Estanpa Bilduma Colección De Estampas a Collection of Prints 5 Euskal Kultura Saila
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Euskal Herria Euskal Vasco País Basque Country Euskal Kultura Saila Kultura Euskal 5 Miren Jaio Euskal Kultura Saila Estanpa bilduma Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series Colección de estampas A Collection of Prints A Collection of Prints A Collection Colección de estampas de estampas Colección Estanpa bilduma Estanpa KULTURA SAILA DEPARTAMENTO DE CULTURA Miren Jaio Estanpa bilduma Colección de estampas A Collection of Prints Ikusizko artea Euskal Herrian Las artes visuales en el País Vasco Visual Arts in the Basque Country EUSKAL HERRIA PAÍS VASCO BASQUE COUNTRY Euskal Kultura Saila Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series 1 Euskararen historia laburra / Breve historia de la lengua vasca / A Brief History of the Basque Language 2 XX. mendeko euskal literatura / Literatura vasca del siglo XX / Basque Literature in the Twentieth Century 3 Euskal musika klasikoa / Música clásica vasca / Basque Classical Music 4 Euskal kantagintza: pop, rock, folk / La canción vasca: pop, rock, folk / Basque Songwriting: Pop, Rock, Folk 5 Estanpa bilduma / Colección de estampas / A Collection of Prints 6 Euskal zinema / Cine vasco / Basque Cinema 7 Arkitektura eta diseinua / Arquitectura y diseño / Architecture and Design 8 Euskal dantza / La danza vasca / Basque Dance 9 Bertsolaritza / El bertsolarismo / Bertsolaritza 10 Tradizioak / Tradiciones / Traditions 11 Euskal sukaldaritzaz / Sobre cocina vasca / On Basque Cuisine 12 Euskal antzerkia / Teatro vasco / Basque Theater Euskal Kultura Sailaren editorea Editora de la Colección Cultura Vasca Basque Culture Series Editor: Mari Jose Olaziregi © Testua / Texto / Text: Miren Jaio © Euskarazko itzulpena: Miren Ibarluzea © Translation into English: Cameron Watson © Diseinua / Diseño / Design: Tiktak multimedia © Azala / Portada / Front Cover Klera-laborategia (1972). Jorge Oteiza Fundazio-Museoa. Laboratorio de tizas (1972). Fundación-Museo Jorge Oteiza. Chalk laboratory (1972). Jorge Oteiza Museum Foundation. Inprimatzailea / Imprime / Printed by: Gráficas Dosbi L.G. / D.L. / L.D.: VI-449/2012 ISBN: 978-84-614-9760-7 Etxepare Euskal Institutua Instituto Vasco Etxepare / Etxepare Basque Institute Prim 7, 1 E- 20006 Donostia-San Sebastián [email protected] www.etxepareinstitutua.net Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, muéstrate al mundo Euskara, go forth into the world 1545. urtean, Bernart Etxeparek bere En 1545, se publicó el primer libro In 1545 the fi rst book in Euskara, Linguae Vasconum PrimiƟ ae, euska- en euskara Linguae Vasconum Pri- Linguae Vasconum PrimiƟ ae, was razko lehenengo liburua, argitaratu miƟ ae de Bernart Etxepare, quien published by Bernart Etxepare, who zuenean, desira bat adierazi zuen: formuló un deseo: “Euskara, jalgi expressed one wish: Euskara, jalgi “Euskara, jalgi hadi mundura”. hadi mundura” (Euskara, muéstrate hadi mundura Euskara, go forth into Etxepare Euskal Ins tutuak gure al mundo). the world. lehenengo idazlearen omenez har- El Ins tuto Vasco Etxepare toma su The Etxepare Basque Ins tute takes tu du izena, eta, haren desira gure nombre de este primer autor vasco, its name from this fi rst Basque izatearen ardatz bilakaturik, euskara y convierte, además, su deseo en author and, moreover, converts his eta euskal kultura mundura atera- nuestro lema. Siendo el obje vo y la wish in our mo o. The Ins tute’s tzea eta zabaltzea du helburutzat. misión del Ins tuto la de promocio- objec ve and mission is to promo- Bate k, gure eginkizuna euskararen nar y difundir la lengua y la cultura te and diff use the Basque language ezaguera sustatzea da eta haren vasca por todo el mundo. and culture throughout the world. ikasketa bultzatzea esparru akade- Por un lado, es nuestra tarea fomen- On the one hand, our task is to pro- mikoan; eta beste k, gure sortzai- tar el conocimiento sobre nuestra mote knowledge about our langua- leak eta haien adierazpen ar s koak lengua, y su aprendizaje en el ámbi- ge, and its study in the academic nazioartean ezagutarazten ahale- to académico. Y por otro, queremos sphere. And on the other, we want gintzen gara: gure ar sta plas koak, dar a conocer internacionalmente las to introduce the crea ve expres- musikariak, dantzariak, idazleak, manifestaciones ar s cas de nues- sions of our ar sts: visual ar sts, zine-zuzendariak, an tzez leak... tros creadores: ar stas plás cos, musicians, dancers, writers, fi lm di- Gure hizkuntza eta kultura munduan músicos, bailarines, escritores, direc- rectors, actors, and so on. barrena zabaltzeko ahalegin horre- tores de cine, actores, etc. One of the fi rst tasks in the inter- tan, liburu-sorta bat sortzea izan da Una de las primeras tareas en la na onalisa on of our language and gure lehenengo lanetako bat, horren internacionalización de nuestra len- culture has been to create this co- bidez informazioa emateko euskara- gua y cultura ha sido crear esta co- llec on with the aim of informing ri buruz eta gure kultura osatzen eta lección con el obje vo de informar people about our language, Euskara, aberasten duten alor ar s ko eta sobre nuestro idioma, el euskara, y and about the ar s c and cultural kultural guz ei buruz. sobre todas las disciplinas ar s cas disciplines that make up the wealth y culturales que conforman la rique- of our culture. za de nuestra cultura. Aizpea Goenaga Etxepare Euskal Ins tutuko zuzendaria Directora del Ins tuto Vasco Etxepare Director of the Etxepare Basque Ins tute Aurkibidea Índice Index Estanpa bilduma Colección de estampas A Collec on of Prints 6 Argazkiak / Fotogra as / Photographs 78 Miren Jaio 80 Estanpa irudi-genero anakronikoa da, baita hari Miren Jaio lotzen zaion kostunbrismo izeneko literatur es loa ere. XIX. mendearen erdialdean eta XX. mendearen hasieran, estanpa kostunbristek ia gizarte osoaren eguneroko erretratua egin zuten. Modernitatearen auzia alde batera utzita, nahiz eta nolabait eztabaida Estanpa bilduma horretan sartu ere ez ziren egin, aipatutako erretra- tuen baitan zeuden, gurutzaturik, posi bismoaren deskripziorako zehaztasuna edo eszena pintoresko Colección de estampas atseginetarako gustu burgesa. Euskal Herrian agerikoa da estanpak bat egin zuela orotariko teknikekin. Hala agertzen dute, esaterako, A Collection of Prints Eulalia Abaituaren (1853-1943) xafl ek (Abaitua argaz- kilari afi zionatua zen, gizon-emakumeak eguneroko egitekoetan erretratatzen zituena), Victor Patricio de Landaluzeren (1827-1889) akuarelek (Los pos y cos- tumbres de la isla de Cubakoekin, Kubako gizartearen herri-arke poen galeria fi nkatu zuen euskal pintore horrek) edo Pio Barojaren (1872-1956) Fantasías vascas nekazaritza-giroko ipuinen bildumak. Fantasiak izenburuaren bidez, 98ko belaunaldiko eleberrigile donos arrak izen bereko musika mol- de erroman koaren adierazpen-askatasuna dakar gogora. Forma gutxituak izaki, estanpa eta fanta- sia modernitatearen ordezkari ziren, nolabait XIX. mendeko forma burges handiak -eleberria, opera, sinfonia- izan ez zitezkeen gisan. Ordena nagusia be- rronesteaz gainera, potentzial kri koz beterik dago estanpa, eta jasotzen dituen eguneroko kontuak bai- no gehiago, arrazoi teknikoak dira ezegonkortzeko duen potentziala ematen diotenak. Hala, estanpa- ren zentzu literala hauxe da: irudiak, pinturak eta argazkiak erreproduzitzen dituen euskarria. Hainbat kopiatan erreproduzitzeko modua izateaz gainera, estanpa ez da bakarturik agertu ohi, ezpada osota- sun gisa, era askotara ordena daitekeen osotasun gisa, alegia. Testu honen kasuan, estanpa-bildumen za kako eta osatu gabeko formatura jo dugu; estanpak iriz- pide subjek boei jarraiki hautatu dira, eta ordena El género de la estampa resulta anacrónico. También The print genre is now an anachronism, like costum- 7 el costumbrismo, el es lo literario al que se asocia. brismo (a roman c interpreta on of local everyday A mediados del XIX y comienzos del XX, las estam- life, mannerisms, and customs), the literary style pas costumbristas realizarían un retrato del día a día with which it is associated. In the mid-nineteenth and de la totalidad social. Periférico al debate de la mo- early twen eth centuries costumbrista prints painted dernidad, aunque en modo alguno ajeno a él, en ese an everyday picture of society as a whole. Peripheral retrato se cruzaban rasgos como el rigor descrip vo to the debate on modernity, although not so far re- del posi vismo o el gusto burgués por un pintores- moved from it, certain features such as the descrip ve quismo amable. rigour of posi vism and the bourgeois penchant for La manera en la que la estampa se acomodó a téc- the pleasant picturesque coincided in this picture. nicas diversas se hace aparente en el contexto del The means by which prints adjusted to diff erent País Vasco. Así lo muestran las placas de Eulalia Abai- techniques became apparent in the context of the tua (1853-1943), fotógrafa afi cionada que retrataba Basque Country. There, this is demonstrated in the hombres y mujeres en medio de sus tareas; las acua- plates by Eulalia Abaitua (1853-1943), an amateur relas de Víctor Patricio de Landaluze (1827-1889) en photographer who portrayed men and women going Los pos y costumbres de la isla de Cuba, con las que about their chores; the watercolours of Víctor Patri- el pintor vasco fi jaría la galería de arque pos popu- cio de Landaluze (1827-1889) in Los pos y costum- lares de la sociedad cubana; o la colección de rela- bres de la isla de Cuba (The fi gures and customs of tos del mundo rural Fantasías vascas de Pío Baroja the island of Cuba), with which the Basque painter (1872-1956). fashioned a mass of popular archetypes in Cuban so- Con el tulo “fantasías”, el novelista de la gene- ciety; and Fantasies vascas (Basque fantasias), a col- ración del 98 evocaba la libertad expresiva de la lec on of pain ngs depic ng the rural world by Pío forma musical román ca de igual nombre. Desde Baroja (1872-1956). su condición de formas menores, la estampa y la By using the tle “fantasies”, the novelist and mem- fantasía representaban una modernidad a la que ber of the Genera on of 98 was evoking the expres- las grandes formas burguesas del XIX, la novela, la sive freedom of the similarly tled roman c musical ópera o la sinfonía, no podían aspirar.