Voortgangsrapportage Programma Bruggen en Kademuren April 2021

April (rapportage 2021 periode over juli – december 2020) met themabijlage over bomen Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren Vooraf

2 Programma Bruggen en Kademuren de programmadoelen en de sturing- we daar als programma binnen de van de gemeente en beheersingsaspecten, met als projecten mee omgaan. rapporteert twee keer per jaar over peildatum 31 december 2020. de voortgang op de opdracht om De bijlage heeft als thema bomen, een Het digitale dashboard van het circa 830 bruggen en 205 kilometer onderwerp dat grote aandacht heeft programma, met een overzicht van kademuren veilig te houden en waar van het programma en leeft onder wat we doen en weten, is ook dit nodig versneld op orde te krijgen. de Amsterdammers. We besteden niet kwartaal geüpdatet. alleen aandacht aan de mogelijkheden In deze tweede voortgangsrapportage van technische innovaties, maar ook We wensen je veel leesplezier! rapporteren we over de voortgang op aan de meerwaarde van groen en hoe Programma Bruggen en Kademuren Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage

Het document is navigeerbaar met de verticale navigatiebalk links op de pagina. De foto’s bij de inhoudsopgave van de hoofdstukken (zoals hiernaast) zijn ook aanklikbaar. Bruggen en Kademuren Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

1. Inleiding niet alleen naar de technische staat, maar ook Tot slot laat de praktijk ook zien hoe complex naar de omgevingsaspecten. Aan de hand van de programmering en de uitvoering binnen een deze integrale afweging zijn in de stad in totaal stad als Amsterdam is. Met name daar waar De belangrijkste voortgang die we de afgelopen 76 veiligheidsmaatregelen genomen door het afhankelijkheden spelen met andere projecten 3 maanden hebben geboekt, betreft het vergroten uitvoeringsteam van Preventie en Interventie. in de openbare ruimte en waar het raakt aan de van het inzicht in de staat van ons areaal. Een actueel overzicht daarvan is in het dashboard bereikbaarheid en leefbaarheid in de stad. Op al De beschikbare kennis van beheerders en opgenomen. deze zaken gaan we in bij de voortgang op de het onderzoeksprogramma dat een toenemend programmadoelen en sturing en beheersing. aantal resultaten oplevert, resulteert in een steeds Het versterken van bruggen en kademuren met scherper beeld van de daadwerkelijke veiligheids- veiligheidsconstructies helpt om de druk op de en vernieuwingsopgave. Dat de impact op de omgeving te verlichten. Het is echter kostbaar omgeving groot is waar we werken aan vernieuwing en we kunnen de grachten, hoewel tijdelijk, of waar we veiligheidsmaatregelen moeten treffen, vanwege de noodzaak tot waterberging en wordt ook meer en meer zichtbaar. Zeker daar waar doorvaarbaarheid niet onbeperkt versmallen. Voor woonboten moeten worden verplaatst of bomen bruggen is versterken veelal nog maatwerk. Hier gekapt. Op deze belangrijke thema’s zetten zijn nog geen standaardoplossingen gevonden, Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage we versneld een visie en aanpak op. waardoor toepassing veel tijd kost. We onderzoeken alternatieven en mogelijkheden om te versnellen Veiligheid blijft aan de orde en te innoveren. Komend jaar komen de livinglabs Het onderzoek en ook de dagelijkse praktijk en proeftuinen, waarbinnen innovatieve technieken laat zien dat het ingrijpen om de veiligheid te worden ontwikkeld en getoetst, op stoom. In 2021 borgen op plekken noodzakelijk blijft en dat de gaan zo’n 20 proeftuinen op verschillende thema’s in

Bruggen en Kademuren vernieuwingsopgave enorm is. De afgelopen uitvoering. periode is de situatie wel beheerst gebleven. We leren het areaal beter kennen. Er zijn nu ruim twee Versnellen van de vernieuwing jaar geen calamiteiten geweest aan kademuren Tegelijkertijd geven we de versnelling van van de gemeente Amsterdam. Het incident aan de de noodzakelijke vernieuwingsopgave vorm. We , in eigendom van de UvA, benadrukt leren van de lopende projecten als de Vijzelstraat echter dat een calamiteit nooit uit te sluiten is. Over en Oranje Loper en geven die lessen een plek in het onderzoek naar de oorzaken van het bezwijken onze aanpak. Met de contracten voor Kademakers van de Grimburgwal en de lessen die we hieruit en het Innovatiepartnerschap worden begin leren, is verderop in deze rapportage meer te lezen. 2021 de eerste stappen in de opschaling van de kademuurvernieuwing gezet. Door de bomenaanpak Wanneer er aanleiding is om te kijken naar is dit op een iets lager niveau dan waar eerst van veiligheid, is het Voorportaal aan zet. Dit team uit werd gegaan, maar het blijft een substantiële kijkt bij een keuze voor een veiligheidsmaatregel en belangrijke stap voorwaarts. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

2. Voortgang We verwachten dat ongeveer de helft van de op houten palen ook de komende jaren nog bruggen op houten palen binnen afzienbare tijd veiligheidsmaatregelen genomen moeten worden. programmadoelen vernieuwd moeten worden. Rapid assessment Grimburgwal 4 Voor kademuren is eerder geen verwachting Op 1 september 2020 is een gedeelte van de 2.1 Veilige en functionele bruggen en uitgesproken. Wel werden 80 kademuren kademuur aan de Grimburgwal bezweken. Op kademuren aangemerkt als risicovol en kwamen in aanmerking verzoek van het programma heeft een team van TU voor een veiligheidsmaatregel. Inmiddels zijn Delft, AMS, Deltares en SkyGeo een onafhankelijk Inzicht in de staat van het areaal 102 kademuren beoordeeld op technische onderzoek uitgevoerd in de vorm van een ‘rapid Het Programma Bruggen en Kademuren (PBK) is staat. In het afgelopen jaar is bij ongeveer 25% assessment’ met als doel te achterhalen welke lessen in 2019 gestart met een beperkt inzicht in de staat van de beoordeelde kades daadwerkelijk een zijn te leren voor de overige kades in Amsterdam. van de constructies. De inschatting was dat 10 tot veiligheidsmaatregel getroffen. wellicht 60% van de constructies slecht was en Combinatie van factoren heeft geleid tot een veiligheidsmaatregel nodig zou hebben. We Veiligheidsmaatregelen uiteindelijk bezwijken van de kade concentreren ons in de beginfase op het onderzoeken Tot eind 2020 hebben we bij 22 kades en 9 Duidelijk komt naar voren dat er niet één oorzaak van bruggen en kademuren met een fundering op bruggen een lastbeperking ingevoerd. Bij is, maar een combinatie van factoren waarbij de Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage houten palen. Dat zijn namelijk de meest kwetsbare 25 kades en 9 bruggen hebben we (tevens) geleverde individuele bijdrage van iedere factor funderingen die een behoorlijk aandeel van een veiligheidsconstructie geplaatst. In de een inschatting is. Op basis van observaties en het totaal uitmaken. Zo staan ongeveer 270 van afgelopen periode hebben we bijvoorbeeld onderzoek weten we dat het bezwijken aan het de 830 bruggen op een houten paalfundering. veiligheidsconstructies geplaatst bij de oostelijk deel van de kade is begonnen. Daar was Bij kademuren is dit aandeel nog veel hoger. en de Kloveniersburgwal. Deze bruggen en kades lokaal een diepere bodemligging, wat leidt tot een worden opgenomen in de programmering om verminderde stabiliteit van de kade. Aan de hand

Bruggen en Kademuren Eerste resultaten vernieuwd te worden. Dat gebeurt in de meeste van duikonderzoek en het bestek vermoeden we dat In 2020 zijn ongeveer 90 bruggen en 102 kademuren gevallen binnen 10 jaar. aan die kant slechts twee palenrijen aanwezig waren, (rakken) op houten palen kwalitatief onderzocht. Een ander deel van de bruggen en kades wordt wat wil zeggen dat de kade lichter ontworpen is. Daaruit blijkt dat een fors deel van deze constructies wel opgevoerd voor vernieuwing vanwege Het westelijke deel, waar drie palenrijen stonden, niet meer voldoet aan de eisen die we eraan stellen. bijvoorbeeld een slechte fundering, maar kan tot is als gevolg van het bezwijken van het oostelijke 33% van de geïnspecteerde brugfunderingen bleek die tijd in gebruik blijven zonder dat we hoeven in deel meegetrokken en gekanteld. Enige dagen in slechte staat. Dit valt binnen de (brede) prognose te grijpen. Monitoring van de constructies borgt dat voor het bezwijken zijn gaten in het achterliggende van 10-60%. Maar slechts bij enkele bruggen moest we eventuele verslechtering of instabiliteit op tijd straatwerk aangetroffen. een veiligheidsmaatregel getroffen worden (ca.5%). waarnemen en daar waar nodig actie op kunnen Een aangetaste fundering bleek dus niet altijd tot nemen. Naar alle waarschijnlijkheid is het draaien een onveilige situatie te leiden. Dat betekent echter van vaartuigen een oorzaak voor de diepere niet dat er niets met die bruggen hoeft te gebeuren. We zien dat het areaal steeds verder veroudert bodemligging, omdat de instorting precies nabij De bruggen met zwaar aangetaste houten fundering en zolang de vernieuwing achterblijft, zullen het draaipunt voor brug 201 heeft plaatsgevonden. zijn allemaal in monitoring genomen. er met name bij de kademuren en bruggen Uit onderzoek blijkt dat de diepte van de gracht Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

in de richting van de brug toeneemt en daarna Aanscherping van de regels voor weer afneemt. De herhaaldelijke aanvaringen van zwaar verkeer vaartuigen hebben de kade verzwakt, wat mogelijk Om onze bruggen en kademuren te ontlasten verklaart waarom deze precies op de plaats van en beter te beschermen, worden de regels voor 5 de schade als eerste is gescheurd. De trigger (het zwaar verkeer aangescherpt. De ontheffingsvrije laatste duwtje) voor de instorting is waarschijnlijk vrachtroutes vervallen en de voorwaarden het vernieuwen van het straatwerk geweest waaronder ontheffingen worden uitgegeven, van mei en augustus 2020. De bijdrage van de worden strenger. Uitvoerbaarheid, proportionaliteit grondwaterstroming en eventuele droogte en regen en handhaafbaarheid stonden centraal bij het is niet bekend, maar kan een rol hebben gespeeld opstellen van dit nieuwe beleid. De impact op de in combinatie met de al opgetreden vervorming markt is groot, vooral in de bouw, maar over het en ontstane uitspoeling achter de kade richting participatieproces bestaat grote tevredenheid. de gracht. De gebroken regenwaterafvoer is zeer waarschijnlijk een gevolg en geen oorzaak van 8 december 2020 zijn de stukken door het de instorting. college vastgesteld en vrijgegeven voor inspraak. In het eerste kwartaal van 2021 vond Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Lessen voor het programma de inspraak plaats. De opbrengst daarvan leidt Met het oog op leren is het vooral relevant nog tot aanscherping van dit beleid. Het college een aanpak te hebben waarbij we niet alleen van mogelijke gevolgschade. Met de eigenaren neemt half mei het definitieve besluit over de zicht hebben op het optreden van deze van deze kades zijn we in gesprek om te kijken beleidsregels en het bijbehorende verkeersbesluit. individuele factoren, maar bovenal bewaken welke behoeftes en belangen er spelen. Een eerste Daarna volgt nog een raadsbesluit over de dat deze verschillende factoren zich niet op één inventarisatie laat zien dat deze eigenaren een legestarieven en over de inzet van camera’s in

Bruggen en Kademuren plaats opstapelen. Controles van waterdiepte, grote informatiebehoefte hebben over inspectie en de handhaving. Het aanpassen van de systemen archiefonderzoek naar lichter ontworpen kades, onderhoud van de kademuren. Om het vergaren voor vergunningverstrekking is afhankelijk van met voorrang onderzoeken van locaties met van die informatie te vergemakkelijken, zijn we de uitkomst van de inspraak. Het lijkt erop aanvaarschade en nog alerter zijn op zachte in gesprek met het platform Binnenstedelijke dat de aanpassingen zo complex zijn dat de signalen, zijn enkele van de maatregelen die het Kademuren van het CROW. Tegelijkertijd brengen eerder gecommuniceerde ingangsdatum van programma oppakt op basis van de aanbevelingen. we de verschillende verantwoordelijkheden in beeld. 1 juli 2021 niet haalbaar is. Naar verwachting Het volledige onderzoek wordt gepubliceerd op De eigenaar heeft vanuit de wettelijke zorgplicht de zal dit verschoven worden naar 1 oktober van openresearch.amsterdam.nl. verantwoordelijkheid voor het beheer en onderhoud dit jaar. Bedrijven en chauffeurs worden nader aan de kademuur. Als gemeente Amsterdam geïnformeerd via een communicatiecampagne Eigendom kademuren hebben we een rol vanuit het bevoegd gezag. Ook voorafgaand aan de ingangsdatum. De bestaande Ongeveer 350 km oevers binnen de waterschappen en andere bestuursorganen kunnen ontheffingshouders zijn vroegtijdig geïnformeerd gemeentegrenzen zijn niet in eigendom van hier een rol in hebben, dit verschilt per situatie. Ook en zullen de komende tijd opnieuw worden de gemeente. Zo’n 30 kilometer hiervan is werken we het proces voor het melden van zachte aangeschreven, zodat zij weten waar ze aan toe zijn geïdentificeerd als belangrijk vanuit het perspectief signalen over kademuren in privébezit uit. en de nodige voorbereidingen kunnen treffen. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Wat veel terugkomt in de gesprekken met via de communicatiekanalen van de gemeente plannen we momenteel een conferentie met een vervoerders en verladers is dat er door de gemeente of het dashboard van het programma, en op aantal deskundigen uit de stad en daarbuiten over veel wordt gevraagd van de branche. Ze vragen om projectniveau, bijvoorbeeld met een omgevingsapp, alternatieve technieken voor kademuurvernieuwing. meer duidelijkheid en een integrale visie op logistiek. informatiebijeenkomsten en online projectpagina’s. 6 Daarom werkt de directie Verkeer en Openbare Met uitgangspunten als direct betrokkenen eerst, Betrekken van de omgeving Ruimte aan een integrale logistieke strategie. Die kernwaarden als open en de ervaring die we opdoen Bewoners en ondernemers worden actief betrokken is voorzien in het najaar van 2021. De gemeente in projecten, geven we onze externe communicatie bij planvorming en uitvoering van vernieuwing van zoekt actief de samenwerking op met bedrijven in steeds meer consistent vorm. Zo wordt er standaard de openbare ruimte. Er wordt gewerkt aan een de logistieke keten om de grote veranderingen die meer informatie gegeven over de staat van een standaard werkwijze voor participatie voor elke fase nodig zijn samen te kunnen realiseren. brug of kademuur, wordt gewerkt aan het ontsluiten van het programma, die de leidraad zal vormen voor van data op een laagdrempelige manier en worden de interactie tussen de stad en het programma. rapporten en onderzoeken actief aangeboden aan Als er bij de inrichting van een kade keuzeruimte 2.2 Een functionerende stad tijdens belanghebbenden. overblijft voor verschillende invullingen, dan de opgave Een derde niveau, dat van een gebied waarin bespreken we die met bewoners. Dat doen we in meerdere projecten staan geprogrammeerd, directe gesprekken of via online participatietools. Vergunningen en ontheffingen ontbrak tot nu toe, terwijl we denken dat daar Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage In het programmaplan heeft het college aangekondigd winst te halen is voor zowel het programma als de Pilot afval over water de dienstverlening en handhaving van vergunningen stad. In een pilot in het Wallengebied starten we In het Wallengebied spelen vele belangen en en ontheffingen die gerelateerd zijn aan bruggen met communicatie en omgevingsmanagement op wordt intensief samengewerkt met Programma en kademuren te verbeteren. In 2020 is verkend dat niveau. Het doel is bewoners en ondernemers Varen, afdeling Nautisch Beheer, Waternet, hoe een proces eruitziet dat modern en vanuit de eerder te betrekken bij wat hen te wachten staat, Programma Autoluw en stadsdeel Centrum. burger en de ondernemer ontworpen is. Om dit te zodat projecten die in uitvoering gaan, beter Een van de uitkomsten hiervan is dat vanaf maart

Bruggen en Kademuren realiseren zijn deelproducten bepaald. Eind 2020 rekening kunnen houden met de omgeving waarin 2021 een proef voor zes maanden start met is de uitvoering gestart. Er wordt bijvoorbeeld een ze starten. afvalinzameling over water. Op de kade worden kaart ontwikkeld waarmee in één oogopslag duidelijk kleine inzamelvoertuigen ingezet om het afval op de is of op een specifieke locatie een lastbeperking Verdiepende gesprekken boot te krijgen of te brengen naar een overslagpunt. geldt die maakt dat een aanvraag geen kans Over de breedte van de opgave heeft het Naast lastbeperking van bruggen en kades is een maakt. Dit voorkomt dat aanvragers onnodig programma overleg met grotere stakeholders, zoals schoner straatbeeld een belangrijk doel. leges betalen. Ook wordt een nieuw geïntegreerd belangenverenigingen. Komende maanden gieten aanvraagformulier ontwikkeld en wordt het mogelijk we algemene informatie die we met hen delen Tijdelijke inrichting dat alle binnengemeentelijke ketenpartners in in bredere bijeenkomsten, zodat de persoonlijke De tijdelijke maatregelen die we nemen, zorgen hetzelfde vergunningensysteem werken. gesprekken zich meer kunnen verdiepen. We niet alleen voor veilige en bereikbare kades, starten met het organiseren van twee van die ze kunnen ook gebruikt worden om de kades Communicatie en omgeving brede bijeenkomsten per jaar. Ook thema’s kunnen te vergroenen en daarmee leefbaarder en Het programma communiceert op twee niveaus: intussen aanleiding zijn voor een verdiepend aantrekkelijker te maken. In het handboek Tijdelijke dat van de stadsbrede opgave, bijvoorbeeld gesprek met meerdere stakeholders gelijktijdig. Zo natuur bij veiligheidsmaatregelen voor kademuren Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

staan allerlei ideeën als tijdelijke plantvakken op Berlagebrug, vanwege de bereikbaarheid van delen Werk in uitvoering opgeheven parkeerplaatsen, bloemenidylles op van de stad. Een vertraging in de werkzaamheden We werken aan diverse bruggen in de stad, nog veiligheidsconstructies of drijvende eilanden met aan de tunnel heeft daarom tot gevolg gehad dat hoofdzakelijk op de conventionele projectmatige begroeiing in de grachten. Het handboek is onlangs ook het project Berlagebrug naar achter schoof in manier. De lessen die we hieruit leren nemen we 7 gereedgekomen en gepubliceerd op openresearch. de planning. De start van het project stond gepland mee in de programmatische aanpak. Wel is het amsterdam.nl. direct na de openstelling van de tunnel, in de aantal bruggen al een flinke toename ten opzichte zomerperiode van 2022. Dat is niet langer haalbaar. van voorgaande jaren. 2.3 Realiseerbare programmering Dankzij aanvullende maatregelen is het risico, voor wat betreft veiligheid en beschikbaarheid, De werkzaamheden aan de Bullebak zijn augustus Er wordt voor de komende 20 jaar, ieder jaar aanvaardbaar geschat om het groot onderhoud 2020 gestart en duren ruim 2 jaar. De vervanging opnieuw, geprogrammeerd in vijf blokken aan de brug met een jaar uit te stellen. De van de Bullebakssluis start in het najaar van 2022. van vier jaar. Zo wordt aansluiting gevonden gevolgkosten voor het project zijn geraamd op Eerder is er een tijdelijke constructie onder de brug bij de reguliere assetmanagementcyclus en €700.000. Dit bedrag komt bovenop het totale aangebracht om verdere verzakking te voorkomen onderhoudsprogramma’s. In het eerste blok van verstrekte investeringskrediet van €25.895.000 uit en zo de route beschikbaar te houden tot de vier jaar staat de opgave vast. Dat zijn de projecten het programmakrediet. daadwerkelijke vervanging kan beginnen. waaraan gewerkt wordt. De overige blokken vormen De vernieuwing van de Walter Süskindbrug start Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage het toekomstperspectief dat steeds duidelijker Vernieuwing bruggen eind van dit jaar. Ook deze brug is eerder versterkt en bestendiger wordt met de uitkomsten van de Achterstalligheid inlopen en vanaf 2025 jaarlijks met een veiligheidsconstructie. Daarnaast worden onderzoeken. De bruggen die in de meest cruciale minimaal zes tot acht bruggen toekomstbestendig er binnen de scope van het project de Oranje Loper routes of corridors liggen, vormen het geraamte vernieuwen vraagt om een andere aanpak: van losse negen bruggen vernieuwd, van de Raadhuisstraat van de programmering. Daaromheen worden de projecten naar een soepel productieproces en een tot het Mercatorplein. kadeprojecten gebiedsgericht geprogrammeerd. programmatische benadering. In de uitvoering gaan De drie bruggen in de Vijzelstraat worden

Bruggen en Kademuren Met deze programmering als basis kunnen ook we vergelijkbare typen bruggen clusteren: vaste als onderdeel van het project de Rode Loper andere ambities, zoals de energietransitie of het bruggen, beweegbare bruggen of een specifieke vernieuwd. vervangen van kabels en leidingen gekoppeld corridor. Door te werken met standaard processen, worden. En kunnen we sturen op het geven van een standaard programma van eisen en standaard Op 1 juni 2020 is het Uitvoeringsbesluit genomen voorrang aan rakken waar geen monumentale ontwerpoplossingen is versnelling mogelijk. voor de vernieuwing van de Berlagebrug. Voor het bomen staan. Daarnaast gaan we langjarig de samenwerking project lopen twee afzonderlijke aanbestedingen: aan met marktpartijen om zo samen per brugtype voor de vervanging van de beweegbare delen Onderlinge afhankelijkheid gemeenteprojecten te leren en te ontwikkelen. De voorbereidingen en het bewegingswerk van de brug, en voor Welke kade of brug we wanneer gaan voor de bruggen die we in 2025 en 2026 willen de monumentale restauratie van het gehele vernieuwen is een complexe stadsbrede puzzel, vernieuwen zijn gestart. Het besluit welke bruggen rijksmonument Berlagebrug/Schollenbrug. waar vanzelfsprekend ook andere projecten dit precies zijn wordt binnenkort genomen. Daar Beide opdrachten worden in het najaar verleend. in de openbare ruimte onderdeel van zijn. De wordt u nog nader over geïnformeerd. De uitvoering van de beweegbare delen en het werkzaamheden aan de Piet Heintunnel zijn bewegingswerk is door de vertraging van de Piet bijvoorbeeld van invloed op de planning van project Heintunnel een volledig jaar opgeschoven naar een Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

periode rond de zomer van 2023 waarin de tram naar mogelijkheden voor boombehoud bij de 117), (Leidsekade ter hoogte van op de brug gestremd wordt. circa vijf kilometer kade die nu in voorbereiding huisnummer 49 tot en met 72), Haarlemmerplein, De uitvoering van de monumentale restauratie is. Bij boombehoud richten we ons op de (ter hoogte van huisnummer 86), Molen kan in 2022 starten. Fysieke raakvlakken met de ‘beschermwaardige houtopstanden’ conform de de Otter (Kostverlorenvaart), 8 uitvoering van de tijd-kritische werkzaamheden op gemeentelijke Bomenverordening 2014. Dit zijn (ter hoogte van huisnummer 15 tot en met 50). de brug in de zomer van 2023 worden daarbij zoveel bomen met een monumentale status of bomen met mogelijk vermeden. De gehele vernieuwing zal naar natuur- of cultuurhistorische meerwaarde. Voor deze Twee kades aan de (ter hoogte verwachting in 2024 afgerond worden. bomen streven we ook bij kademuurvernieuwing van huisnummer 100 tot en met 116 en 157 tot naar behoud, maar kap kan noodzakelijk zijn en met 182) en één aan de (ter Vernieuwing kademuren vanwege bijvoorbeeld gezondheid van de boom of hoogte van huisnummer 75 tot en met 101 en Begin dit jaar is de Samenwerkingsovereenkomst veiligheid voor de omgeving. We verwachten dat 101a tot en met 137) zijn als pilotprojecten van het (SOK) Kademakers gegund aan Dura Vermeer de mogelijkheden voor boombehoud met de jaren Innovatiepartnerschap opgevoerd. Infra Regionale projecten, Beens Groep en zullen toenemen, maar ook in de toekomst zullen op Aannemingsmaatschappij H. van Steenwijk. Deze sommige plekken monumentale bomen staan waar Oranje: projecten met monumentale bomen, partijen zijn geselecteerd op drie gunningscriteria: geen oplossing voor beschikbaar is. waarbij nader onderzoek onder en boven water continu leren en ontwikkelen, samendoen, en nodig is naar de staat van de kade en bomen Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage opschalen en seriematig werken. Inmiddels zijn zij Verkenning projecten op de korte termijn en mogelijkheden voor maatwerk. Er wordt gestart met het voorbereiden van eerste kades, De kades die nu worden voorbereid voor uitvoering tijd genomen voor een zorgvuldige toets. De waarmee ze toewerken naar een vernieuwingstempo hebben we onder de loep genomen vanwege de voorbereidende werkzaamheden worden wel van gezamenlijk minimaal één kilometer kade per geplande kap van bomen. Zo zien we of wachten voortgezet, om zo eventuele vertraging in de jaar voor de komende 6 jaar. op oplossingen voor boombehoud, afgezet tegen planning en het oplopen van kosten te beperken. wijziging in de projectkosten en –planning, haalbaar Er worden geen werkzaamheden uitgevoerd

Bruggen en Kademuren Werk in uitvoering is. Er zijn drie categorieën projecten uit deze die negatieve gevolgen kunnen hebben voor de Nadat vorig jaar de vernieuwing van de oneven verkenning gekomen: rood, oranje, groen. monumentale bomen. zijde is afgerond, is nu de even zijde van de Recht Het gaat hier om projecten aan de Nieuwe Boomsloot aan de beurt. Begin december 2020 zijn Groen: projecten die zonder bezwaar door kunnen (ter hoogte van huisnummer 73 tot en de voorbereidende werkzaamheden gestart. De gaan. Dit zijn projecten waar geen monumentale met 151), het (ter hoogte van huisnummer verwachting is dat de vernieuwing van de kademuur bomen staan of verplanten mogelijk is, en er geen 280 tot en met 346), de (ter hoogte in het najaar van 2021 afgerond wordt. Daarna bezwaar tegen kap is vanuit de omgeving. van huisnummer 94 tot en met 128 en 95 tot en met verleggen we de kabels en leidingen en vernieuwen Dit betreft de Herengracht (kade tussen de 107), Kostverlorenvaart (ter hoogte van huisnummer we de straat. Brouwersgracht en de ), de Jacob 1 tot en met 20, 6 tot en met 13, 46 tot en met 124, Catskade (ter hoogte van huisnummer 2 tot en 216 tot en met 313), (ter hoogte van Verkenning kadeprojecten en bomen met 88), de (ter hoogte van huisnummer 432 tot en met 444), Brouwersgracht In de voortgangsbrief van het programma van huisnummer 181 tot 263), de De Ruijterkade, (ter hoogte huisnummer 75 tot en met 101 en 18 december 2020 en in de raadsbrief van 18 de Rechtboomsloot (even zijde), Houtmankade 101A tot en met 137), Herengracht (ter hoogte van februari 2021 hebben we de verkenning toegelicht (ter hoogte van huisnummer 81 tot en met huisnummer 107 tot en met 169), Krom Boomsloot Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

(ter hoogte van huisnummer 22A tot en met 40 hieraan gerelateerde domeinen. Na de lancering en 49 tot en met 69) en op 24 november 2020 stroomden de aanmeldingen (ter hoogte van huisnummer 119 tot en met binnen. Inmiddels zijn er meer dan honderd 149 en 156 tot en met 168). Dit zijn projecten bedrijven en kennisinstellingen lid van de PBK 9 waarbij bijvoorbeeld nog geen onherroepelijke Marktcommunity. kapvergunning is verleend of waar er wellicht nog ruimte is voor maatwerk. PBK Academy PBK zet sociaal opdrachtgeverschap hoog op Rood: projecten waar vanwege de aanwezigheid de agenda door met het eigen handelen een van monumentale bomen en gebrek aan bijdrage te leveren aan het creëren van sociale mogelijkheden tot maatwerk binnen de huidige meerwaarde voor de stad en Amsterdammers. Er beschikbare technieken wordt voorgesteld de wordt met name een extra inspanning geleverd vernieuwing uit te stellen, mits de technische staat om de kwetsbare Amsterdammer, de Social Return dat toestaat. doelgroep, te bereiken en te betrekken. Om dit Dit betreft de projecten aan de Leliegracht (ter voor elkaar te krijgen, zetten we een platform op hoogte van huisnummers 2 tot 34, 15 tot 27, waarin we krachten bundelen en de verbinding Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage 35 tot 39 en 38 tot 50) en de Herengracht (ter zoeken met onze relaties en partners in de stad. We hoogte van huisnummer 441 tot en met 515). De vragen niet alleen wat van de stad, maar geven als voorbereidende werkzaamheden worden voor gemeentelijke organisatie ook het goede voorbeeld. nu stopgezet. Op deze projecten gaat een nieuw Dit doen we onder andere door middel van onze team samen met de belanghebbenden kijken bedrijfsvoering, inkoop en huisvesting. naar een passende aanpak. Een brede conferentie

Bruggen en Kademuren met experts van binnen en buiten de gemeente is In een uitvoeringsplan is uitgewerkt waar we nu onderdeel hiervan. staan, in welke mate we momenteel sociale impact genereren en de opgave die voor ons ligt om PBK Marktcommunity een sociaal, verbonden en betrokken organisatie Om de partijen waarmee we samenwerken beter, te zijn. We experimenteren en pionieren, leren laagdrempeliger en vollediger te informeren en te en ontwikkelen. Zo bouwen we ervaringen op en betrekken bij de stappen die het programma zet, is voeren waar nodig aanpassingen en verbeteringen de PBK Marktcommunity in het leven geroepen. De door in de drie thema’s van de PBK Academy: werk, community behelst een manier van communiceren educatie en participatie. Qua maatregelen zetten we via verschillende kanalen waardoor een gelijk onder andere in op werk(ervarings)plekken, groen kennisniveau wordt bevorderd. Het is bedoeld voor en onderhoud, lessen en excursies voor basisscholen alle ondernemers en kennisinstellingen die met en praktijkdagen voor beroepsonderwijs. of voor PBK werken of zouden kunnen werken op het gebied van de grond-, weg- en waterbouw en Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

2.4 Optimaliseren en innoveren

Uitvoeringsstandaard De aangekondigde verordening hebben we 10 omgevormd tot een Uitvoeringsstandaard. Met deze standaard bepalen college en raad richting en leggen we kaders vast voor de uitvoering van het programma Bruggen en Kademuren. In de standaard staan de regels, afspraken en standaarden die helpen om de noodzakelijke versnelling te halen. De opzet is gewijzigd, omdat het minder gaat over strikte regels en bindende artikelen, zoals we die kennen uit verordeningen, maar meer over hoe we het werk organiseren, hoe we prioriteren en vooral over de discipline om ons aan bestaande regels en standaarden te houden. We hanteren bijvoorbeeld Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage de standaard voor het Amsterdamse straatbeeld (Puccini) en bestaande afspraken rondom het kappen van bomen en verplaatsen van woonboten. De standaard is het resultaat van de ervaringen die Amsterdam telt. Een groot deel van en Verkeer en Openbare Ruimte gewerkt aan een die de afgelopen twee jaar zijn opgedaan en het de Amsterdamse woonbooteigenaren en voorstel voor wat daarvoor nodig is. kritisch beoordelen van alle processen die daarbij -bewoners krijgt te maken met een brug- en

Bruggen en Kademuren komen kijken. Hij wordt na de zomer aan de raad kademuurvernieuwing. De (tijdelijke) verplaatsing In de vijf kilometer kade die nu wordt voorbereid voorgelegd. van een huis en/of onzekerheid over wanneer, voor vernieuwing liggen 128 woonboten, waarvan waarheen en hoe, heeft veel impact. Huidig beleid, 73 aan de Da Costakade. Ook vanwege het plaatsen Omdat we al doende leren en we nieuwe inzichten ambities, procedures en handhaving rondom van veiligheidsmaatregelen moeten in gevallen blijven opdoen, zullen er tijdens de uitvoering van woonboten zijn in veel gevallen verouderd, niet woonboten (tijdelijk) verplaatst worden, zoals de 25 het werk ideeën ontstaan voor nieuwe kaders of eenduidig, of worden onvoldoende gehandhaafd. woonschepen en -arken bij de . aanpassingen van bestaande kaders, die bijdragen Een heldere en eenduidige visie op woonboten is Voor de Da Costakade is in goede samenwerking aan het versneld realiseren van de opgave. Het er nu niet. Het ontwikkelen van een strategie voor met de betrokkenen inmiddels een afwegingskader periodiek actualiseren van de Uitvoeringsstandaard de toekomst, in gesprek met alle stakeholders, is voor wissellocaties en een participatieplan voor is daarom onderdeel van het proces. daarom essentieel. Om voor de langere termijn en woonbootbewoners opgesteld. De uitvoeringsvisie de beoogde versnelling te komen tot een strategie, die stadsdeel West heeft opgesteld voor de Da Woonbotenbeleid afwegingskader, participatie- en communicatieplan, Costakade biedt goede aanknopingspunten voor de Aan de 205 km kade binnen de scope van PBK en vernieuwing van de verplaatsingsprocedure, bredere woonbotenstrategie. liggen bijna 1700 van de 2800 woonboten wordt samen met directie Ruimte en Duurzaamheid Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Beeldkwaliteitsplan voor kademuren grenzen aan van capaciteit en budget. Daarom is Binnen het thema aangepast gebruik (lastbeperking) Samen met de directie Ruimte en Duurzaamheid een innovatiecompetitie in de vorm van een Small is momenteel één proeftuin in onderzoek met heeft PBK een beeldkwaliteitsplan voor de Business Innovation Research (SBIR) opgezet in betrekking tot efficiënter, uitvoerbaarder en vernieuwing van kademuren opgesteld. samenwerking met het ministerie van Economische handhaafbaardere manieren voor lastbeperken op 11 Uitgangspunt is dat de kademuren passen in Zaken en Klimaat, die meefinanciert voor 50%, kades. De onderzoeksresultaten moeten uitwijzen of het beschermde stadsgezicht van Amsterdam. en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland deze in uitvoering gaat. Dit jaar wordt in ieder geval Dat betekent bijvoorbeeld dat we de kademuur (RVO). RVO is de uitvoerder van het nationale SBIR- nog één proeftuin gestart voor lastbeperking op optrekken uit hardgebakken bakstenen die we programma. Acht bedrijven zijn geselecteerd. Zij bruggen. afdekken met een natuurstenen zerk. En dat we werken nu aan een haalbaarheidsonderzoek. per kademuur de kleur zoveel mogelijk afstemmen Innovatiepartnerschap Kademuren op het oorspronkelijke palet. Collega’s van Living lab levensduurverlenging Afgelopen half jaar hebben de drie Monumenten en Archeologie zijn betrokken bij het Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de marktcombinaties van het Innovatiepartnerschap plan, net als externe stakeholders als de Vereniging vernieuwingsopgave fors is. Levensduurverlenging Kademuren gewerkt aan de uitwerking van hun Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en de door gedeeltelijke vernieuwing of renovatie innovatieve oplossing. In deze fase nog op papier, Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Met dit plan is de kan helpen de opgave beter te plannen en te de volgende fase is validatie aan de hand van basis aan de voorkant afgestemd, zodat we niet bij spreiden. Bij een slechte fundering met een een prototype. Er wordt met boomspecialisten Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage elk vernieuwingsproject opnieuw hetzelfde proces recent vernieuwd brugdek of een onaangetaste kritisch meegedacht met de oplossingen voor hoeven te doorlopen. fundering met schades aan de kademuur, is boombehoud. VGA Verzekeringen en Waternet vervangen van de hele constructie mogelijk zijn betrokken om de verzekerbaarheid en Innovatie niet nodig. Levensduurverlenging kan daarmee vergunbaarheid te toetsen. Specialisten van het Het afgelopen jaar is vol ingezet op het minder ingrijpend zijn voor de omgeving, geld ingenieursbureau op het gebied van onder andere voorbereiden van tientallen proeftuinen voor besparen en mogelijk leiden tot nieuwe werkwijzen constructies en water hebben de innovaties getoetst

Bruggen en Kademuren levensduurverlenging, toetsing, monitoring en voor bijvoorbeeld boombehoud. Het living lab op haalbaarheid. Tot nu toe zijn de bevindingen sensoring, en vernieuwing. Daarnaast is veel tijd levensduurverlenging draagt hieraan bij door het positief. De verwachting is dat de drie combinaties geïnvesteerd in het kennisnetwerk. Dit heeft zich onderzoeken en valideren van innovatieve methodes medio 2021 de Onderzoek- en Ontwikkelfase vertaald in de samenwerking met NWO en drie om de bestaande constructies langer in stand afronden. Dan start de voorbereiding van de drie raamovereenkomsten, waarmee opdrachten te houden. pilotprojecten waarbij de innovaties in de praktijk verstrekt kunnen worden aan onze belangrijkste worden getoetst. kennispartners: AMS, TU Delft, Deltares en TNO. Binnen het thema versterken met veiligheids­ constructies zijn vier proeftuinen in ontwikkeling Living lab monitoring en sensoring voor het versterken van kadeconstructies en één Momenteel monitoren we de bruggen en voor het versterken van bruggen. In ieder geval drie kademuren op een traditionele manier, met van deze proeftuinen gaan dit jaar in uitvoering. tachymetrie en waterpassing. Zo houden we nu Binnen het thema renoveren van (onderdelen van) circa 10% van het areaal (20 km kademuur en 80 constructies is een verkenning gestart voor een bruggen) in de gaten. Hierbij lopen we tegen proeftuin naar funderingsherstel van bruggen. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren 3. S turing en beheersing

12 3.1 Financiën

Het Programma Bruggen en Kademuren staat stevig in de steigers. Stap voor stap werken we aan de transitie van een projectmatige naar een programmatische organisatie. Een organisatie die houvast biedt voor de stad en voor haar partners, die werkt aan een robuust beheerprogramma voor de toekomst en aan een functionerende stad met toekomstbestendige bruggen en kademuren. Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Uitputting middelen Aan het begin van deze collegeperiode is financieel een flinke stap gezet om hier een start mee te maken. Deze start is nu ruimschoots gemaakt: we krijgen steeds meer inzicht in de staat van ons areaal, we hebben de nodige

Bruggen en Kademuren veiligheidsmaatregelen getroffen en zijn langjarige samenwerking, met marktpartijen en kennisinstellingen aangegaan. Voor de nabije toekomst zullen we over moeten gaan op een en kademuren aanpakken. Vanaf 2023 is echter leefbaarheid in de stad. Ook zullen desinvesteringen structurele inbedding van financiële middelen ruim € 40 miljoen per jaar nodig. Het restant noodzakelijk zijn, zowel in de afbouw van de om deze aanpak succesvol voort te zetten. Het aan gereserveerde coalitiemiddelen is benodigd uitvoeringsorganisatie als in de afkoop van de baart zorgen dat nu het uitvoeringsapparaat er voor de programmering 2021 en 2022. Voor de contracten met de marktpartijen. staat en langlopende contracten met de markt vernieuwingsopgave is in de jaren 2022-2025 zijn aangegaan, het zicht op middelen na 2022 een aanvullende investeringsruimte benodigd Programmalasten ontbreekt. van in totaal zo’n € 390 miljoen. Zonder deze Voor het programma heeft de raad voor een periode middelen zal de achterstalligheid weer oplopen van 5 jaar middelen beschikbaar gesteld: een Voor 2021 en 2022 kunnen we binnen de huidige en zullen we in de praktijk genoodzaakt zijn om bedrag van €206 miljoen, waarvan €184,1 miljoen programmamiddelen onze opgave uitvoeren en meer veiligheidsmaatregelen te nemen met voor 2020 tot en met 2023. Voor 2020 betreft het met een lange aanloop structureel meer bruggen ingrijpende gevolgen voor de bereikbaarheid en totaalbudget €47,5 miljoen. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Omschrijving Begroting Realisatie Begroting Begroting Begroting Investeringen 2020 2020 2021 2022 2023 De raad heeft in 2019 voor € 18 miljoen en voor 1 Directie 5,0 2,6 3,5 3,6 2,1 2020 € 70 miljoen voor het vernieuwingstraject (zowel bruggen als kades) beschikbaar gesteld. 13 2 Omgeving 4,8 3,4 4,2 3,2 1,6 In december 2020 zijn naast deze budgetten een aantal reservemiddelen beschikbaar zoals 3 Sturing & Beheersing 5,7 9,0 3,5 2,9 2,4 de Bestemmingsreserve Investeringsvoorstellen Openbare Ruimte 2017 en 2018 en de Reserve 4 Veiligheid, Kennis en Advies 17,3 20,8 21,4 18,9 11,4 Vernieuwing Walmuren en Bruggen voor een bedrag van € 35,2 miljoen omgezet naar kredieten. 5 Programmering, Markt en 2,1 2,2 2,3 1,5 0,5 Dit resulteert in een totaal beschikbaar budget van Versnelling € 123,3 miljoen. 6 Preventie & Interventie 12,6 14,9 19,0 17,2 17,4 In het raadsbesluit van 2020 is verder onderscheid gemaakt tussen budgetten ten behoeve van Totaal 47,5 52,9 53,9 47,3 35,4 projecten in de voorbereiding en projecten die in uitvoering zijn of gaan. Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage

Tabel: Overzicht exploitatie. Bedragen in miljoenen euro’s

Periodiek houden de financieel adviseurs met alle volstaan met een goedkopere verkeersbeperkende budgethouders budgetgesprekken. De resultaten maatregel. Tevens heeft het digitaliseren van van deze gesprekken zijn gebruikt voor de financiële bouwkundige gegevens meer tijd en daardoor extra

Bruggen en Kademuren cijfers en toelichtingen voortgangsrapportage. kosten gevergd. Maar deze investering levert op Het financiële ijkmoment is 31 december 2020. termijn extra efficiëntie op voor de verschillende Hieronder lichten we het verschil tussen de realisatie onderzoeken. en begroting 2020 toe. Ook zijn er meer bruggen in monitoring en zijn er extra kosten gemaakt voor het De hogere lasten in 2020 ten opzichte houtenpalenonderzoek. Daartegenover staat dat van de begroting worden onder andere de implementatie van de Zone Zwaar Verkeer is veroorzaakt doordat we op meer plekken een vertraagd vanwege een herijking na overleg met veiligheidsmaatregel hebben moeten toepassen de vervoersector. Daardoor vallen een deel van de dan verwacht en op minder plekken konden kosten in 2021. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Projectramingen Vernieuwingsopgave Begroting 2020 Realisatie Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 Binnen het programma Bruggen en Kademuren 14 Bruggen 9,5 7,7 24,2 18,8 21,5 75,9 73,9 0,0

Kademuren 15,8 16,4 40,2 94,7 79,1 69,1 70,8 26,3

Overig 5,1 -0,2 5,9 5,2 4,7 2,0 2,0 0,0

Totaal 30,5 23,9 70,3 118,7 105,3 147,0 146,7 26,3

Buiten programma

Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Bruggen 0,0 0,0 27,9 26,1 18,9 18,9 0,4 0,0

Totaal 0,0 0,0 27,9 26,1 18,9 18,9 0,4 0,0

Subtotaal 30,5 23,9 98,2 144,8 124,2 165,9 147,1 26,3

Bruggen en Kademuren Tabel: Overzicht vernieuwingsopgaven. Bedragen in miljoenen euro’s Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Bruggen 3.2 Programmarisico’s ondernemers zo goed mogelijk kunnen helpen. Het verschil tussen de begroting van de Zo bieden we als gemeente het eerste halfjaar vernieuwingsopgave bruggen van € 9,5 miljoen en Aan de hand van risicosessies op programma-, extra contactmomenten om met hen mee te de realisatie van € 7,7 miljoen. Dit betreft onder taakveld- en projectniveau worden risico’s en denken en is er voor uitzonderlijke gevallen een 15 meer de brug 20/21 bij de Herengracht, waarbij beheersmaatregelen gedefinieerd. Analyse van hardheidsclausule. geconstateerd is dat dit project gelijktijdig met de risico’s en evaluatie van beheersmaatregelen andere projecten loopt, wat tot onwenselijke en gebeurt in gesprekken met de directieleden en Het zorgen voor een functionerende stad onveilige situaties kan leiden. Het project wordt in taakveldmanagers. De risicoadviseurs hebben gedurende de gehele opgave afstemming op een later moment voortgezet. binnen de directies en taakvelden toprisico’s Risico: programmering werkzaamheden botst met gedefinieerd die een negatieve impact kunnen de programmering raakvlakprojecten in de stad. Kademuren hebben op de programmadoelstellingen. Het kan gebeuren dat werkzaamheden binnen het De realisatie van de vernieuwingsopgave kademuren programma vertragen met als gevolg dat het botst van € 16,4 miljoen voor 2020 is nagenoeg in lijn met Het waarborgen van de veiligheid met de programmering van raakvlakprojecten zoals de begroting van € 15,8 miljoen. en functionaliteit van de bruggen en de Oranje Loper of de Singelgrachtgarage-Marnix De oplevering van producten zoals Definitief kademuren elders in de stad. Hiermee komt de bereikbaarheid Ontwerp en bestekken van de Herengracht, Risico: de focus voor het traject Zone Zwaar Verkeer van de stad onder druk te staan en kan de beoogde Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Entrepotdok en Molen de Otter is vertraagd neemt af terwijl het een langjarige opgave betreft. factor 20 niet behaald worden. Ook kan dit leiden bij de oorspronkelijke planning waardoor de Het kan gebeuren dat na het afronden van het tot negatieve publiciteit voor het programma ontwerpkosten zijn achtergebleven ten opzichte van traject Zone Zwaar Verkeer en de implementatie met maatschappelijke weerstand tot gevolg. Wij de begroting. van het nieuw beleid, de focus op de handhaving beheersen dit risico door de samenwerking met Daarnaast geldt dat er in 2020 diverse onvoorziene verminderd met het risico dat bij het niet naleven Stadsregie te intensiveren. kosten zijn gemaakt door bijvoorbeeld het uitvoeren daarvan gevaarlijke situaties ontstaan. Wij beheersen

Bruggen en Kademuren van intensievere onderzoeken. dit risico door bij de voorbereiding van het nieuw Het maken van een realiseerbare beleid handhaving te betrekken en het op te nemen programmering voor de Overige investeringen in het monitoringsplan van de constructies. Tevens vernieuwingsopgave In de begroting is een bedrag voor € 5,1 kan het gebeuren dat we de financiële impact van Risico: conditionerende werkzaamheden zoals miljoen aan investeringen voor Mobiliteitsregie, de maatregelen van het nieuwe beleid Zone Zwaar verplaatsen woonboten, verplaatsen van bomen en Flankerende maatregelen bereikbaarheid bruggen Verkeer niet kunnen kwantificeren. Een aantal werkzaamheden rondom K&L zijn niet tijdig gereed en onderzoek. Een aantal werkzaamheden vindt bedrijven zal gaan floreren door efficiënter te gaan binnen projecten. in latere jaren plaats. Daarnaast is een deel van werken en op een aantal zal het een groter financieel Op verschillende locaties in de stad liggen de onderzoekskosten ten laste van de exploitatie effect hebben, met als risico dat getroffen bedrijven woonboten op plekken waar kademuren dienen gebracht waardoor de realisatie negatief loopt. claims gaan indienen en/of de publiciteit gaan te worden vernieuwd. Om tijdens de uitvoering opzoeken, met als gevolg dat de maatschappelijke ruimte te creëren en de veiligheid te borgen weerstand groot wordt. We beheersen dit risico dienen woonboten te worden verplaatst naar door een uitvoerig participatietraject te houden wissellocaties elders in de stad. Op dit moment met als specifieke vraag hoe we als gemeente de is er geen overkoepelend en eenduidig proces Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

rondom het verplaatsen van woonboten en is het dat onderzoeken inefficiënt worden uitgevoerd en overlast. Wij beheersen dit risico door scenario’s van nog onduidelijk of er voldoende wissellocaties voor essentiële informatie ontbreekt of niet traceerbaar versnellingsmaatregelen uit te werken in combinatie de boten beschikbaar zijn. Daarnaast vormt het is. Dit wordt beheerst door de opzet van een met innovatieve oplossingen. vraagstuk rondom het verplanten of het kappen programmabreed informatiesysteem waar de 16 van bomen vertragingsrisico’s bij projecten binnen informatie accuraat is opgeslagen en eenvoudig 3.3 Informatiemanagement de vernieuwingsopgave. Dit geldt ook voor de vindbaar. voorbereidende werkzaamheden omtrent kabels Het team Informatiemanagement werkt aan een en leidingen. Om de conditionering ten behoeve Risico: de versnellingsmaatregelen bij vernieuwing actueel inzicht en overzicht in programma- en van de vernieuwingsopgave programmatisch te zijn niet voldoende of niet op tijd effectief. stuurinformatie. Het team houdt inzicht in de organiseren is een speciaal team aangesteld, die De kans bestaat dat de versnellingsmaatregelen actuele informatiebehoefte vanuit het programma zich programmabreed gaat bezighouden met niet volledig zijn getoetst en/of geen innovatieve en prioriteert de uitwerking hiervan. Datastromen conditionerende werkzaamheden. en versnelde werkwijze opleveren, met als gevolg binnen het programma en de inzet van de diverse dat er onvoldoende versnelling gerealiseerd wordt. applicaties worden geïnventariseerd, in kaart Risico: onvoldoende technisch specialisme om Daardoor ondervindt de stad meer en langer gebracht en gekoppeld aan die van ketenpartners benodigde technische standaarden te ontwikkelen (bruggen). Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Binnen het Ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam zijn onvoldoende technisch specialisten aanwezig om de benodigde technische standaarden op te stellen. Hiermee kan het ontstaan dat de beoogde standaardisatie niet wordt gerealiseerd waardoor factor 20 mogelijk niet zal worden bereikt.

Bruggen en Kademuren Hiervoor stellen wij een communicatiestrategie op om technisch specialisten te enthousiasmeren en betrekken. Tevens worden teamleiders van de constructieve teams binnen IB benaderd om draagvlak voor standaardaanpak bruggen te creëren.

Het optimaliseren, innoveren en evalueren van processen en werkwijzen Risico: de programmering en adviezen worden gebaseerd op onjuiste/onvolledige informatie. Door het ontbreken van een programmabreed informatiesysteem staat informatie over bijvoorbeeld onderzoeken en monitoring in verschillende systemen opgeslagen. Hierdoor ontstaat het risico Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Verkeer & Openbare Ruimte, Ingenieursbureau, 3.5 Organisatie Stadswerken en Informatievoorziening. Concrete resultaten in afgelopen periode zijn de In het programma werkten eind december 2020 342 start van de functionaliteit Digitale werkomgeving medewerkers (251 fte) vanuit verschillende directies 17 Voorportaal (DIWO), de optimalisatie van het samen aan de opgave. Het Ingenieursbureau levert Amsterdam Inspectie Portaal (AIP) om de 80% van de capaciteit (vast en inhuur). Komend werkwijze van de contractanten beter aan te jaar zijn er naar verwachting 82 vacatures (67 laten sluiten op de applicatie, de eerste fase fte, vervanging en nieuw) te vervullen. Vanwege van de koppeling van de objecten data in het kennisbehoud en lagere kosten heeft vervulling van documentmanagementsysteem met de asset de werkzaamheden door een vaste medewerker beheerapplicatie GISIP en de start van een van de gemeente Amsterdam de voorkeur. Door de GIS-team. Dit team werkt op basis van de agile voortdurende krapte op de technische arbeidsmarkt werkmethode aan alle vragen van PBK op dit kan hier niet altijd aan voldaan worden. Eind gebied. Hiermee zal de eenduidigheid, de december 2020 was 53% van de bezetting van kwaliteitscontrole en een automatiseringsslag het programma in vaste dienst van de gemeente voor GIS-kaarten doorgevoerd worden. Amsterdam. Er wordt onderzocht of de aanstaande Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Naast de inrichting van een GIS-team zal een samenwerkingsovereenkomst Ingenieursdiensten organisatiewijziging doorgevoerd waarmee de benut kan worden om het percentage inhuur terug slagkracht van het team informatiemanagement te dringen. wordt verbeterd.

3.4 Scope Bruggen en Kademuren PBK richt zich op de objecten met een relatief hoog risicoprofiel: de verkeersbruggen en de op diepere grondlagen gefundeerde kademuren. Bij de start van het programma (2019) waren dit 829 bruggen en circa 205,2 km kademuur. Inmiddels komen we steeds meer over het areaal te weten en ontdekken we dat bepaalde informatie over objecten verouderd of onjuist is. Geen brug maar een duiker of een kademuur die een oever blijkt te zijn. Dit betekent dat onze scope in aantal objecten en aantal kilometers wordt aangepast aan nieuwe inzichten. In het dashboard vindt u ieder kwartaal de actuele stand. Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

4. C ontinu leren en Buddyteam vernieuwing bruggen gemeenteadvocaat en hebben meerdere experts Sinds medio 2020 is een team opgericht om meegedacht. verbeteren de vernieuwing van de bruggen verder vorm te geven. Het kernteam maakt onderdeel uit van de Doorontwikkeling organisatie 18 vernieuwingsketen en staat aan de lat voor (een deel Het directieteam werkt aan de doorontwikkeling 4.1 . Evalueren en tegenspraak van) de voorbereiding, de uitvoering en overdracht van de programma-organisatie. De volgende van brugvernieuwingen. Voor de bruggenaanpak is onderwerpen worden nu nader uitgewerkt: Continu leren en verbeteren heeft een prominente tevens een buddyteam opgericht dat tegenspraak plek in het programma. Dat doen we door biedt aan het kernteam. Het buddyteam levert Regie op ketens tegenspraak en evaluaties te verzilveren in de op verzoek van het kernteam advies en tegenspraak De veiligheidsketen en vernieuwingsketen zijn in doorontwikkeling van de organisatie. Tegenspraak op producten en vragen van het kernteam. beeld gebracht. We zien verbeterkansen in sturing voorkomt tunnelvisie en helpt bij het opsporen In voorkomende gevallen kunnen gespiegelde en optimalisatie, om ervoor te zorgen dat de van blinde vlekken en ongefundeerde aannames. functies (uit het kernteam en het buddyteam) onderdelen van het programma die allemaal iets Evaluaties helpen om geleerde lessen bewust te samen optrekken bij specifieke onderwerpen of anders doen binnen die keten, in afstemming met oogsten en in processen te borgen. overleggen. elkaar werken en het goede doen op het juiste moment. Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage PBK Festival Tegenspraak bij nieuw beleid Zone Twee keer per jaar organiseren we een intern Zwaar Verkeer Vernieuwingsketen: waar ligt de ‘knip’? festival waarmee we de gewenste werkcultuur Om te komen tot een gedragen voorstel voor Om effectiever te sturen op de vernieuwingsketen, stimuleren, de kernwaarden en -beloften bevestigen de noodzakelijke aanscherping van de regels wordt uitgewerkt waar we de programmabrede en waarmee we van de verzameling mensen voor zwaar verkeer is zeer uitgebreid gesproken voorbereiding (scopebepaling, conditionering) binnen PBK meer een collectief maken. In januari met alle sectoren zwaar verkeer om de impact, laten eindigen. Dat kan zijn nadat ook de object-

Bruggen en Kademuren werd de tweede online editie gehouden onder maar ook de mogelijkheden scherp te krijgen. In specifieke technische voorbereiding is gedaan het motto: een fout begin is het halve werk. twee marktconsultatierondes zijn verschillende en de uitvoering start. Of we leggen de knip De titel verwijst naar een van de belangrijkste voorstellen getoetst. Het voorgestelde beleid is tussen programmabrede en object-specifieke pijlers onder de programmacultuur: het durven mede gebaseerd op de technische onderbouwing, voorbereiding en laten de laatste door het project leren en verbeteren in je werk. Het programma die is opgesteld door de constructieve experts doen. met workshops, masterclasses en gesprekken van de gemeente en extern is getoetst in een verdeeld over vier dagen werd goed bezocht dwarskijksessie met onafhankelijke specialisten van Balans ontwikkeling en uitvoering en gewaardeerd. Onderwerpen waren onder onder andere de gemeente Rotterdam, TU Delft en Er zijn veel ideeën om dingen anders aan te pakken: meer LEAN-management, de Let Op-methode, TNO. Daarnaast is de impact op het wagenpark van optimalisaties, standaarden of slimmigheden die in evaluatietechnieken en geleerde participatielessen. een heel aantal betrokken bedrijven en organisaties verschillende teams zijn of worden ontwikkeld. Maar Door serieuze werkvormen met luchtiger doorgerekend. En tot slot is de juridische kant van als daar te veel energie in wordt gestopt, dan kan programmaonderdelen te vermengen, draagt het de opgave onderzocht om beleid op te kunnen dat de uitvoering belemmeren. Daarom werken we festival bij aan de onderlinge verbondenheid. stellen dat optimaal handhaafbaar zou zijn. aan een betere balans daartussen. Daarbij is ook advies ingewonnen bij de Voortgangsrapportage Bruggen en Kademuren

Tweebenigheid Mensen in het team die veel kennis en verbinding hebben met verschillende afdelingen/ projecten, zorgen voor meer kennisuitwisseling van de ene naar 19 de andere afdeling. Het verder doorvoeren van deze ‘tweebenigheid’ draagt bij aan het versterken van de verbinding tussen de uitvoering en de portefeuilles.

4.2 Kwaliteitsborging

Er zijn goede stappen gemaakt met het kwaliteitsmanagementsysteem (KMS) van het programma. De structuur voor de generieke hoofdprocessen is uitgewerkt. Dit is de ruggengraat voor de onderliggende werkprocessen en Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage instructies. Expliciete en aantoonbare werkwijzen worden hiermee de nieuwe standaard. In de keten is er afstemming met Stedelijk beheer en Informatiemanagement, met als doel synergie en kennisuitwisseling te optimaliseren. Het KMS komt in de loop van 2021 digitaal

Bruggen en Kademuren beschikbaar. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van een processenplatform. Dit jaar worden ook de eerste audits uitgevoerd. Dashboard Digitaal dashboard programma

20 Bruggen en Kademuren

Meer over wat we doen en weten vind je terug in het

digitale dashboard

van het programma.

Hier tref je informatie over de omvang, complexiteit en voortgang van onze opgave. We delen wat we weten, maar zijn ook open over wat we nog niet Dashboard weten. En we laten zien wat we gaan doen en wanneer we dat gaan doen.

Het dashboard bestaat uit een aantal tabbladen met weergave van:

• bruggen en kademuren in de scope van het programma • constructies die in onderzoek zijn • bruggen en kademuren die gemonitord worden • veiligheidsmaatregelen die getroffen zijn • projecten die geprogrammeerd staan voor vernieuwing • de financiën (financiële standlijn van dit dashboard is 31 december 2020) • overzicht kademuren niet in eigendom van de gemeente Themabijlage Bomen

21 Themabijlage Bomen

Themabijlage Bomen Themabijlage Bomen ‘Als er bomen gekapt worden, 22 breekt de pleuris uit’

Zo kopte het Parool in oktober vorig jaar. door verschillende teams binnen het snoeien, kappen of verplanten. Want Amsterdammers houden van hun bomen. gemeentelijk programma Bruggen We belichten dit besluitvormings­ en Kademuren. proces aan de hand van de Al vóór de aanleg van de , meer Zoals bij het Innovatiepartnerschap ontwikkelingen aan de Leliegracht. dan 400 jaar geleden, begon men met de aanplant. Kademuren (IPK), waar drie grote bouwcombinaties innovatieve Verder duiken we ook wat dieper Themabijlage Sindsdien zijn bomen langs de grachten niet meer technieken ontwikkelen voor de in de natuurhistorische achtergrond weg te denken uit Amsterdam. vernieuwing van kademuren en daarbij van bomen langs de Amsterdamse ook de opdracht hebben gekregen grachten, in een gesprek met onze

Bomen om een oplossing voor boombehoud boomspecialist Herman Best. te ontwikkelen. En door twee En we laten zien wat we nog meer Maar nu worden die geliefde bomen Innovatie ingenieursbureaus die los daarvan doen aan vergroening, biodiversiteit bedreigd. Deze keer niet door Dat is eigenlijk altijd al zo geweest. de opdracht hebben gekregen en klimaatadaptatie binnen onze de gevreesde iepenziekte, maar Door de eeuwen heen hebben we om oplossingen te bedenken voor kadeprojecten. door de noodzaak om versneld bij kademuurvernieuwingen altijd boombehoud binnen de kaders van en grootschalig de Amsterdamse bomen moeten kappen. Alleen is dat de huidige standaardmethoden van We hopen dat deze special u als lezer kademuren aan te pakken. toen nooit zo opgevallen, omdat de kadevernieuwing. meer inzicht geeft in de problematiek Die kademuren zijn aan het einde vernieuwingen doorgaans kleinschalig van de bomen en een beter beeld van van hun levensduur, en de waren. Meer inzicht wat de gemeente allemaal doet om mogelijkheden om vooral de In deze special gaan we wat dieper tijdens de langjarige en grootschalige beeldbepalende bomen bij het Maar dat we dit altijd zo hebben in op deze innovatieve technieken, in kademuurvernieuwing zoveel mogelijk versterken of vernieuwen van gedaan, is natuurlijk geen reden om een interview met de projectleider van bomen te kunnen behouden. Tenslotte de kademuren te sparen zijn vaak niet na te denken over alternatieven: het IPK, Tim van de Laar. We vertellen zijn ook wij allemaal Amsterdammers, beperkt. Dat wil zeggen, met nieuwe methoden om bomen bij wat we nu doen aan boombehoud en hebben ook wij ons hart verpand de technieken die we nu voorhanden kademuurvernieuwing te behouden. en hoe we de afwegingen maken aan die groene parels aan de hebben. Daar wordt nu hard aan gewerkt die uiteindelijk leiden tot behoud, Amsterdamse grachten! Themabijlage Bomen

23 Themabijlage Bomen

Bomen op de . Foto: Edwin van Eis Themabijlage Bomen ‘We zorgen nu

24 stukken beter voor onze bomen’

Herman Best is als boomspecialist aangesloten bij het programma Bruggen en Kademuren van de gemeente. Samen met zijn collega’s wil hij ervoor zorgen dat de iepen en andere stads­bomen Themabijlage hier nog tot in lengte van dagen goed gedijen. “Met de slimme oplossingen die we nu

Bomen ontwikkelen moet dat lukken.”

Boomspecialist Herman Best. Foto: Liesbeth Dingemans

Een boom in Amsterdam is heiliger hebben. Al bij de Eerste Uitleg, een op de kades, hebben we het bepaald niet gemakkelijk”, zegt dan een koe in India, zegt Herman kwart eeuw voor de aanleg van de meestal over de iep, die met zestig Herman. “De grondwaterstand is Best wel eens gekscherend. Hij grachtengordel, plantte de stad ondersoorten hofleverancier is. hier behoorlijk hoog, dat betekent bedoelt het positief: “Bomen zitten bomen langs haar grachten.” Behalve een lust voor het oog is dat een boom vaak maar 80 de Amsterdammers in het bloed. Dat de iep ook de boom die het best centimeter diep kan wortelen, soms heeft natuurlijk alles te maken met de Superefficiënt gedijt onder de Amsterdamse zoals op de nog geen lange historie die ze in Amsterdam Als we het hebben over die bomen omstandigheden. “En die zijn 50 centimeter.” En dan heeft zo’n Themabijlage Bomen

boom ook nog te maken met het Iepenziekte verkeer dat voorbij dendert en De gemeente heeft de gevreesde zijn gassen uitstoot, de kabels en iepenziekte nu al een aantal leidingen waarvan er steeds meer decennia redelijk onder controle 25 in de grond liggen en de door het dankzij een slimme vinding: verkeer ingeklinkte, compacte grond een inmiddels circa 40 jaar oud onder de rijbaan. Daardoor kunnen vallensysteem. Hiermee vangen ze eigenlijk alleen in de smalle strook we verspreid over de stad tussen de kademuur en de rijbaan iepenspintkevers, de beestjes goed wortelen. “Zo beschouwd kun je die de ziekte verspreiden. Dat niet anders dan diep onder de indruk doen we met behulp van een zijn van hoe superefficiënt die bomen lokmiddel dat voor deze beestjes werken om voldoende voedsel uit de onweerstaanbaar is. Zo kunnen we grond te halen, gezond te blijven, elk monitoren waar er een uitbraak is jaar weer te groeien en bij te dragen en zo nodig onmiddellijk ingrijpen. aan bijvoorbeeld de verkoeling in Het blijkt een succesvolle aanpak Themabijlage de stad.” en zorgt ervoor dat iepziekte in Amsterdam beheersbaar blijft. Meer wortelruimte en betere

Bomen groeiplaatsen De beste optie Want ondanks de omstandigheden Bij werkzaamheden in de stad wordt kunnen iepen toch nog behoorlijk tegenwoordig ook veel meer rekening oud worden aan de Amsterdamse De Hollandse Iep. Foto: Alphons Nieuwenhuis gehouden met bomen. “Vroeger grachten. “We hebben een groot gingen we eerst aan het werk en aantal oude, beeldbepalende keken daarna pas wat het effect bomen”, vertelt Herman. “Vaak zijn we volgens Herman nu in allerlei zorgen dat het zand minder verdicht was op de bomen”, vertelt Herman. dat de bomen die op de grens van opzichten stukken beter voor onze wordt, waardoor de bomen goed “Nu doen we dat andersom. Bij elke de kade en het landhoofd staan. bomen. “De iepenziekte hebben kunnen wortelen. Ondertussen loopt ingreep in de openbare ruimte maken Daar is net wat meer wortelruimte we alweer een aantal decennia er ook een langjarige groeiproef we eerst een boomeffectanalyse omdat de straat daar omhoog loopt redelijk onder controle, en ook de bij 180 bomen in het Westelijk voor we aan het werk gaan. Daarin richting brug.” groeiplaatsomstandigheden voor de Havengebied met 15 verschillende beschrijven we de staat en waarde Maar het kan natuurlijk beter, bomen zijn sinds de jaren zeventig een alternatieve groeimedia om te kijken van de bomen. We kijken wat het beaamt hij. En het gaat ook beter. stuk verbeterd. Zo plaatsen we tussen hoe bomen het best en het snelst effect van de werkzaamheden op de Sinds de gevreesde iepenziekte de klinkers van de parkeerplaatsen groeien in de stad.” boom is en wat dan de beste optie is. een groot aantal iepen in de jaren en het bomenzand daaronder kratjes. Kunnen we het ontwerp optimaliseren zeventig en tachtig velde, zorgen Die verdelen de druk van auto’s en en de boom laten staan, kunnen we Themabijlage Bomen

‘m verplanten of moeten we snoeien of zelfs kappen? Dat is voorlopig nog allemaal maatwerk, dus dat moeten we samen met de specialisten en 26 adviseurs van de projecten bekijken.”

Te groot voor transport De versterking en vernieuwing van de kademuren heeft natuurlijk een grote impact op de bomen. “Gezonde bomen jonger dan 35 jaar zijn in principe goed te verplanten,” zegt Herman, “hoewel dat ook nog Proefsleuf bij een boom. wel eens kan tegenvallen vanwege Foto: Jos Haverkamp, Cobra Groeninzicht beperkingen door kabels en leidingen, en andere obstakels. Maar juist bij Themabijlage de bomen die we het liefst willen kademuurvernieuwing behouden kan oppakken en dat we deze bomen een gezonder bestand met minder behouden, de beeldbepalende en kunnen blijven. “Ik ben bij die nieuwe dan wel kunnen behouden.” overdraagbare ziektes. We zorgen monumentale bomen, is verplanten ontwikkelingstrajecten aangesloten als ook dat de iepen betere groeiplaatsen

Bomen vaak om tal van redenen nog niet boomspecialist en ik heb echt goede krijgen door meer ruimte te maken in mogelijk. Bijvoorbeeld dat de boom hoop dat het ons gaat lukken. We ‘We zoeken voor elk type de ondergrond. Voor zover de krappe niet sterk genoeg is om dat te werken er in ieder geval heel hard aan kade de juiste iepensoort. iepenmarkt het toelaat, planten we overleven of eenvoudigweg te groot met een aantal knappe koppen en de geen sprietjes maar flinke bomen om naar een andere plek in de stad voorlopige resultaten zijn gunstig.” Bijvoorbeeld met een platte die minstens tien jaar oud zijn. En te kunnen transporteren.” kluit voor kades met een hoge we zoeken voor elk type kade de Uitstel voor monumentale bomen grondwaterstand.’ juiste iepensoort. Bijvoorbeeld met Goede hoop In afwachting van die resultaten een platte kluit voor kades met een Daarom ontwikkelt het heeft de gemeente besloten om alle Nieuwe aanplant hoge grondwaterstand. Als een van Innovatiepartnerschap Kademuren geplande kadevernieuwingsprojecten Minstens zo belangrijk als de zorg de weinige steden blijven we ook de nieuwe, innovatieve methoden van waarbij beeldbepalende en voor de bomen die de gemeente nu welbekende Hollandse iep kweken kademuurvernieuwing waarbij de monumentale bomen geveld moeten wil behouden, is de zorg voor bomen en ook daar hoort een heel pakket bomen kunnen blijven staan. En voor worden, nogmaals te bekijken. “Als die nu worden aangeplant. “We aan kwaliteitseisen bij. Alles om te de kortere termijn werkt de gemeente ze uitgesteld kunnen worden, dan is gaan in de stad door met het planten zorgen dat de komende generaties samen met ingenieursbureau dat een serieuze optie”, zegt Herman. van een goede variëteit van iepen”, Amsterdammers er ook in de Movares een methode uit waarmee De hoop is dat het programma die zegt Herman. “We hebben er zo’n volgende eeuw nog volop van kunnen beeldbepalende bomen bij reguliere projecten over een aantal jaar weer zestig in de stad en dat zorgt voor genieten!” Themabijlage Bomen

27 Zo gaan we om met bomen langs Themabijlage de grachten Bomen

Onze bomen zijn van grote waarde voor de stad. Maar de huidige methoden om kademuren veilig te stellen of te vernieuwen bieden helaas slechts beperkte mogelijkheden om bomen te behouden. Dat gaat ook de gemeente aan het hart. Daarom zoeken we doorlopend naar slimmere technieken om meer bomen te kunnen sparen. Themabijlage Bomen

Voor de veiligheid Bijvoorbeeld hoe gezond de boom is, Sommige kademuren zijn in hoe lang hij nog levensvatbaar is en of zo’n slechte staat dat een hij verplant kan worden. veiligheidsmaatregel moet 28 worden genomen. Dat is vaak een Monumentale bomen lastbeperking of een steunconstructie, In de binnenstad tref je relatief veel maar soms ook het kappen van monumentale bomen. Dat zijn oude een boom. Wortels van bomen en grote bomen die beeldbepalend kunnen namelijk op de kademuur zijn. Deze bomen willen we het liefst drukken en zo scheuren in de muur sparen, maar zijn het moeilijkst om verergeren. En als de kade zo zwak te behouden, omdat verplanten van is dat hij zou kunnen bezwijken, kan deze bomen vaak niet mogelijk is. Ze hij een boom in zijn val meenemen zijn te groot om te vervoeren, of ze en schade aan omliggende panden zijn te oud of te zwak om verplanten veroorzaken. Daarnaast staan te overleven. We kijken nu of de bomen soms onze werkzaamheden vernieuwing van de kades waar deze Themabijlage in de weg bij het plaatsen van een prachtige bomen staan, kan worden veiligheidsconstructie. In deze opgeschort. Zo winnen we tijd om gevallen moeten we een boom flink mogelijk nieuwe oplossingen voor Wat bomen ons brengen

Bomen snoeien of zelfs kappen. behoud van de boom op locatie te vinden. Amsterdam is beroemd om de bomen langs zijn grachten, straten en lanen. Kijken of verplanten mogelijk is Het was een van de eerste steden ter wereld die, nu ruim 400 jaar geleden, Ook als we kademuren gaan Complexe afweging in maatwerk begon met de aanplant van bomen in de openbare ruimte, en dit structureel vernieuwen, kan snoei of kap Voor bomen die niet kunnen blijven aanpakte. Het grachtenpatroon met bomenrijen is uniek in de wereld. onvermijdelijk zijn. Als overhangende staan én niet verplant kunnen worden, Dit is ook een van de redenen waarom UNESCO in 2010 de historische takken het werk onmogelijk maken, is soms een maatwerkoplossing grachtengordel van Amsterdam heeft uitgeroepen tot Werelderfgoed: de is snoeien vaak noodzakelijk. Als mogelijk. Deze oplossingen zijn bomen horen daarbij! bomen binnen drie meter van de voor elke locatie anders, vaak niet kade staan, zullen we vaak tot kap eenvoudig, en bovendien vaak duur. Iepenwereldhoofdstad moeten overgaan. Maar ook hier Daarom maken we bijvoorbeeld een De gemeente Amsterdam heeft ongeveer 300.000 laan- en straatbomen kijken we eerst of behoud ter plekke afweging tussen de levensverwachting in haar beheer, waaronder 31.606 iepen. Daarmee is Amsterdam de of verplanten mogelijk is. Voor elke en de waarde van de boom en iepenhoofdstad van de wereld. Vroeger werden er ook veel lindebomen boom, ook de niet-monumentale, hoeveel het kost om hem te geplant, maar de iep bleek toch het best te gedijen in de moeilijke wordt een bomeneffectanalyse behouden, in tijd en in geld. Of tussen omstandigheden van de Amsterdamse grachten, met weinig ruimte om te gemaakt, waarin alle specificaties het behoud ter plekke van de boom wortelen in vaak brakke grond. van de boom worden opgenomen. en andere concessies die daarvoor Themabijlage Bomen

Een aards paradijs moeten worden gedaan, bijvoorbeeld De bomen aan de grachten zijn niet alleen een genot om naar te kijken, ze als dit gevolgen heeft voor het zijn ook van grote cultuurhistorische waarde, en ze bevorderen aantoonbaar historisch aanzicht van de kade. De de gezondheid en het welzijn van bewoners. Ze bieden schaduw in de gemeente stelt nu een breed plan 29 zomer, vangen regenwater op, dempen het geluid en vangen veel van de op over hoe die afwegingen in het CO2-uitstoot in de stad af. Ze zijn belangrijk voor de klimaatadaptatie van algemeen het beste gemaakt kunnen de stad en ze vormen een belangrijke schakel in de biodiversiteit van het worden. stedelijke ecosysteem. Daarnaast geven ze de stad natuurlijk ook karakter en zorgen ze voor een prettige leefomgeving. Of, zoals de 17e eeuwse Blijven zoeken naar mogelijkheden Duitse stadsbeschrijver Philipp von Zesen het in zijn Beschreibung der Stadt Juist omdat maatwerk vaak meer Amsterdam uit 1664 uitdrukt: “Deze […] grachten beschouwen wij met geld kost en ingewikkeld is, zoeken verbijstering. Het lijkt wel of we in een aards paradijs vertoeven.” we steeds naar slimmere oplossingen voor grootschalig boombehoud langs de grachten. Dat doen we door ingenieursbureaus onderzoek te laten doen, door andere technieken Themabijlage voor kademuurvernieuwing te laten ontwikkelen, door oplossingen van andere gemeenten te toetsen aan de

Bomen Amsterdamse situatie en door open te staan voor suggesties van anderen. Er is nog geen grootschalige oplossing gevonden, maar we hebben goede hoop dat dat over een jaar of twee wel zo is.

Herplanten Als de kade is vernieuwd, worden Meer informatie over hoe de er nieuwe bomen teruggeplant. gemeente omgaat met bomen in Dat doen we beter dan vroeger, de stad, vind je hier: amsterdam.nl/ met betere groeiplaatsen en zonder wonen-leefomgeving/bomen. risico op aantasting van de nieuwe Meer informatie over de stedelijke kademuur. Hoe de herplant geregeld groenvisie staat hier: amsterdam. is bij de gemeente? Zie verderop in nl/bestuur-organisatie/volg-beleid/ deze special. groen. Themabijlage Bomen

Wij zijn gebonden aan de bomenverordening

De gemeente kan niet zomaar naar eigen inzicht bomen snoeien of kappen. 30 Net als particulieren, bedrijven en andere organisaties zijn ook wij gebonden aan de stedelijke bomenverordening. Dat betekent dat we voor het snoeien, kappen of verplanten van een boom een vergunning moeten aanvragen, zoals iedereen. Er kan ook bezwaar worden gemaakt op de vergunning.

Onafhankelijke commissie De aanvraag moet voorzien zijn van een plan over welke bomen te behouden en hoe te voldoen aan de herplantplicht. De onafhankelijke Commissie Beschermwaardige Houtopstanden toetst of de aanvraag voor een kapvergunning aan de voorwaarden voldoet. Monumentale bomen mogen alleen in uitzonderlijke gevallen worden gekapt, als de boom ziek of zwak is of een risico vormt voor de veiligheid en er geen mogelijkheden Themabijlage zijn tot behoud of verplanten.

Herplant en bomenboekhouding

Bomen Voor elke boom die we kappen, hebben we een herplantplicht - net als particulieren. Vaak betekent die plicht ook dat dat we voor elke boom een vergelijkbare moeten terugplanten. Grotere bomen zijn moeilijker te vervangen door een gelijkwaardige boom. Bij het kappen van die bomen wordt daarom ook vaak geëist dat we meerdere jonge bomen herplanten. Als we ter plekke of elders in de stad geen bomen kunnen herplanten - bijvoorbeeld omdat de bomen die we zoeken niet voorradig zijn bij de kwekers - dan storten we een geldbedrag in het herplantfonds. Vanuit dit herplantfonds worden te zijner tijd alsnog bomen herplant.

Kapaanvragen, kapvergunningen, herplantplicht en stortingen in het herplantfonds worden allemaal bijgehouden in de gemeentelijke bomenboekhouding: www.amsterdam.nl/bomen. Themabijlage Bomen

31 Themabijlage Bomen

Wat we met het hout doen

Al sinds eeuwen maakt Amsterdam goed gebruik van het hout van de gekapte bomen. In de 17e eeuw kocht de stad zelfs een groot stuk land in de Beemster om daar langs de wegen rijen bomen aan te planten voor vervaardiging van allerlei houten gebruiksvoorwerpen.

Het hout van de bomen wordt geregistreerd, gezaagd en zonder winstoogmerk verkocht aan bijvoorbeeld meubelmakers, timmerbedrijven, ontwerpers of kunstenaars. Door het hout te hergebruiken komt er geen CO2 vrij. Themabijlage Bomen

Groen kapitaal plantsoenen. Omdat ze het klimaat bomen ook een economische toevoegen aan vastgoed niet eens helpen, de biodiversiteit bevorderen, waarde. Die waarde is moeilijk meegerekend. Logisch dus dat we Bomen hebben grote waarde voor en bijdragen aan de leefbaarheid, in geld uit te drukken, maar als er ook vanuit dit oogpunt alles aan de stad. Ze vertegenwoordigen de gezondheid en het welzijn in de je alleen al de investeringen doen om deze waardevolle ‘assets’ 32 een kapitaal dat we moeten stad. En omdat we ze gewoon mooi berekent, loopt de schade van zo goed mogelijk te onderhouden. koesteren. vinden om naar te kijken als we even grote, volwassen bomen die je moet Zeker als je bedenkt dat juist oudere stilstaan op een brug, een wandeling kappen al snel in de tienduizenden bomen meer waarde hebben, De gemeente investeert structureel maken of op de fiets springen. euro’s. En dan hebben we de baten omdat ze meer CO2 afvangen, in de aanplant en het onderhoud van in termen van klimaat, flora en fauna, meer schaduw geven, meer water bomen – langs de grachten, lanen Oudere bomen meer waard leefbaarheid, gezondheid en welzijn, vasthouden, en meer bijdragen aan en straten, in bossen, parken en Door die investeringen hebben en de waarde die bomen kunnen onze gezondheid en welzijn. Themabijlage Bomen Themabijlage Bomen Nieuwe oplossingen

33 voor boombehoud

De gemeente Amsterdam werkt hard aan innovatieve methoden om bomen bij kademuurvernieuwing te behouden. Het is ook een van de opgaven voor de drie marktcombinaties van het Innovatiepartnerschap Kademuren (IPK). Themabijlage “Met de nieuwe oplossingen die we ontwikkelen, hopen we vanaf 2023

Bomen meer bomen te kunnen behouden”, zegt IPK-projectleider Tim van de Laar. “Ook de monumentale bomen.”

Het Innovatiepartnerschap het IPK met drie marktcombinaties vertrouwen in hebben om de innovatie “Het is expliciet uitgevraagd in de Kademuren (IPK) is in 2018 die zijn overgebleven na de selectie- in een pilotproject in de binnenstad aanbesteding en we hebben er ook een gestart en maakt gebruik van een en gunningsfase”, zegt Tim, te testen. Als ook die succesvol meerwaarde aan toegekend in onze bijzondere aanbestedingsvorm die “Koningsgracht, G-Kracht en Kade verloopt, starten we een langdurige beoordeling”, zegt Tim. “Dat geeft wel de deelnemende marktpartijen de 2.020. Die drie partijen zitten nu in samenwerking voor vier tot acht jaar. ” aan hoe belangrijk wij dit vinden.” ruimte geeft om innovatieve ideeën de onderzoeks- en ontwikkelfase. uitgebreid te testen en ontwikkelen Dat betekent dat ze hun oplossingen Oplossingen voor bomen De oplossing van G-Kracht bestaat uit voordat ze er in de praktijk mee aan verder gaan onderbouwen, testen Het behoud van bomen is integraal een relatief kleine machine die dwars de slag gaan. “We werken binnen en valideren, totdat we er voldoende onderdeel van die oplossingen. door de bestaande kademuur een Themabijlage Bomen

34

De Silent Piler van G-kracht Koningsgracht werkt met een speciale sleufkist

aaneengesloten rij van buispalen de grond in drukt. De machine is zo smal dat bij de meeste kades – daar waar Themabijlage de bomen 1,5 meter of verder van de rand van de kademuur staan - de bomen gewoon kunnen blijven staan.

Bomen Verschuiven ondergrond. Maar dat het in principe Koningsgracht heeft een techniek Voor alle drie de combinaties geldt mogelijk is, weten we wel. ontwikkeld die vooral op snelheid dat hun oplossingen nog in de echte De gemeente heeft dit al verscheidene en kleinschaligheid is gericht. Er situatie bewezen moeten worden. malen gedaan, zoals in 2007 met een wordt in een treintje vanaf pontons Ook voor het behoud van de bomen vleugelnoot in Osdorp. op het water steeds aan een klein Kade 2.020 ontwierp de Z-wand zitten er nog verschillende haken en stuk kademuur gewerkt. De stukken ogen aan de innovaties. Bijvoorbeeld Oplossingen uit de stad kademuur waar een boom staat Ook Kade 2.020 werkt in kleine hoe ze het wortelpakket van bomen Natuurlijk blijven Tim en zijn team worden overbrugd door middel segmenten, stukken kademuur intact kunnen laten. ook kijken naar oplossingen die van een raveling, een constructie van zes meter. Zij hebben een Z-wand Daarom zoekt het IPK-projectteam vanuit de stad worden aangedragen, die steunt op de vernieuwde ontwikkeld die niet steunt op de samen met de combinaties ook zoals de bomensparende oplossing kademuurconstructie aan weerszijden grond achter de kademuur, maar naar mogelijkheden om bomen van restaurateur Ernst de Beaufort. van de boom. Vervolgens kan ook de op de bodem van de gracht vóór te ‘verschuiven’ op het rak, van ‘We zijn echte heel blij met de kademuur voor de boom vernieuwd de kademuur. Hierdoor wordt de bestaande naar vernieuwde betrokkenheid van de bewoners en worden. Hierdoor kunnen de bomen grond achter de kademuur en dus kadedelen. Dit hangt onder meer af de oplossingen waarmee zij komen”, in de meeste gevallen gewoon ook de boom met zijn wortels van de gezondheid, diameter en kluit zegt Tim. “Hoewel veel oplossingen blijven staan. ongemoeid gelaten. van de boom, en de obstakels in de moeilijk direct toepasbaar zijn in de Themabijlage Bomen

Eind vorig jaar gaven Tim van de Laar en vertegenwoordigers van de drie combinaties uitleg over hun oplossingen in een uitzending van Pakhuis de Zwijger. Die kun je hier bekijken.

35 Boombehoud bij standaard kadevernieuwing

Niet alleen binnen het IPK maar ook bij de reguliere kademuur­ vernieuwing kijken we of er mogelijk technieken zijn waarmee meer bomen behouden kunnen worden.

Ruim een jaar geleden is men bij het Ingenieursbureau van de gemeente al begonnen met een inventarisatie van technieken die elders in Nederland of in het buitenland gebruikt worden om vooral de beeldbepalende, monumentale bomen te behouden. Helaas was geen van die technieken geschikt voor de Amsterdamse situatie. Themabijlage

Ingenieursbureaus Daarop heeft de gemeente twee ingenieursbureaus ingeschakeld om een

Bomen oplossing te ontwikkelen: Tauw en Movares. De oplossing van Tauw was om de kademuren te versterken met palen en ankers in de diepere zandlagen. Helaas hebben de kademuren die we de komende tijd willen vernieuwen onvoldoende reststerkte voor zo’n operatie. Daarnaast was het ook technisch en juridisch een moeilijke opgave, omdat de ankers tot onder Amsterdamse situatie, kijken wij er nog een af kan vallen mocht het de naastgelegen panden in de grond moeten. altijd zorgvuldig naar en kunnen we er tegenzitten. Maar als ze alle drie ook altijd wel het nodige van leren.“ succesvol blijken, betekent dit dat we Jetgrout de komende acht jaar ongeveer de De oplossing van Movares is nog wel in de race. Bij deze oplossing wordt Win-win-win-scenario helft van alle kademuurvernieuwingen de boom gestabiliseerd door middel van een tafelconstructie van jetgrout, Natuurlijk hoopt het IPK-team dat met hun oplossingen uitvoeren. En een cementmengsel dat in de bodem wordt geïnjecteerd. Deze techniek de oplossingen van alle drie de we gaan ze dan natuurlijk inzetten op is nooit eerder toegepast voor het behoud van bomen en moet zorgvuldig combinaties ook in de praktijk werken. de locaties waar ze het best tot hun getest worden voordat we hem in het echt kunnen gebruiken. We zijn nu “Innoveren is een spannend proces, recht komen. Ook als het gaat om de op zoek naar proeflocaties voor het eerste ontwerp en voor een of twee dat ook kan mislukken. Daarom bomen. Het win-win-win-scenario zou pilots die we eind van dit jaar willen starten. hebben we drie combinaties de je dat kunnen noemen. En dat heeft opdracht gegeven, zodat er eventueel uiteraard onze voorkeur!” Themabijlage Bomen Noodkap aan 36 de Leliegracht

De gemeente doorloopt een zorgvuldige procedure bomen te kappen. Er moet dan een voordat wordt besloten om een boom te kappen. direct gevaar zijn voor personen of goederen. Zo’n aanvraag moet Maar soms worden we verrast door de situatie en moeten goedgekeurd worden door de we met spoed ingrijpen. Zoals vorig jaar november wethouder. De afdeling Vergunningen van de gemeente besluit of ze de op de Leliegracht. vergunning verleent. Na toekenning Themabijlage van de vergunning moet de kap binnen 24 uur geregeld worden: van Vanwege de zwakte van de kade was kademuur bezwijkt, is er ook een risico het moment van vergunning tot

Bomen het stuk van de Leliegracht tussen de dat bomen op de kade meekomen. de kap van de bomen. en de Prinsengracht Vooral de twee grote bomen bij de begin vorig jaar al afgesloten Leliesluis vormden een groot gevaar, Na goedkeurig door de wethouder voor auto’s en vrachtwagens. In omdat zij potentieel de meeste schade heeft de gemandateerde van november kwamen er metingen konden aanrichten. het stadsdeel op 19 november binnen die aangaven dat de kade Bovendien was er een groot risico dat het besluit genomen tot kappen. zo ernstig was verslechterd dat er de twee bomen zouden vallen bij het Diezelfde dag is dit bekendgemaakt een steunconstructie moest worden aanbrengen van de steunconstructie, in een bewonersbrief. Een aantal aangebracht. Daarop zijn duikers omdat daarbij trillingen in de bodem bewoners heeft toen direct bij de de kade gaan inspecteren. Zij zagen ontstaan. Dat betekende een voorzieningenrechter een voorlopige dat het nog slechter was dan al gevaarlijke situatie voor de omgeving voorziening aangevraagd om de werd gedacht, en dat verschillende en de aannemer. bomen niet te kappen. Die voorlopige funderingspalen waren afgebroken. voorziening is de volgende ochtend Noodkap door de rechter afgewezen. Die dag, Risico op bezwijken Als er een acuut risico is dat bomen 20 november, zijn de twee bomen Dat betekende een acuut gevaar op omvallen, kan de gemeente een gekapt. bezwijken van de kademuur. Als zo’n noodvergunning aanvragen om deze Themabijlage Bomen

Reguliere kapvergunning Hoewel de situatie aan de Leliegracht uitzonderlijk is, is het niet uitgesloten dat noodkapprocedures ook in 37 de toekomst zullen voorkomen. Maar in principe wordt eerst een reguliere kapvergunning aangevraagd, met een bezwaarperiode van zes weken. De gemeente moet eventueel ingediende bezwaren weerleggen, waarna de vergunningverlener opnieuw bekijkt of de kapvergunning verleend kan worden. Als de vergunning verleend wordt, kunnen belanghebbenden die bezwaar hebben aangetekend, nog in beroep Themabijlage gaan. Zo’n beroepsprocedure kan wel anderhalf jaar duren. De kap kan in die periode wel gewoon doorgaan, omdat

Bomen de vergunning is verleend. In het geval van de Leliegracht zijn er geen bewoners in beroep gegaan tegen de uitspraak van de rechter.

De gemeente weegt bij haar besluitvorming ook altijd de belangen van omwonenden. Wij staan in nauw contact met verschillende belangengroeperingen zoals de Vereniging Vrienden van de Binnenstad en, in het geval van de Leliegracht, het Comité Westelijke Grachtengordel. Samen met hen zoeken we zo veel mogelijk naar oplossingen die ook voor bewoners acceptabel zijn. Themabijlage Bomen Vergroening

38 Niet alleen bomen, maar al het groen in de stad draagt bij aan biodiversiteit, klimaatadaptatie, een prettig leefklimaat en persoonlijk welzijn. Bij de lastbeperking, versterking en vernieuwing van kademuren nemen we daarom allerlei groene maatregelen: van floatlands en olifantenidylles tot visstenen en mosselkorven. De kademuren en kademuurversterkingen vormen zo een aaneengesloten groenblauw netwerk met een grote diversiteit aan flora en fauna dat zich een weg door de stad slingert. Themabijlage Bomen Themabijlage Bomen

Vlinderidylles Toen de gemeente in 2019 begon met het versterken van kademuren, in afwachting van 39 de vernieuwing, werd de ruimte tussen kademuur en damwand opgevuld met zand. Om die stroken een mooier en groener aanzicht te geven, zaaiden we eten geven aan de olifanten en er in samenwerking met de antilopen van Artis. Die vinden Vlinderstichting een variatie aan dat heerlijk! Honingbeer wilde bloemen en planten die In een van de innovatieprojecten allerlei vlinders en insectensoorten van het Programma Bruggen aantrekken. Deze nieuwe natuur en Kademuren wordt een zorgt zo ook voor een grotere veelbelovende steunconstructie biodiversiteit in de stad. voor bestaande kademuren Themabijlage ontwikkeld die ook de vergroening Planten voor olifanten en biodiversiteit een handje Om voldoende doorstr­ omings­ kan helpen. Het gaat om de

Bomen ruimte en waterberging te honingbeer, een constructie die behouden in het grachtensysteem, de functionele eigenschappen wordt de ruimte tussen damwand van een honingraatstructuur en kademuur nu tot tien combineert met die van een centimeter onder de waterlijn steunbeer – vandaar de naam. opgevuld met zand. Daarom Groene Nieuwe Herengracht Het is een sterke, stabiele en lichte planten we daar nu andere Op een gedeelte van de constructie die afschuiven en soorten groen, zoals wilgen en Nieuwe Herengracht hebben kantelen van de kade, uitspoeling riet. Die doen het prima in het we een tijdelijke lastbeperking van zand en verdieping van de brakke, schommelende water. doorgevoerd met het afsluiten waterbodem door bootschroeven Het riet zorgt door filtering voor van parkeerplaatsen. Door ook de voorkomt. De honingbeer gebruikt een betere waterkwaliteit en klinkers weg te halen en planten slechts 2% van zijn volume voor trekt ook allerlei fauna aan, zoals en bloemen te zetten, halen we zijn eigen materiaal, de overige vissen, insecten en vogels. En de nog meer gewicht van de kade en 98% kunnen we onder meer uitgegroeide wilgentenen kunnen geven we de kade een vriendelijk, benutten voor het aantrekken van we elk seizoen snoeien en te kleurrijk aanzicht. waterplanten en waterdieren. Themabijlage Bomen

Groene ideeën Aansluiting bij bossen, parken, tuinen en plantsoenen Meer lezen? Er zijn nog tal van andere ideeën Het groene netwerk van kades en grachten sluit aan op het andere groen in Volg het groenbeleid: amsterdam. en plannen om de grachten en de stad, zoals de plantsoenen en parken, de achtertuinen en geveltuinen, nl/bestuur-organisatie/volg-beleid/ kades verder te vergroenen. het groen op de daken en in de straten, en de bossen en velden net buiten groen 40 Denk aan mosselkorven, de stad. Zo ontstaat een grote, groene, diverse stadsbiotoop waarin het plantvriendelijke damwanden die prettig en gezond leven is. Met de net vastgestelde Groenvisie, die wordt met een speciale mortel worden uitgewerkt in concrete plannen om de stad te vergroenen, wil de gemeente gemaakt, drijvende eilanden die deze ambitie waarmaken. allerlei waterleven aantrekken en stenen die bedreigde vissoorten als de rivierdonderpad een veilig heenkomen bieden. Deze en andere groene ideeën voor veiligheidsmaatregelen bij kademuren (beperken van de kade of versterking van de Themabijlage kademuur) zijn gebundeld in een handboek. Binnenkort komt daar een handboek bij voor groene

Bomen maatregelen die we kunnen nemen bij de vernieuwing van kademuren. En we zijn ook bezig met het inventariseren van groene maatregelen die we kunnen nemen bij de versterking of vernieuwing van bruggen. Het handboek vind je hier. Colofon

41 Amsterdam werkt aan de grote opgave om de bruggen en kades in de stad te herstellen. Het Programma Bruggen en Kademuren richt zich op de circa 830 verkeersbruggen en op de 205 km kademuren die belangrijk zijn voor het functioneren van de stad en/of waarbij de risico’s op constructieve gebreken hoog wordt ingeschat. Het programma valt onder de Regeling Risicovolle Projecten. Daarom brengt het programma twee keer per jaar een integrale voortgangsrapportage uit: in september (januari-juni) en in maart (juli-december). Het programmaplan Herstellen en Verbinden, vastgesteld door het college op 14 april 2020, geldt als startdocument. Naast de voortgangsrapportage levert het programma elk kwartaal een geactualiseerd dashboard op, dat inzicht geeft in de voortgang op de programmadoelen en de projecten in de stad, en een voortgangsbrief met actualiteiten.

Publicatiedatum april 2021 Themabijlage Tekst en redactie Programma Bruggen en Kademuren Fotografiegemeente Amsterdam, p 21 Bomenstichting Vormgeving Tom van Veenhuijzen, Vorm de Stad Bomen