The Other Whites & Reds from Piemonte

1-6-2021

Workshop Piëmonte

Fred F.A. Nijhuis Your Favorite Dutch Wine Writer I Vini del Piemonte Ambassador

i.s.m. Nederlands Wijngilde Afdeling Utrecht Online 31 mei 2021

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 1 1-6-2021

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

• Italië : 301.338 km²; inwoners 60,4 miljoen • Piëmonte : 25.400 km²; inwoners 4,4 miljoen • Nederland : 41.543 km²; inwoners 17,3 miljoen

• Wijngaardareaal wereld : 7.397.000 ha (2019) • Wijngaardareaal Italië : 707.000 ha (2019) • Wijngaardareaal Piëmonte : 46.000 ha (2019)

• Wijnproductie wereldwijd : 258.000.000 hl (2020) • Wijnproductie Italië : 49.225.000 hl (2019 - 42% DOP-status) • Wijnproductie Piëmonte : 2.569.000 hl (2019 - 94% DOP-status)

• Qua productie Piëmonte op de 7e plaats in Italië • Circa 63% totale productie Piëmonte is rood (incl. rosé)

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 2 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG Geschiedenis wijnbouw Piëmonte in het kort:

• Romeinen maken wijn in de regio. • 13e eeuw: Eerste vermelding Nebbiolo, hoewel al veel eerder in de regio bekend. • 16e eeuw: Eerste vermelding Dosetto/Dolcetto. • 1600: Eerste vermeling Barbera. • 1751: Eerste vermelding wijngaard/cru/MGA: Cannubi.

• 19e eeuw: Benso di Cavour start Risorgimento; gebruikt Franse netwerk voor verbeteren wijn. • 19e eeuw: Francesco Staglieno grondlegger nieuwe stijl Barolo; stil ipv zoet en sprankelend. • 19e eeuw: Federico Martinotti ontwikkelt methode 2e gisting in tanks (Charmat). • 19e eeuw: Gancia maakt eerste Italiaanse Champagne.

• 1927: Formeel onderscheid Barolo en Barbaresco. • 1961-1967: Eerste wijnen op markt onder naam wijngaard: Bussia, Asili etc. • 1975: Cru’s in kaart gebracht door Renato Ratti

• 1966: D.O.C. voor Barolo en Barbaresco. • 1980: D.O.C.G. voor Barolo en Barbaresco.

• 1993: Barolo Boys; Barolo in barriques (Altare, Boschis, de Grazia, Rivetti, Voerzio) • 2007-2010: Menzioni Geografiche Aggiuntive (M.G.A.), uitgewerkt door Alessandro Masnaghetti. Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 3 1-6-2021

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

https://youtu.be/ALBUX31tW4M

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 4 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Bodem Langhe: • Twee te onderscheiden hoofdsoorten toplagen: - gebaseerd op mergel (samengeperst silt en klei) met zand - gebaseerd op kalk • Barolo : 22% zand-53% silt-25% klei • Barbaresco: 25% zand-53% silt-22% klei • Roero : 35% zand-35% silt-30% klei • Roero : 65% zand-20% silt-15% klei

• Oudste delen gevormd door de Lequio formatie uit Serravallien, ca 12 miljoen jaar oud; ca 15% van Barolo district en 30% in Barbaresco • Sant'Agata Fossili uit Tortoon, ca 10 miljoen jaar oud geleden - lagen samengeperste modder (mergel), maar vrijwel zonder zand - ca 60% van Barolo en 70% Barbaresco, 5% Roero • Diano zandsteen: deel vasteland schoof in zee - o.a. Monforte en Diano d’Alba, Castiglione Falletto en Barolo

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Geologische verschillen Langhe

Lequio

Marne Sant’Agata

Diano zandsteen

Asti zandsteen

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 5 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG Klimaat regio’s waar nebbiolo is aangeplant

Barolo Barbaresco Novara Biella Ivrea Aosta Sondrio Barboursville Guadalupe Noordhoek Köppen-Geiger Cfa Cfa Cfa Cfb Cfb Cfb Cfa Cfa BSk Csb Gem. Temp 12,6 °C. 13,0 °C. 11,8 °C. 10,6 °C. 11,4 °C. 9,7 °C. 12,1 °C. 12,4 °C. 16,2 °C. 16,5 °C. Neerslag 714 mm 719 mm 1011 mm 918 mm 854 mm 805 mm 963 mm 1079 mm 388 mm 851 mm Droogst Juli; 31 mm Juli; 32 mm Dec; 55 mm Jan; 45 mm Jan; 41 mm Jan; 51 mm Jan; 49 mm Okt; 72 mm Feb; 1 mm Jan; 23 mm Natst Okt; 88 mm Okt; 90 mm Okt; 116 mm Mei; 109 mm Mei; 103 mm Aug; 82 mm Aug; 108 mm Jul; 123 mm Sep; 79 mm Juni; 143 mm Warmst gem. Juli; 22,2 °C Juli; 22,8 °C Juli; 22,0 °C. Juli; 20,4 °C. Juli; 21,5 °C. Juli; 19,2 °C. Juli; 22,1 °C. Juli; 23,7 °C. Juni; 19,7 °C. Jan; 20,2 °C. Koudst gem. Jan; 3,1 °C Jan; 2,9 °C Jan; 1,3 °C. Jan; 0,6 °C. Jan; 1,0 °C. Jan; - 0,1 °C. Jan; 1,4 °C. Jan; - 0,2 °C. Jan; 11,9 °C. Juli; 12,8 °C.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 6 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Belangrijkste witte druiven: • Arneis, Cortese, Erbaluce, Favorita en Moscato bianco • Timorasso en Nascetta in opkomst

Belangrijkste blauwe druiven: • Barbera, bonarda, brachetto, dolcetto, freisa, grignolino, malvasia nera, nebbiolo, pelaverga en ruchè • Nebbiolo in kwalitatief en economisch opzicht de belangrijkste druif; aanplant < 10%, • Barbera was ooit 90%, recentelijk bijna 50%, maar aandeel neemt elk jaar af • Moscato nog altijd erg belangrijk, mede gezien nieuwe stijl (droge) mousserende wijn als antwoord op Prosecco, Franciacorta en Trentodoc • Pelaverga en ruchè meer aandacht • Tanend aandeel dolcetto

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 7 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 8 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Barbera del Monferrato Superiore DOCG (1970/2008) - 85% Barbera Gavi / Cortese di Gavi DOCG (1974/1998) - 100% Cortese Nizza DOCG (2014) - 100% Barbera Barbera del Monferrato DOC (1970) - 85% Barbera Colli Tortonesi DOC (1973) - Zeer veel druivenrassen Cortese dell’Alto Monferrato DOC (1979) - 85% Cortese Dolcetto d’Aqui DOC (1972) - 100% Dolcetto

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Gabiano DOC (1983) - 90-95% Barbera

Grignolino del Monferrato Casalese DOC (1974) - 90% Grignolino

Monferrato DOC (1994) - Diverse druivenrassen

Piemonte DOC (1994) - Voor alle druivenrassen

Rubino di Cantavenna DOC (1970) - 75-90% Barbera

Strevi DOC (2005) - 100% Moscato

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 9 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Timorasso

• Oud wit druivenras uit de provincie Alessandria. • Vooral in Colli Tortonesi rond Curone, Grue en Ossona Borbera. • Genoemd als begeleider Montebore (lokale kaas) bij huwelijk Isabella van Aragon met Filips III de Stoute. • Zou door Leonardo da Vinci zeer gewaardeerd zijn. • Geeft weinig fruit maar met een goede structuur.

• Bijna verdwenen, dankzij Walter Massa nu Piëmontese specialiteit. • Medium tot volle body en aroma’s van wit fruit, ananas en rokerige tonen die aan houtlagering doet denken • Meestal in RVS gevinifieerd en opgevoed.

• Wijnen meestal onder de naam ’Derthona’ op de markt gebracht, vernoemd naar de oude (Romeinse) naam van de stad Tortona.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Colli Tortonesi DOC

• Wit van elk % Barbera Bianca, Chardonnay, Cortese, Favorita, Müller- Thurgau, Pinot Bianco, Pinot Grigio, Riesling, Sauvignon Blanc, Sylvaner Verde, Timorasso en/of Welschriesling. • Bianco subzone Terre di Libarna: min. 60% Timorasso • Met vermelding Cortese of Timorasso, min. 95%; Favorita, min. 85%; Moscato, 100%; Riserva alleen Cortese en Timorasso. • Chiaretto en Rosso (+ Novello) van elk % Aleatico, Barbera, Bonarda, Cabernet Franc, Cabernet S., Croatina, Dolcetto, Freisa, Grignolino, Lambrusca di Alessandria, Merlot, Nebbiolo, Pinot Nero en/of Sangiovese. Rosso van subzone Terre di Libarna: minimaal 60% Barbera. • Met vermelding Barbera, Croatina, Dolcetto of Freisa; 85%. • Superiore voor Barbera en Riserva voor Barbera en Croatina. • Rijping Timorasso: min. 10 mnd, Timorasso Riserva, min. 21. • Spumante van minimaal 95% Cortese • Spumante van subzone Terre di Libarna: min. 60% Timorasso

Subzones: Monleale (Barbera), Terre di Libarna (Bianco, Timorasso, Rosso en Spumante. Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 10 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG 1. Pomodolce, Derthona Grue, Colli Tortonesi Timorasso DOC, 2017 - 100% Timorasso van wijngaard uit 2010 op 380 m, zuidwestelijke expositie - Bodem: kleiachtige kalksteen, 3500 pl/ha Guyot gesnoeid, productie 2500 flessen. - Vinificatie en lagering van 10 mnd sur lie in RVS - Alcohol: 14% - Importeur: Piemonte Import; indicatie particuliere prijs: € 24,95

2. La Colombera, Derthona, Colli Tortonesi Timorasso DOC, 2016 - 100% Timorasso van wijngaard op 250 m. - Vinificatie en lagering van 9 maanden met schilcontact in RVS. - Alcohol: 14,5% - Importeur: Anfors-Imperial; indicatie particuliere prijs: € 20,75

3. Ezio Poggio, Archetipo, Colli Tortonesi ‘Terre di Libarna’ DOC, 2014 - 100% Timorasso van wijngaard op 400-500 m met expositie zuid-zuidwest, - Bodem kalkrijke klei, 4000 pl/ha Guyot gesnoeid - Vinificatie in RVS, veel schilcontact, rijping van 12 maanden + 6 in fles. - Alcohol: 13,5% - Importeur: onbekend; indicatie particuliere prijs: € 22,95 Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Avanà • Blauwe druif uit provincie Turijn (Val di Susa). • Ook in Franse Dauphiné en Savoie (als hibou noir) en de Zwitserse Valais. • Verwant aan Cacaboué uit Savoie en Zwitserse Amigne, Troyan en Gamay d'Orléans. • Komt in kleine hoeveelheden voor in Piëmonte en Apulië.

Baratuciat • Oud wit druivenras, gered door Giorgio Falca in Valsusa. • Meeste in Piemonte, beetje bij Venetie, in total < 2 ha. • Aroma’s als Sauvignon blanc (Piemontese naam: kattentestikels)

Becuet • Blauwe druif, ook bekend onder de namen Becuette en Persan. • Slechts 2 ha bekend in Piëmonte en nog een halve hectare in de provincie Trento • Wordt in Piëmonte gebruikt in de DOC Pinerolese.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 11 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Bonarda • Vooral rond de Po-vlakte in Oltrepò Pavese en de Colli Piacentini. • Soms ten onrechte Croatina genoemd met een oorsprong in Kroatië, maar is niet dezelfde druif

Bonarda Novares • Bonarda uit regio Novara, alias Uva Rara, echter niet dezelfde druif als de Vespolina uit Gattinara en Oltrepò Pavese die ook Uva Rara wordt genoemd

Bonarda Piemontese • Druif in het westen van Piemonte die ook Bonarda di Chieri en Bonarda del Monferrato wordt genoemd. Vertegenwoordigde voor de phylloxera ramp tot wel 30% van de totale aanplant, maar is nu schaars.

De Bonarda die in Argentinië wordt gebruikt is niet altijd dezelfde druif, maar dan de Douce Noir, in Californië Charbone genoemd en in Frankrijk Corbeau

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Barbera (La barbera)

• Historische blauwe druif, oorsprong uit Monferrato heuvels en kruising oude cultivars. • Recent DNA-onderzoek verwijst naar relatie met mourvèdre. • Naam verwijst naar zurige wijn "vinum Berberis" of de Barberi een 'onstuimige en agressieve' stam. • Barbera bestand tegen alle klimatologische tegenslagen; veelzijdige en betrouwbaar van aard • Na phylloxera-plaag, barbera massaal aangeplant en goed voor 80% blauwe druiven in Piemonte • In Italië is de Barbera het vierde meest aangeplante druivenras na sangiovese, montepulciano en merlot. • Buiten Italië, o.a. in Argentinië, Californië, Canada, Chili en Australië. • Niet verwant aan de Barbera ciarìa, Barbera 'd Davi, Barbrassa, Barber, Barbera del Dannio (Campania), Barbera Sarda (Sardinie), Neretto Duro (alias Barbera Rotondo) en Barbera bianca • Ughetta is bijnaam voor zowel Vespolina als Barbera maar zijn niet verwant aan elkaar

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 12 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Nizza DOCG (2014)

• Relatief nieuwe, zelfstandige DOCG, voorheen subzone Barbera d’Asti DOCG. • 250 ha groot, jaarlijkse productie circa 2160 hl. • Barbera 100% uit 18 gemeenten rond Nizza Monferrato. • Strengere regels voor o.a. ligging, snoeimethode, opbrengst per hectare, alcoholpercentage, lagering, aandeel droog extract en zuren. • Naam Nizza benadrukt onderscheid andere barbera’s en eigen terroir • De 18 gemeenten van de DOCG Nizza zijn: Agliano Terme, Belveglio, Bruno, Calamandrana, Castel Boglione, Castelnuovo Belbo, Castelnuovo Calcea, Castel Rocchero, Cortiglione, Incisa Scapaccino, Moasca, Mombaruzzo, Mombercelli, Nizza Monferrato, Rocchetta Palafea, San Marzano Oliveto, Vaglio Serra en Vinchio.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

4. G.D. Vajra, Barbera d’Alba DOCG, 2018 - 100% Barbera van diverse wijngaarden, separaat vergist. - Gisting en weking van 20 dagen in RVS op < 30°C. - Lagering van 14 maanden in RVS. - Alcohol: 15% - Importeur: Oud Reuchlin & Boelen; indicatie particuliere prijs: € 18,95

5. Villa Giada, Dedicato, Nizza DOP (DOCG), 2017 - 100% Barbera van oudste stokken uit wijngaard bij Agliano Terme, - Expositie zuidwest tot zuidoost. - Gisting en weking van 3 weken + malo in RVS, - Lagering van 18 maanden in mix barriques. - Alc. 15,5% - Importeur: JJC Kwast; indicatie particuliere prijs: € 27,50

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 13 1-6-2021

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG Brachetto • Blauwe druif met een lange historie in heuvels rond Aqui Terme • Julius Caesar en Marcus Antonio ‘vinum acquense’ aan Cleopatra hebben gegeven • De wijn doorgaans zoet en vergelijkbaar met Moscato d’Asti

Chatus (alias Nebbiolo di Dronero) • Blauwe druif; vooral in Piëmonte (56%), ook Apulië (31%); in totaal 13 ha. • Vermoedelijke Franse oorsprong en verwant aan de Bourgnin uit Alpengebied

Cortese • Vrij vertaald: de hoffelijke; "Corteis" al sinds de 18e eeuw in Piëmonte verbouwd. • Wijdverspreid in Piëmonte, maar ook in Veneto, Lombardije, Basilicata en op Sardinië • Zachte, delicate wijnen met goede fraîcheur, variërend van licht en fris tot complex met impressies van bloemen en honing, met een stevige structuur en elegantie.

Croatina • Blauwe druif; in Oltrepò Pavese, Piemonte, Emilia-Romagna en Veneto. • In Roero vaak Bonarda genoemd, maar niet verwant aan Bonarda piemontese. • Ook ten onrechte Uva Rara en zelfs Nebbiolo genoemd. • Veel kleur en tannine. Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 14 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Dolcetto • Naam afgeleid van ‘dosset’ Piëmontese woord voor lage heuvel (niet van dolce/zoet) • DNA-onderzoek verwijst naar relatie met diverse Alpen-rassen • Al sinds 11e eeuw in Monferrato district (Acqui Terme en Ovada) • Ook in Oltrepo Pavese en Ligurië (daar als omreasco) • Lastige in wijngaard en kelder • Onstuimig fruit, stevige tannine

Doux d'Henry • Vooral in Piemonte (42%), maar totale aanplant slechts 17 ha • Wellicht Franse oorsprong, maar waarschijnlijk uit Pinerolo (Di Rovasenda, 1877) • Ook bekend als Gros d'Henry en Doun d'Henry

Ruché (alias roché, rouche en rouchet) • Beschouwd als autochtone blauwe druif in de regio Monferrato Astigiano • Waarschijnlijk verwant aan pinot noir • In 18e eeuw door monniken aangeplant bij klooster San Rocco in Portacomaro. • Naam afgeleid van ‘Rocco’ of ‘Rocche’ (steile heuvels) • Heel vruchtbaar, overvloedige productie; moet kort gesnoeid worden.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Asti DOCG (1967/1983) - 97-100% Moscato

Barbera d’Asti DOCG (1970/2008) - 90% Barbera

Brachetto d’Aqui DOCG (1969/1996) - 100% Brachetto

Ruchè di Castagnolo DOCG (1987/2010) - 90% Ruchè

Terre Alfieri DOCG (2009/2020) - Arneis en Nebbiolo

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 15 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Albugnano DOC (1997) - Nebbiolo

Calosso DOC (2011) - Gamba Rossa

Cisterna d’Asti DOC (2002) - Croatina

Dolcetto d’Asti DOC (1974) - 100% Dolcetto

Freisa d’Asti DOC (1972) - 100% Freisa

Grignolino d’Asti DOC (1973) - 90% Grignolino

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Loazzolo DOC (1992) - Moscato

Malvasia di Casorzo d’Asti/Casorzo/Malvasia di Casorzo DOC (1968) - Malvasia nera

Malvasia di Castelnuovo Don Bosco DOC (1973) - Malvasia nera

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 16 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Albarossa

• Alias Incrocio Dalmasso XV/31, Dalmasso 15-31, Incrocio Dalmasso XV-31

• Blauwe druif die voornamelijk in Piëmonte (82%), maar ook in Ligurië voorkomt. • In 1938 door Giovanni Dalmasso ontwikkeld aan Istituto Sperimentale per la Viticoltura in Conegliano als vermeende kruising nebbiolo x barbera

• DNA onderzoek in 2009 toonde aan dat nebbiolo een chatus (alias nebbiolo di Dronero of bournin met origine Ardèche) was.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Piemonte DOC

• 2225 ha, productie: 253.100 hl (2018) • Vangnet voor wijnen die voorheen slechts een Vino da Tavola of IGT-status hadden. • Diverse wijnen, zowel wit als rood, stil als mousserend en droog als zoet.

• Met vermelding Chardonnay, Cortese, Sauvignon, Albarossa, Barbera (ook de Passito), Bonarda, Brachetto (inclusief de Passito), Cabernet Sauvignon, Dolcetto, Freisa, Grignolino, Merlot, Nebbiolo, Pinot Nero of Syrah genoemd, dan minimaal 85% van de druif. • Moscato (ook de Passito) is van 100% Moscato • Als er 2 druivenrassen zijn vermeld dan max. 85% vd eerstgenoemde en min 15% vd tweede. • De rode wijnen (muv de Brachetto) mogen ook als Novello op de markt komen. • ‘Vigneti di Montagna’ voor wijnen van druiven van wijngaarden op min. 500 meter hoogte en met een hellingspercentage van minimaal 30%. • Voor de meeste varianten geldt een minimale lagering van 3 tot 4 maanden, alleen de Albarossa, de Moscato Passito en Brachetto Passito mogen pas na 12 maanden op de markt komen.

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 17 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

6. Podere Ruggeri Corsini, Autenzio, Piemonte Albarossa DOC, 2017 - 100% Albarossa van wijngaard op 480 meter hoogte - Gisting en weking in RVS, lagering 24 mnd in grote vaten Slavonisch eiken en mix vaten Frans eiken - Alcohol: 15% - Importeur: Barolo & more; indicatie particuliere prijs: € 18,95

7. Colle Manora, “Ray”, Piemonte Albarossa DOC, 2015 - 100% Albarossa van wijngaard Cascina Rossa, tussen Asti en Alessandria (Monferrato), zuidelijke expositie - Handmatige oogst, trossen ontsteeld, lange gisting en weking in RVS - korte rijping in tonneaux Frans eiken - Alcohol: 14% - Importeur: onbekend, indicatie particuliere prijs: € 16,95

Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Castello di Montecavallo 1842 Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021 Castello di Castellengo 1896

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 18 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Erbaluce di Caluso / Caluso DOCG (1967/2010) • 100% Erbaluce

Gattinara DOCG (1967/1990) • 90% Nebbiolo

Ghemme DOCG (1969/1997) • 85% Nebbiolo

Boca DOC (1969) • 70-90% Nebbiolo

Bramaterra DOC (1979) • 50-80% Nebbiolo

Canavese DOC (1969)

• Erbaluce, Barbera en Nebbiolo

Carema DOC (1967) • 85% Nebbiolo Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG Collina Torinese DOC (1999) • Barbera, Bonarda, Pelaverga en Malvasia

Colline Novaresi DOC (1994) • Erbaluce en diverse blauwe druivenrassen

Colline Saluzzesi DOC (1996) • Barbera, Chatus, Pelaverga en Quagliano

Coste delle Sesia DOC (1996) • Erbaluce, Croatina, Vespolina en Nebbiolo

Fara DOC (1969) • 50-70% Nebbiolo

Freisa di Chieri DOC (1973) • 90% Freisa

Lessona DOC (1976) • 85% Nebbiolo Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piemonte NWG ©FFA Nijhuis 2021 19 1-6-2021

Workshop Piëmonte NWG

Pinerolese DOC (1996) - Avanà, Avarengo, Barbera, Becuet, Bonarda, Chatus, Dolcetto, Doux d’Henry, Freisa, Nebbiolo

Sizzano DOC (1969) - 50-70% Nebbiolo

Valli Ossolane DOC (2009) - Chardonnay, Croatina, Merlot, Nebbiolo

Valsusa DOC (1997) - Baratuciat, Avanà, Barbera, Becuet, Dolcetto, Neretta Cuneese

Workshop Piëmonte NWG

Erbaluce • Autochtone druif uit regio Caluso, bij Ivrea in noordwesten bij Valle d’Aosta. • Genoemd in boek juwelier Giovan Battista Croce in 1606. • Dankt naam zachtroze (tot zelfs amber) tint aan einde groeiseizoen. • Fris karakter door levendige zuurgraad (ook voor mousserend en zoet).

Favorita: • Biotype van de Vermentino (net als Pigato). • Favorita vrijwel uitsluitend in Piëmonte (Roero), daar al zeker 300 jaar bekend. • Vroeger vaak gebruikt in blend met Nebbiolo. • Rijpt vrij laat, behoudt frisse zuurgraad; vaak aroma’s van peer.

Nascetta • Historische witte druif uit de streek rond de plaats Novello (sinds 9e eeuw) • Recent DNA-onderzoek duidt op verwantschap met gròblanc uit de Val di Susa. • Verdween bijna door de phylloxera-ramp • Sinds 1994 in beeld na herontdekking Walter Fissore (Elvio Cogno)

Workshop Piëmonte NWG

Gamba Rossa of Gamba di Pernice • Eeuwenoude donkerblauwe druif met krachtig en kruidig karakter. • Vertaald betekent zijn naam patrijspoot, vanwege zijn rode steeltjes. • Basis van de Calosso DOC.

Grignolino • Licht gekleurd blauwe druif met hoge zuren en veel tannine uit regio Asti. • Naam afgeleid van Piëmontese woord voor ‘veel pitten‘ • Vrijwel alleen in Piëmonte (96%); in totaal in Italië 915 ha • Ook wat in Californië (Heitz Wine Cellars en Guglielmo Winery) • Geeft veelal lichtgekleurde rode en roséwijnen met zeer fruitige aroma's, sterke zuren en tannine.

Moscato: • Lid Muskaat familie met zeker 200 varianten. • Wellicht oudste druivenras ter wereld. • Moscato is Muscat blanc à Petits Grains. • Basis voor o.a. Asti Spumante en Moscato d’Asti.

Workshop Piëmonte NWG Pelaverga • Al sinds 15 eeuw bekend, alleen in regio's Verduno en Saluzzo • Twee klonen: - Pelaverga piccolo of palaverga Verduno rond gemeente Verduno - Pelaverga nero (of grosso) in gemeente Saluzzo. • Naam zou refereren aan ‘opgericht mannelijk lid’ en de wijn ervan zou afrodisiacum zijn (wetenschappelijk bewijs ontbreekt).

Quagliano • Blauwe druif waarvan 91% van de 9 ha aan wijngaarden in Piemonte voorkomt.

Uvalino • Bekend sinds eind 19e eeuw, vooral rond Astesana bij Costigliole d'Asti • Oud gebruik om kostbaarste fles aan dokter en/of priester te geven, vaak van uvalino • Dankzij Cascina Castlèt weer in beeld (i.s.m. universiteit); zeer kleine productie

Vespolina (alias Ughetta) • Blauwe druif, voornamelijk in Piemonte (52%) , ook in Apulië (21%) • In totaal 134 ha geregisteerd, o.a. gebruikt Colline Novaresi DOC, Coste della Sesia DOC, Fara DOC, Sizzano DOC

Workshop Piëmonte NWG

Alta Langa DOCG (2002/2011) - Spumante (metodo Classico), voornamelijk Chardonnay en Pinot Nero

Dogliani DOCG (1974/2005) - Dolcetto

Dolcetto di Diano d’Alba/Diano d’Alba DOCG (1974/2010) - Dolcetto

Dolcetto do Ovada Superiore/Ovada DOCG (2008) - Dolcetto

Barbaresco DOCG (1966/1980) - 100% Nebbiolo

Barolo DOCG (1966/1980) - 100% Nebbiolo

Workshop Piëmonte NWG

Alba DOC (2010) - Nebbiolo met Barbera

Barbera d’Alba DOC (1970) - Barbera met Nebbiolo

Dolcetto d’Alba DOC (1974) - 100% Dolcetto

Nebbiolo d’Alba DOC (1970) - 100% Nebbiolo

Dolcetto di Ovada DOC (1972) - 97% Dolcetto

Verduno Pelaverga DOC (1995) - 85% Perlaverga piccolo Langhe DOC - Van vrijwel alle druivenrassen

Workshop Piëmonte NWG

Arneis:

• Behoort tot familie Bianchette uit zowel Ligurië als Piëmonte; al sinds het jaar 400 bekend. • Komt vooral voor in Piëmonte (97% in Roero en Langhe), maar ook op Sardinië. • Naam afgeleid van Latijns “renexium“ of Piëmontees dialect voor amandel. • Vroeger gebruikt om nebbiolo te verzachten (als Chianti), ook voor vermouth. • Vaak geplant tussen nebbiolo om de vogels van deze laatste druif weg te houden. • Laag rendement, rijpt vroeg, minder expressief, veel kleur, relatief lage zuurgraad. • Synoniemen: nebbiolo bianco of barolo bianco; niet verwant aan nebbiolo of toegestaan in Barolo.

Workshop Piëmonte NWG

Freisa: • Blauwe druif met geschiedenis die meer dan 500 jaar teruggaat. • Verwant aan nebbiolo en daarmee diverse andere druivenrassen • Bekend in 3 varianten: - Freisa piccolo, met kleinere bessen - Freisa de chieri, subsoort van de freisa piccolo - Freisa grosso alias Freisa nizza, met grote bessen

Malvasia (nera) • Uit grote familie met vele varianten (wit en rood), rond Adriatische Zee. • In Italië veelal in midden en zuiden, Apulië (57%); in totaal 1771 ha. • In Piemonte voor Castelnuovo Don Bosco DOC; sprankelende zoete rode wijn. • Vrij aromatisch, floraal, rozen en rood fruit. • Synoniemen en sub variëteiten: Malvasia di Casorzo, Malvasia di Schierano, Malvasia Nera di Basilicata, Malvasia Nera di Brindisi, Malvasia Nera di Lecce, Malvasia Nera Lunga, Malvoisie, Malvoisier, Roter Malvasier

Workshop Piëmonte NWG Nebbiolo:

• Herkomst vermoedelijk Piëmonte • Plinius de Oude (23-79 n.Chr.) beschreef wijn uit Pollenzo; wellicht van Nebbiolo gemaakt. • Nebbiolo in 12e eeuw door monniken in Valtellina geïntroduceerd? • Document uit 1268 vermeld "Nibiol" bij Rivoli in regio Turijn • Naam verwijst naar Italiaans woord voor mist (weer of laagje op schil) • Nebbiolo verbastering ‘nobel’? Druif/wijn in 1606 nobel genoemd door G.B. Croce • Al eeuwen van groot belang in Piëmonte, Ligurië, Valle d’Aosta en Lombardije. • Stamvader van groep 7 variëteiten met o.a. de Vespolina, Freisa en de Bubbierasco. • Ouders Nebbiolo nog onduidelijk; waarschijnlijk verloren gegaan.

• Nebbiolo rosé, Pignola en Rossola nera zijn volle broers-zussen van de Nebbiolo. • Nebbiolo rosé o.a. aanwezig in Valtellina als Chiavennaschino (Nebbiolo = Chiavennasca). • Refosco nostrano, Marzemino, Refosco dal peduncolo rosso, Spergola, Rossoletta, Orsanella en waarschijnlijk de Ortrugo zijn halfbroers-zussen van Nebbiolo. • Ook Teroldego waarschijnlijk halfbroer van Nebbiolo en een link naar de Pinot noir.

Workshop Piëmonte NWG

Uitgebreid artikel over dit onderwerp: https://www.fred-nijhuis.nl/2020/11/druiven-druiven-en-nog-meer-druiven/ Workshop Piemonte NWG ©Fred F.A. Nijhuis 2021

Workshop Piëmonte NWG

Lampia • Te beschouwen als het origineel, de virusvrije variant

Michet • Lampia aangetast door 'grapevine fan leaf virus' (GFLV), virus uit de familie Secoviridae.

Rosé • Vaak genoemd als Nebbiolo kloon • Onderzoek wijst erop dat dit geen echte nebbiolo kloon is. • Wel broer/zus van Nebbiolo. • Rosé onderscheidt zich door lichtere kleur en floraal karakter. • Komt vrij veel voor in Barbaresco en Valtellina.

Dilemma: • Wetgeving DOCG’s Barolo en Barbaresco: 100% Nebbiolo • Rosé geen 100% Nebbiolo: aanpassing regels?

Workshop Piëmonte NWG

• 19e eeuw: Benso di Cavour gebruikt Franse netwerk voor verbeteren wijn.

• 19e eeuw: Francesco Staglieno grondlegger nieuwe stijl Barolo

• Stil i.p.v. zoet en licht sprankelend, naar Frans voorbeeld.

Workshop Piëmonte NWG

Barolo DOCG • Belangrijkste dorpen: Barolo, La Castiglione Falleto, La Morra, Novello, Monforte d'Alba, Novello, Grinzane Cavour en Serralunga d'Alba. • 100% Nebbiolo, minimaal 3500 pl/ha • Maximale opbrengst per ha: 8 ton/ha; voor Barolo Riserva MGA 7,2 ton/ha • Reguliere Barolo rijpt min. 38 maanden, waarvan min. 18 in hout • Barolo Riserva rijpt min. 62 maanden, waarvan min. 18 in hout • Minimum alcohol level: 13.0% • In totaal 181 Menzioni Geografiche Aggiuntive (inclusief 11 gemeenten).

Roero DOCG • Op linkeroever rivier Tanaro, tegenover Barbaresco, ten noordwesten van Alba. • Roero Rosso (incl. Riserva) van minimaal 95% Nebbiolo • Roero Bianco (incl. Riserva) en Roero Spumante van minimaal 95% Arneis • Subzones: 153 menzioni geografiche aggiuntive (MGA) • Minimum alcohol: 11,% voor Spumante; 12,0% voor Bianco en Bianco Riserva; 12,5% voor Rosso en Rosso Riserva • Lagering: Bianco min. 4 mnd; Bianco Riserva, min. 16 mnd; Rosso min. 20 mnd (6 in hout); Rosso Riserva, min. 32 mnd (incl. 6 in hout).

Workshop Piëmonte NWG

8. Monchiero F.lli, Barolo DOCG, 2015 100% Nebbiolo uit gemeente Castiglione Falletto Gisting en weking in RVS; lagering van 24 maanden in vaten 5000 liter Slavonisch eiken Alc. 14,5% Importeur: o.a. Jean Berger; Indicatie particuliere prijs: € 29,95

9. Malvirà, Trinità, Roero Riserva DOCG, 2009 100% Nebbiolo uit Trinita wijngaard Gisting in RVS, lagering van 24 maanden in mix houten vaten. Malvirà beschikt over grote hoeveelheden oudere jaargangen; Alc. 14,5% Importeur: o.a. De Wijnengel, Grandi Vini, Indicatie particuliere prijs: € 39,50

Workshop Piëmonte

Fred F.A. Nijhuis Your Favorite Dutch Wine Writer I Vini del Piemonte Ambassador

i.s.m. Nederlands Wijngilde Afdeling Utrecht Online 31 mei 2021