Zločini Ustanika U Ljutočkoj Dolini 1941. Godine
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MUJO BEGIĆ Zločini ustanika u Ljutočkoj dolini 1941. godine Sarajevo, 2013. Izdavač: Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu Za izdavača: Prof. dr. Smail Čekić Recezenti: Prof. dr. Smail Čekić Prof. dr. Zdravko Dizdar Lektor: Emira Hrnjica, prof. Tehnička realizacija i dizajn: Husein Hadžić Štampa: Grafis d.o.o. Cazin Za štampariju: Sead Ćoralić CIP-Katalogizacija u publikaciji Nacionalne i univerzitetske biblioteke BiH, 2 didu Ibrahimu 4 SADRŽAJ UVOD ......................................................................................................... 7 I DIO ......................................................................................................... 17 LJUTOČKA DOLINA KROZ HISTORIJU ........................................ 17 I.1.Ljutočka dolina kroz historiju .......................................................... 19 I.2. Demografske promjene i proces prihvatanja islama ............... 28 I.3. Stari gradovi na području Ljutočke doline...................................... 33 I.3.1. Stari grad Ostrovica .................................................................. 33 I.3.2. Stari grad Havala ...................................................................... 39 I.3.3. Kulen-Vakuf (Džisri-kebir-Veliki Most) ................................. 41 I.3.4. Stari grad Orašac ...................................................................... 48 I.3.5. Kula Klišević (Gradina Kliševićka) ......................................... 51 I.3.6. Kula Vrnograč (Crnkića Gradina) ............................................ 52 I.3.7. Kula Prkosi ............................................................................... 54 I.3.8. Čovka ....................................................................................... 55 I.4. Kapetanija Stara Ostrovica ............................................................. 57 II DIO ........................................................................................................ 63 UVOD U ZLOČINE USTANIKA U LJUTOČKOJ DOLINI 1941. ... 63 II.1. Progoni i ubijanje srpskog stanovništva ........................................ 65 II.2. Spašavanje srpskog stanovništva od ustaša ................................... 71 II.3. Dileme o počiniocima zločina u Ljutočkoj dolini ......................... 74 II.4. Prvi zločini ustanika ...................................................................... 84 II.5. Zločini ustanika u Boričevcu ......................................................... 91 II.7. Zločini ustanika u Vrtoču ............................................................ 104 II.8. Napad ustanika na Martin-Brod .................................................. 107 III DIO .................................................................................................... 109 ZLOČINI USTANIKA U LJUTOČKOJ DOLINI 1941. ................... 109 5 III.1. Napad na Demirovića brdo ......................................................... 111 III.3. Napad na Orašac i bjeg stanovništva u Kulen-Vakuf ................. 123 III.4. Napad na Kulen-Vakuf i progon stanovništva ............................ 126 IV DIO .................................................................................................... 131 MJESTA MASOVNIH UBIJANJA ..................................................... 131 IV.1. Mjesta masovnih ubijanja ........................................................... 133 IV.2. Put smrti-Čovka 6. septembar1941. godine ................................ 136 IV.3. Put smrti-Prkosi i Duliba 6. septembra 1941. godine ................. 143 IV.4. Zločini ustanika u Kulen-Vakufu 6-7. septembra 1941. godine . 153 IV.5. Zločini ustanika na putu za Ripač ............................................... 168 IV.6. Jama Golubnjača-Martin-Brod ................................................... 171 IV.7. Dugopoljska jama ....................................................................... 174 IV.8. Mjesto masovnog zločina-Handžića grahorište .......................... 176 IV.9. Jama na putu za Bjelaj ................................................................ 181 V DIO ...................................................................................................... 183 IZBJEGLIŠTVO-MUHADŽERLUK ................................................. 183 V.1. Izbjeglištvo-muhadžerluk............................................................. 185 V.2. Ratna siročad iz Ljutočke doline u dječijim domovima .............. 193 VI DIO .................................................................................................... 203 UMANJIVANJE I PREŠUĆIVANJE ZLOČINA .............................. 203 VI.1. Zločini u Ljutočkoj dolini u komunističkoj literaturi ................. 205 VI.2. Utvrđivanje odgovornosti za zločine nakon Drugog svjetskog rata ............................................................................................................. 219 VI.3. Suđenja za zločine i diskriminatorski odnos prema žrtvama...... 228 ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ........................................................ 237 IZVORI I LITERATURA .................................................................... 243 POPIS SKRAĆENICA ......................................................................... 251 PRILOZI ................................................................................................ 253 6 UVOD dnos prema žrtvama Drugog svjetskog rata u postratnoj jugoslovenskoj historiografiji tretiran je usputno, bez značajnijih i O cjelovitih istraživanja. Nakon rata u prvom planu su bila istraživanja koja su imala za cilj da afirmiraju narodnooslobodilački pokret i ulogu KPJ u odbrani i oslobađanju Jugoslavije. "U prvim desetljećima nakon Drugog svjetskog rata, jugoslavenska historiografija nije bila mnogo zaokupljena patnjama žrtava, masakrima i genocidom. Umjesto na patnju nenaoružanih civila, jugoslavenska javnost je podsjećana na herojske žrtve jugoslavenskih naroda u ratu za oslobođenje, a u središtu pažnje su bila partizanska strateška dostignuća i vodstvo komunističke partije.1 Pitanje žrtava u Drugom svjetskom ratu na prostoru Jugoslavije nije tretirano na isti način, niti su žrtve imale isti status. Glavne značajke ovog pitanja su manipulacije brojem žrtava Drugog svjetskog rata ili potpuno izostavljanje određenih žrtava. Ovo pitanje je u suštini politizirano i ono je prikazivano samo iz jedne vizure, vizure komunističkih vlasti. Žrtve Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji nisu imale isti status i bile su predmet institucionalne manipulacije od strane vlasti. Manipulacija žrtvama imala je za cilj da prikrije stvarne žrtve, njihove počinioce i da preuveliča broj žrtava koje su ubijene od strane okupatora i njihovih pomagača, a sa druge strane, da prešuti žrtve zločina ustaničkih- partizanskih jedinica. Drugi svjetski rat prouzrokovao je velike patnje civilnog stanovništva, tačan broj žrtava nepoznat je i do danas. Podaci govore da se broj žrtava procjenjuje na oko 55 miliona ubijenih ljudi, što je najveći broj ubijenih do danas. Broj ranjenih bio je daleko veći, što Drugi svjetski rat čini najkrvavijim sukobom u historiji. Rat je doveo do velikih demografskih promjena u mnogim dijelovima svijeta. Pojedine etničke skupine bile su skoro uništene, prisilno je raseljeno na desetine miliona ljudi. Posebno su Jevreji i Romi bili ciljne skupine fašističke politike koja je imala za cilj njihov potpuni nestanak. Materijalni gubici bili su veliki i neprocjenjivi. U ratu su potpuno uništeni i nestali mnogi dijelovi kulturne 1 Tea Sindbaek, Masakri i genocid počinjeni u Drugom svjetskom ratu i ponovno otkrivanje žrtava, Zbornik radova- 60 godina od završetka Drugog svjetskog rata: kako se sjećati 1945. godine, knjiga 3, Institut za istoriju, Sarajevo, 2006, str.64. 7 baštine. Najbolji primjer su gradovi Varšava i Drezden, koju su potpuno razoreni i uništeni. Pored ovih gradova velik broj je primjera širom svijeta koji su pretrpjeli velika materijalna razaranja. Jedno od centralnih pitanja, neposredno pred okončanje Drugog svjetskog rata i nakon rata bilo je pitanje demografskih gubitaka na prostoru Jugoslavije. U nekim procjenama koje su se pojavile 1944. godine, a koje su iznijele partizanske vlasti, okupatori i njihovi pomagači na prostoru Jugoslavije ubili su oko 1.200.000 ljudi od čega 110.000 boraca NOP-a. Ovi podaci su znatno uvećani 1945. godine, kada je objavljeno da je na prostoru Jugoslavije ukupno 1.705.000 žrtva okupatora i njihovih pomagača od kojih su 305.000 bili borci NOVJ. Gubitke stanovništva na području Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu najtemeljitije su obradili Vladimir Žerjavić, Bogoljub Kočović, Vladimir Dedijer i Antun Miletić. Prema Žerjavićevim istraživanjima gubici u Jugoslaviji su bili 1.027.000 ljudi 2 , a prema Kočevićevim 1.014.000 žrtava. Prema istraživanjima Bogoljuba Kočovića, Vladimira Žerjavića, Vladimira Dedijera i Antuna Miletića, Drugi svjetski rat je odnio 103.000 muslimanskih života. Ako ove gubitke sagledamo u odnosu na očekivani prirodni priraštaj u popisu iz 1948. godine, onda su gubici 8,1% ukupne tadašnje muslimanske populacije. Ako se izuzme holokaust Jevreja kojih je najviše stradalo, Muslimani su bili najveće žrtve u odnosu na broj stanovnika i očekivani prirast od svih nacija koje su živjele u Jugoslaviji. Istraživanje ukupnih ljudskih gubitaka u Bosni i Hercegovini po nacionalnosti najbolje je uradio Vladimir Žerjavić. Prema njemu procijenjeni demografski gubici stanovništva u Bosni i Hercegovini u periodu 1941-1945. godine iznose 480.000, ratni