Bitki Coğrafyasi 1- 7 Bölüm Özeti
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
BİTKİ COĞRAFYASI 1- 7 BÖLÜM ÖZETİ 1. BİTKİ COĞRAFYASINA GİRİŞ, TARİHSEL BAKIŞ VE TEMEL KAVRAMLAR Bitki veya vejetasyon formasyonları bulundukları mekana çeşitli özellikler ile uyum gösterir. I. Orman Formasyonu II. Çalı Formasyonu III. Ot Formasyonu IV. Tundra Formasyonu ORMAN FORMASYONU : Nemli tropikal sahalarda ‘Tropikal Yağmur Ormanları’ Soğuk ve nemli bölgelerde ‘Boreal Ormanları’ OT FORMASYONU: Tropikal kuşakta ‘Savanlar’ / Orta enlemlerde ‘Step (Bozkır)’ ile temsil edilir . BOTANİK : Bir tek bitki türünü çeşitli şekillerde inceler . Bitkileri sistematik bakımdan ele almak botaniğin konusudur . NOT: Bitki topluluklarının incelenmesi hem botanik hem de coğrafya biliminin ilgi alanına girer. Bitki topluluklarının yayılış alanları , bunların ekolojik ve floristik özellikleri her iki bilim dalının kapsamına girer . ‘’Adaptif Yayılma Modeli’’ Okyanuslardaki ada zincirlerinde sıklıkla ortaya çıkmaktadır. Örneğin ‘HAWAİİ ADALARI’’ Yakın yıllarda çok önemli gelişmelerin ortaya çıktığı DNA araştırmalarının , bitki coğrafyasına sağladığı önemli katkılar : • Pleistosen sığınaklarının tanımlanması • Pleistosen’de bitkilerin göç yollarının açıklanması • Buzul Maksimumu sonrasında yayılışları kısıtlayan doğal engellerin ortaya çıkartılması • Kuaterner’de bitki örtüsünün geçirdiği değişimlerin açıklanması AKDENİZ HAVZASI SIĞINAKLARI 1 DİOSKORİDES (MS 1. YY) • Doğada sağlıkla ilgili sorunlara çözüm arayan hekimdir. • Latince adı ‘’De Materia Medica’’ olan 5 kitaptan oluşan eseri yazmıştır. THEOPHRASTUS (MÖ 371-286) • Gerçek adı Tyrtamos • ‘’Historia Plantarum’’ adlı 2 ciltlik eseri yazmıştır. Theophrastus bitkiler ve yetiştikleri ortam arasındaki ilişkiyi şu şekilde ayırmıştır : ➢ KSEROFİTLER: Kuraklığa uyum gösterenler ➢ HİDROFİTLER: Nemli ortamlara uyum gösterenler ➢ HALOFİTLER: Tuzlu ortmalara uyum gösterenler • Ekologların mikrahabitat dedikleri yerel yaşam ortamlarına değinmiştir . Mikrohabitat : Yerel yaşam ortamları Bitkilerin yetiştikleri ortamın çeşitli faktörleri arasında şunları saymıştır: * Toprak * Sıcaklık * Bakı * Nem * Rüzgarlar * Yükselti Bitkileri yetiştikleri ortama göre 4 gruba ayırmıştır: 1. Ağaçlar (dendra) Bu ayrım günümüz 2. Çalılar (thamnoi) Akdeniz ilkel ayrımına benzer 3. Çalı-altı / Çalımsı (phrygana) yani (Orman, maki, garig, ot formasyonu) ‘na 4. Otlar (poai) SCHMİTHİSEN bitkiler coğrafyası deyimine ilk olarak, doktor ve botanikçi olan Christian Mentzel’in 17. yy’ın ikinci yarısında yayınlanan ‘Japonya Florası’nda rastladığını ifade etmiştir. ALEXANDER VON HUMBOLT • Bitki coğrafyası bilim dalının temelinin oluşturulmasında Alman doğa bilimci Alexander von Humboldt (1769-1859)’un rolü önemlidir. • And dağlarının yamaçları boyunca ortaya çıkan değişimler (bitki örtüsü, hayvanlar ve hatta insan faaliyetleri gibi) üzerinde durmuş. • “İnsan uygarlıkları işgal ettikleri toprakların verimliliği ile her zaman ters ilişkilidir” argümanı ile insanın fiziki ortam üzerindeki etkisine de işaret etmiştir . • Humboldt’un iki önemli eseri: Bitkiler Coğrafyası Üzerine Bir Deneme ve Tropikal Bölgelerin Doğal Manzarası • Humboldt’un 1805’de yayınlanan Bitkiler Coğrafyası Üzerine Bir Deneme ve Tropikal Bölgelerin Doğal Manzarası adlı çalışmasında bitkilerin şekil bakımından fizyonomik bir sınıflaması da yapılmıştır. Yeryüzünde çok büyük bir çeşitliliğe sahip olan bitkilerin, bu çeşitliliğe rağmen esas şekillerin çok az olduğuna vurgu yapılmış ve muz şekli, palmiye şekli, ağaç eğreltileri şekli, iğne yapraklı ağaç şekli, orkide şekli, mimoza şekli, kaktüs şekli, ot şekli ve liyan şekli gibi 15 sınıf ayrılmıştır. Bu sınıflandırma botanikçilerin doğal sistem sınıflamasından farklıdır. • Humboldt’a göre bu fizyonomik ayrım vejetasyonun karakterine, gözlemci üzerinde bitkilerin ve gruplaşmaların verdiği izlenime dayanır. 2 Danimarkalı Joakim Frederik Schouw (1789-1852), bir avukat ve botanikçidir. 1822’de Danca Genel Bir Bitki Coğrafyasının Esasları adını taşıyan eseri yayınlanmıştır. Ancak bazı yazarlara göre bu çalışmada bitki coğrafyası yaklaşımı ikinci planda kalmıştır. Bu nedenle de daha çok floristik ve ekolojik jeobotanik yaklaşımı ön plandadır AUGUSTİN PYRAMUS DE CANDOLLE ( 1778-1841 ) • MUKAYESELİ BOTANİK COĞRAFYA ( Zamanımız bitkilerinin coğrafî dağılışına dair kanunların ve başlıca olayların ortaya konulması) adlı iki ciltlik eserini yayınlamıştır. • Bitki coğrafyasını ‘Botanik’ biliminin bir konusu olarak kabul etmiştir . • DE CANDOLLE’nin amacı : “yeryüzünde bitkilerin dağılışlarının kanunlarını, meseleye esas teşkil eden sınırlı sayıda olay yardımı ile araştırmak” • O’na göre botanik coğrafyanın başlıca amacı ise “bitkilerin bugünkü dağılışında halihazır iklim şartları ile açıklanabilen yönleri ve daha önceki şartlara bağlı olanları göstermektir. Yeryüzünün çeşitli bölgelerini, oralardaki bitki örtüsü bakımından karşılaştırmak da botanik coğrafyanın görevidir” • Bitki çeşitliliğinin belirlenmesi ve fitocoğrafya araştırmalarında ölçek problemini dikkate alan ilk kişilerden birisiydi *** Ondokuzuncu yüzyılın ikinci yarısı bitki coğrafyasının hızla geliştiği ve günümüzde klasik olarak kabul gören çalışmaların yayınlandığı bir dönem olarak kabul edilir. GRİSEBACH ( 1814-1879 ) • 1872’de August Heinrich Rudolf Grisebach'ın (1814-1879) İklim düzenlerine göre dünya vejetasyonu . Mukayeseli bir bitkiler coğrafyası taslağı adlı çalışması yayınlanmıştır. • Alman botanikçi Grisebach'ın bu yayınında özellikle vejetasyon alanları büyük yer kaplamaktadır. • Yeryüzünün vejetasyonunu bütünü ile oldukça kapsamlı şekilde ele alan ilk büyük deneme olarak bakılabilir • Bu eser bitki coğrafyası bakımından dönüm noktası kabul edilen eserlerden birisi olarak kabul edilmiştir. • Grisebach bitki formasyonu kavramını açık bir şekilde tanımlayarak çeşitli formasyon tiplerini de ortaya koymuştur. OSCAR DRUDE ( 1852-1933 ) • Botanikçi , Ekolog , Biyocoğrafyacı • 1890’da ‘’Bitkiler Coğrafyası Elkitabı’’ • 1897’de ‘’Botanik Coğrafya Elkitabı’’ Oscar Drude bitki coğrafyasını gelişimi konusunda bazı aşamalara ayırmıştır : 1. Klimatik Botanik Coğrafya : Dış etkenlere bağlı olarak bitkilerin gösterdikleri biyolojik gelişim incelenir. 2. Jeolojik Botanik Coğrafya : Jolojik devirler esnasında bitki gruplarına ait alanların oluşumu ve flora üzerinde doğal engellerin yaptığı etkilerin incelenmesi 3. Topografik Botanik Coğrafya : Homojen ve heterojen olarak bir bölgeyi kaplayan ve yer yer değişiklikler gösteren bitki örtüsünde asli biyolojik şekillerin belirlenmesi 4. Bitki örtüsünün ve botanik alanların ziraat faaliyeti nedeni ile değişikliğe uğraması sorunu ’’DRUDE’’ bitkileri sıcaklık isteklerine göre 5 sınıfa ayırmıştır : 1. Megaterm 3. Mezoterm 5. Hekistoterm 2. Kserofil 4. Mikroterm 3 • 1895 E. Warming’in eseri Ekolojik Bitkiler Coğrafyasının Esasları ANDREAS FRANZ WİLHELM SCHİMPER ( 1856-1901) • 1898 Schimper’in eseri Fizyolojik Esasa Göre Bitkiler Coğrafyası • Bu eserinde faktörler başlığı altında su, sıcaklık, ışık, basınç ve rüzgâr, toprak ile tozlaşmayı sağlayan kuşlar ve böcekler gibi organizmaları değerlendirmiştir. • Bitkilerin özellikleri ve su arasındaki ilişkilere değinerek, bitkileri 1. kserofit, 2. higrofit, 3. tropofit olarak gruplandırmış ve özelliklerini vermiştir. • Sıcaklık ve bitkiler arasındaki ilişkilere yer vermiş ve bitkilerin fonksiyonlarını gerçekleştirebildikleri I. minimum, II. maksimum III. optimum sıcaklıklara değinmiştir. • Schimper formasyonlar adını taşıyan başlık altında iklim ve toprak faktörleri tarafından meydana getirilmiş topluluklar ayırt eder ve bunları ayrıntılı şekilde değerlendirir. • Bitki birliklerini ise ekolojik gruplar olarak niteler. Bunlar varlıkları için başka bitkilere bağımlı olan gruplardır. • Her bir grubun kendine özgü değişmeyen bazı özellikleri vardır. Schimper bu bitki birliklerini dörde ayırmaktadır ; 1. liyanlar 2. epifitler 3. saprofitler 4. parazitler • Schimper’in kuşaklar ve bölgeler başlığı altında I. tropikal kuşak, II. ılıman kuşak, III. arktik kuşak IV. dağlar ele alındığı görülmektedir. CRİSTEN C. RAUNKİAER • Bitkilerin yaşam şekillerine göre sınıflandırmasını literatüre kazandıran kişidir. • Raunkier Danimarka’da Botanik Derneğine olumsuz (sıcak veya soğuk) mevsimde bitkilerin varlıklarını sürdürebilmeleri için ne gibi biyolojik şekiller gösterdiğini anlatan bir bildiri sunmuştur. • Bu bildirinin konusunu oluşturan biyolojik şekiller tanımlaması, daha sonra 1907’de yayımladığı Planterigets Livsformer og deres Betydningfor Geograjien adlı kitabında yaşam şekilleri olarak ifade edilmiştir. ➢ Biyolojik spektrum: Bir alanda çeşitli yaşam şekillerinin ne kadar bir orana (% olarak ) sahip olduklarının belirlenmesidir. ‘Arthur G. Tansley’ 20. yy’ın önemli ekologlarındandır * Campbell’in 1926’da yayınlanan An Outline of Plant Geography (BİTKİ COĞRAFYASININ ANA ÇİZGİLERİ) * Gaussen'in 1933’de yayınlanan Geographie des plantes adlı kitabı * Raunkiaer’in 1934’de yayınlanan The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography 4 DİELS * Diels’in 1908’de yayınlanan Pflanzengeographie (BİTKİ COĞRAFYASI) adlı eseri • Diels’in 1908’de yayınlanan bitki coğrafyası kitabında bitki coğrafyasının floristik, genetik ve ekolojik olmak üzere çeşitli dallara ayrıldığı dikkati çekmektedir • Diels’e göre yapılan araştırmalar floranın her bir elemanını toplama ve bunların bulunuş yerlerinin özelliklerini ortaya koyma, sistematikteki önemlerini belirleme ve diğer elementlerle ilgilerini araştırma şeklinde ise o zaman konu floristik bitki coğrafyası özelliğini kazanmaktadır. • Floristik bitki coğrafyasında herhangi bir bölge, bitki türlerine sahip bir ortam olarak dikkate alınır. Alanların belirlenmesi,