A Abades (parroq. de Baltar).-- Hoxe non hai ningún lugar habitado con ese nome, só a parroquia. Abades, plural de abade, ven do lat. abbate e este do hebreo aba, "pai". Un abade, en sentido estrito, é o rexente dunha abadía, pero en Galicia popularizouse como sinónimo de crego e como sinal de respecto dise "señor abade" para referirse ó párroco. Abavides (lug. e parroq. de Trasmiras).-- A zona do río Limia, nos séculos X-XI, tivo moita presenza de poboación mozárabe, ben por estar nas vías de entrada destes colectivos cara terras do Norte, ben polas relacións tidas co mosteiro de Celanova. Houbo algún asentamento permanente do que quedarían vestixios na toponimia. Como este caso de Abavides, que se supón que é un antroponímico derivado do nome persoal Ibn Ábidis, que noutros lugares de España deu o resultado de Benavides. Igrexa de Abavides, topónimo de probable ascendencia mozárabe. Ábedes (lug. e parroq. de Verín).-- Toma o nome do río homónimo afluente do Támega. Estúdao E. Bascuas que o considera un hidrónimo con dúas posibles orixes, ambas indoeuropeas: a raíz *ab-, auga", ou a *aw-, "fluír". Abedín (Toubes, A Peroxa).-- Nome de posesor. É de supoñer que para a primeira designación deste sitio usaríase a expresión latina "villa Abbatini" que na linguaxe actual sería "a finca de Abbatino". Co tempo a 1ª palabra (probablemente "vila" -casa de campo-, pero que tamén podía ser outra de significado similar) deixou de usarse. E logo Abbatini, xenitivo do nominativo Abbatinus, foi evolucionando (cando os falantes perderon a noción do que estaban a dicir) ata dar o actual Abedín. (Este mecanismo repetiuse centos de veces. Valia esta explicación para todos as vindeiros casos similares.) Abelaído (lug. da parr. e Conc. de San Xoán de Río).-- Colectivo de abeleira. É unha derivación especial do lat. abellana, "noz de Abella (cidade da Campania)", co sufixo –etu. A Abelaira (O Castro de Beiro, Ourense ║ A Abeleira (Xirazga, Beariz ║ Monte Redondo, Padrenda).-- Palabras do galego común que poñen nome ó arbusto Corylus avellana que dá as abelás. "Aveleira" en portugués e "avellano" en castelán. Abeleda (parroq. da Teixeira ║ Sanguñedo, Verea) ║ A Abeleda (lug. e parroq. de Xunqueira de Ambía ║ O Castro de Beiro, Ourense) ║ Abeledo (Santiago da Rabeda, Taboadela) ║ Abeledos (Covas, Montederramo) ║ Os Abeledos (lug. e parroq. de Montederramo) ║ Abelenda (lug. e parroq. de Avión ║ Valongo, Cortegada ║ Abelenda das Penas, Carballeda de Avia) ║ Abelenda das Penas (parroq. de Carballeda de Avia)║ Predicado das parroquias de San Paio de Abeleda (Castro Caldelas), Sta. Tegra de Abeleda (Castro Caldelas), Paradela de Abeleda (Porqueira) e San Lourenzo de Abeleda (Porqueira).-- Son todos colectivos da "abeleira" (a árbore Corylus avellana que da abelás) con distintos resultados derivativos. A Abelida (A Guía, Gomesende).-- Pode ser un abundancial de abeleira ou un antropónimo baseado nun nome persoal prerromano como Abellitus, -a. O Abellal (Orga, Celanova) ║ Abellás (O Pao, Gomesende) ║ Abelleira (Albarellos, Boborás ║ Ramil, Xunqueira de Espadanedo) ║ A Abelleira (Rabal, Celanova ║ Barxés. Muíños) ║ A Abelleira de Abaixo e A Abelleira de Arriba (Pontedeva, Pontedeva).-- Son todos conxuntos de abellas pero a palabra tanto se pode referir a un enxame como a unha colmea ou, incluso, por extensión, a unha alvariza ou abellariza (grupo de colmeas). (A) Abelleira poderíase referir tamén á unha planta aromática (Melissa officinalis) parecida na forma á ortiga, coñecida nalgúns lugares como "(herba) abelleira" polo moito que lles gusta ás abellas. Abellós (Espiñoso, Cartelle).-- Plural de "abellón", palabra que se usa para dúas especies: o abesouro, un insecto da orde dos himenópteros máis grande ca a abella, ou o "zángano", macho da abella. Ocorre, como moitas outras veces, que estamos ante un topónimo que equivale a unha palabra común que é coñecida, pero que non se pode adiviñar cal foi o motivo para que se usase como topónimo. Resulta máis verosímil a opinión de Joaquín Caridad que remonta o topónimo ao deus celta Abellio, correspondente co Apolo da mitoloxía greco-romana. Este teónimo sería usado como antropónimo e este, á súa vez, daría o topónimo, igual que deu o zamorano Abelón ou o francés Abelion. Abertesga (S. Xes da Peroxa, A Peroxa).-- Aber- é unha raíz paleoeuropea (á súa vez formada desde ab- 'auga') co significado de 'estuario'. [Algunhas veces aparece escrito -erroneamente- como Bertesga ou A Bertesga.] Abruciños (lug. e parroq. de Amoeiro).-- Antes Ablocinos. Ab- é unha raíz preindoeuropea co valor de ‘auga’. Para E. Bascuas é un hidrotopónimo que probablemente se refira ás moitas augas do lugar. … diciendo que don Bernaldino Sarmiento, conde de Rivadavia contra justicia y razon los tiene entrados los cotos, felegresias de Lebosende e de san Lorenzo de la Pena, e el coto de Figueiredo con las montañas, e el coto de Bobeda, e la freguesia Payo e la de santa Maria de Villarnaz de Veyro, san Juan de Abruciños, e las granjas e bouzas de Lamas, … Documento de San Clodio do Ribeiro de 1486. A Acea (Meire, Allariz ║ Ambía, Baños de Molgas).-- Transparente. Acea: Muíño de río. Do árabe as-saniya. Curiosamente os dous lugares referenciados están á beira do mesmo río, o Arnoia, e a distancia entre eles é de poucos quilómetros. Aceredo (Manín, Lobios).-- Fitotopónimo. Derivado da planta chamada en lat. acer, non fácil de identificar, pero que podería ser a árbore de nome "pradeiro" (Acer pseudoplatanus) (V. Padreiro) Aceveda (San Martiño, O Bolo) ║ Acevedo (Baíste, Avión ║ Rabal, Chandrexa de Queixa ║ Santo Estevo de Ribas de Sil, Nogueira de Ramuín ║ lug. e parroq. de Xunqueira de Ambía) ║ O Acevedo (Marrubio, Montederramo)║ Acevido (Seoane de Argas, San Xoán de Río) ║ Acevoso (A Encomenda, A Pobra de Trives) ║ O Aciveiro (Cerdeira, San Xoán de Río) ║ Acivido (Desteriz, Padrenda) ║ Cibreiro (Astureses, Boborás).-- Son formas distintas de nomear un bosque de acevos ou acivros, a planta Iles aquifolium, azevinho en portugués e acebo en castelán. ║ O último dos citados é problemático pois podería corresponderse cos "cebros". (V. Cebral / Cebreiros / Cibreiro.) Ademourán (Milmanda, Celanova).-- Composto de orixe árabe, probablemente instaurado por mozárabes, asíduos da zona pola súa gran relación co mosteiro de Celanova. De al-day'a y Marwan, "a aldea de Marwán". O Adrio (Chandrexa, Parada de Sil).-- Forma popular (normativo "adro") para designar o espazo, xeralmente cercado, que as igrexas teñen diante ou no ser derredor. Lat. atrium, -ii, "atrio, vestíbulo". Afonsín (Rouzós, Amoeiro).-- Antrotopónimo. De *(villa) Fonsini (de Fonsinus). Ver o dito en Abedín. Agra (Santa María de Melias, Pereiro de Aguiar) ║ A Agra (lug. e parroq. de Leiro ║ Desteriz, Padrenda ║ Padrenda, Padrenda ║ Mandrás, San Cristovo de Cea).-- No século X este termo, como apelativo, tiña unha definición máis concreta que agora: Era un terreo de labradío de grande extensión e pertencente a varios propietarios. A agra é máis grande co agro. En moitos sitios a agra é un conxunto de agros. A Agrela (Sta. Cruz de Arrabaldo, Ourense ║ lug. da parroq. e Conc. de Padrenda ║ Covas, San Cristovo de Cea) ║ O Agrelo (lug. da parroq. e Conc. de Muíños).-- É un diminutivo de ‘agra’, ou sexa, "agra pequena". Tamén é unha herba coñecida por ese nome no Ribeiro. (En calquera caso é incorrecto escribir A Grela.) O Agro (Sabucedo, Porqueira) ║ O Agro de Quinta (Amarante, Maside) ║ Agro Maior (León, Vilamarín).-- O apelativo é derivado de ager, -agri, "campo". Vén sendo un terreo de cultivo. ║ O determinante do último establece unha dimensión en comparanza con outros "agros". Agrosantiño (Vales, San Cristovo de Cea).-- Nome composto cunha primeira parte que é un derivado de ager, -agri, "‘campo", coma os que estamos a ver, e cunha segunda, que sendo escura, puidera gardar relación cun predio dependente dunha igrexa ou cun cemiterio. Agua Levada (Leirado, Quintela de Leirado) ║ Augalevada (As Marabillas, Cartelle).-- Do sintagma latino aqua levata, "auga levada", refírese a unhas augas conducidas por un canle ata outro lugar. Para un muíño, regas ou outros mesteres. Topónimos idénticos son os de A Levada ou Regolevado. Aguiar (sobrenome do lug. e Conc. do Pereiro de Aguiar).-- É un corónimo que conserva o nome da histórica "terra de Aguiar". Aguiar é un lugar de aguias. Lat. aquila con sufixo de colectividade -are. Aguil (Poboeiros, Castro Caldelas).-- Podería ser un antrotopónimo baseado no nome latino Aquilinus. (Villa Aquilini > Aquilii > Aquil > Aguil) As Airas (San Pedro de Moreiras, Toén).-- Lat. area, "eira de malla-lo trigo ou o centeo". ‘Aira’ e ‘eira’ son variantes do mesmo termo. Airavedra (Poboeiros, Castro Caldelas) ║ Airavella (Sabucedo, Porqueira) ║ A Aira Vella (lug. da parroq. e Conc. de Allariz).-- Os tres aluden a eiras vellas. O primeiro aínda máis que vella, vetusta. A Airexa (As Cabanas, San Xoán de Río).-- Ver "A Eirexa". Airoá de Beacán (Beacán, Peroxa).-- Procede de *areolana, unha palabra formada por area ("eira de malla-lo trigo ou o centeo") + o sufixo -ola (diminutivo) + o sufixo -ana (lugar ou pertenza). O determinante refírese á parroquia. Alais (parroq. de Castro Caldelas).-- É un hidrónimo estudado por Bascuas que o vincula a un posible *Allales, que sería un colectivo romance, pero, en todo caso, formado sobre un tema Al da raíz preindoeuropea *El-, "fluír". Albán (lug. e parroq. de San Paio de Albán e parroq. de Santa Mariña de Albán, ambas parroquias en Coles).-- Nome de posesor latino, Albanus. Xenitivo ocasionador: Albani. (Ver o dito en Abedín.) O Albaredo (Sta. Cruz de Arrabaldo, Ourense).-- A primeira vista parece un derivado do lat. albaris, "que tira a branco" + o sufixo -etum (colectivo). Podería referirse a un terreo que aparenta esa cor debido a algún vexetal: un tomiño, xestas, flores... Hai que ter presente tamén que a voz *alb / *alp é unha raíz pertencente ó indoeuropeo que significa "altura, monte". Así mesmo podería ser "sitio de alvarizas, colmeas". [No Tumbo de Oseira lese un aforamento do ano 1473 no que se cita un O Alvaredo, aínda que non podamos asegurar que se refira ó mesmo lugar : "Item aforam a Gomes de Calvelos et vozes a vino que poso en o Alvaredo, de sesto et dizimo et dous maravedis de foros.] Albarellos (lug.