemenevoorlichtingswer k vanL.V.V .Verde r moesten deze personenwe lwone ni nd eplaatse nwaa rd e LHKopereert ,aangezie nhe totó^rKQöcterr'Bi a danander st e uitgestrekt zouworden . Doordez e toevoegingwer d tenslotte eenuniversu mva n 115persone nverkregen ,di eal svolg tware nverdeeld : 25 LHKlede n 34 4Hlede n 56 niet-leden 115 personen - 22-

Bijd e 25LH Klede nzij noo kvrouwe ndi evroege rli dva n clubsgewees t zijn. De 56niet-lede n zijnd evrouwe nwie rmanne n regelmatig contact haddenme t L.V.V.Ui t dituniversu mwer dme tbe ­ hulpva n eenlotingstabe l eena-select e steekproefva n5 0 mensengetrokken .D everkrege n steekproef-verhouding tus­ senLH Klede ne nouder sva n 4Hlede n enerzijds enniet - ledenanderszijd swa s 31 :19 . 4.4.VERLOO PVA NHE T ONDERZOEK Devoorbereidin g voorhe t onderzoekvon d plaats onder vrijongunstig e omstandigheden. Ind e eerste plaatsregen ­ dehe t sindshal fapril ;vana fhal f junitoe nhe t echte interviewen begon,regend ehe ta f ento edage nachte rel ­ kaar,waardoo rvel ewege n ergmoeilij k ofnie t berijdbaar warenme t debromfiets .D ewe gAlkmaar-Tamanredj overan ­ derdea l spoedig inee nmodderpoe l eni s enige tijdnie t berijdbaargeweest .I nd e tweede plaatsleverd ehe tver ­ krijgenva nee nledenlijs t van deLH Kbijn aonoverkome ­ lijkemoeilijkhede nop .Ee necht e ledenlijst bleeknie t te bestaan.Ein dme ikree g ikpa sd egegeven s opgron d waarvan de steekproefgetrokke nko nworden .Ee nander e bijkomstigheid,di ehe t enquêteren bemoeilijktewa she t padiplanten,waarme e delandbouwbevolkin g begin junibegon . Demeest evrouwe nware ndaa rui t deaar d derzaa k bijin ­ geschakeld eiware nvaa khee lmoeilij k tebereiken .Tusse n demidda g envi a burenwerde nafsprake ngemaak t endaar ­ doorverlie pd e interviewperiode tochvri jvlot . Omdat ikhe t Javaansnie tmachti gwas ,werkt e ikme t eenJavaans e tolk, eengetrouwd evrou wva n1 9 zonderkin ­ deren, dievri jredelij k Nederlands sprak.N a eenda g of 10be ni kme t eenJavaan smeisj e van1 7 jaargaa ninter ­ viewen, omdat de eerste tolk eenpaa rdage nnie tme e kon gaan.Dez e laatste bleek geenonverdeel d succest ezijn . Zeha d temodern e opvattingenvoo r deplantagebewoner s en datwa sn a4 interview s duidelijk temerke naa nd ereac ­ tieva nd et einterviewe nvrouwen .D emense nware nvee l mindervlo tme the t gevenva ntoestemmin gvoo r eeninter ­ view danme t de eerste tolkhe tgeva lwas .O pze sinter ­ viewsn ahe b ikda n ookallee nme t deeerst e tolkgewerkt . Vooral bijhe t interviewen inTamanredjo ,waa r1 3va nd e 50interview s gehoudenwerden ,he b ikvee lhul pva nhaa r ondervonden.Zel fwa s ze ergebore n enha d er9 jaarge ­ woond.Vri jvee lmense nkende nhaa rnog ,oo komda t familie vanhaa rdaa rno gwoon t enzi jzel fnaa rall e Javaanse feesten inTamanredj o gaat.Me t afsprakenmake n enme td e introductiewa s dat zeergunstig . Intwe egevalle nwer d eenintervie wnie t toegestaan. Dit lageaanta lvie lno gmee ,i naanmerkin g genomen,da td e vrouwenaa nhe t plantenware n enverde rda t bijnad ehelf t meno gnie t gezienhad .D evrouwe nva nLH Ke nmoeder sva n -23- meisjesva n4 Hclub shadde nm e opbijeenkomste ngezie no f anderswe lvi ahu nkindere ne rove rgehoord .Hee lander s laghe tme t devrouwen ,wie rmanne n(e nindirec t zijzelf ) ookwe leen s contact haddenme tL.V.V .I nd emeest egeval ­ lenhadde ndez evrouwe nno gnooi tva nd eLH Kgehoord ,wa ­ renove rhe t algemeen ookoude rda nLH Klede n enhadde n ookgee nbelangstellin g voord eLHK .O mdez evrouwe nz o vert ekrijge nda t ze eenintervie w toestonden,wa svri j moeilijk.Mij n eerste tolkha d doorhaa rbescheide noptre ­ dena ldirec t eengoed e introduktie,d etweed e tolkme t haarhoudin gva n- "ikbe nech twe l eenbeetj e beterda n dedomm e plantagebewoners" (zelfha d zijee nMulodiploma ) joegd emense na ldirec t tegenzic hi nhe tharnas .He tder ­ deinterview ,da tme thaa rhul pafgenome n zouworden ,wer d danoo kee nfiasco .D evrou w inkwesti e ontmoettenw e toen zeva nd e sawahonde rd emodde rnaa rhui sliep .D etol k schoothaa raa ne nwild e directme enaa rhui sgaan ,waaro p zenoga lhumeuri g afgewimpeldwer dme t devolgend ewoorden : "Mijnhuishoude n ishee lnormaal ,e ri sniet s overt ever ­ tellen.I khe bhe t tedru kme t planten,e nme the t huis­ houden ommetee na lvrage nt e beantwoorden".Bi jd evolgen ­ devrouwe nwa she t eveneensvri jmoeilijk ,o mbinne n teko ­ men.O pgron d daarvanhe bi ktoe nwee rinterview sgehoude n metm' neerst e tolk enda tgin gaanmerkelij k beter.D evoo r mijndoe lvee lbescheidene rwijz eva noptrede nva n deeer» * ste heeft dedoorsla ggegeven .N adez estrubbelinge nverlie p het enquêterenbijzonde rvlot « Denadele nva nhe twerke nme t eentol kmoe tme nzeke r niet onderschatten.Interpretati e vand ekan tva nd etol k komt ernatuurlij k altijd bij.Wa t ook storendwas ,i she t volgende.Al s eenvrou w eenvraa gnie t begreep,legd ed e tolk devraa guit ,waardoo r beïnvloeding inee nbepaald e richtingnie tuitgeslote nwas .Zovee lmogelij k trachttei k ditwe lt evoorkomen ,maa rhelemaa l teeliminere nwa she t niet.

5.RESULTATE N 5.1.D EPLAAT SVA ND EJAVAANS EVROU W INHE TGEZI NE NHAA R BIJDRAGEAA NHE TBEDRIJ P Integenstellin g totwa t bijee nvluchtig e beschouwing naarvore nlijk t tekomen ,i sd epositi eva n de Javaanse vrouw zeerbelangrijk .Hoewe l ineerst e instantie vaak een andere indrukword t gewekt,heef t zei nvee l zaken,he tge ­ zinbetreffend ,evenvee l zeggenschapal sd eman .Naa rbui ­ tento etreed t dema n op.Al s erbezoe kkomt ,voer t dema n hetwoord ,omda t datn ueenmaa l "adat"(gewoonterecht )i s bijd e Javanen.Da tword t geïllustreerd doorhe t volgende voorvalda t iktijden she t enquêterenmeemaakte .Vri jlaa t ind emidda gkwa m ikbi jee ngezin .D ema nwa stoe na l thuis.D ema nontvin gmij ,verteld ewaa rhe t interviewhe t bestgehoude nko nworde n enwild everde rpers é bijhe tititarvju g aaoanazilszijn .Daa rwa s opzichzel fgee nbeiwaa rtegen . - 24-

Hetproblee mwa sechter ,da td ema nzij nvrou wternauwer ­ noodaa nhe twoor dlie tkomen .Me tnadru kmoes ti kvaa k zeggen,da tdez evraa gdoo rzij nvrou wbeantwoor dmoes t worden;ander sha di kallee nzij nvisi eo pverschillend e zakengekregen . Demedezeggenscha pva nd evrou wi ngezinsaangelegen - hedenkom tduidelij knaa rvore nbi jd ebeslissin go fd e kinderenn ad elager eschoo lverde rzulle nleren . Bijd e3 0LH Klede ne nd e1 8niet-lede nlig td ebe ­ slissingi nd ehande nva nd evolgend epersonen . Tabel5 »Beslissin gove ropleidin gva nd ekindere n LHKlede n niet-led n« 3 0 n= 1 8 kind 18 13 ouders+ kin d 7 *L ouders 1 2 ouders,kin de nonder - zer 2 - kinde nonderwijze r 1 3 kinde nvade r 1 «*

Uitdez etabe lka nme ni nd eeerst eplaat saflezen , datzee rvee lkindere nzel fmoge nbeslisse nove rhu nver ­ dereopleiding .Z emoge ni niede rgeva lwe lhu nwense n kenbaarmaken .Zonde ruitzonderin gwille nd e5 0responden ­ tenda thu nkindere nn ad elager eschoo lverde rleren . Waterva nterech tkom ti see nander ekwestie .I nhee lvee l gevallenwer dbi jd ebeantwoordin gva ndez evraa ggezegd : "Alshe tkin diet swil ,houde nwi jhe tnie ttegen .He t volgtzij neige nwil. "Daardoo ri she tpercentag ekinde ­ ren,da tzel fma gbeslisse nz ohoog .Dez ebeslissin gka n echternegatie fo fpositie fuitvalle ne nza li nbeid ege ­ valleni nhog emat ebepaal dworde ndoo rhe tfei to fd e oudershe tkin dstimulere ne no fhe tkin dthui sgelegen ­ heidheef to mt estuderen .Di tlaatst elee km ei nd emees ­ tegevalle nhee lmoeilijk .D ehoute nJavaans ehuize nbe ­ staanmerendeel sui tde ngrot e'Voorzaal "(woonkamer )mees ­ talme tee nbalcon .Hie rleef the thel egezin .Verde rzij n erda nno gtwe eo fdri eslaapkamers .Dez ezij nechte rklei n enplaat svoo ree nwerktafe li se rniet .Al sdri eo fvie r schoolkindereni nd egemeenschappelijk ewoonkamer ,vaa k metee nradi odi ehar daanstaat ,moete nwerken ,i she tre ­ sultaatva ndez einspanninge ngering .Hu ncijfer szij n danoo knie tgoe de nda ti svoo rvee louder swee ree nrede n omhe tverde rlere nnie tt estimuleren .D ekindere nkunne n dan,vinde nze ,maa rbete ree nbaa ngaa nzoeke ne ngel d verdienen,zodr az enie tmee rleerplichti g zijn.Di tblijk t uithe t feit datslecht stie nva nvijfti ggeïnterviewd e vrouwenkindere nhebbe ndi eo pd eUl oo fMul ozitten . - 25-

Hetverschi l tussend elede ne nniet-lede nwer dmed e veroorzaakt doorhe t feit,da t deleeftij d vand eLH Kle ­ denlage rlig t dandi eva nd eniet-leden .Daardoo rhebbe n deLH Klede nvaa kallee nno gmaa rkindere no pd elager e school.Ui t dezegegeven s zijnda noo kgee nconclusie st e trekkent.a.v .invloe dva nd eLH Ko pd eopleidin gva nd e kinderen. Ind e tweede plaatska nme nui t tabel 5aflezen ,da t alshe tkin dnie t zelfma g ofka nbeslisse n beide ouders eventueel inoverle gme t de onderwijzer,beslisse n overd e verdere opleiding.I nmaa réé ngeva lbeslis t alleend eva ­ derme t hetkind .I nhe t algemeenheef t demoede rhie rdu s vrijvee lmedezeggenschap .E nhie ri swe l eenverschi l tus­ senLHK -e nniet-leden .Bi jd eLH Klede nword t ervake r doord e oudersd ebeslissin g genomen.Hoewe ldez e situatie minderprogressie f lijkt danwannee rhe tkin d zelfma gbe ­ slissenove r zijnverder e opleiding,i sda tdach t iknie t het geval.Mijn s inziens betekent het dat de oudersmee r interesse hebbeni nd e schoolopleiding ene roo kpositie ­ vertegenove r staan.Daardoo r zulleni nvee lva ndez egeval ­ lend ekindere nee nverder e opieiding.gaanvolgen . Eenander e kwestiewaari nd evrou w zeervee lmedezeg ­ genschapheef t isd ebestedin gva nhe tgeldinkomen .Va nd e 50vrouwe nkrege n4 1a lhe tgel d inhanden ,da thu nma nme t loonarbeid verdiende ofda thi jdoo rverkoo pva nlandbouw - produktenkreeg .Bi jd enege n overigenwa s desituati e als volgt: - éénwa sweduw e enha d automatischvrij e beschikking overhe t geld; - éénha d eenwerkloz e echtgenoot,di e bijnablin dwas . Zijzelfwerkt e als schoonmaakster opschoo le nbe ­ schikte overhe t zelfverdiend e geld; -d ezeve noverige nleefde nva nhetgee nhu nlan d opbracht. Als erwa tverkoch twer dkrege nd evrouwe n echter welhe tgeld , Ina ldez egevalle ni se rgee nverban d tussenhe t lid­ maatschapva n eenLH Kclu be nhe twe l inhande nkrijge nva n hetgeld .Me nka nstelle nda the t bijd e Javaanselandbou ­ wersgezinnengewoo n is,da t devrou w alhe t geld oftenmin ­ ste eengroo t deelerva ni nhande nkrijg t end e beslissingen neemt overd ebestedin gva n ditgeld . Uitdez egegeven s blijktteven sda t demeest e gezinnen eendubbe linkome nheoben ,landbouwprodukte nva n eigenland , diemeesta ldoo rd egezinslede ngeconsumeer d worden en slechts zeldenverkoch tworde n enee ngeldinkome nui tloon ­ arbeid.I nslecht szeve ngevalle nleve nd egezinne nuit ­ sluitendva nwa the t land opbrengt.E nhie ri swe lee nver ­ schiltusse nLH K enniet-leden .Va ndez e zevengezinnen , zijnze sgee nli dva nd eLH Ko f4H .Conclusie s trekken t.a.v.groeperinge nwaarui t de LHKhaa rlede nwerft ,i s echterme t dezeklein e aantallennie trelevant « Devraa g ofe roo kgel d gespaardwordt ,wer dmaa rdoo r zesva nd evijfti g respondenten bevestigend beantwoord« - 26-

Vandez eze svrouwe nbehoorde nvij fto td eLH Ke néé nto t deniet-leden .Hierbi jmoe taangeteken dworde ndat ,behalv e devij fLH Klede ndi ea lsparen ,éé npersoo nbinnenkor t geldgaa tsparen .Zi je nhaa rma nzij nva npla no move r driejaa rme td ekindere nnaa rNederlan dt egaa ne nmoete n daarvoorgaa nsparen .Hie rzie tme nee nduidelij kver ­ schiltusse nd eLH Klede ne nd eniet-leden .He t aantal leden datspaar ti svee lgrote rda nda tva nd eniet - leden.Di ti sdu see nindicati eda td eLH Kd emee rvoor ­ uitstrevendevrouwe nbete rbereikt . Hetspare ngebeur toverigen svaa ko pee nzee rbijzon ­ deremanier .Va nd eze svrouwe nspare ne rdri egewoo nthuis , tweespare nbi jee noppasse rva nhe thospitaa li nZoelen , end elaatst ebi jee nJavaans ema ni nTamanredjo .He t sparenva ndez elaatst edri egaa to pd evolgend emanier . Eenaanta lmense ngaa nnaa ree nbepaald epersoo nto ee n sprekenaf ,da tz epe rwee kbijv .Sf.5,-/persoo nbi jhe m zullenbrengen .Al séé nva nhe niet skostbaar smoe taan ­ schaffen,ka nhi jhe tbenodigd ebedra gui td eka skrijgen , ooka li she tmee rda nhi jto tdi eda ggespaar dheeft . Zemoete nda nnatuurlij kwe lhu nschul daflossen ,maa r hoeven geen afbetalingscredieten bijwinkel st evragen . Inbijn aall egevalle nword td earbei dvoo rhe tbe ­ werkenva nhe tlan ddoo rd ema ne nd evrou wgeleverd . Vanloonarbei d isslecht szee rsporadisc hsprak ee nda n alleentijden sd edrukk e seizoenenzoal splant -e noogst ­ tijd.A fe nto ehelpe nd ekindere nmee ,maa rdez everzor ­ genvoornamelij khe tvee . Hetgrootst edee lva nhe tlo ­ pendewer ko phe tlan dword tdoo rd evrou wgedaan ,aange ­ ziend ema nelder swerkt .We lneem tdez ei nd emeest ege ­ vallentijden sd epieke nva nhe tlandbouwjaa rvri je nwerk t danvoll edage no phe tland .D enormal eonderhoudswerk ­ zaamhedenkome nechte ro pd evrou wneer .Va nmachinal e landbouwi s geen sprake. Ind eeerst eplaat szij nd ebe ­ drijvent eklein ,waardoo rmachinal elandbou wee nonmoge ­ lijkheidwordt .I nd etweed eplaat si sgee nva nd eland ­ bouwersdi egeïnterview dwerde ni nhe tbezi tva nlandbouw - werktuigen.He tblee kzelf sda ti nhee lCommewijn emaa r tweeJavaans elandbouwer see ntracto rhadden .Alle sword t dusno go pd etraditionel emanie rgedaan ,behalv ehe t ploegen.Aangezie nz ezel fgee ntracto rhebben ,hure nz e dezeva nee nHindostaan .Voo rSf.2,-/ketting 2word the tlan d tweemaalgeploegd . Tabel6 .Aantalle nbedrijve nnaa rbedrijfsgroott e groottekla sse aantallen n= 4 7 1-10 2 9 1ketting « =2 0m 10- 2 0 kettinii g 10 25ketting ^ « 1h a 20- 3 0 H 17 30- 4 0 M 5 40- 5 0 If — 50- 6 0 II 2 60- 7 0 It 2 70- 8 0 It 1 150 It 1 - 27-

Vand evijfti grespondente nhadde ntwe egee nlandbouw « perceel.Ee nha dwe lland ,maa rda tstaa tonde rwater «Aan ­ geziend ema nee npensioe nva noverheidsweg eheef te nd e vrouwno gwa tbijverdien tme the tkope ne nverkope nva n vis,vinde nz ehe tnie tnoodzakelij ko mno giet sme the t landt edoen .Doo rvie rgezinne nword tgee npad igeplant , hoewelzi jwe llan dhebben .Aangezie nd einkomen sva ndez e gezinnenvri jhoo gligge ne nd ebedrijve nhee lklei nzijn , ishe tvoo rhe nnie tnoodzakelij ko mt eplanten . Depercentage sva nd eaantalle nbedrijve ni nd edri e kleinstebedrijfskiasse nzij nd evolgende . Tabel7 «Bedrijfsgroott ei npercentage s grootteklasse percentages .1. . • .— .,• .... —* 1-10 ketting' 10-20 " 21,3 20 - 30 " 36,2 Dezegegeven szij ni novereenstemmin gme td egegeven s overhee lCommewijn everwerk ti ntabe l2 ;verder euitle g wordto pblz .1 4 gegeven. Door4 1va nd e5 0gezinne nword trijs tverbouw de ndoo r 24gezinne nworde nbehalv erijs too kno gdrog egewasse nge ­ plant.Dez edrog egewasse nbestaa nvoornamelij kui tbacove , citruse npind ae nzij nvoo rverkoo pbestemd . Deleeftij de nhuwelijksleeftij d Deleeftijde nva nd erespondente nware nd evolgende : Tabel8 .leeftij dresponden t leeftijd LffiClede n niet-leden n= 3 1 ns 1 9 10- 2 0j r 1 - 20- 3 0" 12 1 30- 4 0" 18 4 40- 5 0» - 7 50- 6 0" - 5 60- 7 0•• - 2 Hierbijmoe taangeteken dworde nda ti nd ecategori e 30- 4 0jaa rbi jd eniet-lede nuitsluiten dvrouwe nva n 36jaa re noude rzitten .Bi jd eLH Klede nzitte ni nde ­ zelfdecategori emaa rvie rvrouwen ,di eoude rda n3 5jaa r zijn. Degemiddeld eleeftij dva nd eLH Klede ni s29, 9jaa r enva nd eniet-lede n48, 6jaar .D egemiddeld eleeftij dva n deniet-lede ni sz ohoo gomda te róe nvrou wva n6 6jaa re n éénva n6 7jaa rbi jis .Verde rzij ne rno gdri evrouwe nbi j van5 5jaa re nouder .Duidelij kval tui ttabe l8 t econclu ­ derenda td eLH Kvoornamelij kd ejonger emense nbereikt, * en.datdez elaatst« !mee ropenstaa nvoo rvernieuwingen . - 28-

Tabel9 .Gemiddeld ehuwelijksleeftij dva nd e vrouwene nd edoo rhe ngewenst ehu ­ welijksleeftijdvoo rhu ndochter s huwelijksleeftijd LHKlede n niet-leden n= 3 1 n= 1 5 vrouwen 14,8 14,2 dochters 17,2 16,3 Bijd eniet-lede nzij ne rvie rbuite nbeschouwin gge ­ blevenaangezie nd egegeven sva ndez evrouwe nzee ronbetrouw ­ baarbleken .Dri eva nd evie rzij nui tIndonesi ëgekome ne n oplater eleeftij di nSurinam egehuwd .(O fz ei nIndonesi ë aleerde rgetrouw dware ngewees twa snie tachterhaalbaa r aangeziend erespondente nda tvolkome nonbelangrij kvonden) . Nummervie rga fwe ld e juisteleeftij dwaaro pz egetrouw d was,maa ro pd evraag :"Welk eleeftij dvin d jed ebest e vooree nmeisj eo mt etrouwen? "antwoord eze :"Da thang ta f vanmij ndochter ,o fz edoorgaa tme tlere no fniet .Al sz e weldoorgaa tlere n1 8jaar ,ander s1 4jaa ro f1 5jaar" . Eenopvallen dverschi ltusse nLH Ke nniet-lede ni snie t uitdez etabe lt ehalen .D egewenst eleeftij dvoo rhu ndoch ­ terslig tbi jd eLH Klede niet shoge rda nbi jd eniet-leden . Ditkomt ,omda tiet smee rLH Klede nhu ndochter sverde rwil ­ lenlate nlere ne nda ntrouwe nz elater .D ehuwelijksleef ­ tijdvoo rhu ndochter slig taanmerkelij khoge rda ndi eva n demoeder ;oo kdi thoud twee rverban dme the tfeit ,da tvee l kinderenverde rwille nleren .E noo kd eouder svinde nhe t meestalbete rda td ekinderen ,al sz ehe tkunne ne nwillen , eenverder eopleidin gn ad elager eschoo lvolgen . Deleeftij dwaaro pd ezoo nhe tbes ti nhe thuwelij k kantrede nlig tno gwee raanmerkelij khoge rda ndi eva nd e dochters.Di tword tveroorzaak tdoo rhe tfeit ,da thi jeers t eenbaa nmoe tzoeken .Verde rmoe thi jeers twa tverdien d hebbeno mgron dt ekunne nhure ne nee nhui st ekunne nbou ­ wen. Tabel10 «Keuz eva nd ehuwelijkspartne r LHKlede n niet-leden n= 3 1 n= 1 9 doorouder s 15 17 zelfgekoze n 9 2 2deechtgenoo tzel f gekozen Hieri sae nduidelij kverschi ltusse nd eLH Klede nen ­ deniet-leden .D ecategori evrouwe ndi ehu nhuidig eechtge ­ nootzel fgekoze nhebbe ni sbi jd eLH Klede nvee lgrote r danbi jd eniet-leden .I nd eeerst eplaat sstaa tda ti n verbandme td oleeftijde nva nd erespondenten ,di ester k uiteenlopen(zi etabe l 8); ind etweed eplaat si sd e - 29-

tendensda tho elange rho emee rd evrouwe nhu neige nhuwe ­ lijkspartnerkiezen .Di tkom tduidelij knaa rvore ni nd e volgendetabel . Tabel11 .Keuze.va nd ehuwelijkspartne rvoo rd e keuzedoor : LHKlede n niet-leden n= 3 0 n= 1 8 kinderen 26 15 ouders 1 - oudersvoo rdoch ­ ters;zoo nkies t zelf 2 1 oudersvoo rzoon j dochterkies tzel f 1 —

ouderse nkindere n 4M» 2 • Hierval tdu sgee nverschi ltusse nLH Ke nniet-lede n aft elezen ;wel.i shee lduidelij kd etenden saanwezi g datd ekeuz eva nd ehuwelijkspartne raa nd ekindere nzel f overgelatenwordt . Vand e5 0respondente nzij n2 7n uno gme thu neerst e mangetrouwd .Negentie nvrouwe nstaa ni nhu ntweed ehuwe ­ lijke nvie rvrouwe ni nhu nderde .Va nd enegentien ,di eeon* - maaleerde rgetrouw dgewees tz%in t zijne rzevet okörte xda n zesmaande ngehuw dgewees tme td eeerst eman .Z ewerde n opjeugdig eleeftij d (twaalfo fdertie njaar )doo rhu n oudersuitgehuwelijk taa nee nma ndi emeesta lee njaa ro f tienoude rwa sda nzijzelf .Dez ehuwelijke nlede nvaa k schipbreukomda td ema ne ree nander evrou wbi jha de ndaar ­ doorbijn anooi tthui swas .D evrouwen ,eigenlij kka nme n beterspreke nva nkinderen ,liepe nda neenvoudi gwe ge n gingenwee ree npaa rjaa rnaa rhu nouderlij khui sterug . Datgin ghee lgemakkelijk ,aangezie nd ema nslecht sd ever ­ stotingsformulehoefd eui tt espreke ne nhe thuwelij kwa s ontbonden.Kindere nzij nui tdi teorst shuwelij kda noo kbij ­ nanooi tvoortgekomen .Oo kd evie rvrouwen ,di etweemaa l eerdergetrouw dware ngeweest ,hadde nui thu nvoorgaand e huwelijkgee nkinderen ,o péé nvrou wna .He tfei tda tz e geenkindere nhadde nvergemakkelijkt ed everstotin gwel . DeGodsdiens t Hetgrootst edee lva nd eJavaans ebevolkin gbelijd t deIslam .Da tkwa moo kduidelij kui the tonderzoe knaa r voren.Va nd e5 0vrouwe ngave n4 8o pda tz eMohammedane n warene ntwee ,da ta eli dware nva nd eEvangelisch eBroe ­ dergemeente.He ti sduidelij kda tui tdez egegeven s geen conclusiest etrekke nzij nove reventuel ecorrelati etus ­ sen LHK enmensen ,di eee nbepaald egodsdiens taanhan ­ gen. - 30-

Deschoolopleidin g Hetaanta lanalfabete nonde rd eJavaans ebevolkin g isschrikbaren dgroot .Di tword tdoo rd evolgend etabel ­ len.duidelij kgeïllustreerd . Tabel12 .Schoolopleidin gva nd evrouwe n opleiding aantallen (n= 41 ) geenschoolopleidin g 29 1-3 schooljaren 2 4-6 » 9 getuigschriftlager eschoo l 3 Hetpercentag eanalfabete nva n67,4 $i szee rhoog . Ikveronderstelde ,da the tpercentag eanalfabete nbi jd e mannenminde rhoo gwas . Tabel13 . Schoolopleidingva nd emanne n opleiding aantallen (n =42 ) geenschoolopleiding ^ 24' ) 1-3 schooljaren 3 4-6 " 9 getuigschriftlager eschoo l 6" ) ')Bi jdez e2 4mense ni se réén ,di eee ncursu sheef tge ­ volgde nka nleze ne nschrijven ,maa rverde rnooi to p schoolheef tgezeten . ")Hierbi ji séé nHindostaan ,di ebehalv ehe tgetuig ­ schriftva nd elager eschoo loo kzij nUlo-diplom aheeft . Hetpercentag emanne nda tnooi tee nlager eschoo lbezoch t heefti siet sminder ,hoo gda nda tbi jd evrouwe nnl . 57»1$.Verde rval top ,da the tpercentag emanne n(14,3$ ) datd elager e .schooldoorlope nheef tvee lhoge ri sda n datbi jd evrouwe n(6,9$) » Tabel14 .He tverban dtusse nd eschoolopleidin gva nd e vrouwene nhe tlidmaatscha pva nee nLH Kclu b

LHK leden niet-leden (n=43) geenopleidin g 15 14 1— 3schooljare n 4 1 4-6 " 6 - getuigschriftlage ­ reschoo l 2 1 27 16 Uitdez etabe lval tduidelij kt econcluderen ,da td e LHKmee rlede nheef tonde rd evrouwen ,di ete nminst e enigeopleidin ggenote nhebben .Doo rhu nopleidin gstaa n -31- dezevrouwe nmoe rope nvoo radvieze n envernieuwinge n dan devrouwen ,di eva n jongsafaa nthui smoeste n blijven.D e contactenva ndez elaatst e groep zijnvee lmee r beperkt tot de eigenbeslote nkring .Alle sword t gedaano pd etra ­ ditioneel bepaaldemanier ,welk e algeneratie s langtoege ­ pastwordt .He tnu t end enoodzaa kva nd evernieuwinge n zienzi jniet .D evrouwe ndi ewe l enigeklasse nva nee n lagere school doorlopenhebben ,hebbe ni nd e eerste plaats deinvloe d ondergaanva nander e bevolkingsgroepen.I nd etwee ­ deplaat shebbenz edoo rd eonderwijzer s en onderwijzeressen kennisgemaak tme t totaalnieuw e zaken.Oo k zijnz egewe ­ zeno phe t feit dat bepaalde dingenhee lander s gedaan kunnenworde nda nz eto tn uto egedaa nzij ne no pd evoor ­ delendi edez enieuw emethod eme t zichmeebrengt .

5.2.D ELANDBOUWHUISHOUDKUNDIG EVOORLICHTIN G IN COMMEWIJNE Sinds195 7i se ree nLHK-ste rgedetacheer d inComrae - wijne.I napri l196 3wa s debezettin gmaximaal ,nl . één LHK-ster (dezeha dhaa ropleidin g inPuert o Ricogehad )e n twee opzichteressen (dezeware ni nParamarib o opgeleid). Vanaf196 4wa s eréé nLHK-ste r enéé nopzichtere s envana f juli196 6wer d deLHK-ste r slechtsgeassisteer d dooree n Hindostaanse hulpkracht.Dez ehulpkrach t wasvroege r een plaatselijke leidstergewees t eni sdoo rd eLHK-ste rge ­ traind inhe t gevenva ndemonstratie s enhe t leidenva n clubbijeenkomsten.Vana f juli196 6heef t deze hulpkracht zelfstandig eengroo t aantalclub sgeleid .Huisbezoeke n mocht zeechte rnie t afleggen:haa r opleidingwa s daarvoor niet toereikend.Sind s1 september196 7i sd eLH Kbezettin g inCommewijn eminimaal ,aangezie nd ehulpkrach t ompolitie ­ ke redenenhaa r ontslaggekrege nheeft .Uitbreidin g vand e stafi sdu sdringen dgewenst . Hetwerkterrei nva nd e LHK-steri nCommewijn e omvatd e volgende gebieden:d ewe gMeerzorg-Nieu wAmsterdam ,mo tall e daarbijbehorende stegene nd ewe gNieu wAmsterdam-Mariönburg , Alkmaar-MonTresor ,kampon g Sawah (dehuize ntusse nTaman - redjo enAlkmaar )e nTamanredj ome tOrleanakreek ,Tamansa - ri enSlootwijk .Oo kMeerzorg ,da t officieel inhe t district Suriname ligt,behoor t bijLKK-Commewijne f evenalsMoeng o inhe t districtMarowijne . Tijdensmij n onderzoek trofi ki nd evolgend eplaat ­ senLH K en4 Hclub saan . (4Hbeteken t Hoofd,Hart ,Hande n enHeil) : Meerzorg Jagtlust Lust enRus t Nieuw Amsterdam Voorburg Zooien Alkmaar MonTreso r Tamanredjo -3 2-

OpSlootwij kwa s eenclub ,di edoo rhe twegtrekke n vand oToegoeneze n opgehevenmoes tworden .Momentee lleg t deLHK-ste r bijd eresterend e gezinnenhuisbezoeke naf . InPeperpo tworde nbesprekinge ngevoer d overhe t oprich­ tenva n eenclub . Sinds196 5val t ookhe t ressort Marowijne onderd e supervisie vand eLHK-ste rva n Commewijne.Ongevee rte ­ gelijkertijdwerdend e LHKactiviteite n opd e rechteroever vand e Commewijne stopgezet.D emigrati eva n de bevolking (metnam eva n de jeugdige bevolking)wa s daard eoorzaa k van.D o sociale omstandighedenva nd eachterblijvende n warenv.a ndie naard ,da t doorgaanme t LHKwer k zinloos was.D e bevolkingmoe t zóhar dvechte n omhe thoof d boven water tehouden ,da t ze geen. tijd,zi ne ngel d hebbenvoo r clubactiviteiten.D o daargedetacheerd e opzichtereswer d naarAlkmaa r overgeplaatst.Hoewe ldez e opzichteresn u eendee lva nhe twer k opd elinkeroeve r opzic hka nneme n ishe t gebied Commewijne enMarowijn e tegroo t omdoo r 1 LHK-ster bestrekent eworden .Momentee latreef t deLHK - stere rnaa r1 x permaan d eenpaa rdage nnaa rMoeng o te gaan. Zeka n danprobleme nme t deplaatselijk e leidster bespreken enee nwerkprogramm avoo r devolgend emaan dop ­ stellen.Doo rgebre kaa ntij dworde ndez emaandelijks e bezoekenwe lvaa k tweemaandelijkse . De problemen,waarme e de LHK-stert ekampe nheef t zijnvele .D eafstande n inhe t district zijngroot .D e toestand van dewege nis ,zoal si k zelfhe bkunne ncon ­ stateren,i r deregentij d bijzonder slecht;voora ld e stegen,waa r zeervee lmense nwonen, zij nda nnauwelijk s begaanbaar.Huisbezoeke naflegge n isi ndi eperiod e dan ook bijnaonmogelijk .He t tekortaa nhulpkrachten ,hier ­ bovenvermeld , is eveneens eennijpen d probleem.He tver ­ voerva nd ehulpkrach t schept ookvaa k onoverkomenlijke problemen.Z eha d eendienstbromfiet sto thaa r beschikking, die echterhe tgrootst e deelva n detij d inreparati ewas . Vaakkonde ndoo r de slechte telefoonverbindingen declub ­ ledennie t tijdig opd ehoogt e gesteldv/orde nva nhe tnie t doorgaanva nd e bijeerkoms ten .Al s zeee npaa rmaa ltever ­ geefs gekomenwaren ,bleve nd e clubledenweg .Nieuw e contactbezoekenmoete nda nafgeleg d wordeno m demense n weer enthousiast temaken .Overigen s isd eautotoelag e volgens deLHK-ste r telaag ,aangezie n zijéé nmaa lpe r maandnaa rMoeng omoe tgaan . Hetvinde nva n eenneutral e plaatsvoo rhe thoude n vand ebijeenkomste ni soo k eenprobleem .He taa nhui s houdenva nclubbijeenkomste n .3tuito pzee rvee lmoeilijk ­ heden.Ruzie stusse n clubleden onderlingveroorzake nweg ­ blijven.Ee nrecreatiegebou w ofee nander eneutral e plaats verdient devoorkeur .Ee nva nd emees turgent e problemen isechte rwe lhe tvinde nva ngoed e plaatselijke leidsters. InCommewijn e stuithe tvinde nva ndez epersone n opzee r veelmoeilijkheden .D e ouderevrouwe nhebbe nhe t tedru k methu nhuishoude n enme the twerke no phe t land omdaar ­ naastno gvee ltij daa nclubactiviteite n tekunne nspen ­ deren.D e jongevrouwe nhebbe nno ggee noverwicht ,zi j LHKactiviteite n inCommewijn e -3 4-

trouwen jongo f zijna lgetrouw d enhebbe nda nkinderen , waardoor zegee n tijdmee rvoo rhe t clubwerkhebben .Som s zoud eLH Kwe lplaatselijk e leidsterskunne nkrijgen ,al s eree ngeldelijk evergoedin gvoo rgegeve nwerd .Di t is. echternie t debedoelin gva nhe twer k enonde r geen be­ dingwi l de LHK-sterdaarto e overgaan. Hetkantoo rva nd eLH Ki sondergebrach t inhe tL.V.V . gebouw teNieu wAmsterdam .He twa s debedoelin g datd e landbouwersvrouwen eventuelemoeilijkhede n kwamenbespre ­ keno pkantoo r enda t deLHK-ste rdaa rspreekda g zouhou ­ den.I nverban dme t degrot e afstanden end egrot esprei ­ dingva nd o bevolking isdez e opzetnie t gelukt.Voo rzove r mijbeken d iskome n delandbouwersvrouwe n nooit opkantoor , uitgezonderd één. oftwe e clubledenva nNieu wAmsterdam . Ind eloo p dertijde n zijne rgee nessentiël everande ­ ringengekome ni nhe tvoorlichtingsprogramma .D emeest e voorlichting wordtno g steedsgegeve ntijden s de clubbij- eenkomsten.Daarnaas t vindt voorlichting tijdenshuisbezoe ­ kenvri jregelmati g plaats.D evoorlichtin g viamass ame ­ dia, éénva nd emiddelen ,di egepropageer d worden ind e "Handleidingva n LHK"i st everwaarlozen .E rword t welvee l naard eradi ogeluisterd ,maa r bijnauitsluiten d naarpo ­ pulairemuziek . Ookd eprojecte n die doord elandbouwersvrouwe ngepre ­ fereerdworden ,zij nnie t gewijzigd.Kledin g staatno g steeds bovenaa nd elijs t enhoevee lmoeit e eroo k doord e LHK-ster gedaanword t omhe t project voedingmee rwaarderin g telate n krijgen,d evrouwe nvalle n steedswee rteru g opnaaien . Verderi s ervee l belangstelling voor "huisindustrie",ee n soorthandenarbei d waarbijva n triplexhuishoudelijk ege ­ bruiksvoorwerpen gemaaktworden . 5.3.CLUB SE N CLUBLEDEN Bijhe t beginva nhe t onderzoekwerde nervoo rd e vol­ gende plaatsenLHK -e n4 Hclub sme the tvolgaideDodenaanta l opgegeven: NieuwAmsterda m LHK 9 Tamanredjo 4K 36 Alkmaar 4H 10 Jagtlust LHK 10 Meerzorg LHK 7 Lust enRus t 4H 5 Welgelegen LHK 6 Zoelen LHK 14 totaal 97 -3 5-

Tabel15 . Declub sverdeel dnaa rlandaar d Javanen Hindo-- Creolen Chinezen stanen Tamanredjo 30 6 - - Alkmaar 5 5 - — Jagtlust 5 5 - - Meerzorg - 7 — - Luste nRus t 3 2 - - Welgelegen 6 - - - Zoelen 14 — - - NiewAmsterda m 1 4 3 1 totaal 64 29 3 1 Tijdenshe tonderzoe ke nmo tnam e bijhe tmake nva n deafsprake n bleekda te rva nd e3 0Javaans e4 Hkindere n inTamanredj o zevenverhuis dware ne ndri e onbekendwaren, zowelbi jhu nonderwijze ral sbi jhu nmed e4 Hleden .I n Alkmaarware nva nd evij f Javaansemeisje s tweegee n club- lidmee romda t zeee nmeningsverschi lme td eHindostaans e hulpkracht overweggeraak t materiaalhadde ne nverde rd e indrukhadde nda tdez ehulpkrach t deHindostaans e ledend e hand bovenhe thoof dhiel d end eJavaans e kinderenvoo rd e hele zorgva nzake nva nd eclu baansprakelij k stelde. InZoele nbleke nva nd e1 4LH Klede ntwe everhuis d tezij n endri eware nschoolkinderen.He taanta lactiev e ledenblee k dusaanmerkelij k kleiner danwa sopgegeven . Inaugustu s196 7wer d tijdensd emaandvergaderin gi n het opleidingscentrum inParamarib o beslotenda tall e LHK-stersee nversla g overhu nwerkzaamhede n gedurendehe t afgelopen half jaarmoeste nschrijve ne nteven she taan ­ tal clubse nd elede nmoeste nvermelden .Va nCommewijn cwer ­ dentoe nd evolgend e gegevensgekregen . Tabel 16.LH Klede ni nCommewijnc ,augustu s196 7 Javanen Hindo­ Creolen Chinezen esane n MonTreso r 9 - - - Zoelen 11 - - - NieuwAmsterda m 1 4 3 1 Jagtlust 4 8 - - MeerzorgI I - 11 3 - MeerzorgI * ) - 14 - totaal 25 37 6 1 ')D elede nva ndez e club eisenee ndiplom akleding ,het ­ geen doord eLH Knie t gegeven wordt.Al sdez econtro ­ verseblijf t bestaanza ld eclu bwaarschijnlij kwe l verdwijnen. -3 6-

Tabel17 » 4Hlede ni nCommewijne ,augustu s 1967 Javanen Hindostanen Creolen Chinezen MonTreso r 10 - - - Alkmaar 10 2 - - Voorburg 9 2 - - Lust enRus t 6 10 - - Tamanredjo 4 6 - - Meerzorg IV - 12 - - totaal 39 32 - - totaalaanta l LHKe n. IEleden :14 C > .Behalv e dezeclub s bestaan erno g plannenvoo rd e clubs ind evolgend eplaatsen : Meerzorg IIILH K ƒDez e beginneni nseptember ; Meerzorg langs dehoofd ­ ie ri sa love rvergaderd . weg Peperpot Hier zijna lwe l contacten gelegd; inaugustu swa s er nognie t begonnen. Slootwijk Hierworde nallee nhuisbezoe ­ kenafgelegd . Alkmaar Eri sgevraag d ofe rwee rme t LHKactiviteite n begonnenko n worden.Me nhoop t in september vanstar t tegaa nme t ongeveer 12leden . TamanredjoI I Plaatselijke,leidste rwi lal ­ leenverder ;hie rmoe t alleen leidstertraining gegevenwor ­ den. Ind etabelle nval the t grote aantalclub s inMeer ­ zorgop .Di tword t veroorzaakt door degrot e bevolkingsdicht­ heid inMeerzor g end euitgestrekthei dva ni eplaats .Meer ­ zorg isverdeel d invie r series:A ,B ,C er .D .Al s debe ­ langstelling voorLH Kactiviteite ngroo tgenoe g is,i she t zekerlonen d ommeerder e clubs opt erichten .Voo rkinde ­ renva nseri eD ishe t ondoenlijk omnaa ree nle sdi ege ­ gevenword t inee nschoo li n serieA telopen .Aangezie n de (voornamelijkHindostaanse )meisje s inderdaad zeeren ­ thousiastware nvoo rd eLH Klessen , ise ree ngroo taan ­ talclub s opgericht.Dez e clubs functioneerden eindaugus ­ tus196 7zee rbehoorlijk . Volgensdez e opgave zoue ree ntoenam eva nrui m 50 ledenplaatsgevonde nhebben .Di t isgedeeltelij k alsvolg t teverklaren :i nd e eerste plaatslope nd eLH Kactiviteite n -37-

ind eregentij d enigszinsterug .D elede nhebbe ngee nzi n omkilometer sdoo rd erege na fte'legge ne nkome ndu sniet , Ind etweed eplaat sbegin tein dmei/begi njun ihe tplan ­ tenva nd epadi ,waarbi jhe thel egezi ngemobiliseer d wordt.Oo kdi ti szee rongunsti gvoo ree ngoed eopkoms t vand eleden .Pa sn ad eregentij di njul ibeginne nd e clubactiviteitenwee rserieus .D eLHK-ste rgaa tda nbe ­ zoekenafleggen .Eveneen sworde ni ndez etij dnieuw e clubsopgericht ,wa tduidelij kt emerke ni saa nhe tver ­ schili nledenta lva nd eclubs . Eenander emerkwaardighei d ind etwe evoorgaand o tabelleni she tgrot everschi li nledenaanta li nTaman - redjoe nd eversohuivin gi nd everhoudin gJavane n- Hin - dostanen.Aangezie nd esituati ei nTamanredj ova nee n bijzondereaar dis ,za lhieronde ree nwa tuitvoerige r beschrijvingvolgen . Tamanred.jo Detoestan dwa nd e4 Hclu bi nïaannreêj öwa stijden s hetonderzoe kd evolgende .Allereers tmoe tno gopgemerk t wordenda te rva nd e3 0Javaans elede ndi ei kopgekrege n haddertie ngeïnterview dweiden .El fhadde ndochter s variërendva n1 0- 1 3jaa rdi eli dware ngewees tva nd e 4Hclub .Dez eclu bheef tto tjun i196 6onde rd eleidin g vanee nJavaans eopzichtere sgestaan .N adi etij dheef t deHindostaans ehulpkrach tdez eclu bgeleid .Sind smaar t 1967i sd eclu bnie tmee rbi jelkaa rgeweest .D emoeilijk ­ hedenme td ebromfiet sva nd ehulpkrach tveroorzaakte n hetmislukke nva nd eafspraken .Vee lkindere ndi eette ­ lijkekilometer smoeste nlopen ,kwame ntevergeefs .Toe ndi t eenpaa rmaa lgebeur dwa sheef tee nonderwijze rva nd e schoolingegrepen .E ri stoe nbeslote nda tvoorlopi gto t augustus/septemberme tall eclubactiviteite ngestop tzo u worden.Vandaa rda td eel fgeïnterviewd emoeder szeiden : "Mijndochte ri sli dgewees tva nd eclub" .Va nd eel f kinderenware ne rdri enie tmee rda nze smaande nli dge ­ weest;dri eongevee ree njaa re nvie rlange rda n êén jaar, maarnie tlange rda nanderhal f jaar.Ee nmeisje ,ee nkin d vantie njaa ri smaa ree npaa rkee rgewees tomda tze , naarz ezel fzei ,t eklei nwas .D eredene ndi eopgegeve n werdenvoo rhe tnie tkome nzijn : deHindostaans ehulpkrach tkwa mnie tmee r ( §J teklei n (1 5 kongee nsto fvoo rnaaie nkope n (1 ) Vandez eel fkindere nwilde nvie rwee rnaa rle sgaa n zodrad eclu bzo ubeginnen .E rzulle nwe ld enodig ehuis ­ bezoekenafgeleg dmoete nworde no md ekindere nwee ren ­ thousiastt emaken .Ein daugustu she bi ktijden s één van deeerst eclubbijeenkomste nkunne nconstatere nda tmaa r één meisjeva nd eel fverschene nwa shoewe ld eonderwijze r vand evierde " klas metzee rvee lkle mgezeg dha dda td e leswee rzo ubeginne ne nda tz eallemaa lmoeste ngaan . Demeisje sdi eein daugustu sd eclu bwe lwee rbezochte n warengrotendeel sHindostaansen .Dez ewoonde nevenal sd e -38-

Javaansemeisjes ,vri jdich tbi jd eschool .Kennelij kheef t hetee npaa rkee rvoo rniet ekome nd eJavaans ekindere nder ­ mateafgeschrokke nda tz evoorlopi gno gnie tkomen .Z ekij ­ kenwaarschijnlij k eersto fd ejuffrou wn uinderdaa dieder e weekkom te nzulle nda nn adivers eaansporinge nva nd ekan t vand eonderwijze re nd eLH Kschoorvoeten dwee rbeginnen . Bovendienwa she twee ri naugustu si nCommewijn enie ter g stabiel.Bijn aelk eda gvie le rjuis tomstreek sd etij d datd ele szo ubeginne nee nflink ebui .E nal she teenmaa l flinkregen tkome nnoc hkinderen ,noc hvolwassene nnaa rd e club,oo ka lhebbe nz ed eaut ova nd eLHK-ste ro fd ebrom ­ fietsva nd ehulpkrach tvoorbi jzie nrijden . Deander etwe egeïnterviewde nv/are nee nleidste rva n de4 Hclu bva n196 4e nee nli dva ndez eclub .Tijden she t leiderschapva nd eeerst eware noo kvolwasse nvrouwe nli d vand eclub .Vee lva ndez evolwasse nvrouwe nz eggen datz e geentij dhebben ;z eblijve nn aee npaa rlesse nzonde riet s tezegge nweg .D eplaatselijk eleidste rbeweerd eoo kda te r demeest ebehoeft eaa nnaailesse nbestaat ,aangezie ne r geen "modiste"opTamanredj ois .D evrouwe nzij ndu saange ­ wezeno mzel ft enaaien ,o fo pd etoevallig eaanwezighei d vanee nvrouw ,di eka ne nwi lnaaie ntege nbetaling .Aa n zelflere nnaaie nbestaa tdu sgrot ebehoefte .D eplaatse ­ lijkeleidste rha dzel fwe lbelangstellin gvoo rall epro ­ jecten,oo kd ecursusse ntrokke nhaa raan .Z evermoedd eal ­ leenwe lda td eander elede nmee rbelangstellin ghadde nvoo r deprojecte nwaa rz ezel fme ebezi gkonde nzij ne nwaa rz e directresultaa tva nkonde nzien . Hetvroeger eli dva nd e4 Hclu bwa see njong evrou w van1 9jaar .Z ezo uwe lwee rli dva nd eclu bwille nworde n omdatz eno gnie tgoe dko nnaaie ne nkoken .Z emoes tophou ­ denme tclubactiviteite nomda tz en ahe tbehale nva nhaa r getuigschriftva nhaa rvade rnie tmee rnaa rschoo lmocht . Dehoofdonderwijze rvon ddat ,i nverban dme thaa rintelli ­ gentiedi ebove nhe tgemiddeld elag ,bijzonde rspijti ge n stakda too knie tonde rstoele no fbanken .Sind sda tinci ­ dentdurfd ed eresponden tnie tmee rnaa rd eclu bt egaan , diei nd eschoo lgehoude nwerd .Oo kdez evrou wston dposi ­ tieftegenove rall eprojecte ne nwild eoo kwe lcursusse n overkinderverzorging , hygiënee.d .o phe tprogramm ahebben . Uithe tvoorgaand eka nme nconcludere nda te ri nTaman ­ redjowe lbehoeft ebestaa taa nLH Kactiviteiten .D evrouwe n vondenda thu nkindere ninderdaa dvee lleerde no pd ecur ­ sussene nwilde nee nenkel euitzonderin gdaargelaten ,da t hundochter swee rnaa rd ele sginge nzodr adi ezo ubeginnen . DeLHK-Bte rmoes tda nechte rtrachte nregelmati gt ekome n ofi niede rgeva ltijdi glate nwete nal sz enie tko nkomen . Bijhe tonderzoeke no fee nJavaans eleidste rgeprefe ­ reerdword tbove nee nva nee nander ebevolkingsgroe pwer d hetvolgend egevonden : negenva nd eel fvrouwe nprefereerde nee nJavaanse ,twe e vondend ehuidig esituati ebevredigend .D ehoofdmotieve n omee nJavaans et ekieze nwaren :"Z ei sgewen daa nJavaan ­ sekinderen' }"Z ei se ree nva non seige nvolk"; MZebegrijp t onsbeter" .O pd evraa gaa nwelk etaa ld evoorkeu r gegeven -39- werd,i sgee nduidelijk eprefenti enaa rvore ngekome n maarveronderstel dma gworden ,da tdi tgekoppel di saa n dekeuz eva nd ebetrokke nlandaard .Zeve npersone nvon ­ den,da td ele si nhe tNederland sgegeve nmoes tworden ; zeswilde nlieve rJavaan sal svoertaa lhebben ,omda tda t huneige ntaa lis .Degenen ,di ed evoorkeu rgeve naa n Nederlandsassocieerde nvaa kd ele sme tschool ,waa rNe ­ derlandsoo kd evoertaa lis .Verde rka nhe tfei tda tz e dachtenda ti khe tal sNederlands ewe lplezieri gzo uvin ­ denal sNederland sal svoertaa lgekoze nwerd ,he tant ­ woordbeïnvloe dhebben . 5.4.D EOPKOMS TVA ND ECLUBLEDE NE ND EDUU RVA NHE TLID ­ MAATSCHAP De3 1vrouwe ndi eiet st emake nhebbe nme td eLH Ke n 4Hka nme no pd evolgend emanie rindelen : actiefLH Kli dtijden she tonderzoe k 5 LHKli dgeweest ,o fdochte ri sLH Kli dge ­ weest 9 dochteractie f4 Hli dtijden sonderzoe k 14 dochter4 Hli dgewees t 3 Dedri egeweze n4 Hlede nzij na luitvoeri gbespro ­ keni nd eparagraa fove rTamanredjo . Deredene nwaaro md enege nvrouwe n geen LHKli dmee r waren,ware nd evolgende : - Zeginge nnie tmoe rnaa rschool .D emeeste rwa sboo s endaaro mdurfde nz enie tmee rnaa rle st egaan ,aan ­ geziendez ei nschoo lgegeve nwordt . - Clubopgeheve nbi jgebre kaa nbelangstelling . - Geentijd ,me nmoes trijs tplanten . -D eLHK-ste rkwa mt eongeregeld . -Aangezie nz everhuis dis ,i sd eclu bt eve rweg . - Isgetrouw d enheef tee nbab yva nee npaa rmaanden , waarvoorz egee noppa sheeft . -Verveeld ezic ho ple se nha dthui svee lwerk . Hetgee ntij dhebbe nwer doo kdoo rdri eander evrou ­ wenopgegeven .Oo khe tfeit ,da tz eklein ekindere nhadde n endaa rgee noppa s voorkonde nkrijge nvormd eee nbelet ­ selo mdee lt eneme naa nd eLH Kactiviteiten .Al sz eee n babyverwachtten ,hielde nz eautomatisc ho pme the tnaa r leskomen . Deduu rva nhe tlidmaatscha pva ndez enege nvrouwe n varieerdeva nenig eweke nto tanderhal f jaar.Dri eva nd e negenvrouwe nantwoordde nda tz en aee npaa rkee rnie t meerwilde nkomen ,d eander eze sware nvie rmaande nto t lfjaa rli dgeweest .O pd evraa go fz ewee rli dwilde n worden,antwoordde nvie rvrouwe nbevestigend .Ee nva n dezevie ri sinmiddel sv/ee rli dgeworden ,aangezie nhe t kind,waarvoo rz etwe e jaargelede ntbui smoes tblijven , inmiddelsgroo tgenoe gi so monde rd ehoed eva nd eouder e -4 D-

broerse nzuster s thuist eblijven .D ekindere nva nd oan ­ dere drieware nn uno gt eklein ,maa r binnen afzienbare tijd zoudenz ewe lzonde rbezwaa r thuiskunne nblijven . Domoeder s zoudenda nwee rnaa rle sgaan .He ti snatuurlij k wel zaakda td eLHK-ste rcontac tme tdez evrouwe nhoud tzo ­ dat dezevoornemen s inderdaad uitgevoerd worden.D evij f overigevrouwe nwilde n geen lidmee rworde n omdat eri n bunbuur t geenclu bwas ,hu ngezondheid ,t eslech twa so fom ­ datz en ahe twer ko phe t lande ni nhe thui st emo ewaren . Vand enegentie nniet-lode nwild e niemandli dworde n vanee nclub .D eredenen, di evoo rdi tontkennen d antwoord werden gegeven warend evolgende : toou d 6 tevee lwer k 4 geen tijd 3 geen clubi nd ebuur t 2') veel kinderen 1 moest geldverdiene n 1 geenzi n 1 niet goed onthouden 1 *)Dez e tweevrouwe nware no pMargrita ,waa r geenLH E clubsmee r zijn.Dri e jaargelede n zijnall e acti­ viteiteno pclubgebie d daargestopt ,aangezie nd e bevolking daara lhu nenergi e nodigheef t voord e strijdo mee nbestaan . Devoornaamst e zaakwaardoo r dezevrouwe n geenli dwil ­ lenworde ni sda tz et eou dzijn : "Zo*nclu bi sgoe d voor jongeremensen" .Da tdez e opvatting algemeen gehuldigd wordt bleekui td eleeftijde nva nmense ndi eli dzij nva nee n LHK club.D eleeftij dva nhe nlig t aanmerkelijk lagerda n dieva nniet-leden .Bovendie nhebbe n dezevrouwe nal zo' n traditioneel bepaalde maniero mho thuishoude nt edoen ,da t zeaa nvoorlichtin g opda tgebie d geenbehoeft e hebben. "Ikwee theu swe lt ekoken , juffrouw",i see nalgemee nge ­ hoord gezegde.D emeest eva ndez eze svrouwe ndi ezic ht e oud vooree nclu bvoelde nware n echterv/e lva nmening ,da t het voor jongemense n zeernutti g was.Z eleerde n zichdaa r alvast bekwameno phuishoudelij k gebied.Voora lhe tlere n naaien stondoo khie rwee ri nho t brandpuntva nd ebelang ­ stelling. Eerst goed eigenklere nnaaie ne nda tlate r even­ tueelvoo r anderen,zoda tz ewee rwa tgel dkonde nverdienen . De algemene tendensbi jdez enegentie nvrouwe n is,da t ze geen tijdhebbe nvoo r clubactiviteiten.Da tgee n tijd hebben heeftverschillend e oorzaken:t evee lklein e kinderene n geen oppas zodatd evrou wnie twe gkan ;vee lwer ki nhui s eno phe tland . -4 1-

5.5.RELATI ELANDBOUWHUISHOUDKUND E-JEUGDWER K Sindsee njaa rstaa the t4 Hwer k (hetjeugdwerk )ge ­ heelonde rtoezich tva nd eLHK .To tdi etij dwa she tee n zelfstandigeorganisati eme tee neige nleiding .N ucon ­ troleerte nleid td eIH Kd ebijeenkomste ni nd edistric ­ tene ni she thoof dva nd eL M tevenshoof dva nd e4 H organisatie.D e4 Hclub skunne nhe tbes tbeschouw dworde n alsee nvoorlope rva nd eLH Kclubs .Oo khie rlere nd ekin ­ derennaaien ,figuurzagen ,tasse nnaaien ,koke ne nbakken . Ophe togenbli ki sd esituati ezo ,da td eovergan gva n 4Hclu bi nLH Kclu bvri jongemerk tgeschiedt .O pee nbe ­ paaldmomen tvinde nd ekindere nzic ht eou do mli dva n eenjeugdclu bt ezij ne nwille nLH Klede nworden .D e4 H clubvind tda ngemakkelij kzij nvoortzettin gi nee nLH K club. InCommewijn ebestaa nd e4 Hclub sallee nui tmeisjes . Enige jarengelede nzij ne ree npaa rjongen s4 Hclub sge ­ weest,di ewegen sd eongunstig efinanciël epositi eopge ­ hevenmoeste nworden .E rwerde nwe lmateriale ngekocht , maardoo rd ekindere nweidniet sbetaal de nee ndergelijk e toestandko nnie tvoortbestaan . Hetlidmaatscha pva nee n4 Hclu bi smogelij kvoo r kinderenva n9 t/ m1 5jaar .Vee lechte rtref tme no p clubbijeenkomstenkindere njonge rda n9 jaa raan .Dez e wordendoo rouder ezustei smeegenomen .D eLH Kheef t geen bezwaartoge nhu naanwezigheid .Kindere nva n1 5jaa rtref t menechte rzelde no fnooi tbi jdez eclub saan .Zodr ad e kinderenva nschoo la fzij nvoele nz ezic hvolwassen ,e n alsz eda na lergen sli dva nzij ni sho tva nee nLH Kclub . 5.6.D EONDERWERPE NE NMIDDELE NVA NVOORLICHTIN G Unaniemware nd e3 1IH Klede nva nmenin gda tvoor ­ lichtingdoo rmidde lva ndemonstratie she tplezierigs t was.I nd eeerst eplaat szage nz eda nwa td eLHK-ste r deede ni nd etweed eplaat sware nz ezel foo kbezig .He t nietzel f bezigzij nwa snamelij khe tgrootst ebezwaa r datd erespondente ntege ncursusse nove rkinderverzorging , hygiëneo nvoedingslee rhadden .Ee ncombinati eva nee n cursuse nee ndemonstrati ezo udu sd evoorkeu rverdienen . Ind epraktij kblijk techte rda too kdez ecombinati ehe n nietz ogoe daanstaat .Da tlig tmed eaa nd euitgesproke n voorkeurdi edoo rd evrouwe ne nkindere naa nd eda ggeleg d wordtvoo rhe tprojec t "kleding".Di tlaatst eword tbijzon ­ derduidelij kgeïllustreer ddoo rd evolgend etabel : Tabel18 . Voorkeurvoo ronderwerpe n naaien 21 bakken - koken 2 timmeren 3 pitrietbewerking - kinderverzorging -~ hygiëne - alleonderwerpe n 5 -4 2-

Dooree npaa rrespondente nwerde noc kcombinatie sopge ­ geven,zoal snaaie ne ntimmeren ,e nkoke ne nnaaien .I na l dezegevalle nwer de rechte rwe lbijgezeg dda tg ealler ­ eerstgoe dwilde nlere nnaaie ne ndaarn aoo kno gwe liet s aanoe nande rprojec twilde ndoen .He tdoorslaggevend ear ­ gumentvoo rhe tgoe dwille nlere nnaaie nwa she tvolgende . Ind eeerst eplaat szij ne rgee nconfectieklere ni nhe t districtt ekrijgen .Bovendie nzoude ndeze ,al sz ee rwe l waren,t eduu rzijn ,zoda tz edoo rd evrouwe ntoc hnie t gekochtkonde nworden .He talternatie fi sda n<5 fd ekle ­ renzel fnaaie n<5 fz edoo ree nnaaiste rlate nmaken .D e eerstemogelijkhei d isverrewe ghe tvoordeligst .Bovendie n zijne rnie tz ohee lvee lnaaister si nCommewijne . Aankoke nwer ddoo rslecht stwe evrouwe nd evoorkeu r gegeven.E rwer dda nbijgezegd :"Maa rda nkoekje se ntaar ­ tenbakken" .Aa nhe tbereide nva ndagelijks egerechte nbe ­ stondz ogoe dal s geen behoefte.Voora lhe tkoke nva nge ­ wonemaaltijden ,waarbi jd enadru kval to pee nbeter ebe ­ reidingswijze,slaa tnie taan .Eén ,hoogui ttwe elesse n wordenwe lgeapprecieerd ,maa rdaarn amoe the ttoc hwee r afgewisseldworde nme tkledin go ftimmeren .He tbakke nva n koekjes,taarten ,cake se ndergelijk eword twe lmee rge ­ waardeerd,maa rword tdoo rd evoorlichtin gterech tal smin ­ derbelangrij kbeschouwd .Va nhe tthui snamake nva nd ere ­ cepten,di ebi jee nvoedingsle sgegeve nworden ,i sbijn a geensprake .Vaa khebbo nd evrouwen ,voora lal sz eiets-wil ­ lenbakke ngee noven ,waardoo re rva nhe tthui smake nva n dezezake nniet skomt .O mdi tonderwer ptoc ht ebehandele n zalme nhe tmoete ncombinere nme t<5 fhe tmake nva nlekker s <5fee nhee lande rproject .Bijvoorbeel d eerstiet skoke ne n daarnad evrouwe nno ghelpe nme the tnaaie nva nkleren . Heti sechte rwe ld evraa go fdaa rgedurend e één lesvol ­ doendetij dvoo ris . Devij frespondenten ,di eantwoordde nda tall elesse n goedwaren ,ware nd emoeder sva n4 Hkinderen .Zi jware n vanmening ,da thu nkindere nalle smoeste nleren .D ekin ­ derenzel fko ni knie tnaa rhu nmenin gvrage naangezie nz e tijdenshe tintervie wnie tthui swaren .Al sz ewe lthui s waren,ware nz evaa kz overlege nda tz emi jo pdez evraa g geenantwoor ddurfde ngeven .N ahee lvee laandringe nmijner ­ zijdskwa me rda ntenslott ewe lee nantwoord ,maa ro fz e daarn uhelemaa lachte rstonde ni sd evraag . Eenpaa rlede nzoude nhe tpretti gvinde nal sd eLHK - stera fe nto eeen sbi jhe nthui skwam .Dez ehuisbezoeke n moestenda nwe lnaas the tnormal eclubbezoe kstaan .Voo r hetaflegge nva nmee rhuisbezoeke ni suitbreidin gva nhe t LHKapparaa tabsoluu tnoodzakelijk .Hie ri sechte rwe lee n mogelijkheido mvi aindividuel evoorlichtin g onderwerpen alshygië'ne ,kinderverzorgin ge neventuee loo kno gwa tove r voedingsleert ebehandelen . -4 3-

6.CASE-STUDIE S 6.1.PONIA H Poniahwoon tme thaa rma ne nvie rva nhu nnege nkin ­ dereno pee npercee li nWelgelegen .Ponia hi s3 2jaa re n sinds195 7getrouw dme thaa rhuidig eman ,di evie rjaa r jongeri sda nzijzelf .Zi jbeide nvoorzie ni nhe tonder ­ houdva nhe tgezi nme the tmake nva nkleding .Ponia hver ­ dientmee rda nhaa rman ,aangezie nd evraa gnaa rvrouwen ­ kledinggrote ri sda ndi enaa rmannenkleding .Voo ree n jurkwaa rz emeesta l tweedage nme ebezi gis ,krijg tz e Sf.1,2 5 envoo ree nbroek ,waa rda noo kvee lmee rwer k aanis ,Sf .5,- .Z ebezitte n3 0ketting 2grond ,waaro p rijste nkouseban d (groente)verbouw dworden ."Me tvee l kindereni splante nnoodzakelijk "zeg tPoniah .To td ege ­ boorteva nhe t één.n alaatst ekin dwerkt ezi joo ko phe t land.Z eheef tzic htoe n"geforceerd" ,e nsind sdi etij d helptz enie tmee rregelmati go phe tland ,allee nme tgro ­ tedrukt ereik tz eee nhelpend ehand .Verde rdoe thaa rma n Sorotaroenoalle so phe tland .Ponia hregel td ofinanciël e zaken.Zi jhuur tgee narbeider svoo rhe tveldwerk ,allee n alsmense nschulde nbi jhaa rhebbe nneem tzi jz ei ndiens t omhe no pdi emanie rhu nschulde na ft elate nlossen .Voo r hetploege nva nhe tlan dhure nz eee ntracto rà Sf .2,-/ ketting2.D eres tword tdoo rhe nzel fgedaan .E rword tal ­ leenrijs tgeplant .D eopbrengste nva nhe tlan dworde ndoo r hetgezi ngebruikt ;e rword tmaa rweini gverkocht .Som s isd eopbrengs tnie tvoldoend eo mi nd ebehoeft et evoor ­ zien,e nmoe te rbijgekoch tworden .Behalv ehe tlan dheb ­ benz eoo kno g1 5kippen ,di eo fdoo rPonia ho fdoo rd e kinderenverzorg dworden .Oo kd ekippe ne nd eeiere nzij n uitsluitendvoo reige nconsumptie . Voordatzi jo pWelgelege nwoonden ,hadde nz eee nper ­ ceel+ wonin gi nSanten .Da tpercee lla ghoge re ndaa r planttenz ebehalv epinda' soo kno grijst .He thuidig eper ­ ceelstaa tee ngroo tdee lva nhe t jaaronde rwe.ter ,voora l alsd eregen sz oovervloedi gvalle nal si n196 7he tgeva l was. Degezinssamenstellin gi sal svolgt .I n195 0trouwd e Poniah,1 4jaa roud .N avjj fmaande nhuwelij kwer dze , zwangerva nhaa reerst ekind ,doo rhaa rma ni nd estee k gelaten.Haa rma nlie pwe gme tee nvrou wva nBiliton .N a degeboort eva nhe teerst ekind ,ee nmeisje ,zij nz ege ­ scheiden. Dezedochter ,di en u1 6jaa ris ,i sgetrouwd , heeftee nkin de nwoon tnie tmee rthuis .No ggee njaa rn a hetmislukke nva nda thuwelij ktrouwd ePonia hweer .Dez e verbintenisduurd eee njaa re ne rwer dwee ree ndochte r uitgeboren .Dez edochter ,di en u1 5jaa ris ,woon tsind s eenjaa rbi jhaa rvade re nwerk tn uo phe tlaboratoriu mi n Marib'nburg.N ad everstotin gdoo rhaa rtweed ema nheef t Poniah5 jaa rgewach tvoo rz ewee ree nofficiee l huwelijk aanging.I ndi etij dheef tz eechte rwe lsamengeleef dme t eenma nva nwi ezi jtwe ezone nheeft .D eoudst eva ndez e twee,di e1 3jaa ris ,i si nd esta do pd eMulo ;d eandere , 11jaar ,zi tno go pd elager eschoo lva nAlkmaar . -4 4-

In195 7volgd ehe thuwelij kme tSonotaroeno .Ui tdi t huwelijkzij nvij fkindere ngeboren .He toudst emeisje , 10jaar ,zi to pct elager eschool » De daaropvol­ gende jongen,8 jaar ,zi teveneen so pd elager eschool . Daaropvolg twee ree nmeisje ,6 jaar ,da ti nLivorn oi n hetdistric tSurinam eo pschoo lgaat .Daaro pvolg the t probleemva nd efamilie ,namelij kee njongetj eva n 4 jaar,da tnie tka npraten ,allee nee npaa ronverstaan ­ bareklanke nui tka nstoten .Doofsto mi shij ,z ot emer ­ kenniet .Daarvoo rbegrijp thi jt egoe dwa te ro mhe m heengezeg dwordt .Bovendie nreageer thij ,wannee rhij , ookva ngrot eafstand ,geroepe nwordt .Ech tdoktersad ­ viesove rdi tkin di sdoo rd emoede rnooi tingewonnen . Zelfgaa tz eregelmati gnaa ree ndokte rtoe ,maa rove r ditkin dspreek tz ez ogoe dal snooi tme them .Di tonde r hetmotto :"I kka ngee nafstan dva nhe mdoen .E nhi jmoe t zekernaa rd esta dal si kme td edokte rove rhe mpraat. " Dati soo kwe lhe tmees twaarschijnlijk .Maa rhe ti soo k heelgoe dt ebegrijpen ,da td emoede rdi tkind ,da tn u dejongst ei nhui sis ,lieve rnie twi lmissen .Te nop ­ zichteva nhe tkin di she techte ronverantwoord .Ponia h heeftno gee nnegend ekind ,ee nmeisje ,da tn utwe ejaa r is.Di tkin dis ,toe nz eee npaa rweke nou dwa sgeadop ­ teerddoo ree nNederlands efamili ee nwoon ti nHolland . Eri si nd eadoptie-overeenkoms the tvolgend eaangetekend , "Ophaa r21st ema ghe tkin dkiezen ,bi jv/i ez euiteinde ­ lijkwi lblijven ,haa reige nmoede ro fhaa rpleegouders" . Regelmatigkrijg tPonia hoo kfoto' se nbrieve nove rdi t kind.Vandaa roo kd egehechthei daa nhe tstomm ejongetje . Poniahkrijg tva ngee nva nd evader sva nd eander ekin ­ derengel dvoo rhe tonderhoud .Allee nheef tz ebi jd ege ­ boorteva nhe tlaatst ekin dee nbewij sva nonvermogend ­ heidgekrege ne nheef tdaarme evoo rhaarzel fe nhe thel e gezinrech to pvrij edoktersbehandelin ge ngrati smedi ­ cijnen.Da ti svoo rhaa rinderdaa dva nhee lvee lbelang , aangezienzi jvoorzove ri khe tka nbeoordelen ,zee rvee l medicijnengebruikt . Deeerst etwe ehuwelijke nva nPonia hzij ndoo rhaa r oudersgeregeld ;d ema nme twi ez en ugetrouw di s(voo r deburgerlijk estand )heef tz ezel fuitgezocht . Dewonin gi she teigendo mva nPonia he nSorotaroeno ; zehebbe nhe mzel fgebouw de nmoete nallee nd enormal e huurwaardebelasting,(een-vie re ntwintigst eva nd ege ­ taxeerdewaard epe rjaar)aa nhe tGouvernemen tbetalen . Heti see nvri jklei nongeverf dhoute nhui so plag eneu ­ tene nbestaa tui tee nbalco ne nvoorzaal ,waa ree neet ­ tafelme tstoele nstaan }daarachte ri swee ree nkamer , dieoverda gevenal sd ewarand adiens tdoe tal snaaikame r enwaa r 'snacht sgeslape nwordt .Beneven sdez ekame rzij n erno gtwe eslaapkamers .D emense nslape no pee ngloss o (slaapmat)e ngewon ebedden .Naas the thuis ,eraa nvast - gebouwd,maa rdirec to pd egron di sd ekeuken ,ee nvri j groteruimt ewaa roo kwe lgegete nwordt .Verde rzij n Poniahe nSorotaroen odri etrapnaaimachine srijk .He t huisi shee lschoo ne nnetjes .He tgrootst ebezwaa rva n -4 5- hethui si she tfei tda ti nd oregentij dd ewonin gnie tt e bereikenis .Alle sstaa tonde rwater ,oo khe ter fzelf . Poniahzel fi s geen.li dva nd eLH Kclub .D econtacte n vand eLH Kme tdi tgezi nliepe nvi ad etweed edochte rRe ­ nita,di en ui nhe tlaboratoriu mva nMariënbur gwerkt .Ee n halfjaa rgelede ni sz eme tclubactiviteite nopgehouden , aangezienz etoe nnaa rMariënbur gverhuisde .Renit ai s+ 1 jaarplaatselij k leidsterva nd eclu bgewees te nheeT t zichme td eprojecte nnaaien ,bakken ,koke ne ntuiniere n beziggehouden .D eclu bwaarva nRenit aplaatselij kleidste rge ­ weestis ,wa sopgerich tdoo rd eJavaans eopzichtere sdi eto t juni196 6i nCommewijn ewerkzaa mgewees tis .N ahaa rver ­ trekheef td eLHK-ste rd eleidin go pzic hgenomen ,maa ra l vrijspoedi gi sd eclu bui telkaa rgevallen ,oo ka lomda t Renitaverhuisde .Ponia hzel fheef t geen tijdo mli dt e wordenva nee nLH Kclub ,z eheef tt evee lwerk .Z eheef t welee npaa rnaailesse ngevolgd ,maa ri sdaarme eopgehou ­ den,omda tz edez elesse nech tnie tnodi ghad . Hetbak ­ kenvind tPonia hwe lfij ne nee npaa rrecepte ndi eRenit a heeftmeegebracht ,heef tz ewe leen sgemaakt ,Ander ein ­ vloedenva nLH Kware nnie tt emerken .Renit aheef thaa r Produktenva nnaai -e ntimmerlesse nme enaa rMariënbur g genomen. 6.2.DJAINE M Djainemwoon tme thaa rman ,haa rdochte re nee nkweek - kindo pJagtlust .Djaine mi s3 5jaa roud .Haa rma nvoorzie t inhe tonderhou dva nhe tgezi ndoo rhe tverrichte nva n loonarbeidbi jLarec o (eendochter-ondernemin gva nd eHei ­ demij.).He tloo nva nhaa rma nbedraag tf.19, -pe rweek , dati sne tgenoe go mva nron dt ekome ne nal sne tsom see n weekee nbeetj ekari guitval tzeg tDjaine mlaconie k"da n etenw emaa ree nbeetj eminder" .Waarschijnlij kza lda tmin ­ derete nnie tz ohee ldikwijl svoorkomen ,aangezie nmoe ­ dere ndochte r (devade rhe bi knie tgezien )e rnoga lwel ­ gedaanuitzagen .Behalv eva nhe tgeldinkome nva nd eloon ­ arbeidleef the tgezi nno gva nd eopbrengs tva nd e1 0ket - ting2grond ,di ez egehuur dhebben .Daaro pstaa nkouse - band (bonen),pind ae nbananen .Dez eProdukte nworde nvoor ­ namelijkzel fgeconsumeerd ,ee nklei ndee lva nd epind a wordtdoo ree nopkope rgekocht .D ema nkom telk eda gpa s om4.0 0uu r 'smiddag sthui se ngaa tda nno go phe tlan d werken.Verde rword tee ngroo tdee lva nd earbei dverrich t doord e1 8jarig edochte rSoesah .He tgezi nwoon ta l1 6 jaaro pJagtlust ,e ndenk tdaa roo kt eblijve nwonen . Daarvoorhebbe nz eo pVisserszor ggewoond .Behalv edi t landhebbe nz eno gwa tpluimvee :1 5kippen ,3 0kuiken se n 2kalkoenen .D eeiere nworde nnie tverkocht ,gedeeltelij k wordenz ezel fgeconsumeerd ,gedeeltelij klaa tDjaine mz e uitbroeden.Kippe nworde nwe lverkocht ,zi jhe tnie ti ndi e mate,da te rvee lme everdien dwordt .He tgaa tvaa kzo , datd ebure nal sz eee nki pnodi ghebbe nlang skome ne n vrageno fDjaine mhe ndaa raa nka nhelpen . Degezinssamenstellin gi sal svolgt :Djaine m (35jaar ) enhaa rman ,(3 7jaar )hebbe n êón dochter,Soesa h -46- van1 8jaar .Toe nz emerkten ,da te rn adi tkin dgee n kinderenmee rgebore nwerden ,hebbe nz etwe ekindere n geadopteerd.Dez e "kweekkinderen",zoal sz ei nSurinam e genoemdworden ,zij njongens .D eoudste ,1 5jaar ,i she t kindva nee nbroe rva nDjainera ,d ejongste ,ee nbab yva n lijaa ri she tkin dva nee nnich tva nDjainem .Djaine m kanleze nnoc hschrijven .Soesa he nd eoudst ezoo nheb ­ benbeide nd elager eschoo ldoorlopen .Soesa hi sdaarn a haarmoede rgaa nhelpe ni nhe thuishouden .Sind shaa r elfde jaarheef thaa rmoede rhaa rkooklesse ngegeve ne n sindshaa rzestiend e jaarverzorg t Soesahall emaaltij ­ denzelf .D e jongenva nvijftie njaa rheef teveneen sd e lagereschoo ldoorlopen .Daarn ai shi jtwe e jaarthui s geweest enheef ttoe nmeegeholpe no phe tland .Ee nva n zijntake nwa sonde rmeer ,he tverzorge nva nd e3 stieren . Deze dierenwerde nallee ngehoude nvoo rd estalmest . Toend ejonge nnaa rd esta dging ,waa rhi jee nbaa nbi j eenbouwbedrij fko nkrijgen ,zij nd estiere nverkocht , omdatnieman de rmee rvoo rko nzorgen .D everder eecono ­ mischefuncti eva ndez ediere ni swaarschijnlij k eensoor t geldbelegginggewetsat .D emeest eJavane nbelegge nal sz e tenminstegel doverhoude ndi ti nvee ;som soo ki njuwele n voorhu nvrouwen .Ee nspaarban ki see nbijzonder eonbeken ­ deinstellin gvoo rhen . Het huisi sdoo rDjainem' Bma nzel fgebouwd .Sind s hetneergeze t is,i se rnooi tmee riet sbijgebouw de n Djainemzo uoo kgee nveranderin gaa nwille nbrengen .He t omvat één.grot ekamer ,staa tdirec to pd egron de ni sdu s eenzg ."flc*t "woning .D eslaapkame rv/aa rhe tgezi nslaap t isafgescheide nme tee ngordijn .E rlig tee nzei lo pd e vloere nhe thui si sevenal she ter fhee lnetjes .D ein ­ richtingi svri jsummier ;e rstaa n3 grot etafel s(ee n beetjeoverbodig )e nwa trecht estoelen .He tgrootst edee l vand etij dzi the tgezi nbuite nonde ree n afdakda taa n hethui svas tgebouw dis .Daaronde rstaa nee npaa rbanken . Verderhebbe nz eee ngroo twandklee daa nd emuur ,beneven s dehaas tonvermijdelijk e filmsterrenplaatjese nee nradio . Naasthe thui si see nkookho kda tee ngewon eleme nvloe r heeft.Di talle si skeuri gopgeruim d enzee roverzichte ­ lijkingericht .E rword tgekook to phou to fo pee nprimus . Voorregenwate rhebbe nz eee nregenton ,wate ro mt ebade n halenz eui thu neige nwaterput . Decontacte nme td eLH Klope nvi aSoesah .Soesa hi s eerstli dgewees tva nee n4 Hclub .A lvri jvlu gi sz odaa r leidsterva ndez e4 Hclu bgeworden .Dez eclu bi sopgeheve n omdatd eouder sva nd e4 Hkindere nnie ttevrede nware n overwa t zedaa rleerden" .D eouder sware nbijzonde rteleur ­ gesteld,da td ekindere nkussenslope nleerde nnaaie ni.p.v . kleren,daarbi jtotaa lui the too gverliezend ,da t jeme t heteenvoudig emoe tbeginne no mlate rmoeilijker edinge n tekunne nmaken .Al sreacti ehebbe nz ed ekindere ntoe n verderthui sgehouden .Soesa hi stoe nli dgeworde nva nd e LHKclub .Dez eclub ,samengestel dui tHindostane ne n Javanen,bestaa tno gsteed se nSoesa hwa soo khie rva nd e -4 7-

leidster.Dez e periode isn uachte rd erug ,aangezie n Soesahbinne n enkeleweke ngaa t trouwen ennaa rd esta d gaat verhuizen.N alan g tegenstribbelenheef t Soesaheinde ­ lijkaa n dewen sva nhaa r oudersvoldaa ne ni si nhe thuwe ­ lijksbootjegestapt .Z eken t dema n (een jaaro fach tou ­ derda nzijzelf )wel ,maa rgaa tmee ro paandran g vanhaa r oudersme t hem trouwen,da nui t eigenvrij ewil . De projectkeuze van de clubi svri j eenzijdig.Ee n jaarlan g zijnz en ua lbezi gme tnaaie n enhe t ziet ernie t naaruit ,da t daarvee lveranderin g inza lkomen .Soesa h zelfheef twe l belangstelling voorkoke n enda nvoora lvoo r het bakkenva nkoekjes .Maa rd eander e ledenwille nalleen . maarnaaien .Tijden s dele swerde nallee nrecht e jurkenge ­ naaid,d ehuisjurke nworde ndoo rd elede nzel fgeknip t en genaaid.Djaine m isi nnaa m ookli dva nd e club,maa rkom t alleenal s zeee n jurknodi gheeft .Daarn ageloof t zehe t welweer .Soesa hnoc hDjaine mhebbe nbepaald ewense nvoo r het LHKprogramma .Z ewille nallee npertinen t geen"cur ­ sussen".Verde rwa s Soesahhee l enthousiast overd etwe e tochten die zei nLH Kverban d gemaakt had, éénnaa rMoeng o enCayenn e en<^é nnaa rBrokopondo .I nhui sware n eenpaa r Produktenva n Soesaht e zien,e nwe lhe t timmerwerk, datz e een jaargelede ngemaak t had. Het contactme t delandbouwvoorlichtin g isnoga l sum­ mier.Eenmaa l permaan d komt eenvoorlichter ,maa rdez e voertmeesta lallee n eenareaalsopnam e uit. 6.3.RAMINI E Raminie isi nNickeri egebore ne ni sn u4 5 jaar.O p 15 jarige leeftijd isz egetrouw d ennaa r Commewijnever ­ huisd.Dez ehuwelijksverbinteni sheef t 3 jaar standgehou ­ dene ni stoe ndoo rverstotin g ontbonden.Vij fmaande nlate r trouwde zeopnieuw ,ditmaa lvoo rd e burgerlijke stand ende ­ zeverbinteni s bestaat nogsteeds .Ui t dithuwelij k is1 kin d (eenmeisje)geboren , datn u7 jaaris .Paidjah ,he t dochter­ tje, ziti nd eeerst ekla sva nd e lagere schoolva nAlkmaar , Als zeka n enwi llere nma g zenaa rd eUL Ova nLeliëndaal . Deze ULOheef t alleen eeneerst e entweed e klas.Al s Paidjah daneventuee lno gverde rwi lleren, ,ma g zenaa rd e stadgaan . Haarvade r enmoede r beslissen samenove rhe t alda nnie t ind e stad opschoo lgaa nva nPaidjah .Al s dit besluitpo ­ sitiefuitvalt ,gaa t Paidjahwone n bijee nzuste rva nRami ­ nie.Ramini e enhaa rma n zijnbeide nanalfabeet - Raminie enhaa rma nhebben ,toe nz egetrouw dware nee n halve ketting2va nhe tGouvernemen t gekocht enhebbe ndaar ­ ophu nhui s gebouwd.Verde rstaa ne rno gwa t bacoven ophe t erf.Behalv e dezehalv eketting 2hebbe n ze de laatste 3 jaarno g 2-èh ava nhe t Gouvernement gehuurd.Daa rhebbe n zed eafgelope n 2 jaarnie t geplant;di t jaargaa n zeal ­ leenrijs t planten,maa rhe t isd evraa g ofz ehe thel e areaal zullenbeplanten .D earbei d ind elandbouwwerkzaamhe - denworde ngelever d doorRaminie ,haa rma n enburen .Z ewer ­ ken sameni n "sambatan".Di thoud t in,da t delandbouwe r bijzij nwerkzaamhede n geassisteerd wordt door buren,fami ­ lieleden,vriende n etc.zonde rdaarvoo r iets tebetalen . -4 8-

Opzij nbeur thelp thi jda nwee rd emensen ,di ehe mge ­ holpenhebbe nbi jhu nwerkzaamheden . Dema nzorg tvoo rhe tlevensonderhou dva nhe tgezi n doorloonarbei dt everrichte no pd eplantag eWederzor g (eencitrusplantage) .Daarme everdien thi jf.20, -to t f.25»-pe rweek » Zijnvrou wkrijg ta lhe tdoo rhe mver ­ diendegel de ndoe tall einkopen .Dez einkope nworde ni n dewinke li nd eomgevin ggedaan ; eenmaalpe rjaa rgaa t Raminienaa rd esta do minkope nt edoe nvoo rhe tBodofeest , hetgrot eMohammedaans e feestaa nhe tein dva nd evasten ­ maand.Di ti soo kd eenig ekee rda tz enaa rd esta dgaat . Behalvehe tgeldinkome nva nd ema nheef the tgezi nno gd e opbrengstenva nhe tgehuurd eland .Dez eopbrengs ti suit ­ sluitendvoo reige nconsumptie .Verde rhebbe nz eno gwa t kippen,di eoo kbestem dzij nvoo reige nconsumptie . Deda gbegin taltij dvroe gvoo rRaminie .O m5«0 0uu r 'sochtend sstaa tz ea lt ekoke no mhe twarm eete nklaa r temaken ,da thaa rma nmeeneem tnaa rd eplantage .Ramini e enhaa rdochte rete n 'sochtend sbroo de n 'smiddag se n 'savond srijs tme tgroenten ,vi so fei .Ee nmaa lpe rwee k kooptz evlees . Raminiei sli dva nd epa sopgericht eLH Kclub .Dez e clubbestaa ti ntegenstellin gto td emeest eclubs ,uit ­ sluitendui tgetrouwd eJavaans evrouwe ntusse nd e3 0e n 45jaar ,ee nunicu mi nCommewijn ee nfeitelij ki nhee l Suriname• Decontacte nme td eLH Kzij ne rsind sme i1967 «Toe n hebben7 vrouwe nva nWelgelege nwaaronde rRamini egevraag d ofe rgee nLH Kclu bko nkome nva nuitsluiten dJavaans e vrouwene no fd eLHK-ste rdez ezel fko nkome nleiden . Aangeziend emeest eJavaans evrouwe no fallee nJavaan só f Javaanse nNegerengel sspreken ,wilde nz elieve rgee nge ­ mengdeclub .Z evoele ne rzic ha lgau wminderwaardi ge n durvennie tz ohee ler ge nvee lt ekomen .Al se rallee n maarJavane nli dzijn ,voele nz ezic hmee ro phu ngemak « DeLHK-ste rvoeld eda tproblee moo kwe le nwa she ti nhaa r 5-jarigewerkperiod ea lverscheiden emale ntegengekomen . Ditlee khaa ree nbijzonde rgoe dpla ne nz eheef tda noo k directdez egroe pvrouwe nal sclu bgenomen .I nantwoor do p mijnvraa gaa nRaminie:"Wa twi lj en uallemaa llere ntij ­ densd eclubbijeenkomsten" ,wer dhee lenthousias tgeant ­ woord:"Alles" .Bi jdoorvrage nbleek ,da tz etoc hwe lhe t liefstwild elere nnaaien .Eers tvoo rzichzel fe ndaarn a voorander emensen ,zoda tz ono gwa tgel dko nverdienen . Maaroo kwild ez etimmerlesse nhebben .Di topen tbepaald e nieuweperspectieve nvoo rhe tvoorlichtingswer k opWelge ­ legen.Te ntijd eva ndi tgespre kwa sd eclu bpa stweemaa l bijelkaa rgeweest ,zoda te rno gnie tvee lt ezegge nvie l overd egan gva nzaken .Ein daugustu s196 7hoord oi kechte r vand eLH Kda tdez eclu bbijzonde renthousias twa se nda t deopkoms tva nd elede nbijzonde rgoe dwas . -4 9-

7.LITERATUU R A.B.S.SURINAME ,196 5 Suriname inCijfer sno « 33« Paramaribo» BUREAULANDELIJK EOPBOUW , Centraplanvoo r Suriname.III. 1957 Het CommewijneDistrict . Paramaribo• BUREAULANDELIJK EOPBOUW , DeRegional e Ontwikkeling I960 vand eLandbouw .Paramaribo . HEKKENVAN ,P.M. , 1964 De landbouwhuishoudkundige voorlichting inSurinam e; Evaluatie-onderzoek No.IV , L.V.V.Paramaribo . ISMAEL,J. , 1949 De immigratie vanIndonesiër s inSuriname .Leiden ,Lucto r etEmergo . JANSEN,M.H.P. ,1967 . Landbouwbevolking en land­ bouwhuishoudkundige voor­ lichting inNickerie ;CELO S rapportno .1 .Paramaribo . L.V.V.z.j . Handleidingvoo rlandbouw - huishoudkundigeni nSuriname . Paramaribo. DEWAA LMALEPIJT ,A. , The Javanese ofSurinam ; 1963 VanGorcum ,Assen . WENGEN VAN,G.D. , z.j. Voorlopig Rapport overd e DorpsgemeenteTamanredjo .

- 51- BIJLAGE1 Vragenlijst DEJAVAANS ELANDBOUWBEVOLKIN GE ND ELANDBOUWHUISHOUDKUNDIG E VOORLICHTINGI NHE TDISTRIC TCOÏH.ÏEWIJN E

Naam: Datum: Woonplaats:

ALGEMEEN

1.Welk egodsdiens the bje ? a.Isla m b.Protestant s c.R.K . 2.Wannee rbe nj egetrouwd ? a.voo rd eburgerlijk e stand b.doo rd eprieste r 3.Be nj ea leerde rgetrouw d geweest? Duur Aardverbindin g Ontbinding Kinderen

4. Krije jegel dvoo rd ekindere n a.j a vanander emannen ? b.nee n Hoeveel? 5.Be njijzel fui tIndonesi ë a.vrou w gekomen? b.moeder ,vade r c.grootmoeder ,grootvade r HETGEZI N Gezinsleden Leeftijd Gehuwd Inwonend/Niet Schoolgaand/N ie t -5 2-

6.Wi ebeslist ,wa td ekindere n a.kin d gaanleren ? b.moede r c.vade r 7.Gaa nd ekindere nn ad eL.S . a.j a naard esta dvoo rverde r onderwijs? b. neen Watgaa nz en ahu nleerplich t a.o phe tlan dwerke n doen? b.kantoorbaa n c.loonarbei d waar? d.ander s 8.Den k jee rwe leen sove ro m ergensander st egaa nwonen ?

Zoja ,waarom ?

Enwaar ?

DEHUISHOUDIN G 9.Ho evaa kword te rpe rda g gegeten?

10.m ekook ter ? a.vrou w b.moede r c.dochte r 11.Waaro pkoo kje ? a.hou t b.petroleu m c.ga s 12.CONSUMPTIEPATROO N Baby Kind Volwassene Brood Pap Rijst Vlees Kip Vis Eieren Melk Groen te n Vruchten . -5 3-

13.Koo pj e Week/maand Prijs Brood Rijst Vlees Vis Melk Eieren Groenten Fruit 14.V/a tgebrui k jevoo r a.drinkwate r b,kookwate r c.waswate r 15.Ho eko nj eaa nwate r a.drog etij d b.natt etij d 16.I se relectriciteit ? a.j a b.nee n 17.I se rhie ree ndokter ?a .j a b.nee n Waarwel ? Gaj ee rwe leen snaa ra .j a toe? b.nee n c.som s 18.I se ree nvroedvrouw ? a.j a b.nee n Waar? Gaj ee rwe leen snaa ra .j a toe? b.nee n c.som s 19.Apparate n naaimachine ijskast radio televisie - 54-

20.Huisinrichtin g kamers slaapkamers bedden slaapmatten kasten keuken

DEPOSITI EVA ND EVROU W A.I NHE TBEDRIJ P 21.Bedrijfsgroott e .... ha . .. . ketting ' Hoeveelpercelen ?

22. V/at doet je man? a.hel ejaa ri nloondiens t b.seizoenarbei d c.o peige nlan d d.elder s e.werkeloo s uitkering? Waar? 23.Hoevee lverdien thij ? 24.Geef thi jhe thel eloo naa n jou? 25.He b jehe tlan d a.gehuur d b.eigendo m c.ander s 26.Sind swannee rhe bj ehe t land? 27 Watplan tje ? soort ingezaaidareaa l

28.Koo pj ezaaipadi ? Soort herkomst prijs - 55-

29. Gebruik jebestrijdings ­ middelenvoo rd epadi ? herkomst prijs

30. Koop jeande r zaai­ zaad? soort herkomst prijs

31.V/a tdo e jeme t deop - a. zelf consumeren brengst vanhe t land? , verkoüen Aanwi everkoo p je? D' verlC0Pen Voorhoeveel ?

32. Spaar jegeld ? a.thui s Opwelk emanier ? b. spaarbank c.ander s 33.Wi ewerke n ero phe t a. jijzelf land? b. jema n c.kindere n d.ander e familieleden e.bure n Betaal jed . en e.? Sambatan? 34. Huren jullie eentracto r voorhe t ploegen? a.j a b.nee n Hoeveel«kost dat per ketting^? 35. Hebben jullie a.koeie n b.kippe n 36. Verkoop je a.ki p b.mel k prijs c.vlee s d. eieren 37. V/ie zorgt er voor het vee? - 56-

38.Wer k jeno gergen sanders ? Waar? Hoeveelverdie nje ?

B.I NHE TGEZI N 39.G aj evaa kbi jj ebure no p bezoek? 40.He bj efamili ei n a.sta d b.Commewijn e c.ande rdistric t 41.G aj edaa rwe leen snaa r toe? Alleeno fme t jeman ? 42.G aj ewe leen snaa rd efilm ?a .j a b.nee n c.som s Waarg aj edan ? 43.G aj ewe leen snaa ree n a.slameta n b.taju p c.wajangvoorstellin g 44.Gee fj ezel fwe leen see n slametan? 45.Ho eou dwa sj etoe nj etrouwde ? 46.Wa tvin d jed ebest eleef ­ tijdo mt etrouwe nvoo ree n a.meisj e b.jonge n 47 Wiebeslis tme twi ej e a.kin dzel f kinderenzulle ntrouwen ? t>.Ji j c.j ema n

RELATIEME TD ELANDB0UY/HUISH0ULIOJNDIG EVOORLICHTIN G 48.Be nj eli dva nee nLH Kclub ?a .j a b. neen Hoelang? c.gewees t -5 7-

49.Waaro mbe nj e geen lidmeer ? a geen tijd b.clu bt eve rwe g c.ruzi eme tleidste r d.gee nander eJavane n e.ander s 50.I sj edochte rli dva nLH K a.j a of4H ? . b.nee n c.gewees t Hoelang? 51.Waaro mi sz e geen lidmeer ? 52.I sz eli dgeworden ,toe n a.j a jijme tclu bopgehoude nbent ?, 00 ^ö b.nee n 53.Ho evaa ki se rclubbijeen - .. . /wee k komst? / . .. /maan d 54.Waa rword td eclu bgehouden ? a.recreatiegebou w b.hui sclubli d c.elder s 55.Wi ei sd eleidster ? Hoei sz egekozen ? Waarom? 56.Welk etaa lword te rtijden s dele sgesproken ? Zouj ed elesse ngraa gi n hetJavaan swille nhebben ? 57.Wa tdo ej ehe tliefs to ples ?a .naaie n b.bakke n c.koke n d.timmere n e„pitrie t f.kinderverzorgin g g.hygiën e 58.Krij g jewe leen shuisbe ­ zoekva nee nLHK-ster ? Wanneeri sz evoo rhe tlaats t geweest? Watheef tz etoe nbesproken ? - 58-

59.Wa tvin dj eprettiger ? a.huisbezoe k b.le s 60.Kom te rwe leen sieman dva n LW voorj eman ? Wanneeri shi jvoo rhe t laatstgeweest ? Waaroverheef thi jtoe n gesproken?

OPMERKINGEN -5 9- BIJLAGE2 Onderafdeling Landbouwhuishoudkunde VERSLAG OVERD EMAAN DAUGUSTU S196 7RESSOR T COMMEWIJNE/ MAROWIJNETEVEN S OVERDRACHTSRAPPORT (C, LieA Ling-Emanuelson )

Dagboe k 1 Nw.Amsterda mkantoo r LW Tamanredjo 4Hbijeenkomst :kledin g MeerzorgSt.Lorentiusschool :kledin g 2 District Marowijne LW met overdracht. MonTreso rplaatselijk e leidster training + LHKbijecrokoEJ t (plaatselijk leidster)4 H bijeenkomst MonTresor . Jagtlustbijeenkomst :huisindustri e 3 Voorburgwegen smisverstan d geen doorgang n.m. Meerzorg IIvergaderin g teroprichtin g LHK clubn.m . Nw,Amsterdamkantoo r LW demonstratie-materiaal v.ra. 4 Nw.Amsterda mkantoo r LW demonstratiemateriaal. Zoelenbijeenkomst:kledin g Alkmaarbijeenkomst:kledin g 5 KantoorL W besprekinghulpkracht :demonstratie ­ materiaal 7 Paramaribo opleidingscentrum:vergadering 8 Nw.Amsterda m leidstertraining .Tamanredj o kleding, Meerzorgwegen s derege n geen doorgang (kleding) 9 MonTreso rplaatselijk e leidstertrainin g huis­ industrie tevens LHKbijeenkomst .Mo nTreso r 4Hbijeenkomst . Jagtlust:huisindustri e 10 Kantoor LW demonstratiemateriaal. Voorburg: kleding 11 Alkmaar:huisindustri e (bromfietsdefect )gee n doorgang. Zoelen:huisindustrie.,Kantoo r LVV: demonstratiemateriaal 12 Kantoor LW:demonstratiemateriaal 14 Kantoor LW:Paramaribo.Vertre knaa rNw .Nickeri e 14t/ m 25Distric t Nickerie inverban dme t overdracht 26 Kantoor LW Paramaribo - 60-

28 KantoorL W Nw.Amsterdam .Zoelenrplaatselij k leidster Meerzorg4H:huisindustri e(plaatselij kleidsters ) 29 KantoorL W Nw.Amsterdam»kantoorwerkzaamhede n 30 VerhuizingNw .Amsterdam-Nw.Nickerie .Inventari ­ satiebegonne n 31 VerhuizingNw .Amsterdam-Nw.Nickerie . 11.1Algemee n Op2 augustu swer di nverban dme td eofficiël eover ­ drachtee nbezoe kgebrach taa nhe tdistric tMarowijne . Daarwerde ne rcontacte ngemaak tme td eplaatselij kleid ­ stersteven swer d erdemonstratiemateriaa lopgehaald .D e inventariswer ddoorgenome ne nschriftelij kovergedrage n aand eRessortleide rva nCommewijne . Inverban dme tmij noverplaatsin gwer di nd edage r van1 4t/ m 25augustu see noriëntatiebezoe kgebrach t aanhe tdistric tNickerie .Daa rwerde nd everschillend e clubsbezocht .Ee rbezoe kaa nWageninge nwer doo kafgelegd . Daarwer d overnachto mkenni st emake nme td eclubs .Oo k werdenall egezinne no phe topleidingsbedrij f eno pd e middenstandsbedrijvenbezocht .Verde rwerde nall eander e werkzaamhedendoorgenomen .Tijden smij nafwezighei dgin ­ gend egemaakt eafsprake ni nhe tdistric tCommewijn evoo r zoverhe tmogelij kwa sdoor .O p7 augustu swer dd emaande ­ lijksebijeenkoms tva nd eLH Kgehouden .O pMeerzor gwerde n opaanvraa g2 club sopgericht .D eclu bva nVoorbur gi s ookbegonnen ,D eoverig ehebbe naa nhu nprojecte ngewerkt . Debestaand eclub sdi emomentee li nhe tressor tzijn ; 1.Mo nTreso rLH K 11lede n 2.Mo nTreso r4 H 12lede n 3.Alkmaa r 4Hopgeschote nmeisje s 14 leden 4.Zoele n 4H " " 11 » 5.Amsterda m LHK 9 H 6.Jagtlus t LHK 12 H 7.Meerzor gSt.Lorentiusschoo l 14 H 8.Voorbur g4 H 11 H 9.Lus te nRus t4 Hslecht eopkoms t 16 " maa16r d e H laatstetij dminde r 10.Tamanredj o4 HOpenbar eSchoo l 10lede n 11.Meerzor g4 Hhoofdwe g 12 " 12.Meerzor gOpenbar eSchoo lII ILH K reedsvergader d beginnen 13.Meerzor glang sd ehoofdwe gnaa rNw.Amsterda mLH K insept .8 lede n 14.Meerzor gOpenbar eSchoo lI 14lede neise ndi ­ ploma,wille nallee n kleding -6 1-

15.Tamanredj oII Ibinnenwe gI Iplaatselij kleidster , wilallee nverde rtraining , heeft1 naaimachin eaa n huis 16.Peperpo tno gnie tbegonnen .We lcontacte ngemaak t 17.Slootwij kdaa rworde nmee rhuisbezoeke ngedaa n Alkmaarbinnenwe gwee raanvraa g+ 1 2lede n Reedsafspraa kgemaak to mo p6 septembe rt ebeginnen . Deonderwerpe nwaa raa ngewerk tzij ni nd elaatst e6 maandenzijn : 1.kledin gb.v. :volwassenkleding ,kinderkleding , schortenenz. ; 2.huisindustrie ,weefwerk ,houtwerk ; 3.voeding ; 4.plaatselijkeleidstertraining ; 5.handwerken ,patchwork ,schilderstukjes ,kleedje senz. j 6.huisbezoeken ; 7.vergaderingen ; 8.behuizing . Tijdensd ehuisbezoeke nwerde nbehandeld ; 1.kinderverzorging ; 2.kleding ,hygiëne ; 3.kinder -+ kleutervoeding ; 4.4 Hclu bbezoeken ; 5.gesprekke ni n 'talgemee ndi enie tdirec téé nonderwer p tendoe lhadden ,maa rverschillende ,o.a .voeding , behuizing; 6.bezoeke naa nlede ne nniet-lede n Plaatselijkeleidster s Metzoeke nnaa rgeschikt eplaatselijk eleidster se n tevensoo khe tvinde nva nhe t juistemateriaa lalsoo khe t vervoeri sd egrootst ehandica p vandi tdistrict .Meesta l ishe tz oda tme ngoed eplaatselijk eleidster sheef tgeha d diezic hgehee le na lgave nvoo rhu ntaak .Zij nva ndez e mensenechte rvele ndoo rbepaald eomstandighede nweg , dani she tmoeilij kwee réé ni nd eplaat st evinden .He t isvoorgekomen ,da tme nn aenig etij do mbetalin gvroeg . Anderenblijke nzee rattentvol ,maa ro pd econtrol e bleekda the tnie tjuis t werd weeigegeven.Echte rzij n eroo kvele ngewees tdi ezee rgoe dva nhu ntaa ko pd e hoogtewaren .Oo kui téé nva nhe nwer dd eplaatselijk e hulpkrachtgekozen .Geruim etij dhebbe nwi jgewerk tme t plaatselijkeleidster spe rproject .I nd emeest egevalle n - 62-

waar er geen plaatselijke leidstersgevonde nzij nwerde n debijeenkomste ngehoude n doord e LHKzel f ofd eplaatse ­ lijkehulpkracht .Di theef t echteroo kto tnadee lda t• men,trot s ernadie n eenplaatselijk e leidsterzo uzijn , tochverlang t dat de LHK-sterzel fkomt . Detraininge nwerde nvroege rgecentraliseerd ,than s wordt erindividuee lgetraind . Degemaakt eafsprake n zijnd evolgende ; Doorgaanme the tkledingsproject ,handenarbeid ,voedin g (bakken). Voorzove rhe tmogelij k isd e4 H clubsva nd e vakantiemaand 'smorgen shouden . Trainingen plaatselijke leidsters zowel hulpkracht gaan hunnormal egang . Demonstratiemateriaal opstellen enklaarmaken . Zowel zeekennaa rplaatselijk e leidsters.Kieze nva nee n bestuuri nd eclubs . V/atZoele nbetref t hetproblee mva nd e clubszoeke no p telossen .D e clubsdi ed e laatstedage n ietso pachte r uitgegaan zijnwee rnieu w leven int eblazen . Opmerking Hetafgelope n jaarware n ermee r clubs inhe t ressort. Toenware n eroo k 2volledig e LHKkrachte ni n het ressort werkzaam. Daarna eenhulpkrach t dien uwegen s inkrimping isontslagen .He t dient echteraanbevelin gno g eenassistent e oftenminst e 1hulpkrach twee rte rplaats e tezetten ,aangezie nhe twer k één persoont evee lis . Hetvolgend emateriaa l isi nhe t ressort aanwezig: keukengerei (zie inventaris) timmergerei " " Alkmaar;keukengerei +tafe l +ze s stoelen padischuur;dez eware nva nd erechteroeve r afkomstig naaimachines:5 o pkantoo r LW 1 opSlootwijk ,mevr .Wetze l 1 opTamanredjo ,Openbar e School 1 opTamanredjo ,binnenweg ,mevr .Krisn a

timmergerei: Qp Zoelen plaatselijke leidster groot demonstratiemateriaalb.v .keukenkas t kinderbed bed kinderkast tafel +stoeltjes .