Jaarrekening En Jaarverslag 2016

Jaarrekening en jaarverslag 2016

Inhoudsopgave

Jaarverslag 3 1. Inleiding

2. Bestuurlijke verantwoording 4

3. Programmaverantwoording 8

4. Financiële verantwoording 37

Jaarrekening

5. Overzicht van baten en lasten 42

6. Balans met toelichting 48

1. Inleiding

Voor u ligt een beknopte versie van de jaarrekening en het jaarverslag van 2016. Met deze beknopte versie willen we u in vogelvlucht de essentie van de jaarrekening 2016 laten zien. Wat zijn in grote lijnen de cijfers en trends/ontwikkelingen? En waar heeft de gemeente Emmen in 2016 aan gewerkt? U leest het in dit boekwerk. De complete jaarrekening en het jaarverslag kunt u vinden op de website: gemeente.emmen.nl.

De jaarrekening In deze jaarrekening wordt gewerkt met zogenaamde De jaarrekening geeft een beeld van de inkomsten en verkeerslichtrapportages voor de behaalde doelen en uitgaven van de gemeente Emmen in het afgelopen jaar. maatschappelijke effecten (“wat hebben wij bereikt”). Daarnaast geeft de rekening een beeld van de bezittingen en schulden van de gemeente. Na Daarbij worden de volgende mogelijkheden gebruikt: vaststelling door de gemeenteraad wordt de jaarrekening aangeboden aan de provincie. De prestatie is gerealiseerd dan wel loopt volgens planning Het jaarverslag De prestatie is deels gerealiseerd dan wel In het jaarverslag kunt u lezen wat de gemeente in 2016 vertraging in de planning allemaal gedaan heeft. De activiteiten van de gemeente De prestatie is niet gerealiseerd dan wel nog niet zijn over 10 programma’s (thema’s) verdeeld. Per opgestart programma worden beknopt de relevante ontwikkelingen geschetst. Voor een completer beeld Emmen, 18 mei 2017 verwijzen wij u naar het complete jaarverslag op de College van Burgemeester en Wethouders website.

2. Bestuurlijke verantwoording

Financieel resultaat 2016 plan maar hebben daarbij nog wel enkele De jaarrekening 2016 sluit met een voordelig resultaat randvoorwaarden gesteld. van € 8,9 miljoen (in 2015 € 2,6 miljoen). Net als in 2015 sluit de jaarrekening 2016 met een In 2017 niet besteedt geld gaat op basis van een positief saldo van baten en lasten, namelijk € 5,2 meeneemregeling over naar 2018. Hiermee blijft het miljoen (2015 € 7,1 miljoen positief). Aan de reserves volledige bedrag beschikbaar voor de plannen in het is per saldo € 3,7 miljoen onttrokken (in 2015 € 4,6 kader van de burgerbegroting. miljoen toevoeging). Voor het jaar 2018 zal ook weer een bestedingsplan Het positieve resultaat over 2016 is met name moeten worden ingediend. Wij zullen met de beide veroorzaakt door een aantal incidentele resultaten EOP’s daar nog nadere afspraken over maken. De namelijk het voordelig resultaat van € 14,3 miljoen op insteek is om daarbij te leren c.q. gebruik te maken van de verkoop van de Enexis-aandelen, het nadelig de ervaringen bij het opstellen van het bestedingsplan resultaat op grondexploitaties van € 4,2 miljoen, de 2017 én de uitvoering van de plannen in 2017. afboeking ad € 0,8 miljoen van de boekwaarde van de overgedragen kleedaccommodaties en het vormen van Werk een voorziening van € 1,1 miljoen voor de uitstaande Werkgelegenheid (“werk-werk-werk”) blijft het leningen bij het Stadionbedrijf. speerpunt voor het programma economie en werkgelegenheid. We hebben het afgelopen jaar Het eigen vermogen, inclusief het gerealiseerde daartoe wederom geïnvesteerd in de economische resultaat, is in 2016 gegroeid van € 65,5 miljoen naar ontwikkeling van Emmen. € 69,2 miljoen. Door lobby vanuit Vierkant voor Werk is de commissie College Vollebregt–Alberda van Ekenstein samen met het In mei 2016 heeft Cees Bijl, na ruim 15 jaren het ambt ministerie van Economische Zaken vorm gegeven. De van burgemeester te hebben vervuld, afscheid commissie heeft in 2015 en 2016 haar onderzoek genomen van de gemeente Emmen om vervolgens zijn diensten voor het openbaar bestuur voort te zetten als uitgevoerd. gedeputeerde van de provincie Drenthe. Op 17 juni 2016 heeft een afscheidsreceptie plaatsgevonden in het Medio 2016 zijn de uitkomsten van de commissie Atlas Theater waarbij de waardering is uitgesproken bekend geworden in het rapport “Voor een sterke en over hoe Cees Bijl zich met veel toewijding heeft innovatieve regio Vierkant voor Werk”. De bevindingen ingezet voor de gemeente Emmen. in dit rapport leggen de basis om de komende jaren De functie is tijdelijk waargenomen door locoburgemeester Bouke Arends. nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio Emmen. Burgerbegroting Op 30 juni 2016 heeft uw raad de burgerbegroting De aanbevelingen van de commissie richten zich op vijf 2017/2018 Emmerhout en Nieuw-Dordrecht strategische kernpunten: vastgesteld, inclusief de daarbij behorende kaders. Conform afspraak hebben beide EOP’s een 1. Ondernemen bestedingsplan voor 2017 ingediend en hebben wij als 2. Opleiding en kennis college deze bestedingsplannen getoetst. Over de 3. Profiel, imago, cultuur uitkomsten daarvan is uw raad begin februari 2017 per 4. Wonen, omgeving, infrastructuur brief geïnformeerd. Wij vinden dat beide plannen op 5. Samenwerking een goede wijze tot stand zijn gekomen. De Vierkant voor Werk regio gaat de komende jaren Er is veel energie gestoken in het proces om bewoners samenwerken om de economische structuur van de actief te betrekken bij het maken van de regio te versterken. Hiertoe is een samenwerkings- bestedingsplannen. Het zijn plannen voor en door overeenkomst getekend. bewoners geworden. Naar onze mening is daarmee in ruime mate voldaan aan het vereiste van De tweede helft van het afgelopen jaar zijn reeds de democratische legitimiteit. Het bestedingsplan van eerste stappen gezet om invulling te geven aan de zowel Emmerhout als Nieuw-Dordrecht hebben we aanbevelingen van de commissie. Daar waar mogelijk inhoudelijke getoetst op aanvaardbaarheid. Wij hebben maken we gebruik van al lopende activiteiten zoals de ingestemd met de verschillende onderdelen uit het samenwerking binnen Vierkant voor Werk, de

doorontwikkeling arbeidsmarktregio Drenthe en Op 18 juni 2016 heeft de gemeente Emmen zowel de doorgaande verbetering van de bereikbaarheid en vakjuryprijs als de publieksprijs gewonnen van de infrastructuur. Drentse Architectuurprijs voor het ontwerp voor het Raadhuisplein (ontworpen door Latz und Partner). De commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein noemde reeds het economische belang van het MKB Op 4 november 2016 heeft de gemeente Emmen de voor onze gemeente en regio. Onze inspanningen voor publieksprijs en de derde prijs van de jury van de City het MKB in 2016, en de jaren daarvoor, hebben People Light Award gewonnen voor de bijzondere geresulteerd in de uitverkiezing van de gemeente verlichting in de binnenstad van Emmen(ontwerpen Emmen door MKB Nederland tot “MKB vriendelijkste van Titia Ex voor wat betreft het lichtkunstwerk in de gemeente van Drenthe”. Hondsrugtunnel en Studio DL voor wat betreft de Dit stimuleert ons om met onverminderde inzet de verlichting van het Raadhuisplein, de Markt en de dienstverlening naar het MKB verder te verbeteren. Boulevards)

In 2016 is verder ingezet op de ambities met Er zijn in 2016 ook diverse CvE-projecten voorbereid betrekking tot het terugdringen van het die nog tot uitvoering zullen komen. In januari 2016 uitkeringsvolume. Het ‘investeringsplan’ bleek een heeft de raad het inspiratie- en ontwikkelkader voor succesvol middel te zijn om uitstroom te bevorderen. het oude dierenpark vastgesteld en op 6 december Er zijn projecten opgezet, bedrijfsbezoeken gedaan en heeft het college het concept Creatief mensenpark voor er is extra tijd gestoken in handhaving. Het aantal de invulling van het oude dierenpark vastgesteld. mensen dat uitstroomt naar werk of opleiding is Verder zijn ontwikkelingen voorbereid voor locatie gestegen. We zijn erin geslaagd het aantal mensen in Willinkplein Zuid (inclusief parkeergarage Willinkplein de bijstand te verminderen, terwijl de landelijke trend Zuid) en diverse infrastructurele projecten in en om een stijging van de bijstandsgerechtigden laat zien. het centrum van Emmen.

Op het gebied van toerisme & recreatie zijn twee In 2016 is een groot aantal subsidies met betrekking richtinggevende kaders door de raad vastgesteld. Het tot Centrumvernieuwing Emmen afgewikkeld. betreft het Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021 Op 28 september 2016 hebben Provinciale Staten en het Toeristisch beleidskader Zuidoost besloten om de ‘Overeenkomst aanpassing afspraken Drenthe/BOCE. Beide kaders leggen de basis voor de in het kader van de Samenwerkingsovereenkomst IGO inzet op het terrein van de vrijetijdseconomie de Atalanta’ met de gemeente Emmen aan te gaan. komende jaren. Na het vaststellen en ondertekenen van deze overeenkomst is het resterende bedrag van € 12,2 Centrumvernieuwing Emmen (CvE) miljoen aan RSP+ middelen voor de ontwikkeling van De projecten binnen het programma CvE geven een de locatie Hoofdstraat door de provincie overgemaakt impuls aan de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van aan de gemeente Emmen. Emmen als vestigingsgemeente. Centrumvernieuwing Emmen draagt ook bij aan het versterken van de Op 24 november 2016 heeft SNN de EFRO-definitief economische positie van de gemeente Emmen en is van vastgesteld op € 12,7 miljoen. Dit is lager dan het groot belang voor het vergroten van de aangevraagde bedrag. De financiële consequenties werkgelegenheid in Emmen. hiervan in relatie tot de eindafrekening EFRO- subsidie zijn opgelost binnen de voor CvE beschikbare Het programma CvE bevindt zich in de afrondende budgetten. fase. De Centrumvernieuwing Emmen is duidelijk zichtbaar geworden. Het programma Centrumvernieuwing Emmen is per 1 Diverse projecten, zoals bijvoorbeeld Centrum Noord januari 2017 formeel beëindigd. In het eerste halfjaar (inclusief parkeergarage Westerstraat), Hondsrug- van 2017 wordt het programma Centrumvernieuwing tunnel, Markt Emmen, Raadhuisplein, Boulevard Emmen verder afgerond en afgesloten. Met ingang van Noord, Boulevard Zuid, nieuwe ontsluiting P-Zuid en 1 januari 2017 is het programmabureau Emmen nieuwbouw Domesta op de Zuid-Esch, zijn in 2014 en Vernieuwt ingesteld, dat belast is met de aansturing 2015 afgerond. van het programma Emmen Centrum en Bereikbaarheid (alle lopende en toekomstige projecten Wildlands Adventure Zoo Emmen is op 18 maart 2016 in Emmen Centrum en alle grote infrastructurele door Koning Willem-Alexander geopend. Op 8 en 9 projecten in het kader van de bereikbaarheid), maar september 2016 is het Centrum van Emmen feestelijk waar ook andere (fysieke) opgaven met een omvang en geopend en op 14 en 15 oktober is het Atlas Theater complexiteit die vragen een vergelijkbare aanpak feestelijk geopend. kunnen worden ondergebracht.

Wij verwijzen u voor nadere informatie over organisatoren willen doorgaan met hun culturele Centrumvernieuwing Emmen naar de afzonderlijke initiatief. Van goede grond heeft bijgedragen aan de paragraaf Centrumvernieuwing Emmen in het hernieuwde trots in Emmen op kunst- en jaarverslag. cultuurgebied, parallel aan de centrumvernieuwing.

Opening van het nieuwe Atlas Theater Ook in 2017 spant de gemeente zich in voor een Op 15 oktober opende na veertig jaar een nieuw icoon bloeiend en inspirerend kunst- en cultuuraanbod. De van Emmen, het Atlas Theater. Met twee gevarieerde gemeentelijke inzet en samenwerking met de sector openingsavonden van hoog niveau straalde Emmen worden vormgegeven met de nieuwe cultuurnota, met van trots, na een memorabel afscheid van de Muzeval. als werktitel ‘Van goede grond’. Het Atlas Theater moet meer zijn dan een podium waarop wordt geprogrammeerd. De gemeente ziet het Decentralisatieopgaven Jeugd, Werk en Atlas Theater ook als een toegankelijke huiskamer en Maatschappelijke ondersteuning: als voedingsbodem voor talentontwikkeling. Meer maatwerk, zelfredzaamheid en betrokkenheid van inwoners, minder verschillende hulpverleners In 2016 is met Poppodium Apollo gestart met de lobby rond één huishouden, voorkomen van escalatie van naar het Fonds Podiumkunsten om van de DvhN-zaal problematiek (nadruk op preventie) én meer voor een ‘Kernpodium-C’ te maken. Deze lobby wordt in minder-dus goedkoper, efficiënter en effectiever, 2017 doorgezet. De gemeente hecht veel belang aan dichtbij onze inwoners georganiseerd in een zestal het Atlas Theater gezien haar positie als één van de vijf gebieden. Dit zijn beknopt de ambities die we in 2016 grote professionele culturele instellingen van de hebben vormgegeven met betrekking tot de drie gemeente Emmen. decentralisaties. Het “sociale domein” waar in dit In 2017 zet de gemeente in op versteviging van deze kader steeds over wordt gesproken, is een heel breed schakelpositie en inbedding van het Atlas Theater in de domein: van ondersteuning, begeleiding, dagbesteding, culturele infrastructuur. beschermd wonen, uithuisplaatsing en pleegzorg, re- integratie, beschut werken tot een goede werkgevers dienstverlening, opvoedondersteuning, vrijwilligerswerk, aandacht voor mantelzorg en activering.

Om daadwerkelijk meerwaarde, winst en goede ondersteuning te kunnen realiseren, is een benadering vanuit de vraag en eigen leefomgeving van onze inwoners vereist. Dit betekent dat oplossingen niet vanuit de verschillende kolommen, maar vanuit de vraag van onze inwoners georganiseerd dient te

worden. Onze inwoners vormen immers de basis van

onze samenleving. In de ontwikkeling van het sociaal Drentse Culturele Gemeente Emmen beleid in 2016 was dit voor ons vaak het Emmen was van januari 2015 tot en met oktober 2016 aangrijpingspunt: de zorg voor en ondersteuning van Culturele Drentse gemeente, onder de noemer ‘Van onze inwoners voor zichzelf en voor elkaar. goede grond’. Er zijn 108 culturele projecten in de hele gemeente georganiseerd. Door cofinanciering leidden De samenhang de gemeentelijke subsidies van 4,5 ton tot een totale Via een aantal besluiten hebben we afgesproken dat de omzet van ruim 1,5 miljoen euro in de culturele sector verdere ontwikkeling van het sociale domein zoveel in 2015 en 2016. mogelijk in samenhang wordt uitgewerkt. Het beleid

op het gebied van werk en participatie, hulp en De projecten varieerden van het Culturele Café en het ondersteuning voor volwassenen en op het gebied van Minimuseum tot de Musical bij de Molen en het opgroeien en opvoeden, raakt vaak dezelfde groepen of Bachfestival. Drie bijzondere projecten vormden de zelfs dezelfde gezinnen. In het afgelopen jaar lagen de finale: de publicatie van de Canon van Emmen, accenten dan ook vooral op samenhang en muziektheatervoorstelling Bloei en het festival gemeenschappelijke thema’s. GrondFest. Creatieve ondernemers en vrijwilligers maakten een wekelijks cultureel Tv-programma op Bovengenoemde ambities kunnen we niet alleen RTV Emmen en produceerden de documentaire ‘Geluk realiseren. We hebben de samenstelling van het in Emmen’. Van goede grond krijgt gemiddeld een 8,5 beleid gedaan met een houding die we het laatste jaar als cijfer van de cultuursector, blijkt uit de eerste verder vorm hebben gegeven, namelijk een houding evaluatieresultaten. gericht op partnerschap. Partnerschap met de Er zijn talloze nieuwe samenwerkingen opgezet en 6

instellingen en onze inwoners. Binnen dit partnerschap Als college vinden wij dat er ook op financieel terrein zijn we uitgegaan van kennisdelen en dialoog. onderlinge solidariteit mogelijk is tussen de 3 Alleen op deze manier hebben we kennis opgedaan decentralisaties. Op basis hiervan is de reserve sociaal over wat werkt en over hoe we resultaten kunnen domein ingesteld. In deze reserve worden de boeken. voordelige resultaten op de 3 decentralisaties gestort dan wel de nadelige resultaten onttrokken. Het beeld is Ook hebben we ruimte gemaakt voor verschillen tussen dat de reserve in de komende twee jaren uitgeput gebieden en verschillen in het ondersteuningsaanbod raakt. In de kadernota worden daartoe voorstellen voor individuele hulpvragers. Hierbij gaat het met gedaan om deze tendens structureel aan te pakken. name om het leveren van maatwerk en het legitimeren van dat maatwerk. Het gaat ons er vooral om dat Woningmarkt inwoners bij hun eigen oplossingen worden betrokken. De woningmarkt is in 2016 aangetrokken. Er zijn Betrokkenheid van inwoners bij hun eigen oplossing is bijvoorbeeld meer nieuwbouwinitiatieven geweest. daarbij ook vaak goedkoper. Gebiedsgericht werken is Toch is het nodig om kritisch naar de tevens een essentieel onderdeel van het samen met de woningbouwmogelijkheden in de gemeente te kijken. partners realiseren van een optimale ondersteuning en In relatie tot de verwachte bevolkings- en dienstverlening. huishoudensontwikkeling is er een overmaat aan In 2016 hebben we besloten dat de toegang tot plancapaciteit. Daarom hebben wij besloten om een de maatschappelijke dienstverlening in alle zes plan ‘deprogrammeren woningbouw’ te maken. Wij gebieden belegd wordt bij één organisatie, namelijk willen woningbouwlocaties, die niet aansluiten op de stichting “De Toegang”. Deze stichting is huidige en toekomstige woningbehoefte, uit de markt verantwoordelijk voor het creëren van 6 zogenaamde nemen. toegangsteams die zorgen voor een onafhankelijke, integrale toegang tot de maatschappelijke Zo ontstaat ruimte voor nieuwe initiatieven die een ondersteuning: bijdrage leveren aan een goed woon- en leefmilieu in  Onafhankelijk, om los van welk en wiens belang wijken en dorpen. De ontwerp-structuurvisie “Emmen dan ook, de toegangstaken optimaal te kunnen Delftlanden 2.0” loopt op dit plan vooruit. Hierin staat vervullen. ons antwoord op de vraag hoe de wijk Delftlanden op  Integraal, om de al sinds lange tijd breed gedragen een goede manier afgerond kan worden. Dat wil ambities als ‘één huishouden, één plan, één zeggen: hoe met minder woningen dan oorspronkelijk hulpverlener’ te kunnen waarmaken. gedacht tóch een kwalitatief hoogwaardig woonmilieu ontstaat. In de komende periode gaan we de taken van “De Toegang” in een aantal fasen uitbreiden. In de loop van 2017 worden toegevoegd: toegangstaken jeugd, Wmo hulpmiddelen & vervoer, taken schulddienstverlening en Wmo-woningaanpassing. Het streven is in 2018 nadere afspraken te maken over taken die op grond van de Participatiewet gekoppeld kunnen worden aan de (integrale) Toegang.

Binnen één gebied is in beginsel één aanbieder verantwoordelijk voor de hulp en ondersteuning van het gebied. Er zijn zes (hoofd)aanbieders gecontracteerd. Zij beheren het budget voor dat gebied. Dit betekent echter niet dat alleen deze Onze woonvisie uit 2012 wordt geactualiseerd. Daarom aanbieder de hulp en ondersteuning in het gebied hebben wij afgelopen jaar samen met de corporaties levert. Er dient immers ruimte te zijn voor de reeds een woningmarktonderzoek laten uitvoeren. Dit bestaande specialisatie van aanbieders en onderzoek is een basis voor het woningbouw- keuzevrijheid van inwoners. Derhalve dient de programma in de geactualiseerde woonvisie én voor de aanbieder in een gebied diversiteit van zorg en woon en leefbaarheid visies, die wij voor alle wijken en ondersteuning te waarborgen. dorpen willen maken. De woon en leefbaarheid visies helpen ons om samen met bewoners en andere Zoals we boven reeds hebben gesteld: de betrokkenen te werken aan een goed woon- en decentralisaties maken het mogelijk dwarsverbanden leefmilieu in dorpen en wijken. De woon en te leggen tussen de Wmo, de jeugdzorg en het domein leefbaarheid visies benoemen de kansen en opgaven van werk en inkomen. voor het wonen en geven richting aan de uitvoering.

3. Programmaverantwoording

3.1 Inwoners en bestuur Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Daarnaast is Emmen inmiddels aangesloten op MijnOverheid. Dit betekent dat inwoners van Emmen Naar …. meer van de samenleving! diverse openstaande zaken kunnen raadplegen op Wij richten ons op samenwerking en samenspraak met MijnOverheid. Nadat men op MijnOverheid inwoners en partners. Vraaggericht, flexibel, faciliterend toestemming geeft dat de gemeente Emmen berichten en proactief zijn kernbegrippen die de komende jaren mag plaatsen, ontvangt men via de landelijke centraal staan. Denken in mogelijkheden in plaats van berichtenbox berichten van de gemeente Emmen, zoals beperkingen. het aanslagbiljet Gemeentelijke Belastingen voor 2017. Wij blijven werken aan het vertrouwen van onze Inwoners loggen bij MijnOverheid in met DigiD. inwoners in de gemeente. Wij ondersteunen inwoners en gaan samen met hen op zoek naar passende Het Antwoord© concept oplossingen bij diverse vraagstukken. Via het Landelijk is het Antwoord-concept afgerond en Stimuleringsfonds Dorpen & Wijken willen wij samen afgesloten. Intern binnen de organisatie Emmen blijft de met bewoners investeren in hun woon- en leefomgeving. focus bestaan om minstens 80% van alle De gemeente vervult daarbij een rol die aansluit bij de binnenkomende vragen via de frontoffice direct te vraag van inwoners en de inhoud van het vraagstuk. beantwoorden. Als gevolg van snelle en goede Soms als regisseur, soms als verbinder of inhoudelijk inhoudelijke antwoorden, schakelen we minder expert. telefoongesprekken door naar de backoffice die daardoor ontlast wordt en meer aandacht kan geven aan Veranderingen in het sociale domein, gebieds- dienstverlening op maat. gericht en dichtbij de inwoners. Het aandeel van de gemeente in het sociaal domein gaat Modernisering GBA vooral om taken op het gebied van arbeidsvoorziening, In verband met de invoering van de Basisregistratie de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en de Personen (BRP, voorheen de GBA) moeten gemeenten jeugdzorg. Wij willen de komende jaren bijdragen aan voor eind 2018 aansluiten op de landelijke BRP. een samenleving waarin individuele vrijheid en het Hiervoor moet de gemeente beschikken over behouden van maatschappelijke samenhang in een Burgerzakenmodules en IT-voorzieningen gericht op het goede verhouding tot elkaar staan. Wij streven naar ondersteunen van de bedrijfsprocessen. We doen mee overheidsparticipatie, faciliteren de verdere versterking met de aanbesteding van Dimpact bij de van informele zorg en zoeken aansluiting bij initiatieven leverancierscombinatie Atos/PinkRoccade voor het van onze inwoners. We willen de dienstverlening dichter systeem ‘i-burgerzaken’. Met dit systeem worden diverse bij inwoners organiseren en ‘Samen verder’ als het gaat burgerzakenproducten volledig digitaal beschikbaar om de verdere vernieuwing in het sociale domein. Dit gemaakt voor de klant, zoals digitale aangifte van vraagt om partnerschap en verdere versterking van de geboorte en overlijden. Medewerkers kunnen deze ‘self- samenwerking met inwoners, vrijwilligersorganisaties service’ producten digitaal en zaakgericht afhandelen. en zorgaanbieders. In 2016 is de basis gelegd voor het Gemeenten Zwolle en Emmen hebben in 2016 hiervoor gebiedsgericht organiseren en uitvoeren van onze de pilot afgerond. De bedoeling voor 2017 is, dat dienstverlening in het sociale domein. Met ingang van Dimpact de verbeterpunten uit de pilot doorvoert in het 2017 is de Stichting de Toegang operationeel. De programma i-burgerzaken en het daarbij behorende toegangsteams, de gebiedsnetwerken (sociale teams). implementatieplan. In de loop van 2017 zal naar informele zorg en hoofdaannemers bieden integrale zorg verwachting de implementatie van het nieuwe systeem en ondersteuning in de zes gebieden. Zo dicht mogelijk in Emmen worden voltooid. Daarmee bieden we een bij de inwoners in wijken en dorpen. uitbreiding aan op onze digitale mogelijkheden (self- service) voor onze inwoners. 1ste overheid Zaakgericht werken Onderhouden van relaties met derden Sinds 2014 werkt Emmen organisatiebreed zaakgericht Samen met inwoners van wijken/dorpen realiseren wij en is er van een groot deel van de burgers die contact de ambities die zijn geformuleerd in de meerjaren wijk- opneemt met de gemeente Emmen een integraal dorpsagenda’s. Deze plannen vormen de basis voor de klantbeeld beschikbaar. Alle relevante documenten en uitvoering. In het jaar 2015 hebben de Erkende contacten (zoals telefonische vragen) worden vastgelegd. Overlegpartners meer handelingsruimte gekregen. In Afgelopen jaar (2016) zijn er 153.904 contacten samenwerking met een EOP-werkgroep is de basis vastgelegd en 120.096 zaken aangemaakt in het gelegd voor een nieuwe verordening op de Medewerkerportaal. Groot voordeel van het zaakgericht overlegstructuren. Tevens zijn de bijbehorende werken is dat de contactgeschiedenis van een klant niet beleidsregels geactualiseerd. beperkt blijft tot één ambtenaar die de zaak in Naast belangenbehartiging staat partnerschap centraal. behandeling heeft, maar dat alle betrokken Vanwege het kunnen toepassen van btw-compensatie medewerkers inzage hebben om de klant verder te heeft de raad besloten om de EOP-budgetten niet over te helpen met zijn vraag. dragen. De EOP’s betrekken inwoners aan de voorzijde bij besteding van bij de inrichting en het beheer van het openbaar gebied voor hun eigen budget.

Tevens zullen we onderzoek gaan doen naar de Regiomarketing tevredenheid van inwoners en EOP’s over de Het regiomarketingbeleid wordt uitgevoerd door de behandeling van meldingen openbaar gebied. Hierbij Stichting Marketing Regio Emmen (SMRE). SMRE is op wordt ook de beleving van het groen en het grijs in het dit moment op drie domeinen actief: wonen, werken en openbaar gebied betrokken. vrije tijd. Doel is om inwoners, bedrijven, bezoekers en studenten te behouden en aan te trekken. De eigen Gebiedsgericht werken in het sociale domein inwoners en bedrijven hebben prioriteit. Zij zijn de De methodiek Emmen Revisited (ER) krijgt ook in het ambassadeurs van de regio en dragen bij aan het ‘op de sociale domein navolging. Er worden 6 agendateams kaart zetten’ van de regio. Voor het verbeteren van het gevormd die per gebied een sociale agenda maken. Bij imago van de regio blijven we gebruik maken van het opstellen van deze sociale agenda worden inwoners SMRE. en hun organisaties als ook de professionele In 2016 is een evaluatie van de periode 2012-2016 hulpverlening betrokken. Per gebied ontstaat zo een foto uitgevoerd. De evaluatie is eind 2016 afgerond. Emmen van zowel de problematiek als ook de kracht van het is goed op weg met haar regiomarketingbeleid en de gebied. Op basis van de sociale agenda wordt per gebied uitvoering door SMRE wordt erg gewaardeerd. Het de meest passende aanpak gekozen door inwoners en college werkt aan de hand van de resultaten aan een professionele hulpverlening. voorstel voor de raad voor verdere verbeterpunten in het regiomarketingbeleid voor de komende jaren. Voortzetting Emmen Revisited (ER) Met het beëindigen van de stuurgroep ER is besloten Corporate communicatie geen nieuwe gemeentebrede structuur op te zetten. Voor Overheidsparticipatie heeft grote consequenties voor de de voortzetting is gekozen voor de werkwijze van een gemeentelijke werkwijze, rol, houding en gedrag. Wij netwerkorganisatie waarin steeds (wisselende) thema's moeten onze rol omvormen van ‘zorgen voor’ naar aan de orde komen die gericht zijn op innovatie. ‘zorgen dat’. Wij willen maatschappelijk initiatieven en sociaal ondernemerschap verder bevorderen. Kansen Burgerbegroting creëren, denken in mogelijkheden om in samenspraak Op 30 juni 2016 heeft uw raad de burgerbegroting met inwoners initiatieven uit te voeren. 2017/2018 Emmerhout en Nieuw-Dordrecht Vanuit het interne programma Emmen Ontwikkelt vastgesteld, inclusief de daarbij behorende kaders. VeRDeR, ondersteunen we bij het communiceren over Conform afspraak hebben beide EOP’s een deze veranderingen. Het doel is dat iedereen in de bestedingsplan voor 2017 ingediend en hebben wij als organisatie bekend is met, en zich betrokken voelt bij de college deze bestedingsplannen getoetst. Over de koers van de organisatie, zodat overheidsparticipatie uitkomsten daarvan is uw raad begin februari 2017 per geen doel is, maar een gegeven wordt in de brief geïnformeerd. De plannen van Nieuw-Dordrecht samenwerking met de samenleving. betreffen: Poort voor het kerkhof, onderhoud paden, restauratie kerk en onderhoud/plaatsing speeltoestellen. Interbestuurlijk toezicht De plannen van Emmerhout betreffen: Sportplein De provincie houdt toezicht op de gemeente op risico’s Emmerhout, Beweegtuin 10-80 jarigen, Jeugdplatform, of knelpunten die zich voordoen bij de uitoefening van Multiculturele activiteiten, Ontmoetingsplek met een bij of krachtens de wet opgedragen taak. Tussen fruitbomen, Kermit, socialisatie door mobilisatie, Bee provincie en gemeente is hiervoor een beoordelings- Highway en Sportactiviteiten voor jongeren. Wij hebben kader afgesproken. Dit beoordelingskader gaat uit van ingestemd met de verschillende onderdelen uit de een zelfbeoordeling door de gemeenten als onderdeel plannen, maar hebben daarbij nog wel enkele van onze planning- en controlcyclus. Het resultaat van randvoorwaarden gesteld. de beoordeling wordt opgenomen in de jaarrekening en is daarmee onderdeel van de verantwoording.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan Bevorderen overheidsparticipatie en De uitwerking van het thema 'gebiedsgericht werken in het sociale inwonersinitiatief; meer invloed van de domein' (dat onderdeel uitmaakt van de Werkagenda Samen Verder) inwoner in de eigen leefomgeving zowel heeft geleid tot een intensieve samenwerking tussen de betrokken fysiek als sociaal- Emmen neemt deel aan afdelingen. Door agendateams is het voortouw genomen bij het landelijke overleg” met thema Burgers opstellen van zes sociale gebiedsagenda’s. Samen met een groot aantal sturen aan”. betrokkenen in ieder gebied is een gebiedsprofiel opgesteld en zijn maatschappelijke effecten geformuleerd. De gecontracteerde hoofdaannemers hebben een inspanningsverplichting in het realiseren van de maatschappelijke effecten, samen met inwoners en (vrijwilligers)organisaties in de zes gebieden. De agendateams faciliteren het vervolgproces op basis van het eerder door het college vastgestelde Stuurwiel Sociaal Domein.

Wij hebben in maart 2016 een symposium georganiseerd ter afsluiting van het ontwikkelatelier “Burgers sturen aan”. Enkele bewoners hebben tijdens het symposium de plannen in Nieuw-Amsterdam en in Schoonebeek toegelicht. Wij werken actief mee aan de uitvoering van deze bewonersinitiatieven.

In 2016 is door uw raad een positief besluit genomen over de burgerbegroting 2017/2018 voor de EOP’s Emmerhout en Nieuw- Dordrecht. Bevorderen positieve beeldvorming over De uitkomsten van de evaluatie Marketing Emmen is op 30 november de gemeente Emmen als aantrekkelijke 2016 in een informatiebijeenkomst met de gemeenteraad gedeeld. werk-, woon- en leefgemeente. Marketing Emmen heeft in positieve zin bijgedragen aan het bevorderen van de positieve beeldvorming. Uit het onderzoek komt naar voren dat ook de centrum-vernieuwing hier een belangrijke rol in heeft gespeeld Optimalisatie van de dienstverlening over de drie contactkanalen:

o verhogen klantvriendelijkheid aan De dienstverlening over de 3 contactkanalen worden periodiek gemeten de balie door inzet hostmanship; en kreeg voor het jaar 2016 een 8,6 als eindoordeel.

o betere telefonische bereikbaarheid, Van de ondervraagde bellers geeft 93% aan ‘snel’ iemand aan de lijn te vermindering telefoonverkeer; krijgen en een korte wachttijd te hebben gehad.

o inwoners meer gebruik laten maken De eenvoud om zaken digitaal te regelen krijgt een 7,6. van het digitale kanaal (de website); De gebruiksvriendelijkheid van de website krijgt een 7,2.

Tevredenheidsmetingen meldingen van Er is nog geen tevredenheidsmeting ingevoerd. individuele burgers en EOP’s invoeren.

Behouden en aantrekken van inwoners, Stichting Marketing Emmen draagt hier middels diverse campagnes in bedrijven en studenten. positieve zin aan bij. De resultaten van deze inzet zijn met uw raad gedeeld in een informatiebijeenkomst 30 november jl.

Daarnaast is er met de Centrumvernieuwing volop gewerkt aan het zijn van een aantrekkelijke gemeente voor zowel inwoners, bedrijven en studenten.

Voldoen aan de eisen van het Naar verwachting wordt aan alle eisen van het toezichtskader voldaan. Toezichtskader Interbestuurlijk toezicht.

3.2 Economie en werkgelegenheid

Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 bedrijven in de regio. Tevens draagt het lectoraat bij aan De Kadernota Economie heeft ook in 2016 richting een versteviging van het HBO in Emmen. gegeven aan de uitvoering van de diverse activiteiten. Eind oktober is de nieuwe Kadernota Economie door de MKB vriendelijkste gemeente raad vastgesteld. De gemeentelijke inzet over de afgelopen jaren om de dienstverlening naar het MKB te verbeteren heeft begin Vierkant voor Werk november geresulteerd in de uitverkiezing van de Begin juli 2016 heeft de commissie Vollebregt-Alberda gemeente Emmen door MKB Nederland tot ‘MKB van Ekenstein het rapport ‘Voor een sterke en vriendelijkste gemeente van Drenthe’. innovatieve regio Vierkant voor Werk’ opgeleverd. De Vierkant voor Werk regio (Emmen, Hoogeveen, Naast dit resultaat is Emmen van de 32 grootste Coevorden en Hardenberg) gaat langdurig gemeenten in Nederland, na Apeldoorn, op de tweede samenwerken om de economische structuur van deze plaats geëindigd. Met onverminderde inzet zullen we de regio te versterken. Daartoe is een samenwerkings- komende jaren onze dienstverlening aan het MKB overeenkomst getekend. voortzetten en daar waar mogelijk verbeteren. De waardering over onze MKB dienstverlening is afkomstig De bevindingen van de commissie leggen de basis om de van MKB ondernemers binnen en buiten Emmen. komende jaren nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio. De Arbeidsmarkt- en participatiebeleid uitwerking van enkele speerpunten is reeds gestart zoals Het centrale thema van het gemeentelijk programma management rondom kansrijke clusters als arbeidsmarktbeleid is ‘werk, werk, werk’. We hebben het HTSM1, groene chemie/BBE, Olie & Gas en Transport & afgelopen jaar een samenhangend beleid gevoerd Logistiek. De Program Board die verantwoordelijk is waarin economie, onderwijs en sociale zekerheid elkaar voor de strategie van de regio en onder meer het weten te vinden. uitvoeringsprogramma bewaakt en ontwikkelagenda’s samenbrengt, is geïnstalleerd en actief. Met de invoering van de Participatiewet staan gemeenten voor de uitdaging mensen met en zonder De in oktober door de raad vastgestelde kadernota arbeidsbeperkingen te laten werken naar vermogen. Economie 2016 heeft de aanbevelingen van de Waar we in 2015 het beleid hebben vastgesteld, zijn we commissie overgenomen. Na de zomerperiode is gestart in 2016 concreet aan de slag gegaan om de verbinding met het opstarten van programmamanagement rondom tussen aanbod en vraag tot stand te brengen. Een HTSM, Olie & Gas en Transport & Logistiek. Opgestarte belangrijke les uit 2016 is dat niet alleen uitstroom uit concrete acties om het HTSM cluster op te bouwen zijn de uitkering centraal staat. Het ontwikkelen en de gemeentelijke steun aan Stenden voor de opbouw van begeleiden van de participatiedoelgroep naar het door een lectoraat Smart Manufacturing en Cyber Security. de werkgever gewenste niveau wordt van groter belang om de match tussen vraag en aanbod nu en in de Daarnaast is gemeentelijke steun verleend aan het toekomst te laten slagen. In programma 9, Sociaal Fieldlab Added, waarin een Smart Industry Incubator en domein, wordt hier tevens op in gegaan. een Shared Smart Factory worden ingericht, waar MKB bedrijven met onderzoek-, test- en productievragen ten Ruimtelijke Economische structuurvisie aanzien van technologische innovaties terecht kunnen. Emmen-centrum Het afgelopen jaar heeft de gemeente Emmen samen HBO Stenden Hogeschool, vestiging Emmen met ondernemersvereniging Vlinderstad het proces Het belang van een volwaardige en sterke hogeschool opgestart om te komen tot een nieuwe integrale visie op met een breed opleidingenpakket is voor Emmen en de Emmen - centrum. Hierbij was sprake van een gedeeld regio groot. Het biedt kansen voor onze jongeren om een opdrachtgeverschap. In 2016 hebben met alle opleiding op een hoog niveau te volgen. De band stakeholders verschillende bijeenkomsten versterken met de regionale arbeidsmarkt is ook één van plaatsgevonden. Verder zijn er algemene bijeenkomsten de speerpunten van de hogeschool. geweest waarbij iedereen welkom was. Deze bijeenkomsten hebben geleid tot een integrale koers De gemeente heeft middelen ter beschikking gesteld voor het centrum. In het voorjaar van 2017 zal de waardoor Stenden het lectoraat HTSM kan opstarten. In nieuwe visie en bijbehorend uitvoeringsprogramma 2017 zal aanvullend cofinanciering worden geregeld en worden voorgelegd aan de raad. zal het onderwijsprogramma worden opgestart. Het lectoraat HTSM draagt bij aan de gewenste versterking Biobased Economy / Groene chemie en verbinding van het techniekonderwijs met de HTSM De ontwikkeling van Biobased Economy (BBE) in Zuidoost Drenthe, die specifiek verbinding legt tussen 1 High Tech Systemen en Materialen. Eén van de landelijke topsectoren 11

de sectoren chemie, landbouw, agrofood, tuinbouw- en Daarnaast is in de raad het Toeristisch Beleidskader uitgangsmaterialen is één van de kansrijke sectoren voor Zuidoost Drenthe/BOCE vastgesteld. Dit beleidskader is deze regio. een start om te komen tot een verdergaande regionale en grensoverschrijdende samenwerking op het terrein In november 2016 is het Bedrijfsnetwerk Groene van de vrijetijdseconomie. De samenwerking binnen Chemie Drenthe van start gegaan. Er is een plan Community of Practice 2.04 (kennis en ontwikkeld gericht op het tot stand brengen van een innovatieontwikkeling) samen met Duitsland is een campus en een test- c.q. pilotomgeving op het gebied goed voorbeeld. van (bio)polymeren op het Emmtec terrein. Drie bedrijven zullen hierin de lead nemen. Tevens zijn we begonnen met een oriëntatie op een verbeterde samenwerking op het terrein van promotie, Op het gebied van projectontwikkeling heeft de marketing en informatievoorziening met diverse Aanjaagorganisatie Groene Chemie ondersteuning partijen in Drenthe waaronder Stichting Promotie geboden aan met name de innovatieve projecten Emmen, Stichting Marketing Regio Emmen, Marketing BioPET1002 , ontwikkeling van Emmen tot PHA regio3, Drenthe en het Recreatieschap. In samenwerking met de biocomposiet golfplaten, de plantpaal en een Provincie Drenthe is gestart met de beleidsvisie fietsenstalling van biocomposieten. In het kader van Bargerveen. De afronding daarvan vindt in 2017 plaats. business development zijn 5 bedrijven geholpen bij hun bedrijfs(innovatie)plannen. Wildlands is eind maart geopend en heeft in het eerste jaar ruim 1,3 miljoen bezoekers gerealiseerd. Het nieuwe incubator gebouw voor startende bedrijven c.q. spin-off’s van bestaande bedrijven op het Emmtec Vitaal Platteland terrein is inmiddels operationeel. Onze rol als Ter versterking van de plattelandseconomie is gemeentelijke overheid blijft het bevorderen en initiëren geïnvesteerd in de toeristische infrastructuur langs de van ontwikkelingen en het stimuleren en/of leggen van nieuwe vaarverbinding. De provincie verstrekte uit het kansrijke verbindingen en het ontzorgen van bedrijven. Provinciaal programma ‘Vitaal Platteland Mede door onze lobby inzet in Brussel hebben geconcentreerde aanpak’ cofinanciering voor de 7 bedrijven uit Emmen die actief zijn in de biobased uitvoering van Bruisend Nieuw Amsterdam. Met het oog economy een vereniging opgericht. Deze vereniging op de digitale bereikbaarheid in het buitengebied van partcipeert nu actief in het Europese Biobased Emmen is een burgerinitiatief gestart om de Industries Consortium. belangstelling voor glasvezel te inventariseren.

Toerisme & recreatie Dit sluit aan bij VerbindDrenthe. Dit initiatief wordt de Het Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021 is in komende jaren voortgezet. december 2016 door de raad vastgesteld. Daarmee is de De Lokale Ontwikkelingsstrategie voor het LEADER basis gelegd voor de inzet op het terrein van de gebied Zuidoost Drenthe is in werking getreden. De vrijetijdseconomie voor de komende jaren. Kenmerken eerste subsidietender is begin 2016 opengesteld. De van dit beleidskader zijn de vijf iconen : Wildlands, Lokale Actiegroep adviseerde over de ingediende Veenvaart, Bargerveen, Geopark Hondsrug en Emmen- aanvragen. De provincie verstrekt mede namens de centrum. We steken daarbij in op een diversiteit van deelnemende gemeenten de subsidie. Onze eerste aanbod van hoge kwaliteit zowel qua beleving voor de jaarlijkse bijdrage is aan de provincie uitbetaald. toeristen als voor het woonklimaat van onze inwoners. De uitvoering van het meerjarig ‘Innovatieprogramma Landbouw Veenkoloniën 2012-2020’ is ook in 2016 ter hand genomen. Het doel is om een duurzame en vitale agrosector in de veenkoloniën te realiseren. Inzet is gepleegd om de ontsluiting van de benodigde innovatiebudgetten te laten verbeteren door het Rijk.

Werkgelegenheid De werkloosheid daalde van 15,6 % in januari naar 12,3 % in december. De werkloosheid in Emmen daalde sneller dan in de provincie Drenthe. De daling in Emmen was 21% tegenover een daling van18 % in Drenthe.

4 Een community of practice is een netwerkvorm die uitgaat van 2 Een volledig biobased geproduceerde drinkfles. het delen van kennis, samenwerking en netwerkvorming. 3 Een familie van biologisch afbreekbare plastics. 12

De werkloosheid in de rest van Nederland daalde groeien naar het landelijk werkloosheidsgemiddelde minder snel dan in Emmen (12,5 % daling in Nederland komt daarmee dichterbij. versus 21 % daling in Emmen). We blijven daar waar mogelijk inzetten op activiteiten die een bijdrage leveren aan behoud en verdere toename Per december 2016 is de werkloosheid in Nederland van werkgelegenheid. 9,8% versus 12,3% in Emmen, een verschil van 2,5%. Het streven vanuit Vierkant voor Werk om toe te

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan Robuuste en evenwichtige economische Begin juli heeft de commissie Vollebregt-Alberda van Ekenstein het structuur rapport ‘Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk’  Versterking bestaande krachtige en opgeleverd. kansrijke sectoren De bevindingen van deze commissie leggen de basis om de komende  Vergroening van de economie jaren nog intensiever dan voorheen te werken aan economische structuurversterking in de regio Emmen. Voor de bedrijvenregeling zijn inmiddels middelen toegezegd vanuit onder meer Rijk en Provincie, ook heeft uw raad in de begroting 2017 uit eigen middelen een bedrag van € 2,2 miljoen beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn een belangrijke stap om bedrijfsinvesteringen in de regio nog beter te kunnen faciliteren.

Aan de doorontwikkeling van de arbeidsmarktregio Drenthe is verder gewerkt. De werkgeversdienstverlening is verder geoperationaliseerd en doorontwikkeld. De arbeidsmarktregio wordt ondersteund door het afgelopen jaar opgerichte programmabureau.

De visie Smart Energy Region Emmen-Haren is december 2016 in uw raad vastgesteld. Voor het uitvoeringsproject Lokale energiecoöperaties en smart grid is inmiddels subsidie toegekend in het kader van Interreg B North Sea Region programma. Voor het project Grensoverschrijdend Windpark (het andere uitvoeringsproject) is een subsidieaanvraag in voorbereiding in het kader van het Horizon 2020 Innovatieprogramma van de Europese Commissie. Wervende productieomgeving In nauw overleg met alle betrokken stakeholders zoals winkeliers,  Krachtige centrumfunctie, wervende horeca en vastgoedeigenaren zijn het afgelopen jaar stappen gezet om te winkelcentra en bedrijventerreinen komen tot de Omgevingsvisie Emmen Centrum.  Vitale glastuinbouwgebieden  Vitaal platteland De uitgifte van bedrijventerreinen trekt ten opzichte van voorgaande jaren aan. Logistiek dienstverlener Hartman Expeditie uit Zuid-Holland vestigt zich in Emmen en heeft daartoe 3 hectare gekocht op bedrijventerrein de Tweeling. Het bedrijf verwacht te gaan groeien wat een bijdrage levert aan de werkgelegenheid in onze regio.

De Structuurvisie Zonneakkers Emmen heeft geresulteerd in vergunningverlening voor een zonneakker van 19 hectare in het Rundedal. De VPB Emmen heeft toestemming ontvangen voor de ontwikkeling van een zonneakker van circa 35 hectare op Oranjepoort. Voor de ontwikkeling van een zonneakker van 9 hectare aan de Pitrus in het Rundedal is in december een omgevingsvergunning ingediend.

De Stimuleringsregeling Revitalisering Landbouw Emmen heeft geresulteerd in een subsidieverlening aan een tuinbouwondernemer. Er zijn twee tenders uitgeschreven om uitvoering te geven aan LEADER, het Europese subsidieprogramma, wat bijdraagt aan ontwikkeling van plattelandsgebieden.

Aantrekkelijk ondernemingsklimaat Economische initiatieven zijn door het gemeentelijk  Versterking ondernemingsklimaat accountmanagement voortvarend opgepakt. Een voorbeeld hiervan is de vestiging van Hartman Expeditie en Fiby Products in Emmen. Florerende kennis- en netwerkeconomie Het succesvolle Biobased Event in combinatie met het 3DprintEU  Ruimer aandeel van kennisintensieve congres op 22 september jongstleden trok meer deelnemers en sectoren bedrijven dan voorgaande jaren.  Ruimer aandeel van regionaal Door vestiging van het biocomposieten bedrijf Fiby Products wordt belangrijke sectoren naast extra werkgelegenheid het groene chemie cluster in Emmen verder versterkt met kennis, nieuwe producten en innovaties. De realisatie van een innovatielab in Emmen, vergelijkbaar met die in Zwolle, start februari 2017, is een feit. Eveneens wordt gewerkt aan Sustainable Materials Business Campus samen met bedrijven, GreenPAC/Stenden en Provincie. Economische promotie; ruime De promotiefilm waarin Emmen op economisch gebied voor het bekendheid van Emmen bij ondernemers, voetlicht wordt gebracht wordt inmiddels in onder meer consumenten en toeristen acquisitietrajecten gebruikt. Deze promotiefilm is in samenwerking  Meer differentiatie in tussen gemeente Emmen en Stichting Marketing Regio Emmen tot werkgelegenheid door meer stand gekomen. toeristische overnachtingen en dagtochten Er zijn door de komst van Wildlands wel meer toeristische  Een grotere koopkrachtbinding en overnachtingen gerealiseerd maar minder dan begroot. Zie daarvoor –toevloeiing programma 10. Een sterk toeristisch totaalproduct Het ‘Beleidskader vrijetijdseconomie 2017-2021’ is in december Emmen vastgesteld door de raad. In samenwerking met de Provincie Drenthe  Versterking en economisch uitnutten wordt de beleidsvisie Bargerveen voorbereid. van het toeristisch totaalproduct Wildlands Adventure Zoo begint steeds duidelijker zijn vruchten af te Emmen werpen voor Emmen.

3.3 Veiligheid

Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016 Het afgelopen jaar kwam de woonoverlast in een deel Onder invloed van ontwikkelingen buiten Nederland is van Angelslo nadrukkelijk op de agenda. Samen met het thema radicalisering nadrukkelijk op de bestuurlijke bewoners is getracht om de overlast vanuit één woning agenda van de gemeente Emmen gekomen. Het thema terug te dringen. Het betreffende pand is in verband met ‘mensen met verward gedrag’ heeft eveneens het een brand tijdelijk gesloten. Steeds duidelijker wordt dat afgelopen jaar meer bestuurlijke aandacht gekregen. de wijk Angelslo te kampen heeft met meerdere vraagstukken en een samenhangende aanpak nodig is Op Drentse schaal wordt gewerkt aan het tot stand vanuit verschillende beleidsterreinen. brengen van een 24-uurs opvang via de spoedpoli en het passend vervoer van personen met verward gedrag. Op Vanuit diezelfde wijk is een aantal succesvolle lokaal niveau zijn gesprekken met de initiatieven gestart op het gebied van jeugdactiviteiten. woningbouwcorporaties gestart en zal met de De stichting Catch heeft al een bereik van ca. 200 gebiedsnetwerken gezocht worden naar passende jeugdigen. In Emmerhout is InspireNation eind van dit maatregelen om overlast in wijken en dorpen te jaar gestart. verminderen. In 2016 is Veilig Thuis Drenthe (VTD) voor een half jaar Uit de Veiligheidsmonitor 2015 blijkt dat de gemeente (mei t/m november) onder verscherpt toezicht komen te Emmen met 12,4% het laagste percentage slachtoffers staan. VTD heeft een groot aantal structurele van één of meer delicten kent. Landelijke media melden verbeterpunten doorgevoerd. Met de extra inzet is het daarop ‘Emmen de veiligste gemeente van Nederland’. gelukt om de wachtlijst voor onderzoek weg te werken. Dit alles resulteert in een beter zicht op veiligheid. Fysieke/Externe Veiligheid De Veiligheidsregio Drenthe heeft ook het afgelopen jaar Verkeersveiligheid o.a. geïnvesteerd in de fysieke/externe veiligheid van het Bij het verbeteren van de verkeersveiligheid is de Emmtec –terrein. Begin 2016 is voor het merendeel van betrokkenheid van bewoners en ondernemers vergroot. de bedrijven op het Emmtec-terrein het bevoegd gezag Zo hebben Nieuw-Amsterdam, Erica en Schoonebeek van de gemeente Emmen overgedragen aan de provincie een ‘eigen’ centrumplan gemaakt om de veiligheid en Drenthe. leefbaarheid te verbeteren. Op de Vaart ZZ in Nieuw- Amsterdam zijn de werkzaamheden inmiddels In het afgelopen jaar is eveneens uitvoering gegeven aan begonnen. Met het EOP budget kunnen (kleinschalige) het integrale handhavingsproject Octopus. Naast de lokale initiatieven worden gerealiseerd. Ook kan Veilig bestaande thema’s zoals horeca, kamerbewoning en Verkeer Nederland bewoners helpen met het arbeidsuitbuiting is aandacht besteed aan de kleine organiseren van buurtacties om de verkeersveiligheid in woonwagencentra. De samenwerking met Politie, de buurt te verbeteren. brandweer, OM, Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC), belastingdienst en FIOD geeft meerwaarde bij o.a. de integrale aanpak van de georganiseerde (ondermijnende) criminaliteit.

Sociale veiligheid In 2016 is gewerkt aan een sociale gebiedsagenda. De gebiedsagenda’s vormen de basis voor passende zorg-/ hulpverleningen, probleemgerichte interventies in combinatie met het leveren van maatwerk in wijken en dorpen.

De vernielingen in de oude dierentuin hebben geleid tot verontwaardiging in de Emmense samenleving. Het daarop volgende onderzoek heeft geresulteerd in aanhoudingen en passende maatregelen variërend van taakstraffen, reclasseringstoezicht en haltafdoeningen.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan FYSIEKE / EXTERNE VEILIGHEID Emmen is een bruisende gemeente, met Met alle festiviteiten in Emmen zoals de opening van Wildlands en het veilige (grote) evenementen, waardoor Atlas Theater is er sprake van sfeervolle en bruisende activiteiten die een aantrekkelijk vestigingsklimaat blijft bijdragen aan een goed vestigingsklimaat. Alle activiteiten in wijken en bestaan voor nieuwe en bestaande dorpen kunnen plaatsvinden door juiste inzet van politie en bedrijven toezichthouders. Daarnaast bevorderen wij een veilige openbare ruimte door meer inzet van BOA’s in wijken en dorpen. Samen met de ondernemersverenigingen dragen we zorg voor actuele keurmerken veilig ondernemen voor bedrijventerreinen. Het geheel draagt bij aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Een actief fysiek/extern veiligheidsbeleid De samenwerking met de Veiligheidsregio Drenthe (VRD) loopt goed. De betrokken functionele afdelingen en de VRD weten elkaar goed te vinden. Hierdoor is de fysieke/externe veiligheid in een vroeg stadium geborgd. Het huidige niveau van brandweerzorg in De VRD levert in 2016 hetzelfde niveau aan brandweerzorg. De stand houden brandweer bereikt in 80% van de prioriteit 1-alarmeringen binnen de vastgestelde norm de locatie. Crisismanagementorganisatie borgen en De crisismanagementorganisatie is goed geborgd en wordt door een actueel houden actief beleid m.b.t. opleiding en training actueel gehouden. Het huidig niveau van De integrale aanpak van toezicht en handhaving aangevuld door een vergunningverlening en de toezicht- en vergunning systematiek waarin geprioriteerd wordt op veiligheid en handhavingstaak van de gemeente borgen naleefgedrag functioneert naar tevredenheid. E.e.a. wordt volgens planning uitgevoerd. SOCIALE VEILIGHEID Veilige woon- en leefomgeving o.a. door Veilig Thuis Drenthe heeft i.v.m. het verscherpt toezicht een groot verbeterde aanpak van de problematiek aantal verbeterpunten doorgevoerd. De meldcode wordt beter ‘achter de voordeur’ uitgevoerd. Er bestaan zorgen over het grote verschil tussen aantal politiemutaties huiselijk geweld en aantal vervolgens door Hulp-OvJ opgemaakte Risicotaxatie formulier Huiselijk Geweld (RiHG’s) voor huisverboden. Minder geweld en stabiliseren van het De daling van het geweld lijkt door te zetten. We zien een stijging van aantal woninginbraken het aantal woninginbraken in Emmen Oost. We hebben preventieprogramma’s ingezet en gaan met de politie bezien welke aanvullende maatregelen we kunnen treffen. Tegengaan hennepteelt Wij blijven inzetten op het tegengaan van hennepteelt. We zien echter dat de criminele organisaties steeds meer op zoek gaan naar kwetsbare inwoners. Bij de uitvoering van ons beleid houden wij daar rekening mee. Terugdringen alcoholgebruik onder Het preventie- en handhavingsplan wordt uitgevoerd. Op basis van de jongeren < 18 jaar uitkomsten van de 0-meting gaan wij gerichte preventie activiteiten inzetten naar ouders, horeca en sportverenigingen. VERKEERSVEILIGHEID Minder verkeersdoden en In Drenthe kwamen in 2016 zesentwintig mensen om het leven bij verkeersslachtoffers. verkeersongevallen. Twee minder dan het jaar daarvoor. In Emmen vielen er, net als in 2015, twee verkeersdoden. Het hoge aantal verkeersdoden 16 in Zuidoost Drenthe baart zorgen. Gezamenlijk met onze buurgemeenten zal gekeken worden of en op welke wijze dit teruggedrongen kan worden. Waar nodig betere verkeersveiligheid Met het actieprogramma Drents Verkeersveiligheid label helpen we de rond scholen. scholen om de veiligheid te verbeteren. De verkeersouders van de drie basisscholen in Zwartemeer hebben we ondersteuning geboden, bij een succesvolle gedragscampagne die ouders moet wijzen op hun verantwoordelijkheden.

3.4 Onderwijs en jeugd Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Onderwijsachterstandenbeleid arrangementen op maat kunnen ze veelal de De eerste voorscholen zijn in 2016 gerealiseerd. De onderwijsroute weer oppakken. Er is veel aandacht gezamenlijke schoolbesturen, Stichting Peuterwerk en besteed aan de basis- en ondersteuningsmogelijkheden Stichting OKCE hebben hiervoor een uitvoeringsplan op de scholen zelf. In 2017 zal dat ook met name opgesteld dat doorloopt tot juni 2018. Dit vanuit de doorontwikkeld worden. Het SWV 22.02 heeft in de ambitie dat alle peuters (2,5 tot 4 jaar) een aanbod laatste maanden 2016 vooral aandacht besteed aan de krijgen voor voorschoolse educatie. Elke voorschool is doorlopende lijnen PO en VO. POVO-overleg is in volle verbonden aan een basisschool waardoor het mogelijk is gang over dit onderwerp. onderwijs en educatie goed op elkaar af te stemmen. De dagelijkse leiding van de voorschool ligt in handen van Techniek en loopbaanoriëntatie de locatieleider van de basisschool. Aan de kwaliteit van De Begeleidingsgroep Techniekpact heeft tot doel te de voorscholen is gewerkt door pedagogisch komen tot kiezen, leren en werken in de techniek, medewerkers te scholen (o.a. cursussen voor taalniveau vooruitkijkend op de enorme vervangingsvraag die er op 3F), inzet HBO-ers op de groep en door het ontwikkelen de regio af komt. Scholen hebben zich verenigd in een van een kindvolgsysteem. begeleidingsgroep Techniekpact waaraan scholen van PO, VO, MBO en HBO samen deelnemen met afdelingen Lokaal onderwijsbeleid (PO) economie van de gemeenten van de AMRD, In 2016 zijn, in overleg met de schoolbesturen voor vertegenwoordigers van de brancheorganisaties Metaal primair onderwijs, de speerpunten voor het lokaal en Electro en provincie. Onder voorzitterschap van de onderwijsbeleid (PO) bepaald. Dat zijn: 1) Het Jonge gemeente Emmen en ter voorbereiding op de plannen Kind, 2) Passend Onderwijs, 3) Toekomstbestendig voor Vierkant voor Werk. De doorgaande lijn VO en Onderwijs en 4) Brede Ontwikkeling. Bij het eerste MBO staat wat betreft techniek hoog op de agenda. thema ligt de nadruk op het realiseren van de voorscholen en het verhogen van de kwaliteit van Schoolbestuurlijke taak openbaar basisonder- educatie en onderwijs voor het jonge kind. Bij het wijs tweede thema staat de afstemming tussen onderwijs en In 2016 is uitvoering gegeven aan de nieuwe de jeugdzorg centraal. Bij thema 3 zal een integraal onderwijsvisie ‘Duurzaam en sterk de toekomst meerjaren huisvestingsplan worden ontwikkeld en tegemoet’. Vanaf 1 augustus 2016 werken alle scholen in thema 4 richt zich op het vergroten van de clusters, waarbij ieder cluster wordt aangestuurd door ontwikkelingskansen van kinderen door een breed en een directeur. Op alle locaties is een locatieleider gevarieerd aanbod van activiteiten, binnen en buiten aanwezig als eerste aanspreekpunt. Deze nieuwe schooltijd. werkwijze is ontwikkeld vanwege de daling van het aantal leerlingen in deze regio. Door in grotere Lokaal onderwijsbeleid (VO en MBO) eenheden (clusters) te werken, benutten we de Voortijdig schoolverlaten beschikbare middelen en expertise maximaal. In 2016 hebben diverse projecten en pilots geleid tot een Samenwerking binnen de clusters bevordert de forse terugdringing van voortijdig schoolverlaten. kwaliteitsontwikkeling van het openbaar basisonderwijs. Daarnaast is de doelgroep verbreed en worden er ook activiteiten ontwikkeld voor jongeren van 16 tot 23 jaar in een kwetsbare positie (VSO, PRO, Entreeonderwijs), voor wie een startkwalificatie niet haalbaar is. Emmen is hiervoor in Zuidoost Drenthe RMC-contactgemeente geworden en het Drenthe College contactschool. Diverse partijen, zoals Werk en Inkomen, RMC en CJG werken nauw met elkaar samen om maatwerk te leveren, regelruimte te vinden en hardnekkige knelpunten aan te pakken.

Passend Onderwijs Het Passend Onderwijs VO (Samenwerkingverband 22.02) heeft zich bezig gehouden met het (succesvol) terugdringen van het aantal (langdurig) thuiszittende leerlingen. Door in te zetten op (tussen- of plus-)

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan ONDERWIJS EN JEUGD Alle kinderen in de gemeente Emmen hebben optimale ontwikkelingskansen; door: Een kwalitatief hoogwaardig aanbod van Alle aanbieders van voorschoolse educatie werken met een erkend VVE- voorschoolse educatie. programma, bijna alle pedagogisch medewerkers zijn geschoold op 3F- taalniveau en er werken meer HBO-ers op de groep. De inspectie beoordeelde het aanbod in 2016 als voldoende. Meer jongeren met een startkwalificatie. Het aantal voortijdig schoolverlaters in het schooljaar 2015/2016 is 303. De regio Zuidoost scoort ruim binnen de norm die het ministerie heeft gesteld. Het knelpunt ligt bij het entreeonderwijs en basis beroeps. Dat is ook de landelijke trend. Het VO, het MBO, het ministerie en de gemeenten zijn volop op zoek naar verbetering van de route onderwijs naar arbeidsmarkt. Onderwijs op maat en dichtbij te bieden. Emmen beschikt over een gevarieerd onderwijsaanbod en een grote scholendichtheid. De demografische ontwikkelingen en de moeite om het dure techniekonderwijs (VMBO profielen en keuzedelen MBO) te kunnen blijven aanbieden, maakt samenwerking noodzakelijk. In 2016 ontstaat de eerste aanzet tot verkenning en afstemming van het totale aanbod in de regio Kwalitatief goede doorlopende leerlijnen Met het ontwikkelen van de voorscholen, gekoppeld aan elke tussen voorschool, primair onderwijs en basisschool, lopen wij in Emmen voorop. De komende tijd zullen we voortgezet onderwijs. aan de slag gaan om doorlopende leerlijnen verder te ontwikkelen. Afstemming is daarin de eerste stap. Een goede aansluiting tussen onderwijs Emmen stuurt het Techniekpact in de AMRD aan. Alle schoolsoorten en de arbeidsmarkt. buigen zich over de doorlopende leerlijn techniek en de matching met het bedrijfsleven. De komende jaren komen er 6200 vervangingsvragen op dit terrein. In het Entree- en Pro- en VSO onderonderwijs worden leerlingen gecoacht richting arbeidsmarkt en worden werkgevers bij vragen ondersteund. Het realiseren en faciliteren van Ondertussen zijn er 11 voorscholen gerealiseerd. Dit verloopt volgens kindvoorzieningen voor opvang, het nieuwe uitvoeringsplan. Dit is een eerste aanzet richting de onderwijs en opvoedondersteuning van ontwikkeling van kindcentra. kinderen van 0 tot 12 jaar. Alle kinderen in de gemeente Emmen hebben optimale ontwikkelingskansen; door: Een kwalitatief hoogwaardig aanbod van Dit aanbod is op orde. Er wordt gewerkt met erkende VVE- voorschoolse educatie. programma’s, uitgevoerd door gekwalificeerde medewerkers.

Kinderen en jongeren hebben de Gaat in 2017 starten in afwachting van het defintieve advies van de mogelijkheid om actief te participeren; JongerenAdviesraad door: Het stimuleren van de Start Jimmy’s in voorjaar 2017 jongerenparticipatie. Meer evenementen voor en door jongeren Start Jimmy’s in voorjaar 2017

3.5 Bouwen, wonen en milieu Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Omgevingswet Ladder van Duurzame Verstedelijking Op 1 juli 2015 heeft de Tweede Kamer en op 16 februari In 2012 is de (rijks) Structuurvisie Infrastructuur en 2016 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de Ruimte (SVIR) vastgesteld. Met deze vaststelling werd Omgevingswet. De inwerkingtreding van de de “Ladder voor Duurzame Verstedelijking” (voorheen Omgevingswet staat gepland voor begin 2019. Doel van SER ladder) vigerend (via het Besluit ruimtelijke de wet is dat procedures binnen het omgevingsrecht ordening). Het doel van de ladder is een goede eenvoudiger worden mede door minder regels, de ruimtelijke ordening door optimale benutting van de onderzoekslasten worden beperkt en de digitale ruimte in stedelijke gebieden. De ladder legt een beschikbaarheid verbetert. motiveringseis op bij nieuwe stedelijke ontwikkelingen.

De gemeente participeerde in 2016 op landelijk, De ladder krijgt zijn beslag in de Omgevingswet. regionaal en lokaal schaalniveau aan congressen, pilots Aangetoond moet worden dat een nieuwe stedelijke en denktanks. De gemeente heeft zich op een pro-actieve ontwikkeling voorziet in de regionale behoefte. Als de wijze een voorloperspositie in de regio weten te regionale behoefte niet kan worden aangetoond dan is verwerven. De invloed van de komst van de een beoogde ontwikkeling niet mogelijk. Uitspraken van Omgevingswet op de gemeente heeft verder vorm de Raad van State vragen om een grotere aandacht van gekregen. De volledige impact is (nog) niet te overzien, onze gemeente voor de Ladder voor Duurzame omdat veel wetgeving nog niet gereed is. Verstedelijking.

De C-discussie van december 2015 (actieplan Fysieke De voorbereidingen voor een Structuurvisie Keten) past binnen het stelselwijziging van de Deprogrammeren Woningbouw zijn gestart, met als Omgevingswet. De C-discussie kent verbetertrajecten doel om de beschikbare plancapaciteit terug te brengen. voor korte en lange termijn. De korte termijn acties De in voorbereiding zijnde Structuurvisie Delftlanden, hebben in 2016 vorm en richting gekregen en de lange waarin de toekomstige plancapaciteit voor de termijn meegenomen in de invoering van de Delftlanden wordt bepaald, houdt nauw verband met de Omgevingswet. De opgenomen acties zijn deels afgerond Ladder voor Duurzame Verstedelijking. en zijn in voorbereiding: Wonen 1) plan van aanpak actueel toetsingskader 2017 loopt, Op 1 juli 2015 is de Woningwet 2015 in werking opleverdatum 1 februari 2017; getreden. Deze wet leidt tot een nieuwe werkelijkheid in 2) flitsvergunning, is tijdig afgerond voor “bouwen”; de relatie gemeente, corporaties en 3) versnelde vergunningverlening en versnelde huurdersorganisaties. De wet verplicht corporaties zich ruimtelijke advisering, tijdig afgerond, vervolgactie meer te richten op hun kerntaak: het huisvesten van de wordt voorbereid; laagste inkomensgroepen. Gemeenten krijgen met de 4) reisgids en voorbereiden bedrijvenloket loopt nog; Woningwet een stevige regisserende rol. De wet geeft 5) ontheffingenbeleid, afgerond, continu proces; huurderorganisaties een positie bij het maken van 6) implementatie versnelde project initiatief prestatieafspraken. Het Nieuw Lokaal Akkoord (NLA) is beoordeling, afgerond. al in de geest van de Woningwet 2015 opgesteld.

Omgevingsvisie Emmen-centrum Het NLA wordt jaarlijks geactualiseerd met concrete De gemeente en ondernemersvereniging Vlinderstad prestatieafspraken. In 2016 zijn de volgende stappen zijn gezamenlijk een proces opgestart om te komen tot gezet: een nieuwe visie op het centrum. Beide partijen hebben • Met Lefier, Domesta en Woonservice en hun zich bij de start van het proces verbonden aan de nieuwe huurdersorganisaties zijn prestatieafspraken visie, door gezamenlijk voor het opdrachtgeverschap te gemaakt. Deze afspraken dragen bij aan de tekenen. uitvoering van het Lokaal Akkoord 2016-2020. • De Groninger en Drentse gemeenten hebben de Gedurende het jaar zijn de vraagstukken voor Emmen woningmarktregio Groningen-Drenthe gevormd. De centrum benoemd, zijn de antwoorden geformuleerd op vorming van de woningmarktregio is gedaan op de gestelde vragen en is uiteindelijk de gezamenlijke grond van de Woningwet 2015. De visie opgesteld. Hiervoor zijn per fase met de betrokken woningmarktregio legt het werkgebied van de stakeholders (waaronder de raad) bijeenkomsten corporaties vast. georganiseerd. Het resultaat is een integraal gedragen koers voor het centrum.

• Samen met de corporaties is een de uitstoot t.o.v. 2012 en naar een CO2 neutraal Emmen woningmarktonderzoek uitgevoerd. De resultaten in 2050. De voorbereidingen voor de herijking van de dienen als onderbouwing voor de actualisatie van de Energienota zijn opgestart. De aandachtpunten uit de woonvisie 2012-2017. door de raad aangenomen motie worden daarin meegenomen. Woonbedrijf/Woonschepenhaven De herstructurering van de kleine woonwagencentra is Na vaststelling van de structuurvisie zonneakkers in afgerond en de bewoners van de 25 nieuwe woningen 2015 heeft het steunpunt Zonneakkers intensief overleg hebben de sleutel gekregen. Het opzetten van een gevoerd met ontwikkelaars, bedrijven, particulieren en vastgoedexploitatie voor het woonbedrijf is verder vertegenwoordigers van de Erkende Overleg Partners. uitgewerkt. Een vastgoedexploitatie is nodig om de Resultaat is dat voor een zonneakker in het Rundedal eventuele overdracht naar de corporaties mogelijk te een vergunning is verleend en de SDE+ subsidie is maken of te kiezen voor een andere vorm van beheer. De beschikt. Inzet is om in 2017 deze zonneakker intentie is uitgesproken om het beheer en het daadwerkelijk te realiseren. onderhoud van de woonwagencentra in eigen handen te houden. Er is een verkenning gestart hoe om te gaan met de Woonschepenhaven aan het Dommerskanaal.

Statushouders Gemeenten hebben op grond van de Huisvestingswet de taak om statushouders woonruimte aan te bieden. Dat kan een zelfstandige (huur)woning zijn of een met meer mensen gedeelde woning. De gemeente moest in 2016 aan 246 statushouders woonruimte aanbieden. Voor de eerste zes maanden van 2017 is een taakstelling opgelegd om 82 statushouders te huisvesten. Hierover zijn afspraken gemaakt met de woningcorporaties Voor het gebied Oranjepoort heeft het college aan de Lefier, Domesta en Woonservice. Vereniging Parkmanagement Bedrijventerreinen

Emmen (VPB) toestemming verleend voor de Op 1 januari 2017 resteert formeel een aantal van 60 nog ontwikkeling van een zonneakker. Er worden te huisvesten statushouders. Informeel heeft de gesprekken gevoerd met marktpartijen over de gemeente aan haar taakstelling voldaan, omdat de ontwikkeling van andere zonneakkers. De benodigde gemeente in een tussenvoorziening te Eelde voorbereidingen om te komen tot zonneakkers is in statushouders heeft gehuisvest en voor het resterende 2016 gedaan. Realisatie zal in 2017 plaatsvinden. aantal zijn woningen gevonden.

Smart Energy Region Emmen Haren (SEREH) Milieuagenda De visiedocument Smart Energy Region Emmen-Haren De voorbereidingen om te komen tot een nieuwe is door de raad van de gemeente Emmen vastgesteld op Milieuagenda zijn gestart in 2016. De Milieuagenda 22 december 2016. De visie bevat ook een bevat de koers van de gemeente met betrekking tot de uitvoeringsprogramma waarbij 4 projecten zijn kwaliteit van de leefomgeving en dergelijke. Verwachte gedefinieerd. Voor de uitvoering van deze projecten behandeling in de raad is eind 2017. kijken we nadrukkelijk naar de Europese middelen en

ondersteuning. Voor het project ‘Energiecooperaties en Windenergie Smart Grid’ hebben we een Interreg 5 subsidie Structuurvisie Windenergie is vastgesteld conform de aangevraagd en ook toegekend gekregen van ongeveer tijdsplanning die afgesproken was met de provincie 700.000 euro inclusief eigen bijdrage in uren van Drenthe. De uitvoering van de Structuurvisie en de 300.000 euro. Het opstarten van dit project is in gang bijbehorende gedragscode is in september 2016 gestart gezet. Doorlooptijd 3 jaar. en loopt op schema. In eerste periode wordt het gebiedsproces georganiseerd en uitgevoerd en daarna Voor het project Grensoverschrijdend Windpark kunnen de initiatiefnemers de vergunningaanvraag bereiden we, samen met de partners (RWE, Enexis, indienen. Univé, Twente en Stadt Haren) een Horizon2020

aanvraag voor. Daarnaast hebben we stevig lobby Structuurvisie Zonneakkers gevoerd in Brussel bij de Europese Commissie om In 2012 is de Energienota Gemeente Emmen ruimte te zoeken binnen de Europese regelgeving zodat vastgesteld. In de nota wordt gestreefd naar een die de uitvoering van de projecten mogelijk maakt. vermindering van de CO2 uitstoot in 2025 met 25% van

Stimuleringsfonds Dorpen en Wijken In de voorbereidingen van de herijking is gewerkt aan Het Actieplan Stimuleringsfonds Dorpen en Wijken is in een vereenvoudiging van het welstandsbeleid met als 2015 vastgesteld en in datzelfde jaar zijn die initiatieven voornaamste doel minder welstandscriteria, ondersteund. In 2016 zijn daar ten laste van het fonds toegankelijker en makkelijker welstandsbeleid. de volgende uitvoeringskredieten aan toegevoegd: 1. Winkelcentrum Rietlanden € 200.000 Er wordt gekozen voor de invoering van een ambtelijke 2. Kamerlingswijk € 75.000 toets waardoor het onderdeel welstand binnen 3. Project van Dijk Vaart ZZ € 84.000 vergunningverlening vlotter afgedaan kan worden. De 4. Vaart ZZ fase 2 € 636.000 welstandsnota 2016 is voor het zomerreces door de raad 5. Erica Havenstraat € € 1.076.500 vastgesteld. 6. Schoonebeek fase 1 € 1.000.000 7. Subsidies Stimuleringsregeling/ dorpsinitiatieven Meer afval scheiden doen we samen tweede tender € 60.732 Eind 2016 is een start gemaakt met de uitvoering van het Maatregelenkader Afvalbeheer. In oktober is de In de eerste tender is aan vijf bewonersinitiatieven een campagne Afval. Scheidt u mee? gelanceerd en zijn subsidie gegeven. De benodigde procedures zijn nieuwe grijze containers met chip verstrekt waarmee de doorlopen en de meeste initiatieven zijn daadwerkelijk oude grijze container beschikbaar is gekomen voor de gestart. Aan vijf bewonersinitiatieven uit de eerste inzameling van PMD. Deze maatregelen moeten tender is subsidie gegeven. bijdragen om de doelstelling van het Kaderplan Afvalstoffen (60% afvalscheiding) te realiseren. Tevens Welstand moet het plan een eerste aanzet geven ter realisering van In het bestuursakkoord 2014 – 2018 ‘Aanpakken en de ‘VANG-norm’ (Van Afval Naar Grondstof) van 75% Doen’ is het herijken van het welstandsbeleid afvalscheiding in 2020. aangekondigd.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan BOUWEN EN WONEN Door het behouden en versterken van het Er zijn initiatieven geweest die een bijdrage hebben geleverd aan groene karakter en de eigen identiteit behoud/versterking van bestaande woonmilieus. (van de verschillende kernen) bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de gemeente.

Goede kwaliteit en samenstelling van de Dit is een doorlopend proces. In 2016 is een besluit genomen om huidige woningvoorraad door meer regie voor de komende 2 jaar een programma Wonen uit te voeren. Dit te nemen. programma is in oprichting en gaat zich richten op de kwaliteit van wonen op het niveau van dorpen en wijken.

In samenspraak met bewoners investeren Eveneens een doorlopend proces. Vanuit het programma Wonen in de vitaliteit en grotere leefbaarheid van wordt dit de komende jaren opgepakt. de woonomgeving.

Eenvoudigere Via het Actieplan Fysieke Keten is hier in 2016 werk van gemaakt via vergunningverleningsprocessen. meerdere acties: - ontheffingenbeleid (o.a. publieksflyers om initiatiefnemers vooraf op weg te helpen naar een ruimtelijk aanvaardbaar en passend plan); - versnelde projectinitiatiefbeoordeling: nieuw werkproces; - versnelde vergunningverlening en versnelde ruimtelijke advisering: nieuw werkproces en extra prioriteit; - versnelling en vereenvoudiging parkeervergunning en –ontheffing (naar 1-3 dagen); Enkele acties lopen door in 2017: onderzoek naar flitsvergunning, plan van aanpak actueel toetsingskader, inrichting bedrijvenloket en Reisgids voor ruimtelijke initiatieven (een heldere en eenvoudige voorlichtingsbrochure)

MILIEU Verbeteren en in stand houden van Het windenergie dossier heeft veel tijd gevraagd en ervoor gezorgd milieukwaliteiten, door bewust om te dat andere doelstellingen uit de energienota onderstuk staan. gaan met onze leefomgeving door deze Verduurzaming heeft de aandacht. Binnen het programma Smart schoon en gezond te houden. Energy Region Emmen-Haren worden projecten opgezet, bedoeld om de doelstellingen uit de Energienota te realiseren. Daarnaast wordt structuurvisie Zonneakkers uitgevoerd, met als doel een zorgvuldige ruimtelijke inpassing van de grootschalige zonne- energie. Het geheel komt samen in de op te stellen Milieuagenda.

Verduurzaming (van (gemeentelijk) De voorbereidingen om te komen tot een plan van aanpak vastgoed) door renovatie en verduurzaming gemeentelijk vastgoed zijn gestart. energiezuinige maatregelen.

Betere resultaten bronscheiding van afval. De doorgevoerde maatregelen laten positieve resultaten zien, maar deze zijn getalsmatig nog niet zichtbaar te maken. Het percentage ligt onder het landelijke streefgetal van 60%.

Doelmatige inzameling en transport van De doelmatige inzameling en transport van afvalwater is een afvalwater. standaard eis aan riolering. In 2016 is aan deze standaard voldaan via de daarvoor ingerichte standaard werkwijze.

3.6 Inkomensondersteuning Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Armoedebeleid sociaal domein, de doorontwikkeling van Door ontwikkelingen in het sociale domein (zie informatiegestuurd handhaven en het verder borgen in programma 9) is de focus in ondersteuning van de dienstverlening van integrale handhaving. huishoudens met een laag inkomen verschoven van het verstrekken van minimaregelingen naar een volwaardig Schulddienstverlening armoedebeleid. Lag in het verleden vooral de focus op Schulddienstverlening is in 2016 uitgevoerd op basis inkomensondersteuning, nu richten we ons meer op het van de uitgangspunten van het beleid in het sociale bevorderen van zelfredzaamheid en maatschappelijke domein. Een belangrijk punt binnen dit beleid is dat participatie. Hierbij gaan we uit van de eigen kracht van schuldenproblematiek alleen kan worden opgelost als de mensen en hun omgeving. We hebben extra aandacht betrokkene gemotiveerd is om hiermee aan de slag te voor gezinnen met minderjarige kinderen en inwoners gaan. Samenwerking met andere maatschappelijke met acute financiële nood. organisaties is essentieel voor de uitvoering van een integraal aanbod. De inzet van vrijwilligers is daarbij Een andere belangrijke wijziging was dat we het van groot belang. armoedebeleid waar mogelijk met lokale organisaties uit hebben gevoerd. Speerpunten voor ons beleid waren in Een zakelijke manier van werken, heldere 2016: verwachtingen over en weer en wederkerigheid in inzet. Waar een schuldenaar de eigen verantwoordelijkheid • Het bevorderen van (financiële) zelfredzaamheid niet op zich kan nemen, zal de gemeente hulpverlening (o.a. armoedepact, subsidie aan maatschappelijke bieden. Bij de ‘toeleiding’ naar Schulddienstverlening organisaties, stimuleren gebruik regelingen); wordt gewerkt met ‘’selectie naar oplosbaarheid’: alleen • Activeren naar werk en participatie (via o.a. de een traject voor schuldregeling starten als er een reële regeling ontplooiing en ontwikkeling); kans is dat een dergelijke regeling er ook kan komen • Gebiedsgerichte aanpak ook voor armoede (wat zal leiden tot een toename van het (ruilgoederenbank en noodfonds); slagingspercentage). • Het bevorderen van bekendheid van de inkomensondersteunende maatregelen (minima- wijzer); • Digitalisering van het aanvraagtraject (implementatie berekenuwrechtplus); • Meer inzet op kwetsbare groepen (kindregelingen, noodhulp).

Handhaving Per 2016 gold het beleidsplan handhaving Participatiewet. Hierin zijn de kaders vastgesteld voor de handhaving op het vlak van zowel uitkeringsverstrekking als re-integratie. Dit beleidsplan richt zich op rechtmatigheid binnen de Participatiewet, en is daarmee complementair aan het op doelmatigheid Verhoogde instroom statushouders gerichte Meerjarenbeleidskader Participatiewet (met Nederland had te maken met een verhoogde instroom name arbeidstoeleiding). Het concept ‘hoogwaardig van asielzoekers. Voor gemeenten betekende dit voor handhaven’ blijft het uitgangspunt. het tweede jaar op rij dat zij ook grotere aantallen statushouders moesten huisvesten. In 2016 moesten we Met dit concept wordt ingezet op het vroegtijdig via de taakstelling huisvesting statushouders 246 informeren van klanten, het optimaliseren van de statushouders woonruimte aanbieden. Dankzij dienstverlening, controle op maat en het daadwerkelijk (hernieuwde) afspraken met corporaties en het sanctioneren bij geconstateerde overtredingen. Waarbij stimuleren van bouwprojecten door particuliere evenwicht wordt gehouden tussen preventie en investeerders hebben we aan de taakstelling kunnen repressie. Meer specifiek wordt met dit beleidsplan voldoen. Ook hebben we de achterstand in de ingezet op het nader verbinden van handhaving in het taakstelling over het jaar 2015 voor een deel ingelopen.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan INKOMENSONDERSTEUNING Bieden tijdelijke inkomensondersteuning; Alle activiteiten zijn er op gericht om instroom te beperken en algemene bijstand, bijzondere bijstand en uitstroom te bevorderen. Met name de hoge instroom vanuit armoedebestrijding vergunninghouders heeft het volume doen toenemen. In het armoedebeleid valt op dat een groot deel van het budget gebruikt wordt voor de uitgaven van woninginrichting en bewindvoering.

Het verhogen van de maatschappelijke Maatschappelijk meedoen wordt gestimuleerd door o.a. de webshop. participatie (“iedereen doet mee”) De participatieregeling 18- en stimuleringsregeling 18+ kunnen digitaal en in natura worden aangevraagd. Het klantenbestand dat van de webshop gebruik maakt is gestegen van zo’n 3.200 naar 3.860 personen. Een deel van de klanten heeft, ondanks veelvuldige persoonlijke communicatie, niet het (volledige) budget besteed.

Beperking van instroom in de uitkering Middels een sluitende aanpak en rechtmatigheidsheids-screeningen wordt de instroom beperkt. Fraude alertheid, kennis van voorliggende voorziening en matching met vacatures zorgt voor preventie. De preventiequote (aantal uitkeringen dat niet tot toekenning komt) is uitgekomen op 33%. 5% afwijzingen, 8% sluitende aanpak (sluitend traject van leren en werken waarbij gebruik gemaakt wordt van de faciliteiten en diensten van het het Training en Diagnose Centrum), 20% afgebroken aanvragen. 30% (afname van 8% tov 2015) van de instroom komt voort uit beïnvloedbare redenen als WW, werk en scholing. 22,5% (toename 4,5%) van de instroom door vergunninghouders, dak- en thuislozen, crisisopvang en Vrouwenopvang. Het aandeel instroom i.v.m. vergunninghouders is toegenomen.

Bevordering van uitstroom uit de Rechtmatigheid is voortdurend een prioritair thema. uitkering (op gebied van rechtmatigheid, Ook in 2016 is hier extra op ingezet middels een 2e screening voor doelmatigheid zie programma 9) rechtmatigheid. Daarnaast wordt uitstroom gerealiseerd door inzet van handhaving en sociale recherche. Ook uitkeringsverwerking levert een wezenlijke bijdrage door het verwerken van inkomsten- en wijzigingsformulieren. Door de rechtmatigheidsscreeningen in 2015 en 2016 is de reguliere uitstroom ivm inzet van handhavende activiteiten gedaald. In 2015 was de beïnvloedbare uitstroom voor het eerst hoger dan de niet beïnvloedbare uitstroom. Ook in 2016 is dit weer het geval. Het beïnvloedbaar deel is zo’n 140 hoger dan het niet beïnvloedbare deel. Met name het niet beïnvloedbare deel is achter gebleven. Zie ook programma 9.

Voorkomen dat burgers in problematische We hebben uitvoering gegeven aan het plan van aanpak: schuldensituaties geraken en preventie/vroegsignalering in samen werking met onze ondersteuning bieden bij het oplossen van ketenpartners. Voorbeelden hiervan zijn: wekelijks spreekuur bij de problematische schuldensituaties van woningcorporaties en Emco, verplichte training voor toekomstige diegenen die daar ondersteuning bij uitkeringsgerechtigden bij het TDC, ondersteunen van werkgevers willen hebben voor werknemers met financiële problemen, kinderen middels de Week van het Geld, IPE.

3.7 Openbare ruimte Verkeer en Vervoer Beknopte schets van de ontwikkeling in 2016

Algemeen In 2016 zijn onder meer de volgende zaken besproken: Voor de bereikbaarheid van Emmen was 2016 een - Uitkomsten eerste globale scope staat van bijzonder jaar. onderhoud van de met de provincie Drenthe te ruilen wegen (Rondweg naar provincie en N 862 Aan het eind van het hoogseizoen is een voorlopige naar gemeente), het gaat hierbij om de balans opgemaakt over het algemeen is de opvang en wegverhardingen, wegmeubilair, bewegwijzering, verwerking van de verkeersstromen richting Emmen bermen etc. Na bespreking van de eerste globale centrum naar tevredenheid verlopen; wel zijn er een scope is afgesproken om begin 2017 een meer aantal punten die in 2017 nader onderzoek behoeven. uitgebreide scope te doen die mede de basis zal zijn Voor een meer uitgebreide verhandeling wordt verwezen voor de onderhandelingen. naar de tussentijdse evaluatie van het Gemeentelijk - gedeeltelijke verdubbeling N 34 Verkeer en Vervoerplan 2012-2020 die in het voorjaar - spoorverbinding Zwolle-Coevorden-Emmen (halte van 2017 met de raad zal worden besproken. Emmen zuid, vier keer per uur een trein – viertreinensysteem)) Om de kwaliteit van de gerealiseerde infrastructurele - inrichten N 391 als stroomweg centrum vernieuwingsplannen op een hoogwaardig peil - reconstructie van de aansluiting Emmen-Oost N 34 te houden is er een integraal beheer en onderhoudsplan - bereikbaarheid algemeen (onder meer in het kader voor Emmen centrum opgesteld en is er extra budget opening Wildlands) beschikbaar gesteld. Maandelijks bestuurlijk overleg parkeren Als belangrijke ontwikkeling in 2016 wordt genoemd de Aan het maandelijks bestuurlijk overleg met de Koepel, gestarte reconstructie centrum Nieuw-Amsterdam en de Vlinderstad, Wildlands wordt sinds medio 2016 ook besluitvorming om het centrum van Erica op te deelgenomen door Qpark, exploitant van de knappen. Plannen die in een constructieve samenspraak parkeerfaciliteit P-zuid 1. met de betreffende dorpen tot stand zijn gekomen. Belangrijke gespreksitems waren: werkingstijden betaald parkeren, verkeersmanagement Centrumrenovatie Nieuw-Amsterdam/Veenoord bereikbaarheid, gevolgen wet Markt en Overheid voor Samen met de projectgroep Bruisend Centrum Nieuw- het parkeren, parkeertarieven gemeente en Qpark. Amsterdam/Veenoord is een inrichtingsplan opgesteld voor het openbaar gebied waarin parkeren, groenvoorzieningen en een prettig verblijfsgebied een plek hebben gekregen. Dit geldt ook voor de verbinding van het centrum met de vaarroute. De uitvoering van de herinrichting van het openbaar gebied in het gehele centrum is in 2016 gestart en wordt in 2017 afgerond.

Bestuurlijk overleg met de provincie Drenthe Dit in 2015 gestarte bestuurlijk overleg over de hoofdinfrastructuur Emmen wordt door gemeente en provincie als bijzonder waardevol ervaren. Het in gezamenlijkheid blijven werken aan de (verdere)verbetering/optimalisering van de bereikbaarheid van de regio Zuidoost Drenthe/Emmen Parkeren is een essentiële randvoorwaarde voor economische Nieuw op te stellen integrale parkeervisie ontwikkeling. Op 12 september 2016 is in de commissie Wonen en Ruimte de notitie “Verder met Parkeren, c-discussie De opgaven zijn groot en uitdagend: de realisatie van de uitgangspunten nieuwe integrale parkeervisie” doelstellingen van het GVVP (inclusief besproken, dit is de opmaat voor de bottom up aanpak meerjarenuitvoeringsprogramma) en de nieuwe parkeernota. Het overleg met de samenleving bereikbaarheidsaanbevelingen van de commissie vindt in 2017 plaats. Vollebregt-Alberda van Ekenstein (Economisch Programma 2017-2021 ‘Voor een sterke en innovatieve regio Vierkant voor Werk’).

Evaluatie bereikbaarheid maatregelen Emmen door een extern bureau opgestelde evaluatie Na afloop van het hoog seizoen 2016 zijn door een maatregelen bereikbaarheid Emmen. extern bureau de bereikbaarheidsmaatregelen (inclusief parkeren) Emmen centrum geëvalueerd. Op basis van Op 20 december 2016 heeft het college besloten om de dit onderzoek zullen er in 2017 een aantal tussentijdse evaluatie GVVP 2012-2020 aan te houden verdiepingsonderzoeken plaatsvinden. Opvallende om een aantal zaken nader te bezien. De verwachting is evaluatie resultaten: dat de tussentijdse evaluatie in het voorjaar met de raad - gebruik overloopterrein P zuid 2 (Schapenveenweg) kan worden besproken. was minimaal - gebruik transferium Meerdijk (inclusief OV Schoonhouden straten, wegen en pleinen verbinding centrum) was minimaal De straatreiniging stond voor twee majeure - gebruik hoofdroute via N 34-Rondweg-Hondsrugweg uitdagingen: was minder dan geprognotiseerd a. het gedurende een volledig kalenderjaar invulling - het beschikbare aantal parkeerplaatsen bleek, ook geven aan de nieuwe gebruikersfuncties (passeren, op piekdagen, voldoende te zijn ontmoeten, spelen, verblijven) in Emmen centrum. - de genomen maatregelen hebben bijgedragen aan Nieuwe functies die hebben geleid tot een een goede verkeers- en parkeersituatie (inclusief de significante toename van het aantal bezoekers. In openings periode Wildlands) samenwerking met Area is hier goed op ingespeeld, - er is geen weglekeffect geconstateerd naar de gratis onder meer door extra inzet in de weekenden en de parkeerfaciliteiten zomerperiode. b. invulling geven aan onkruidbestrijding door middel Tussentijdse evaluatie GVVP van hete lucht. Mede onder invloed van De beleidsdoelstellingen van het GVVP 2012-2020 en klimatologische omstandigheden in de groeiperiode het daarbij behorende uitvoeringsplan zijn geëvalueerd. is het beschikbare budget niet toereikend om de Bij de evaluatie is onder meer gebruik gemaakt van de nieuwe methode effectief uit te voeren.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan OPENBARE RUIMTE Een aangenaam woon- en leefgebied, Het woon- en leefgebied wordt budget gestuurd onderhouden op basis waarin bewoners en bezoekers op een van (beeld)kwaliteitsbestekken. Met (individuele)burgers, EOP’s en plezierige en veilige wijze kunnen andere maatschappelijke partners vindt afstemming plaats om het verblijven en zich verplaatsen naar huis, beheer en onderhoud zoveel mogelijk in overeenstemming met de werk, school of ontspanning wensen uit te voeren.

Een samenwerking met de EOP’s die In 2016 zijn er in meerdere dorpen/wijken bewonersinitiatieven voldoet aan de tien spelregels die door de gerealiseerd. Vanuit de bewoners werden de projecten aangedragen. Nationale Ombudsman zijn opgesteld Met hulp en soms ondersteuning van de gemeente zijn deze voor behoorlijke burgerparticipatie gerealiseerd. Het betreft onder andere: speelvoorzieningen, reconstructies in het groen, plaatsen van kunstwerken, jeu de boules baan, verbetering van de woonomgeving (straatwerk en parkeren).

Het percentage wegen met het In 2016 is het kwaliteitsniveau van de wegen in Emmen onder de kwaliteitsniveau ‘voldoende’ in de periode streefnorm van 80% gebleven. Wel is er een inspectie geweest die nog 2015-2018 te verhogen van 76% naar 80% moet worden geëvalueerd.

Een diervriendelijke uitvoering van de Het gemeentelijk handelen op dit punt is een continue punt van gemeentelijke taken op het punt van aandacht. dierenwelzijn

MOBILITEIT Een betere balans vinden tussen de Werken aan een toekomstbestendig verkeer- en vervoerssysteem kost verschillende modaliteiten onderling door veel geld, het GVVP 2012-2020 spreekt over € 150 miljoen. Jaarlijks bij het aandeel fiets en openbaar vervoer te de behandeling van de Kadernota wordt vastgelegd hoeveel geld er vergroten beschikbaar komt voor het uitvoeren van projecten zoals opgenomen in het GVVP uitvoeringsplan. Voor 2016 betreft dit: -herinrichten Brugstraat Klazienaveen -fietspad Rietlanden-centrum Oost -opstellen plan van aanpak stationsomgeving Emmen Faciliteren van mensen die hun reis ‘slim’ Met het planmatig uitvoeren van maatregelen op de onderdelen plannen door gebruik te maken van het parkeren, fietsbeleid en openbaar vervoervoorzieningen wordt meest geschikte vervoermiddel stapsgewijs aan de realisatie van deze doelstelling gewerkt. Voor 2016 betreft dit: -opstellen plan van aanpak stationsomgeving -uitbreiden P&R voorziening halte Emmen-Zuid -meer bus inzet op de koopzondagen

De binnenstad voetgangersvriendelijk, Bij de uitvoering centrumvernieuwingsplannen is dit gerealiseerd. toegankelijker en veiliger maken, In het centrumgebied werd een inventariserend onderzoek gehouden waardoor het voor bewoners en bezoekers met betrekking tot de onderhouden beheersplanning grijs en groen. aantrekkelijker wordt om daar langer te Conform plan van aanpak is in 2016 gestart met de planopstelling verblijven reconstructie stationsomgeving Emmen, belangrijk aandachtspunt hierbij zijn de voetgangersverbindingen.

Het aantal ernstige verkeersslachtoffers Zie programma 3. terugbrengen in 2020 met 50% ten opzichte van het aantal in 2008

Het goed bereikbaar houden/maken van Het beleidskader van waaruit wordt gewerkt is het GVVP 2012-2020 Emmen met het daarbij behorende uitvoeringsplan. Een goede bereikbaarheid –zie in dit verband ook het rapport van de commissie Vollebregt- is bestuurlijk een belangrijk aandachtspunt. Samen met medeoverheden wordt hard gewerkt aan de realisatie van de meerjarige GVVP doelstellingen.

Bestuurlijke overleg vindt plaats met: -de provincie Drenthe over de hoofdverkeersstructuur Emmen (N 34, E 233 verdubbelen op Duits grondgebied, ruiling Rondweg en N 862, N 391) -ProRail: verbeteringen spoorlijn Emmen-Zwolle ( onder meer halte Emmen Zuid) -OV bureau Groningen/Drenthe: belbus, inzet OV op koopzondagen, OV-actie maand december, lijnvoering algemeen -Doelgroepen vanuit midden- en kleinbedrijf, bedrijven, EOP’s etc.

Bevorderen van scheiding tussen fietsers In het GVVP 2012-2020 is de strategische beleidslijn uitgezet. en gemotoriseerd verkeer, waar mogelijk In 2016 is gestart met de planvoorbereiding om de Kerkhoflaan in te in centra en woon-/werkgebieden richten als fietsstraat

Veilige fietsroutes naar scholen In het GVVP 2012-2020 is de strategische beleidslijn uitgezet. Belangrijke zaken 2016: oversteek voor fietsers Snippenveld, fietsroute Rietlanden-centrum Oost

3.8 Sport en cultuur Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Sport Begin september was er een grootse opening van het De overdracht van de kleedaccommodaties is juridisch culturele seizoen in combinatie met de afsluiting van grotendeels afgerond en het revolverend fonds omtrent Centrumvernieuwing, waar de gemeente een belangrijke onderhoud en verduurzaming van buitensport- rol in speelde. Dit was een succes. accommodaties is in werking getreden. Ook is de kadernota sport afgerond en zal deze in 2017 worden Op 14 en 15 oktober werd het Atlas Theater geopend in vastgesteld. In 2016 is ook definitief besloten tot de combinatie met de finale van Emmen als culturele bouw van een nieuw zwembad. De problematiek gemeente. De gemeente trok bij al deze ontwikkelingen omtrent rubbergranulaat van kunstgrasvelden speelde samen op met het Atlas Theater en vele culturele eind 2016 een belangrijke rol. partijen. Dit heeft geleid tot een groeiend bewustzijn dat Emmen cultureel veel te bieden heeft. Cultuur In cultureel opzicht was 2016 een bijzonder jaar waarin De ontwikkeling van het creatieve mensenpark heeft veel ontwikkelingen tegelijk plaatsvonden. Emmen was hiermee een vruchtbare bodem. In 2016 zijn in 2015 en 2016 culturele Drentse gemeente met het voorbereidingen getroffen voor de nieuwe cultuurnota thema ‘Van goede grond’. Op 12 maart werd de laatste 2017-2020. De gemeente gaat voor de nieuwe nota het voorstelling gehouden in de Muzeval. De Muzeval is in gesprek aan met belanghebbenden en inwoners. De december gesloopt en het personeel wordt op dit nieuwe nota met als werktitel ‘Van goede grond’ wordt moment gedetacheerd naar het nieuwe theater. voor de zomer van 2017 aan uw raad voorgelegd.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan SPORT In de Kadernota Sportbeleid 2011- Er is voldoende betaalbaar/kwalitatief goed aanbod van 2015 staat een kwalitatief goed, sportaccommodaties voor binnen- en buitensport in de gemeente Emmen. voldoende en betaalbaar en eigentijds Sportaccommodaties worden voldoende onderhouden en noodzakelijke sporten recreatieaanbod centraal. investeringen worden uitgevoerd. Het Keurmerk Veilig & Schoon is weer behaald voor de drie overdekte zwembaden

De deelname aan sport in de Er zijn nog geen cijfers bekend omtrent deelname gelijk aan landelijk gemeente Emmen is gelijk aan het gemiddelde. Uit onderzoek van onderzoeksbureau GfK in opdracht van landelijk gemiddelde. Hierbij spelen sportkoepel NOC*NSF blijkt dat 65 procent van de Drenten minstens één topsport en talentontwikkeling ook keer per week sportte in 2016. Daarmee is Drenthe de sportiefste provincie een rol. Topsport en van Nederland in 2016. Talentontwikkeling draagt bij aan de verhoging van de sportparticipatie In 2016 is er een Europees Handbike Kampioenschap gehouden, waarbij maar ook aan passieve recreatie op deze manier ook het aangepast sporten de nodige aandacht heeft (bijwonen, beleven), bevordert het gekregen. imago en economie van Emmen en daarnaast zijn topsportevenementen sociale ontmoetingsplaatsen en bieden kans op leuk en uitdagend vrijwilligerswerk

Het stimuleren van een leven lang Er zijn in 2016 naast de lopende gezondheidsprojecten zoals ‘Het fitte sporten. Actieve sportstimulering en brein’, cursussen omtrent valpreventie ook maaltijdwandelingen, gezond ouder worden voor meerdere fietstochten en Dynamic Tennis georganiseerd. ook wordt actief ingezet op doelgroepen (per levensfase), waarbij project ‘Gezond en Fit ouder worden’, waarbij het doel is bevorderen van buurtsportcoaches een grote rol deelname aan sport-, beweeg-, en leefstijlactiviteiten. Tevens wordt ingezet spelen. op het ontwikkelen van een gezonde leefstijl zodat ouderen in de gemeente Emmen gezond en fit ouder worden. Hierdoor kunnen ouderen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en blijft de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk. Ook M&GEZOND! is een voorbeeld hiervan waarbij de Emmense invulling van het landelijk programma GIDS (Gezond In De Stad) wordt gegeven.

Het verhogen van de kwaliteit van de Het experiment Buitensport, gericht op bewustwording van sportbeoefening. Sportverenigingen sportverenigingen omtrent ‘meer van de samenleving’ en veranderingen in zijn een belangrijke partner in de de bevolkingsopbouw wordt voor de komende jaren verder uitgewerkt. Dit uitvoering van ons beleid. De onderdeel wordt meegenomen in de nieuwe kadernota sport. gemeente streeft naar effectiviteit en efficiency, krachtenbundeling en vitale verenigingen.

CULTUUR Sterke culturele infrastructuur De sluiting van de Muzeval en de opening van het Atlas Theater vormden Voor het stimuleren van een een belangrijke wijziging in de culturele infrastructuur. De culturele aansprekend beleid (kunst en cultuur infrastructuur telt vijf grote culturele instellingen, namelijk het Atlas maken en meemaken) is een sterke Theater, de Bibliotheek, de Kunstbeweging, het CBK en RTV Emmen culturele infrastructuur van wezenlijk (vanaf 2017: streekomroep ZO!34). Daarnaast zijn er vier zgn. ‘kleine belang. Die moet leiden tot een goede culturele instellingen’, Filmhuis Emmen, Grote Kerk Cultureel, Apollo en inbedding in de samenleving, een Stichting Spiker. Deze organisaties zijn belangrijke gesprekspartners divers en zichtbaar aanbod én binnen het gemeentelijke cultuurbeleid. professionaliteit. Cultuur vormt – samen met Sport- ook voor Vanuit Emmen culturele gemeente zijn veel nieuwe organisaties en beleidsontwikkelingen op andere samenwerkingsverbanden ontstaan in 2015/16. In de nieuwe cultuurnota terreinen een belangrijke toegevoegde wordt de infrastructuur opnieuw vorm gegeven wat kan leiden tot waarde verandering van structurele subsidiestromen, met name binnen de zgn. ‘kleine culturele instellingen'. Op deze wijze kunnen de opbrengsten van ‘Van goede grond’ worden geborgd.

De provincie wil de samenwerking met gemeenten vormgeven door culturele allianties te sluiten. Hierdoor worden gemeente-overschrijdende uitdagingen samen opgepakt. De concrete allianties moeten ontstaan in de sector, waarbij de gemeente een aanjagende rol heeft.

In 2016 is gestart met het programma ‘We The North’. Dit is een samenwerking tussen de drie noordelijke provincies en Emmen, Assen, Groningen en Leeuwarden. De experimenten uit We The North sluiten aan op het rijksbeleid voor cultuur en zorgen voor een sterkere culturele verbinding tussen Emmen en Noord-Nederland.

3.9 Sociaal Domein Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

Decentralisatieopgaven Jeugd, Werk en Wmo Hiervoor is een cultuurverandering nodig en moet een andere manier van werken door betrokken De samenhang organisaties worden ontwikkeld. Meer maatwerk, zelfredzaamheid en betrokkenheid van • We willen een ander aanbod dat in samenwerking tot inwoners, minder verschillende hulpverleners rond één stand komt, dat niet per se domein gebonden is en huishouden, voorkomen van escalatie van problematiek dat effectief is. Het aanbod was te vaak gericht op (nadruk op preventie) én meer voor minder-dus één levensdomein (ondersteuning, arbeid, goedkoper, efficiënter en effectiever, dichtbij onze opvoeding, financiën etc.) en veel minder op de inwoners georganiseerd in een zestal gebieden. samenhang daartussen. • We willen een ander lokaal samenspel tussen Dit zijn beknopt de ambities die we in 2016 hebben aanbieders onderling, tussen aanbieders en lokale vormgegeven met betrekking tot de drie initiatieven van inwoners, tussen aanbieders en de decentralisaties. Het “sociale domein” waar in dit kader gemeente als opdrachtgever en financier. Dit steeds over wordt gesproken is een heel breed domein: samenspel is gericht op een effectieve oplossing van van ondersteuning, begeleiding, dagbesteding, het probleem of het voorkomen van zwaardere beschermd wonen, uithuisplaatsing en pleegzorg, re- problemen. Vanuit mededinging moesten we als integratie, beschut werken tot een goede werkgevers gemeente de tarieven vaststellen en de spelregels dienstverlening, opvoedondersteuning, vrijwilligers- bepalen volgens welke een inwoner met zijn/haar werk, aandacht voor mantelzorg en activering. ondersteuningsvraag werd toegewezen aan een aanbieder. Ook was het voor ons als gemeente van groot belang de financiële besparingen met én via de lokale partners te realiseren. • Een andere visie op de rol van de gemeente was al in ontwikkeling om deze veranderingen te stimuleren en te ondersteunen en indien nodig aan te jagen. Deze andere visie hebben we ook in 2016 verder ontwikkeld.

De nieuwe Wmo en de nieuwe Jeugdwet In 2016 hebben we de feitelijke veranderingen die de uitvoering van ons beleid met zich mee brachten intensief gevolgd. Ook wilden we dat de oude taken en de nieuwe taken verder geïntegreerd werden en daar waar mogelijk vernieuwd werden uitgevoerd. Om daadwerkelijk meerwaarde, winst en goede ondersteuning te kunnen realiseren, is een benadering Tevens hebben we in 2016 zowel op Wmo gebied als op vanuit de vraag en eigen leefomgeving van de inwoner het gebied van de Jeugdzorg nieuw beleid met vereist. Dit betekent dat oplossingen niet vanuit de betrekking tot 2017 ter besluitvorming aan de raad verschillende kolommen maar vanuit de vraag van onze aangeboden. Hierbij hebben we het beleid zoveel inwoners georganiseerd dient te worden. mogelijk integraal vormgegeven (dit gold ook voor het inkoopproces) en er is besloten dat er een Binnen de drie decentralisaties is sprake van een onafhankelijke toegang tot de maatschappelijke duidelijke overlap in doelgroepen en problematiek. In ondersteuning en jeugdhulp komt. De onafhankelijke een huishouden gaat het vaak om meerdere problemen toegang heeft de stichtingsvorm gekregen. tegelijk, die met elkaar samenhangen en dus ook in samenhang moeten worden aangepakt. De Participatiewet Met het meerjarenbeleidskader hebben we de visie en De vernieuwing koers bepaald voor de jaren 2015-2018, waarbij de Door de vaststelling van het beleidsplan ‘Samen verder nadruk is gelegd op `werk en wederkerigheid’. In 2016 in het sociaal domein’(maart 2016) is de vernieuwing in hebben we verder uitvoering gegeven aan de onze gemeente de komende jaren als volgt samen te beleidsvoornemens uit dit kader. vatten : • We willen een andere werkwijze, waarin professional Het jaar 2016 heeft in het teken gestaan van het verder en inwoners meer dan ooit samen optrekken. transformeren (`ombuigen’) van de gemeentelijke

dienstverlening, het middels het Investeringsplan Een aandachtspunt was de huisartsenzorg in onze omlaag brengen van het bijstandsbestand, het gemeente. De opvolging van huisartsen, die hun praktijk oprichten van het Leerwerkbedrijf en de invoering van beëindigen, kent een probleem door de geringe de Wet taaleis. We hebben hierbij ingespeeld op een beschikbaarheid van nieuwe huisartsen. Ook bestaat de ruime en steeds flexibelere arbeidsmarkt. wens om in gezondheidscentra met andere gezondheidsdisciplines samen te werken. Gezondheidszorg Ook in de eerstelijnsgezondheidszorg lag het accent het In gezondheidscentra kunnen ook voorzieningen afgelopen jaar op de eigen kracht van de inwoner met worden getroffen om de extra medische taken, die uit de ondersteuning van zorg dichtbij. Zorg in de buurt is het tweede lijn worden overgenomen, uit te voeren. Als uitgangspunt. Verder is van belang dat de afstemming gemeente hebben we in dit proces een stimulerende en eerste lijns gezondheidszorg/preventie – WMO faciliterende rol gespeeld o.a. om voorwaarden te geoptimaliseerd wordt. O.a. de wijk-/dorpsgerichte scheppen voor de vestiging van deze gezondheidscentra aanpak van de preventieve volksgezondheid vanuit de ruimtelijke ordening en verkeer en vervoer (doelstelling uit de Nota “Emmen gezond”) en de (bereikbaarheid). aanpak vanuit de drie decentralisaties bieden hiervoor goede mogelijkheden.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan WERK,PARTICIPATIE EN INBURGERING Centrale doelstelling: Maatschappelijke De geplande uitvoering van de drie decentralisaties ligt op schema en is participatie (“iedereen doet mee naar in 2016 volgens planning verlopen vermogen”) Op basis van genoemde hoofddoelstelling zijn de volgende subdoelen geformuleerd:  Een hogere arbeidsparticipatie Met de uitvoering van het investeringsplan is een verlaging van het bijstandsvolume gerealiseerd. De uitstroom naar werk is hoger in vergelijking met voorgaande jaren.

 Sociale samenhang in alle dorpen en De sociale gebiedsagenda’s zijn opgesteld en vastgesteld in de zes wijken gebieden. De inhoud van de sociale gebiedsagenda’s is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de inwoners, instellingen en gemeente. Dit stimuleert betrokkenheid bij elkaar, burgerparticipatie, zelforganisatie en eigenaarschap van de inwoners.

 Inwoners wonen zo lang mogelijk De decentralisatiegedachte is door ondersteuning dicht bij inwoners te zelfstandig en veilig in hun eigen organiseren, dat inwoners zo lang mogelijk en veilig in hun eigen omgeving omgeving wonen. Verbinding van de gemeentelijke taken binnen het sociaal domein is bij de transformatie essentieel, evenals de adressering van uitvoeringsvraagstukken tussen instanties, zoals bijvoorbeeld Gemeente - Zorgkantoor.  Jeugdhulp aan kinderen en jeugdigen Kinderen en jeugdigen die jeugdhulp nodig hebben is jeugdhulp die het nodig hebben geboden. Afbakenings- en transformatievraagstukken zijn verkend (bijvoorbeeld door faciliteren, participeren en/of effectueren van pilots en projecten).

 Een gezonde leefstijl op alle Wijk - en dorpsgericht gezondheid bevorderen hebben we vorm gegeven levensgebieden door zelfregie van inwoners, gericht op leefstijl en sociale en fysieke leefomgeving door uitvoering van het programma Gezond in de Stad (GIDS) in de gehele gemeente, vormgegeven onder de werktitel M&GEZOND! Afstemming 1e lijnsgezondheidszorg (liaisonfunctie) en preventie met o.a. Energiek in Emmen (project vanuit Icare) in de gehele gemeente én het subsidiëren van diverse gezondheidsbevorderende projecten zoals 2getthere, JOGG, Samen oud.

3.10 Bedrijfsvoering in Inkomstenbronnen Beknopte schets van de ontwikkelingen in 2016

In 2016 is het herstel op de woningmarkt duidelijk fonds. Deze middelen zijn ingezet ter dekking van de doorgezet. Het aantal verkopen is flink gestegen en ook extra uitkeringslasten WWB als gevolg van de verkoopprijzen zitten weer in de lift, waarbij het statushouders. Tevens is bekend geworden dat wij over beeld in de verschillende segmenten en delen van de 2016 nog € 362.000 krijgen inzake de Bed Bad en gemeente niet over de hele linie hetzelfde is. Brood-regeling. De middelen die hiervan nog niet besteed zijn in 2016 ad € 242.000 zijn gereserveerd in voornoemde reserve. In 2017 zal gekeken worden hoe deze reserve kan worden ingezet.

In 2016 zijn a.g.v. de verkoop aandelen Enexis eenmalige middelen ontvangen. De netto- verkoopopbrengst bedraagt circa € 14,5 miljoen. Deze eenmalige bate is verwerkt in de jaarrekening 2016.

De rol van de gemeente als meest nabije overheid vraagt veel van onze gemeentelijke dienstverlening, organisatie, informatievoorziening en infrastructuur. Dit heeft een relatie met de efficiënte en effectieve inzet van mensen en middelen. Er is verdere invulling gegeven aan Strategische Personeelsplanning en Leiderschaps- Omdat de waardering altijd plaats vindt naar het ontwikkeling. waardeniveau van 1 januari van het voorafgaande jaar, de zogenaamde waardepeildatum, zal de waardering van Ook zijn door middel van activiteiten vanuit Emmen de woningen het herstel vaak in mindere mate Ontwikkelt VeRDeR invulling gegeven aan de weergeven dan de verwachting van de voorwaarden om hiertoe te komen. Ook worden de belastingplichtigen. De afwijking van de verwachting is initiatieven vanuit de organisatie gemonitord die een in het voordeel van de belastingplichtige. Bij de niet- bijdrage kunnen leveren aan de gestelde doelstellingen. woningen is het beeld zeer divers, maar in het algemeen Processen zijn aangepast en verbeterd door diverse kan gesteld worden dat deze markt nog geen herstel laat ontwikkelingen zoals Stichting De Toegang, het zien. Toenemende leegstand heeft een negatief effect op besluitvormings-proces en versnelling in de fysieke de waarde en op de opbrengsten van belastingen die van keten. gebruikers worden geheven, zoals bijvoorbeeld de OZB van gebruikers, de Rioolheffing en de Reclamebelasting. Vanuit HRM is inhoud gegeven aan een geactualiseerd loopbaanbeleid. Daarnaast is een start gemaakt met het De effecten van de meicirculaire 2016 (-/- € 72.000), de flexibiliseren van de organisatie. september-circulaire 2016 ( +/+ € 146.000) en de december-circulaire 2016 (+/+ € 40.000) zijn verwerkt Er wordt voortdurend gewerkt aan het optimaliseren in de jaarrekening 2016. Over de uitkomsten van deze van het beleid- en beheersinstrumentarium van het circulaires is de raad per brief geïnformeerd. Van de planning- en controlproces. In 2017 is een traject in effecten per circulaire zijn in het jaar 2016 reeds gang gezet inzake doorontwikkeling planning & control. begrotingswijzigingen gemaakt. In het kader van het Bestuursakkoord verhoogde asiel instroom zijn in 2016 middelen per plaatsing ontvangen in het gemeente-

Wat hebben we bereikt in 2016?

Doelstellingen en resultaat/bijdrage aan BEDRIJFSVOERING EN INKOMSTENBRONNEN Een efficiënte wijze van opleggen en De opbrengst van een aantal belastingen is achtergebleven bij de incasseren van belastingaanslagen en primitieve begroting. Het gaat dan in de eerste plaats om de heffingen conform de wettelijke eisen toeristenbelasting, de verwachte toename van het aantal overnachtingen t.g.v. de opening van Wildlands heeft zich (nog) niet voorgedaan. Ten opzichte van de primitieve begroting ad € 720.000 is er een nadeel van ruim € 300.000. Hiervan is al een bedrag van € 250.000 bij de Berap 2016-II gemeld.

Daarnaast is vooral de opbrengst OZB voor niet-woningen achtergebleven. Ten opzichte van de primitieve begroting is er sprake van een nadeel van € 40.000, hetgeen ook bij de Berap 2016-II is gemeld. Dit is vooral het gevolg van in de loop van het belastingjaar zich voordoende lagere waardes van een veelheid aan objecten, waaronder ook grote.

Er wordt, wellicht als gevolg van de economische situatie, vaker bezwaar gemaakt tegen de waarde en deze bezwaren moeten in toenemende mate worden gehonoreerd. De in de laatste jaren toegenomen leegstand heeft bijvoorbeeld een waardedrukkend effect op het commerciële onroerende goed.

Door externe inhuur vanwege ziekte en uitval, de koppeling met de BAG-administratie, de begeleiding van een organisatie- ontwikkeling zijn de kosten van uitvoering hoger uitgevallen.

Het efficiënt uitvoeren van de wet WOZ Op nadrukkelijk aandringen van de Waarderingskamer is een conform wettelijke eisen externe opdracht verstrekt om met uitzondering van de woningen van de woningbouwcorporaties alle woningen te inventariseren en daarbij de primaire en secundaire objectkenmerken vast te leggen. Dat proces is afgerond en momenteel worden de resultaten gecontroleerd en verwerkt ten behoeve van de herwaardering.

De Waarderingskamer heeft bij een tussencontrole kort na de zomer van 2016 aangegeven dat Emmen op de goede weg was. Helaas zijn daarna de berichten aanzienlijk minder gunstig geweest. Op het moment van schrijven is nog geen definitief oordeel voor 2017 bekend, maar bij de huidige stand van zaken geeft de waarderingskamer geen toestemming om de beschik- kingen voor woningen te verzenden. Voor niet-woningen is er wel toestemming.

Voor het belastingjaar 2016 is deze toestemming in het begin van 2016 gegeven.

Het verhogen van de interne efficiency; In 2016 is in het sociale domein met behulp van Instituut Publieke meer van de samenleving andere Waarden gewerkt aan interne en externe kennisuitwisseling tussen overheid, experimenten, sociaal domein de gemeentelijk afdelingen en met ketenpartners, onder de (3D’s) noemer van ‘6x anders‘. Verder is in 2016 een programma dienstverlening opgestart om de medewerkers in staat te stellen beter aan te sluiten op de gewenste klantbeleving.

In 2016 zijn veel initiatieven geweest om flexibiliteit van de organisatie en medewerkers meer vorm te geven, o.a. via loopbaan. Via het arbeidsmarktplatform “Vooruit in Drenthe” is verder o.a. een begin gemaakt om de mobiliteit tussen medewerkers van de verschillende aangesloten organisaties te bevorderen.

Daarnaast is er in 2016 een vervolg gegeven aan Strategische Personeelsplanning door inzicht te geven waar vacatures (o.a. door natuurlijk verloop) ontstaan en op welke wijze deze vacatures ingevuld zouden kunnen worden door bijv. bovenformatief personeel.

Tenslotte is via diverse programma’s gewerkt aan (persoonlijk)leiderschapsontwikkeling om het grootste kapitaal dat de gemeente Emmen bezit (de medewerkers) op een efficiënte en effectieve wijze in te zetten in de organisatie.

Verbeteren van (de integratie van) In 2016 is per werkveld vooral de focus gelegd op de processen werkprocessen (procesmanagement) waar de meeste beweging was, met name om te werken aan goede dienstverlening. Tegelijkertijd zal ook de kwaliteit op korter termijn geborgd moeten zijn. Teams zoeken de verbinding met elkaar. In het fysieke domein is gewerkt aan de versnelling van processen. Het blijft een onstuimige reis, waarbij we ervaringen delen en samen zoeken naar de beste route.

Daarnaast zijn concernbreed stappen gezet richting een facilitatorspool om het verbeteren van het werken aan opgaven en werkprocessen verder te professionaliseren.

In 2016 zijn de eerste organisatorische stappen gezet om als gemeente Emmen per mei 2018 te voldoen aan de Europese Privacy Verordening (AVG). Eind 2016 zijn de eerste nadere invoeringsrichtlijnen van de AVG beschikbaar gekomen waardoor de vereisten van de AVG scherper worden. De opgave voor 2017 is hierdoor duidelijker en wordt projectmatig opgepakt.

In grote lijnen is voldaan aan de geldende eisen uit de weten regelgeving op het gebied van informatiebeveiliging voor de diverse basisregistraties en domeinen. Ook in 2016 is bijgedragen aan het landelijke traject ENSIA dat één verantwoordingsstelsel voor informatieveiligheid heeft ontwikkeld. In 2017 wordt dit stelsel door alle gemeenten gebruikt voor de verantwoording over de BRP, PUN, DigiD, Suwinet, BAG en BGTvoor zover dit informatieveiligheid betreft.

Uitvoering geven aan diverse organisatie In 2016 zijn speerpunten geformuleerd vanuit Strategische brede arbeidsvoorwaarden ter Personeelsplanning in samenhang met de geplande inspanningen ondersteuning voor de bedrijfsvoering van in de HRM koers. Deze zijn vertaald naar resultaten waaronder de gemeentelijke organisatie. ontsluiten van talenten, voor meer flexibele inzet van extern/intern personeel, meer situationeel organiseren en, leiderschapsontwikkkeling. Dit jaar zijn de eerste stappen gezet om invulling te geven aan deze resultaten.

Daarnaast is het loopbaanbeleid, of de uitvoering daarvan, geactualiseerd zodat het aansluit bij de behoeftes en ontwikkelrichting van de organisatie.

In 2016 is door middel van activiteiten vanuit Emmen Ontwikkelt VeRDeR ook invulling gegeven aan de voorwaarden om hiertoe te komen. Hierbij kan gedacht worden aan Feedback.

Ook heeft de 2e MIO (Medewerkers Inspiratie Onderzoek) plaatsgevonden. De resultaten worden begin 2017 gepresenteerd.

De omzetting van de huidige organisatie naar HR21 is afrond. Alle bestaande functies zijn omgezet en de bezwarenprocedure loopt. Via het generatiepact zijn 2 functies ingevuld door een jongere. Naast deze stimuleringsregeling zal gekeken worden naar het aantrekken van jongeren om een evenwichtigere verdeling te krijgen in de organisatie.

Tenslotte is dit jaar een start gemaakt met het meer integraal beschouwen van de centrale budgetten arbeidsvoorwaarden.

Het op orde hebben en houden van De P&C cyclus functioneert adequaat en de meeste processen zijn belangrijke financiële processen. adequaat ingericht. Ten aanzien van de processen aanbesteden, sociaal domein (nieuwe taken) en belastingen zijn er nog een aantal aandachtpunten (o.a. de zichtbare vastlegging).

Verbeteren en realiseren van De wettelijke gestelde norm is dat 90% van de onbetwiste facturen betalingstermijnen van facturen. tijdig (dat wil zeggen binnen 30 dagen na ontvangst) dienen te worden betaald. Voor alle in 2016 betaalde facturen is de score 92,9 % en hiermee voldoen we als organisatie aan de gestelde norm.

De financiën van de gemeente zijn op orde De begroting 2017 is sluitend. Er is ook sprake van een materieel door evenwichtige en sluitende evenwicht (sluitende begroting na eliminatie van incidentele baten begrotingen en lasten). Daarmee voldoen we ook aan de eisen van de Provincie als toezichthouder.

4. Financiële verantwoording

De begroting van de gemeente wordt vastgesteld door de raad. Hierdoor ontstaat een financieel mandaat voor het college van burgemeester en wethouders om het vastgestelde beleid met de daarvoor beschikbare middelen uit te voeren.

Gaandeweg het begrotingsjaar kunnen zich vervolgens ontwikkelingen voordoen of keuzes worden gemaakt die leiden tot begrotingswijzigingen, welke telkens door de raad worden vastgesteld. De primitieve begroting en deze bijgestelde begroting vormen de referentiepunten van de (concern)jaarrekening. Afwijkingen ten opzichte van de begroting kunnen worden veroorzaakt door niet beïnvloedbare factoren, ter besluitvorming voorgelegde keuzes en door onvolkomenheden in het budgetbeheer. Deze afwijkingen, ofwel het jaarresultaat, worden aan de raad voorgelegd. Een positief resultaat kan worden toegevoegd aan een of meerdere reserves of een negatief resultaat worden onttrokken. Naast het jaarresultaat wordt de vermogenspositie op balansdatum van de gemeente gepresenteerd in de balans. Door vaststelling van de jaarstukken wordt het college gedechargeerd voor het financiële beleid in het verslagjaar.

Algemeen  De jaarstukken zijn opgesteld volgens de BBV regelgeving, er zijn in 2016 enkele wijzigingen in de BBV geweest.  Via begrotingswijzigingen zijn de mutaties ten opzichte van de primitieve begroting door tussentijdse budget- aanpassingen, vaststelling Kadernota en Berap 2016-II in de begroting verwerkt.

4.1. Rekeningresultaat 2016 en analyse

Totaaloverzicht In de programmaverantwoording (jaarverslag 2016) is per programma aangegeven wat de baten en lasten zijn geweest en welke mutaties op de reserves hebben plaatsgevonden. Samengevat geeft dit het volgende beeld:

Exploitatie Begroting 2016 Rekening 2016 Afwijking (bedragen x na wijziging 1.000)

Lasten 419.415 N 417.905 N 1.510 V Baten 408.092 V 423.121 V 15.029 V Saldo van baten 11.323 N 5.216 V 16.539 V en lasten

Storting in 16.993 N 21.141 N 4.149 N reserves Onttrekking aan 28.297 V 24.843 V 3.454 N reserves

Resultaat 19 N 8.917 V 8.936 V

Het saldo van baten en lasten bestaat uit het saldo van alle programma’s en de algemene dekkingsmiddelen (zie tabel in hoofdstuk 4). Vervolgens worden de reservemutaties aangegeven. Het saldo dat resteert is het eindsaldo van de jaarrekening en is over 2016 € 8.917.000 voordelig.

De analyse op hoofdlijnen (netto-afwijkingen groter dan een € 0,5 miljoen) is als volgt:

Bedrag Prog. Omschrijving V/N (x € mln) 5 Grondexploitaties (afwijking ten opzichte van de begroting) -5,8 N 8 Afboeking ivm overdracht sportaccommodaties/ kleedkamers -0,8 N 10 Vrijval taakmutaties 0,6 V 10 Tussentijdse aanpassingen gemeentefonds boekjaar 2016 -0,8 N 10 Resultaat verkoop aandelen Enexis BV 14,3 V 10 Vorming voorziening lening aan stadionbedrijf -1,1 N Divers Overige netto afwijkingen < € 500.000 2,5 V Resultaat 2016 8,9 V

In hoofdstuk 4 is een analyse opgenomen van de voor- en nadelen per programma. Bij deze analyse is een bruto grensbedrag van € 250.000 gehanteerd. Voor een nog uitgebreidere analyse verwijzen wij u naar de programma’s waar een analyse van de verschillen groter dan € 50.000 is opgenomen.

Resultaatbestemming 2016 Tot en met 2014 konden bij een positief resultaat resultaatbestemmingsvoorstellen worden ingediend op onderdelen waarbij sprake was van niet-bestede budgetten. Met ingang van de jaarrekening 2015 is dit proces gewijzigd. Het positief dan wel negatief resultaat zal worden verrekend met de algemene reserve. Bij een positief resultaat kunnen bij Berap-I 2017 voorstellen worden ingediend die ten laste van de algemene reserve zullen komen.

4.2. Grondexploitaties

Er was een voordelig resultaat op grondexploitaties begroot van € 1,6 miljoen, conform Berap-I herrekening rentekosten. Het werkelijk resultaat op grondexploitaties bedraagt € 4,2 miljoen nadelig. De afwijking ten opzichte van de begroting bedraagt € 5,8 miljoen nadelig.

Het nadelig resultaat op grondexploitaties 2016 is als volgt opgebouwd:

Resultaatnemingen +/+ € 1,2 miljoen Mutaties voorzieningen -/- € 5,4 miljoen Per saldo nadelig resultaat -/- € 4,2 miljoen

Het nadelig resultaat van € 4,2 miljoen is ten laste van het jaarrekeningresultaat gebracht.

De boekwaarde van de grondcomplexen bedraagt per ultimo 2016 € 91,7 miljoen (2015: € 91,6 miljoen). Hier staat voor een bedrag aan € 36,1 miljoen aan voorzieningen tegenover. Dit is 39 % (2015: 33%) van de boekwaarde. Voor meer informatie over de grondexploitaties verwijzen wij u naar de paragraaf grondbeleid.

4.3. Weerstandsvermogen

De beschikbare weerstandscapaciteit van de Gemeente Emmen bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken.

Weerstand Peildatum Peildatum Jaarrekening (bedrag x € 1.000) begroting 2016 begroting 2017 2016 Algemene reserves 17.095 15.966 16.847 Algemene reserve Sociaal Domein 3.441 10.923 11.489

Onvoorzien 335 335 335 Vrije ruimte in de 4.675 3.974 3.712 bestemmingsreserves Rekeningsresultaat 2016 nvt 8.917 Totale weerstandscapaciteit € 25.546 € 31.198 € 41.300

Met ingang van de begroting 2016 wordt op basis van de ingevoerde risico’s in Naris een risicosimulatie uitgevoerd. Uit deze risicosimulatie volgt dat 80% zeker is dat alle risico's kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 17,5 miljoen (benodigde weerstandscapaciteit).

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Beschikbare weerstandscapaciteit € 41.300 Ratio weerstandsvermogen = = = 2,36 Benodigde € 17.476 weerstandcapaciteit

Het ratio van Emmen valt in klasse A en is daarmee verbeterd ten opzichte van de begroting 2017. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen (op basis van 80% zekerheid). In de paragraaf weerstandsvermogen wordt dit nader toegelicht.

4.4. Risicomanagement

Jaarlijks actualiseren, zowel bij de jaarrekening als de begroting, de afdelingen de risico’s. Daarbij is het afgelopen jaar ingezet op een steeds nadrukkelijkere rol voor de afdelingen. Waar nodig wordt dit aangevuld met risico’s die meer zijn gebaseerd op externe oriëntaties (bijvoorbeeld rijksbeleid en wetswijzigingen). De geïdentificeerde en geactualiseerde risico’s vanuit de afdelingen worden geanalyseerd. Daarnaast wordt gekeken naar samenhang tussen risico’s door de concerncontroller, risico coördinatoren en de beheerder van het risicomanagement informatiesysteem.

Voor het beheersen van de risico's wordt het systeem Naris gebruikt, waarin de concernrisico’s zijn geregistreerd. Hiermee wordt het risicoprofiel van de gemeente bepaald en wordt het weerstandsvermogen berekend, met een zekerheidspercentage van 80% (minimum) en 90% (optimum). Met het opstellen van de afdelingsjaarplannen 2017 zijn de risicoprofielen van de afdelingen geactualiseerd, en daarmee ook het risicoprofiel van de gemeente. Het geactualiseerde risicoprofiel van de gemeente is verwerkt in de paragraaf weerstandsvermogen van deze jaarrekening.

4.5. Interne beheersing

De primitieve begroting 2016 was bij vaststelling sluitend.

Op basis van de raadsbrief omtrent de septembercirculaire 2015 en een analyse over de periode januari t/m maart 2016, is bij de eerste bestuursrapportage nagenoeg een zelfde beeld gepresenteerd. Er werd een geprognosticeerd voordelig resultaat over 2016 verwacht van € 8 duizend.

De raadsbrief bij de Kadernota 2017 met daarin verwerkt het resultaateffect van de meicirculaire en het resultaateffect BUIG, beiden voor het jaar 2016, liet een nagenoeg onveranderd beeld zien. Het resultaat over 2016 verbeterde met € 18 duizend. Het vertrekpunt voor de tweede bestuursrapportage werd daarmee € 26 duizend voordelig. Op basis van de tweede bestuursrapportage is een nadeel voor 2016 geprognosticeerd van € 38 duizend.

Hierbij is aangegeven dat richting de jaarrekening 2016 nog een aantal posten met een financieel effect werd verwacht. Hiervan was de exacte omvang ten tijde van de tweede bestuursrapportage nog niet bekend. Het betrof de opbrengst van de voorgenomen verkoop aandelen Enexis, maar ook het vormen van enkele noodzakelijke extra voorzieningen/ afwaarderingen zoals bijvoorbeeld met betrekking tot de grondexploitaties.

De nu voorliggende jaarrekening sluit met een voordelig resultaat van € 8,9 miljoen. De analyse van de verschillen ten opzichte van de begroting staat op hoofdlijnen (afwijkingen > € 250.000) in hoofdstuk 4 en meer gedetailleerd (afwijkingen > € 50.000) in de programma’s.

4.6. Kosten bedrijfsvoering

Personeelslasten en inhuur derden In onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van de personeelslasten (ambtelijke organisatie en bestuur) en inhuur derden over de jaren 2012-2016 gepresenteerd.

x € 1.000 2012 2013 2014 2015 2016 Personeelslasten 66.920 65.804 58.529 57.800 58.730 Inhuur derden 4.819 4.759 7.558 11.209 11.370 Totaal 71.739 70.563 66.087 69.009 70.100

De personeelslasten zijn tussen 2012 en 2015 met ruim € 9 miljoen gedaald, ondanks de loonstijgingen en de komst van de 3D’s. Dit is het gevolg van het vertrek van personeel door onder ander de vorming van de VRD en RUD en formatieve bezuinigingen op de ambtelijke organisatie. De stijging van de personeelslasten in 2016 ten opzichte van 2015 wordt veroorzaakt door een loonindexatie van ongeveer € 1 miljoen conform de CAO.

De verhouding personeelslasten en inhuur derden in de jaren 2012-2016 ligt in een bandbreedte van15% tot 17% ten opzichte van de totale gemeentelijke lasten

De inhuur van derden is in het afgelopen jaar licht toegenomen van 11,2 miljoen naar 11,4 miljoen. De vrijval van vacatureruimte is (grotendeels) benut voor de dekking van inhuur derden. In de paragraaf bedrijfsvoering wordt nader op de formatie en inhuur ingegaan.

De inhuur kan als volgt nader gespecificeerd worden: Bedragen in miljoenen 2015 2016 Afdelingen 7,9 9,1

Openbaar Onderwijs 3,3 2,3

Totaal 11,2 11,4

De inhuur van derden in 2016 is te verklaren door met name de volgende vraagstukken: - Centrumvernieuwing Emmen - Digitalisering/zaakgericht werken - Verbeterslag uitvoering gemeentelijke belastingen - Sociaal domein (jeugd, participatie en AWBZ) - Leerwerkbedrijf in oprichting

4.7. Resultaten 2016 Sociaal Domein

In de begroting 2016 is het meerjarenperspectief van de reserve sociaal domein weergegeven. Daarbij is rekening gehouden met resultaten over 2016 binnen de diverse onderdelen inzake het sociaal domein. In het kader van de Berap 2016-II is een geactualiseerde prognose gemaakt van de resultaten in 2016. Bij de jaarrekening 2016 zijn de definitieve resultaten bepaald. In de navolgende tabel is een totaaloverzicht gegeven van de resultaten. x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016-II Jaarrekening 2016 Resultaat WMO-begeleiding +/+ 1.607 +/+ 3.157 +/+ 4.441 Resultaat WMO-beschermd wonen +/+ 1.300 -/- 1.343 -/- 1.027 Resultaat WMO-voorzieningen 0 +/+ 200 -/- 545 Resultaat Jeugdhulp -/- 215 0 -/- 452 Resultaat Participatiebudget – werkdeel -/- 69 -/- 442 +/+ 243 Resultaat Investeringsplan 0 +/+ 251 +/+ 355 Resultaat Participatiebudget - WSW 0 0 +/+ 145 Resultaat MO, VO en CJG 0 +/+ 702 +/+ 1.010 Resultaat minimabeleid/bijzondere bijstand 0 0 -/- 555 Overige 0 0 +/+ 31 Totaal resultaat +/+ 2.623 +/+ 2.525 +/+ 3.646

Onttrekkingen aan de reserve sociaal domein Er zijn enkele onttrekkingen aan de reserve sociaal domein begroot. Dit betreft de uitgroei loonkosten uit werkdeel ad € 125.000, het niet halen van de taakstelling Scootmobielen ad € 150.000, extra bijdrage aan de EMCO ad € 788.000, het restantbudget inzake het investeringsplan ad € 905.000 en middelen MO ad € 80.000.

Tussentijds is besloten tot een aantal extra onttrekkingen aan de reserve (minimabeleid ad € 200.000, kosten schulddienstverlening ad € 200.000 en kosten werkgeversarrangementen ad € 250.000). Bij de jaarrekening 2016 zijn de onttrekkingen aan de reserve definitief bepaald. Met name extra kosten uitvoering jeugdhulp door Sedna is een nieuwe ontwikkeling ten opzichte van de Berap-II.

x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016-II Jaarrekening 2016 Uitgroei loonkosten uit werkdeel -/- 125 -/- 125 -/- 125 Niet halen taakstelling Scootmobielen -/- 150 -/- 150 -/- 150 Extra bijdrage EMCO uit reserve -/- 788 -/- 788 -/- 788 Investeringsplan -/- 905 -/- 905 -/- 905 MO -/- 80 -/- 80 -/- 80 Extra kosten Minimabeleid/bijzondere bijstand 0 -/- 200 -/- 200 Extra kosten schulddienstverlening 0 -/- 200 -/- 200 Extra kosten werkgeversarrangementen -/- 250 -/-250 Extra kosten uitvoering jeugdhulp Sedna -/- 298 Overige +/+ 24 +/+ 24 Totaal onttrekkingen -/- 2.024 -/-2.674 -/- 2.996

Stand van de reserve sociaal domein per 31-12-2016 Met de definitieve stortingen en onttrekkingen kan ook de definitieve stand worden gemaakt van de reserve per 31 december 2016. In deze paragraaf zijn de stortingen en onttrekkingen per onderdeel gesaldeerd gepresenteerd. Deze wijkt daarom af van bijlage A, echter de eindstand is gelijk. x € 1.000 Onderdeel Begroting Prognose bij Definitief 2016 Berap 2016- Jaarrekening II 2016 Beginstand reserve 1-1-2016 10.840 10.840 10.840 Bij: resultaten 2.623 2.525 3.646 Af: onttrekkingen -/- 2.024 -/- 2.674 -/- 2.996 Eindstand reserve 31-12-2016 11.439 10.691 11.489

Bij de huidige stand kunnen de volgende opmerkingen gemaakt worden: - voor het jaar 2015 en 2016 zijn door het rijk landingsgelden beschikbaar gesteld; in het jaar 2017 is dit niet meer aan de orde; - er worden (meerjarig) forse tekorten verwacht inzake de jeugdzorg en de Wsw (EMCO); Er wordt nog geen meerjarige prognose gegeven. Deze zal bij de kadernota 2018 worden geactualiseerd. Het beeld is dat de reserve in 2018/2019 in de min zal gaan lopen.

Bij de kadernota 2018 zal daarom ook een voorstel worden gedaan tot: - het vanaf 2018 via de begroting laten lopen van structurele voor- en nadelen en niet meer via de reserve sociaal domein - in 2018 de reserve te gebruiken voor incidentele knelpunten - de reserve eind 2018 op te heffen.

4.8. Verkoop aandelen Enexis

Eind 2016 is een deel (ca. 34%) van de Enexis-aandelen verkocht (aan Enexis), onder gelijktijdige algehele aflossing van de drie nog lopende EDON-leningen en aflossing van een evenredig deel (gelijk aan het deel van de verkochte aandelen) van de lening aan Enexis, tranche D. Het netto resultaat van deze transactie is € 14,3 miljoen voordelig. Met name als gevolg van lagere dividenduitkering ontstaat er vanaf 2017 een nadeel van € 0,5 miljoen in de begroting. Vanaf 2020 is het structurele nadeel nog € 0,4 miljoen.

5. Overzicht van baten en lasten

5.1. Inleiding

In dit hoofdstuk vindt een financiële beschouwing op hoofdlijnen per programma plaats. Voor een meer gedetailleerde beschouwing en financiële analyse per programma wordt verwezen naar het jaarverslag. In onderstaande tabel wordt een totaaloverzicht van de baten en lasten per programma weergegeven.

Primitieve begroting Begroting Rekening Programma (bedragen x € 1.000) Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Verschil begr- werk

1 Inwoners en bestuur 18.091 1.928 -16.163 18.270 1.898 -16.372 17.864 2.121 -15.743 629 2 Economie en werkgelegenheid 10.895 392 -10.503 13.742 2.363 -11.380 11.507 2.440 -9.066 2.314 3 Veiligheid 8.772 139 -8.633 8.825 533 -8.292 9.178 735 -8.443 -151 4 Onderwijs en jeugd 46.027 32.054 -13.973 49.140 35.391 -13.748 50.351 37.410 -12.941 808 5 Bouwen, wonen en milieu 47.588 42.488 -5.100 50.110 43.121 -6.989 47.445 35.514 -11.932 -4.943 6 Inkomensondersteuning 64.465 47.799 -16.665 66.159 49.804 -16.355 67.172 50.358 -16.814 -459 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer 28.182 4.605 -23.576 28.960 5.007 -23.953 30.159 6.195 -23.964 -11 8 Sport en cultuur 17.084 2.956 -14.127 19.335 2.952 -16.383 19.679 2.411 -17.268 -885 9 Sociaal domein 141.873 5.065 -136.808 146.674 6.471 -140.203 146.733 9.934 -136.799 3.403 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 10.341 102.757 92.416 17.187 103.172 85.985 17.421 117.648 100.227 14.241 Totaal programma's 393.318 240.184 -153.134 418.402 250.713 -167.689 417.509 264.766 -152.742 14.947 Algemene dekkingsmiddelen Algemene uitkering 2.159 116.788 114.629 616 119.608 118.992 - 120.316 120.316 1.324 Bespaarde rente - 1.207 1.207 - 2.047 2.047 - 2.047 2.047 1 Dividend 532 1.836 1.304 397 2.745 2.348 397 2.880 2.483 135 Lokale heffingen - 26.226 26.226 - 25.402 25.402 - 25.378 25.378 -23 Saldo financieringsfunctie - 8.898 8.898 - 7.578 7.578 - 7.733 7.733 156 Totaal algemene dekkingsmiddelen 2.691 154.954 152.263 1.013 157.379 156.367 397 158.355 157.958 1.592 Saldo van baten en lasten totaal 396.009 395.139 -870 419.415 408.092 -11.323 417.905 423.121 5.216 16.539 Toevoeging/ onttrekking reserves 1 Inwoners en bestuur 133 306 173 421 840 419 421 651 230 -189 2 Economie en werkgelegenheid 47 2.547 2.500 1.416 4.964 3.548 2.112 3.761 1.649 -1.899 3 Veiligheid 323 79 -244 323 208 -115 323 208 -115 - 4 Onderwijs en jeugd 56 288 232 253 767 514 269 673 405 -109 5 Bouwen, wonen en milieu 565 1.295 730 2.596 3.441 846 2.353 2.224 -129 -975 6 Inkomensondersteuning - - - - 400 400 178 955 777 377 7 Openbare ruimte en Verkeer & Vervoer 60 63 3 160 387 227 160 215 55 -172 8 Sport en cultuur 30 94 64 30 1.943 1.913 30 1.702 1.672 -241 9 Sociaal domein 2.908 1.456 -1.452 6.046 6.746 700 9.305 6.859 -2.446 -3.146 10 Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 6.743 5.608 -1.134 5.747 8.600 2.853 5.991 7.596 1.605 -1.248 Totaal toevoeg./ onttr. reserves 10.866 11.736 870 16.993 28.297 11.304 21.141 24.843 3.701 -7.603 Resultaat 406.875 406.875 0 436.408 436.389 -19 439.047 447.964 8.917 8.936

Aansluiting begroot resultaat op resultaat Berap II

Omschrijving (bedragen x € 1.000) N V Nadeel uit Berap 2016-II 38 Besluiten met resultaateffect na vaststelling Berap II ( incl. overige kleine verschillen) 19 Bijgesteld resultaat 2016 19

5.2. Exploitatiebeeld rekening 2016

5.2.1 Exploitatieomzet (incl. reservemutaties) De gerealiseerde omzet van de gemeente Emmen ziet er volgens het hiervoor aangegeven overzicht van baten en lasten in euro’s als volgt uit: Baten Lasten Resultaat Totaal programma’s 447.964 439.047 8.917

5.2.2 Lasten 2016

Bedrag % Aantal inwoners (x € 1.000) 107.480 per inwoner 1. Inwoners en bestuur 18.285 4,2 170 2. Economie en werkgelegenheid 13.618 3,1 127 3. Veiligheid 9.501 2,2 88 4. Onderwijs en jeugd 50.620 11,5 471 5. Bouwen, wonen en milieu 49.798 11,3 463 6. Inkomensondersteuning 67.350 15,3 627 7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 30.319 6,9 282 8. Sport en cultuur 19.709 4,5 183 9. Sociaal domein 156.038 35,5 1.452 10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 23.809 5,4 222

Totaal 439.047 100,0 4.085

Grafiek: Lasten in procenten

1. Inwoners en bestuur

2,2 2. Economie en 5,4 4,2 3,1 werkgelegenheid 3. Veiligheid

11,5 4. Onderwijs en jeugd

5. Bouwen, wonen en milieu

35,5 11,3 6. Inkomensondersteuning

7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 8. Sport en cultuur 15,3 6,9 4,5 9. Sociaal domein

10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

5.2.3 Baten 2016

Bedrag % Aantal inwoners (x € 1.000) 107.480 per inwoner 1. Inwoners en bestuur 2.771 0,6 26 2. Economie en werkgelegenheid 6.201 1,4 58 3. Veiligheid 943 0,2 9 4. Onderwijs en jeugd 38.084 8,5 354 5. Bouwen, wonen en milieu 37.737 8,4 351 6. Inkomensondersteuning 51.313 11,5 477 7. Openbare ruimte en Verkeer & vervoer 6.410 1,4 60 8. Sport en cultuur 4.113 0,9 38 9. Sociaal domein 16.793 3,7 156 10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen 283.598 63,3 2.639

Totaal 447.964 100,0 4.168

Grafiek: Baten in procenten

1,4 1. Inwoners en bestuur 0,6 0,2 2. Economie en 8,5 werkgelegenheid 3. Veiligheid

8,4 4. Onderwijs en jeugd

5. Bouwen, wonen en milieu

11,5 6. Inkomensondersteuning

7. Openbare ruimte en 63,3 1,4 3,7 Verkeer & vervoer 0,9 8. Sport en cultuur 9. Sociaal domein

10. Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

5.3. Nadere beschouwing resultaten 2016 per programma op hoofdlijnen

In dit hoofdstuk analyseren wij de resultaten per programma op hoofdlijnen, waarbij we voor de financiële afwijkingen als grensbedrag per saldo € 250.000 hanteren.

In het jaarverslag is per programma een uitgebreidere verantwoording opgenomen, zowel met betrekking tot het beleidsdeel als wel het financiële deel. Bij de analyses binnen de programma’s is als grensbedrag € 50.000 gehanteerd. Voor deze meer uitgebreide analyse verwijzen we naar de programma’s.

V = Voordeel, N= Nadeel; bedragen x € 1.000.

Toelichting op afwijkingen (per saldo > € 250.000) in de jaarrekening Afwijkingen baten Afwijkingen en lasten mutaties in reserves Voor de programma's 1 en 3: nvt.

Programma 2 – Economie en werkgelegenheid

Omschrijving N V N V Centrum Vernieuwing Emmen: de bijdrage vriendenaandeel is niet in 2016 uitbetaald en 1.000 1.000 wordt doorgeschoven. Centrum Vernieuwing Emmen: resultaat op kapitaallasten door lagere afschrijvingen 502 502 (projecten later gereed) en de opbrengst Theater. Centrum Vernieuwing Emmen: resultaat op exploitatie Programmabureau op met name bereikbaarheid, tijdelijke bereikbaarheidsmaatregelen, DPE Next en Onderhoud en 256 256 beheerplan. Centrum Vernieuwing Emmen: onderhoudsbudget Theater niet uitgegeven in 2016 450

Programma 4 – Onderwijs en jeugd

Omschrijving N V N V Het saldo van baten en lasten wordt gestort in de reserve onderwijs. Conform BBV regelgeving wordt dit als last (nadeel) verantwoord. De verschillen per saldo betreffen: - hogere rijksvergoeding van het ministerie OC&W door prijsbijstelling - een aantal geplande onderhoudswerkzaamheden zijn doorgeschoven naar 2017 - afrekening verantwoording doordecentralisatiegelden 2011 t/m 2015 1.377 1.377 - van het samenwerkingsverband Primair Onderwijs is in 2016 een hogere subsidie ontvangen voor personeel dat is overgenomen in het kader van het tripartiet akkoord - conform het onderwijsakkoord zijn in 2016 o.a. de lonen met 3,8% verhoogd De lagere subsidiebeschikkingen aan kinderopvang en peuterspeelzaalwerk zullen, conform 333 voorgenomen besluit, meegenomen worden in de financiering van de voorscholen.

Programma 5 – Bouwen, wonen en milieu

Omschrijving N V N V Een reeds geboekte dekking op een project is weer overgeheveld naar de reserve Duurzaamheid, Bouwen en Jeugdwerkloosheid. Dit heeft te maken met de gewijzigde BBV- 427 427 regelgeving. Bijdragen aan investeringsprojecten mogen nu pas geboekt worden bij het afsluiten van het project, niet als het nog niet gerealiseerd is. Het project saneren bodem en dempen haven industrieterrein de Tweeling dat wordt 258 258 gefinancierd uit de reserve is nog niet volledig uitgevoerd. Op basis van de voorlopige afrekening van Area en Nedvang zijn de geprognoticeerde 271 baten hoger dan verwacht. De definitieve afrekening moet nog plaatsvinden. Grondexploitaties: het resultaat is nadeliger dan begroot omdat de toevoeging aan de voorzieningen bijna € 6,9 miljoen hoger was dan begroot. Dit nadeel wordt enigszins 5.841 gecompenseerd door hoger dan begrote (tussentijdse) voordelige resultaatnemingen van ruim € 1,0 miljoen.

Toelichting op afwijkingen (per saldo > € 250.000) in de jaarrekening Afwijkingen baten Afwijkingen en lasten mutaties in reserves

Programma 6 - Participatie

Omschrijving N V N V Hogere uitgaven Minima en Bijzondere Bijstand. De hogere uitgaven worden vooral veroorzaakt door hogere kosten woninginrichting door onder andere huisvesting 555 555 statushouders. Door een hogere groei van het aantal uitkeringsgerechtigden dan verwacht bij Berap 2, stijgen de uitgaven van de BUIG. Hierdoor ontstaat er een groter nadelig saldo dat 514 255 gedeeltelijk weer opgevangen wordt door een hogere vangnetuitkering.

Programma 7 – Openbare ruimte & Verkeer en vervoer

Omschrijving N V N V Resultaat op onderhanden (meerjarige) orders zoals Herstructurering de Tweeling, Treinstation Zuid en Gedragsbeïnvloeding. Dit resultaat wordt gedekt uit bijdragen van 1.184 1.184 derden en bijdragen uit investeringen.

Programma 8 – Sport, recreatie en cultuur

Omschrijving N V N V In 2016 is geen gebruik gemaakt van het voorbereidingskrediet nieuwbouw zwembad 340 340 Emmen. Afboeking boekwaarde sportaccommodaties in verband met afstoten kleedgelegenheden. 1.431 Vrijval amortisatiereserve i.v.m. afstoten sportaccommodaties. 615

Programma 9 – Sociaal domein

Omschrijving N V N V Jeugdhulp: Zowel hogere zorgkosten als hogere lokale uitvoeringskosten dan begroot 461 461 (waarbij de rijksbijdrage leidend is qua dekking). Participatie: mutaties in de order administratie (meerjarig lopende projecten met externe 2.226 2.226 financiering) komen binnen de exploitatie van het dienstjaar. Participatie: lagere kosten inzet van re-integratietrajecten. Dit is maatwerk en afhankelijk van in de klant gelegen factoren, vooraf is moeilijk te bepalen welke instrumenten moeten 534 worden ingezet. Participatie: m.b.t. het Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) is een hoger beroep gedaan op een aanvulling op het inkomen uit zelfstandigheid/ verstrekte leningen. Hier 375 412 staat een hogere vergoeding tegenover. Decetralisatie Participatie: betreft voordeel op middelen Arbeidsmarktregio Drenthe (AMRD) 1.008 1.008 die in de reserve AMRD gestort worden. Wmo-Begeleiding: lagere kosten zorg in natura (2.425) en PGB’s (1139). 1.387 3.564 Wmo-Begeleiding: voorbereidingskosten De Toegang. 409 Wmo-Begeleiding: lagere inkomsten uit door het Centraal Administratie Kantoor (CAK) geïnde eigen bijdragen. Zowel het vermogen als het besteedbaar inkomen van de 332 bevolking in ZO-Drenthe is relatief laag waardoor veel cliënten (ook bij stapeling van voorzieningen) slechts een lage eigen bijdrage kunnen opbrengen. Wmo-Begeleiding: het voordelig resultaat komt t.g.v. de reserve sociaal domein. 1.719 Wmo-Zorgvoorzieningen: zowel bij de vervoersvoorzieningen als bij de 527 rolstoelvoorzieningen was er sprake van meer en duurdere verstrekkingen. Wmo-Zorgvoorzieningen: lagere inkomsten uit door het CAK geïnde eigen bijdragen. 589 Wmo-Zorgvoorzieningen: het nadelig resultaat komt t.l.v. de reserve sociaal domein 759 Wmo-Beschermd wonen: lagere kosten zorg in natura en PGB’s 1.118 678 Een gedeelte van de geprognosticeerde onderschrijding op maatschappelijke opvang is bij Berap II gereserveerd voor een aanvullende subsidie voor het leger des Heils. Dit heeft in 308 308 2016 echter niet tot uitgaven geleid. De vrijval is in de reserve Sociaal Domein gestort

Afwijkingen Afwijkingen baten Toelichting op afwijkingen (saldo > € 250.000) in de jaarrekening mutaties in en lasten reserves

Programma 10 – Bedrijfsvoering en inkomstenbronnen

Omschrijving N V N V Vrijval taakmutaties die wel zijn begroot maar niet zijn besteed 616 De raming voor het nog te betalen vakantiegeld over juli t/m dec 2016 (ivm de invoering van het Individueel KeuzeBudget) is lager uitgevallen; de berekeningsgrondslag bleek lager 885 885 te zijn dan waar rekening mee was gehouden. De onttrekking aan de reserve is hiertoe verlaagd. Tussentijdse aanpassingen gemeentefonds boekjaar 2016. 759 Ontvangen extra rentevergoeding (3 jaar) wegens vervroegde aflossing EDON-lening. 419 Terugbetaling dividend Enexis i.v.m. verkoop van een deel van de aandelen per 1 januari 401 2016. Vormen voorziening voor 50% van de uitstaande lening stadionbedrijf waar geen 1.125 zekerheden op gevestigd zijn. Resultaat verkoop aandelen Enexis Holding BV 14.308

Samenvatting analyse afwijkingen N V N V Totaal verklaarde afwijkingen 19.493 31.796 7.381 2.645 Saldo afwijkingen per saldo > € 250.000 12.303 -4.736 Overige afwijkingen < € 250.000 4.236 -2.867 Saldo afwijkingen jaarrekening 2016 16.539 -7.603

5.4. Wet normering bezoldiging topfunctionarissen

De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen (hierna: WNT) is op 6 december 2011 door de Tweede Kamer aangenomen en is met ingang van 1 januari 2013 in werking getreden. De WNT stelt een maximum aan de bezoldiging van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector. Voor gemeenten wordt de gemeentesecretaris en griffier als topfunctionaris gekwalificeerd. De WNT kent een openbaarmakingregime en een maximale bezoldigingsnorm. In onderstaande tabel worden deze gegevens gepubliceerd. De maximale bezoldigingsnorm (€ 179.000) wordt niet overschreden en behoeft niet verder toegelicht te worden.

Voorzie- Beëindi- Belastbare Jaar Totaal Duur Parttime- ningen gings- Motive- Naam Functie Jaar Beloning kostenver- beëin- bezol- dienstverband factor betaalbaar uitkerin- ring goedingen diging diging op termijn gen

In dienst per 16 2015 100% € 89.817 € 0 € 12.290 Nvt. Nvt. € 102.107 Nvt. I.A.A. maart 2015 Gemeente- Oostmeijer- secretaris Oosting 2016 Onbepaalde tijd 100% € 124.496 € 452 € 14.763 Nvt. Nvt. € 139.711 Nvt.

Waarneming 2015 eindigt 16 maart 100% € 116.480 € 0 € 15.843 Nvt. Nvt. € 132.323 Nvt. Wnd. 2015 F. Disch Gemeente- secretaris 2016 Nvt.

2015 Onbepaalde tijd 100% € 94.476 € 0 € 14.423 Nvt. Nvt. € 108.899 Nvt. H.D. Griffier Werkman 2016 Onbepaalde tijd 100% € 103.921 € 0 € 14.355 Nvt. Nvt. € 118.276 Nvt.

Naast de hiervoor vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen die in 2016 een bezoldiging boven het individuele WNT-maximum hebben ontvangen. Er zijn in 2016 geen ontslaguitkeringen betaald aan overige functionarissen die op grond van de WNT dienen te worden vermeld, of die in eerdere jaren op grond van de WOPT of de WNT vermeld zijn of hadden moeten worden.

6. Balans met toelichting

Balans per 31 december ACTIVA Ultimo Ultimo (bedragen * € 1.000) 2016 2015

Vaste activa

Immateriële vaste activa 19.891 32.309 • Bijdragen aan activa in eigendom van derden 19.891 32.309

Materiële vaste activa 411.937 368.560 • Investeringen met economisch nut • gronden uitgegeven in erfpacht 717 772 • overige investeringen met economisch nut 276.313 239.981 • Investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van 75.462 70.208 • Investeringende kosten een inheffing openbare kan wordenruimte met geheven maatschappelijk nut 59.445 57.599

Financiële vaste activa 75.306 81.439 • Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 2.308 2.592 • overige verbonden partijen 12.529 11.631 • Leningen aan: • woningbouwcorporaties 10.611 11.697 • deelnemingen 2.162 4.838 • Overige langlopende leningen u/g 45.625 40.960 • Overige uitzettingen met looptijd > 1 jaar 2.071 9.723

Totaal vaste activa 507.134 482.308

Vlottende activa

Voorraden 28.472 62.028 • Niet in exploitatie genomen bouwgronden 0 32.857 • Onderhanden werk, waaronder gronden in exploitatie 28.441 29.139 • Gereed product en handelsgoederen 32 32

Uitzettingen met rentetypische looptijd < 1 jaar 63.296 33.727 • Vorderingen op openbare lichamen 19.764 21.899 • Rekening-courantverhoudingen met niet-financiele instellingen 1.181 2.091 • Uitzettingen in 's Rijks schatkist 32.500 • Overige vorderingen 9.851 9.736

Liquide middelen 1.164 12.383 • Kassaldi 3 45 • Banksaldi 1.162 12.338

Overlopende activa 18.797 55.655 • Vooruitbetaalde bedragen 2.323 24.901 • Van Europese of Nederlandse overheden nog te ontvangen 1.136 7.633 voorschotbedragen specifieke uitkeringen • Overige nog te ontvangen en vooruitbetaalde bedragen 15.337 23.120

Totaal vlottende activa 111.730 163.793

Totaal activa 618.863 646.101

PASSIVA Ultimo Ultimo (bedragen * € 1.000) 2016 2015

Vaste passiva

Eigen vermogen 70.715 65.500 • Algemene reserve 16.847 16.610 • Bestemmingsreserve 44.951 46.325 • Gerealiseerd resultaat 8.917 2.565

Voorzieningen 10.099 10.496 • Voorzieningen, waarvoor ter bestrijding van de kosten een 10.099 10.496 heffing kan worden geheven

Vaste schulden met een rentetypische looptijd >= 1 jaar 464.244 429.508 • Onderhandse leningen van: obligatieleningen 68.000 35.000 binenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen 11.600 1.804 binnenlandse banken en overige financiële instellingen 353.626 331.658 overige binnenlandse sectoren 31.000 61.028 • Waarborgsommen 17 17

Totaal vaste passiva 545.058 505.503

Vlottende passiva

Netto-vlottende schulden met rentetypische looptijd < 1 jaar 34.347 71.334 • Schulden aan openbare lichamen 1.194 1.317 • Kasgeldleningen 10.000 50.000 • Overige schulden 23.153 20.017

Overlopende passiva 39.458 69.263 • Nog te betalen bedragen 22.984 30.835 • Van Europese of Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog 12.844 11.487 te besteden specifieke uitkeringen • Overige vooruitontvangen bedragen 3.631 26.940

Totaal vlottende passiva 73.805 140.597

Totaal passiva 618.863 646.101

Gewaarborgde geldleningen 7.539 7.558 Garantstellingen 349.568 357.369

6.1. Toelichting op de balans

Vaste activa

Bij vaste activa wordt onderscheid gemaakt in immateriële, materiële en financiële vaste activa. Immateriële vaste activa zijn kosten gemaakt voor onderzoek en ontwikkeling van een bepaald actief en bijdragen aan activa in eigendom van derden. De materiële activa zijn stoffelijk van aard, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen - investeringen met economisch nut - investeringen met economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven - investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut De financiële vaste activa tenslotte omvatten kapitaalverstrekkingen, verstrekte geldleningen en vorderingen op lange termijn. De vermeerderingen en verminderingen van de vaste activa evenals de afschrijvingen/afwaarderingen zijn nader gespecificeerd in de staat van activa. Deze staat van activa ligt ter inzage.

Immateriële vaste activa Immateriële vaste activa zijn kosten gemaakt voor onderzoek en ontwikkeling van een bepaald actief en bijdragen aan activa in eigendom van derden.

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Kosten onderzoek en ontwikkeling 17 0 Bijdragen activa in eigendom derden 19.874 32.309 Totaal 19.891 32.309

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de immateriële vaste activa gedurende het jaar 2016:

boek- van inves- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde voorraden tering dering schrijving waar- waarde 31-12-15 dering 31-12-16 Kosten onderzoek en ontwikkeling 0 1 16 0 0 0 17 Bijdragen activa in eigendom derden 32.309 0 24.602 36.299 665 72 19.874 Totaal 32.309 1 24.618 36.299 665 72 19.891

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) moeten de ‘niet in exploitatie genomen gronden’ nu worden verantwoord onder de immateriële en materiële vaste activa en niet meer onder de voorraden. Onder de immateriële vaste activa is het facilitair grondbeleid opgenomen en de kosten van onderzoek en ontwikkeling van de gronden die nog niet in exploitatie zijn genomen.

De investering en vermindering van € 24 miljoen op bijdragen activa in eigendom derden betreft de doorbetaling van de bijdrage van de provincie Drenthe ten behoeve van DPE Next.

Het totaal van de geboekte dekking voor bijdragen activa in eigendom derden ad € 12,3 miljoen heeft betrekking op de ontvangsten van de RSP+middelen, confinanciering en subsidie EFRO t.b.v. Centrumvernieuwing Emmen.

Materiële vaste activa De materiële activa zijn stoffelijk van aard, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen - investeringen met economisch nut - investeringen met economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven - investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut

De investeringen waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven worden afzonderlijk in de balans opgenomen. Het gaat hierbij om investeringen in riool, afval en begraven. Deze investeringen behoren tot de investeringen met economisch nut.

Investeringen (in de openbare ruimte) met een maatschappelijk nut zijn niet verhandelbaar en genereren geen inkomsten. Voorbeelden zijn o.a. wegen, bruggen/tunnels, fiets- en voetpaden, openbare verlichting, en andere investeringen waarvoor geen markt is in het private verkeer.

De post materiële vaste activa wordt onderscheiden in:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 In erfpacht uitgegeven gronden 717 772 Overige investeringen met economisch nut 276.313 239.981 Investeringen met economisch nut, waarvoor ter 75.462 70.208 bestrijding van de kosten heffing kan worden Investeringen in openbare ruimte met uitsluitend 59.445 57.599 maatschappelijk nut Totaal 411.937 368.560

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met economisch nut gedurende het jaar 2016:

boek- correctie van vermeer- vermin- af- af- boek- voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde boek- voorraden dering dering schrijving waar- waarde ziening waarde 31-12-15 waarde dering 31-12-16 31-12-16 Investeringen met economisch nut Gronden en terreinen 10.691 42.179 244 2.309 44 0 50.761 12.051 38.709 Woonruimten 7.181 0 443 33 100 0 7.491 7.491 Bedrijfsgebouwen 163.478 -1.041 0 12.566 11 3.717 1.626 169.651 169.651 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 35.659 1.193 0 3.759 0 916 0 39.694 39.694 werken 0 Vervoermiddelen 0 0 298 0 0 0 298 298 Machines, apparaten en installaties 10.648 -139 0 1.304 31 1.442 83 10.257 10.257 Overige materiële vaste activa 12.323 -13 0 801 1.645 1.336 -82 10.212 10.212 Totaal 239.981 0 42.179 19.415 4.028 7.554 1.628 288.364 12.051 276.313

boek- vermeer- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waar- waarde 31-12-15 dering 31-12-16 Investeringen met economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven Gronden en terreinen 292 0 0 0 0 292 Bedrijfsgebouwen 309 0 0 13 0 297 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 69.196 7.884 631 1.930 0 74.520 werken Machines, apparaten en installaties 244 0 0 53 0 190 Overige materiële vaste activa 167 9 0 13 0 163 Totaal 70.208 7.893 631 2.009 0 75.462

Materiële vaste activa met een economisch nut zijn alle activa die bijdragen aan de mogelijkheid om middelen te genereren, bijvoorbeeld door het vragen van rechten, heffingen, leges of prijzen. Ook activa, waarbij de mogelijkheid bestaat om deze te verkopen behoren tot de activa met economisch nut. Het gaat om de mogelijkheid de activa te verkopen, niet om de vraag of de gemeente het actief ook daadwerkelijk wil verkopen. Dit betekent onder andere dat alle gebouwen een economisch nut hebben; er is immers een markt voor gebouwen. De totale boekwaarde van de activa met economisch nut bedraagt eind 2016 € 327 miljoen. Activa die vallen onder bedrijfsgebouwen betreffen hoofdzakelijk gemeentelijke huisvesting aan het Raadhuisplein, huisvesting werkplein ZO Drenthe, de praktijkschool, scholen, sporthallen, het zwembad en de brandweerkazerne. Een deel van de investeringen van het project Atalanta zijn opgenomen onder overige materiële vaste activa.

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) moeten de ‘niet in exploitatie genomen gronden’ nu worden verantwoord onder de immateriële en materiële vaste activa en niet meer onder de voorraden. Dit betreffen de compensatiegronden, tuinbouwgebied Rundedal en de strategische grondvoorraad ad € 42,2 miljoen. Ook de op deze gronden getroffen voorziening is als correctie op de boekwaarde van deze gronden verantwoord.

De vermeerdering van de bedrijfsgebouwen betreft grotendeels de realisatie van het Atlas theater.

Het hiernavolgend overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa met maatschappelijk nut gedurende het jaar 2016:

boek- vermeer- vermin- af- af- boek- (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waar- waarde boek- dering boek- Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Gronden en terreinen 2.465 0 0 0 0 2.465 Grond-, weg-, en waterbouwkundige 52.656 15.327 11.020 4.991 0 51.972 werken Machines, apparaten en installaties 1.451 667 0 127 0 1.991 Overige materiële vaste activa 1.027 309 0 -1.755 73 3.017 Totaal 57.599 16.303 11.020 3.364 73 59.445 De mutaties in investeringen in maatschappelijk nut betreffen voornamelijk Centrum Vernieuwing Emmen, zoals de Hondsrugwegtunnel en de locatie Hoofdstraat (Mensenpark). Daarnaast betreft het reconstructies van wegen, zoals de ongelijkvloerse kruising Statenweg/Stadionweg/Rondweg.

In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste investeringen weergegeven die in het boekjaar 2016 zijn geactiveerd (bedragen > 1 miljoen). verleend Werkelijk Cumulatief (bedragen * € 1.000) krediet besteed in besteed in totaal 2016 2016 Investeringen met economisch nut Theater - Wereld van de Ontmoeting 48.066 9.829 47.847 Ontwikkeling DPE next 30.000 24.000 29.000 Woonwagenwoningen kleine woonwagencentra 4.975 443 4.831 Reconstructie kunstwerken 1.826 23 23 Sloop/bouw gymzaal Emmermeer 1.650 69 69 Nieuwbouw zwembad Emmen 15.116 0 0 Kindcentrum Emmerhout 6.822 1.304 1.304 GRP 2012 - 2016 35.241 7.589 15.387 Totaal 143.697 43.257 98.461

Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Tunnel Hondsrugweg 41.566 812 26.044 Centrumplein 12.040 104 11.967 Ontwikkeling locatie Hoofdstraat 10.670 4.253 4.513 Markt Emmen Herinrichting 7.665 129 7.160 Groot onderhoud wegen 6.000 1.893 4.009 Totaal 77.941 7.191 53.693

Financiële vaste activa Financiële vaste activa kunnen worden onderscheiden in kapitaalverstrekkingen en leningen. Voorzieningen die getroffen zijn om eventueel de oninbaarheid van vorderingen op te vangen, worden in de balans rechtstreeks verantwoord onder financiële vaste activa. Het verloop van de financiële vaste activa gedurende het jaar 2016 wordt in onderstaand overzicht weergegeven.

boek- vermeer- vermin- af- boek- voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde dering dering schrijving waarde ziening waarde 31-12-15 /aflossing 31-12-16 31-12-16 Kapitaalverstrekkingen aan: • deelnemingen 4.392 0 284 4.108 1.800 2.308 • overige verbonden partijen 11.631 899 12.529 0 12.529 Leningen aan: • woningbouwcorporaties 11.697 1.086 10.611 0 10.611 • deelnemingen 4.838 1.551 3.287 1.125 2.162 Overige langlopende leningen 40.979 5.589 924 45.644 0 45.644 Voorziening GKB -19 0 0 0 -20 0 -20 Overige uitzettingen met een looptijd > 1 jaar 9.723 -2.092 5.560 2.071 0 2.071 Totaal 83.240 4.395 5.844 3.561 78.231 2.925 75.306

Voor de kapitaaldeelname in het Stadionbedrijf Emmen ad € 1,8 miljoen is voor hetzelfde bedrag een voorziening gevormd. Voor de verstrekte geldlening waar geen zekerheden op gevestigd zijn, is voor 50% van de lening een voorziening gevormd ad € 1,1 miljoen. De redenen hiervoor zijn dat het eigen vermogen van het Stadionbedrijf volgens de meest recente jaarrekening negatief is (€ 723.000) en de begroting geen ruimte biedt om het eigen vermogen te laten groeien.

De aflossing van de lening aan woningbouwcorporaties heeft betrekking op de aflossing van de achtergestelde leningen aan Lefier en Domesta. De gemeente is aangesloten bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. Indien een woningbouwcorporatie niet aan de verplichtingen kan voldoen, kan deze een beroep doen op dit fonds. De voorziening GKB ad € 20.000 is getroffen op het totaal uitstaand leningbedrag van € 126.000.

Aan DPE is een achtergestelde lening verstrekt van € 12,5 miljoen. Daarnaast is in 2010 een overbruggingskrediet van maximaal € 22 miljoen beschikbaar gesteld. In 2016 is aan DPE conform de overeengekomen procedure in het kader van het overbruggingskrediet voor een bedrag van € 5,0 miljoen aan aanvullende middelen verstrekt. Deze leningen zijn verantwoord onder de overige lang lopende leningen.

De overige uitzetting met een looptijd langer dan één jaar betreft de vordering op Stivam en de vordering op de verstrekte geldleningen aan Enexis.

Vlottende activa

Voorraden De voorraden maken deel uit van de vlottende activa en worden uitgesplitst naar de volgende categorieën:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Niet in exploitatie genomen bouwgronden 0 32.857 Onderhanden werk, w.o. bouwgronden in exploitatie 28.441 29.139 Gereed product en handelsgoederen 32 32 Totaal 28.472 62.028

Op grond van de herziening van de verslaggevingsregels (BBV) worden de ‘niet in exploitatie genomen bouwgronden’ met ingang van 2016 verantwoord onder de (im)materiële vaste activa.

Van de in exploitatie genomen bouwgronden kan het volgende overzicht worden gegeven:

boek van/naar naar naar inves verkopen winst boek voor- balans (bedragen * € 1.000) waarde gronden in overlop. materiele tering opbrengst uitname waarde ziening waarde 31-12-15 exploitatie passiva vaste act bijdragen 31-12-16 31-12-16 Niet in exploitatie genomen bouwgronden Stads- en dorpsvernieuwing -415 -306 447 274 0 0 0 0 0 0 Industrie- en bedrijventerreinen 21.303 0 0 -21.303 0 0 0 0 0 0 Overige gronden 21.295 -146 0 -21.150 0 0 0 0 0 0

Totaal 42.184 -452 447 -42.179 0 0 0 0 0 0

In exploitatie genomen bouwgronden Stads- en dorpsvernieuwing -1.022 299 0 0 2.671 1.112 -749 1.586 1.667 -81 Stads- en dorpsuitbreiding 10.186 146 0 0 1.414 1.706 -116 10.156 7.064 3.092 Industrie- en bedrijventerreinen 41.245 8 0 0 1.385 1.930 0 40.708 15.278 25.430

Totaal 50.409 452 0 0 5.470 4.748 -865 52.449 24.008 28.441

Totaal boekwaarde 31-12-2016 52.449 Nog te maken kosten 35.180 Nog te verwachten opbrengsten 82.463 Verwacht exploitatiereslutaat (-/- = voordelig) 5.166

Om een project te kunnen realiseren moeten er investeringen worden gedaan en opbrengsten worden gegenereerd. Elk jaar bij de herziening wordt per grondexploitatie bezien of de ramingen van de nog te realiseren kosten en opbrengsten reëel zijn.

Verwacht wordt dat er per 1 januari 2017 nog voor € 35,1 miljoen moet worden geïnvesteerd en voor € 82,5 miljoen aan opbrengsten moet worden gegenereerd. Door het overgaan van de NIEGG naar de MVA is de voorziening gesplitst. Ten opzichte van 2015 is de voorziening met € 6 miljoen toegenomen.

Uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar of minder De in de balans opgenomen uitzettingen met een looptijd van één jaar of minder kunnen als volgt gespecificeerd worden:

Boekwaarde voorziening balans balans (bedragen * € 1.000) 31-12-16 oninbaar waarde waarde heid 31-12-16 31-12-15 Vorderingen openbare lichamen 19.764 0 19.764 21.899 Verstrekte kasgeldleningen 0 0 0 0 Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen 1.181 0 1.181 2.091 Overige vorderingen 14.669 4.818 9.851 9.736 Uitzettingen in 's Rijks schatkist 32.500 0 32.500 0 Totaal 68.115 4.818 63.296 33.727

De vorderingen zijn als volgt gespecificeerd:

Vorderingen op openbare lichamen (bedragen * € 1.000) Debiteur ministerie OCenW en SoZaWe 2.339 BTW Compensatiefonds 13.963 Openbare lichamen 3.461 Totaal 19.764

Overige vorderingen (bedragen * € 1.000) Debiteuren 3.750 Bijstand debiteuren WWB 6.979 Belastingdebiteuren 3.645 Overige vorderingen 295 Totaal 14.669

De voorziening voor de oninbaarheid van vorderingen heeft betrekking op de volgende voorzieningen:

Voorziening oninbaarheid (bedragen * € 1.000) Voorziening dubieuze debiteuren 296 Voorziening dubieuze debiteuren belastingen 373 Voorziening bijstandsdebiteuren 4.149 Totaal 4.818

Rekening-courantverhoudingen met niet-financiële instellingen SVN 1.181 Totaal 1.181

Uitzettingen in 's Rijks schatkist Schatkistbankieren 29.500 Schatkistbankieren penvoerderschap jeugdhulp 3.000 Totaal 32.500

Dagelijks worden de saldi van bankrekeningen geraadpleegd en indien nodig wordt het saldo van de Rabobank afgeroomd ten gunste van de huisbank BNG. Via het overeengekomen kortkrediet-arrangement met de BNG wordt de rente over het totaal van alle rekeningen bij de BNG tot een maximum van € 40 miljoen berekend op basis van het 1- maands Euribor met een vaste opslag van 0,25%. Ingevolge de wet op het schatkistbankieren moeten vanaf 2015 overtollige middelen (banktegoeden boven een vrij te laten drempelbedrag van € 3.053.000) worden afgestort bij ’s Rijks schatkist en deze worden weer teruggevraagd indien de stand van de liquide middelen daarom vraagt. Het hele jaar 2016 laat een forse ruimte onder het drempelbedrag zien.

Berekening benutting drempelbedrag schatkistbankieren (bedragen x € 1000) Verslagjaar 2016

Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Drempelbedrag 3.053 3.053 3.053 3.053 Kwartaalcijfer op dagbasis buiten 's Rijks 1.536 1.502 1.219 1.473 schatkist aangehouden middelen Ruimte onder het drempelbedrag 1.517 1.551 1.833 1.580 Overschrijding van het drempelbedrag - - - -

Liquide middelen Liquide middelen maken net als voorraden en vorderingen onderdeel uit van de vlottende activa. Voor liquide middelen geldt dat alleen positieve en negatieve banksaldi gesaldeerd mogen worden als de betreffende rekening behoren tot eenzelfde bank.

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Kassaldi 3 45 Banksaldi 1.162 12.338 Totaal 1.164 12.383

Overlopende activa De post overlopende activa kan als volgt onderscheiden worden:

Boekwaarde voorziening balans balans (bedragen * € 1.000) 31-12-16 oninbaar waarde waarde heid 31-12-16 31-12-15 Vooruitbetaalde bedragen 2.323 0 2.323 24.901 Van Europese en Nederlandse overheidslichamen te 1.136 0 1.136 7.633 ontvangen voorschotten op specifieke uitkeringen Europese overheidslichamen 336 Rijk 0 Nederlandse 800 Overig nog te ontvangen bedragen 12.103 750 11.353 16.913 Te ontvangen penvoerderschap regionale jeugdhulp 3.985 0 3.985 6.207 Totaal 19.547 750 18.797 55.655

De voorziening oninbaarheid heeft betrekking op de volgende voorzieningen:

Voorziening oninbaarheid (bedragen * € 1.000) Voorziening afwikkeling vordering CQ 750 Totaal 750

In 2014 is een voorziening opgenomen voor de afwikkeling van het faillissement van CQ. Aangezien de afwikkeling nog gaande is, blijft de voorziening staan.

De in de balans opgenomen nog van Europese en Nederlandse overheidslichamen te ontvangen voorschotten op specifieke uitkeringen kunnen als volgt gespecificeerd worden: omschrijving saldo bijgesteld toe ont saldo bedragen * € 1.000) 31-12-15 01-01-2016 voeging vangen 31-12-16

Europese overheidslichamen ESF 453 - 646 922 178 Runde Emmer-Compascuum 584 - 23 449 158 Totaal Europese overheidslichamen 1.037 - 669 1.370 336

Rijk Regionaal Actieplan Jeugdwerkloosheid 2013-2014 74 - 1.144 1.218 - Herontwikkeling AZC Emmen 13 - 14 27 0 Treinstation Zuid werkzaamheden Prorail 5.311 - - 5.311 0 Totaal Rijk 5.399 - 1.157 6.556 0

Overige Nederlandse Overheidslichamen Prov. Drenthe; voucherproject BBL- en Stageplekken 44 44- - - 0- Uitbreiding carpoolplaats Dikke Wijk - A37 23 - 0 23 - Rotondes en verdubbeling Nw-Amsterdamsestraat 552 - 50 603 - Gedragsbeïnvloeding 2 2- - - 0 Onderwijs₁ 258 258- - Windenergie 368 - 33 308 93 Herstructureren De Tweeling 318 - 932 543 707 Totaal Overige Nederlandse Overheidslichamen 1.565 305- 1.015 1.476 800

Totaal 8.001 305- 2.841 9.402 1.136 ₁) betreft posten die in de EFJ verantwoording vallen onder reserves en voorzieningen, maar volgens BBV-richtlijnen behoren tot de overlopende activa

Voor overlopende activa en passiva geldt dat posten niet gesaldeerd worden gepresenteerd in de balans. De stand van de overlopende activa eind 2015 wordt op 1 januari 2016 bijgesteld met de posten die eind 2015 een creditsaldo hebben en daarom waren gepresenteerd onder overlopende passiva, maar die in 2016 worden verantwoord onder overlopende activa.

Vaste passiva

Reserves Het in de balans opgenomen eigen vermogen bestaat uit de volgende posten:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Algemene reserve 16.847 16.610 Bestemmingsreserves 44.951 46.325 Gerealiseerd resultaat 8.917 2.565 Totaal 70.715 65.500

In de bijlagen A en B van de jaarstukken is een toelichting gegeven over de stand van de reserves en de stortingen en onttrekkingen in 2016.

Voorzieningen De volgende voorzieningen zijn in de balans opgenomen. Het verloop in 2016 wordt in onderstaand overzicht per voorziening weergegeven.

(bedragen * € 1.000) Boekwaarde toevoeging aanwending Boekwaarde 31-12-15 31-12-16 Voorziening afvalstoffenheffing 0 0 0 0 Voorziening riolering 9.961 0 397 9.564 Voorziening begraafplaatsen 0 0 0 0 Voorziening sloopkosten Aquarena 535 0 0 535 Totaal 10.496 0 397 10.099

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer In onderstaand overzicht wordt het verloop weergegeven van de vaste schulden over het jaar 2016:

(bedragen * € 1.000) saldo vermeer- aflossing boekwaarde 31-12-15 dering 31-12-16 Obligatielening 35.000 33.000 0 68.000 Pensioenfondsen en verzekeringsinst. 1.804 10.000 204 11.600 Banken en overige financiële instellingen 331.658 52.000 30.031 353.626 Openbare lichamen 61.000 0 30.000 31.000 Overige sectoren 28 0 28 0 Waarborgsommen 17 0 0 17

Totaal 429.508 95.000 60.264 464.244

Ten opzichte van voorgaand jaar zijn de langlopende schulden toegenomen met bijna € 35 miljoen. In 2016 is er voor een totaal bedrag van € 85 miljoen opgenomen bij de BNG en € 10 miljoen bij verzekerings- maatschappijen en overige geldgevers.

De rentelast in 2016 bedraagt € 10.747.551.

Vlottende passiva

Onder vlottende passiva zijn opgenomen:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Schulden < 1 jaar 34.347 71.334 Overlopende passiva 39.458 69.263 Totaal 73.805 140.597

Kortlopende schulden De in de balans opgenomen netto vlottende schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of minder kunnen als volgt gespecificeerd worden:

Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Openbare lichamen 1.194 1.317 Kasgeldleningen 10.000 50.000 Overige schulden 23.153 20.017 Totaal 34.347 71.334

De post overige schulden kan als volgt gespecificeerd worden: Overige schulden (bedragen * €1.000) Crediteuren 15.419 Te betalen loonheffing en sociale lasten 6.498 Nog te verhalen posten Gemeentelijke Kredietbank 385 Overig 851 Totaal 23.153

Overlopende passiva De specificatie van de post overlopende passiva is als volgt: Boekwaarde per (bedrag * € 1.000) 31-12-16 31-12-15 Vooruitontvangen bedragen 3.631 26.940 Van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog 12.844 11.487 te besteden voorschotten op specifieke uitkeringen Europese overheidslichamen 78 Rijk 444 Nederlandse overheidslichamen 12.322 Nog te betalen bedragen 15.662 15.281 Nog te betalen penvoerderschap regionale jeugdhulp 7.322 15.554 Totaal 39.458 69.263

De in de balans opgenomen van Europese en Nederlandse overheidslichamen ontvangen, nog te besteden voorschotten op specifieke uitkeringen kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Omschrijving saldo bijgesteld toe- vrijgevallen saldo (bedragen * € 1.000) 31-12-15 1-01-16 voeging bedragen 31-12-16

Europese overheidslichamen ESF 699 -3 617 78 Totaal Europese overheidslichamen 699 0 -3 617 78

Rijk Regionaal Actieplan Jeugdwerkloosheid 2001-2011 167 0 108 275 0 Tijdelijke stimuleringsregeling woningbouw 80 0 0 0 80 Project Gat van Reef Schoonebeek 5 0 0 0 5 Werkbedrijf ArbeidsMarktRegio Drenthe 334 0 0 334 0 Brede school, Sociale Alliantie, Impuls jongeren en veiligheid 206 359 206 359 Project Ontsluiting werkzoekendenbestand 51 0 0 51 0 Totaal Rijk 844 0 467 866 444

Overige Nederlandse Overheidslichamen Uitvoering VSV 97 0 29 0 126 Toegankelijkheid bushalte 872 0 0 0 872 Inrichtingsplan Nieuw-Amsterdam/Veennoord, Vaart ZZ 0 0 400 0 400 Onderwijs² 8.744 -258 3.362 1.316 10.532 Emmermeer-Panstraat / beschermd wonen 11 0 0 0 11 Samen werken aan vitaal platteland 100 0 240 100 240 Fietspaden Bargerveen 120 0 0 0 120 Gedragsbeïnvloeding 0 -2 233 229 3 Prov. Drenthe; voucherproject BBL- en Stageplekken 0 -44 81 19 17 Europaservicepunt 0 0 1 0 1 Totaal Overige Nederlandse Overheidslichamen 9.945 -305 4.346 1.664 12.322

Totaal 11.488 -305 4.810 3.148 12.844 ²) betreft posten die in de EFJ verantwoording vallen onder reserves en voorzieningen, maar volgens BBV-richtlijnen behoren tot de overlopende passiva Voor overlopende activa en passiva geldt dat posten niet gesaldeerd worden gepresenteerd in de balans. De stand van de overlopende passiva eind 2015 wordt op 1 januari 2016 bijgesteld met de posten die eind 2015 een debetsaldo hebben en daarom waren gepresenteerd onder overlopende activa, maar die in 2016 worden verantwoord onder overlopende passiva. 58

Overige financiële verplichtingen

Waarborgsommen en garanties Het in de balans opgenomen bedrag voor verstrekte waarborgen aan natuurlijke- en rechtspersonen kan als volgt naar de aard van de geldlening gespecificeerd worden:

Aard/omschrijving oorspr. perc. boek boek eind (bedrag * € 1.000) bedrag borg waarde waarde datum stelling 31-12-16 31-12-15 Tuinbouwstimulering 382 100% 3 6 2017 Dierenpark Emmen 7.500 100% 7.500 7.500 2031 VV Klazienaveen sportstimulering 30 100% 15 18 2021 TC Bargeres sportstimulering 60 100% 11 14 2019 ST TC Emmen sportstimulering 100 100% 10 20 2017 Totaal 8.072 7.539 7.558

Op de borgstelling van € 7,5 miljoen bestaat het recht van hypotheek op de grond van Wildlands Adventure Zoo.

Het in de balans opgenomen bedrag voor verstrekte garanties bestaat uit de volgende garantstellingen:

Omschrijving Garantie (bedrag * € 1.000) bedrag WSW Interparis/wooncom/woonzorg: woningbouw 341.973 Nationale Hypotheekgarantie 7.595 Totaal 349.568

Langlopende financiële verplichtingen De gemeente is voor een aantal toekomstige jaren verbonden aan verschillende, niet uit de balans blijkende, financiële verplichtingen. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste van deze verplichtingen

Omschrijving (bedrag * €1.000) ingangs huur/lease looptijd opmerking datum bedrag in jaren • Gemeentewinkel Klazienaveen 1-07-10 38 10 verlenging 5 jaar (optie) • Gemeentewinkel Emmer Compascuum 1-07-04 13 5 verlenging per jaar • Huur 'De Fabriek' CBK 1-08-14 100 5 met een mogelijkheid tot verlening van 5 jaar • Onderhoudscontract Atlas theater 19-10-16 450 20 • Lease wagenpark divers 672 divers exclusief brandstof • Mercedes bus lease 23-06-03 16 12 het leasecontract is beëindigd • Wethouders pensioenen divers 1.774 divers Totaal 3.064

De wethouders pensioenen worden aangemerkt als arbeidsgerelateerde kosten van een jaarlijks vergelijkbaar volume. Deze lasten zijn in de meerjarenbegroting opgenomen. Het risico op waardeoverdracht is opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.

Uitgave Eindredactie Tekst Opmerkingen en vragen Gemeente Emmen Financiën en belastingen Gemeente Emmen [email protected] Postbus 30001 of tel 14 0591 Bezoekadres: 7800 RA EMMEN Vormgeving en Vreding 5 productie 7800 RA EMMEN Financiën en belastingen Telefoon: 14 0591 Website: www.emmen.nl