September 2017

Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers

Onderhoudend De , waar Fokker Techniek vliegt hij nog Farewell Fokker DOWNLOAD THE APP AND DONATE TO WINGS OF SUPPORT www.crewtips.net/app

Join us this month and help Wings of support

This action is supported by: arthwork

Arthur van den Hudding @VNVPresident Selectiviteit a.u.b.! Het was niet het openingsitem van eerbiedigen van mensenrechten, en dige alternatieve capaciteit beschik- het achtuurjournaal van de NOS, goed werkgeverschap volgens de baar te komen binnen Nederland om maar het werd wel erg mooi in beeld Nederlandse wetgeving. Ook blijven deze verbindingen te faciliteren. gebracht door de publieke omroep. wij van mening dat er een onafhan- Daarom is Lelystad als overflow De vakbonden in de luchtvaart, met kelijk toezichthouder moet komen, luchthaven voor Schiphol bijzonder de VNV, VNC en FNV voorop, heb- die erop toeziet dat instanties zoals belangrijk om deze alternatieve ca- ben op 7 september in de Tweede de Schiphol Group het selectiviteits- paciteit in de nabijheid van Schiphol Kamer gepleit voor selectieve groei beleid daadwerkelijk uitvoeren. Want te creëren. van de luchthaven Schiphol. onderling komen alle betrokken par- Ik ga ervan uit dat minimaal het afge- tijen er door de verschillende belan- sproken beleid uit 2008 nu geïmple- De VNV had het vertrouwen van alle gen niet uit. menteerd wordt, zodat onze werkge- luchtvaartvakbonden om namens vers op gezonde wijze kunnen hen het woord te voeren tijdens het De buitenwereld was positief ge- groeien. Dat is goed voor alle leden. rondetafelgesprek stemd over de duidelijke taal die En dat dit gebeurt op de plaats waar ‘Selectiviteitsbeleid’ in de Tweede door de vakbonden werd gesproken. ze het beste tot hun recht komen. Kamer. Ik ben hen dankbaar voor het Zonder selectiviteitsbeleid en met Dat is in de meeste, maar niet in alle, vertrouwen dat ze in mij en de VNV het ongebreideld laten groeien, gevallen op Schiphol. hebben om deze taak goed te ver- staan onze Nederlandse luchtvaart- vullen. Andere sprekers die door de banen op de tocht en worden onze Voor de politiek zijn de 500.000 aanwezige Tweede Kamerleden wer- werknemers gemarginaliseerd door vluchtbewegingen nog geen vast den bevraagd, waren onder meer de bedrijven die volgens andere spelre- gegeven, als bijvoorbeeld het lucht- LVNL, de Omgevingsraad Schiphol, gels werken. ruim herverdeeld kan worden. Dit de Schiphol Group CEO Jos Nijhuis maakt luchtvaart ook een belangrijk en vele managers van verschillende Intern bij de VNV heb ik niet alleen onderwerp tijdens de huidige forma- luchtvaartmaatschappijen. maar juichende reacties ontvangen. tiegesprekken. En ook daar probeert Voornamelijk de quote: ‘De zevende de VNV haar zienswijze over te bren- Onze insteek was simpel, implemen- dagelijkse vlucht naar Malaga’ viel gen. teer nu eindelijk eens de in 2008 aan niet bij alle leden in goede aarde. de Alderstafel gemaakte selectivi- Deze uitspraak zou op een specifie- Naast het politieke geweld is er op teitsafspraken. Zorg er dus voor dat ke VNV-groep gericht zijn, hetgeen arbeidsvoorwaardelijk gebied ook mainportgebonden verkeer zich niet klopt. Iedere bloedgroep binnen voldoende te melden. Allereerst heb- clustert op Schiphol en dat het ove- de VNV, op en CHC na, ben we een cao-akkoord bij TUI fly. rige verkeer ruimte buiten Schiphol vliegt namelijk van Schiphol naar Wij hopen dat de TUI fly-leden zich krijgt om daar verder te kunnen Malaga. Het is een voorbeeld van positief gaan uitspreken over het be- groeien. Waarom juist nu? Omdat nu een verbinding die wat ons betreft reikte akkoord. Hiernaast staat de alle 500.000 vliegbewegingen verge- minder prioriteit heeft dan Schiphol VNV in de startblokken om met de ven zijn en Nederlandse maatschap- verbinden aan het economisch cen- cao-onderhandelingen te beginnen pijen beknopt lijken te worden in hun trum in Europa of daarbuiten. bij (4 oktober) en bij KLM. groeiambitie. Ik voorspel de komende maanden Hebben dergelijke vluchten dan nog de nodige Nieuwsflitsen die uw Tevens introduceerden we extra se- geen bestaansrecht meer in kant opkomen om u en uw collega’s lectiviteitscriteria, zoals uitsluiting bij Nederland? Zeker wel, maar niet al- op de hoogte te houden. het ontvangen van staatssteun, het tijd vanaf Schiphol. Er dient volwaar-

op de bok september 2017 1 inhoud inhoud september 2017 01. arthwork 03. voorwoord 04. onderhoudend fokker techniek 07. meet de 08. uit het nieuws geplukt 04 18 09. portret 10. twee boksers in de ring van de luchtvaart onderhoudend farewell fokker 12. de vier eerste en belangrijkste fokker techniek fokkers 14. de fokker, waar vliegt hij nog 16. wie is anthony? 17. bemanningencentra 18. farewell fokker 20. het torentje 22. geen hand voor ogen 24. overtrokken 25. van het bestuur 07 22 33. hamerslag 34. van de ledenraad meet de fokkers geen hand voor 36. publicaties ogen colofon

Maandblad van de Vereniging Aan dit nummer werkten mee De inhoud van het blad, met uitzondering van ‘Van het Nederlandse Verkeersvliegers Menno van Goor, Jephte Lafour, Dimitri bestuur’, weerspiegelt niet noodzakelijkerwijs de visie Opgericht 1929 - Medegrondlegger IFALPA Verbeek en Jesper Visser van het verenigingsbestuur of van de ledenraad. ‘Van het bestuur’ bevat officiële mededelingen­ van de president. De Adres VNV kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor de in- Dellaertlaan 61, Postbus 192 houd van de geplaatste advertenties. 1170 AD Badhoevedorp Bestuur +31(0)20 449 8585 www.vnv.nl Arthur van den Hudding - president Willem Schmid - vice­president Op de Bok verschijnt (sinds februari 1959) Redactie Frank Nauta - secretaris maximaal 12 keer per jaar. [email protected] Martijn Loef - penningmeester Oplage: 5.000. Francis van Haaff (KLM) - hoofdredacteur Ruud Stegers - Algemene Zaken/Expertise Nadruk zonder toestemming is niet toegestaan. Herma Flipsen - eindredacteur en opmaak Platformen ISSN: 1383-1178 Michael van Baaren (KLM) Bart Benard - Vlieg­technische Zaken Jochem Baas (KLM) Piet-Hein Eldering - Professionele Zaken Wouter Brandt (KLM) Wouter Houben - Internationale Zaken U kunt uw VNV-lidmaatschap beëindigen (met Elie El-Hage (KLM) Camiel Verhagen - Arbeidsvoorwaardelijke reden van opzegging, gericht aan het bestuur) Kevin Flikweert (KLM) Zaken via: [email protected] Pim Lamers (KLM) Coen George - Transavia Gert-Jan Vegter (KLM) Pieter Daniëls - Martinair Nick Vording (KLM) Vincent Vink - KLM/KFA Don Zonderhuis - TUI fly De volgende kopijsluiting is Omslag Rudi Lousberg - easyJet 42 januarioktober 2016 2017 Tim Stet en Nick Vording Erik van Gelder- CHC HN

2 op de bok september 2017 voorwoord

Foto: Tim Stet Zwaaiende zakdoek: Farewell Fokker 70 Francis van Haaff, hoofdredacteur

ij het timen van de gepaste Hoe aangrijpend en verbluffend de niet iets van nu. Het is niet iets waar aandacht voor de uitfase- historie van de relatie tussen KLM en we tegenaan lopen vanwege de ring van de Fokker 70 bij Fokker is geweest proberen wij een grenzen van het Aldersakkoord. Het KLM leek het ons beter daar beetje op te rakelen. Dat het rondje staat zelfs IN het Aldersakkoord van eind september voor te nemen dan van om de Sint bijna tien jaar geleden. En in 2012 Beind oktober. In dit nummer dus Bavokerk in al 106 jaar ge- werd door de overheid al opgemerkt onze snik, onze brok in de keel en leden is, is haast niet te vatten. dat Schiphol er niets aan deed. De onze gezwaaide zakdoek. Maar de Fokker vloog in een maagdelijk Commissie Shared Vison, met Hans laatste vlucht is nog niet geweest. Nederlands luchtruim. Hoe anders is Alders als voorzitter, bracht in de- KLM moet natuurlijk zelf deze histo- dat nu. cember 2012 een advies uit over de rie afsluiten. Maar dat het er een is, uitvoering van het selectiviteitsbeleid hopen we in dit nummer te kunnen Dan in dit nummer ook graag uw van Schiphol. Jos Nijhuis en de zij- laten zien. aandacht voor Het Torentje. Over nen deden er niets mee en verscho- luchtruim en een plek daarin gespro- len zich weer achter het ACNL. Lees Er komt ook een boek uit over het ken. Misschien verwoordt deze ru- in Het Torentje hoe de Tweede Kamer uitzwaaien van de Fokker 70/100: briek wel de krachtigste exponent daar vijf (!) jaar later nog een keer Farewell Fokker 70, ‘Dutch at Heart’, van onze vereniging: politiek be- achter moet komen. door o.a. Valentin Ocheda en Lieneke wustzijn, ruggengraat en pit. Dat een Koornstra. Hoewel ik het nog hele- vakbeweging politiek gaat is niet In mijn ogen heeft het bestuur van maal niet heb gezien, denk ik dat ik nieuw, maar dat een specialistische onze vereniging heel goed door hoe het van harte aanbeveel. Kan haast vakbond meer dan incidenteel naar schadelijk het is dat de overheid en niet mis. Een oceaan van foto’s en Den Haag trekt is wel relatief nieuw. de politiek hier niet bewust, slim en herinneringen. Er zit nogal wat histo- daadkrachtig in is. Misschien dat de rie achter deze machine, die we nu En het blijkt ook wel nodig, want de maak van Lelystad Airport daar dan nog kunnen aanraken. Het boek Tweede Kamer en Schiphol kunnen iets redelijks brengt: de pas op de kunnen we nu nog kopen. Veel boe- het in dit geval kennelijk niet zelf af. plaats die al lang geleden gemaakt ken van en over Fokker zijn al duur Mind you, het selectiviteitsbeleid is had moeten worden. antiquariaat.

Ik complimenteer KLM met de prachtige afbeelding van een jonge Anthony Fokker op de staart van een Fokker 70. Thank you! Mooi gedaan. Kenners onder ons moeten het rare piepstemmetje van Fokker er even bij denken. En de harde zakelijke re- latie tussen Plesman en Fokker was uiteindelijk ook een vriendschappe- lijke en een van respect. Allemaal elementen in een relatie die we te- genwoordig ook elders herkennen.

op de bok september 2017 3 Onderhoudend Fokker Techniek

Meer dan twintig jaar geleden viel het Dat was goed, want stilstaand water doek voor de enige Nederlandse vlieg- gaat stinken. En voor KLM was de tuigbouwer. Fokker, naast KLM Neerlands oversteek nodig om haar raven in de lucht te houden. trots binnen de luchtvaart, ging failliet. Uiteindelijk bleven alleen delen van het originele bedrijf bestaan. Het bedrijf in De twee waren vliegtuigonderhoud en -reparatie is mo- niet vies van wat menteel bekend als Fokker Techniek. getouwtrek

Tekst: Elie El- Hage ange tijd geleden, in 1926, ontstond Aviolanda. Een be- In 1966 nam de NLM, het huidige drijf dat zich bezighield met KLM Cityhopper, Fokker-toestellen het onder licentie bouwen van in gebruik om lokale vluchten uit te diverse vliegtuigen, waaronder voeren. De eerste was de Fokker LDornier-toestellen. Dat gebeurde in Friendship (F27), die vooral in Papendrecht. In 1955 verhuisde het Ypenburg werd onderhouden. onderhoud van de Dornier- Daarna volgden de F28, de F50, F70 vliegtuigen naar een nieuwe locatie, en de F100, die op Woensdrecht on- de vliegbasis Woensdrecht, een mili- der handen werden genomen. tair veld op de grens van Zeeland en België. ‘Woens’ is afgeleid van Willem en Cees Wodan, de oppergod uit de Het zou te kort door de bocht zijn om Germaanse mythologie, die immer de verhouding tussen Fokker en begeleid werd door twee raven. KLM als haat-liefde te beschrijven. ‘Drecht’ staat voor een doorwaad- Het ging om twee bedrijven, gerund bare plek. En dat was Woensdrecht door twee Hollandse zakenmannen. voor KLM. Tijdens de oversteek Ze waren niet vies van wat getouw- stond het water nu eens hoog, dan trek, maar er was ook ruimte voor weer laag en hier en daar waren pun- kleine attenties in de vorm van een ten waar het water sneller stroomde. cadeautje en een knipoog.

4 op de bok september 2017 Bij Fokker Techniek is nog steeds kerst weer in bedrijf te hebben. Met Na jaren van samenwerking kreeg bekend hoe Willem van Duijn (verko- de nodige overtuigingskracht die Verbeek van Van Duijn een symbo- per bij Fokker) na het afsluiten van voor deze ‘snelle deal’ nodig was én lisch setje kruiken, een lange slanke een groot contract een mooi Delfts zoals alleen hij het kon – de F50 op en een dikke korte, de knipoog. KLC blauw bord overhandigde met een London Heathrow moest per direct hield het liever bij het geven van leuke slogan of een kruik gevuld met beschikbaar zijn – verzekerde Van taart. Bij Fokker kon het hele team jenever of korenwijn. Onder Van Duijn KLC dat het toestel voor kerst dat aan intensieve programma’s had Duijn waren met Cees Verbeek van klaar zou zijn. Tegen kerst vloog het gewerkt een slagroomtaart verwach- KLC veel onderhoudsprogramma’s vliegtuig inderdaad weer rond. ten als beloning en dank voor de sa- afgesloten. Door dik en dun werd er menwerking. samengewerkt en had men elkaar nodig. Zo ook na de crash van een Geen stress door containers F50 (KLC) op London Heathrow (8 Niet altijd is een Onderhoudsprogramma’s worden december, 1996). Door de kwaliteits- nog steeds gedraaid door Fokker afdeling van KLM werd onderzoek hangaar beschik- Techniek. Er zijn verschillende cate- gedaan naar de reden van de crash, baar gorieën onderhoud, zoals het regu- maar bij de operationele staf was er liere onderhoud of het ongeplande druk op de ketel om het toestel voor wanneer een vliegtuig bijvoorbeeld beschadigd is door hagel. Daarnaast repareert men schade van grond- afhandeling of door een crash, bij- voorbeeld door een buiklanding na- dat het landingsgestel niet omlaag wil. Hiervoor reist het personeel de hele wereld over, inclusief de meest afgelegen plaatsen. Om die plaatsen toch te voorzien, gebeurt het dat men een vrachtcontainer vollaadt met alle materialen en gereedschap- pen die men bij de reparatie denkt nodig te hebben. Niet altijd is een hangaar beschikbaar. Wanneer de container bij het vliegtuig aankomt

op de bok september 2017 5 wordt in zo’n geval met extra contai- klant van Fokker een concurrent regering heeft al een Boeing 737, ners en een stevig zeil een geïmpro- werd. In 2010 stopte het reguliere maar de F28 heeft de benodigde viseerde hangaar gemaakt zodat onderhoud voor KLC in Woensdrecht. performance voor bepaalde hoogge- een tijdelijke óf een permanente re- Bij Fokker werden wel nog andere legen velden in Colombia die niet paratie kan worden uitgevoerd. Ook opdrachten uitgevoerd. Ze ontman- door een ander soortgelijk toestel zijn in het verleden een aantal telden de zeven F100’s die werden kan worden geleverd. Fokker-toestellen, na het demonte- uitgefaseerd, ze kregen enkele ren van de vleugels, in een Antonov AOG’s, schadereparaties en bleven En zal er ooit nog een Fokker worden naar Woensdrecht gevlogen. beschikbaar voor het trouble- afgeleverd? shooten. Naast de Fokker-typen on- De Q1 (prototype Fokker 100) staat Faillissement Fokker derhouden ze er de Boeing 737-se- al tijden gestald op Woensdrecht in Na het faillissement van vliegtuig- ries, Airbus A320-familie, ATR en opslag van NAC ( bouwer Fokker in 1996 kreeg het be- NH-90. Aircraft Company), dus wie weet... drijf nog een bijzondere opdracht binnen van KLC, in verband met het faillissement. Fokker bouwde nog Fokker weet nog De Koninklijke een jaar door aan lopende orders Fokker ontving ook de PH-KBX zo voor de productie van de F70 en altijd raad met nu en dan, uiteraard met de ge- KLC wenste haar F70-vloot juist uit paste trots. Ze heeft onder andere te breiden. Hiervoor werden van over oudere types een grote modernisatie en om- de hele wereld toestellen van andere bouw voor het regeringstoestel maatschappijen verzameld. Ze kwa- uitgevoerd. Op 24 mei faciliteerde men vooral via de Panta Holding, Een terugblik op het afgelopen jaar Woensdrecht de laatste vlucht Regional en AFT. Op Woensdrecht laat zien dat Fokker nog altijd raad van de KBX in de operatie van werd een infaserings- en standaardi- weet met de oudere types. Het oud- KLC. Bij de opvolger is Fokker satieprogramma opgezet om de ste vliegtuig waaraan ze afgelopen ook betrokken. Fokker Techniek vliegtuigen om te bouwen naar KLC- jaar werkte was de vijftig jaar oude heeft in samenwerking met specificaties. F28 van de Colombiaanse regering, Boeing Business Jets de eer om Om de concurrentie op te voeren in- waarmee de Paus begin deze voor de PH-GOV, het nieuwe troduceerde KLM een nieuwe speler maand vloog. Het is een van de eer- regeringstoestel, het interieurwerk voor het onderhoud, KLM UK ste vier ‘lagedruk’ prototypes (max. te mogen doen. Engineering uit Norwich, dat van ceiling 25.000 ft). De Colombiaanse

6 op de bok september 2017 Meet de Fokkers Illustraties en tekst: Gert-Jan Vegter

De witte Fokker 70, zo kwam de Fokker in dienst bij KLM

Het grijze-streep kleuren- schema was de tweede kleur op de Fokker, ingevoerd na het samengaan met Air Uk

Het blauwe-golf kleuren- schema; de huidige en laatste kleuren op de KLM Fokker 70’s

De ‘KBX’, het regeringstoestel, eerst gevlogen door Martinair- en later door Cityhopper- collega’s. En W.A. van Buren

op de bok september 2017 7 uit het nieuws geplukt

Nieuwe zoektocht MH370 In nieuw gebied

Het Amerikaanse Ocean Infinity wil de zoektocht naar het wrak van De Australische veiligheidsraad vlucht MH370 op verzoek van de nabestaanden hervatten. ATSB heeft nieuwe informatie ge- publiceerd met aanwijzingen voor De Boeing 777-200 van Malaysia verdween op 8 maart 2014 van de de locatie van MH370. radar tijdens een vlucht van Kuala Lumpur naar Peking. Aan de basis ervan staan vier satel- Nabestaanden houden de Malei- lietbeelden die de Franse overheid sische overheid verantwoordelijk twee weken na de verdwijning maak- voor de mislukte zoektocht, waarbij te van een gebied waar destijds niet 120 duizend vierkante kilometer gezocht is. zeeoppervlak is doorzocht. Ze vroe- Op de beelden zijn twaalf objecten in gen het bedrijf Ocean Infinity om de oceaan te zien die hoogstwaar- opnieuw te zoeken. Het bedrijf heeft schijnlijk door mensen zijn gemaakt. een aanbod gedaan aan de Malei- Volgens de baas van ATSB is de sische regering om met onderwaterrobots opnieuw te zoeken. resolutie van de beelden niet hoog genoeg om te zeggen of het on- Het bedrijf neemt een financieel risico omdat de zoektocht in eerste instantie derdelen van MH370 zijn. gratis is. Alleen als het ontdekt waar de wrakstukken liggen, krijgt het bedrijf De locatie is door specialisten aan een beloning van de nabestaanden. de hand van drijfmodellen terug- In welk gebied Ocean Infinity wil zoeken, is niet duidelijk. De enige tastbare gerekend en geven een zoekgebied aanwijzingen die gevonden zijn, spoelden aan op Mauritius en La Réunion, aan van 5.000 vierkante kilometer. eilanden voor de kust van Afrika. De eerdere zoektocht vond vele duizenden De Australische regering heeft ech- kilometers oostelijker plaats. ter al laten weten niet zomaar over te gaan tot een nieuwe zoekactie. Bron: Up in the Sky Bron: Up in the Sky

Explosiegevaar Aanpassen vliegroute niet afgestemd

De Europese luchtvaartautoriteit Nog steeds ontbreekt het aan samenwerking bij het veilig vliegen boven EASA waarschuwt voor een defect en over conflictgebieden. Iedere vliegmaatschappij voert immer nog een in de Airbus A350-900 waardoor eigen beleid. toestellen zouden kunnen ontplof- fen. Het Duitse Lufthansa heeft bijvoorbeeld vorige maand zijn vliegroutes aange- past na kernproeven van Noord-Korea. Air en KLM hadden hun no-fly zone rond Noord-Korea al eerder vergroot. Een toestel van de Franse lucht- vaartmaatschappij vloog begin augustus vlak langs een plek waar vijf tot tien minuten later een raket in zee terechtkwam, nadat Noord-Korea een test uit- voerde met een ballistische raket. Eind augustus vuurde Noord-Korea nog een raket af die over het noorden van Japan heen vloog.

Na het neerhalen van vlucht MH17 Volgens EASA kan de fout er onder boven Oost-Oekraïne was het bepaalde omstandigheden toe lei- dringende advies aan de interna- den dat hydraulische vloeistof over- tionale luchtvaart om gezamenlijk verhit raakt en brandstof in de tanks veiligheidsbesluiten te nemen. kan ontbranden. Echt van de grond komen doet Fabrikant Airbus heeft een software- dat niet en ook is niemand ver- update uitgegeven die het probleem plicht om iets te doen. Wel heeft moet voorkomen en onderzoekt of ICAO een website in het leven nadere maatregelen nodig zijn. geroepen waarop informatie kan Airbus heeft tot dusver ruim honderd worden gedeeld, maar die blijkt toestellen van dit type vliegtuig ge- nauwelijks te worden gebruikt. leverd. Bron: Nieuwsuur Bron: de Telegraaf

8 op de bok september 2017 portret

Wim Huson (1947) is een van de ingenieurs/testvliegers van Fokker geweest. Opgeleid door de TH Delft en omgeschoold tot in- genieur-vlieger bij de Rijksluchtvaart- school (1970) werkte hij een tijd bij de afdeling Luchtwaardigheid van de RLD. Na de Franse Test Pilot School EPNER in Istres (“een zalige oplei- ding!”), ging hij van de controlerende kant van de RLD naar de acterende kant van development en certificatie bij Fokker.

Wim vloog de kritische Fokker test- vluchten met een parachute aan en zittend op een dinghy. Er was een escape-hatch in de Fokker 100/70-testkisten om er snel uit te kunnen. De meeste testvluchten werden uitgevoerd boven de Noord- zee. Na het faillissement van Fokker werd hij gezagvoerder op de MD-11 bij Martinair. Nu, met pensioen, blijft hij eenmotorig vliegen op zijn team- Husky en diverse zweefvliegtuigen.

“Het certificeren van de Fokker was maar één diamant in mijn carrière. Ik heb continu mogen leren. Ik leerde kritisch te blijven over elke vlucht en nooit volledig tevreden te zijn. Nog steeds.”

Over de Fokker 100: “Testvliegen is een team-effort. In de ontwikke- lingstijd werkte iedereen hard, van de fabriek en bv. het NLR. Het team maakte de testkist overnight klaar voor de ochtendvlucht, maar het werd vaak een middagvlucht omdat er op het laatst toch nog extra zaken naar voren kwamen en dan deden we nog een of twee vluchten. Ik was heel vaak niet voor het eten thuis.”

“Mijn carrière is ook mijn gedeelde tijd met mijn collega-testvliegers, zo- als Jas Moll, Henk Themmen, Jaap Hofstra, Jim Hultzer en Roel Kuil. Onze band met de ontwerpers van het constructiebureau was ook een diamant.”

“Ik ben trots als ik hoor dat vliegers zich bij een omscholing gelijk thuis voelen op het vliegtuig.” Foto: Maarten van Haaff Twee boksers in de ring van de luchtvaart

Albert Plesman en Anthony Fokker

Tekst: Francis van Haaff

Hoe verhielden beide n het boek ‘Plesman, portret van besteld. De bouw begon ook onmid- pioniers zich tot elkaar? een luchtreder’, door Anthony van dellijk. Het jaar erna waren de bestel- Waren ze vrienden of Kampen wordt uitgelegd dat bei- de vliegtuigen al in gebruik. Althans, de mannen het doorgaans uitste- zo deed Fokker geloven, er wordt vijanden? kend met elkaar konden vinden. Ze gezegd dat de Fokker II al in Iwaren nagenoeg even oud. “Anthony Duitsland voor de ELTA was ge- Fokker, Tony, was voor Plesman in bouwd en dat Fokker de F II in trei- een oneindig aantal opzichten een nen illegaal mee had gesmokkeld vreemde vogel, maar in elk opzicht naar Nederland. een uitermate boeiende en fascine- rende figuur. Fokker was een vol- bloed zakenman, uitgekookt en uit- gerekend tot het uiterste, maar Tony, de man met tegelijk romantisch en vaak bijna kin- derlijk sentimenteel.” de hoge, schelle “Tony, die het bestond op bijeen- stem komsten met de hoogst gezeten VIP’s rustig z’n benen op de confe- rentietafel uit te strekken en in slaap te vallen. Letterlijk. Tony, de man met Zowel Fokker als Plesman kregen de hoge, schelle stem waarmee hij van de Steenkolen Handelsvereniging z’n slechte Nederlands sprak, en die (SHV) en enkele andere investeer- Nederland als z’n vaderland zag, ders de opdracht en de financiële in- maar de rest van de wereld als niet jectie om hun ondernemingen te anders. Een harde, verbeten kerel, starten. Fokker begon zijn die toestellen afleverde, waarvan Nederlandsche Vliegtuigenfabriek kenners hebben gezegd, dat ze on- op 21 juli 1919, Plesman begon zijn eindig veel meer gaven dan van ze KLM op 7 oktober 1919, na de suc- verwacht werd.” cesvolle ELTA. Er waren 500.000 bezoekers ge- Beide mannen kenden elkaar nau- weest op de ELTA. Er werden vier- welijks voor de ELTA van 1919, de honderd rondvluchten gemaakt voor Eerste Luchtvaart Tentoonstelling de toen hoge prijs van veertig gul- Amsterdam. Bij deze gelegenheid den. Fokker kwam met negen deed luitenant Plesman een beroep Fokker-vliegtuigen, die hij onder an- op Fokker om zijn vliegtuigen er te dere zelf vloog. laten zien en een vliegshow te ge- “Tony was een vat vol menselijke te- ven. Ze hadden elkaar zo goed ge- genstrijdigheden. Een ruwe, wilde vonden in dit project dat Fokker de verschijning met, evenmin als hangaars die werden gebouwd voor Plesman, niets gestroomlijnds eraan. de ELTA na de tentoonstelling over- Ten goede en ten kwade was hij… nam voor de Fokker-fabriek. alleen maar Tony Fokker. De man De ELTA vond plaats tussen 1 au- aan wie de luchtvaart in het alge- gustus en 14 september 1919. Een meen en de KLM in het bijzonder maand later werd KLM opgericht. Er enorm veel te danken hebben ge- werden meteen twee Fokker F II’s had. Bezat Plesman feeling voor het

10 op de bok september 2017 leiden van een luchtvaartorganisatie, door Anthony Fokker zelf, geeft de genomen. Plesman wilde overgaan Fokker had die feeling voor het uit- verhelderende andere zienswijze: op het nieuwe type door de oude in denken en ontwerpen van nieuwe “Met Plesman heb ik in de loop der te ruilen. Fokker stond dit niet toe. vliegtuigtypen. Hij leverde er af die jaren heel wat geschermutseld in De laatste onenigheid ging over de geschiedenis hebben gemaakt.” onze verhouding van afnemer en le- ontwikkeling van de Fokker F-36. “Men kan zich afvragen, wat de KLM verancier. Toch heb ik Plesman, met zónder Fokker geweest zou zijn, zijn staccato, harde baritonstem, ten zonder Tony, met wie Plesman beur- volle gewaardeerd voor wat hij tot telings slaande ruzie had of hem stand bracht. Ik geloof, dat ik van Ze hielden elkaar prees vanwege z’n inzicht in het we- mijzelf wel mag zeggen dat ik ook in zen van het vliegtuig. Fokker, die mijn werk vooruitstrevend ben ge- scherp in het oog zich van God noch goed mens iets weest, maar de voortvarendheid van aantrok, die óók iets had van het Plesman, die reeds gaarne heden wil bloed der oude navigators, maar dan verwezenlijken, wat hij in de toe- aangelengd met een stevige tic pira- komst ziet, heeft toch dikwijls tot Plesman wilde dat deze veel sneller tenbloed. Een man van ongewoon vriendschappelijk gekrakeel tus- en eerder klaar was. Hij moest op de formaat, die ongewone wegen be- schen ons geleid. Maar de onder- Indië-route worden ingezet maar het wandelde en tot ongewone presta- grond bleef: onderlinge waardering. vliegtuig verbruikte teveel. Plesman ties kwam. Net als Plesman een self- Gaarne erken ik, dat veel van wat de koos voor de DC-2. made man.” KLM heden bereikt heeft, slechts te “Ze hielden elkaar, omdat ze elkan- danken is aan die vooruitstrevend- Tony stierf in ’39, naar menselijke be- der kenden, scherp in het oog, ver- heid van haren directeur en aan de rekening gesproken veel te vroeg. trouwden elkaar soms, wantrouw- vasthoudendheid waarmee hij zijn Z’n oude vriend en criticus Plesman den elkaar vaker, wisten dat ze elkaar vooruitziende denkbeelden bleef na- sprak, toen de as werd bijgezet in nodig hadden, en bouwden samen, jagen.” Driehuis-Westerveld, woorden van dwars door de orkanen en tyfonen dank. Niemand beter dan hij die kon van hun meningsverschillen en ru- De eerste onenigheid tussen spreken. Hij had de langste en hard- zies, hun bedrijven op.” Plesman en Fokker was de snelle ste strijd met Tony zelf gestreden. De biografie van Anthony Fokker ‘De ontwikkeling van de Fokker III nadat Om samen op die oude, felbevoch- Vliegende Hollander’, geschreven Plesman al twee Fokker F II’s had af- ten barricade te overwinnen.

Fokker (links) samen met Plesman (rechts)

op de bok september 2017 11 De vier eerste en belangrijkste KLM Fokkers

Fokker II • Het eerste Fokker-toestel in eigendom van KLM (2 totaal) • Eerste vlucht oktober 1919 • Stoelen voor passagiers: 4 • Lengte 10,3 m, spanwijdte 17,6 m, hoogte 3,7 m • Motor – BMW IV 181 pk • Kruissnelheid 120 km/u • Max startgewicht 2300 kg • Max reikwijdte 460 km (4u) • Prijs 28.000 gulden • Aantal gebouwd 23

Fokker III • Succesvol type voor KLM, maar ze moesten na 50 uur al in ouderhoud • Eerste vlucht voorjaar 1921 • Stoelen voor passagiers 5-6 • Lengte 11,06 m, spanwijdte 17,6 m, hoogte 3,6 m • Motor Armstrong-Siddeley Puma, 230 pk • Kruissnelheid 135 km/u • Max startgewicht 2730 kg • Max reikwijdte 460 km (4u) • Aantal gebouwd 66 (16 in dienst KLM) Fokker VII (één motor) • Het toestel waar KLM hegemonie mee had in de Na deze Fokkers kwamen voor de oorlog nog jaren ‘20 vooral de Fokker F-8 (7 stuks), Fokker F-9 (2 • Eerste vlucht 11 april 1924 stuks), Fokker F-12 (8 stuks) en Fokker F-18 • Stoelen voor passagiers 8 (5 stuks), in totaal 22 toestellen. • Lengte 14,5 m, spanwijdte 22 m, hoogte 4 m • Motor Bristol Jupiter 440 pk (oa) KLM had één driemotorige Fokker F-20 Zil- • Kruissnelheid 135 km/u vermeeuw, het snelste driemotorige toestel • Max startgewicht 3650 kg ter wereld in 1933. De betrouwbaarheid liet • Max reikwijdte 1100 – 1300 km nog te wensen over. • Aantal gebouwd 40 (20 in dienst van KLM tussen 1925 en 1940) Van de Fokker F-24 had KLM er vier besteld. Het eerste geheel metalen verkeersvliegtuig van Fokker. De productie kwam in 1940 door de oorlog niet meer op gang. Fokker VII (trimotor) Het pièce de resistance van Anthony Fokker • Het toestel dat verdere naam en faam bracht moest de Fokker F-36 worden. Het had vier aan KLM motoren, voor 32 passagiers. Het toestel • Eerste vlucht 1925 werd echter verslagen door de Douglas DC-2. • Stoelen voor passagiers 8 De F-36 was al in 1931 een bevlogen idee van • Lengte 14,5 m, spanwijdte 19,3 m, hoogte 3,9 m Plesman en Fokker maar werd uiteindelijk • Motoren 3 x Gnome-Rhône Titan 250 pk hun grootste twistpunt. • Kruissnelheid 165 km/u • Max startgewicht 5250 kg • Max reikwijdte 1000 km • Aantal gebouwd 172 (14 in dienst KLM) 14 op de bok september 2017 De Fokker, waar vliegt hij nog Tekst: Michael van Baaren KLM Cityhopper neemt dan wel afscheid van de Fokker, maar dit wil niet zeggen dat ie nergens meer vliegt. Op dit moment zijn er wereldwijd nog ruim vierhonderd Fokkers in bedrijf. Ze vliegen over bijna de hele wereld. De Fokker 50 is gecertificeerd voor operaties in zestig landen, de Fokker 70/100 mag zelfs in zeventig landen vliegen. Met een levensduur van 90.000 landingen of vlieguren blijven ze ook voorlopig nog in het luchtruim te zien.

n Europa zijn straks nog twaalf marine van Peru. In Peru zijn de vier sagiers in en uit laten stappen. En de operators actief met Fokkers, Fokker 60’s en twee Fokker 50- Fokker 50 staat bekend om zijn waaronder Air Iceland, Portugalia toestellen alle afkomstig van de duurzaamheid en performance op en Austrian Airlines. Deze laatste Nederlandse luchtmacht, waar ze tot ongeprepareerde landingsbanen. Dit neemt in december afscheid van de 2014 dienst deden. verklaart ook waarom Alliance Ilaatste Fokkers in haar vloot. Van de Fokker 60 zijn overigens ook Airlines graag de Fokker inzet voor Afrika heeft op dit moment nog maar vier toestellen gebouwd. Het is haar operatie. Deze luchtvaartmaat- negen Fokker operators. Niet alleen een doorontwikkeling van de Fokker schappij is namelijk gespecialiseerd kleine luchtvaartmaatschappijen, 50 met bijvoorbeeld een versterkte in het aanbieden van fly-in, fly- out maar ook de overheid van Kenia en laadruimte en daarmee, indien no- (FIFO) charters voor de mijnindustrie Tanzania gebruiken de Fokker 50 en dig, de mogelijkheid om snel een in Australië. FIFO houdt in dat werk- 70 nog. F-16 motor te transporteren. nemers niet worden gehuisvest in af- Het grootste aantal Fokker operators gelegen mijngebieden, maar tijdelijk bevindt zich in Azië. Veertien maar Handel worden ingevlogen. liefst. De vloot van Aero Mongolia Er worden nog steeds Fokker- bestaat volledig uit Fokker 50’s en vliegtuigen verhandeld. GKN GKN Aerospace verkoopt of least BEK Air uit Kazachstan vliegt alleen Aerospace, het Engelse bedrijf dat zelf geen Fokker-vliegtuigen, maar maar met Fokker 100’s. Verder zijn er Fokker Technologies in 2015 volledig faciliteert dit door middel van het militaire versies van de Fokker 50 overnam, meldt zeventien trans- FLYFokker-programma. Via dit pro- operationeel in de luchtmacht van acties in de eerste helft van 2017. In gramma wordt ook de support en China en Singapore. de eerste helft van 2016 waren dit er het onderhoud aan de toestellen ge- In Australië vliegt Virgin Australia met zelfs 23. Het bedrijf verwacht een regeld. de Fokker 50 en Fokker 100. Alliance blijvende gezonde vraag naar deze Airlines, een Australische charter- vliegtuigen, zeker nu de Fokker-vloot En wat doet een Fokker tegenwoor- maatschappij, heeft zelfs alle Fokker- van KLM Cityhopper ook op de dig nog op de markt? telgen in haar vloot. Ze heeft ook de markt komt. De laatste geproduceerde Fokker 70 grootste Fokker-vloot ter wereld; in Alliance Airlines heeft nog vijftien or- staat op dit moment in de verkoop januari 2017 telde deze 33 toestel- ders staan voor Fokker 70- en voor 1,75 miljoen dollar. Dit vliegtuig len. Een ervan is de voormalige PH- 100-toestellen, alle afkomstig van uit 1997 heeft 33.400 uren op de tel- KBX die nu gecharterd kan worden Austrian Airlines. In Australië neemt ler. Een Fokker 50 uit 1995 met ruim als Fokker 70 VIP jet. Het totale aan- het algehele gebruik van Fokkers 36.000 vlieguren is na een volledige tal operators in Australië is vier. toe. De Fokker-vliegtuigen zijn vooral overhaul nog goed voor 1,4 miljoen In Zuid-Amerika is het Nederlandse populair om hun performance in de dollar. En een paar maanden gele- luchtvaartproduct nog vertegen- afgelegen gebieden. Ze hebben kor- den is de PH-KBX voor 3,7 miljoen woordigd bij vijf operators, waar- te landingsbanen nodig en kunnen euro verkocht. onder Air Panama, Insel Air en de zonder verdere voorzieningen pas-

op de bok september 2017 15 Wie is Anthony? Vliegtuigenfabriek, gevestigd in Amsterdam, aan de overkant van het IJ.

De vraag naar vliegtuigen was in die jaren echter niet groot. Bij de lucht- vaartafdeling van het Nederlandse leger was het snel klaar. En de pas opgerichte KLM was erg terughou- dend in het aanschaffen van ‘Duitse’ Fokker-vliegtuigen, omdat die in Frankrijk in beslag konden worden genomen. De redding in die jaren kwam van de Sovjet-Unie. In 1924 exporteerde Fokker 176 vliegtuigen naar het communistische land, dat toen nog niet door Nederland was erkend.

De doorbraak voor Fokker als bou- wer van verkeersvliegtuigen kwam van , de grondlegger van KLM. Hij gaf opdracht een toe- stel te bouwen voor het vervoer van passagiers naar Londen, voor de eerste luchtlijn van KLM. Dit waren de F 2 en de F 3. Het grote succes kwam met de aan acht personen plaats biedende F 7 A, een eenmotorig toestel en waaruit later de driemotorige F 7 B ontstond.

De toestellen vlogen jarenlang op alle luchtlijnen ter wereld en waren het toppunt van stabiliteit en veilig- heid. Na een studiereis in Amerika richtte Fokker hier een verkooporganisatie Bijna een eeuw geleden stond Anthony Fokker aan de op. In 1922 verhuisde hij definitief naar de VS. De wieg van zijn Nederlandsche Vliegtuigenfabriek. Op Corporation werd in 1927 de Fokker 21 juli 1919 startte hij zijn bedrijf, waarvoor in maart Aircraft Corp. of America. Zijn toe- 1996 voorgoed het doek viel. Twintig jaar later ver- stellen werden hier in licentie ge- bouwd en Fokker kreeg grote belan- dwijnt met de uitfasering van de Fokker bij KLM ook gen in de Amerikaanse hier de naam van ‘de vliegende Hollander’. vliegtuigindustrie. Hij bleef een be- langrijke figuur als constructeur van militaire vliegtuigen en had grote in- okker maakt in Nederland een Het lukte hem om een groot aantal vloed op de ontwerpen. nieuwe start na het einde van machines en vrijwel de hele inventa- de Eerste Wereldoorlog, ris van zijn fabrieken – die aan de ge- Anthony Fokker publiceerde in 1931 waarin hij in Duitsland militai- allieerden moesten worden overge- zijn autobiografie getiteld The flying re toestellen produceerde. Het dragen – per trein naar Nederland te Dutchman. Acht jaar later overleed FVerdrag van Versailles had tot gevolg smokkelen. Anthony Herman Gerard Fokker op dat hij zijn Duitse fabrieken moest Hiermee begint Fokker in juli 1919 23 december 1939 in New York, op opgeven. de N.V. Nederlandsche 49-jarige leeftijd.

16 op de bok september 2017 bemanningencentra

KLM Meer dan twintig jaar heeft dit BMC dienstgedaan. Volgend jaar komt er een nieuw BMC. Rare, relatief ongezellige bankjes waar je meer op bekeken wordt dan waar jij anderen vanaf kunt bekijken. Het geeft wel een ruimtelijk gevoel als je door de snelle wandelgangen hier in deze poel terechtkomt. Rust, nadat je uit de Schiphol-bus of uit de trein komt. Rust voordat je naar de pieren loopt. Een trap staat on- handig in de weg, de trap naar ‘Hubcontrol’ of naar de kamertjes van ‘Cabin Crew Management’.

Hadden we al die tijd genoeg in de gaten dat we onder de wereldbe- roemde kunst zaten van Guido Geelen? De koeien en de haan (of was het een kip?) gaven de tegenstellingen tussen licht en zwaar, tussen statisch en dynamiek, tussen rust en chaos, tussen kunst en industrieel, tussen simpel en complex en tussen kunst en kitsch. Het paste schitterend boven onze plek van hollen en stilstaan. Foto: Jesper Visser, tekst: Francis van Haaff Farewell

18 op de bok september 2017 Fokker

op de bok september 2017 19 Het torentje

Hoorzitting selectiviteits- beleid Schiphol

Het was een ingelaste hoorzitting, een rondetafel- gesprek in de Tweede Kamer om duidelijkheid te krijgen over het selectiviteitsbeleid. Hoe verhelderend bleek dit te zijn!

Tekst: Francis vam Haaff n drie ronden kwamen eerst de slots op Schiphol mogen krijgen. Foto pag. 21 boven: ANP vertegenwoordigers van de lucht- TUI fly en Corendon vinden het vaartmaatschappijen aan het Aldersakkoord oud en fout. easyJet woord, zoals o.a. René de Groot wil op Schiphol blijven omdat ze een voor KLM en William Vet voor moderne vloot heeft. IeasyJet. Daarna een ronde met de representanten van de vliegvelden Selectiviteit in de laatste jaren en de omgeving, zoals Jos Nijhuis Jos Nijhuis kreeg behoorlijk de wind namens Schiphol en Cees van Ojik van voren. De limiet van 500.000 namens de Omgevingsraad Schiphol vluchten is bijna bereikt, en Schiphol (ORS) en vooral Hans Alders zelf, heeft geen selectie toegepast. Het ook namens ORS. Als laatste, en in- excuus is dat Schiphol daar niet over teressantste ronde, kwamen de spe- gaat, maar dat dat aan slotcoördina- cialisten: LVNL (Michiel van Dorst), tor Caroline Ditvoorst is van ACNL. VNV zelf (Arthur van den Hudding), Ditvoorst verkondigde dat dat inder- Airport Coordination Nederland daad zo is omdat het niet mag vol- ACNL (Caroline Ditvoorst), DG gens de regels van de Europese MOVE EU (Filip Cornelis, specialist Commissie. luchtvaart van de Europese Cees van Ojik (Omgevingsraad Commissie) en professor Pablo Schiphol) maakte gehakt van de cij- Mendes de Leon, hoogleraar lucht- fers van Jos Nijhuis’ Schiphol. Er recht uit Leiden. worden veel meer ‘pretvluchten’ ge- maakt dan Schiphol doet voorko- De maatschappijen men. De wirwar van belangen kwam dui- delijk aan het licht in de eerste ron- Toen vlogen de armen van Hans de. KLM en Transavia (AF/KL-groep) Alders omhoog bij zijn pleidooi dat willen zich conformeren aan het stelde dat het echt de bedoeling is Aldersakkoord en willen met hun lei- van het Aldersakkoord dat de vakan- sure-vluchten ook graag naar tievluchten naar Lelystad en Lelystad. Als… ze de vrijgekomen Eindhoven gaan. Er mag alleen tot

20 op de bok september 2017 maatschappelijk

510.000 vluchten uitgebreid worden Ook de Leidse hoogleraar luchtrecht ‘Europe on the move’. Regels kun- als er selectiviteit plaatsvindt. Het is zegt dat selectiviteit de koninklijke nen echt zelf bepaald worden, maar een voorwaarde! weg is. Het is de enige methode om ze moeten zich wel sterk verhouden recht te doen aan het probleem van tot de Europese regels. Ze moeten Schiphol blijkt zich niet aan de af- schaarste. De schaarste van vluch- juridisch kloppen, neutraal in hun spraken te hebben gehouden. Er ten die iedereen graag wil hebben. formulering zijn en ook in hun uitwer- heeft nog geen enkele selectie Je kunt ‘de markt’ wel zijn werk laten king zullen ze transparant, neutraal plaatsgevonden. doen, maar dan heb je geen grip op en niet-discriminerend moeten zijn. de kostbare en kwetsbare infrastruc- Hoe moet het dan? tuur van Nederland. Er is werk aan de winkel voor de Discrimineren mag niet, maar diffe- Kamer, en wel heel snel. Het is ge- rentiëren mag heel misschien wel. Regels over selectiviteit zijn wel te wenst dat hier afspraken en notities De voorwaarden moeten voorzichtig maken, zegt Filip Cornelis van het over komen te staan in het coalitie- en transparant worden opgesteld. Europese Directoraat-Generaal akkoord.

op de bok september 2017 21 Geen hand voor ogen Tekst: Marcel Klaver Met de komst van de herfst is ook het mistseizoen weer aangebroken. We krijgen vaker te maken met slecht(er) zicht bij de landing. Wat zijn ook weer de laagst bruik- bare ILS-minima op Schiphol? Naderingslimieten en beslissingshoogtes blijken zowel bij vliegers als lucht- verkeersleiders onderwerp van discussie. De commissie Vliegtechnische Zaken sprak uitgebreid met LVNL en het Gilde om alle mistige zaken op te helderen.

VNL schreef in haar periodiek ronden. Als er bij het bereiken van de Safety@LVNL al eerder over beslissingshoogte onvoldoende mistcondities, waaruit wij voor grondzicht is, zal een ‘go-around’ dit artikel konden putten. Om geïnitieerd moeten worden. deze tekst leesbaar te houden, is dit Meestal zijn Cat I-, II- en III-minima Lartikel zeker niet volledig. Er zijn vol- gepubliceerd, waarbij de laatste nog doende uitzonderingen en bijzonde- een onderscheid kent in Cat III A, B re situaties te verzinnen die hier niet of C. Cat III C (Decision Height 0 ft) is aan de orde komen. Ook de ge- praktisch meestal onbruikbaar om- noemde waardes zijn slechts illustra- dat het zicht dan te slecht is om nog tief, handboeken zijn leading. Tot zo- veilig te kunnen taxiën. Bij het schrijven van dit artikel is gebruik ver de disclaimer. gemaakt van ‘De mistigheden rondom Welke naderingslimiet toegepast kan BZO en LVP…’ door Marcel Akker en Ma- Onze naderingskaartjes geven door- worden, hangt af van een aantal fac- riska Roerdink, Safety@LVNL, maart gaans verschillende beslissings- toren. Zo dient de crew voor het ge- 2017. hoogtes, ofwel ‘minima’. bruik van Cat II/III-minima aanvul- Foto’s zijn genomen op 28 december Dit is de laagste hoogte waarbij vol- lende training te hebben gehad en 2016 vanuit Schiphol Toren en gepubli- doende grondzicht en de bijbeho- moet ook het vliegtuig beschikken ceerd op Facebook.com/luchtverkeers- rende criteria beschikbaar moeten over de bijbehorende certificatie. leider zijn om de landing veilig af te kunnen Niet elk toestel beschikt bijvoorbeeld

22 op de bok september 2017 veiligheid

over ‘auto-land’ of ‘auto-rollout’-mo- mogelijk Cat I blijft draaien, terwijl je of D. Deze hebben oplopende sepa- gelijkheid. Tijdelijke mankementen als vlieger met focus op je eigen ratie-eisen bij teruglopende zicht- kunnen een toestel ook ongeschikt vlucht wellicht al ruim voor het berei- waarden. Deze grotere separatie is maken voor het aanvangen van een ken van die ondergrens zou willen vooral terug te voeren op de oplo- nadering in slecht zicht, waarbij uit- overstappen op een Cat III-nadering, pende Runway Occupancy Time wijken dus de enige mogelijkheid is. om zo de kans op een go-around (ROT) bij slecht zicht. Na de landing Verder moet ook de ILS-installatie op (hoewel voor sommigen een memo- in slecht zicht zal een toestel immers de grond voldoen aan aanvullende rable experience) te verkleinen. langzamer taxiën en mogelijk meer eisen en ten slotte moeten vóór het Productie versus protectie, weet u tijd nodig hebben om op veilige wijze gebruik van Cat II/III-minima door de nog? Zodra echter de RVR minder de baan vrij te maken. Daarnaast is luchtverkeersleiding de ‘Low dan 550 meter wordt (of wolkenbasis de bijbehorende ‘protection area’ Visibility Procedures’ (LVP) geacti- <200 ft) moet LVP worden ingesteld. groter en ook de groundcontroller zal veerd zijn. Meestal wordt dit be- meer tijd nodig hebben om een ge- kendgemaakt via de ATIS. Vorige winter bleek er ook, aan beide land toestel te identificeren, wat de zijden van de microfoon, af en toe werkdruk verhoogt. Door grotere se- Zo lang mogelijk Cat I verwarring te zijn over het gebruik paratie te gebruiken kan de luchtver- Bij verslechterend zicht (of bij een la- van Cat II als ‘tussenstap’. Hierover keersleider voldoen aan de belang- ger bewolkingsplafond) zal de vlie- kunnen we kort zijn: zodra op rijkste voorwaarden om tijdig een ger willen overstappen van Cat I- Schiphol LVP in gebruik is, kun je landingsklaring te kunnen geven, na- naar Cat II- of Cat III-minima. Voor van Cat I direct overstappen naar de melijk: protection area vrij én de kla- de verkeersleiding betekent dit ech- laagst gepubliceerde en bruikbare ring moet uiterlijk op 2 NM final ge- ter ook dat de separatie tussen de (meestal Cat III) minima. Er verandert geven zijn (anders geldt het als een opeenvolgende toestellen vergroot bij overgang naar LVP ook niets aan ‘late clearance’). Een zogenaamde moet worden. Ter illustratie: waar we het uitgezonden ILS-signaal: dat anticipated klaring is niet toegestaan bij Cat I soms met 3 NM separatie heeft bij alle zichtwaarden dezelfde in LVP. kunnen volstaan tussen twee toe- nauwkeurigheid. stellen, hebben diezelfde toestellen Aanpassen bij Cat III-procedures een separatie Bijzonder zicht De overgang van reduced naar low tot 9 NM nodig volgens de huidige Tot nu toe is in dit artikel onderscheid visibility (of omgekeerd) kan tot slot voorschriften. De capaciteit gaat dan gemaakt tussen verschillende nade- een interessante situatie opleveren. snel door het putje, met alle gevol- ringslimieten. De verkeersleider Bij teruglopend zicht (naar <550 m) gen van dien voor de eigen operatie heeft echter een eigen terminologie moet extra ruimte worden gecreëerd maar ook die van andere maat- en werkt met BZO-waarden. Dat door de verkeersleider in een treintje schappijen. staat voor ‘Bijzonder Zicht Omstan- vliegtuigen dat eerder nog Cat I ge- Om deze reden zal LVNL zo lang mo- digheden’ en dat is inderdaad geen separeerd was. Dat kan betekenen gelijk Cat I-limieten willen blijven ge- ICAO-terminologie. dat in een onverwachte overgangs- bruiken en pas overstappen naar BZO kent vier gradaties: A t/m D. situatie enkele vliegtuigen de go- LVP wanneer de Runway Visual BZO A is actief in ‘Reduced Visibility around in moeten om zo de vereiste Range (RVR) onder de Cat Procedures ’ (RVP). Dit is een voor- separatie te garanderen voor ander I-grenswaarde zakt (550m/200’). stadium van LVP, waarbij nog gese- verkeer. Het omgekeerde (oplopend Vanwege de bijbehorende lagere ca- pareerd wordt volgens Cat I-limiet zicht naar >550 m) kan daarentegen paciteit verwachten overigens ook maar bijvoorbeeld al wel de stopbars betekenen dat een toestel nog een de luchtvaartmaatschappijen dat op Schiphol geactiveerd worden. Cat III-nadering vliegt, waarbij tij- LVNL (als dienstverlener) zo lang Zodra LVP actief is, geldt BZO B, C dens die nadering LVP wordt gecan- celled. Dit dient uiteraard wel tijdig door de luchtverkeersleider aan de vliegers te worden gemeld, zodat zij de gebruikte minima nog kunnen aanpassen (dus: teruggaan naar Cat I-limieten), waarbij een autoland/au- torollout nog steeds tot de mogelijk- heden behoort.

op de bok september 2017 23 overtrokken

Uitgefa(nta)seerd advertentie_VNV_wonenaandepoel_190x118,5mm.indd 1 07-09-17 13:11