Amberd Амберд B U L L E T I N Б Ю Л Л Е Т Е Н Ь
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 2579-2989 AMBERD АМБЕРД B U L L E T I N Б Ю Л Л Е Т Е Н Ь ՀՊՏՀ «Տնտեսագետ» հրատարակչություն, 2020 ASUE "TNTESAGET" Publishing House, 2020 Издательство АГЭУ «ТНТЕСАГЕТ», 2020 «Ամբերդ» տեղեկագիրը հրատարակվում է ՀՊՏՀ գիտական խորհրդի որոշմամբ Бюллетень «Амберд» издается по решению Ученого совета АГЭУ The "Amberd" Bulletin is published by the decision of ASUE Scientific Council ԳԼԽԱՎՈՐ ԽՄԲԱԳԻՐ Թաթուլ ՄԿՐՏՉՅԱՆ (ՀՊՏՀ գիտության գծով պրոռեկտոր) ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ Դավիթ ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆ («Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի տնօրեն), Վարդան ԱԹՈՅԱՆ («Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փոխտնօրեն-ավագ փորձագետ), Սամվել ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ («Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի ավագ փորձագետ), Զոյա ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ (ՀՊՏՀ միջազգային տնտեսական հարաբերությունների ամբիոնի պրոֆեսոր),Գրիգոր ՆԱԶԱՐՅԱՆ (ՀՊՏՀ տնտեսության կարգավորման և միջազգային տնտեսական հարաբերությունների ֆակուլտետի դեկան), Արմեն ՔԹՈՅԱՆ (ՀՊՏՀ վիճակագրության ամբիոնի վարիչ),Էդգար ԱՂԱԲԵԿՅԱՆ (ՀՊՏՀ ֆինանսների ամբիոնի դոցենտ), Աստղիկ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ («Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի հետազոտող), Սաթենիկ ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆ (ՀՊՏՀ «Տնտեսագետ» հրատարակչու- թյան խմբագրահրատարակչական բաժնի խմբագիր) ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒ Նաիրա ԽՉԵՅԱՆ (ՀՊՏՀ «Տնտեսագետ» հրատարակչության ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ խմբագրահրատարակչական բաժնի համակարգող) ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР Татул МКРТЧЯН (Проректор по науке АГЭУ) РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: Давид АХВЕРДЯН (Директор исследовательского центра «Амберд», АГЭУ), Вардан АТОЯН (Заместитель директора- старший эксперт исследовательского центра «Амберд», АГЭУ), Самвел АВЕТИСЯН (Старший эксперт исследовательского центра «Амберд», АГЭУ), Зоя ТАДЕВОСЯН (Профессор кафедры Международных экономических отношений АГЭУ), Григор НАЗАРЯН (Декан факультета Экономики и международных экономических отношений АГЭУ), Армен КТОЯН (Заведующий кафедрой Статистики АГЭУ), Эдгар АГАБЕКЯН (Доцент кафедры Финансов АГЭУ), Астхик ОГАННИСЯН (Исследователь исследовательского центра «Амберд», АГЭУ), Сатеник АЛАВЕРДЯН (Редактор издательства «Тнтесагет», АГЭУ) OТВЕТСТВЕННЫЙ Наира ХЧЕЯН (Координатор редакционно-издательского отдела СЕКРЕТАРЬ издательства «Тнтесагет», АГЭУ) EDITOR-IN-CHIEF Tatul MKRTCHYAN (Vice Rector for Science, ASUE) EDITORIAL BOARD: Davit HAKHVERDYAN (Director, AMBERD Research Center, ASUE), Vardan ATOYAN (Deputy Director & Senior Expert, AMBERD Research Center, ASUE), Samvel AVETISYAN (Senior Expert, AMBERD Research Center, ASUE), Zoya TADEVOSYAN (Professor, Department of Interna- tional Economic Relations, ASUE), Grigor NAZARYAN (Dean, Depart- ment of Economics and International Economic Relations, ASUE), Armen KTOYAN (Head, Chair of Statistics, ASUE), Edgar AGHABEKYAN (Associate Professor, Department of Finance, ASUE), Astghik HOVHANNISYAN (Researcher, AMBERD Research Center, ASUE), Satenik ALAVERDYAN (Editor, "Tnthesaget" Publishing House, ASUE) EXECUTIVE Naira KHCHEYAN (Coordinator, "Tnthesaget" Publishing House, ASUE) «Ամբերդ» տեղեկագիր, 2020 ՀՊՏՀ «Տնտեսագետ» հրատարակչություն, 2020 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ СОДЕРЖАНИЕ . CONTENTS ՀԱՄԱՎԱՐԱԿԻ ՀԵՏԱԳԻԾԸ . ТРАЕКТОРИЯ ПАНДЕМИИ . PANDEMIC TRAJECTORY Դավիթ ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆ 5 Համավարակ. գլոբալացման վախճա՞ն, թե՞ պետության դերի վերաիմաստավորում Давид АХВЕРДЯН. Пандемия: конец глобализации или переосмысление роли государства? Davit HAKHVERDYAN. Pandemic: The End of Globalization or Reconsideration of the Role of the State? Աննա ՓԱԽԼՅԱՆ 16 Ինքնամեկուսացման համաթիվը «խոստանում» է համավարակի նոր բռնկումներ Երևանում... Анна ПАХЛЯН. Индекс самоизоляции «обещает» новые вспышки пандемии в Ереване... Anna PAKHLYAN. Self-Isolation Index «Promises» New Outbreaks of the Pandemic in Yerevan... Ռուզաննա ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆ 24 Համավարակը և անհավասարության խորացող վտանգը Рузанна ТАДЕВОСЯН. Пандемия и угроза углубляющегося неравенства Ruzanna TADEVOSYAN. Pandemic and the Deepening Danger of Inequality ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ . ФИНАНСОВАЯ СИСТЕМА . FINANCIAL SYSTEM Նարեկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ 31 Վերականգնում առանց պետական պարտքի՞․ ստվերային տնտեսությունը և «թաքնված կապիտալը» Հայաստանում Нарек КАРАПЕТЯН. Восстановление экономики без госдолга? Теневая экономика и «скрытый капитал» в Армении Narek KARAPETYAN. Economic Recovery Without Public Debt? Shadow Economy and “Hidden Capital” in Armenia Էդգար ԱՂԱԲԵԿՅԱՆ 37 Որտե՞ղ են ներդրվում պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդերի միջոցները Эдгар АГАБЕКЯН. Куда инвестируются средства обязательных пенсионных фондов? Edgar AGHABEKYAN. Where Are the Mandatory Pension Funds Invested? ՏԱՐԱԾՔԱՅԻՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ . ТЕРРИТОРИАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ . TERRITORIAL DEVELOPMENT Համազասպ ԳԱԼՍՏՅԱՆ 46 Երևան քաղաքի կայուն զարգացման խնդիրը բյուջետային ծախսերի թերակատարման համատեքստում Амазасп ГАЛСТЯН. Проблема устойчивого развития города Еревана в контексте неполного исполнения бюджета по расходам Hamazasp GALSTYAN. Problem of Sustainable Development of the City of Yerevan in the Context of Incomplete Execution of Budget Expenses ԱԳՐԱՐԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ . АГРАРНАЯ ПОЛИТИКА . AGRICULTURAL POLICY Սամվել ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ 53 Տեղական սորտերի լոլիկի արտադրության «նվազող հետագիծը» Самвел АВЕТИСЯН. «Убывающая траектория» производства помидора местных сортов Samvel AVETISYAN. “Decreasing Trajectory” of Local Tomato Varieties' Production 3 ՇՈՒԿԱՆԵՐ ԵՎ ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ . РЫНКИ И КОНКУРЕНЦИЯ . MARKETS AND COMPETITION Գայանե ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ 58 Էկոզբոսաշրջություն. բնության և մարդու փոխհարաբերության տեսլականը Гаяне ТОВМАСЯН. Экотуризм: видение взаимодействия природы и человека Gayane TOVMASYAN. Eco-Tourism: The Vision of the Interaction of Nature and Human ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ, ՆՈՐԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԵԼԻՔ . ОБРАЗОВАНИЕ, ИННОВАЦИИ, ЗНАНИЯ EDUCATION, INNOVATION, KNOWLEDGE Վարդան ԱԹՈՅԱՆ 64 Ուղեղային կենտրոնների ռազմավարական արդիականացման հարցեր Вардан АТОЯН. Вопросы стратегической модернизации мозговых центров Vardan ATOYAN. Issues of Strategic Modernization of Think Tanks ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԵՎ ԱՇԽԱՐՀ . АРМЕНИЯ И МИР . ARMENIA AND WORLD Սուսաննա ԱՂԱՋԱՆՅԱՆ 71 Դեղամիջոցների զուգահեռ ներմուծումը ՀՀ-ում Сусанна АГАДЖАНЯН. Параллельный импорт лекарственных средств в Армении Susanna AGHAJANYAN. Parallel Import of Drugs in Armenia Շուշան ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ 77 ՀՀ արտահանման կառուցվածքային ռիսկերը Шушан МОВСИСЯН. Структурные риски экспорта РА Shushan MOVSISYAN. Structural Risks of Export of the RA Ժուլի ՕԴՈՆ 82 Ֆրանկոֆիլիա. Հայաստանի «քեյսը» Джули ОДДОН. Франкофилия: кейс Армении Julie ODDON. Francophilia: Case of Armenia ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՄԱՐՏԱՀՐԱՎԵՐՆԵՐ . БЕЗОПАСНОСТЬ И ВЫЗОВЫ SECURITY AND CHALLENGES Վահե ԲՈՒԼԱՆԻԿՅԱՆ 92 ՀՀ տնտեսական անվտանգության հիմնական ցուցանիշների վերլուծությունը Ваге БУЛАНИКЯН. Анализ основных показателей экономической безопасности РА Vahe BULANIKYAN. Analysis of the Main Indicators of Economic Security of the RA 4 ՀԱՄԱՎԱՐԱԿԻ ՀԵՏԱԳԻԾԸ ՀԱՄԱՎԱՐԱԿ. ԳԼՈԲԱԼԱՑՄԱՆ ՎԱԽՃԱ՞Ն, ԹԵ՞ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԵՐԻ ՎԵՐԱԻՄԱՍՏԱՎՈՐՈՒՄ Հիմնաբառեր. COVID-19 համավարակ, գլոբալացում, գլոբալ շղթաների խզում, պետության դերի վերաիմաստավորում Հոդվածում հեղինակն անդրադարձել է COVID-19 Դավիթ համավարակի հետևանքներին գլոբալացման համա- ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆ տեքստում, ինչի արդյունքում կատարել է հետևյալ եզ- Տնտեսագիտության րահանգումը. աշխարհը բնավ պատրաստ չէր նման դոկտոր, պրոֆեսոր հարվածի, և դա է պատճառը, որ առաջին իսկ ազ- 1995 թ. գերազանցությամբ դակ ների դեպքում խզվեցին տարիներով ձևավոր ված ավարտել է ԵրԺՏԻ-ն (այժմ՝ կա պերը: Նրա բնորոշմամբ՝ «փխրուն» գլոբալաց ման ՀՊՏՀ)՝ «Էկոնոմիկայի պե- փլուզումը հիմք է ստեղծում պետական պատեր նա լիզ- տա կան կարգավորում» մաս- մի համար՝ խթանելով «ազգ-պետություն» հա յե ցա- նագիտությամբ, 1998 թ.՝ ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարա րու- կար գի հետագա զարգացումը: թյան տնտեսագիտական հե - Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ հեղինակը ներկա- տազոտությունների ինս տի - յացրել է նաև որոշ մեկնաբանություններ հետհամա - տուտի ասպիրանտու րան: վարակային աշխարհի ապագայի վերաբերյալ: 1999 թ. ստացել է տնտե - սա գիտության թեկնա ծուի, 2013 թ.՝ դոկտորի գի տա կան աստիճան, 2016 թ.՝ պրոֆեսո - լոբալացման ներկայիս մոդելը վերջնա- րի գիտական կոչում: 1999- 2001 թթ. ծառայել է ՀՀ զին - Գկանապես ձևավորվել է 2000-ականների ված ուժերում: 2019 թ. նշա - սկզբին: Դրա հիմքում հետևյալ պատկերացումն է. այն նակվել է ՀՊՏՀ «Ամբերդ» երկրները, որոնք շատ վաղուց են ապրում շուկայական հետազոտական կենտրոնի տնտեսության կանոններով, կարող են միաժամանակ տնօրեն: Դասախոսում է Հա- յաստանի պե տական տնտե - իրենց արտադրական հզորությունները տեղափոխել սա գիտական համալսա րա- «ծայրամասեր» և արևմտյան համակարգի տնտեսական նում: Հե ղինակ է 15 մենա- հավասարակշռությունը պահպանել ֆինանսական գոր- գրության և ավելի քան 70 գիտական հոդ ված ների ու ծառ նությունների հաշվին: զեկույցների: 2008-2009 թթ. ճգնաժամն արդեն իսկ ցույց է տվել վե- րոնշյալ մոտեցման հիմնազուրկ լինելը՝ համաշ խարհա- յին տնտեսության անհամամասնություն ների համա հար - թեցման առումով: Դեռևս 2014 թ. մարտին «Թայմ» (Time) շաբաթաթերթում տեղ գտած մի հրապա րակ ման մեջ առկա էր այսպիսի նկատառում. «Արդեն երկու տարի է՝ 5 3 2020/ . միջազգային առևտրի աճը զիջում է հա- ցողություն 2019 թվականին ձևավորվել էր մաշխարհային ՀՆԱ աճին (Երկ րորդ հա- մեծաքանակ անձանց շրջանում, և այսօր մաշխարհային պատերազմից հե տո՝ ա ռա- անսպասելիության տարրի վերաբեր յալ ջին անգամ), ինչը նշանակում է, որ հա- մեկնաբանություններն ինքնախա բեություն մաշխարհային տնտեսությունը հասել է են: Կայուն համարվող հա մաշխարհային շրջադարձային կետի: Անկախ մեր կամ- համակարգը կաթ վածա հար եղավ շատ քից, դա կանդրադառնա երկրների և ըն- արագ կերպով, ըստ էության, ակնթար- կերությունների վրա»1: թորեն (միջազգային առևտրի և ավիափո - COVID-19 համավարակը նպաստեց աշ- խադրումների դադարեցման համար պա- խարհատնտեսական կապերի ձևավոր- հանջվեց ընդամենը մեկ ամիս): ված համակարգի ակնթարթային խաթար- Սակայն, գլխավոր խնդիրն այն է, որ մանը՝ 2008-2009 թթ. ճգնաժամից ավելի ժամանակակից աշխարհն անընդունակ քան 10 տարի անց քաղաքական գործիչ- եղավ արձագանքելու արտաքին ազ դակ- ներին, գործարար միջավայրին և հասա- ներին, որոնցից էլ բխում են կապի տա- րա կությանը ցույց տալով ժամանա կակից լիզմի