Erkende Overlegpartners

V ertrouwen G even

V erantwoordelijkheid N emen

Buurtbudgetten & zelfstandig aanbesteden

Jan R. Lunsing VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 2

NOVEMBER 2009 Jan R. Lunsing Stibabo Breede 18 9989 TA Warffum [email protected] www.stibabo.nl VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 3

Inhoud Ten geleide ...... 5 Colofon ...... 6 Deel 1 ...... 7 Inleiding ...... 7 1 Vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen ...... 8 1.1 Invalshoek: vertrouwen en verantwoordelijkheid ...... 8 1.2 In actie met burgers: van buurtbudgetten naar zelfstandig aanbesteden ...... 8 1.3 Emmen: Stad en omgeving ...... 10 1.4 Emmen: twee culturen? ...... 11 1.5 De onderzochte wijken en dorpen: de negen EOP's in het onderzoek ...... 12 Deel 2 ...... 14 Erkende overlegpartners ...... 14 2 De besteding van buurtbudgetten ...... 15 2.1 Huidige werkwijze ...... 15 2.2 Overlegstructuur ...... 18 2.3 Plaats van EOP-bestuur in overlegstructuur ...... 21 3 Negen Erkende Overlegpartners ...... 24 3.1 Angelslo ...... 24 3.2 Emmer-Compascuum ...... 26 3.3 Foxel ...... 28 3.4 Nieuw Amsterdam-Veenoord ...... 30 3.5 Parc Sandur ...... 31 3.6 Schoonebeek ...... 34 3.7 Weerdinge ...... 35 3.8 Weiteveen ...... 37 3.9 Zwartemeer ...... 39 4 Wat kunnen we leren van het werken met Erkende Overlegpartners? ...... 42 4.1 Vraagstelling ...... 42 4.2 Rol gemeente ...... 42 4.3 Rol EOP-bestuur ...... 43 4.4 Motivatie ...... 44 4.5 Democratisch gehalte ...... 46 4.6 Conclusie ...... 47 Deel 3 ...... 48 Zelfstandig aanbesteden ...... 48 5 Kaders bij aanbesteden ...... 49 5.1 Aanbesteding ...... 49 5.1.1 Speelvoorzieningen ...... 50 5.1.2 Wegbeheer ...... 51 5.2 Werkingssfeer regelgeving ...... 51 VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 4

5.2.1 Nota inkoop en aanbesteding ...... 51 5.2.2 Subsidie...... 52 5.2.3 Aanbestedingsplicht ...... 53 5.2.4 Afzonderlijke opdracht ...... 54 5.2.5 Kaders voor erkende wijk- of dorpsorganisatie ...... 56 5.3 Denkbare procedures ...... 56 5.4 Financiële afhandeling en controle ...... 61 5.5 Conclusie ...... 63 6 Zelfstandig aanbesteden in de praktijk ...... 65 6.1 Juridische aspecten ...... 65 6.2 Representativiteit ...... 66 6.3 Werkt het zelfstandig aanbesteden van buurtbudgetten ...... 68 6.4 Aanbevelingen ...... 70 Deel 4 ...... 72 Theorie van wijkbudgetten ...... 72 7 De opkomst van wijkbudgetten ...... 73 7.1 Een nieuwe kamer in het huis van Thorbecke ...... 74 7.2 Bevorderen van participatie ...... 76 7.3 Reactie op Fortuyn ...... 77 7.4 Combinatie van factoren ...... 79 8 Wat zijn wijkbudgetten? ...... 81 8.1 De beslisser: wie stuurt ...... 81 8.2 Structuur ...... 82 8.3 Initiatiefnemer ...... 83 8.4 Fysieke maatregelen en sociale activiteiten ...... 84 8.5 Financiële kwesties ...... 84 8.6 Snel beslissen en uitvoeren? ...... 85 8.7 De doelen van wijkbudgetten ...... 86 8.8 Overzicht...... 88 8.9 Het wijkbudget en democratisering ...... 88 8.10 Conclusie: de definitie ...... 90 9 Pericles, Thorbecke en Putnam Revisited ...... 91 9.1 Het schaalprobleem ...... 91 9.2 De kloof ...... 92 9.3 De participatie ...... 92 9.4 Een nieuwe bestuurslaag? ...... 93 Dankwoord ...... 95 Voetnoten ...... 96

VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 5

Ten geleide Dit rapport is geschreven in opdracht van de gemeente Emmen. De leden van de gemeenteraad moeten op basis van de gepresenteerde informatie bepalen of het aanbesteden van kleinere infrastructurele projecten door dorps- en wijkraden een verstandige zaak is. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de Minister van Binnenlandse Zaken vinden dit een interessante vraag. Zij willen dat andere gemeenten kennis nemen van het beleid dat de gemeente Emmen met buurtbudgetten en meer algemeen met het inschakelen van wijken dorpsraden voert. Daarom hebben VNG en BZK in het kader van In actie met burgers financieel bijgedragen aan de uitga- ve van dit rapport. Sommige lezers van dit rapport hebben belangstelling voor het werken met buurtbudgetten en het werken met wijken dorpsraden, maar zullen meestal onbekend zijn met de gemeente Emmen. Toch kan je werken met buurtbudgetten en werken met vrijwilligersorganisaties niet los zien van de con- text. We staan daarom stil bij de kenmerken van de gemeente Emmen (delen 1 en 2). Maar we bespreken ook ervaringen van enkele andere gemeenten met buurtbudgetten (deel 5). Hoe je praktisch met buurtbudgetten kan werken, komt aan de orde in de delen 2, 3 en 4. Daarbij besteden we vooral aandacht aan de juridische aspecten. Want op dat punt had de gemeenteraad van Emmen de meeste onzekerheden. Dat we veel van de ervaringen van Emmen kunnen leren heeft twee redenen. De gemeente is meer dan tien jaar continu bezig met wijken dorpsbeleid. De gemeente telt één grote stedelijke kern. Ste- delijke gemeenten kunnen zien hoe de gemeente Emmen de wijkraden bij de stedelijke vernieuwing betrekt. De gemeente Emmen kent ook een uitgestrekt buitengebied met meerdere kleine en enkele ook wat grotere kernen. Plattelandsgemeenten kunnen in dit rapport lezen hoe de gemeente een complete archipel van dorpen kan stimuleren mee te denken en mee te werken aan plattelandsont- wikkeling. Het rapport heeft drie delen. De kern wordt gevormd door de organisaties van vrijwilligers op wijken buurtniveau. Dat zijn immers de personen en instanties die de motor van de buurtbudgetten en het vrijwilligerswerk vormen. De gemeente Emmen noemt hen: Erkende Overlegpartners . Dat woord zal de lezer in de rest van dit rapport vaak aantreffen. Hoe zijn deze vrijwilligersorganisaties georganiseerd? Wat is hun relatie met de gemeente? Wat hebben deze organisaties de afgelopen jaren gedaan met het buurtbudget dan hen ter beschikking stond?

VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 6

Colofon Mr. drs. Jan R. Lunsing

Vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen is tot stand gekomen naar aanleiding van een onderzoek in opdracht van de gemeente Emmen. Het onderzoek is gefinancierd door het VNG en ministerie van Binnenlandse Zaken in het kader van het Actieprogramma Lokaal Bestuur In Actie met Burgers en uitgevoerd door Stibabo . Exemplaren zijn bij te bestellen bij Stibabo voor € 20,-, exclusief verzendkosten. Uitgebreide literatuurverwijzingen en bijlagen zijn te vinden op de website van Stibabo.

www.inactiemetburgers.nl

Stibabo Breede 18 9989 TA Warffum www.stibabo.nl [email protected]

Deel 2

Erkende overlegpartners VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 15

2 De besteding van buurtbudgetten Erkende Overlegpartners zijn vrijwilligersorganisaties die een dorp of een wijk bij het gemeentebestuur vertegenwoordigen. De erkenning als overlegpartner vindt plaats door mid- del van een raadsbesluit op grond van de verordening overlegstructuren (1999). Een Erken- de Overlegpartner is volgens deze verordening ‘een bij besluit van de gemeenteraad erkende dorps(…)raad of belangenvereniging’. Een dorpsraad is volgens de verordening ‘een door de raad ingestelde commissie, waarvan de leden rechtstreeks door de bewoners worden gekozen’. Een belangenvereniging is ‘een rechtspersoonlijkheid bezittende vertegenwoordiging van bewoners van een dorp (…) of wijk, die naar de mening van de raad voldoet aan de bepa- lingen van deze verordening’. Een belangrijke punt waar een EOP aan moet voldoen, is dat ze moet aan tonen representa- tief te zijn voor de inwoners van het dorp of de wijk. Verder moet de vrijwilligersorganisatie tenminste vier maal per jaar in het openbaar vergaderen. De erkende overlegpartner is verplicht de bewoners van haar gebied bij haar werkzaamheden te betrekken. In Emmen heeft nu elk dorp en elke wijk een door de gemeente erkende overlegpartner. Het merendeel van deze organisaties heeft de rechtsvorm van een vereniging. Maar er zijn ook twee stichtingen. Bovendien zijn er twee dorpsraden. In 1997 gold nog de eis dat de overlegpartner een vereniging of dorpsraad was. De stichting dorpsbelangen Weiteveen heeft zich toen getransfor- meerd tot een vereniging. Later heeft de wijkvereniging Angelslo besloten zich te veranderen in een stichting; dit met de voor een stichting heel bijzondere naam: Wijkvereniging An- gelso. Vanaf dat moment wordt de eis dat de EOP geen stichting mag zijn niet meer strikt gehanteerd. De verenigingen kunnen worden verdeeld in verenigingen waarvan verenigingen of stichtingen lid zijn, en verenigingen met individuele leden. Een vereniging waar organisaties lid van zijn, houdt contact met de bewoners via de besturen van de aangesloten verenigingen en stichtingen. Bij deze aangesloten leden kan het gaan om: dans-, theater- en sportverenigingen, scholenbesturen, maar ook organisaties zoals de ouderenbond Anbo en de plaatselijke welzijnsorganisatie Sedna. Van de EOP’s wordt verwacht dat ze regelmatig contact onderhouden met de bewoners van het dorp en of de wijk die ze vertegenwoordigen. Wanneer een EOP adviseert speeltoestellen te plaatsen, moet de EOP ook handtekeningenlijsten overleggen om te bewijzen, dat de inwoners deze toestellen ook echt op die plaats willen hebben. Als een EOP niet in staat is zelf deze handtekeningen te verzamelen, doet de gemeente nader onderzoek voordat de maatregel wordt overgenomen en uitgevoerd. 2.1 Huidige werkwijze De huidige situatie is dat elke EOP een budget krijgt toegewezen. Met dat budget kan de EOP projecten (laten) uitvoeren. De EOP's krijgen het bedrag niet op hun eigen rekening. Het is geen subsidie. Het buurtbudget blijft op een rekening van de gemeente Emmen staan. Het blijft daar drie jaar staan. Als het daarna niet is uitgegeven, vloeit het terug naar de algemene middelen. 2006 is het eerste jaar dat er met buurtbudgetten wordt gewerkt. Dat betekent dat de buurtbudgetten in 2009 uitgegeven moeten zijn, of tenminste in z'n geheel geoormerkt moeten zijn. De meeste van de 35 EOP’s zijn hier in geslaagd. Bij de besteding van het budget hebben de EOP’s vrijheid. Maar de bekostigde projecten mogen niet strijdig zijn met bestaand beleid. Als de voorgestelde projecten samenvallen met reguliere onderhoudsplannen van de gemeente, vallen de voorgestelde projecten af. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 16

De toetsing of de voorgestelde projecten het publieke belang dienen, is niet altijd eenvoudig. Met het budget kunnen - zo leert de ervaring - wel evenementen worden gefinancierd die beogen het ‘nabuurschap’ in het dorp of de wijk te bevorderen. Er kunnen ook fysieke maatregelen worden genomen zoals de aanleg van speelvoorzieningen, wegen, fietspaden en voetpaden. Ook zijn er met gelden uit het buurtbudget bordjes voor wandelroutes en reflecterende huisnummers aangeschaft. Een enkele keer werd een onderhoudsbeurt naar voren gehaald of is de beplanting van een parklandschap fraaier vormgegeven dan in het reguliere werkplan was voorzien.

Tabel 3: totale besteding 9 geselecteerde Wensen % Gerealiseerd % EOP's 2006-2008 Groenonderhoud € 28.000,00 5% € - 0% Verbeteren wegen, fiets en voetpaden € 118.695,32 21% € 34.658,12 14% Parkeerplaatsen € 44.872,00 8% € 30.631,00 13% Leefbaarheid openbaar gebied € 16.400,00 3% € 39.407,05 16% Speeltoestellen € 115.695,00 21% € 45.496,00 19% Cultureel programma € 29.354,72 5% € 5.349,72 2% Bewonerscommunicatie € 12.000,00 2% € 1.667,19 1% Zelfwerkzaamheid € 11.400,00 2% € 849,15 0% Sociale veiligheid € 22.557,28 4% € 8.676,55 4% Jongerenvoorzieningen € 21.407,11 4% € 8.500,00 4% Schilderswerk € 7.500,00 1% € 7.500,00 3% Verkeersveiligheid € 11.700,00 2% € 11.068,00 5% Verwijsborden € 7.500,00 1% € 4.000,00 2% Kinderboerderij € 27.819,68 5% € 10.339,37 4% Muziekkoepel € 4.950,00 1% € 8.545,11 4% Sportfaciliteiten € 41.027,00 7% € 1.383,00 1% Verplaatsing kunstwerk 'grensgangers € 4.516,00 1% € 3.085,00 1% Dorpshuis € 8.249,36 1% € 9.240,35 4% Overig € 18.629,85 3% € 9.153,46 4% Totaal € 552.273,32 100% € 239.549,07 100% De bovenstaande tabel laat zien dat de negen, aan onderzoek onderworpen, EOP’s het buurtbudget aan heel verschillende zaken besteden. Toch blijkt dat de EOP’s ook met regelmaat ideeën van elkaar overnemen. Zo zijn in twee kernen met het buurtbudget de achter- paden voorzien van verlichting. Meerdere EOP's hebben het plan opgevat om woningen te voorzien van reflecterende huisnummerborden. De top twee van meest populaire maatregelen wordt gevormd door: 1) het verbeteren van wegen, fiets- en voetpaden; en 2) het plaatsen van speelvoorzieningen. Als een EOP heeft besloten aan welke projecten ze haar budget wil besteden, legt ze dat voor aan de teamleider van de gemeentelijke Dienst Gebied. Deze gemeenteambtenaar controleert of het voorgestelde project aan de drie eisen voldoet. Soms levert zo'n toetsing nog diverse mitsen en maren op. Zo stelde een EOP voor een ver- keersbord te plaatsen om de veiligheid te bevorderen. Het vergroten van de veiligheid is ook een gemeentelijk doel. Maar de gemeente voert ook ander beleid, zoals het verkeersbeleid. In het kader daarvan mikt de gemeente juist op vermindering van het aantal verkeersbor- den. De gemeente kan in zo'n geval op drie manieren reageren: een positief advies uitbrengen (het bord wordt geplaatst); een negatief advies uitbrengen (er komt geen bord); of met een alternatief komen (de suggestie doen om de gevaarlijk geachte weg te voorzien van een optische wegversmalling: en dat is geen bord, maar wel veilig). Als de EOP's de teamleiders in een vroeg stadium informeren, is de kans klein dat EOP’s maandenlang energie steken in een project dat wegens strijd met het gemeentebeleid wel op een veto moet stuiten. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 17

Wij hebben de indruk dat de afstemming goed verloopt. De meeste EOP's hebben regelmatig contact met hun teamlei- EEN BRUG IN ZWARTEMEER der. Ook heeft de EOP overleg met collegeleden en met In Zwartemeer wilde dorpsbelan- ambtenaren van andere afdelingen. gen, dat een brug geschilderd zou worden. Ze hadden zelfs een aan- Soms stelt de gemeente nadere eisen aan het project, nemer uit het dorp geselecteerd, waardoor vertraging optreedt en/of het project duurder die het voor €5.000 wilde doen. De uitpakt. Dit gebeurde bij de aanschaf van speelvoorzienin- gemeente vond dat echter niet gen. Aan dergelijke speelvoorzieningen worden hoge veilig- goed. De aannemer had niet de juiste certificaten en bepaalde heidseisen gesteld. De leden van de EOP waren hiervan niet milieumaatregelen waren niet in volledig op de hoogte. Er zijn (nog) geen beleidsregels voor de offerte opgenomen. de verrekening van de extra kosten die optreden wanneer De gemeente vond een aannemer vanuit de gemeente extra eisen aan het object of project die het voor €14.000 wilde doen. worden gesteld. In de voorbeelden die we tijdens het on- Toen die eenmaal aan de slag derzoek tegen kwamen, heeft de gemeente de extra kosten was, zagen de dorpsbewoners, dat voor haar rekening genomen. deze aannemer evenmin de beno- digde maatregelen trof. Zij belden Al voordat de gemeente het zelfstandig aanbesteden toe- met de gemeente en die kwam stond, waren enkele voortvarende EOP-besturen actief bij langs. De aannemer zei echter, dat hij er nog niet aan toe gekomen het vragen van offertes en het doen van voorstellen aan de was, maar dat hij het zeker zou gemeente welk bedrijf de klus zou moeten uitvoeren. Soms doen. maakt de gemeente gebruik van dit voorwerk, maar in an- Volgens dorpsbewoners heeft de dere gevallen volgt de gemeente haar eigen wegen van aannemer de maatregelen nooit aanbesteding. genomen en heeft de gemeente uiteindelijk ook niet ingegrepen. Wanneer de gemeente vindt, dat de offerte niet aan wette- De gemeente is er oprecht van lijke eisen voldoet, maakt ze zelf een bestek en zoekt daar overtuigd, dat er afdoende maat- een geschikte opdrachtnemer bij. regelen wel genomen zijn. De verrekening van de meerkosten is een ingewikkeld ver- ‘Anders waren we wel gebeld door het waterschap.’ haal. In een enkel geval draait de gemeente voor de meerkosten op, zoals bij de brug in Zwartemeer (zie hierna). Maar in beginsel komen de meerkosten voor rekening van de aannemer. Maar soms vinden de meerkosten hun oorzaak in het feit dat de gemeente of de EOP tijdens de rit met nieuwe wensen is gekomen. Dan is het redelijk dat de gemeente een deel van de meerkosten voor haar rekening neemt. Het is voorgekomen dat een EOP wensen heeft ten aanzien van speeltoestellen, terwijl de gemeente elders in de gemeente grote tekorten aan speeltoestellen ziet en die eerst wil wegwerken voordat de voorstellen van de bewuste EOP worden gehonoreerd. Bij zo'n conflict komt de gelijkwaardigheid tussen gemeente en EOP onder spanning te staan. Een ander spanningsveld doet zich voor wanneer de EOP investeringen doet in gebouwen en terreinen waarbij stilzwijgend wordt aangenomen dat het onderhoud voor rekening van de gemeente komt. Wanneer de nieuwe objecten en terreinen zeer onderhoudsgevoelig zijn, kan het gebeuren dat de gemeente een veto uitspreekt. Wanneer de EOP kiest voor onder- houdsarme objecten of besluit een deel van het budget aan te wenden voor onderhoud, dan vervalt dit gemeentelijke bezwaar. In het geval waar deze afweging van projectvoordelen tegen hoge onderhoudskosten zich voor deed, heeft de EOP besloten het voorgenomen project niet door te laten gaan. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 18

In Emmen is het beleid dat de EOP's hun wijkbudgetten kunnen opsparen. Het budget hoeft EMMEN REVISITED niet meteen in het eerste jaar te worden uitge- Emmen Revisited begon met haar voorberei- geven. Dat blijkt een gouden greep. De onder- dingen in 1998. Hiermee deed de gemeente besteding van het budget was in het eerste jaar mee aan het Grote Stedenbeleid. hoog, maar nadat er meer bekendheid is met In de naoorlogse wijken Angelslo, Bargeres en het nieuwe instrument is de besteding beter op Emmerhout is in 2002 het project Emmen gang gekomen. Revisited van start gegaan. Momenteel wordt het gefaseerd uitgerold naar alle dorpen en De bestuursleden waarmee wij spraken, zijn andere wijken. Uit interviews bleek dat Angel- tevreden over de periode van drie jaar. Een jaar slo bijzonder tevreden is over het fenomeen, vinden ze erg kort om goede bestemmingen dat het dorp Zwartemeer trots is een Emmen Revisited dorp te worden en dat sommige voor het budget te vinden. In dat jaar moet dorpen zelfs proberen eerder aan de buurt te immers niet alleen nagedacht worden over wat komen om een ‘Emmen Revisited’ dorp te de prioriteiten zijn maar moet ook de goedkeu- worden. Een ander bewijs van succes is dat er ring van de gemeente worden verkregen en in tien jaar tijd ondanks de sloop van 450 wo- met de uitvoering worden gestart. In de bele- ningen geen bezwaren tegen de wijkvernieuwing zijn ingediend. ving van onze gesprekspartners afkomst van de EOP’s was het samenwerken met de gemeente Emmen Revisited is een samenwerking tussen de corporaties Lefier en Domesta, de welzijns- vaak een vertragende factor. Of, zoals een be- instelling Sedna, de Huurdersfederatie, de stuurder uit Foxel zei: ‘zo iemand van de ge- betreffende wijkorganisaties en de gemeente. meente heeft niet veel tijd. Hij heeft veel projec- Voor Emmen Revisited is een programmabu- ten onder zich. Wij hebben meer tijd, want wij reau die tot doel heeft wijk- of dorpsvernieu- richten ons op één project.’ wingsprogramma’s te begeleiden. Centraal in de visie van Emmen Revisited staat 2.2 Overlegstructuur communicatie. Emmen Revisited komt in een vroeg stadium met de wijkvernieuwingsplan- In deze paragraaf beschrijven we de overleg- nen bij de burger. Uit de interviews komt naar structuur waarbinnen de EOP’s hun werk doen. voren dat de volgende tekst, gevonden op Voordat we de mogelijkheden van het zelfstan- internet geen reclamepraatje is, maar werkelijk zo door burgers wordt beleefd: ‘De bewoners dig aanbesteden kunnen bespreken, is het zijn betrokken bij alle onderdelen van de be- noodzakelijk uit een te zetten binnen welke sluitvorming. Niet als inspreker, maar als vol- structuur de EOP's opereren. waardig partner met een eigen deskundigheid, eigen verantwoordelijkheden en eigen beslis- In de serie Vertrouwen in de buurt van de uni- singsbevoegdheid. De bewoners hebben in- versiteit van Tilburg wordt gebruik gemaakt van vloed op alle niveaus. Ze worden individueel een driehoek met drie domeinen, het professi- aangesproken als het gaat om de directe woonomgeving en hebben een beslissende onele domein, het publieke domein en het poli- stem in de besluitvorming. Via wijken dorps- tieke domein (Oude Vrielink 2008b, Wijdeven organisaties zijn de bewoners medeverant- 2008a en b). We nemen deze driedeling over woordelijk voor de inhoud van wijkprogram- om zichtbaar te maken hoe de overlegstructu- ma’s. Bewoners dragen ook structureel bij aan ren in Emmen zijn ingericht (zie: figuur 2). de plannen. Alle besluiten worden dankzij deze benadering altijd volledig gedragen door alle ROL COLLEGE partijen.’ Het stelsel met erkende overlegpartners kan (www.emmenrevisited.nl) alleen werken als er daarvoor een krachtig politiek draagvlak is. Binnen dat politieke draagvlak is vooral de rol van het college van groot belang. Van de ambtelijke organisatie wordt verwacht dat ze werken vanuit wensen van de burgers. Dat kan alleen wanneer het college die sturing vanuit de bevolking toelaat en niet doorkruist. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 19

Behalve draagvlak is het van belang dat het college een regelmatig contact met de EOP’s onderhoudt. Eén collegebezoek per jaar per EOP is 35 bezoeken per jaar. x Daarnaast zijn er Platformoverleggen, Eetoverleggen en overige overleggen die voor een bepaald issue een- malige of gedurende een kortere periode in het leven worden geroepen. Bij sommige van die overleggen schuiven andere partners aan, zoals de corporaties, de politie of de handels- vereniging. Voor de sleutelposities in het contacten met de EOP’s, zoals de teamleiders, zoekt de gemeente naar mensen zonder ambtelijke ervaring, maar wel met ervaring in welzijn of communicatie. Wethouder Holman meent dat het kenmerkend voor de cultuur in Emmen is, dat mensen langzaam vertrouwen opbouwen. ‘Je moet steeds weer met ze praten. De eerste keer vertrouwen ze je maar half. Pas na diverse keren langs te zijn geweest,gaan ze je vertrouwen.’ Een illustratie is het verhaal rond de verslavingszorg in Nieuw Amsterdam- Veenoord dat in het navolgende ter sprake zal komen. Een sterk onderdeel bij het winnen van dat vertrouwen is, dat het betrekken van burgers verder reikt dan alleen via EOP’s. ‘Buurtsupport’ is een mid- del om mensen zonder betaald werk met behoud van een uitkering werk te laten verrichten in hun eigen omgeving. De mensen die via Buurtsupport werkzaamheden verrichten, doen aan onderhoud, ruimen zwerfvuil op en doen andere kleine karweitjes waarmee zij de buurt verbeteren. De Erkende Overleg Partner in de wijk Angelslo kan aan de medewerkers van Buurtsupport opdrachten geven. Ook bij de projectorganisatie ‘Emmen Revisited’ worden burgers intensief betrokken bij veranderingen in hun woonomgeving. Emmen heeft wijken die in aanmerking komen voor Vogelaargelden. ‘ Dat laten we niet lopen’ , aldus de wethouder. Maar het lastige van dat geld is, dat het niet structureel is. Volgens één van de ambtenaren doorkruist het daardoor soms het beleid ten aanzien Figuur 2: schema gemeentelijke organisatie van de buurtbudgetten. In Emmen zijn de politici, de voor en na kanteling betrokken ambtenaren en de EOP-besturen er allen van overtuigd dat budgetten alleen positief werken als ze een duurzaam onderdeel vormen van het beleid.

KANTELING AMBTELIJKE ORGANISATIE De buurtbudgetten vormen een onderdeel van wat in Emmen de kanteling van de organisatie wordt genoemd. De opdeling van de gemeentelijke organisatie in diensten die elk een bepaald deel van het beleid voor hun rekening nemen, is verdwenen. Na de reorganisatie - dus na de ‘kanteling’ - zijn er vijf diensten die een werkgebied hebben (figuur 3). Zo is er bijvoorbeeld een Dienst Beleid, die zich bezig houdt met alle beleidsontwikkeling en een Dienst Gebied die al het beheer en onderhoud uitvoert. Om gecoördineerd beleid te ontwikkelen doen de medewerkers van Dienst Beleid in toenemende mate hun werk op basis van de wijken dorpspro- gramma’s Emmen Revisited. De diensten zijn op elkaar aangewezen. Dit is de binnenkant - het interne verhaal - van de kanteling. Het externe verhaal - de buitenkant - is, dat de ge- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 20

meente meer contact zoekt met burgers. In dit contact met de burgers spelen de EOP’s een grote rol. De EOP's zijn de aanspreekpunten van de medewerkers. De omkering van de pijl in figuur 2 heeft grote impact. Burgers kunnen direct, dat wil zeggen via een teamleider en niet langer via de gemeenteraad of het college, ambtenaren verzoeken voorleggen. De uitdruk- king ‘dienstbaarheid aan burgers’ krijgt hier een concrete uitwerking. De kanteling richt zich op het bevorderen van participatie. Dat mag ook wat kosten in termen van een verminderde doelmatigheid. Tijdens het onderzoek is waargenomen, dat Em- men er bewust voor kiest om wijken en dorpen invloed te geven op de inrichting van de eigen omgeving, waarbij best iets minder aandacht aan efficiëntie mag worden gegeven. De kanteling gaat ver. EOP-besturen hebben direct overleg met opzichters. In dat overleg wordt bepaald welke zaken de opzichter gaat oppakken. De budgetten geven de besturen de mogelijkheid direct met ambtenaren te onderhandelen. Speeltoestellen worden weliswaar door de gemeente geplaatst, maar doordat EOP´s daarvoor geld uit het buurtbudget bestemmen, hebben ze invloed op de vraag waar welke speelvoorzieningen komen. De ambtenaren laten weten dat de keuzes van de EOP´s in belangrijke mate bepa- Figuur 3: organigram gemeente Emmen len wat waar wordt geplaatst. De EOP's richten verzoeken aan de ambtenaren. En de ambtenaren zijn in vergaande mate gemandateerd om deze verzoeken direct in uitvoering te nemen. Maar er is een marge. Bij conflicten (bijvoorbeeld strijdigheid met het beleid) beslist uiteindelijk de wethouder. Want naar buiten toe blijft de wethouder verantwoordelijk, ook voor de besteding van de buurtbudgetten. Het werken met buurtbudgetten die worden besteed door Erkende Overleg Partners kan alleen als het college daar de ruimte voor geeft en wanneer ook de ambtelijke top daar uitvoering aangeeft. Vanuit het zoeken naar evenwicht hadden wij de verwachting dat er op den duur meer aandacht zou komen voor efficiëntie en voor verbetering van de interne organisatie (Akkerman en de De Vries, 2008:74). Inderdaad kwamen we tijdens het onderzoek ambtenaren tegen, die meer aandacht vroegen voor de efficiency. Maar meer nog dan een streven naar doelmatigheid, troffen we een tegenreactie gericht op beheersing. Ambtenaren zeiden ´in control´te willen zijn. Zodra deze functionarissen het gevoel krijgen dat burgers een deel van het werk gaan overnemen, rijst vanzelf de vraag of de belangen die de gemeente in acht moet nemen wel voldoende gewaarborgd zijn. En, zo reageert de directeur, ´dat is ons vak. Hier tussen moet steeds een evenwicht gevonden worden.´ De buurtbudgetten en de EOP's zijn ‘geïnstitutionaliseerd’. De EOP's hebben hun draai gevonden. Ze rekenen op het beschikbaar komen van de budgetten, Ze zullen niet zonder slag of stoot akkoord gaan met een vermindering van de budgetten. Het gaat, zo zien zij dat, om hun eigen geld. Het beëindigen van de buurtbudgetten staat in de beleving van de EOP's gelijk aan het afnemen van geld. Over het algemeen onderhouden de EOP's een regelmatig contact met de bewoners van de wijk of het dorp. De EOP's slagen erin de bewoners te mobiliseren. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 21

Een pluspunt is dat aan de buurtbudgetten geen naam van een bepaalde bestuurder verbonden is. Op landelijk niveau werd in het verleden wel gesproken over ‘Melkertbanen’. Maar toen Melkert uit de gratie was, waren deze gesubsidieerde banen ook geen lang leven beschoren. In Hoogeveen worden de EOP's en de besteding van de budgetten wel aangeduid als ‘Smederijen’: een woordspeling op de naam van wethouder Smit. In Emmen treffen we dergelijke personalistische zaken niet aan. Dat vergroot de overlevingskans van deze institu- ties bij een eventuele wisseling van de wacht. Zowel het overleg met de EOP's als de manda- tering van de buurtbudgetten worden raadsbreed ondersteund. 2.3 Plaats van EOP-bestuur in overlegstructuur De Erkende Overlegpartner is één van de vele partners van de gemeente. Andere partijen die in dat netwerk deelnemen zijn de welzijnsorganisatie Sedna, de politie, de woningbouwcorporaties Lefier en Domesta, gemeenschappelijke regeling voor ophalen van huisvuil Area en de projectorganisatie voor stadsvernieuwing: Emmen Revisited. Dat levert diverse overlegstructuren. Om daar meer zicht op te krijgen, hebben we een model gekozen dat gebruikt wordt bij de onderzoeken Vertrouwen in de buurt van de universiteit Tilburg (Wijdeven 2008a, 2008b, Oude Vrielink 2008b, zie figuur 4).

Zodra het eenvoudige domeinenmodel wordt uit- gewerkt, blijkt dat er in Emmen veel overleggen Figuur 4: Domeinenmodel zijn. Het begint onoverzichtelijk te worden. De overleggen kennen ten opzichte van elkaar geen hiërarchische ordening. De overleggen dienen uiteenlopende doelen. Wat figuur 5 in ieder geval duidelijk laat zien, is dat de teamleider of wijkcoördinator een centrale rol speelt. De teamleider schuift bij elk overleg aan. Hij is aangesteld bij de gemeente en zou daarom gerekend moeten worden tot de ambtelijke organisatie. Maar daarmee doe we onrecht aan zijn positie. De teamleider moet, vergelijkbaar met het wijkkoppel in Deventer (Oude Vrielink 2008b:20) of met de gebiedsregisseur in Hoogeveen (Wijdeven 2008:29), in het midden van het netwerk te worden geplaatst. Het eetoverleg xi is een jaarlijks overleg voor de middenstanders in de winkelcentra buiten de kern Emmen. Hier schuiven de middenstandverenigingen, de EOP’s en de collegeleden aan. Eetoverleggen zijn er alleen in de grotere dorpen: Emmer Compascuum, Nieuw Weerdinge, Nieuw Amsterdam-Veenoord en Klazienaveen. De buurtschouwen houden de EOP's in gezelschap van de ambtenaren en soms een wethouder. In beginsel vindt er een maal per jaar een buurtschouw plaats. De buurtschouwen worden georganiseerd door de teamleider en het EOP-bestuur gezamenlijk. Het doel is, dat burgers aan vertegenwoordigers van de gemeente vertellen en laten zien welke problemen zij in hun omgeving ervaren. Ambtenaren kunnen de gesignaleerde problemen op een actie- lijst zetten. Vervolgens gaan ze met de pijnpunten aan de slag en wordt er een poging gedaan die te verhelpen. Het buurtschouwen moet worden gezien als een aanvulling op het uitvoeringsoverleg. Ten aanzien van de gang van zaken bij het schouwen leven er twee opvattingen. Volgens de ene opvatting proberen de deelnemers het gehele EOP-gebied te bekijken. Dat levert een VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 22

groot aantal punten op. Het gevaar is dat daardoor de lijst zo groot wordt, dat hij niet snel afgewerkt kan worden. Dat frustreert bewoners, zodat hun geloof in de gemeente en in de politiek afneemt. Hoewel in Schoonebeek een dergelijke schouw is gehouden, wordt in het interview met de voorzitter van Schoonebeek deze frustratie niet geuit. De andere opvatting is dat de schouw zich dient te beperken tot een afgebakend gebied. Bij de schouw in Emmer Compascuum werd het gebied beperkt tot het gebied waarvoor een structuurvisie moest worden gemaakt. Dat lever- de een lijst met knelpunten op, die door de gemeente werd be- schouwd als uitvoerbaar. Geleidelijk aan heeft er nu in elk EOP-gebied wel een schouw plaats gevonden. De introductie van het schouwen is geleidelijk verlopen. Tegenwoordig worden de schouwen elk jaar gehouden, hoewel soms in een wisselend deel van het werkgebied. De teamleider is altijd aanwezig. Soms is ook de opzichter en/of een wethouder aanwezig. De opzichter is verantwoordelijk voor het oplossen van klachten. De opzichter loopt niet altijd mee. Dat is jammer. Een opzichter is goed in het bedenken van praktische oplos- Figuur 5: Overleggen EOP-besturen singen of het ontwikkelen van alternatieven die het eenvoudiger maken het probleem aan te pakken. Ook is het goed wanneer een opzichter in een vroeg stadium aangeeft dat bepaalde zaken ingewikkelder zijn dan het lijkt. Zodat het mogelijk is om al te utopische gedachten van de inwoners over mogelijke oplossingen in een vroeg stadium te temperen. Het buitengebied van Emmen is verdeeld vier kwadranten (zie: hoofdstuk 1, kaart 2). Het Platformoverleg is een overleg van de EOP's in hetzelfde kwadrant. Het Platformoverleg wordt georganiseerd rond een bepaald thema. Op een platformoverleg geven deskundigen een toelichting op ruimtelijke plannen. Er kunnen vragen worden gesteld. Er kan discussie ontstaan. Zo is een van de kwadranten uitvoerig gesproken over het voornemen om het natuurreservaat Bargerveen uit te breiden. Voor dat doel moet het waterschap de water- standen in het gebied omhoog laten komen. Omwonenden zullen daardoor meer dan nu het geval is, last krijgen van het grondwater. Het maandelijks uitvoeringsoverleg per EOP dient om samen met de gemeentelijk opzichter de staat van het onderhoud in de wijk of in het dorp te bespreken. Behalve aandacht voor onderhoud van groen en grijs is er ook aandacht voor sociale veiligheid. Bij dit overleg zijn de vertegenwoordigers van de EOP-besturen, de opzichter en de teamleider aanwezig. Afgezien van de bovengenoemde overleggen, worden de EOP-bestuurders betrokken bij Emmen Revisited (figuur 6). Binnen Emmen Revisited heeft de wijkcoördinator een vergelijkbare rol als de teamleider. Het EOP bestuur schuift aan bij het Wijkteam of Dorpsteam. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 23

Onder het Wijkteam of Dorpsteam hangen Wijk- of Dorpsplatforms die zich met een bepaald thema bezig houden. We kunnen ze beschouwen als werkgroepen. Verder zijn er de inloopavonden, waar alle burgers hun mening kunnen geven over plannen die binnen Emmen Revisited ontwikkeld worden. Emmen Revisited is begonnen als een wijk- vernieuwingsproject in de naoorlogse wijken Angelso, Emmermeer en Emmerhout, maar wordt nu als organisatievorm ook toegepast bij de andere dorpen en wijken. De projectorganisatie en stijl van werken is niet alleen geschikt voor wijkvernieuwing, maar is ook een passende aanpak bij veranderingstrajecten, zoals de vernieuwing van een winkelcentrum. Het meest opmerkelijke succes succes van Emmen Revisited is dat er bij de drie wijkver- nieuwingstrajecten geen enkele bezwaarprocedure is gestart. Dat deze aanpak van gebieds- verandering wordt gewaardeerd, blijkt ook uit het feit dat EOP-besturen zich aanmelden om de volgende Emmen Revisited wijk of dorp te worden. Bij alle bovenstaande overleggen zijn vertegenwoordigers van de EOP aanwezig. Het hoeft ons dus niet te verbazen, dat sommige EOP-bestuursleden zich afvragen of de be- stuursdruk niet te groot wordt. Zij hebben immers ook nog hun eigen vereniging, stichting of dorpsraad. De eigen organisatie levert ook overleg op. Maandelijks is er bestuurs- overleg. Algemene vergaderingen vinden twee of drie keer per jaar plaats. In het volgende hoofdstuk zal blijken dat sommige bestuursleden dit te veel van het goede vinden. Andere bestuursleden vinden de onderlinge coördinatie nog niet toereikend en organiseren extra activiteiten. De besturen en bestuursleden die er meer tijd in willen stoppen, zijn ook de besturen en bestuursleden die zelf de budgetten zouden willen aanbesteden. Figuur 6: Overlegstructuur Emmen Revisited VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 24

3 Negen Erkende Overlegpartners Voordat we ingaan op hoe de EOP’s nu werken en hoe de aanbesteding straks kan gaan werken, geven we eerst een korte beschrijving van de negen onderzochte overlegpartners. Bij de vraag of aanbesteden wenselijk is moeten we niet alleen kijken naar juridische grenzen en verantwoordelijkheden. We moeten ook weten wat de vrijwilligers van wijken dorpsorganisaties aan kunnen. Wat kunnen zij? En, wat willen zij aanpakken? De onderstaande beschrijving is gebaseerd op interviews met één of meerdere leden van het bestuur van de wijken dorpsverenigingen. Daarnaast is gebruik gemaakt van CBS-gegevens en heeft de gemeente Emmen gegevens geleverd over de omvang van de EOP-budgetten en de mate van besteding daarvan. 3.1 Angelslo Angelslo is het meest stedelijke gebied dat een Erkende Overleg Partners onder zijn hoede heeft. Volgens de indeling van het CBS is de bevolkingsdichtheid van Angelslo zodanig dat kan worden gesproken van ‘matig stedelijk’. De zestigerjaren wijk is destijds gebouwd om de bevolkingsgroei op te vangen die het gevolg was van de naoorlogse industrialisatie. De eerste bewoners zijn voor een groot deel in de wijk blijven wonen. Wat leeftijdsopbouw betreft, gaat het in Angelslo om de oudste wijk van de negen in het onderzoek betrokken EOP’s. De Horst, één van de twee grote verpleeghuizen van Emmen, trekt de leeftijdsopbouw van de wijk naar boven. Het gemiddeld inkomen ligt onder, maar nog wel in de buurt van het gemiddelde van de gemeente. Voor Emmen is het een atypische wijk. Niet-westerse allochtonen vormen 15% van de bevolking. In Emmen is geen andere wijk met een zo omvangrijke allochtone minderheid. An- gelslo hoort bij de eerste drie wijken waar de gemeente is begonnen met de stadsvernieuwing. Bij de aanpak van de stadsvernieuwing werd een methodiek gevolgd die bekend staat onder de naam Emmen Revisited, In een afzonderlijke tekstkader gaan we nader in de op de kenmerken van deze werkmethodiek. De wijk beschikt over een groot winkelcentrum dat tevens als wijkcentrum dient. De Wijk- vereniging Angelslo houdt kantoor in dit winkelcentrum. Het toilet van dit kantoor kan worden gebruikt als openbaar toilet. De wijkfunctionaris van de welzijnsorganisatie Sedna houdt ook kantoor in dit pand. In het kantoor is een balie en een vergaderruimte. De wijkorganisa- tie onderhoudt informeel contact met de medewerkers van de welzijnsstichting. De wijkvereniging beschikt over een medewerker van Buurtsupport. Medewerkers van Buurtsupport verrichten met behoud van uitkering klussen in de eigen omgeving, zoals klein onderhoud, zwerfvuil opruimen of andere kleine karweitjes. Naast het kantoorpand staat de moskee. In de wijk is ook een vestiging van de Hogeschool Stenden. Het gaat voor de begrippen van Emmen om een grijze wijk. Overdag lopen er overigens veel jongeren door de wijk. In de buurt bevinden zich ook twee middelbare scholen (het Drenthe College en het Hondsrug College) en een ROC.

De EOP Angelslo bestaat weer uit drie buurtbesturen die elk verantwoordelijk zijn voor twee van de zes buurten. Die zes buurten bestaan uit één ontsluitingsstraat en de zijstraten daarvan. Uiteindelijk wil men naar zes besturen, zodat elke ontsluitingsstraat een eigen bestuur heeft. Er zitten twaalf personen in het wijkbestuur. Er zijn diverse pogingen ondernomen om allochtonen deel te laten uitmaken van het bestuur, maar dat heeft tot op heden niet tot VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 25

resultaat geleid. Diverse malen heeft een delegatie een bezoek gebracht aan de moskee: maar nog zonder succes. Hoewel het moeilijk is jongeren en allochtonen voor bestuursfuncties te interesseren, is het wijkbestuur niet bezorgd over de representativiteit van de bestuurssamenstelling. Het bestuur vindt dat het als bestuur goed zichtbaar is in de wijk. Om problemen vroegtijdig te signaleren, wandelen bestuursleden regelmatig door de wijk. De buurtbewoners weten wat het wijkbestuur doet: ‘Soms groeten ze me, hé Kees, en dan weet ik niet eens wie het is’, aldus de secretaris. De huidige voorzitter en secretaris besteden elk ongeveer twintig uur per week aan de wijkvereniging. Beiden zijn gepensioneerd en hebben vroeger gewerkt bij een overheidsorganisatie. Als één van de drie buurtbesturen een speelvoorziening wenst, dan moeten ze zelf zorgen voor handtekeningen. Het wijkbestuur delegeert dus een deel van de werkzaamheden naar het laagste niveau van de eigen organisatie. De Wijkvereniging Angelslo is - zoals gezegd - een stichting. De vereniging had voor de om- zetting naar de stichtingsvorm ongeveer 800 individuele leden; iets meer dan 10% van de bevolking. Het nadeel van een vereniging met individuele leden was dat een ledenadmini- stratie bijgehouden moest worden. Bovendien moesten leden worden aangemaand om con- tributie te betalen. Dat ging niet van zelf. Nu wordt gewerkt met donateurs. Van die donateurs ontvangt de stichting tot verwondering van de eigen bestuurders meer financiële steun dan in het verleden van de leden. Het tot besteding brengen van de buurtbudgetten wil niet echt vlotten. Voor het gehele budget zijn er maatregelen ontwikkeld. Maar na drie jaar is toch nog maar 19% van het budget werkelijk uitgegeven. De wijkbestuurders ergeren zich aan de snelheid waarmee de geselecteerde projecten worden verwezenlijkt. In oktober 2007 zijn er plannen gemaakt voor speelvoorzieningen. Pas een jaar later, in de- cember 2008, kwam de speelvoorziening gereed. Een ander voorbeeld van het ontstaan van vertraging is het aanbesteden van de aanleg van enkele nieuwe parkeerplaatsen. Dit kost de gemeente meer dan vier maanden. Zelf denken de bestuursleden dat zoiets sneller kan. Zelf aanbesteden heeft volgens deze bestuurders voordelen. Als wijkbestuur zijn ze dan beter op de hoogte van de voortgang van de projecten. Omwonenden spreken de wijkbestuursleden op zaken aan: ‘wanneer wordt die speelvoorziening nu eens gerepareerd?’. De wijkbestuurders worden echter niet altijd door de medewerkers van de gemeente op de hoogte gehouden van de administratieve voortgang. Het bestuur denkt zelf goed in staat te zijn om aan te besteden. Als voorbeeld wordt het oudejaarsfeest Bonfire genoemd. Dit festijn hebben ze zelf voor een bedrag van tienduizend euro georganiseerd. Daarvoor heeft de wijkvereniging subsidie aangevraagd. Vervolgens heeft men zelf de artiesten ingehuurd. Op het vlak van de eigen bestuurskosten wordt gewerkt met een dubbele tekenbevoegdheid (zowel de penningmeester als de secretaris moeten tekenen) en heeft de voorzitter hierbij een controlerende taak. Dit is niet zo georganiseerd, omdat het in verleden ooit fout is gegaan. De voorzitter stelt echter dat hij in zijn werkzame verleden veel goede mensen in de problemen heeft zien komen, doordat ze onverantwoordelijk met de financiën van anderen pleegden om te gaan: ‘om zulke problemen voor te zijn, kan je beter een functiescheiding doorvoeren.’ De wijkvereniging ziet goede mogelijkheden voor zelfstandig aanbesteden. De bestuursleden denken de extra administratieve lasten te kunnen dragen. In dat verband merkten ze op dat VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 26

de medewerker van Buurtsupport 3.800 in plaats van 4.800 uur maakte, terwijl de gemeente voor het laatste aantal uren betaalde. Doordat zij de gegevens zelf bijhielden, konden ze de gemeente op de hoogte stellen. Vervolgens kon de gemeente deze kwestie bespreken met Buurtsupport. Het enthousiasme voor meer eigen verantwoordelijkheid wordt verder onderstreept, doordat het wijkbestuur van Angelslo aan het eind van het interview aanbiedt als pilot te funge- ren voor zelfstandig aanbesteden. Het wijk bestuur vormt een belangrijke informatiebron voor de politie en de welzijnsorganisatie Sedna. Het bestuur is nagenoeg altijd aanwezig op het maandelijkse Uitvoeringsover- leg: ‘ik moet ziek zijn als ik daar niet heen ga’. In dat uitvoeringsoverleg wordt op straat, en soms zelfs op huisnummerniveau, de problematiek van de wijk doorgenomen. Dankzij dit overleg worden overlastsituaties in een vroeg stadium aangepakt. De wensen van Angelslo liggen voornamelijk bij het onderhoud van wegen en de aanleg van parkeerplaatsen. Verder wil men aandacht voor speelvoorzieningen en groenonderhoud. Uit tabel 4 blijkt dat Wensen % Gerealiseerd % Tabel 4: totaal uitgaven '06-'08 Angelslo de wijkvereniging erin Groenonderhoud € 9.000,00 9% - 0% slaagt het totale be- Verbeteren wegen, fiets en voetpaden € 21.423,00 22% € 5.465,00 30% drag voor 100% te Parkeerplaatsen € 18.000,00 18% - 0% Leefbaarheid openbaar gebied € 3.000,00 3% € 629,05 3% oormerken. Maar Speeltoestellen € 12.000,00 12% € 11.972,00 65% voorlopig is nog maar Cultureel programma € 3.000,00 3% - 0% een vijfde daarvan tot Clusteractiviteiten € 9.000,00 9% - 0% besteding gebracht. Zelfwerkzaamheid € 9.000,00 9% - 0% Toch is het beeld Sociale veiligheid € 6.000,00 6% - 0% minder negatief dan Jongerenontmoetingsplaats € 7.500,00 8% - 0% het op het eerste Overig - 0% € 449,46 2% gezicht lijkt: de plan- € 18.515,51 Totaal € 97.923,00 100% 100% nen met betrekking (19%) tot de parkeerplaatsen en de verbetering van de wegen zijn immers duidelijk benoemd. Het geld is niet uitgegeven, maar er liggen ter waarde van tenminste €66.201 concreet uitgewerkte projecten. 3.2 Emmer-Compascuum Emmer Compascuum is een voormalige veenkolonie. Oorspronkelijk is sprake van lintbe- bouwing langs drie kanalen: de Runde, het Hoofdkanaal en het Oosterdiep. Waar de drie kanalen elkaar kruisen ligt de kern: Emmer Compascuum. Het dorp ligt op een afstand van één kilometer tot de grens met Duitsland en op een afstand van twee kilometer tot de grens met de provincie Groningen. De oostelijke Drentse Veenkoloniën zijn ontwikkeld in een tijd dat de prijs van turf al behoorlijk was gezakt zodat de ontwikkeling van het gebied van meet af aan in het teken van schaarste en armoe stond. Emmer-Compascuum ligt in een perifere gemeente en binnen deze gemeente ligt het perifeer. Tussen de drie bebouwde linten hebben zich geleidelijk drietal kleine wijken ontwikkeld. Dit gebeurde in de jaren ’60 tot en met ’90 van de vorige eeuw. Samen met Nieuw Weerdinge vormt Emmer-Compascuum de be- langrijkste kern in het noordoostelijke kwadrant van de gemeente Emmen, de zogeheten: Monden. Dorpsbelangen Emmer-Compascuum beschikt over een groot gebouw in het centrum van het dorp. Er is sprake van een levendig verenigingsleven. De bestuursleden die we spraken, konden niet door het gebouw lopen zonder te groeten, gegroet te worden of even een kort VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 27

praatje met de een of ander aan te gaan. Emmer-Compascuum heeft een relatief oudere bevolking. Men zegt dat veel oudere mensen de kleinere kernen in de omgeving verlaten en naar de hoofdkern met meer voorzieningen trekken. xii Dorpsbelangen Emmer-Compascuum is een vereniging waarvan 28 verenigingen en stichtingen lid zijn. Het gaat onder meer om vijf buurtverenigingen, drie muziek- en zangverenigin- gen en acht sportverenigingen. Via deze verenigingen beschikt Dorpsbelangen over een uit- gebreid en fijnmazig netwerk in de dorpsgemeenschap. Toch maakt het bestuur zich zorgen over het kunnen vinden van nieuwe bestuursleden, vooral jongere bestuurders. Sportvere- nigingen slagen er nog wel vaak in om jongeren te interesseren voor bestuursfuncties. Maar de jonge sportbestuurders stromen vervolgens niet door naar het bestuur van Dorpsbelan- gen. De bestuurders worden niet gekozen. Verkiezingen zijn volgens het bestuur niet nodig. Men moet Dorpsbelangen beslist niet zien als een extra bestuurslaag. De onderwerpen waar Dorpsbelangen zich op richt zijn niet politiek van aard. Op deze stelling valt wel wat af te dingen. Regelmatig komt het bestuur van Dorpsbelangen met standpunten die afwijken van de standpunten van het gemeentebestuur. Een kwestie waarbij Dorpsbelangen en gemeentebestuur slechts met moeite overeenstemming konden bereiken was de vraag hoeveel groen er geofferd mag worden voor het aanleggen van voldoende parkeerplaatsen. Het dorpsbestuur spreekt van ‘snippergroen’ , wat wil zeggen dat het volgens hen nauwelijks van enige waarde is, geen bescherming behoeft, en mag wijken voor parkeerstroken. Het gemeentebestuur hechtte in deze kwestie een wat groter belang aan het behoud van het snippergroen.

Wensen Gerealiseerd De geïnterviewde bestuurders vinden dat er te veel wordt vergaderd. Als Verbeteren wegen, € - 0% € 1.077,60 3% fiets en voetpaden voorbeeld noemen zij de zogeheten platformvergadering. Daar wordt re- Leefbaarheid open- € 4.750,00 6% € 6.478,00 18% baar gebied gelmatig lang en breed over details Speeltoestellen € 17.095,00 22% € 2.095,00 6% gesproken. Als voorbeeld wordt ge- Cultureel programma € 4.250,00 5% € 4.150,00 12% wezen op een onderwerp dat voor één specifieke kern misschien erg Verkeersveiligheid € 11.700,00 15% € 8.068,00 23% € 5.000,00 6% € 4.000,00 11% belangrijk is, maar voor de andere Verwijsborden aanwezigen van veel minder belang is. Kinderboerderij € 20.000,00 26% € 774,69 2% De bestuurders van Dorpsbelangen Muziekkoepel € 4.950,00 6% € 8.545,11 24% zijn meer tevreden over het directe Sportfaciliteiten € 8.000,00 10% € - 0% contacten met de gemeente, in het € 2.220,20 3% € - 0% Overig bijzonder over het directe contact met € 35.188,40 € 77.965,20 100% 100% Totaal 45% hun eerste aanspreekpunt: de teamleider. De bestuurders van Dorpsbelangen vinden het hele overlegcircuit onoverzichtelijk. Men zou graag eens een overzicht willen hebben over hoe de organisatiestructuur van de gemeente in elkaar steekt en hoe de EOP’s daarin passen. Dat de bestuurders zeggen geen zicht te hebben op hoe zaken georganiseerd zijn verraste ons. Een van onze gesprekspartners was namelijk een voormalig raadslid, stond aan de wieg van de stadsvernieuwingsorga- nisatie Emmen Revisited en was actief als vrijwilliger binnen de Huurfederatie. Als deze bestuurder die reeds gepokt en gemazeld is de organisatiestructuur ondoorzichtig vindt, wat moeten de andere bestuurders dan vinden van de transparantie van het organisatorische netwerk? VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 28

In het verlengde van deze onoverzichtelijkheid speelt dat Dorpsbelangen het bijzonder lastig vindt om invloed uit te oefenen op de gemeentelijke planvorming. Volgens de verordening op de EOP's moeten de ambtenaren tijdig alle beschikbare informatie openbaar te maken, maar het dorpsbestuur vindt dat de ambtenaren vaak niet neutraal zijn, zich al hebben vastgelegd op een bepaald beleid. In een gekantelde organisatie zou aan de opvatting van Dorpsbelangen een groot gewicht moeten worden toegekend. Maar soms wijkt het gemeentebeleid af van de mening van Dorpsbelangen. Ook hebben de ambtenaren eigen inzichten en voorkeuren die deze ambtenaren willen doorzetten. De dorpsbestuurders accepteren deze tegenstellingen. Het is een logisch gevolg van de verschillende posities van waaruit ambtenaren, dorpsbestuurders en wethouders zaken benaderen. Om in het contact met ambtenaren van de gemeente Emmen beter tegenspel te bieden, hebben de bestuurders van Dorpsbelangen meer kennis van zaken nodig. De kennis kan niet worden ingehuurd op kosten van het wijkbudget: daar is het budget niet voor COMMUNICATIESTIJL bedoeld. Misschien moet een deel van het budget worden Tekenend voor de wijze van com- gereserveerd voor eigen planontwikkeling en eigen ken- municeren van sommige bestuurs- nisbevordering. Een tussenoplossing zou kunnen zijn om leden van Dorpsbelangen Foxel is vaker stagiaires in te zetten van de Hogeschool in Emmen. de opening van een brief aan de provinciale staten die te vinden is Het tot besteding brengen van de budgetten komt lang- op internet: zaam op gang. Vaak moeten externen meekijken naar de ‘Geachte statenleden mogelijkheden. Over project met de kinderboerderij zijn wel concrete afspraken gemaakt, maar tot op het moment Om niet nogmaals uit te moeten leggen wat bij ons het probleem is van interviewen is er feitelijk nog niets gebeurd: ‘Als de heb ik de brief welke ik op 3 de- gemeente haar toezeggingen niet nakomt, zo stelt het cember 2001 naar u heb gestuurd bestuur, kunnen we er maar beter mee stoppen.’ bijgevoegd.’ Het buurtbudget is volgens het bestuur te gering om echt Tijdens het interview werd de interviewer de plaatselijke versie iets substantieels van de grond te krijgen. Het budget leidt van het Drents/Gronings te woord tot: ‘een bankje hier, een stukje groen daar, wat parkeer- gestaan, hoewel hij zijn vragen in plaatsen, wat speeltoestellen’. Het bestuur acht zich in het Nederlands stelde. staat om op een goede wijze aan te besteden. Het bestuur Men zou de stijl kunnen misver- is daar ook voorstander van, mits er geen BTW betaald staan als onbeschoft. Dat is het hoeft te worden. niet. Het kan wel gezien worden als een test, maar wie hun taal Inmiddels is in Emmer-Compascuum bijna de helft van het verstaat, zal merken dat er heel buurtbudget uitgegeven. Daarmee zit het dorpsbestuur goed kan worden samengewerkt. dichtbij het gemiddelde bestedingspercentage van alle Overigens ook dat men in staat is scherp te onderhandelen. EOP's in de gemeente Emmen. Aan sommige onderwerpen, zoals de afvalbakken en bankjes, is meer uitgegeven Daar is niets mis mee. Het is een dan het begrootte bedrag. Tijdens de rit worden de plan- andere cultuur, niet een gebrek aan cultuur. nen aangepast. Aangezien niet alles wordt besteed, kan het budget dat voor het ene doel was begroot, aangewend worden voor het bereiken van een ander doel. Net als bij vrijwel alle EOP’s is het totale budget dat het bestuur voor de eerste drie jaar heeft ontvangen, inmiddels geoormerkt. 3.3 Foxel Wij voeren het gesprek met het bestuur van Foxel geheel en al in de plaatselijke streektaal: de Groninger variant van het Drents. Als Emmer Compascuum perifeer ligt, dan moet Foxel onvindbaar zijn. Maar dat blijkt niet het geval te zijn. Al veertien jaar lang wordt elk jaar het Runde-festival georganiseerd: een concert waar naar schatting 2.000 mensen naartoe gaan. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 29

Totaal 2006-2008 Foxel Wensen % Wensen % Daarnaast organiseren de Groenonderhoud € - 0% € 500,00 2% inwoners van Foxel de Parkeerplaatsen rond dorpshuis € 14.310,00 55% € 14.310,00 55% akkerbouwdag, waar ruim Dorpshuis € 8.348,72 32% € 9.264,71 36% 1.500 mensen naartoe Overig € 3.318,65 13% € 2.000,00 8% gaan:. ‘Ze komen zelfs € 25.977,37 € 26.074,71 Totaal helemaal vanuit Utrecht 100% 100% 100% hier naar toe! Boterham- metje mee,’ aldus één van de bestuursleden, ‘sommigen zijn verbaasd dat er geen entree geheven wordt, maar we organiseren het met vrijwilligers, dan kan er veel.´ Foxel heeft 480 inwoners. Ongeveer 80 daarvan zijn lid van de vereniging. Het dorp loopt niet leeg. Relatief veel inwoners behoren tot de middelste leeftijdcategorie. Ook zijn er relatief veel kinderen. Het gemiddeld inkomen is laag. Maar - mede als gevolg van de leeftijdsopbouw - is het percentage actieven het hoogste van de negen onderzochte EOP’s. Ou- VERSLAVINGSZORG dere, op hulp aangewezen inwoners verlaten Foxel en gaan Op een bepaald moment merkten overwegend naar de grotere naburige kern Emmer- bewoners in Nieuw Amsterdam- Compascuum. Veenoord, dat De Bree verslaafde mensen zou opvangen. De buurt Foxel ligt op ‘het veen’ . De bevolking is assertief, onderne- stelde Plaatselijk Belang op de mend en soms ook wantrouwend tegenover de overheid hoogte, die aan het college vroeg (Gerding 2002). Het dorpsbestuur van Foxel vond het inter- of die op de hoogte was. Die bleek view met twee door de gemeente op pad gestuurde onder- niet op de hoogte, maar kon het zoekers een prima gelegenheid om enige onvrede over een niet tegenhouden, omdat het volgens het bestemmingsplan actuele zaak te uiten (zie tekstkader op pagina 29). toegestaan was. Er ontstond een Het verenigingbestuur is trots op wat er in het verleden is actiecomité dat tot doel had de post tegen te houden. Plaatselijk bereikt. Men is vastbesloten om in de toekomst nog meer te Belang moest, volgens het actie- bereiken. Behalve dorpsontwikkeling gaat het echter ook comité, hier volledig achter staan. om gezelligheid: ‘ook in bestuursvergaderingen komt na de Ze deed dat echter niet. Ze hebben pauze de borrel op tafel’ . een intermediaire rol gespeeld tussen gemeentebestuur en be- Het bestuur heeft een uitgekristalliseerde opvatting over woners, terwijl het gemeentebe- het aanbesteden. Het is er een groot voorstander van; ster- stuur een vergelijkbare rol speelde tussen De Bree en Plaatselijk ker nog, het dorpsbestuur heeft zelf al opdrachtverlening Belang. doorgezet. Toen er bij een door de gemeente georganiseer- de bestrating rond het verenigingsgebouw te weinig vier- Het is moeilijk te bewijzen, maar de indruk bestaat dat de goede kante meter kon worden bestraat, heeft het dorpsbestuur verhoudingen tussen Plaatselijk zelf tweedehands straatstenen geregeld. Vervolgens kon er Belang en het college die beston- met het zelfde budget meer vierkante meter worden be- den voordat De Bree met zijn straat dan de gemeente oorspronkelijk voor mogelijk ge- plannen kwam, geholpen heeft om de zaak te sussen. Daarnaast houden had. De straatstenen kwamen van een herbestra- heeft burgemeester Bijl een be- ting in het centrum van Emmen (De Weiert). Deze casus langrijke rol gespeeld. De gemeen- illustreert - volgens het dorpsbestuur - dat de betrokken te heeft alle voorwaarden gesteld, vrijwilligers uit Foxel er beter inslagen overgeschoten die ze kon en moest stellen, waar- straatklinkers te hergebruiken, dan de gemeente zelf. Een onder een goede brandvergun- ning. Bestuursleden van Plaatselijk bestuurslid formuleert het als volgt: ‘Ambtenaren hebben Belang hebben daar, vanwege de minder tijd voor een project dan wij. Dat is geen kritiek. Dat ontvlambare situatie, persoonlijk is gewoon een feit. Iemand van de gemeente die bezig is met gecontroleerd of dat het geval een project voor ons, moet meerdere projecten tegelijk was, zodat ze de bewoners konden zeggen, dat ze het met eigen ogen doen. Wij concentreren ons op één project’ . hadden gecontroleerd. Een bijzonder punt dat in dit gesprek naar voren kwam, was VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 30

dat EOP’s in het kwadrant De Monden elkaar budget lenen. De EOP van Roswinkel wilde een stuk weg aanleggen, maar er ontbrak budget voor vijftig meter weg. Foxel heeft hen toen budget geleend, dat een jaar later terugvloeide uit het volgende jaarbudget van Roswinkel. Omgekeerd heeft Foxel van een andere EOP budget geleend voor de aanleg van toiletten in het dorpscentrum. Uiteraard gebeurt deze onderlinge kredietverlening met medeweten van de gemeente. Uit onderstaande tabel blijkt, dat Foxel haar budget meer dan volledig heeft uitgegeven. Het meeste geld besteedt Foxel in en rond het verenigingsbouw. Bij de parkeerplaatsen gaat het om bestraten rond het verenigingsgebouw. 3.4 Nieuw Amsterdam-Veenoord Nieuw Amsterdam en Veenoord zijn twee veendorpen die tegen elkaar aan zijn gegroeid. Tot 1998 lag Veenoord nog in de voormalige gemeente Sleen. Bij de laatste gemeentelijke herindeling is Veendorp aan de gemeente Emmen toegevoegd. Het tweelingdorp ligt goed bereikbaar nabij de vierbaansweg (E233) die van Hoogeveen naar de snelweg loopt die in Duitsland langs de Nederlandse grens het noorden (Emden) met het Ruhrgebied verbindt (Emslandroute). Het is van de onderzochte dorpen het meest verstedelijkt. Maar in de termen van het CBS gaat het nog steeds om de categorie ‘matig stedelijk’. Het percentage niet-westerse allochtonen is laag (2 %). Het gemiddeld inkomen is aan de lage kant. De leeftijdsopbouw tendeert naar vergrijzing op een termijn van tien tot twintig jaar. Het bestuur Nieuw Amsterdam-Veenoord stelt zich - wanneer wij de negen EOP's onderling vergelijken - het meest op als extra bestuurslaag. Naast de casus verslavingszorg De Bree (zie tekstkader pagina 29) kan hierbij worden gewezen op de gang van zaken bij de subsidiever- lening aan het Van Goghmuseum en aan het Natuurbad De Zandpol. Het dorpsbestuur vindt het Van Goghmuseum belangrijk voor de plaats. Het bestuur wil graag een museaal project subsidiëren maar dat onder voorwaarde dat het museum een projectplan en een begroting indient. Hier stelt het dorpsbestuur zich op als een bestuursorgaan dat een subsidieaanvraag in behandeling neemt. Ook het Natuurbad De Zandpol moet een projectplan indienen. Extra bijzonder bij dit bad is dat het Natuurbad in een ander EOP-gebied ligt. Dat het Dorpsbestuur van Nieuw Amster- dam-Veenoord zich met dit Natuurbad bemoeit, komt omdat veel inwoners van Nieuw Am- sterdam en Veenoord dit bad bezoeken. Tabel 5: Totaal 2006-2008 N. Wens % Gerealiseerd % Het bestuur verklaart Amsterdam-Veenoord zich voorstander van Groenonderhoud € 11.000,00 9 % - 0 % zelfstandig aanbeste- Onderhoud wegen € 2.000,00 2 % - 0 % den. Als de gemeente Parkeerplaatsen € 12.372,00 10 % € 7.431,00 17 % iets uitvoert, duurt dat Speeltoestellen € 33.500,00 28 % € 25.000,00 56 % Cultureel programma € 20.604,72 17 % € 604,72 1 % altijd behoorlijk lang. Sociale veiligheid € 2.557,28 2 % € 100,00 0 % Het dorpsbestuur denkt Verkeersveiligheid - 0 % € 3.000,00 7 % dat wanneer ze zelf zou Natuurbad Zandpol €15.000,00 13 % - 0 % aanbesteden, de reali- Overige sportfaciliteiten € 10.000,00 8 % € 633,00 1 % satie veel sneller zal Dorpssecretaresse € 5.000,00 4 % - 0 % gaan. Ook vraagt het Overig € 7.000,00 6 % € 7.500,00 17 % dorpsbestuur zich af of € 44.268,72 Totaal € 119.034,00 100 % 100 % de gemeente Emmen 37 % wel steeds de scherpste VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 31

prijs bedingt. Het dorpsbestuur staat niet afwijzend tegenover het aanhaken bij door de gemeente afge- sloten raamcontracten. Men vindt het belangrijk dat er een keuze mogelijk blijft. Men wil dus niet verplicht worden om aan een raamcontract met een bepaalde leverancier deel te nemen. Maar als een raamcontract inderdaad leidt tot lagere prijzen, ontstaat enerzijds de mogelijkheid een lagere prijs te realiseren en blijft anderzijds de mogelijkheid bestaan om te kiezen.

Recent heeft de voorzitter van Plaatselijk Belang Nieuw Am- UMTS MAST sterdam-Veenoord gedreigd om als bestuurder op te stap- KPN wilde in 2005 een UMTS mast pen. De reden was dat de gemeente aanvankelijk niet met plaatsen op het golfterrein bij de een werkgroep van de EOP, Beeldkwaliteit Grijs, wilde spre- ingang van Parc Sandur. De ge- ken over de inrichting en vormgeving van een infrastructure- meente had er al een vergunning le maatregel. De voorzitter had het gevoel gekregen dat de voor afgegeven. Er kwam een kink in de kabel, doordat bewoners EOP meer en meer wordt gezien als een beslisser over het gingen protesteren en belangrij- buurtbudget. De gemeente heeft op dit noodsignaal gerea- ker, doordat de eigenaar van het geerd. Een gesprek gevoerd met de voorzitter van Plaatselijk golfterrein geen toestemming gaf. Belang. Er is in dat gesprek ook overeenstemming bereikt Hij was niet op de hoogte gesteld. over de inspraak vanuit het dorp op de vormgeving van de Momenteel zijn er besprekingen infrastructurele maatregel. Dit incident is leerzaam. Het inci- over een uitkijktoren bij de Riet- dent laat zien dat de EOP zich niet wil beperken tot het be- plas, waarop UMTS antennes geplaatst kunnen worden. Dit idee denken van bestemmingen voor het buurtbudget. De EOP wil wordt gedragen door de EOP Parc vooral meedenken met de gemeente over het bestemmen, Sandur. De EOP Rietlanden is inrichten en beheren van de openbare ruimte in Nieuw Am- bezorgd dat de bezoekers van de sterdam-Veenoord. toren in de tuinen van Rietlanden kunnen kijken. Er komt nu een Nieuw Amsterdam-Veenoord heeft net als veel andere EOP’s overleg met de gemeente, beide moeite gehad om in de eerste twee jaar (2006-2007) het EOP besturen en KPN. budget uit te geven. Met een bestedingspercentage van 37% ´De relatie met de gemeenteamb- in 2008 heeft deze EOP weinig budget tot besteding ge- tenaar is hersteld.’ bracht. Het dorpsbestuur stelt dat het de gemeente soms meer dan een jaar kost om een project waartoe besloten is te realiseren. Het totaal van de wensen overschrijdt het feitelijke budget van € 112.074. Er is meer dan 100% van het budget geoormerkt. Dat is geen probleem, zolang er sprake is van forse onderuitputting. Bijzonder is dat Plaatselijk Belang Nieuw Amsterdam-Veenoord zich opstelt als subsidieverstrekker waarbij het budget wordt doorgegeven aan andere organisaties, zoals het Natuurbad Zand- pol, het Van Goghmuseum en de historische vereniging Molenvrienden. Het natuurbad zal - als alle plannen doorgaan - ook budget ontvangen van de EOP Zandpol (€ 8.000) en de EOP Schoonebeek (€ 5.000). 3.5 Parc Sandur Woonparc Sandur is een wijk gelegen tegen een recreatieoord aan. Het centrum van de wijk bestaat uit een complex met zwembad, supermarkt en diverse eet- en uitgaansgelegenhe- den die voornamelijk kunnen bestaan dankzij de bestedingen van de bezoekers van het recreatieoord Parc Sandur. De wijk is nieuw en in korte tijd tot stand gekomen. In 1999 woon- den de eerste 85 mensen in de wijk. In 2004 is de wijk al ongeveer af en is de groei te voornamelijk verklaren uit het aantal geboorten. De nieuwbouwwijk Parc Sandur is slecht bereikbaar. De enige toegangsweg is een landweg die, vanuit Emmen bezien, achter Parc Sandur langs loopt. De wijk is goed verbonden met de snelweg Hoogeveen-Duitsland, maar het centrum van Emmen is over deze weg op een af- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 32

stand van acht kilometer. Woonparc Sandur ligt dichter bij de centra van Erica (3 km) en Nieuw Amsterdam (4½ km). In Parc Sandur zijn vrijwel geen voorzieningen. Er is geen lagere school. Kinderen moeten naar Erica of naar de nabij gelegen wijk Rietlanden (3 km). Er is een goede fietsverbinding door het park naar de wijk Rietlanden (zie Kaart 1). Parc Sandur is te vergelijken met een Vinexwijk. De wijk is in korte tijd gebouwd. Oorspron- kelijk was de wijk bedoeld voor senioren. Maar in Parc Sandur zijn juist de jonge gezinnen (de starters) neergestreken. De wijk heeft een jonge bevolking, veel gezinnen. Door de perifere ligging ten opzichte van de kern Emmen zal de binding met de kern Emmen minder sterk zijn. 2.500 2.286 2.209 2.245 2.245 2.264 2.084 2.000 1.816

1.500 1.426

1.000

606 500

85 - 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Figuur 7: Bevolkingsgroei Woonparc Sandur (bron: statline.nl) Volgens een EOP bestuurder heeft de wijk geen school, omdat de wijk ontworpen is voor senioren. Deze opzet is niet geslaagd. Met zeven procent ouder dan 65 jaar is Parc Sandur de jongste wijk van Emmen. Op het eerste oog heeft deze wijk veel tegen om een wijkgevoel op te kunnen bouwen. De wijk is nieuw, heeft geen schoo. Er zijn nauwelijks verenigingen waar buurtbewoners elkaar ontmoeten. Vrijwel iedereen werkt buiten de eigen wijk. Het centrum dat er wel is, wordt voornamelijk bezocht door toeristen. Volgens één van de bestuursleden is geen sprake van een samenleving; ‘het is los zand’ . Toch is er de Wijkvereniging. Wel is het moeilijk het bestuur te bemensen. Volgens de website zijn er twee vacatures. Een half jaar later blijkt één van deze vacatures ingevuld te zijn. Mensen haken af, doordat procedures met de gemeente lang duren. Als het bestuur een besluit neemt en de teamleider van de gemeente zegt dat hij het zal laten uitvoeren, kan het nog jaren duren, voordat het project uiteindelijk wordt gerealiseerd. De indruk uit het gesprek met het wijkbestuurslid van Parc Sandur is dat dit bestuur meer moeite heeft om op dezelfde golflengte te komen als het gemeentebestuur. Het idee dat er geen basisschool in Parc Sandur is gebouwd omdat de wijk was gepland als seniorenwijk, wordt op het gemeentehuis bestreden. In Emmen dreigt zoals in veel gemeenten een over- schot aan basisscholen. Dat is de reden dat de gemeente terughoudend is met het bouwen van nieuwe basisscholen. Een vast onderdeel van het wijken- en dorpenbeleid is de inschakeling van langdurig werk- zoekenden voor het oppakken van allerlei klussen ten behoeve van de eigen wijk of buurt. In Emmen heet dit Buurtsupport. Dit element komt in Parc Sandur niet van de grond. In deze VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 33

nieuwe en jonge wijk zijn er geen langdurig werklozen beschikbaar die klussen kunnen oppakken. Het bestuur van de wijk Parc Sandur slaagt er niet in om op een soepele wijze zaken te doen met de gemeente Emmen. Het bestuur stoort zich al jaren aan een bult zand bij de ingang van de wijk: ‘ Het lijkt zo wel alsof je een bouwput inrijdt. Maar de wijk is al lang af. Het gevoel bestaat dat de gemeente Emmen goed in staat is zaken op te starten, maar zelden iets helemaal afmaakt.’ Ondanks de kritiek en de moeizame communicatie met de gemeente boekt ook deze EOP bepaalde voortgang. Zo zijn er op instigatie van de EOP boeien geplaatst in het plaatselijke recreatiemeer. Is er met succes bemiddeld in een conflict tussen mountainbikers en wijkbe- woners. Bij het uitstippelen van een mountainbikeroute was een bewoner boos, omdat hij het onnodig vond de route door bos te leiden. De EOP bracht de bewoner in contact met mountainbikevereniging, waardoor er begrip ontstond en de betreffende bewoner later zelfs lid van de vereniging werd. Ook bij de komst van een UMTS-mast heeft de EOP een rol kunnen spelen (zie tekstkader pagina 31). De gemeente heeft in overleg met bewoners en EOP besloten speeltoestellen te plaatsen. Dat project liep anders dan ge- hoopt. Nadat er zand was gestort om speeltoestellen te plaatsen, zijn de bouwwerkzaamheden stil gelegd vanwege het protest van één enkele bewoner in wiens nabijheid de toestellen zouden worden geplaatst. Er wordt opnieuw on- derzocht of er een oplossing te vinden is die voor iedereen acceptabel is. Eén van de EOP-bestuurders laat zijn gemoed de vrije loop: ‘Drenten doen niet zo moeilijk. Westerlingen zitten heel anders in elkaar. Die zeggen dat ze in de natuurprovincie Drenthe wonen. Dat ze dus geen enkele Kaart 3: Woonparc Sandur vorm van overlast hoeven te accepteren. Er hoeft er maar één tussen te zitten en je kan het project wel afschrijven’. Als de EOP bepaalde wensen heeft, wordt dat met de teamleider besproken. Het is voorgekomen, dat de teamleider zaken toezegt, die de gemeente vervolgens niet kon nakomen. De organisatie mag dan gekanteld zijn, maar verzoeken van de EOP’s krijgen niet altijd prioriteit. Enerzijds valt het te begrijpen dat de teamleider niet alles kan overzien. Maar aan de andere kant hebben ambtenaren van de diensten hun eigen werkplannen, wettelijke eisen en rege- lingen waarbinnen ze moeten werken. Dat leidt tot vertraging of zelfs een verklaring dat het onmogelijk is een met de teamleider afgestemde zaak te realiseren. De teamleider moet deze vervelende boodschap dan overbrengen aan het EOP bestuur. EOP besturen zien liever een ‘u vraagt – wij draaien’ cultuur. Maar zo eenvoudig blijkt het in de praktijk niet te gaan. Het is - volgens de EOP-bestuurders - veeleer: ‘u vraagt – wij onderzoeken oprecht alle mogelijkheden of wij kunnen draaien, maar wat niet kan, dat kan niet’ . Ook het EOP-bestuur in Parc Sandur is voorstander van zelfstandig aanbesteden. Onlangs heeft de EOP zelf voor € 800 boeien gekocht. Deze boeien worden gebruikt voor het organiseren van zeilwedstrijden op het aanliggende recreatiemeer. Het bestuur heeft de boeien zelf betaald. ´Als de gemeente de boeien had moeten kopen, dan ze wel zo'n € 4.000 kunnen VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 34

kosten.´ De boeien worden door een bestuurslid van de EOP onderhouden en zo nodig in het water geplaatst of er weer uit gehaald. Een ander succes van de EOP was de snelle actie toen de gemeente begon met het plaatsen van blauwe straatnaambordjes. Blauwe straatnaambordjes vormen de standaard in Emmen. Maar de EOP-bestuurders vinden dat dat niet past bij de jaren dertig stijl van de wijk. Na protest van de EOP zijn er groene straatnaambordjes geplaatst. Het EOP bestuur heeft Tabel 6: Bestedingswensen Parc Wens % Gerealiseerd % Sandur geprobeerd meer con- Verbeteren wegen, fiets en voetpa- € 5.215,00 13% € - 0% tact te krijgen met de den besturen van de EOP’s Leefbaarheid openbaar gebied € 1.000,00 2% € - 0% Bewonerscommunicatie € 3.000,00 7% € 1.667,19 9% van de omringende Zelfwerkzaamheid € 2.400,00 6% € 849,15 4% dorpen. De besturen Sociale veiligheid € 14.000,00 35% € 8.576,55 44% van Erica, Zuidbarge, Jongerenvoorzieningen € 13.907,11 34% € 8.500,00 43% Oranjedorp en Erica Overig € 1.000,00 2% € - 0% werden uitgenodigd. Totaal € 40.522,11 100% € 19.592,89 100% Het is een gezellige avond geworden. Maar een en ander heeft geen vervolg gekregen. Het budget is nog niet helemaal bestemd. Het restant moet worden besteed ten gunste van een voetbalveld. Dat voetbalveld ligt echter op het terrein van het naburige recreatiepark. De eigenaar van het recreatiepark is bezig het park te verkopen. Als gevolg daarvan ligt ook het overleg over het voetbalveld stil. 3.6 Schoonebeek Tot 1998 was Schoonebeek een zelfstandige gemeente. Het is één van de oudste veenafgra- vingen in Drenthe. Na de Tweede Wereldoorlog wordt er olie gevonden. De olie geeft het dorp een belangrijke impuls. De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) bouwt woningen voor haar werknemers. Het Schoonebeekerdiep (ook wel de Grenz-Aa) markeert nu zuidelij- ke grens van de gemeente Emmen met Duitsland. Dorpsbelangen Schoonebeek is een vereniging. Op de vraag of de bestuursleden tevreden zijn met deze organisatievorm, is de reactie laconiek: ´Het was nu eenmaal zo en waarom zou men het veranderen?´ De voorzitter is een gepensioneerd ambtenaar. De gemeente heeft de vereniging getipt, dat hij wellicht wel iets voor de gemeenschap zou willen doen. Het bestuur vindt dat veel moet worden overlegd met de gemeente. In paragraaf 2.3 hebben we een overzicht gegeven van de overlegvormen waaraan een EOP kan deelnemen. Elk maand heeft het EOP-bestuur wel contact met de gemeente. Het bestuur van de EOP Schoonebeek gaat altijd met twee personen naar het uitvoeringsoverleg. Drie keer per jaar is er het platformoverleg. Jaarlijks krijgt deze EOP’ - net als de andere - bezoek van de burgemeester en de wethouder die deze EOP in zijn portefeuille heeft. Daar kan nog extra overleg bijkomen, zoals monitoroverleg en verkeersoverleg. Het schouwen vinden de bestuurders heel positief. Door het grote oppervlak waarover de EOP Schoonebeek gaat, duurt dat schouwen twee dagen. In verschillende buurten lopen ook bewoners mee. In totaal hebben de afgelopen maal dertig mensen meegedaan met het schouwen. Er kwamen zes A-viertjes met zaken die de gemeente zou moeten aanpakken. Volgens de voorzitter had het schouwen direct effect. Een aantal zaken werd snel opgepakt. Ook is Dorpsbelangen Schoonebeek ingesprongen op de mogelijkheid een dorpsvisie te laten maken. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 35

Totaal 2006-2008 Wens % Gerealiseerd % Uit het gesprek Nieuw Amsterdam, Veenoord kregen we het Groenonderhoud € 11.000,00 9% - 0% Verbeteren wegen, fiets en voetpa- beeld van een € 2.000,00 2% - 0% den enthousiast Parkeerplaatsen € 12.372,00 10 % € 7.431,00 17 % dorpsbestuur dat Speeltoestellen € 33.500,00 28 % € 25.000,00 56 % desalniettemin Cultureel programma € 20.604,72 17 % € 604,72 1% tegen het maxi- Sociale veiligheid € 2.557,28 2 % € 100,00 0 % mum zit van wat Sportfaciliteiten (incl. natuurbad € 20.000,00 21 % € 633,00 1% Zandpol) men als vrijwilli- Verkeersveiligheid - 0 % € 3.000,00 7 % ger aankan. Het Overig € 12.500,00 10 % € 7.500,00 17% krappe tijdsbud- € 119.034,00 100% € 44.268,72 100% Totaal get en de vele 37 % taken dwingen de dorpsbestuurders om duidelijke keuzes te maken. Wel meedoen aan het overleg met het gemeentebestuur, wel meedoen met het laten opstellen van een dorpsvisie. Maar zich niet laten gebruiken als doorgeefluik van klachten van dorpelingen. Mensen met klachten worden direct doorverwezen naar de gemeente. Deze EOP wenst geen ombudsfunctie te vervul- len. Dorpsbelangen Schoonebeek wil wel zelf aanbesteden. Deze EOP ziet goede mogelijkheden voor het in eigen beheer uitvoeren van kleine projecten, zoals een voetpad naar een school (zie het tekstkader op pagina 35). Het EOP-bestuur hoeft het geld niet op een eigen bankre- kening te krijgen. Aanbesteden vindt het EOP-bestuur niet aantrekkelijk als het gevolg is dat wel BTW moet worden betaald. Met andere woorden: ‘zelf aanbesteden is leuk, VOETPAD NAAR SCHOOL maar het dorpsbestuur wil niet meer administratieve verantwoordelijkheid dragen en ook de financiële lasten mo- Bij de openbare school wil het EOP gen niet groter worden.’ De bestuurders hebben er begrip bestuur van Schoonebeek een paadje laten aanleggen. Een van voor, dat de gemeente een vetorecht heeft bij het beste- de ouders heeft een aannemers- den van de budgetten. bedrijf en kan dat uitvoeren. Vol- gens het bestuur is het niet meer Het buurtbudget dat de EOP Schoonebeek de afgelopen dan logisch, dat hij het ook uit- drie jaar heeft ontvangen, wordt toereikend geacht. Een voert. Hij kan het voor de helft van ander oordeel zou ons hebben verrast. Want op 1 januari de prijs doen en zal voor een 2008 was er, na drie jaar, nog niets uitgegeven. Volgens school voor zijn eigen kinderen de regels blijft het budget maximaal drie jaar staan en zou zeker kwaliteit leveren. er in 2009 dus niets overblijven. Maar de gemeente heeft Overigens vindt men, dat dit een laten weten dat als het geld geoormerkt is, het geoor- uitzondering moet blijven. Nor- maal moeten er altijd meerdere merkte deel alsnog voor de EOP beschikbaar blijft. Aange- offertes worden gevraagd: ´dat is zien het gehele budget van Schoonebeek geoormerkt is, niet anders dan als je voor jezelf wordt dit buurtbudget voorlopig nog niet gekort. iets zou aanschaffen ´. 3.7 Weerdinge Weerdinge is een esdorp dat op de Hondrug ligt. Het ligt achter het Valtherbos en de Em- merdennen vlakbij Emmen. Het zou dus een forensenplaats van Emmen kunnen zijn. Die verwachting komt niet helemaal uit. Wel ligt het gemiddeld inkomen van de inwoners van Weerdinge hoger dan dat van de andere dorpen. Tijdens het interview spraken we met het grootste deel van het bestuur van Plaatselijk Belang Weerdinge. Geen van de bestuurders was geboren en getogen in Weerdinge zelf. De bestuursleden kwamen van oorsprong ‘uit het westen’, uit de hoofdkern Emmen of uit het naburige dorp Nieuw Weerdinge. Voor VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 36

sommige nieuwkomers was de bestuurstaak een manier om contacten te leggen in de nieuwe woonplaats. Eén van de geïnterviewden stelde, dat ‘wie niet in Weerdinge geboren was, nooit een Weer- dinger zou worden’. Dat werd door de andere bestuurders bestreden. Het verschil tussen autochtonen en import lijkt er in dit kleine historische dorp wel toe te doen. Maar het is tegelijkertijd geen waarheid die moet worden uitgesproken. Het wordt sociaal ongewenst gevonden om de grenzen tussen de dorpelingen te benoemen. Zeker wanneer het doel van het dorpsbestuur is om tot samenwerking te komen. In Weerdinge is er misschien een zekere geslotenheid. Maar dat verhindert niet dat juist nieuwkomers centrale posities innemen in het vrijwilligersleven. Het dorp heeft, zo stelt een van de bestuursleden, een open sfeer: ‘Je moet je echter niet al te nadrukkelijk als westerling manifesteren’. Een westerling - zo blijkt bij nader doorvragen - is niet zozeer iemand die uit het westen van Nederland komt, maar iemand die veel noten op zijn zang heeft en ondanks de kritische stellingname weinig terug doet voor het dorp. Er werd gesteld dat ‘westerlingen mensen zijn die op hoge toon klagen over het lawaai van landbouwwerktuigen en de stank PAALTJE van mest, terwijl ze niet meedoen aan de vele sociale activi- De aansluiting Buiskoolstraat - teiten in het dorp’. Als je er zo naar kijkt, is het van geen en- Emmerhoutstraat is door de ge- kel belang waar iemand vandaan komt. Het komt veeleer meente versmald. Dorpsbelangen aan op de houding die de inwoner thans inneemt. heeft daartegen een negatief advies uitgebracht, omdat grote Plaatselijk Belang Weerdinge is een vereniging. Voor de aan- landbouwwerktuigen er niet langs leg van een multifunctionele speelplaats tussen de school en zouden kunnen. De gemeente het dorpshuis is een werkgroep gevormd, waar de sportver- hield echter voet bij stuk. Toen het trottoir steeds stuk werd gereden, enigingen van het dorp in zitten (tennis en voetbal) en ook verscheen er een paaltje. Nadat de werkgroep jeugdwerk. De multifunctionele speelplaats ook dat paaltje vele malen omver moet worden aangemerkt als een groot project, waarvan de is gereden, heeft de gemeente de uitwerking op moment van schrijven nog niet helemaal vast strijd opgeven. staat. Volgens de gemeente zou dit na de reorganisatie van 2005 niet In eerste jaren was het buurtbudget toereikend. Weerdinge meer kunnen voorkomen. is één van de EOP’s die aan de EOP Roswinkel budget heeft ‘geleend’ voor maatregelen ter verbetering van de verkeers- doorstroming. Dat uitlenen van budgetten is iets dat alleen in het kwadrant De Monden gebeurt. ‘Laatst fietste de voorzitter van Nieuw-Weerdinge langs, en dan maken we even een praatje. Kunnen we kleine zaken regelen’ , aldus de voorzitter van Weerdinge. Er zou een andere cultuur heersen in het eigen kwadrant: ‘wij schreeuwen niet zo hard’ . Het bestuur van Weerdinge stelt dat het de ambtenaren van de gemeente Emmen een lesje heeft gegeven in het doel van het EOP-budget. Toen deze buurtbudgetten nog niet zo lang waren ingevoerd, wilden ambtenaren van de gemeente het budget gebruiken voor het ver- vangen van stoeptegels die door boomwortels omhoog waren gedrukt. Over deze herbestra- ting was het EOP-budget niet bedoeld, zo stelde het EOP-bestuur van Weerdinge. Herbestra- ten is normaal onderhoud. Dat moet de gemeente uit het eigen budget betalen. Het buurtbudget is voor extra zaken. De dorpsbestuurders zijn voorstander van het zelfstandig aanbesteden. Sterker nog, het bestuur heeft al eens gedaan. Weerdinge heeft op eigen initiatief huisnummerbordjes met reflecterende cijfers aangeschaft. De gemeente had deze reflecterende huisnummerbordjes al in het dorp Zuidbarge laten plaatsen, maar het dorpsbestuur van Weerdinge heeft dit veel goedkoper kunnen doen: ‘er was een bedrijf in Noord Holland, je belt wat, je vraagt wat, VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 37

zoekt wat op internet. Wij kunnen heel goed zelf inkopen verrichten.’ In het bestuur zitten personen met een eigen bedrijf. Het dorpsbestuur van Weerdinge vraagt zich af, waarom de gemeente bij de aanleg van wegen zo graag gebruik maakt van gecertificeerde bedrijven. Certificeren leidt tot hogere prijskaartjes. Maar is certificering echt een garantie voor kwaliteit? Dit bleek een retorische vraag te zijn. Bij een recente klus die uit het buurtbudget werd bekostigd, ging het gecertificeerde bedrijf failliet, waarna een bedrijf zonder certificaat de klus moest afmaken. Het EOP-bestuur is bevreesd dat de gemeente de advisering door haar deskundigen in rekening gaat brengen op het buurtbudget. Tot op heden is dat nog niet gebeurd. Maar als de gemeente advies- en administratiekosten zou gaan doorberekenen, dan ligt het antwoord al klaar: ‘Wij zetten ons gratis in voor de publieke zaak, dus vinden we niet dat wij moeten betalen voor deskundigheid van de medewerkers van de gemeente.’ De bestuurders zijn voorstander van zelfstandig opdrachten geven. Maar de keerzijde daarvan - betalen van BTW en het in acht nemen van Europese aanbestedingsregels - willen ze niet voor hun rekening nemen. Ook hoeft het buurtbudget niet op de eigen betaalrekening van de vereniging te komen, want: ‘we zijn geen boekhouders’ . Tabel 7: Bestedingen '06 -'08 Wens % Gerealiseerd % Weerdinge is de enige Weerdinge EOP die wij hebben Verbeteren wandelpaden en -routes € 15.353,00 57% € 2.615,52 21% bezocht, waarvan het Leefbaarheid openbaar gebied € 1.950,00 7% € 300,00 2% Speeltoestellen € 600,00 2% € 2.600,00 20% budget nog niet hele- Cultureel programma € 1.500,00 6% € 595,00 5% maal geoormerkt is. Dat Reflecterende huisnummers € 6.500,00 24% € 5.625,90 44% zegt niet alles. Het be- Dorpshuis € 825,00 3% € 900,00 7% stuur is bezig met een Overig € - 0% € 76,50 1% € 26.728,00 100% € 12.712,92 100% ambitieus plan voor Totaal 48% een multifunctionele speelplaats tussen het dorpshuis en de plaatselijke school. Voor dit in ontwikkeling verke- rende plan zal een belangrijk deel van het budget worden ingezet. Bovendien gaat Plaatselijk Belang Weerdinge bij andere (externe) fondsen aanvragen doen ter financiering van de multifunctionele speelplaats. Wanneer dit plan doorgaat, voldoet Weerdinge zonder problemen aan de eis om hert gehele budget te oormerken en te besteden. Naast de trots van het bestuur van Weerdinge, de reflecterende huisnummers, gaat er ook geld naar het verbeteren en de aanleg van wandelroutes rond het dorp. 3.8 Weiteveen In feite is Weiteveen de combinatie van twee voormalige veenkoloniën. Het oostelijk deel heeft van oorsprong een bevolking afkomstig uit het katholieke Emsland. Het westelijk deel heeft een van oorsprong protestantse bevolking die afkomstig is uit Schoonebeek. Het is één van de laatste in ontginning gebrachte veenkoloniën van Drenthe en daarmee ook van Ne- derland. De bevolking is aan het vergrijzen. Weiteveen had oorspronkelijk geen dorpsvereniging. De Stichting Dorpsbelangen moest overgaan in de verenigingsvorm toen de gemeente Schoonebeek bij Emmen werd gevoegd. Deze formele verandering van rechtsvorm heeft in de praktijk weinig effect gehad. Alleen de zestien bestuursleden zijn lid van de vereniging; zonder lidmaatschap kunnen ze geen bestuurslid zijn. Toch is in feite sprake van een vereniging zonder leden, en functioneert deze vereniging dus zoals een stichting dat pleegt te doen. De verenigingstructuur biedt op het eerste gezicht geen waarborgen dat er een regelmatig contact is tussen dorpsbestuurders en dorpelingen. Er is voor een meer indirecte manier van VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 38

sondering en contact gekozen. De bestuursleden vertegenwoordigen allemaal ook een andere, in het dorp aanwezige, vereniging of stichting. Daardoor ontstaat een systeem van getrapte vertegenwoordiging zoals we dat ook zijn tegengekomen in Emmer-Compascuum zagen. Met dit verschil, dat de getrapte vertegenwoordiging in Weiteveen berust op een informele afspraak en niet statutair is vastgelegd. De verenigingen en stichtingen zelf zijn geen formeel lid van de vereniging Dorpsbelangen: hun bestuursleden de facto wel. Volgens de statuten mag een bestuurslid niet langer dan twee termijnen van vier jaar zitten. Aan deze regel houdt het zittende bestuur zich niet. Eén van de be- ABRI stuursleden zit binnenkort 25 jaar in het dorpsbestuur Langs een buslijn was een halte van Weiteveen. zonder abri. In Weiteveen zijn twee bushaltes met abri’s, maar Het dagelijks bestuur bestaat uit vijf leden. Het vinden aangezien die betaald worden van vertegenwoordigers van verenigingen gaat in een door de reclame die erop staat, enkel geval wat moeizaam, omdat degenen die het begrijpt het bestuur, dat het te willen doen vaak meerdere vrijwilligerstaken op zich duur is om meer abri’s in Weite- nemen en daardoor op de meeste avonden van de veen te plaatsen. Er kijken te weinig mensen naar. week zich niet vrij kunnen maken voor vergaderingen met het dorpsbestuur. Het bestuur accepteert, dat een Een mevrouw wilde desondanks dat er toch een abri geplaatst zou bestuurslid vaak niet kan, als hij maar wel komt als er worden, want dan kon haar doch- iets op de agenda staat dat zijn vereniging betreft. ter droog staan. Connexion verwees naar de gemeente en de Het dorpsbestuur heeft een lage drempel: dorpsbewo- gemeente verwees naar de EOP ners weten de dorpsbestuurders makkelijk te vinden. Weiteveen. Die zou het met hun Soms bellen mensen liever met de secretaris van budget kunnen betalen. Dorpsbelangen dan met de politie of de gemeente. De De EOP heeft de vrouw moeten secretaris stuurt ze dan door naar de juiste instantie en teleurstellen. De EOP had er geen gaat in de regel niet in op het verzoek om de instantie geld voor over. namens de bewoner te bellen. De secretaris heeft wel een enkele keer, bijvoorbeeld wanneer een bewoner in paniek is, de politie gebeld. De contacten met de gemeente beoordeelt het dorpsbestuur als redelijk. Toen Weiteveen nog in de gemeente Schoonebeek lag, was het college van burgemeester en wethouders altijd aanwezig bij openbare vergaderingen van Dorpsbelangen Weiteveen. Destijds was Weiteveen één van de drie grote kernen van een kleinschalige plattelandsgemeente. Nu is Dorpsbelangen Weitenveen één van de 34 EOP’s van een deels stedelijke gemeente met meer dan 100.000 inwoners. Toch komt ook in Weiteveen de burgermeester, vergezeld van één wethouder, elk jaar eenmaal op bezoek. De contacten met de gemeente lopen verder via de teamleider: het vaste contactpunt in de ambtelijke organisatie. Het dorpsbestuur is tevreden over de frequentie van het contact met het gemeentebestuur. Gerealiseerd Tabel 8: Bestedingen '06-'08 Wens % % Het dorpsbestuur krijgt Weiteveen niet altijd alles waarop ze Verbeteren wegen, fiets en € 25.000,00 77% € 25.000,00 99% voetpaden hun zinnen hebben gezet. Speeltoestellen € 7.500,00 23% € - 0% Zo is het Dorpsbestuur Overig € - 0% € 127,50 1% Weiteveen al twee jaar in Totaal € 32.500,00 100% € 25.127,50 100% de weer met het organiseren van een onderkomen voor de jeugdsoos. De oorspronkelijke plannen bedroegen €300.000. Aangezien de gemeente €50.000 beschikbaar wilde stellen, zag het dorpsbestuur in, dat het gat te groot was om dat te kunnen dichten met het buurtbudget. Nu wordt ge- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 39

zocht naar een andere oplossing: bijvoorbeeld het delen van de accommodatie met de ijs- vereniging. Een inwoner van Weiteveen vindt dat de Zuidersloot, de straat langs de zuidkant van het dorp, beter onderhouden moet worden. Het bestuur hoort van de gemeente dat het groot onderhoud voor het volgende jaar, 2010, op de rol staat. Het dorpsbestuur beschouwt de zaak dan als afgedaan en stelt aan de klagende inwoner voor nog even zijn geduld te oefenen. Het dorpsbestuur heeft al ervaring met het zelfstandig inkopen. Zo heeft het Dorpsbestuur op eigen gelegenheid een aantal fietsparkeerplaatsen bij het jeugdhonk laten aanleggen. Het bestuur heeft het materiaal zelf gekocht. Vrijwilligers hebben dat geregeld en de objecten vervolgens ook geplaatst. Het kostte € 1.500: dat waren alleen materiaal kosten. Het bestuur schat in, dat wanneer e gemeente het zou hebben laten doen, het ten minste drie maal zoveel zou hebben gekost. Hoewel het realiseren van de fietsplaatsen uitmondde in een geslaagd opleveringsfeest, vond het dorpsbestuur dit toch een zware klus. Het bestuur is hui- verig geworden om zelf opnieuw te gaan aanbesteden: ‘het moet wel kunnen, maar het moet geen verplichting zijn.’ Weiteveen heeft veel geld en energie gestoken in de aanleg van een fietspad langs de sport- velden. Uit de gegevens van tabel 8 blijkt dat veel van wat het Dorpsbestuur van Weiteveen met het buurtbudget wilde bereiken in de pijplijn zit of reeds is gerealiseerd. 3.9 Zwartemeer Zwartemeer is een veenkolonie vlak op de grens met Duitsland. Het dorp heeft een goede wegverbinding dankzij de snelweg E233 die Hoogeveen met de Duitse autobaan (Emsland- route) verbindt. Net als Weiteveen hoort Zwartemeer bij de laatste turfwinningen. Ten zui- den van Zwartemeer is een half en deels onontgonnen hoogveengebied, het natuurpark Bargerveen. Zwartemeer is met 65,0% Erica één van de twee dorpen, die een 60,0% dorpsraad kennen. 55,0% De dorpsraad wordt PS Emmen elke vier jaar geko- 50,0% zen, gelijktijdig met PS Erica 45,0% de verkiezingen voor DR Erica Provinciale Staten. 40,0% Volgens de voorzitter PS Zwartemeer 35,0% werkt dat uitstekend, ondanks dat de laat- DR 30,0% Zwartemeer ste verkiezingen 1990 1995 2000 2005 2010 slechts één partij kandidaten heeft Figuur 8: Opkomst Dorpsraad (DR) en Provinciale Staten (PS) (bron: gemeente Em- gesteld: Plaatselijk men) Belang. Politieke partijen mogen niet meedoen, maar in het verleden vormde een buurtvereniging een partij. De voorzitter is groot voorstander van de deelname van meerdere partijen. Het beeld bestaat dat de verkiezingen voor de dorpsraad van Erica een verhogend effect hebben op de opkomst voor de Statenverkiezingen. Doordat kiezers liever voor de dorps- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 40

raad Erica stemmen, stemmen ze en passant ook voor de Provinciale verkiezingen. Dat beeld wordt niet gestaafd door de feiten (zie figuur 8). De opkomst voor de provinciale staten is een fractie hoger, met uitzondering van verkiezingen in Erica in 2007. Ook is de opkomst voor de provinciale staten voor de hele gemeente Emmen hoger dan voor de beide dorpen met dorpsraden. De dorpsraad voelt zich verantwoordelijk voor andere verenigingen en stichtingen in het dorp. Onlangs was er een bestuurscrisis bij de stichting die zorgt voor het beheer van PARKEERPLAATSEN de kinderboerderij. Deze crisis is opgelost door een inter- ventie vanuit de dorpsraad. De bestuurders van de kinder- De Dorpsraad wilde tien parkeerplaatsen aanleggen. Een plaatse- boerderij waren met veel energie bezig met een nieuw lijke stratenmaker maakte een ontwerp voor de kinderboerderij maar kwamen daar on- offerte voor €3.000. Voor €5.000 derling niet meer uit. De voorzitter van de dorpsraad is nu extra bezorgde hij ook stenen. Het tijdelijk ook voorzitter van de stichting die de kinderboer- af te voeren zand zou ter plekke gebruikt kunnen worden voor een derij beheert. Er is een plaatselijke architect ingeschakeld verhoging, wat een flinke bespa- die nu wordt bijgestaan door een gepensioneerd architect ring was, omdat afvoer van grond van de Emmer dierentuin. De gemeente had de dorpsraad nu eenmaal kostbaar is. getipt dat de voormalig dierentuinarchitect wellicht inte- De gemeente accepteerde dit bod resse zou hebben om mee te helpen met het bedenken van niet. De parkeerplaatsen konden passende oplossingen voor de kinderboerderij in Zwarte- volgens de gemeente wel voor meer. €11.000 per stuk, dus €110.000 in totaal worden aangelegd. Dit De dorpsraad Zwartemeer heeft ook de zogeheten Dorps- betekende dat boven het budget spiegel georganiseerd. Dat was een enquête die werd uit- van Zwartemeer uit steeg. De parkeerplaatsen niet zijn aange- gevoerd door een commissie van acht personen. Dit achttal legd. heeft, met hulp van dertig vrijwilligers, een enquête huis aan huis bij 1200 tot 1300 adressen laten bezorgen. Die- zelfde vrijwilligers hebben de enquête ook weer opgehaald. De respons bedroeg ruim 1100 enquêtes (85%). Het idee voor deze methode en de gehanteerde vraagstelling kwam, aldus de voorzitter, van een dorp in Noord Brabant. Het doel van de Dorpsspiegel is om na te gaan wat de bewoners in de toekomst met het dorp willen. De gemeente heeft dit vervolgens aangegrepen, door, tot de vreugde van de dorpsraad, Zwartemeer aan te wijzen als één van de nieuwe Emmen Revisited dorpen. De dorpsraad wordt bijgestaan door 12 vertegenwoordigers, ook vrijwilligers. Die vrijwilligers zijn er gekomen, nadat de dorpsraad erachter kwam dat ze bij het aanmelden van problemen precies zo bureaucratisch reageerde als de gemeente. Als er ergens een gat in de weg zat, kwamen de dorpsraadsleden wel even kijken, en die constateerden dan, ja, inderdaad een gat. En deden verder niets, want er waren altijd wel weer andere prioriteiten. Er zijn vaak grotere gaten, en die moeten eerder worden opgelost. De vertegenwoordigers kunnen de prioriteit van het gat vaststellen, omdat het niet alleen gaat om de diepte en breedte van het gat, maar ook om hoe hinderlijk het gat voor de bewoners is. Ambtenaren, en zo erkent de voorzitter van de dorpsraad, zelfs dorpsraadsleden, kunnen niet altijd goed schatten hoeveel last burgers hebben van een probleem. Via de 12 vertegenwoordigers wordt de dorpsraad ondersteund bij het beter inschatten van de ernst van de problematiek. Per jaar houdt de Dorpsraad 11 besloten bestuursvergaderingen en vijf openbare raadsver- gaderingen per jaar. Op die openbare vergaderingen komt een wisselend aantal personen opdagen. Het zijn er al snel 30, maar als de onderwerpen spannend zijn, zoals bij een bestemmingsplan, zijn er 150 mensen bij de Dorpsraad. Bij de onlangs gehouden vergadering waar de kinderboerderij op de agenda stond, waren 75 dorpsgenoten aanwezig: ´We probe- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 41

ren elke openbare vergadering wel iets spannends op de agenda te zetten. De komende keer gaat het over een nieuw meer bij het natuurreservaat Bargerveen. De vorige keer dat er een meer kwam, kregen omwonenden erg veel last van muggen, en nu komt er een meer dat nog dichter bij hun huizen ligt.´ De laatste tijd zijn er wel personele veranderingen geweest in de ambtelijke ondersteuning van de EOP Zwartemeer. In vier jaar tijd heeft de EOP Zwartemeer drie teamleiders en twee opzichters gehad: ‘Die nieuwe functionarissen moeten wij steeds weer inwerken,’ stelt de voorzitter, ‘en wij zijn maar vrijwilligers. Natuurlijk krijgen de medewerkers van de gemeente wel lijsten van wat ze moeten doen, maar wij moeten aangeven hoe de prioriteiten tussen de verschillende punten op die lijst liggen.’ Zwartemeer is voorstander van zelf aanbesteden. De Dorpsraad doet het soms en in sommige gevallen is de opdrachtverlening niet doorgegaan, omdat de gemeente dwars lag (zie tekstkader pagina 40). De recente aanbesteding bij de aanleg van een fiets/voetpad is wel goed gegaan. Bij het tot besteding Tabel 9: Bestedingen Wens % Gerealiseerd % brengen van het '06-'08 Zwartemeer Verbeteren wegen, fiets en buurtbudget zit de € 20.190,32 32% € 500,00 2% voetpaden EOP Zwartemeer Parkeerplaatsen € 7.500,00 12% € 8.890,00 28% ongeveer op de Speeltoestellen € 10.000,00 16% € 3.829,00 12% helft. Er zijn diverse Schilderswerk € 7.500,00 12% € 7.500,00 24% projecten gaande, Verwijsborden € 2.500,00 4% € - 0% zoals de aanleg van Kinderboerderij € 7.819,68 13% € 9.564,68 30% Sportfaciliteiten € 3.027,00 5% € 750,00 2% een fiets/voetpad Verplaatsing kunstwerk € 2.500,00 4% € - 0% voor €11.000. Op 'grensgangers’ onderdelen is een Overig € 1.500,00 2% € 500,00 2% overschrijding te Totaal € 62.537,00 100% € 31.533,68 100% constateren. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 42

4 Wat kunnen we leren van het werken met Erkende Overlegpartners? 4.1 Vraagstelling De negen Erkende Overlegpartners laten een divers beeld zien. Er zijn niet alleen verschillen in de grootte van het te besteden budget. Er zijn ook opmerkelijke verschillen in de strijdvaardigheid van bestuursleden. Het percentage van het budget dat daadwerkelijk is besteed verschilt ook aanzienlijk. Kleinere dorpsverenigingen zoals zie van Foxel en Weerdinge lijken bovengemiddeld goed te functioneren. Het andere uiterste werd niet aangetroffen. Alle negen onderzochte EOP's leiden een actief bestaan. 4.2 Rol gemeente De gemeente werkt intensief mee aan de instandhouding van het dorpen- en wijkenoverleg. Wethouders en de burgemeester onderhouden nauwe contacten. Zij zijn bereid bij inciden- ten extra aandacht aan de adviezen van de EOP te besteden. De ambtelijke teamleiders en opzichters onderhouden directe contacten met de EOP-bestuurders. En ook andere ambtenaren, in het bijzonder zij die verantwoordelijk zijn voor speelvoorzieningen, voet- en wandelpaden, parkeerplaatsen, onderhouden met regelmaat contacten met EOP-besturen. De gemeentesecretaris en de directeur van de Dienst Gebied geven een actieve en openlijke ondersteuning aan het wijken dorpenoverleg. We kunnen de ambtenaren, de gemeentebestuurders en de EOP-bestuurders beschouwen als schakels die samen een ketting vormen. Elke schakel is onmisbaar om een project rond te krijgen. Zowel burgemeester Bijl als wethouder Holman, en indien van toepassing ook de andere wethouders, investeren veel tijd in het EOP-structuur. Alleen al doordat zij alle EOP’s jaarlijks bezoeken, zijn burgemeester Bijl en wethouder Holman 35 avonden per jaar bezet. Tijdens de interviews die wij hadden met de EOP-bestuurders kregen zij, maar ook de andere collegeleden, herhaaldelijk complimenten voor deze grote inzet. Het enige kritiekpunt richting college kwam uit Weiteveen. De leden van dit dorpsbestuur merkten op dat toen Weiteveen nog onderdeel uitmaakte van de voormalige gemeente Schoonebeek zij altijd bezoek kregen van het voltallige college bij hun algemene vergaderingen. Maar zo gaven de bestuurders van Weiteveen toe, Schoonebeek was natuurlijk wel een gemeente met veel minder kernen. Op dit moment vormen de teamleiders de Achilleshiel van de samenwerking tussen dorps- en wijkbesturen en de gemeente. In het verleden zijn de teamleiders, naar het oordeel van de EOP-besturen, te vaak gewisseld: ‘Wij moeten ze steeds opnieuw inwerken’ . Ook vinden de EOP-besturen dat de bereikbaarheid van de teamleiders onvoldoende is: ‘de teamleiders zijn te vaak in overleg’ . De gemeente is dan ook van plan om in het kader van Emmen Revisi- ted meer wijken dorpscoördinatoren aan te stellen. De gemeente zoekt nu ook teamleiders die voorheen geen ambtelijke loopbaan hebben gehad: ‘Niet gepokt en gemazeld in de wer- king van ambtelijke diensten, maar gepokt en gemazeld in bijvoorbeeld het vrijwilligersleven’ . De respondenten van de gemeente Emmen stellen dat de teamleiders ook niet te lang voor een bepaalde groep EOP’s moeten werken. Door de functieduur te beperken kan worden voorkomen, dat de teamleiders zich vereenzelvigen met de EOP’s. De teamleiders moeten - zo benadrukken woordvoerders van de gemeente Emmen - een intermediaire rol spelen. Ze moeten geen verlengstuk worden van de EOP-besturen. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 43

Omdat college, secretaris en directeur het EOP-beleid van harte steunen, komt het niet vaak voor dat een teamleider in bureaucratisch moeras verzuipt en helemaal niets voor de EOP kan bereiken. Wel moet de teamleider voorzichtig blijven bij het doen van toezeggingen. Maar de cultuur is wel dat ook de rest van de ambtelijke organisatie meedenkt. Er wordt steeds geprobeerd om binnen de grenzen van de wet en het budget het mogelijke te doen om aan de beslissingen van de EOP tegemoet te komen. Projecten die door EOP’s worden bedacht, worden voorzien van ambtelijk advies. De ideeën, de budgetten en het gemeentebeleid vormen het vertrekpunt van de onderhandelingen tussen EOP en teamleider. Het bestaande beleid, de regels, de hogere overheden worden niet bij voorbaat als onomstote- lijk en onveranderbaar gezien. Er zijn ambtenaren die zich er terdege van bewust zijn, dat zij ook zelf in het dagelijks leven burgers zijn. Voor raadsleden is het lastig om de vele contacten tussen EOP en gemeentebestuur bij te houden. Dat hoeft ook niet: raadsleden sturen op afstand: ze hebben een kaderstellende en een controlerende rol. Natuurlijk zijn zij in de gelegenheid om vergaderingen bij te wonen. Maar de raadsleden vertegenwoordigen niet alleen de gemeente, maar in zekere zin ook een politieke stroming. Vooral voor de kleinere raadsfracties is onmogelijk om met alle EOP’s contacten te onderhouden. EOP-besturen hebben daar ook alle begrip voor. Zo'n intensief contact wordt ook niet van de raadsleden verwacht. 4.3 Rol EOP-bestuur De eerste bevinding is dat de contacten tussen het gemeentebestuur en de EOP’s goed verlopen. De EOP-bestuurders weten dat ze serieus worden genomen. EOP-bestuurders vinden ook dat ertoe doen. Als gevolg daarvan gaan EOP-bestuurders zich soms opstellen als verde- diger van het gemeentelijk beleid. Ze gaan zelf informatie over zwerfvuil verzamelen. EOP- besturen stellen zich ook op als intermediair tussen gemeente en bewoners in situaties waarin burgers geneigd zijn om zich en bloc tegen de gemeente op te stellen. Zelfs bij de meer assertieve EOP-bestuurders was er begrip voor het gegeven dat ambtelijke molens traag malen en dat een gemeentebestuur nu eenmaal correct volgens de regels, procedures, bevoegdheden en budgetten hoort te handelen. Het volledig uitputten van de buurtbudgetten is geen eenvoudige klus. De meeste EOP’s slagen er niet in om binnen het eerste jaar het gehele budget tot besteding te brengen. Een enkele EOP is er zelfs na drie jaar nog niet in geslaagd om een klein deel van het budget tot feitelijke besteding te brengen. Met steun van de gemeente, slagen alle EOP-besturen er wel in om aan het eind van het derde jaar (2008) het budget volledig te oormerken. Dat is een precaire zaak, want het moet niet zo zijn, dat de gemeente gaat vertellen waaraan de budgetten moeten worden besteed. Uit onze interviews komt naar voren dat de EOP besturen greep hebben op de besteding van de buurtbudgetten. Hoewel EOP’s niet vinden dat het budget moet worden verlaagd, vonden wij het opvallend dat geen van de onderzochte EOP’s stelde dat het buurtbudget moest worden verhoogd. Sommigen willen wel meer vrijheid bij uitzoeken van aannemers. Enkelen hadden in het verleden zelf al projecten aanbesteed. Het blijkt dat sommige dorpsbesturen niet wachten op wat van de gemeente mag, maar zoeken naar wat er in de praktijk kan. Daarbij laten ze, in ieder geval in de gesprekken met ons, wel een goed ontwikkeld gevoel voor verantwoordelijkheid zien. Alle EOP-bestuurders die wij hebben gesproken erkennen dat het gemeentebestuur een grote verantwoordelijkheid heeft voor de bestemming, inrichting en het beheer van de openbare ruimte. Daarbij kan niet alleen worden verwezen naar de bevoegdheid om bestemmingsplannen vast te stellen en op de gemeentelijke bevoegdheid om toe te zien op de naleving daarvan. Maar de EOP-bestuurders wijzen ook op de vele, reguliere onderhoud- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 44

staken die de gemeente voor haar rekening neemt. Geen van de EOP's zit te wachten op de onderhoudstaken die het gemeentebestuur thans op zich neemt. Wanneer EOP's zelf projecten hebben ontwikkeld, willen zij de uitvoering daarvan ook graag in eigen hand houden. Als dat betekent dat ze ook de uitvoerende aannemer moeten selecteren, dan schrikken de meeste EOP besturen daar niet voor terug. EOP besturen beseffen dat hun kennis van de weten regelgeving beperkt is. Bovendien blijft de gemeente als eigenaar van veel terreinen en accommodaties aansprakelijk voor allerlei gebreken en schade die kan optreden bij het gebruik van deze terreinen en gebouwen. De besturen staan daarom zeker niet te trappelen om alle verantwoordelijkheden naar zich toe te trekken. Bij het aanleggen van een weg, bijvoorbeeld, hebben de dorpsbestuurders liever dat de gemeente het bestek maakt. Ook het toezicht tijdens de aanleg zien de bestuurders als een taak van de gemeente. De EOP-besturen begrijpen dat de gemeente moet vaststellen of een voorgesteld of een aangelegd object wel aan de geldende kwaliteitseisen voldoet. De EOP’s die zelfstandig willen aanbesteden - en dat zijn ze niet allemaal en bovendien niet bij alle gelegenheden - willen wel de bedrijven kunnen selecteren en willen betrokken worden bij het beoordelen van de offertes. De volgende voordelen worden genoemd. Dorpsbe- stuurders kunnen zelf goedkoper aan materiaal en aan arbeidskracht (vrijwilligers) komen. Bovendien denken de dorpsbestuurders dat ze sneller kunnen handelen dan het gemeentebestuur. Ook is bij ons de indruk ontstaan dat de EOP-bestuurders het prettig vinden wanneer ze precies weten hoever het staat met de aanbesteding of met de uitvoering van het betreffende werk. Als de gemeente de regie over de projectrealisatie voert, moet het bestuur wel vaak vragen van bewoners beantwoorden. Maar omdat ze niet bij de regievoering betrokken zijn, kunnen ze slechts nietszeggende informatie geven. Dat is een punt van er- gernis. Onze indruk is dat EOP-bestuurders een frequent contact onderhouden met de bewoners van de betreffende wijken en dorpen. De EOP’s die verantwoordelijk zijn voor een groter gebied, zoals die in Angelslo en Zwartemeer, organiseren zelf clusters of vertegenwoordigers die op een kleinere schaal informatie verzamelen en doorgeven. Andere EOP’s, zoals die Weiteveen en Emmer-Compascuum, organiseren het contact met de achterban door vertegenwoordigers van alle verenigingen en stichtingen uit de betreffende dorpen op te nemen in het EOP-bestuur. Men zou dit de linking-pin constructie kunnen noemen Bij de negen EOP’s waar wij op bezoek zijn geweest, hebben we veel enthousiasme aangetroffen en maar weinig gekanker. Ook was er sprake van veel strijdvaardigheid en zelden van passiviteit of apathie. 4.4 Motivatie De EOP-bestuurders staan - zo blijkt uit nagenoeg alle interviews - ondernemender in het leven dan de medewerkers van de gemeente. Voor een deel komt dat omdat diverse dorpsbestuurders in het dagelijks leven een eigen onderneming runnen of als werknemer werk- zaam zijn in een op de markt opererend bedrijf. Maar dat is niet het hele verhaal. Ook oud-ambtenaren hebben - in functie bij een vrijwilligersorganisatie - een andere houding ten opzichte van hun werk. Er is een klein budget en is grote betrokkenheid. Als je wat wil, dan zul je moeten woekeren met de schaarse middelen. Je zal ook zo nu en dan een beroep moeten doen op mensen in de wijk of in het dorp. Er zijn altijd veel wensen, maar weinig middelen. De dorpsbestuurders moeten een zekere zuinigheid in acht nemen, anders gebeurt er - in de ogen van de buurtbewoners - helemaal niets tastbaars. Daar worden ze dan ook op aangesproken. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 45

De EOP-bestuurders zijn zich er terdege van bewust dat zij het budget maar eenmaal kunnen uitgeven. Door deze verantwoordelijkheid verdwijnt ook de houding ‘laat de gemeente dat maar regelen’ . De dorps- en wijkbestuurders vinden het belangrijk om zoveel mogelijk voor het beperkte budget te realiseren. ‘Onze reflecterende huisnummerborden zijn niet alleen veel mooier dan die welke de gemeente had uitgezocht,’ zei een van de bestuurders van Weerdinge, ‘maar ze zijn ook veel goedkoper’. De dorpsbestuurders hebben de leverancier van de huisnummerborden gevonden door een avondje op internet te googelen. Doordat de EOP’s zo dicht op de objecten en gebieden zitten, zijn ze de extra ogen geworden van de gemeente: ze oefenen toezicht uit op de voortgang van de werkzaamheden. Als de aannemers een wijk- of buurtproject in uitvoering heeft, nemen de EOP-bestuurders gratis toezichtstaken op zich. Ze tonen hun betrokkenheid ook ten overstaan van de werknemers van de uitvoerende aannemer (zie in dat verband het tekstkader pagina 17). Om uit te zoeken hoe je het budget het best kan besteden, moet je soms advies in winnen bij de specialisten van de gemeente. Het kan dan gaan om architecten, wegbeheerders, ver- keersveiligheidsexperts maar ook deskundigen op het terrein van de veiligheid van speeltoestellen. De advisering door de gemeenteambtenaren aan de EOP's is en blijft gratis. Het gaat niet ten laste van het buurtbudget. Er wordt van dit advies dankbaar gebruik van gemaakt.

ERKENNING Eén van de diepere drijfveren van ons handelen is, aldus Franzen, de behoefte aan erkenning door anderen. Die behoefte kan veel van het menselijk handelen verklaren. Zo zijn diverse bestuursleden actief geworden om zo in de voor hen nieuwe dorpsgemeenschap te integre- ren. Ook willen bestuursleden graag weten van de gemeente wat de stand van zaken is van projecten in hun EOP gebied. Daarmee kunnen ze erkenning verwerven als iemand die meer weet dan anderen in de wijk of het dorp. Bezoeken van de burgermeester, wethouders en contacten met ambtenaren versterken dat. Uiteraard is het vertrouwen dat de gemeente aan de besturen geeft, door hen een budget te gunnen, ook een duidelijk teken van erkenning. Deze behoefte aan erkenning kwam in de jaren dertig van de vorige eeuw naar voren in de spraakmakende Hawthornestudies (Mor- gan 1997: 35), waar de experimentele en de controlegroep allebei beter gingen produceren, ondanks dat de werkomstandigheden alleen bij de experimentele groep werden aangepast. Dat kwam omdat beide groepen steeds meer aandacht kregen van de hoogopgeleide en zeer geïnteresseerde onderzoekers van buiten de fabriek. Ook status vormt een prikkel, aldus Franzen (2004). Het zijn van bestuurslid en zeker het ambt van voorzitter levert enige beperkte status op. Die status wordt versterkt als de bestuurder kennis heeft van gemeentelijke plannen en op de hoogte is van de voortgang van voor de wijk belangrijke projecten. Ook idealisme kan een motivatie vormen. Bestuursleden zeggen het belangrijk te vinden iets voor de samenleving te betekenen. Bestuurders houden zich bezig met honken voor jongeren, speeltoestellen voor kinderen, veilige wandelroutes voor ouderen, goede accommodatie voor sporters en ga zo maar door. Het bereiken van doelen als status, opgaan in idealen en het daadwerkelijk ervaren van erkenning levert weer een ander doel op: zelfverwerkelijking, zelfrespect, voldoening. Het is prettig gezamenlijk gestelde doelen te bereiken. Een neveneffect kan zijn dat mensen, doordat ze in een actief en vitaal dorpsbestuur zitten nieuwe vaardigheden ontwikkelen. Wellicht was dat niet het oorspronkelijke doel, maar het kan wel een neveneffect zijn die als baat moet worden gewaardeerd. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 46

4.5 Democratisch gehalte Tijdens een eerste presentatie van het project ‘zelfstandig aanbesteden van buurtbudgetten’ op het Bestuurskundefestival 2009 in Dordrecht was de eerste vraag of de besturen van de dorps- en wijkorganisaties wel goede vertegenwoordigers waren voor hun wijk of buurt. Bij de EOP's zijn er drie methoden waarmee bestuursleden worden geselecteerd. De Wijk- vereniging Angelso is, hoewel zijn naam anders doet vermoeden, een stichting. Dat betekent dat nieuwe bestuurders worden aangezocht en aangesteld door de zittende bestuurders. De meeste EOP's hebben een verenigingsvorm. Dat betekent dat de besturen worden voorgesteld aan en benoemd door de algemene ledenvergaderingen. Bij sommige verenigingen is de opkomst bij vergaderingen waarop bestuurswisselingen op de agenda staan uitzonder- lijk hoog. Plaatselijk Belang Foxel-Scholtenskanaal is een vereniging met ongeveer 80 leden. Het dorp telt in totaal 400 inwoners, zodat 20% van de dorpelingen lid is. Het is een bijzonder levendige vereniging die in staat is meer dan 50 leden te mobiliseren. Zo organiseert deze dorpsvereniging al veertien jaar op rij het ‘Rundefestival’ waar zo’n 2.000 mensen op af komen. Het is voorgekomen dat 22 mensen uit Foxel-Scholtenskanaal een gemeenteraads- vergadering bezochten. Een groep van dertig man ging naar het provinciehuis te Assen de woordvoerder die insprak bij een Statenvergadering te ondersteunen. De derde variant is aangetroffen in Zwartemeer. Daar worden elke vier jaar gelijk met de provinciale Statenverkiezingen de leden van de dorpsraad gekozen. In Zwartemeer kunnen partijen aan de verkiezingen meedoen en kandidaten stellen. De laatste twee keer heeft slechts één partij deelgenomen aan de verkiezingen. De opkomst is, aldus de voorzitter, een enkele keer hoger dan bij provinciale verkiezingen. De wijken dorpsorganisaties onderhouden meer contacten met hun achterban, dan alleen in het kader van de besteding van buurtbudgetten of het overleg met het gemeentebestuur. In Weiteveen wordt de secretaris wel eens gebeld met het verzoek of zij de gemeente of de politie wil bellen. De drempel naar de dorpsvereniging blijkt lager te zijn dan die naar de genoemde overheidsinstanties. De secretaris verwees overigens meestal door naar de juiste instantie, met uitzondering van het verzoek van iemand die klaarblijkelijk in grote paniek verkeerde. In Angelso is de wijk verdeeld in zes buurten. Elke twee buurten hebben weer een eigen bestuur. Deze bestuurders wandelen regelmatig door hun straten en worden aangesproken op zwerfafval en andere kleine problematiek vaak samenhangend met overlast. Volgens het bestuur van de wijkvereniging kennen de buurtbewoners hen. De buurtbestuurders hebben een directe toegang naar het gemeentebestuur, zodat bij hen gemelde problemen sneller worden opgelost. Een van de leden van dorpsraad Zwartemeer vertelt ons dat een buurtbewoner klaagde over een overstroomde put. De gemeente moest dat oplossen. ‘Maar wie heeft er last van?’ vroeg de voorzitter. ‘Nou ik,’ gaf de buurtbewoner toe. ‘Dan pak jij toch een schop en schept die put leeg?’ ‘Maar de put ligt voor het huis van mijn buurman.’ ‘Maar wie heeft er nu last van?’ Het eind van het liedje was dat de buurtbewoner een schop pakte en het putje leeg heeft geschept. Ook buurtbewoners nemen hun verantwoordelijkheid. Hoe korter de klap, hoe minder besluitvormingskosten. Zo besparen ze de gemeente energie en tijd. In Nieuw Amsterdam-Veenoord ontstond een conflict tussen bewoners en gemeentebestuur over de vestiging van een post voor verslavingszorg. Toen bekend werd dat er zo'n post zou komen werd een actiegroep opgericht met als doel de vestiging tegen te houden. De actiegroep stapte naar Dorpsbelangen. En laatstgenoemden hebben de kwestie ter sprake ge- VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 47

bracht bij het gemeentebestuur. Vervolgens is er een informatieproces gestart waarbij Dorpsbelangen een intermediaire rol speelde tussen buurtbewoners en gemeentebestuur: ‘Wij legden de bewoners uit dat de gemeente ook was overvallen, maar dat de gemeente het niet kon tegenhouden, omdat de vestiging mogelijk was volgens het bestemmingsplan. Wij werden niet geloofd, maar toen de burgemeester hetzelfde verhaal hield, werd de inwoners wel overtuigd.’ De actiegroep heeft van alles geprobeerd de vestiging tegen te houden. De actiegroep wilde dat de gemeente de vestiging zou verbieden op grond van het niet kunnen voldoen aan de hoge eisen van de gebruiksvergunning. ‘Wij konden uitleggen dat B&W inderdaad grondig moeten controleren of de vestiging voldoet aan de vergunningseisen, maar ook dat B&W de vergunning wel moet verlenen wanneer aan deze eisen wordt voldaan.’

Democratie wordt tegenwoordig vaak gezien als een spel van verkiezingen. Directe democratie wordt gezien als een spel van referenda, het terugroepen van bestuurders (recall) en het direct kiezen van bestuurders (burgemeesterreferenda). In hoeverre die systemen democratisch zijn, hangt af van de definitie van wat democratie is. Als democratie gezien wordt als de mogelijkheid om te kunnen overleggen en om alternatieven in te dienen en af te wegen, als het gezien wordt als mee zoeken naar de beste oplossing zijn referenda niet bijzonder democratisch (zie Lunsing 2008). Als democratie gezien wordt als gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen en proberen gezamenlijk eruit te komen, is het systeem van Er- kende Overlegpartners bij uitstek democratisch. De bewoners weten de weg naar de be- stuurlijke fora te vinden. In de fora van dorpsvergadering of inspraakbijeenkomst met het gemeentebestuur kunnen knopen worden doorgehakt. De democratie van de EOP’s voldoet niet aan de definitie van Schumpeter, waar het gaat om een concurrentiestrijd tussen politieke partijen om de gunst van de burgers (Fennema 2001: 252). De EOP's vormen meer de democratie van Pericles die vindt dat democraten ‘verschillen van anderen door de man die zich aan het openbare leven onttrekt niet te beschouwen als een rustig burger, maar als een nutteloos mens. Wij beslissen en overwegen nauwgezet de staatszaken, van mening dat niet woorden de daden schaden, maar dat het schade brengt door niet eerst door het woord te zijn onderricht, voordat men tot de vereiste daad overgaat’ (Akkerman 2001:4). 4.6 Conclusie In handen van de EOP's blijken de buurtbudgetten te werken. De EOP-besturen slagen er in om, vaak met enige hulp vanuit de gemeente, het budget voor een belangrijk deel tot besteding te brengen en meestal ook volledig te oormerken. De gemeentebestuurders en gemeenteambtenaren stellen zich in de ‘gekantelde organisatie’ op als dienstbaar aan de burgers en hun organisaties. De gemeente heeft vertrouwen in de EOP-besturen. De EOP- besturen betalen dat vertrouwen terug door verantwoordelijkheid te nemen. Ambtenaren van de gemeente Emmen zeggen dat ze na vijven en in het weekend ook burgers zijn. Met zo'n formulering halen ze elkaar over om de zaak die ze behandelen ook eens te bekijken vanuit de andere kant, de kant van de burger. Het EOP-buurtbudgettenstelsel werkt niet minder democratisch dan de gemeenteraad. Democratie draait namelijk om debat. xiii Bij EOP’s is er intern veel overleg tussen de bestuursleden. Maar ook is er overleg met een groot percentage van de eigen achterban en vervolgens ook met het gemeentebestuur om te toetsen of men met de projecten op de goede koers zit. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 96

Voetnoten

i Uit Samenvoegen en verdelen budgetten Erkende Overlegpartners, discussiestuk dat door gemeente is ingebracht bij een bijeenkomst met overlegpartners op 10 januari 2005 (Emmen 2005). ii Wijkeigenaarschap is een thema in de wijk Emmerhout (emmenrevisited.nl en Verslag van de Alge- mene Ledenvergadering voor Wijkbelangen Emmerhout 19 april 2007). iii Het grootste deel van de gemeente Sleen werd aan de gemeente Coevorden gevoegd. iv Statline.nl 2008, oppervlak exclusief water. v Bron: Emmen in Cijfers (2008). vi Parc Sandur en Foxel Scholtenskanaal zijn later toegevoegd. Ze zijn niet opgenomen in de verordening uit 1999. vii Exclusief Emmer Erfscheidenveen en Foxel. Die hebben een eigen EOP. viii Geoormerkt is geld waar een bestemming voor is, maar dat nog niet is uitgegeven. ix Besteding is dat deel van het budget dat is uitgegeven plus het deel dat geoormerkt is. Dit kan hoger uitvallen dan 100% als er meer geoormerkt is dan het budget groot is. x Delftlanden is in 2009 toegevoegd. Het is 35 e EOP. xi Ook wel pizzaoverleg genoemd. xii Dit fenomeen is waargenomen tijdens het onderzoek voor Dynamiek van Drenthe (Lunsing 2008b). xiii Bij democratie wordt vaak in de eerste plaats gedacht aan een stelsel van verkiezingen. De kern is toch eerder participatie, invloed op de agenda en begrip van de vraagstukken die op de agenda staan (Dahl 1998:38). Verkiezingen is het sluitstuk, een ontsnappingclausule om tot een besluit te komen als een groep te groot is om eenstemmigheid te bereiken. xiv Landelijke organisatie voor speeltuinwerk en jeugdrecreatie. xv Een werk kan alles zijn, van het recht leggen van tegels tot het bouwen van een ingewikkeld infra- structureel complex. xvi De grensbedragen zijn sindsdien verhoogd. xvii Het artikel 87 van de Gemeentewet heeft tegenwoordig wel een eerste lid, maar geen eerste lid onder b. xviii De 50% norm is uit de zaak University of Cambridge, 306/97 3 oktober 2000. De universiteit meen- de volgens het Europese hof abusievelijk dat ze niet aanbestedingsplichtig was. xix Duizend Benkskes is een project in Tilburg, waar burgers uit een catalogus bankjes kunnen kiezen. De gemeente heeft toegezegd de eerste 1.000 verzoeken om te zetten in de plaatsing van bankjes. De gemeente heeft een raamcontract gesloten met de leverancier. xx Hier is geen sprake van een veto, omdat de gemeente initieert. xxi Opzoomeren is vernoemd naar een architect, de heer Opzoomer. De Smederijen zijn vernoemd naar wethouder Klaas Smid. xxii De naam Kulturhus is net als Ombudsman geïmporteerd uit Zweden. xxiii Zie het artikel VNG verwaarloost historie, decimering van aantal gemeenten biedt geen oplossing , D.J. Elzinga in NRC 26 maart 1994. xxiv Voorbeelden zijn te vinden in Bergen in België, Emsdetten, Esslingen, Rheinstetten en Lichtenberg in Duitsland, Hämeenlinna in Finland, Bobingy in Frankrijk, Płock in Polen, Bradford in het Vere- nigd Koninkrijk, Sevilla in Spanje, Palmela in Portugal en Gottamare in Italië (www.buergerhaushalt.de). xxv Experiment 2: samen de wijkbegroting maken (www.dordrecht.nl). xxvi IJzeren wet van de oligarchie, Heywood (2002:256). xxvii Althans, als men op de wijkstemdag meerdere stemmen mag geven, zoals in Groningen op 18 april 2009. Als dat niet kan, worden het concurrenten. xxviii Zie www.burgerparticipatie.info/index.aspx?p=website&Id=22 xxix De workshop Burgers aan het Roer. xxx Een aantal uitgebreide bijlagen en literatuurverwijzingen zijn te vinden op de website van Stibabo. VERTROUWEN GEVEN – VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN 97

xxxi Vuurdoop is een brochure gemaakt voor het congres Bewoners als Buurteigenaar op 13 juni 2007. Het congres is georganiseerd door de gemeente Hoogeveen in samenwerking met SEV en InAxis (Commissie Innovatie van het Ministerie van Binnenlandse Zaken). xxxii Er zijn er zes, maar aangezien er drie besturen zijn, die elk twee clusters vertegenwoordigen, zijn we zo vrij om uit te gaan van drie clusters. xxxiii De Groene Amsterdammer, 6 november 2009, blz. 19.