2016-2017 E-Pos: [email protected] Webtuiste: Facebook: Twitter: @Fwdeklerkfoun

2016-2017 E-Pos: Info@Fwdeklerk.Org Webtuiste: Facebook: Twitter: @Fwdeklerkfoun

Jaarverslag 2016-2017 E-pos: [email protected] Webtuiste: www.fwdeklerk.org Facebook: www.facebook.com/FWdeKlerkFoun Twitter: @FWdeKlerkFoun

E-pos: [email protected] Webtuiste: www.cfcr.org.za Facebook: www.facebook.com/theCFCR Twitter: @theCFCR Instagram: @the_cfcr

E-pos: [email protected] Webtuiste: www.fwdk-cud.org Facebook: www.facebook.com/fwdkCUD

Zeezicht Gebou, Tygerberg Park, Uys Krige-rylaan 163, Plattekloof, Kaapstad, 7500, Suid-Afrika Posbus 15785, Panorama, 7506, Suid-Afrika Tel: +27 (0) 21 930 3622 Faks: +27 (0) 21 930 3898

Ondersteun die FW de Klerk Stigting, sy Sentrum vir Grondwetlike Regte en sy Sentrum vir Eenheid in Diversiteit

Die Stigting is ‘n klein nie-winsgewende organisasie (NWO-nommer: NPO 031-061) organisasie met ‘n beperkte begroting. Indien u ‘n bydrae tot die Stigting wil lewer is daar verskeie metodes om ‘n skenking aan te doen. Skenkings is van belasting aftrekbaar en ontvang in terme van Artikel 18A van die Wet op Inkomstebelasting 58 van 1962.

FW DE KLERK STIGTING Bank: ABSA Privaatbank Rekeningnaam: FW de Klerk Foundation Trust Rekeningnommer: 406 009 2839 Takkode: 632005 Inhoud Boodskap van die Emeritus-Voorsitter 2 Boodskap van die Voorsitter 3 Verslag van die Uitvoerende Direkteur 4 Ons Missie 5 Aktiwiteite 6 Kommunikasie 12 Ons Mense 13 Boodskap van die Direkteur van die SGR 14 SGR Missie 15 SGR Aktiwiteite 16 SGR Kommunikasie 22 Boodskap van die Direkteur van die SED 24 SED Missie 25 SED Aktiwiteite 26 SED Kommunikasie 28 Finansiële State 29

VAN BO NA ONDER: dr Holger Dix, Phephelaphi Dube en regter Richard Goldstone | Rhoda Kadalie | Voorsitter Dave Steward by die 2017 Wêreldspitsberaad van Nobelvredespryswenners | Christina Teichmann, Rhoda Kadalie en Phephelaphi Dube | Jaarlikse Konferensie 2017 | adv George Bizos en Phephelaphi Dube | dr Theuns Eloff SIRKEL INLAS: Wayde van Niekerk en voormalige President FW de Klerk Boodskap van die Emeritus-Voorsitter

Suid-Afrika beleef weer moeilike tye. Belangrike staatsinstellings is gekaap en word misbruik om die persoonlike, politieke en finansiële belange van gewetenlose politici te bevorder. Korrupsie is aan die orde van die dag. Eens trotse ondernemings in staatsbesit steier onder die gewig van jare se wanbestuur en die plundering van openbare bates. Leiers van ‘n aantal politieke partye en organisasies hits rasse-vyandighede aktief aan in hul pogings om steun te kry en die aandag af te lei van hul mislukkings wat hul manifeste betref. Dit alles het bygedra tot ‘n geval van ekonomiese stagnasie waarin ons ekonomie nie in staat is om die groei, die werksgeleenthede en die hulpbronne te lewer wat nodig is om die belangrike probleme wat die oorgrote meerderheid van ons mense die hoof moet bied, aan te pak nie. Die oplossings vir al hierdie probleme kan gevind word in ons Grondwet en in die gees van versoening en hoop wat Suid-Afrikaners regoor die politieke spektrum inspireer het toe ons ons nuwe samelewing 23 jaar gelede gevestig het. Nou, meer as ooit, het ons doeltreffende en vreeslose burgerlike organisasies nodig om ons Grondwet te bevorder en verdedig. Suid-Afrikaners van welwillendheid uit al ons gemeenskappe moet ons mediavryheid en onafhanklike howe gebruik om diegene aanspreeklik te hou wat die grondslag van ons nie-rassige demokrasie ondermyn. Nou, meer as ooit tevore, moet ons oop kommunikasie, verdraagsaamheid, wedersydse respek en verbintenis tot die grondliggende waardes van ons Grondwet bevorder wat noodsaaklik is vir die handhawing van nasionale eenheid en positiewe verhoudings tussen ons gemeenskappe. Dit is hierdie waardes en hierdie benaderings wat aan die hart lê van die missie van die FW de Klerk Stigting en van sy Sentrums vir Grondwetlike Regte en Eenheid in Diversiteit. Nou, meer as ooit tevore, moet die Stigting die rolle speel waarvoor dit gestig is, om ons Grondwet te verdedig en bevorder, en om te strewe na positiewe verhoudings tussen Suid-Afrikaners uit al ons gemeenskappe. Ons Suid-Afrikaners het al baie krisisse in die verlede ervaar: die verskil is dat ons nou gewapen is en beskerm word deur ‘n uitstekende Grondwet, en dat ons nou oor ‘n stewige grondslag beskik vir nasionale eenheid in die kernwaardes wat dit uiteensit.

FW de Klerk, Emeritus-Voorsitter

02 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 Boodskap van die Voorsitter

In 2016 - 2017 het ons belangrike verwikkelinge beleef, beide in Suid-Afrika en by die FW de Klerk Stigting. Aan die begin van 2016 het ek uitgetree as Uitvoerende Direkteur, en met my nuwe verantwoordelikhede begin as Voorsitter van die Stigting se Raad van Trustees. FW de Klerk - as ons Emeritus-Voorsitter - het voortgegaan om ‘n onontbeerlike rol te speel wat die ontwikkeling van die Stigting se etos betref. In wese het ek rolle geruil met dr Theuns Eloff, wie ons Voorsitter was. Theuns bring groot ondervinding - inter alia uit die belangrike rol wat hy in die KODESA- sekretariaat gespeel het tydens die onderhandelings - en daarna as Visekanselier van die Noordwes-Universiteit - na sy nuwe rol by die Stigting. Ons is inderdaad gelukkig dat ons iemand van sy soort karakter en ondervinding kon kry om die rol van Hoof Uitvoerende Beampte van die Stigting uit te voer. Gedurende die jaar het ons ook adv Johan Kruger gegroet, wat die Sentrum vir Grondwetlike Regte vir die voorafgaande drie en ‘n half jaar gelei het. Johan het ‘n senior pos aanvaar by die Verenigde Nasies en is nou in Nairobi gebaseer. Hy is opgevolg deur Phephelaphi Dube, wat voortgaan om die Sentrum met groot insig, onderskeid en doeltreffendheid te lei. Ontwikkelings in Suid-Afrika - veral wat ‘staatskaping’ betref - beteken dat die Stigting se kernwaardes van die beskerming van die Grondwet en die bevordering van positiewe verhoudinge tussen ons gemeenskappe nou meer belangrik as ooit is. Dit is verblydend dat die Stigting se nuwe uitvoerende span so goed gekwalifiseerd is om die historiese uitdagings wat beide Suid-Afrika en ons eie organisasie die hoof moet bied, aan te pak.

Dave Steward, Voorsitter

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 03 Verslag van die Uitvoerende Direkteur

In die jaar van die stigting se 18de verjaardag, is ons dankbaar om te sê dat ons van krag tot krag gaan. Ek was bevoorreg om in Julie 2016 die pos van Uitvoerende Direkteur te aanvaar, na 'n kort tydperk van 17 maande as Voorsitter. Phephelaphi Dube is in die afgelope jaar aangestel as die Direkteur van die Sentrum vir Grondwetlike Regte (SGR). Sy het die Sentrum as gesaghebbende stem op die gebied van grondwetlike aangeleenthede gevestig. Sy het ook persoonlik ‘n reputasie gevestig as ‘n kundige op die gebied van staatsreg, met ‘n nugtere opinie wat selfs die mees emosionele aangeleenthede betref. Zohra Dawood is aangestel as die eerste Direkteur van die Sentrum vir Eenheid in Diversiteit in Oktober 2016. Sy het binne ‘n baie kort tydperk die SED gevestig as ‘n nuwe en energieke stem op die gebied van sosio-politieke aangeleenthede, en spesifiek op die gebied van ons eenheid en ons diversiteit. Ons oorhoofse tema vir 2017, “Grondhervorming en Eiendomsregte”, is gegrond op die twee ewe belangrike elemente van artikel 25 van die Grondwet. 'n Aantal verklarings en artikels is geproduseer, en 'n nasionale konferensie word vir vroeg in 2018 beplan. Die politieke en sosio-ekonomiese omgewing bly uiters uitdagend. Die Stigting en sy twee Sentrums was in staat om ingelig te bly, en selfs voor uit te sien wat nou aan die gebeur is. Enersyds is ons baie bekommerd oor die uitdagings soos staatskaping, korrupsie en 'n algemene minagting van die grondwetlike waardes deur een sektor van die politieke spektrum. Aan die ander kant is ons bemoedig deur die opkoms van die burgerlike samelewing, en dat ons deel daarvan is. Dit is ook bevestig deur die rol wat ons in die National Foundations Dialogue Initiative speel, waar nege nasionale stigtings aktief vra dat alle Suid-Afrikaners op alle vlakke die Grondwet steun en ‘n dialoog begin oor die soort toekoms wat ons wil hê. Ek wil die Stigting se Raad, onder die bekwame leiding van Dave Steward, bedank vir die leiding wat oor die afgelope jaar verskaf is. Ons skenkers verdien ook ‘n groot woord van dank omdat hulle finansieël by ons gestaan het in moeilike ekonomiese tye.

Dr Theuns Eloff, Uitvoerende Direkteur

04 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 Ons Missie

Die FW de Klerk Stigting bevorder en bewaar FW de Klerk se presidensiële erfenis deur die ondersteuning van die sake waarvoor hy tydens sy Presidentskap gewerk het.

Die Stigting:

ondersteun en bevorder die Grondwet, die Handves van Regte en die oppergesag van die reg deur i die aktiwiteite van sy Sentrum vir Grondwetlike Regte;

bevorder eenheid in diversiteit deur te werk vir vriendelike intergemeenskaplike verhoudings ii en nasionale eenheid deur die aktiwiteite van sy Sentrum vir Eenheid in Diversiteit;

ondersteun liefdadigheidsorganisasies wat omsien na gestremdes en iii minderbevoorregte kinders;

bied inligting oor FW de Klerk se presidentskap en die faktore wat gelei iv het tot Suid-Afrika se oorgang na 'n nie-rassige grondwetlike demokrasie.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 05 Aktiwiteite

// Toesprake // In die verslagjaar het voormalige President FW de Klerk 21 toesprake gelewer: 11 in Suid-Afrika 21 toesprake en 10 oorsee. Hoogtepunte sluit in 'n toespraak aan die Kaapse Persklub op die vooraand van sy 80ste Verjaarsdag, 'n toespraak by die Margaret Thatcher-sentrum se Jaarlikse Galadinee in Londen en 'n toespraak aan die Philanthropreneurship 11 Forum vir 2017 in Wene. Mnr De Klerk het ook plaaslik die openingsrede gelewer by die konferensie in Johannesburg waartydens die Stigting se Sentrum vir Eenheid in Diversiteit (SED) bekendgestel is. 10 oorsee

06 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 // Mandela-dag // Op 18 Julie 2016 het personeel van die FW de Klerk Stigting en sy Sentrum vir Grondwetlike Regte (SGR) hul tyd geskenk aan twee baie waardige organisasies wat kinders met spesiale behoeftes en hul families ondersteun - Autism Western Cape1 en Iris House Children’s Hospice.2 Personeel het deelgeneem aan praktiese projekte deur kommunikasiepakkette by Autism Western Cape te maak, en deur in die 1 sensoriese tuin by Iris House te werk.

// KAS-studietoer na Duitsland // Van 24 September tot 1 Oktober 2016 het die Uitvoerende Direkteur dr Theuns Eloff en Direkteur van die SGR, Phephelaphi Dube, ons vennote, die Konrad Adenauer Stigting (KAS), op 'n studietoer na Duitsland vergesel.3 Die uitnodiging om by hierdie studie- en dialoogprogram aan te sluit, is 2 ook gerig aan verteenwoordigers van die regering, burgerlike samelewing 3 en private sektor organisasies en studente uit Suid-Afrika. Die toer het gekyk na die vraag oor hoe om bestaande riwwe betreffende probleme van gemarginaliseerde groepe in die samelewing en maatskaplike griewe wat nog nie opgelos is nie, te oorkom, en oor hoe om maatskaplike samehorigheid te verbeter deur ‘n analise van die moeilike verlede en die daarstelling van ‘n gedenkkultuur - beide in Duitsland en Suid-Afrika.

// Gebeurtenisse // 4

FW de Klerk se 80ste verjaarsdagete Op 18 Maart 2016 het die FW de Klerk-stigting die 80ste verjaarsdag van voormalige President De Klerk gevier met 'n galadinee wat by die Westin-hotel in Kaapstad gehou is.4 Gaste het ingesluit personeel van die Stigting, familie, vriende, lede van die burgerlike samelewing, die sakegemeenskap, die politieke sfeer, sowel as die diplomatieke korps. Uitvoerende Direkteur, Dave Steward, Elita de Klerk, sowel as mnr De Klerk het almal toesprake gelewer.5

TFI-bekendstellingsgeleentheid Op 14 April 2016 het Uitvoerende Direkteur, Dave Steward, die 5 FW de Klerk Stigting verteenwoordig by die bekendstelling van The Foundations’ Initiative (TFI) by Constitutional Hill in Johannesburg.6 6 Die Inisiatief spruit uit omvattende konsultasies tussen die volgende Stigtings: Robert Mangaliso Sobukwe, FW de Klerk, Thabo Mbeki, Helen Suzman, Desmond & Leah Tutu Legacy, Umlambo, Chief Albert Luthuli en Jakes Gerwel. Die doelwit van die Inisiatief sluit in die fasilitering, dokumentering, navorsing en aantekening van gesprekke regoor die land, betreffende die stand van die Nasie.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 07 Vergadering oor Eiendomsregte Op 1 Augustus 2016 het die Stigting 'n vergadering gehou om litigasie te bespreek om aspekte van wetgewing wat eiendomsregte negatief kan beïnvloed en wat tans of onlangs voor die Parlement dien of gedien het, uit te daag. Die wetgewing onder bespreking het onder meer die Onteieningswet, die Wysigingswet op die Herstel van Grondregte 7 en die Wet op Eiendomswaardering ingesluit. Die vergadering is in Johannesburg gehou, en gaste het verteenwoordigers van verskeie 8 burgerlike organisasies en ander belanghebbende partye ingesluit.

Jaarlikse Galadinee vir 2017 Op 1 Februarie 2017 het die FW de Klerk Stigting sy jaarlikse galadinee aangebied ter herdenking van voormalige President FW de Klerk se historiese toespraak van 2 Februarie 1990.7-9 Hoogtepunte van die aand het ‘n opregte toespraak van voormalige President De Klerk, en 9 ‘n skyfievertoning van die Stigting se prestasies oor die afgelope jaar ingesluit. Nuut aangestelde Uitvoerende Direkteur, dr Theuns Eloff, het oor die verrigtinge waargeneem.

Jaarlikse Konferensie 2017 Op 2 Februarie 2017 het die FW de Klerk Stigting sy jaarlikse konferensie in Kaapstad aangebied, in samewerking met die Konrad Adenauer 10 Stigting (KAS). Elke jaar pak die konferensie ‘n aktuele tema aan, met insette van ‘n diverse reeks invloedryke sprekers. Hierdie jaar se tema was “Die Grondwet en Regeringsbestuur - by ‘n Kruispad”, met sprekers voormalige President FW de Klerk, Moeletsi Mbeki, regter Zak Yacoob, dr Christo Wiese and Ferial Haffajee.10

Wêreldspitsberaad van Nobelvredespryswenners 2017 Die 16de Wêrelspitsberaad van Nobelvredespryswenners in Bogotá, Columbia, is van 2 tot 5 Februarie 2017 aangebied.11 Voormalige President FW de Klerk kon dit nie bywoon nie, maar die Stigting is verteenwoordig deur die Voorsitter, Dave Steward. Mnr Steward tree op as Senior Adviseur van die Permanente Sekretariaat van die 11 Wêreldspitsberaad van Nobelvredespryswenners, op die gebied van Kommunikasie-strategieë. 12 FW de Klerk-welwillendheidstoekenning 2017 Op 22 Februarie 2017 het die Stigting ‘n skemerkelkie-geleentheid in Kaapstad aangebied om die ontvangers van die FW de Klerk- welwillendheidstoekenning vir 2017 aan te kondig. Die Raad van Trustees van die Stigting het besluit om die Toekenning vir 2017 aan die afrigter- en atleetspan van Anna (Ans) Botha en Wayde van Niekerk toe

08 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 te ken.12 Hiermee het die Raad erkenning verleen aan hul wonderlike prestasies en die wyse waarop hulle Suid-Afrika op die wêreldverhoog verteenwoordig het - en wat gelei het tot die uitsonderlike wêreldrekord tydens die Olimpiese Spele in Rio in 2016. Vorige wenners sluit in Pieter- Dirk Uys (2012); Studietrust (2013); Patrice Motsepe (2014), Afrika Tikkun (2015) en adv Thuli Madonsela en die Openbare Beskermer se Kantoor (2016).

// Voorleggings // Gedurende die verslagjaar het die Stigting die volgende voorleggings ingedien: 13 • Voorlegging oor die Prevention and Combating of Hate Crimes and Hate Speech Bill (gesamentlike voorlegging met die SGR en SED) • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie - Nasionale Verhoor oor Rassisme en Sosiale Media in Suid-Afrika (gesamentlike voorlegging met die SGR en SED)

// Mondelinge Voorleggings // • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie - Nasionale Verhoor oor Rassisme en Sosiale Media in Suid-Afrika (gesamentlike voorlegging met die SGR en SED) 14 // Steun aan Liefdadigheidsorganisasies // Gedurende die jaar onder hersiening het die FW de Klerk Stigting vennootskappe met verskeie plaaslike organisasies wat na benadeelde jeug en kinders met gestremdhede omsien, versterk. Die Stigting was ook in staat om hierdie liefdadigheidsorganisasies by te staan danksy ruimhartige skenkings van Nedbank Suid-Afrikaanse Golfdag 15 vir Liefdadigheid, die Maurice Hatter-stigting en Migdal Ohr. Vennootorganisasies wat gedurende die tydperk onder hersiening 16 ondersteun is sluit in: Autism Western Cape,13 Friends of Vista Nova, Iris House Children’s Hospice,14 Kaleidoscope (voorheen die Instituut vir die Blindes), die Nasionale Instituut vir die Dowes (NID), Salesian Life Choices en Woodside Spesiale Sorgsentrum.

Migdal Ohr Op 24 Februarie 2016 was voormalige President De Klerk ‘n gasspreker by ‘n Liefdadigheidsete wat deur Migdal Ohr aangebied is. Mnr De Klerk het die NID15 en Kaleidoscope16 aangewys as ontvangers van die geld wat ingesamel is. Danksy ‘n uiters ruim skenking van Migdal Ohr, was die Stigting in staat om twee belangrike projekte te steun. NID

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 09 17 het die geld gebruik vir die ontwikkeling van ‘n digitale woordeboek vir die Suid-Afrikaanse Gebaretaal, wat ten minste 234 655 gebruikers van Gebaretaal in Suid-Afrika sal bevoordeel (volgens Statistiek SA se Sensus vir 2011). Kaleidoscope se projek, die bou en herstel van die Blindiana Barista-koffiewinkel en -museum sal die opdatering van die huidige uitstallings in die museum insluit, die inkorporering van opleiding en indiensneming van inwoners wat siggestremd is as blinde baristas en kelners en om die venue geskik vir gestremdes te maak. Die koffiewinkel en museum sal geld insamel virKaleidoscope, opleiding en indiensneming bied vir gesiggstremde inwoners as baristas en kelners, asook bewusmaking skep oor die vermoë van blindes. Op Vrydag, 12 Augustus het die Stigting ‘n oorhandigingseremonie van die skenking met voormalige President FW de Klerk en Deon de Villiers (Hoof van die 18 NID) by die Stigting se kantore gehou. Op 15 September 2016 het die SGR se Direkteur Phephelaphi Dube, en Kommunikasiebeampte, Megan Dick, die bekendstelling van Kaleidoscope se nuut opgeknapte Blindiana Barista-koffiewinkel en -museum bygewoon.

Die Nedbank Suid-Afrikaanse Golfdag vir Liefdadigheid (NSACGD) 19 Gedurende die verslagjaar was die Stigting weereens in staat om steun te lewer aan verskeie organisasies - Friends of Vista Nova, Iris House 20 Children’s Hospice en Salesian Life Choices. Danksy die voortgesette, ruimhartige ondersteuning van die NSACGD,17 was dit moontlik om die koste van ‘n klasassistent vir Friends of Vista Nova te dek, wat ten minste 28 kinders bevoordeel het. Die Stigting het ook steun verleen aan Salesian Life Choices se Leaders Quest,18 ‘n opvoedkundige en jeugontwikelingsprogram vir 200 leerders. Die Stigting was voorts ook in staat om die koste van die opknapping van Iris House se ontvangsarea te dek en ‘n werksgeleentheid vir ten minste een gestremde jong persoon te skep. Alle personeel en 235 kinders en hul families sal baat van hierdie opknapping. Op 27 Augustus 2016 het die Stigting se 21 Kommunikasiebeampte, Megan Dick, Iris House Children’s Hospice se jaarlikse bal bygewoon en het ‘n kort toespraak namens die Stigting gelewer.

Die Maurice Hatter-stigting Danksy die ondersteuning van die Maurice Hatter-stigting kon die FW de Klerk Stigting weer beduidende bydraes lewer aan drie liefdadigheids organisasies: Autism Western Cape, Kaleidoscope en Woodside Spesiale Sorgsentrum.19 Autism Western Cape het hul skenking geoormerk om hul 'padrit'-program uit te brei, wat broodnodige dienste en ondersteuning aan outistiese kinders en hul gesinne in landelike gebiede van die Wes-Kaap

10 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 bied. Woodside Spesiale Sorgsentrum het ook 'n vrygewige skenking ontvang ter ondersteuning van die projek 'Wards of the Court', wat sorg bied aan verstandelik gestremde kinders en jong volwassenes. Kaleidoscope het 'n bydrae gelewer tot die opknappingskoste van hul Blindiana Barista-koffiewinkel en -museum, wat 'n bron van inkomste vir en opleiding en indiensneming van blinde persone sal bied, sowel as bewustheid oor die vermoëns van blindes sal verhoog.

Liefdadigheidsbesoeke Gedurende die verslagjaar het die nuwe Uitvoerende Direkteur, dr Theuns Eloff, besoeke afgelê by verskeie organisasies wat deur die FW de Klerk Stigting ondersteun word. Op 20 Oktober 2016 het dr Eloff Friends of Vista Nova, Woodside Spesiale Sorgsentrum en Salesian Life Choices besoek. Op 21 Oktober 2016 het hy Iris House Children’s Hospice20 besoek en die NID21 en Kaleidoscope in Worcester op 3 November 2017. Dr Eloff is vergesel deur die Kommunikasiebeampte, Megan Dick. Me Dick het voorts verskeie jaarvergaderings van die organisasies bygewoon, met inbegrip van Iris House en Kaleidoscope.

// Internprogram // Gedurende hul tyd by die Stigting het interns die Parlement besoek, deelgeneem aan die Stigting se aktiwiteite en geleenthede - soos daaglikse redaksionele vergaderings en die jaarlikse konferensie - en het ook navorsing gedoen en artikels geskryf oor verskeie onderwerpe wat met die Grondwet verband hou. Die interns se navorsing en artikels kan op die Stigting se webtuiste afgelaai word.

Die volgende intern het gedurende die jaar onder oorsig ‘n internskap voltooi:

Mogamat Dayaan Salie BA Sosiale Wetenskappe in Ekonomie en Internasionale Betrekkinge, Universiteit van Kaapstad Dayaan het gedien as Tesourier op die uitvoerende raad van Amnestie Internasionaal UK van Feb 2014 tot Mei 2015. Hy was spreker by die konferensies TEDxYouth@CapeTown, AIPC Cape Town en Sustain Our Africa (2013). “Demokrasie werk die beste wanneer goeie bestuur en grondwetlike ooreenstemming gehandhaaf word deur die werk van onafhanklike instellings soos die Stigting. Ek hoop dat my tyd hier my sal toelaat om positief by te dra tot hierdie proses, en om my ook ondervinding te gee om my navorsings- en skryfvaardighede te verryk.”

// Aanhangerspos en Skoolprojekte // Die Stigting hanteer alle pos van aanhangers wat aan voormalige President De Klerk gestuur word. Elke brief ontvang ’n persoonlike reaksie sowel as ’n getekende foto van mnr De Klerk. Die Stigting het ook inligting verskaf oor voormalige President De Klerk se lewe en werk aan verskeie skoolkinders en student wat projekte en navorsing oor hom gedoen het.

Introduction and Welcome 4 By Dave Steward

Introduction and Welcome sy Facebook-blad het met 32% gegroei. By Dr Holger Dix 6

The Future of Multiculturalism in South Africa: A Black Perspective Address by Dr Nakedi Mathews Phosa 14

The Future of Multiculturalism in South Africa: A Coloured Perspective Address by Rhoda Kadalie 18 The Future of Multiculturalism in South Africa: // Webtuiste // An Afrikaner Perspective Address by Flip Buys 24

The Future of Multiculturalism in South Africa: The Vision of The Constitution Die Stigting se webtuiste speel ‘n belangrike rol in die Address by Justice Albie Sachs 34 Africa The Future of Multiculturalism in South Africa: The Impactorking forof theNational Language Unity of in EducationSouth Africa at Schools and Universities 40 versity andAddress W by Dr Fernand de Varennes ating Di The Future of Stigting se kommunikasiestrategie. Die webtuiste het Celebr orking for National Unity in South versity andThe W Future of Multiculturalism in South Africa ating Di Celebr MulticulturalismAddress by Former President FW de Klerk in South Africa 25 269 unieke besoekers en 57 502 bladbesoeke gedurende Conference to Commemorate the 26th Anniversary of FW de Klerk’s Speech that die tydperk onder oorsig ontvang. Initiated South Africa’s Constitutional Transformation Process

Presented by the Introduction1

FW de Klerk Foundation THE FUTURE OF MULTICULTURALISM IN SOUTH AFRICA In conjunction with the and 2016/04/07 3:39 PM Konrad Adenauer Foundation // NewsAlerts // MulticulturalismPublication.indd 3 Welcome

Dave Steward, Executive Director of the FW de Klerk Foundation

2016/04/07 3:39 PM NewsAlerts word gebruik deur die Stigting om informasie TO THE FW DE KLERK FOUNDATION ANNUAL CONFERENCE The Cape Town Civic Centre, 2 February 2016 te verskaf oor huidige onderwerpe aan geïnteresseerde MulticulturalismPublication.indd 1

2 THE FUTURE OF MULTICULTURALISM IN SOUTH AFRICA MulticulturalismPublication.indd 4 individue, die media, donateurs en ander verbandhoudende

2016/04/07 3:39 PM organisasies - 46 was gedurende die verslagjaar uitgereik.

12 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 Ons Mense

Die Stigting het verskeie nuwe personeellede gedurende die verslagjaar verwelkom - beide by die organisasie, en in nuwe rolle by die organisasie. Rebecca Sibanda,1 intern van die SGR sedert 2015, is voltyds aangestel as Regsassistent op 1 Maart 2016. Phephelaphi Dube,2 Regsbeampte van die SGR sedert Januarie 2014, is op 1 Mei 2016 aangestel as Direkteur van die SGR. Die Stigting wil me Dube alle sukses in haar nuwe rol toewens. Dr Theuns Eloff,3 voormalige Voorsitter van die Raad van Trustees, is op 1 Julie 2016 aangestel as Uitvoerende Direkteur. Dr Eloff het 'n lang verhouding met die Stigting, en bring met hom 'n magdom kennis. Dave Steward,4 Uitvoerende Direkteur sedert 1999, het uit hierdie rol getree en op 1 Julie 2016 die posisie van Voorsitter van die Raad van Trustees aanvaar. Mnr Steward sal voortgaan om 'n aktiewe rol te speel in die werk van die Stigting. Jill Weir5 het op 1 Julie 2016 by die Stigting aangesluit as Administrateur. Christine Botha6 het op 1 Oktober 2016 by die SGR aangesluit as Regsbeampte. Zohra Dawood7 is op 17 Oktober 2016 aangestel as Direkteur van die Stigting se nuutgestigte Sentrum vir Eenheid in Diversiteit (SED).

1 4

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 13 // Raad van Trustees // Prof Placid Kunutu het op 30 September 1 2016 weens swak gesondheid uit die Raad van Trustees getree. Voormalige President FW de Klerk, die Raad en die Stigting se span wil graag erkenning gee vir sy waardevolle bydrae. Gedurende die verslagjaar 2 het dr Theuns Eloff as Voorsitter van 3 die Raad van Trustees uitgetree, en Dave Steward is as Voorsitter van die Raad van Trustees aangestel. Rhoda Kadalie is tot Ondervoorsitter van die Raad van Trustees verkies. Die Raad van Trustees het in Johannesburg op 11 Julie 2016 vergader, en weer in Kaapstad op 19 Oktober 2016 en 5 6 1 Februarie 2017. Die lede van die 4 Raad is: FW de Klerk (Emeritus- Voorsitter),7 Dave Steward (Voorsitter), Herman Bailey,8 Ben Coetzee Bester,1 dr Warren Clewlow,2 Elita de Klerk,7 dr Theuns Eloff (Uitvoerende Direkteur), Rhoda Kadalie (Ondervoorsitter),5 dr Len Konar,3 prof Placid Kunutu, Wendy 8 Luhabe,6 prof FM Mathebula4 en Regter 7 Moody Tidwell (VSA).

// SGR Raadgewende Paneel // Die SGR se Raadgewende Paneel het op 1 Julie 2016 in Johannesburg vergader, en weer op 5 Desember 2016 in Kaapstad. Die lede van die Paneel is: FW de Klerk (Emeritus-Voorsitter), Shelia Camerer, prof George Devenish, prof Pierre du Toit, dr Theuns Eloff (Uitvoerende Direkteur), adv Paul Hoffman, dr Anthea Jeffery, dr Penuell Maduna, Johan Marais, Dave Steward (Voorsitter - Raad), prof Francois Venter, prof David Welsh en prof Marinus Wiechers. Regter Ian Farlam is die Beskermheer van die Sentrum.

// SED Raadgewende Paneel // Gedurende die oorsigjaar is Rhoda Kadalie verkies tot Voorsitter van die SED se Raadgewende Paneel, terwyl Jessica Dewhurst en Francis Antonie as nuwe paneellede aangesluit het. Die SED het op 22 Junie 2016 in Kaapstad vergader. Die lede van die Paneel is: Rhoda Kadalie (Voorsitter), Francis Antonie, Ben Coetzee Bester, Jessica Dewhurst, dr Theuns Eloff (Uitvoerende Direkteur) en Dave Steward (Voorsitter - Raad).

14 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017 Boodskap van die Direkteur van die SGR

Die SGR het sy taak voortgesit om die waardes, regte en beginsels in die Grondwet te bevorder en is tans die hoofbron vir analise en kommentaar oor belangrike grondwetlike aangeleenthede in die land. Gegewe die omvang van die bewerings oor staatskaping, sowel as die gebrek aan optrede van belangrike staatsinstellings, het die SGR grootliks op hierdie verskynsel gefokus. Om hierdie rede oorweeg die SGR - onder die breë sambreel van die Stigting - litigasie met die doel om robuuste reaksie van die staat te ontlok om staatskaping te stop. Die SGR het altyd 'n nie- konfronterende benadering gehandhaaf, maar die omvang van korrupsie en wanadministrasie met skynbare straffeloosheid het 'n sterker reaksie genoodsaak, 'n uitdaging wat die SGR sal aanpak. Die SGR het ook grondwetlike gesprekvoering in vennootskap met die Universiteit Stellenbosch se Skool vir Publieke Leierskap (SPL), met die ondersteuning van die Konrad Adenauer Stiftung (KAS), voortgesit. Ander vennootskappe wat die bevordering van grondwetlike sake insluit, is Salesian Life Choices en die Suid-Afrikaanse Instituut vir Gevorderde Grondwetlike, Publieke, Mense- en Internasionale Regte (SAIFAC). Die SGR sal ook voortgaan met sy werk om 'n gebalanseerde en objektiewe stem te wees in die strewe na die bevordering van die Grondwet, sy doelwitte, waardes en beginsels.

Phephelaphi Dube, Direkteur

JAARVERSLAG 2016-2017 www.cfcr.org.za FW DE KLERK STIGTING 15 Missie

Die Sentrum vir Grondwetlike Regte se missie is om die Grondwet te handhaaf en te bevorder.

Die SGR se doelwitte is om:

die waardes, regte en beginsels in die i Grondwet te bevorder;

ontwikkelinge te monitor - insluitende wetsontwerpe - wat ii die Grondwet of grondwetlike regte kan affekteer;

mense en organisasies in te lig oor hul grondwetlike iii regte; en

mense en organisasies te iv help om hul regte op te eis.

16 FW DE KLERK STIGTING www.cfcr.org.za JAARVERSLAG 2016-2017 Aktiwiteite

// Toesprake en Konferensies // Direkteur van die SGR, Phephelaphi Dube, 7 het sewe toesprake gelewer. Hoogtepunte toesprake het 'n aanbieding ingesluit by die Standard Bank Property Rights Dialogue, 'n lesing aan Nederlandse studente van die Jongeren-projek oor die Grondwet en 'n praatjie met leerders by Cedar House Skool oor "Onderwys as 'n Mensereg". Sy het ook deelgeneem aan 12 12seminare en seminare en konferensies en het verskeie lesings konferensies met betrekking tot grondwetlike sake by die Kaapstadse Persklub bygewoon.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.cfcr.org.za FW DE KLERK STIGTING 17 // Geleenthede // Ontbyte Die Grondwet en Goeie Publieke Leierskap: Ontbytbesprekingsreeks 2016 Na afloop van die sukses van die vorige jaar, het die SGR nog ‘n reeks besprekings in 2016 aangebied. Hierdie geleenthede is in die Wes-Kaap, 1 Oos-Kaap en Gauteng gehou in samewerking met verskeie vennote. Die 2 reeks is weer ondersteun deur die Konrad Adenauer Stigting (KAS). Gaste het lede van die publiek, die regering, die diplomatiese gemeenskap, akademici, die burgerlike samelewing en die media ingesluit.

■ Vrye en regverdige verkiesings in Suid-Afrika. Waar staan ons na 22 jaar?1-2 Op 4 Mei 2016 het die SGR die tweede in 'n reeks ontbytbesprekings vir 2016 aangebied saam met die Skool vir Publieke Leierskap (SPL) aan die Universiteit Stellenbosch (US), met die ondersteuning van die Konrad Adenauer Stigting (KAS). Die onderwerp was “Vrye en regverdige verkiesings in Suid-Afrika. Waar staan ons na 22 jaar?” Sprekers was Raenette Taljaard, voormalige Parlementslid en voormalige Kommissaris van die Onafhanklike Verkiesingskommissie (OVK), en ds Courtney 3 Sampson, Wes-Kaapse Provinsiale Verkiesingsbeampte

■ Die Grondwet en Burgerskap van die Jeug3-5 Op 20 Julie 2016 het die SGR en die SPL, met die ondersteuning van die KAS, 'n jeug-georiënteerde ontbytbespreking aangebied as deel van hul grondwetlike dialoogreeks. Die onderwerp was “Die Grondwet en Burgerskap van die Jeug”, met sprekers Chaeli Mycroft van die Chaeli- 4 veldtog, en Jessica Dewhurst van ERNSA. Die geleentheid is bygewoon deur hoërskoolleerders van: Hoërskool Bellville, Hoërskool Bernadino 5 Heights, Hoërskool De Kuilen, Eerste Rivier Sekondêre Skool, die Duitse Internasionale Skool (DSK), Hoërskool Isilimela, Hoërskool Kasselsvlei, Hoërskool Parow, Sarepta Sekondêre Skool, The Settlers High School, sowel as die Kaapse Junior Stadsraad.

■ Die Rol van Universiteite in die Bou van Inklusiewe Samelewings Op 25 Julie 2016 het die SGR, in vennootskap met die Fakulteit 6 Regsgeleerdheid aan die Rhodes-universiteit, 'n bespreking oor die Universiteitskampus aangebied, met die ondersteuning van die KAS. Sprekers het ingesluit dr Sizwe Mabizela, die Visekanselier van Rhodes Universiteit, en Mpumelelo Ncwadi, die Direkteur van die Indwe Trust. Die onderwerp was “Die rol van universiteite in die bou van inklusiewe samelewings”. Die Dekaan van die Regsfakulteit, prof Rosaan Krüger, het as moderator vir die bespreking opgetree.

18 FW DE KLERK STIGTING www.cfcr.org.za JAARVERSLAG 2016-2017 ■ Die SA Verkiesingstelsel: Tyd om die Van Zyl Slabbert-verslag te hersien?6 Op 16 Augustus 2016 het die SGR, in vennootskap met die Sentrum vir Menseregte (CHR) aan die Universiteit van Pretoria, hul derde ontbytbespreking vir 2016 aangebied oor “Die SA Verkiesingstelsel: Tyd om die Van Zyl Slabbert-verslag te hersien?”, ondersteun deur die KAS. Sprekers het ingesluit regter Johann Kriegler, voormalige Regter van die 7 Konstitusionele Hof en voormalige Voorsitter van die OVK; Raenette 8 Taljaard, voormalige Parlementslid en voormalige Kommissaris van die OVK; en adv Pansy Tlakula, voormalige Voorsitter van die OVK.

■ Die Meet van Versoening en Herstel in Suid-Afrika7-8 Op 5 Oktober 2016 het SGR en die SPL, ondersteun deur die KAS, nog 'n ontbytbespreking oor “Die Meet van Versoening en Herstel in Suid- Afrika” aangebied. Sprekers het ingesluit Kevin Chaplin, Besturende Direkteur van die Amy Biehl-stigting in SA en die SA Ubuntu-stigting, en ds Henry Matthys, Voorsitter van Vryheidspark (SA) Wes-Kaap.

■ Suid-Afrikaanse Buitelandse Beleid en die Internasionale Reg: By die Kruispad9-10 Op 30 November 2016 het die SGR en die SPL, ondersteun deur die 9 KAS, die finale geleentheid vir 2016 aangebied. Die bespreking se tema was: “Suid-Afrikaanse Buitelandse Beleid en die Internasionale Reg: By die Kruispad”, met gassprekers regter Richard Goldstone, voormalige Regter van die Konstitusionele Hof, en dr Holger Dix, hoof van die KAS- kantoor in Suid-Afrika.

Die Grondwet en Goeie Publieke Leierskap: 10 Ontbytbesprekingsreeks 2017 Die SGR se finansieringsvennoot, die Konrad Adenauer Stigting (KAS), het weer eens ingestem om ‘n reeks besprekings vir 2017 te steun, met planne om die reeks uit te brei na die ander provinsies.

■ Bestryding van Korrupsie en die Bevordering 11-12 van Goeie Regeringsbestuur 11 Op 27 Januarie 2017 het die SGR en die SPL, gesteun deur die KAS, hul eerste ontbytbespreking vir 2017 aangebied. Die tema was: “Bestryding 12 van korrupsie en bevordering Goeie Regeringsbestuur”, met gasspreker Mark Heywood van Section27.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.cfcr.org.za FW DE KLERK STIGTING 19 // “Job Shadowing”-Program // 1 In Julie 2016 het die SGR-span 'n program vir 'n groep graad 11-leerders van Salesian Life Choices by die Stigting se kantore aangebied. Hierdie “Job Shadowing”-program maak deel uit van 'n voortgesette vennootskap met Life Choices, en het agt jong vroue die geleentheid gegee om met professionele regsgeleerdes in hul werkomgewing te skakel en by hulle te leer. Die leerders het almal 'n belangstelling in 'n regsloopbaan getoon. Die program is gestruktureer om tyd in die kantoor in te sluit, praktiese advies van die SGR-span, verskeie interaktiewe take, sowel as insiggewende besoeke aan die Parlement en die Wes-Kaapse Hoë Hof.1-2 2

// Internprogram // Die SGR bied aan toepaslik gekwalifiseerde individue die geleentheid om ervaring op te doen betreffende die bevordering en beskerming van die waardes, regte en beginsels wat in die Grondwet verskans word. SGR internskappe bied interns die geleentheid om praktiese opleiding en ervaring op te doen 3 na die behaling van hul eerste regsgraad, en verkieslik terwyl hul besig is met nagraadse studies. Interns help met navorsing en die ontleding van beleid en regsontwikkelinge, wetgewing, sakereg en huidige aangeleenthede met grondwetlike implikasies. Hulle help ook met die voorbereiding van substantiewe dokumente en artikels in lyn met die doelwitte van die SGR en met die koördinering van aktiwiteite wat deur die SGR aangebied word.3 Kiah Murphy, BA Internasionale Ontwikkeling en Maatskaplike Verandering aan die Clark-universiteit in Worcester, Massachusetts “Ek het besluit om aansoek te doen vir 'n SGR-internskap om 'n grondige begrip van grondwetlike kwessies in die ontwikkelende konteks van Suid-Afrika te kry. Ek glo dat dit integraal is om 'n veelvuldige benadering te neem wanneer dit begin met maatskaplike bewusmaking, en die SGR beklemtoon dit in sy etos van die handhawing en bevordering van die Suid-Afrikaanse Grondwet.”

Sonam Mansingh, LLB, Universiteit van KwaZulu-Natal, LLM in Mariene en Omgewingsreg, Universiteit van Kaapstad “Menseregte is in die verlede uitgebuit, en sal voortgaan om uitgebuit te word. Dit het my daartoe gelei om 'n loopbaan binne hierdie regsgebied na te volg. Deur hierdie internskap poog ek om waardevolle ondervinding op te doen, nie net binne die menseregtesektor nie, maar ook die nie-regeringsektor in 'n poging om Suid-Afrika se nakoming van die Grondwet onpartydig te bepaal.”

20 FW DE KLERK STIGTING www.cfcr.org.za JAARVERSLAG 2016-2017 // Monitor van Ontwikkelinge Sosiale Media in Suid-Afrika (gesamentlike wat die Grondwet Raak // voorlegging met die Stigting en die SED) Die SGR monitor alle belangrike nuuskanale op 'n daaglikse basis, asook toepaslike uitsprake // Skakeling met deur die Howe - veral die Konstitusionele Hof en Staatsdepartemente // die Appèlhof. Gedurende die verslagjaar het die Die SGR het met die volgende SGR ook kennis geneem van konsepwetgewing, Staatsdepartemente geskakel: beleidsdokumente en jaarlikse verslae via Sabinet • Departement van Korrektiewe Dienste en die Parlementêre Moniteringsgroep. Die Sentrum • Departement van Openbare Werke het ook parlementêre beraadslagings gevolg deur • Departement van Landelike Ontwikkeling hierdie gesprekke persoonlik by te woon asook by en Grondhervorming wyse van die ontleding van vergaderingsverslae. • Departement van Kommunikasie • Departement van Binnelandse Sake // Geskrewe Voorleggings // • Departement van Justisie en Korrektiewe Gedurende die verslagjaar het die SGR die Dienste volgende voorleggings ingedien: • Voorlegging oor die Expropriation Bill [B4b- // Skakeling met Hoofstuk 2015] - Gautengse Provinsiale Wetgewer 9-instellings // • Voorlegging oor die Expropriation Bill [B4b- Die SGR het met verskeie Hoofstuk 9-instellings 2015] - Wes-Kaapse Provinsiale Parlement geskakel gedurende die verslagjaar: • Voorlegging oor die Communal Property • Die Kommissie vir die Bevordering en Associations Amendment Bill [B-2016] Beskerming van die Regte van Kulturele, • Voorlegging oor die Films and Publications Godsdienstige en Taalgemeenskappe (CRL- Amendment Bill [B37-2015] kommissie) • Voorlegging oor die Refugees Amendment Bill • Die Verkiesingskommissie (OVK) [B12-2016] • Die Openbare Beskermer • Voorlegging oor die Prevention and Combating of • Die Suid-Afrikaanse Menseregtekommissie Hate Crimes and Hate Speech Bill (gesamentlike (SAMRK) voorlegging met die Stigting en die SED) • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse // Litigasie // Menseregtekommissie - Nasionale Verhoor Geen litigasie gedurende die tydperk onder oor Rassisme en Sosiale Media in Suid-Afrika oorsig nie. (gesamentlike voorlegging met die Stigting en die SED) // Versoeke vir Hulp // Gedurende die verslagjaar het die SGR- // Mondelinge Voorleggings // span formele geskrewe regsmenings aan • Voorlegging oor die Expropriation Bill [B4b- beide individue en organisasies namens die 2015] - Wes-Kaapse Provinsiale Parlement SGR gelewer. Hulle het ook mondelinge • Films and Publication Amendment Bill [B37 regsadvies en menings gebied, en op verskeie -2015] - Portefeuljekomitee oor Kommunikasie telefoniese en e-posnavrae reageer. Navrae • Refugees Amendment Bill [B12-2016] - betreffende, onder andere, uitsettings en Portefeuljekomitee oor Binnelandse Sake beshuisingsaangeleenthede, onregverdige dis- • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse Menseregte- kriminasie, militêre veterane se voordele en kommissie - Nasionale Verhoor oor Rassisme en permitte van asielsoekers.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.cfcr.org.za FW DE KLERK STIGTING 21 SGR Kommunikasie

// Media // Gedurende die verslagjaar het die SGR heelwat mediadekking in plaaslike en/ of nasionale media op ‘n weeklikse basis ontvang:

211 49.9% 1 Artikels, Aanhalings of youth 48 11 en/of Verwysings: aged 15 to 24 years are Radio- Televisie- Nuusportale unemployed onderhoude onderhoude Aanlyn en/of Gedrukte Publikasies

#Youth2016 #dignity #labour Centre for CONSTITUTIONAL Source: IRR South Africa Survey 2016 RIGHTS // Sosiale Media // Men OUTNUMBER 2 Die SGR handhaaf ‘n aktiewe teenwoordigheid op women IN Twitter (@theCFCR) en Facebook (@theCFCR), en het in senior positions at SA’s 26 November 2016 by Instagram (@the_cfcr) aangesluit. public universities Gedurende die jaar onder hersiening het die Sentrum sy BY A RATIO OF 3:1 Centre for #WomensDay2016 CONSTITUTIONAL Twitter-volgelinge met 15% vermeerder (met inbegrip Source: BWA Women in Leadership Census 2015 RIGHTS van ‘n groot getal plaaslike en internasionale joernaliste DID YOU KNOW 3 en redakteurs). Die SGR se Facebook-blad 200 political parties are contesting in het sy intekenaars met 16% vermeerder. this year’s elections - 65% more Tweets, Facebook- en Instagram-inskrywings than in 2011 Photo Credit: Coda via Foter Photo Credit:

#2016MunicipalElections #RightToVote Centre for wissel van kort kommentaar betreffende grondwetlike CONSTITUTIONAL Source: IEC RIGHTS aangeleenthede tot URL-skakels na omvattende artikels 4 wat op www.cfcr.org.za geplaas word, asook uitnodigings DID YOU KNOW na geleenthede wat deur die SGR aangebied word. Die 19 726 610 votes Sentrum het ook verskeie veldtogte op sosiale media gevoer, were cast in South Africa’s first democratic elections. met inbegrip van #YouthMonth,1 #WomensMonth,2 #2016MunicipalElections #RightToVote Centre for 3-4 5 CONSTITUTIONAL #2016MunicipalElections en #16Days. Source: IEC RIGHTS

45.6% OF WOMEN IN AFRICA experience physical and sexual intimate partner violence Centre for CONSTITUTIONAL RIGHTS #orangetheworld #16days #HumanRights Source: Understanding Gender Policy and Gender-Based Violence in SA, Literature Review 2016

22 FW DE KLERK STIGTING www.cfcr.org.za JAARVERSLAG 2016-2017 5 // Skakeling met diplomatieke korps, nie-regeringsorganisasies, die burgerlike samelewing en akademie // Die SGR het met verskeie nie-regeringsorganisasies en organisasies in die burgerlike samelewing geskakel gedurende die tydperk waaroor verslag gedoen word, ten einde samewerking te versterk, vennootskappe te bou 6 en koalisies betreffende spesifieke onderwerpe te vorm. Dit sluit in vergaderings met Australiese,6 Britse, Kanadese, Franse, Duitse en Japannese7 diplomate. Me Dube het ook met organisasies in die burgerlike samelewing, stigtings en akademiese instellings vergader en geleenthede bygewoon wat deur hulle aangebied is, met inbegrip van: Accountability Now, die Sentrum vir Menseregte aan die Universiteit van Pretoria, die EU-kamer van Koophandel, die Helen Suzman-stigting, die Indwe Trust, die Instituut vir Geregtigheid en Versoening (IJR), die Konrad Adenauer Stigting (KAS), die // Publications // Fakulteit Regsgeleerdheid aan die Rhodes- Die SGR het drie publikasies gedurende Universiteit, die Mergon-stigting, die SAOG- die verslagjaar publiseer: prokureursvereniging, die Skool vir Publieke • Human Rights Report Card 2016 (gedruk Leierskap (SPL) aan die Universiteit Stellenbosch, en aanlyn) die Afrika Instituut vir die Bevordering van • The Constitution at Work 2016 (publikasie Staatsreg (SAIFAC) en die Ubuntu-stigting. vir geleentheid: gedruk en aanlyn) • How to Vote: Voter’s Guide for South // ConsAlerts // Africans (brosjure: gedruk en aanlyn) ConsAlerts word gebruik om die jongste

Contents nuus oor grondwetlike sake te verskaf aan Report Card 2016 Grades Equality 1 Introduction 2 Equality 2015 Grade E - 2016 Grade5 E = Human Dignity 7 Although equality is one of the foundational values, South Life Africa still remains one of the most unequal8 societies in the world - as is evidenced by the Gini coefficient geïnteresseerde individue, die media, donateurs Freedom and Security of the Person measures inequality and income distribution), which8 remains (section 9) above 0.60 - indicative of a highly unequal society. Equality Slavery, Servitude and Forced Labour 9 has legal, social and economic dimensions. and Grahamstown. Media reports say between five and (which six people lost their lives during the xenophobic attacks in Privacy 9 KwaZulu-Natal in 2015. Freedom of Religion, Belief and Opinion FREEDOM FROM UNFAIR DISCRIMINATION10 • The Draft National Action Plan to Combat Racism, Racial Equality in South Africa remains deeply contested. While Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance (NAP) Freedom of Expression there may be, from a moral perspective, an understanding11 was amended and finalised in accordance with the recently en ander verbandhoudende organisasies. Die that all persons are equal, there exists however, much published Freedom of Assembly, Demonstration, Picket and Petition 12 United Nations Practical Guide on Developing disagreement on what can be claimed under the notion of National Action Plans against Racial Discrimination (2014). Freedom of Association equality. Much of the protests seen in 2015 were premised13 on The NAP was developed in line with the Durban Declaration the idea of equality - whether in access to higher education and Programme of Action (DDPA) adopted at the Third Political Rights or to basic services. 13 World Conference against Racism held in Durban, South Africa in 2001. Citizenship 14 • Solidarity Trade Union in Solidarity v Minister of Safety HumanFreedom of Movement and Residence and Security and Others successfully challenged the14 SAPS SGR het 64 gedurende die verslagjaar uitgereik. employment equity plan on the basis that employment GENDER EQUALITY Freedom of Trade, Occupation and Profession equity measures amounted to quotas in contravention14 of the The year 2015 marked the 20th anniversary of the Fourth Employment Equity Act, which specifically prohibits the use World Conference on Women and the landmark Beijing Labour Relations 15 of quotas in the achievement of employment equity goals. Declaration and Platform for Action, signed in September 1995. Considered the most comprehensive blueprint on Environment This is following the Constitutional Court’s remarks in15 the South African Police Service v Solidarity obo Barnard 2014 advancing women’s rights, the 1995 Beijing roadmap was Property case, which held that all employment equity plans should16 adopted by 189 governments. But 20 years on, in South Rights fulfil all three legs of the test set out in the Africa and throughout the world, many commitments made Housing and Others v Van Heerden case. Considerations of fairness17 are only partially fulfilled. Healthcare, Food, Water and Social Security and reasonableness must be had when applying employment18 equity measures. Minister of Finance • According to the 2015 Department of Women (DoW) Report Card 2016 Annual Report, in the period under review, the Department Children • According to the Amnesty International Report 2015/16,20 many refugees, asylum-seekers and migrants continue to was allocated 0.03% of the total national fiscal allocation Education suffer attacks on their homes and businesses nationwide. 21 - the lowest allocation for any department, especially Incidents were reported, among others, in Soweto, Durban considering that R67.6 million of the DoW’s budget had Language and Culture 22 to be transferred to the Commission for Gender Equality, a Webtuiste statutory body established in terms of the Constitution. // // Cultural, Religious and Linguistic Communities 23 • South Africa ranks 17/145 on the World Economic Forum’s (WEF) Access to Information 23 Gender Gap Index 2015, which is up one place from last year, although three more countries were added to the Just Administrative Action 24 The Respect,Access to Courts 24 Die Sentrum se webtuiste bied toegang tot Arrested, Detained and Accused Persons 25 Protection,Conclusion 25 Promotion and Fulfilment of Rights die Sentrum se voorleggings, artikels en in the Bill of Rights during 2015 grondwetlike analises. Die webtuiste het 34 626

HUMAN RIGHTS REPORT CARD 2016

HRRCprint.indd 2 2016/04/07 3:09 PM unieke besoekers en 66 841 bladbesigtigings HRRCprint.indd 7 Centre for CONSTITUTIONAL HUMAN RIGHTS REPORT CARD 2016 RIGHTS 5 gedurende die tydperk onder oorsig ontvang. 2016/04/07 3:09 PM

2016/04/07 3:11 PM

HRRCprint.indd 1 JAARVERSLAG 2016-2017 www.cfcr.org.za FW DE KLERK STIGTING 23 Boodskap van die Direkteur van die SED

Die Sentrum vir Eenheid in Diversiteit (SED) is in Augustus 2016 amptelik van stapel gestuur met die doel om die grondwetlike regte van Suid-Afrika se gemeenskappe te bevorder om hul kulturele, godsdienstige en taalidentiteite binne die raamwerk van nasionale eenheid te bewaar en te ontwikkel; en om harmonieuse nie-rassige verhoudings tussen almal wat in Suid-Afrika woon, te bevorder. Die visie en missie van die Sentrum word uitgevoer deur te fokus op verskeie belangrike aangeleenthede, met inbegrip van: • Maatskaplike Samehorigheid en Identiteitspolitiek • Korrupsie en Wanbestuur • Respek: omvang in openbare diskoers en die erodering daarvan; watter implikasies dit vir die demokratiese projek het • Grond- en Eiendomsregte Die tydperk onder oorsig was beide ryk en uitdagend met die noodsaaklikheid om die harde werk van baie in die burgerlike samelewing, die onafhanklike media en die regbank te bevestig om die waardes en voorneme van die Grondwet aan die lewe te hou, terwyl terselfdertyd dreigemente in die vorm van haatlike uitsprake en optrede van 'n deel van die samelewing wat teen die bou van 'n kultuur van verdraagsaamheid, demokrasie en diversiteit is, weg te wys. Gereelde artikels, verklarings, voorleggings aan die Parlement en kwartaallikse rondetafel gesprekke oor aangeleenthede wat die visie en missie van die Sentrum beïnvloed, is belangrik wat betref die strategiese posisionering van die SED as kampioen en voorspraakmaker vir die opbou van oop samelewings waarin, om die Kommissie vir die Bevordering en Beskerming van Kulturele, Godsdienstige en Taalgemeenskappe aan te haal, “vrede, vriendskap, menslikheid, verdraagsaamheid en nasionale eenheid tussen kulturele, godsdienstige en taalgemeenskappe te ontwikkel op grond van gelykheid, nie-diskriminasie en vrye assosiasie.”

Zohra Dawood, Direkteur

24 FW DE KLERK STIGTING www.fwdk-cud.org JAARVERSLAG 2016-2017 Ons Missie

Die Sentrum vir Eenheid in Diversiteit se doelwitte sluit in die bevordering van die grondwetlike regte van Suid- Afrika se gemeenskappe om hul kulturele, godsdienstige en taalkundige identiteite binne die raamwerk van nasionale eenheid te bewaar en te ontwikkel; en die bevordering van harmonieuse nie-rassige verhoudings tussen almal wat in Suid-Afrika woon.

Die SED:

Ondersteun kulturele, godsdienstige en taalregte en i werk vir nasionale eenheid;

Monitor ontwikkelings wat inter-gemeenskapsverhoudinge ii kan beïnvloed;

Staan diskriminasie van iii enige aard teen;

Neem deel aan die nasionale debat oor inter-gemeenskaplike verhoudinge en iv die regte van kulturele, godsdienstige en taalgemeenskappe.

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdk-cud.org FW DE KLERK STIGTING 25 Aktiwiteite 1

// Geleenthede // Bekendstellingskonferensie: Sentrum vir Eenheid in Diversiteit Op 26 Augustus 2016, het die FW de Klerk Stigting, in samewerking met die Konrad Adenauer Stigting (KAS), ‘n konferensie aangebied om die FW de Klerk Stigting se Sentrum vir Eenheid in Diversiteit (SED) in Johannesburg te bekend te stel. Die nuwe sentrum se doelwitte sluit in die bou van konstruktiewe en grondwetlike nasionale eenheid; die bevordering van die grondwetlike regte van Suid-Afrika se gemeenskappe om hul kulturele, godsdienstige en taalkundige identiteite binne die raamwerk van nasionale eenheid 2 te bewaar en te ontwikkel; en die bevordering van harmonieuse 3 nie-rassige verhoudings tussen almal wat in Suid-Afrika woon. Die tema van die konferensie was “Eenheid in Diversiteit: ‘n Padkaart om Versoening te verstaan” en sprekers ingesluit voormalige President FW de Klerk, adv George Bizos, SC en Rhoda Kadalie.1-3

26 FW DE KLERK STIGTING www.fwdk-cud.org JAARVERSLAG 2016-2017 // Internprogram // Die SED se interns is van Suid-Afrika en die buiteland. Tydens ‘n internskap word interns die geleentheid gebied om navorsing te doen en ‘n referaat te skryf oor ‘n onderwerp van belang. Daar word ook van interns verwag om artikels te skryf wat geskik is vir publikasie gebaseer op kwessies wat relevant is vir die werk van die SED.

Patson Malisa, LLB-graad (Universiteit van Suid-Afrika), Diploma in Openbare Verantwoordbaarheid (Universiteit Stellenbosch se Skool vir Publieke Leierskap) Tydens ‘n internskap het Patson ook as voorsitter van Suid-Afrika by die Internasionale Jeugraad gedien, asook ‘n mede-uitvoerende lid van die Suid- Afrikaanse Vereniging vir Verenigde Nasies, wat verantwoordelik is vir die Volhoubare Ontwikkeling en Beleidsportefeulje.

// Monitor ontwikkelings // Mondelinge voorlegging // wat die Grondwet • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse kan raak // Menseregtekommissie - Nasionale Verhoor Die SED monitor daagliks belangrike oor Rassisme en Sosiale Media in Suid-Afrika nuusskanale, sowel as tersaaklike (gesamentlike voorlegging met die Stigting uitsprake deur die howe - spesifiek die en SGR) Konstitusionele Hof en die Appèlhof. Gedurende die verslagjaar het die SED ook kennis geneem van konsepwetgewing en beleidsdokumente.

// Geskrewe Voorleggings // • Voorlegging oor die Prevention and Combating // Versoeke of Hate Crimes and Hate Speech Bill (gesamentlike om bystand // voorlegging van die Stigting en die SGR) Gedurende die verslagjaar het die SED • Voorlegging aan die Suid-Afrikaanse beide individue en organisasies bygestaan Menseregtekommissie - Nasionale Verhoor en op verskeie telefoniese en e-posnavrae oor Rassisme en Sosiale Media in Suid-Afrika reageer. (gesamentlike voorlegging met die Stigting en SGR)

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdk-cud.org FW DE KLERK STIGTING 27 SED-kommunikasie // Media // 2 Die SED is op 26 Augustus 2017 amptelik van stapel gestuur, met die nuwe Direkteur, Zohra Dawood,1 wat haar pos op 17 Oktober 2017 ingeneem het. Op grond van die aansienlike mediadekking van die SED se bekendstellingskonferensie,2-3 het me Dawood voortgegaan 1 om ‘n media-teenwoordigheid vir die nuwe Sentrum te handhaaf. Gedurende die 3 tydperk tussen middel Oktober 2017 en die finansiële jaareinde het die SED die volgende mediadekking ontvang:

49 Artikels, Aanhalings en/of Verwysings: Nuusportale Aanlyn en/of Gedrukte Publikasies

// CUD Alerts // CUD Alerts versprei die nuutste nuus oor tersaaklike grondwetlike kwessies aan belanghebbende individue, die media, skenkers en ander verwante organisasies. Die SED het gedurende die middel van Oktober 2017 en die finansiële jaareinde 6 uitgestuur.

// Webtuiste // Die Sentrum se eie webtuiste, www.fwdk-cud.org, word tans ontwikkel, met die SED se jongste artikels, verklarings en voorleggings wat tans op die Stigting se webtuiste gepubliseer word.

28 FW DE KLERK STIGTING www.fwdk-cud.org JAARVERSLAG 2016-2017 Finansiële State

Die FW de Klerk Stigting Trust (Registrasienommer NPO 031 061) Jaarlikse Finansiële State vir die finansiële jaar geëindig op 28 Februarie 2017

BALANSSTAAT OP 28 FEBRUARIE 2017 2017 2016 Notas R R

Bates Nie‐bedryfsbates Eiendom, aanleg en toerusting 2 123 107 95 392 Ontasbare bates 3 1 611 14 494 Skenkingsfonds 4 23 834 460 18 506 511 23 959 178 18 616 397 Bedryfsbates Ander debiteure 5 325 851 234 643 Vooruitbetalings ‐ 139 432 Kontant en kontantekwivalente 6 3 912 203 5 070 997 4 238 154 5 445 072 Totale Bates 28 197 332 24 061 469

Ekwiteit en Laste Ekwiteit Trust kapitaal 7 5 000 5 000 Opgehoopte inkomste 28 165 899 24 050 490 28 170 899 24 055 490 Laste Bedryfslaste DieHandels FW deen anderKlerk betaalbaresStigting Trust 8 26 433 5 979 (RegistrasienommerTotale Ekwiteit en NPO Laste 031 061) 28 197 332 24 061 469 Jaarlikse Finansiële State vir die finansiële jaar geëindig op 28 Februarie 2017

INKOMSTESTAAT 2017 2016 Nota(s) R R

Skenkings *** 9 9 989 880 22 363 095 Bedryfskoste (7 020 631) (5 501 211) Bedryfs oorskot/(tekort) 10 2 969 249 16 861 884 Beleggingsinkomste 11 1 146 160 465 280 Belasting ‐ ‐ Totale inkomstes vir die jaar 4 115 409 17 327 164

*** Skenkings ontleding Operasionele skenkings Skenkingsfonds Liefdadigheid

JAARVERSLAG 2016-2017 www.fwdeklerk.org FW DE KLERK STIGTING 29 Die FW de Klerk Stigting Trust (Registrasienommer NPO 031 061) Jaarlikse Finansiële State vir die finansiële jaar geëindig op 28 Februarie 2017

STAAT VAN VERANDERINGE IN EKWITEIT Trust Kapitaal Opgehoopte Totale Ekwiteit Inkomste RRR

Balans by 1 Maart 2015 5 000 6 723 326 6 728 326 Veranderinge in ekwiteit Totale inkomstes vir die jaar ‐ 17 327 164 17 327 164 Totale veranderinge ‐ 17 327 164 17 327 164 Balans by 1 Maart 2016 5 000 24 050 490 24 055 490 Verandering in ekwiteit Totale inkomstes vir die jaar ‐ 4 115 409 4 115 409 Totale veranderinge ‐ 4 115 409 4 115 409 Balans by 28 Februarie 2017 5 000 28 165 899 28 170 899 Nota(s)

Die FW de Klerk Stigting Trust (Registrasienommer NPO 031 061) Jaarlikse Finansiële State vir die finansiële jaar geëindig op 28 Februarie 2017

KONTANTVLOEISTAAT 2017 2016 Notas R R

Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Kontant aangewend uit bedrywighede 12 3 091 094 16 759 196 Rente inkomste 1 146 160 465 280 Netto kontant uit bedryfsaktwiteite 4 237 254 17 224 476

Kontantvloei uit beleggingsaktwiteite

Aankoop van eiendom, aanleg en toerusting 2 (67 999) (91 099) Aankoop van ander ontasbare bates 3 ‐ (4 372) Verkoop van geldelike bates (5 327 949) (18 506 511) Netto kontant (belê) beleggingsaktiwiteite (5 395 948) (18 601 982)

Totale kontant beweging vir die jaar 1 158 694 1 377 506 Kontant aan die begin van die jaar 5 070 997 6 448 503 Totale kontant aan einde van die jaar 6 3 912 303 5 070 997

Nota: Die jaarlikse finansiële state van die FW de Klerk Stigting Trust is deur die direksie goedgekeur.

30 FW DE KLERK STIGTING www.fwdeklerk.org JAARVERSLAG 2016-2017