Zał ącznik nr 1 do uchwały nr XV/142/2008 Rady Gminy Tuchomie z dnia 27 pa ździernika 2008r.

„GMINNY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 DLA GMINY TUCHOMIE”

Tuchomie, czerwiec 2008 r. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

ul. Obro ńców Stalingradu 66 pok. 218 45- 512 Opole tel. 71-71-70-526 (Wrocław) tel./fax. 77-44-19-007 (Opole) 605- 26-24-27, 783-99-51-01

mail: [email protected] , [email protected]

Wykonawc ą Gminnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012-2014 dla Gminy Tuchomie jest zespół firmy Albeko z siedzib ą w Opolu w składzie:

Beata Podgórska Alicja Leszczuk Marta Janowska Paweł Synowiec

Spis tre ści:

2

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

1. WPROWADZENIE……………………………………………………………………………………………………5 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU ...... 7 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY TUCHOMIE ...... 9 3.1. Warunki klimatyczne ...... 10 3.2. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy...... 10 3.2.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego ...... 10 3.3. Demografia gminy ...... 12 3.4. Dominuj ące sektory gospodarcze...... 12 4. ZAŁO ŻENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU ...... 14 4.1. Uwarunkowania zewn ętrzne opracowania programu ochrony środowiska gminy Tuchomie ...... 14 4.1.1. Zasady realizacji programu...... 14 4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Pa ństwa ...... 15 4.1.1.2. Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014 ...... 17 5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY TUCHOMIE...... 19 6. ZAŁO ŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2012 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2014 ...... 21 6.1. Cele ekologiczne...... 21 6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym...... 21 6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym ...... 21 6.1.3. Cele ekologiczne dla gminy Tuchomie...... 22 7. ŚRODOWISKO DLA ZDROWIA – DALSZA POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO...... 23 7.1. Identyfikacja środowiskowych zagro żeń zdrowia, zahamowanie ich narastania oraz minimalizacja powodowanych przez nie skutków...... 23 7.1.1. Cel średniookresowy do 2014 r...... 23 7.2. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych...... 23 7.2.1. Cel średniookresowy do 2014 r...... 36 7.3. Zanieczyszczenie powietrza ...... 37 7.3.1. Cel średniookresowy do 2014...... 40 7.4. Gospodarka odpadami...... 41 7.4.1. Pierwszy cel średniookresowy do 2014 ...... 42 7.4.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 ...... 44 7.5. Oddziaływanie hałasu ...... 44 7.5.1. Cel średniookresowy do 2014...... 45 7.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych ...... 46 7.6.1. Cel średniookresowy do 2014 r...... 47 7.7. Powa żne awarie...... 47 8. WZMOCNIENIE SYSTEMU ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ORAZ PODNIESIENIE ŚWIADOMO ŚCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZE ŃSTWA ...... 51 8.1. Zarz ądzanie środowiskowe...... 51 8.2. Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku ...... 52 8.3. Edukacja ekologiczna społecze ństwa...... 52 9. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...... 54 9.1. Ochrona przyrody i krajobrazu...... 54 9.2. Ochrona powierzchni ziemi ...... 59 9.3. Ochrona zasobów kopalin...... 60 10. ZRÓWNOWA ŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII ...... 62 10.1. Materiałochłonno ść , wodochłonno ść , energochłonno ść i odpadowo ść ...... 62 10.2. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii ...... 63 10.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy ...... 64 11. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSI ĘWZI ĘĆ NA LATA 2008 – 2011 ...... 66 12. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU ...... 69 13. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 71 14. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU ...... 74 16. LITERATURA ...... 77

Spis tabel:

3

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Tabela 1 . Formy u żytkowania terenów gminy Tuchomie...... 10 Tabela 2 . Demografia gminy...... 12 Tabela 3 . Dominuj ące sektory gospodarcze gminy Tuchomie...... 12 Tabela 4. Stan jako ści wód rzeki Kamienicy w latach 1998 i 2003...... 25 Tabela 5. Warto ści st ęż eń podstawowych wska źników eutrofizacji wód wg bada ń przeprowadzonych w 2006r...... 27 Tabela 6 . Przydatno ść do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych...... 27 Tabela 7 . Zestawienie ocen jako ści wody rzeki Wieprza w 2005 i 2006 roku ...... 27 Tabela 8 . Jeziora w gminie Tuchomie...... 28 Tabela 9 . Monitoring jezior w gminie Tuchomie...... 30 Tabela 10 . Skanalizowanie w gminie Tuchomie...... 30 Tabela 11 . Oczyszczalnie ścieków w gminie Tuchomie...... 30 Tabela 12 . Parametry oczyszczalni ścieków w gminie Tuchomie...... 31 Tabela 13 . Sieci wodoci ągowe i kanalizacyjne w gminie Tuchomie...... 35 Tabela 14 . Instytucje/firmy odpowiedzialne za dostaw ę wody...... 36 Tabela 15 . Wyniki pomiarów dwutlenku azotu : ...... 39 Tabela 16 . Klasyfikacja ze wzgl ędu na poszczególne zanieczyszczenia pod k ątem ochrony zdrowia - teren gminy Tuchomie w latach 2005 – 2006 oraz strefa bytowsko - chojnicka w 2007 roku ...... 39 Tabela 17 . Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych pod k ątem ochrony ro ślin ...... 40 Tabela 18 . Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych okre ślonych dla pyłu zawieszonego PM10 pod k ątem ochrony zdrowia ...... 40 Tabela 19 . Pomniki przyrody na terenie gminy Tuchomie...... 57 Tabela 20 . Struktura klas bonitacji gruntów ornych w gminie Tuchomie...... 60 Tabela 21 Udokumentowane zło ża kopalin w tys. ton wg Pa ństwowego Instytutu Geologicznego ...... 61 Tabela 22 . Cele średniookresowe. Harmonogram realizacji dla gminy Tuchomie w latach 2008-2011 ...... 67 Tabela 23 . Wska źniki efektywno ści realizacji celów programu ochrony środowiska gminy Tuchomie...... 69 Tabela 25 . Środki dost ępne na ochron ę środowiska w ramach RPO WP na 2007 –2013 ...... 74 Tabela 26 . Środki finansowe przeznaczone na ochron ę środowiska w latach 2007 – 2013 (w mln euro) .....76

Spis rysunków:

Rys. 1 . Formy u żytkowania terenów...... 11 Rys. 2 . Zlewnia Wieprzy, punkty pomiarowe, źródła zanieczyszcze ń...... 26 Rys. 3. Stan czysto ści jezior w województwie pomorskim na podstawie bada ń wykonanych w latach 1996- 2006 - ocena ogólna...... 29 Rys. 4. Wycinek mapy geologicznej terenu gminy Tuchomie...... 34 Rys. 5 . Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) w województwie pomorskim...... 35 Rys. 6 . Emisja do powietrza w województwie pomorskim...... 38 Rys. 7 . Dobowe nat ęż enie ruchu w województwie pomorskim...... 44 Rys. 8 . Główne kierunki transportu materiałów niebezpiecznych...... 48 Rys. 9 . Punktowe źródła potencjalnych powa żnych awarii...... 49 Rys. 10 , 11 . Elektrownia wodna na terenie gości ńca „ Żurawi młyn”...... 63 Rys. 12. Schemat zarz ądzania programem ochrony środowiska...... 72

4

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

1. WPROWADZENIE Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały, szczególnie na terenach od wielu lat obj ętych presj ą przemysłu oraz gospodarstw rolnych (byłych PGR-ów), znaczn ą degradacj ę środowiska naturalnego – zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie si ę zasobów surowcowych, gini ęcie gatunków zwierz ąt i ro ślin, a tak że pogorszenie stanu zdrowia ludno ści na terenach przeobra żonych na niespotykan ą dotychczas skal ę. Dlatego przyjmuje si ę, że jednym z najwa żniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Zrównowa żony rozwój, to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo żliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole ń. Istota rozwoju zrównowa żonego polega wi ęc na tym, aby zapewni ć zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom mo żliwo ści rozwoju. Wskazane zostało równie ż, że ochrona środowiska jest obowi ązkiem władz publicznych, które poprzez swoj ą polityk ę powinny zapewni ć bezpiecze ństwo ekologiczne. Gminy nale żą do władz publicznych, zatem na nich równie ż spoczywa obowi ązek wykonywania zada ń z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialno ść za jako ść życia mieszka ńców. Dodatkowym wyzwaniem stało si ę członkostwo w Unii Europejskiej oraz zwi ązane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekaj ącym gmin ę jest wdro żenie tych przepisów i osi ągni ęcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywno ść działa ń w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwi ąza ń przyj ętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczno ści lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, musz ą by ć prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporz ądzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełnia ć wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyra żaj ącym cele i kierunki polityki ekologicznej gminy Tuchomie i okre ślaj ącym wynikaj ące z niej działania. Tak uj ęty program b ędzie wykorzystywany jako: - główny instrument strategicznego zarz ądzania gmin ą w zakresie ochrony środowiska, - podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, - przesłanka konstruowania bud żetu gminy, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania si ę o fundusze celowe. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska posłu żą do tworzenia warunków dla takich zachowa ń ogółu społecze ństwa gminy Tuchomie, które słu żyć b ędą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodowa ć polepszenie warunków życia mieszka ńców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy. Program ochrony środowiska przedstawia aktualny stan środowiska, okre śla hierarchi ę niezb ędnych działa ń zmierzaj ących do poprawy tego stanu, umo żliwia koordynacj ę decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez ró żne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem stanowi ącym, ingeruj ącym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rz ądowej i samorz ądowej oraz podmiotów u żytkuj ących środowisko. Nale ży jednak oczekiwa ć, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia b ędą

5

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 respektowane i uwzgl ędniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada si ę, że kształtowanie polityki ekologicznej w gminie Tuchomie b ędzie miało charakter procesu ci ągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania “krocz ącego”, polegaj ącej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłu żaniu horyzontu czasowego programu w jego kolejnych edycjach.

6

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU

Sposób opracowania programu został podporz ądkowany metodologii wła ściwej dla planowania strategicznego, polegaj ącej na: - okre śleniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego w gminie Tuchomie, zawieraj ącej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z ocen ą stanu, - okre śleniu kreatywnej cz ęś ci programu poprzez konkretyzacj ę (uszczegółowienie) celów głównych oraz ich operacjonalizacj ę w postaci sformułowania listy działa ń, - scharakteryzowaniu uwarunkowa ń realizacyjnych programu w zakresie rozwi ąza ń prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego, - okre śleniu zasad monitorowania .

Źródłami informacji podczas opracowania programu były materiały uzyskane z Urz ędu Gminy Tuchomie, ze Starostwa Powiatowego w Bytowie, Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska a tak że prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak równie ż dost ępna literatura fachowa. Jako punkt odniesienia dla Programu Ochrony Środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzie ń 31.12.2007. Program oparty jest na zapisach nast ępuj ących dokumentów: - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (DzU z 2008 r. nr 25, poz. 150 – tekst jednolity). Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. - Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014”. – Warszawa grudzie ń 2006 r. Zgodnie z zapisami tego dokumentu program winien definiowa ć: - cele krótkookresowe do 2010 roku, - zadania na lata 2010 – 2014, - monitoring realizacji programu, - nakłady finansowe na wdro żenie programu. - Cele i zadania uj ęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: - cele i zadania o charakterze systemowym, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie surowców, - jako ść środowiska i bezpiecze ństwo ekologiczne. - Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014 W dokumentach tych okre ślono długoterminow ą polityk ę ochrony środowiska odpowiednio dla województwa pomorskiego, Powiatu Bytowskiego i gminy Tuchomie, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, okre ślono sposoby zarz ądzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. - Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podaj ą sposób i zakres uwzgl ędniania polityki ekologicznej pa ństwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawarto ści programów. W gminnym programie powinny by ć uwzgl ędnione:

7

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- zadania własne gminy (pod zadaniami własnymi nale ży rozumie ć te przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków bud żetowych i pozabud żetowych b ędących w dyspozycji gminy), - zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi nale ży rozumie ć pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom centralnym),

Niniejszy dokument b ędzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie aktami wykonawczymi do ustawy “Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których tre ść powinna by ć uwzgl ędniana w programie.

8

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

3. CHARAKTERYSTYKA GMINY TUCHOMIE Gmina Tuchomie poło żona jest w zachodniej cz ęś ci województwa pomorskiego, w środkowej cz ęś ci powiatu bytowskiego, ok. 100 km na zachód od Gdańska i 60 km na południe od Słupska. Graniczy z pi ęcioma gminami: Borzytuchom, Kołczygłowy, Miastko, Lipnica i Bytów. Bogactwo lasów, jezior oraz czystego powietrza nieska żonego obecno ści ą przemysłu powoduje, że region ten jest jednym z najpi ękniejszym zak ątków północnej Polski. Pod wzgl ędem powierzchni (106,65 km 2) gmina jest najmniejsz ą gmin ą w skali powiatu, zajmuj ąc około 4,8% jego powierzchni. Gmina posiada 12 sołectw, 12 obr ębów wiejskich, które obejmuj ą 13 miejscowo ści. Teren gminy zamieszkuje ogółem 3994 osób (dane z 12.2007r).

Liczba mieszka ńców gminy w ostatnich kilku latach kształtowała si ę nast ępuj ąco: 3887 mieszka ńców - wg danych z 2000r., 3931 mieszka ńców – wg danych z 2003r., 3979 mieszka ńców – wg danych z dn. 30.06.2007r 3994 mieszka ńców – wg danych z 12.2007r.

Średnia g ęsto ść zaludnienia w gminie jest przeci ętna, wynosi ok. 37 osób/ km 2 i jest niewiele mniejsza od średniej wielko ści dla obszarów wiejskich województwa pomorskiego (41 osób/ km 2) oraz niewiele wi ększa od średniej wielko ści zaludnienia w gminach wiejskich powiatu bytowskiego (35 osób/km 2).

W skład gminy wchodzi dwana ście sołectw: – Ciemno, – Kramarzyny, – Masłowice Trzebiatkowskie, – Masłowice Tuchomskie, – Masłowiczki, – Modrzejewo, – Nowe Huty, – Piaszno, – Tągowie, – Trzebiatkowa, – Tuchomie, – Tuchomko

Ziemia Tuchomska to teren tzw. pogranicza kulturowego, na którym przez wiele stuleci ścierały si ę elementy kultury kaszubskiej, polskiej i niemieckiej. Najstarszymi mieszka ńcami tych terenów s ą Kaszubi, którzy przez setki lat żyli w śród ludno ści niemieckiej, a po 1945r równie ż ukrai ńskiej. Obszar gminy Tuchomie wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskiego, mezoregionu Pojezierza Bytowskiego. Gmina charakteryzuje si ę bardzo silnie urozmaicon ą rze źbą terenu, która stanowi podstaw ę jej walorów krajobrazowych. Ró żnice wysoko ści dochodz ą do 131metrów. Najwy ższym punktem jest góra w okolicach Piaszna: 237,6 m.n.p.m, najni ższym punktem jest tafla jeziora Chotkowskiego: 106 m.n.p.m. O wybitnej warto ści przyrodniczej obszaru decyduje fakt, że s ąsiaduj ą tu ze sob ą skrajnie ró żne ekosystemy: morze, jeziora, rzeka, wydmy, lasy, torfowiska, ł ąki.

9

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

3.1. Warunki klimatyczne Gmina Tuchomie poło żona jest w obr ębie Pomorskiej Dzielnicy Klimatycznej, w której klimat kształtowany jest pod wpływem Morza Bałtyckiego, co w du żym stopniu decyduje o warunkach klimatycznych w gminie. W nast ępstwie ścierania si ę wpływów mas powietrza morskiego i kontynentalnego, klimat charakteryzuje du ża zmienno ść warunków pogodowych. Dominacja klimatu morskiego kształtuje pogod ę raczej łagodn ą, wilgotn ą, bez ostrych waha ń temperatury. Lata bywaj ą chłodne, a zimy ciepłe. Klimat jest chłodniejszy ni ż w Polsce centralnej, a ilo ść opadów wy ższa. Średnia temperatura roczna wynosi 6,5-7,2 oC. Najchłodniejszym miesi ącem jest luty (średnia temperatura -3,0 oC), najcieplejszym jest lipiec ( średnia temperatura 16,8 oC). Okres wegetacyjny jest do ść krótki i trwa przeci ętnie poni żej 200dni. Długo ść okresu zimowego wynosi 70-100 dni, średnia liczba dni z pokryw ą śniegow ą waha si ę od 55 do 70. Opady atmosferyczne uzale żnione są od napływaj ących mas zachodnich powietrza i ukształtowania terenu. Suma opadów atmosferycznych wynosi 650 – 750 mm rocznie. Najwi ększe opady notuje si ę w okresie od maja do lipca, wynosz ą 190-210 mm. Na obszarze gminy przewa żaj ą wiatry z sektora zachodniego, ich udział przekracza 60%. Odnotowuje si ę równie ż du ży udział cisz – 26% w skali roku. Urozmaicona rze źba terenu i zró żnicowanie zbiorowisk ro ślinnych powoduj ą wyst ępowanie lokalnych mikroklimatów. Najwi ększe ró żnice zauwa ża si ę mi ędzy stref ą wzniesie ń czołowo morenowych, a dnem rynien i w podmokłych, zabagnionych obni żeniach terenu, gdzie panuj ą najbardziej niekorzystne warunki klimatyczno-zdrowotne.

3.2. Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy

3.2.1. Struktura zagospodarowania przestrzennego Na obszarze tym historycznie ju ż rolnictwo pełni funkcj ę dominuj ącą przestrzennie i gospodarczo. Użytki rolne stanowi ą zdecydowan ą wi ększo ść ogólnej powierzchni gminy, st ąd główn ą gał ęzi ą gospodarki jest rolnictwo, stanowi ące źródło utrzymania dla wi ększo ści ludno ści w gminie. Obszar gminy Tuchomie, jako rejon typowo rolniczy, z dominuj ącą wiejsk ą zabudow ą, słabo uprzemysłowiony, o niewielkiej g ęsto ści zaludnienia, jest w niewielkim stopniu poddany antropopresji. Powa żniejsze zagro żenia dla środowiska naturalnego wi ążą si ę z niedostatecznie rozwini ętą gospodark ą komunaln ą. Jak podano powy żej, podstawow ą form ą zagospodarowania terenu w gminie Tuchomie jest zagospodarowanie rolne, głównie rolnictwo indywidualne. Konieczno ść dostosowania si ę rolnictwa do warunków ekonomicznych od momentu przyst ąpienia do Unii Europejskiej, napływ unijnych środków finansowych oraz sytuacja demograficzna na wsi, powoduj ą zmian ę struktury agrarnej, zwi ększanie si ę powierzchni u żytków rolnych i wypadanie gruntów słabszych z zagospodarowania rolniczego na rzecz zalesie ń, co w konsekwencji prowadzi do poprawy warunków środowiskowych. W skład gminy wchodzi 12 sołectw. W miejscowo ściach wchodz ących w skład poszczególnych sołectw wiod ącą rol ę zajmuje budownictwo jednorodzinne i zagrodowe cz ęś ciowo rozproszone, osiedla mieszkaniowe po byłych gospodarstwach rolnych oraz zabudowa zwi ązana z działalno ści ą handlowo – usługow ą.

3.2.1.1. Formy u żytkowania terenów Najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą u żytki rolne (ponad 65 % ogólnej powierzchni gminy). Struktura użytkowania gruntów gminy Tuchomie przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 1 . Formy u żytkowania terenów gminy Tuchomie.

10

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Rodzaj Powierzchnia Udział % [ha] 1 Użytki rolne 6962 65,28 2 Lasy 2681 25,14 3 Nieu żytki 459 4,3 4 Tereny komunikacyjne 289 2,71 5 Wody stoj ące 83 0,78 6 Wody płyn ące 78 0,73 7 Ró żne 43 0,4 8 Tereny mieszkalne 34 0,32 9 Inne tereny zabudowy 15 0,14 10 Tereny rekreacyjno – wypoczynkowe 9 0,08 11 Tereny przemysłowe 7 0,07 12 Użytki kopalne 3 0,03 13 Zurbanizowane tereny budowlane 2 0,02

Rys. 1. Formy u żytkowania terenów.

Użytki rolne Udział procentowy [%] Lasy 2,71 4,3 Nieu żytki

Tereny komunikacyjne

Wody stoj ące

Wody płyn ące

25,14 Ró żne

Tereny mieszkalne

Inne tereny zabudowy

Tereny rekreacyjno – 65,28wypoczynkowe Tereny przemysłowe

Użytki kopalne

Zurbanizowane tereny budowlane

Źródło danych: Urz ąd Gminy Tuchomie

3.2.1.2. Transport Transport na terenie Gminy Tuchomie jest głównie transportem drogowym, przez teren gminy nie przebiegaj ą linie kolejowe. Przez teren gminy przebiegaj ą nast ępuj ące główne drogi:

- droga krajowa (w zarz ądzie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Gda ńsku):

11

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- nr 20 - gr. woj. - gr. m. Niezabyszewo - Tuchomie - Kramarzyny - Głodowo - gr. woj. – dł. ok. 14,5 km,

3.3. Demografia gminy Cała gmina liczyła na koniec 2007 r . 3994 mieszka ńców. Ilo ść mieszka ńców w poszczególnych sołectwach jest zró żnicowana.

Tabela 2 . Demografia gminy. Sołectwo Liczba mieszka ńców 1 Ciemno 201 2 Kramarzyny 621 3 Masłowice Trzebiatkowskie 58 4 Masłowice Tuchomskie 132 5 Masłowiczki 83 6 Modrzejewo 422 7 Nowe Huty 81 8 Piaszno 164 9 Tągowie 206 10 Trzebiatkowa 459 11 Tuchomie 1345 12 Tuchomko 217 13 So śnica 5

Do niekorzystnych aspektów niskiej g ęsto ści zaludnienia nale ży niew ątpliwie podniesienie kosztów dost ępu do infrastruktury technicznej wsi (ok. 37 osób/ km 2 w gminie Tuchomie, przy 121 osobach/km 2 w całym województwie pomorskim). Tuchomie jest jedn ą z 4 gmin powiatu bytowskiego posiadaj ących dodatnie saldo migracji, zwi ązane głównie z rynkiem pracy. Wg danych statystycznych od 5 lat liczba ludno ści wzrasta (jest to widoczne równie ż na przykładzie danych z gminy Tuchomie), co wi ąż e si ę z ogólnokrajowa tendencj ą spadku liczby ludno ści w miastach na rzecz społeczno ści wiejskich. Wg prognoz GUS ta tendencja utrzyma si ę w kolejnych latach.

3.4. Dominuj ące sektory gospodarcze W 2006 roku na terenie gminy zarejestrowanych w rejestrze REGON były 233 podmioty. Podział podmiotów według bran ż przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Tabela 3 . Dominuj ące sektory gospodarcze gminy Tuchomie. Rodzaj: Liczba Przetwórstwo przemysłowe 91 Rolnictwo, le śnictwo i łowiectwo 44 Handel, naprawy 37 Budownictwo 30 Obsługa firm - nieruchomo ści 13 Transport, ł ączno ść 11 Hotele, restauracje 4 Po średnictwo finansowe 4 Ogółem: 233

12

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Do najwi ększych przedsi ębiorstw zlokalizowanych na terenie gminy Tuchomie nale żą m.in.: Tuchomie: • WIRAX – ul. Ł ąkowa 2, 77-133 Tuchomie – producent maszyn rolniczych, usługi ślusarskie (ok. 40 zatrudnionych), • BAMA – ul. Lipowa 9, 77-133 Tuchomie – produkcja przyczep, kontenerów, pojemników, wyrobów z metalu (ok. 54 zatrudnionych), • KONSMET – ul. Lipowa 4, 77-133 Tuchomie – produkcja szafek metalowych Trzebiatkowa: • EXPRO - Tartak.

13

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

4. ZAŁO ŻENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU Jako zało żenia wyj ściowe do programu ochrony środowiska gminy Tuchomie przyj ęto uwarunkowania zewn ętrzne i wewn ętrzne, wynikaj ące z obowi ązuj ących aktów prawnych, programów wy ższego rz ędu oraz dokumentów planistycznych uwzgl ędniaj ących problematyk ę ochrony środowiska. Niezb ędne było równie ż uwzgl ędnienie zamierze ń rozwojowych gmin zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powi ązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie były podstaw ą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego u żytkowania zasobów naturalnych.

4.1. Uwarunkowania zewn ętrzne opracowania programu ochrony środowiska gminy Tuchomie Zasady ochrony środowiska wymuszaj ą zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podej ścia. Gmina nie jest układem zamkni ętym, a poszczególne elementy środowiska zachowuj ą ci ągło ść bez wzgl ędu na granice terytorialne. Z tego wzgl ędu, konieczne jest przyj ęcie uwarunkowa ń wynikaj ących z programów, planów i strategii zewn ętrznych wy ższego rz ędu, umo żliwiaj ących szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska.

Główne uwarunkowania zewn ętrzne dla gminy Tuchomie w zakresie ochrony środowiska wynikaj ą z nast ępuj ących dokumentów: - strategii trwałego i zrównowa żonego rozwoju kraju, województwa pomorskiego, powiatu bytowskiego, gminy Tuchomie - strategii rozwoju regionalnego kraju, - koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju i województwa pomorskiego, - polityki ekologicznej pa ństwa wraz z programem wykonawczym, - systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym projektowanych aktów prawnych, - mi ędzynarodowych zobowi ąza ń Polski w zakresie ochrony środowiska, - zobowi ąza ń Polski przyj ętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej, - programu ochrony środowiska dla województwa pomorskiego, - strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rolnictwa i obszarów wiejskich, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, le śnictwa).

4.1.1. Zasady realizacji programu Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania uj ęte w "Polityce Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011 - 2014", „Programie Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011- 2014” oraz w dostosowanej do wymaga ń ustawy Prawo ochrony środowiska, zostały przyjęte jako podstawa niniejszego programu.

Nadrz ędn ą zasad ą przedstawion ą w Polityce Ekologicznej Państwa jest zasada zrównowa żonego rozwoju. Rozwój zrównowa żony jest definiowany jako taki, który nie narusza w sposób istotny i trwały środowiska życia człowieka i godzi prawa przyrody, ekonomii oraz rozwoju społecze ństw wraz ze zrównowa żeniem szans dost ępu do zasobów mi ędzy pokoleniem obecnym, a pokoleniami nast ępnymi. W skrócie wi ęc, jest to rozwój człowieka wynikaj ący z działalno ści człowieka odbywaj ącego si ę w harmonii z przyrod ą. Najwa żniejszymi czynnikami, które nale ży uwzgl ędnia ć przy programowaniu zrównowa żonego rozwoju s ą: czynniki społeczne, ekologiczne, przestrzenne i ekonomiczne.

14

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Rozwój zrównowa żony oznacza wi ęc tak ą filozofi ę rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, która przeciwstawia si ę ekspansji opartej wył ącznie o wzrost gospodarczy.

4.1.1.1. Polityka Ekologiczna Pa ństwa Nadrz ędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) i tworzenie podstaw do zrównowa żonego rozwoju społeczno - gospodarczego. Realizacja tego celu osi ągana b ędzie poprzez niezb ędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdra żanie postanowie ń Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotycz ących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najwa żniejszych obszarach ochrony środowiska. St ąd celami realizacyjnymi Polityki ekologicznej s ą: - wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski, - ochrona klimatu. Wymienione cele (oprócz pierwszego) zgodne s ą z celami VI Programu Działa ń na Rzecz Środowiska oraz Odnowion ą Strategi ą UE dotycz ącą Trwałego Rozwoju. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywa ć si ę b ędzie w osi ąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty.

Osi ąganiu powy ższych celów słu żyć b ędzie realizacja nast ępuj ących priorytetów i zada ń: 1. Wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska polegaj ące na: - przegl ądzie prawa z punktu widzenia jego zgodno ści z przepisami UE, jego zmianie i uproszczeniu oraz koordynacji działa ń w tym zakresie, - zapewnieniu integracji celów ochrony środowiska i priorytetów polityki ekologicznej ze strategiami rozwoju ró żnych sektorów gospodarki, - prowadzeniu edukacji ekologicznej dla zapewnienia akceptacji społecznej dla podejmowanych programów ochrony środowiska, - zapewnieniu pełniejszego wykorzystania sił rynkowych dla ochrony środowiska, likwidacji bł ędnych sygnałów ekonomicznych - przykładowo antyekologicznych subsydiów oraz wzmocnienia proekologicznych zachowa ń, - wspieraniu zmian w systemie podatkowym stymuluj ącym działania po żą dane z punktu widzenia ochrony środowiska, - promocji przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, - wspieraniu aktywno ści podmiotów gospodarczych wdra żaj ących systemy zarz ądzania środowiskowego, - wzmocnieniu roli planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony środowiska, - wspieraniu bada ń naukowych dotycz ących ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystywania jego zasobów, - wprowadzeniu pełnej odpowiedzialno ści sprawcy za szkody w środowisku jako elementu realizacji zasady zanieczyszczaj ący płaci, - rozwój systemu oceny oddziaływa ń w cyklu życiowym produktu oraz szacowania przepływów materiałowych jako elementów Zintegrowanej Polityki Produktowej, - zagwarantowaniu wystarczaj ących środków finansowych na działania zapewniaj ące realizacj ę celów polityki ekologicznej i rozwoju instrumentów wspieraj ących te działania, - zainicjowaniu prac dla szerszego uwzgl ędniania w kosztach produkcji kosztów zewn ętrznych. 2. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody polegaj ąca na:

15

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- wzmacnianiu krajowego systemu obszarów chronionych, - weryfikacji i uporz ądkowaniu systemu obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000, - stworzeniu skutecznych mechanizmów ochrony zasobów i walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych poza obszarami chronionymi, - ochronie obszarów wodno - błotnych, - odtworzeniu zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowie zagro żonych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów, - wzmocnieniu ochrony ró żnorodno ści biologicznej zarówno in situ jak i ex situ, - kontynuacji prac zmierzaj ących do wzrostu lesisto ści kraju (docelowo do 30% pow. kraju), - wspieraniu rozwoju wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, - kontynuacji prac przy rekultywacji gruntów zdegradowanych, - wspieraniu programów rolniczych zapewniaj ących zrównowa żone korzystanie z gleb (rolnictwo ekologiczne i zrównowa żone, programy rolno - środowiskowe), - poszukiwaniu substytutów zasobów nieodnawialnych i wspieraniu ich stosowania w gospodarce, - wzro ście racjonalno ści wykorzystania zasobów kopalin, - wzmacnianiu bezpiecze ństwa biologicznego w odniesieniu do genetycznie modyfikowanych organizmów (GMO). 3. Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii polegaj ące na: - wdra żaniu zasady decouplingu - rozdzielenia zale żno ści presji środowiskowej od rozwoju gospodarczego (zapewnienie, że szybki rozwój gospodarczy nie b ędzie powodował wzrostu wielko ści ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanego do środowiska), - zaoszcz ędzenie 9% energii finalnej w ci ągu 9 lat, do roku 2017, - wprowadzaniu wska źników zu życia surowców, wody i energii na jednostk ę produktu w poszczególnych sektorach gospodarki, - stworzenie mechanizmów ułatwiaj ących wykorzystanie prostych rezerw energetycznych przez ograniczanie strat i wprowadzanie materiałów i technologii energooszcz ędnych; - wspieraniu programów efektywnego wykorzystania wody w przemy śle, w tym zamkni ętych jej obiegów, - osi ągni ęciu 7,5% udziału energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych zarówno w bilansie zu życia energii pierwotnej w 2010r., jak i takiego samego udziału tych źródeł w produkcji energii elektrycznej, - uzyskaniu 5,75% udziału biokomponentów w zu życiu paliw płynnych transporcie w 2010r., - opracowaniu i wdra żaniu planów gospodarowania wodami na obszarach wydzielonych dorzeczy oraz programów działa ń dla osi ągni ęcia dobrego stanu wód w 2015r., - opracowaniu i wdra żaniu planów ochrony przeciwpowodziowej oraz zapobieganiu skutkom suszy. 4. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski polegaj ąca na: - zmniejszaniu ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanego do wód przez modernizacj ę istniej ących i budow ę nowych oczyszczalni ścieków, - zako ńczeniu programu budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków z podwy ższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach powy żej 15 000 RLM, - zako ńczeniu programu budowy oczyszczalni ścieków w zakładach sektora rolno - spo żywczego, - optymalizacji potrzeb transportowych i ograniczaniu emisji ze środków transportu jako elementu poprawy jako ści powietrza na terenach zurbanizowanych, - realizacji programów ograniczenia wielko ści emisji do powietrza ze źródeł przemysłowych i komunalnych, - ograniczeniu emisji z du żych źródeł spalania energetycznego,

16

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- wspieraniu działa ń maj ących na celu unikanie wytwarzania odpadów i zapewniaj ących bezpieczne dla środowiska ich unieszkodliwianie, - podniesieniu poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10% w 2010r., - ograniczaniu zagro żenia dla zdrowia ludzi i jako ści środowiska spowodowanego stosowaniem środków chemicznych, - wycofywaniu z obrotu i stosowania substancji niszcz ących warstw ę ozonow ą, - zapobieganiu ryzyku powstania powa żnych awarii przemysłowych przez wzmacnianie kontroli nad instalacjami stwarzaj ącymi takie ryzyko, - wspieraniu działa ń maj ących na celu ograniczanie uci ąż liwo ści hałasu, - ochronie ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, - prowadzeniu skutecznego nadzoru nad wykorzystywaniem źródeł promieniowania jonizuj ącego. 5. Ochrona klimatu polegaj ąca na: - spełnieniu wymaga ń Protokołu z Kioto, - wykorzystaniu lasów jako pochłaniaczy gazów cieplarnianych, - dalsza redukcja emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, wspieranie programów w tym zakresie; - wspieranie programów zwi ększaj ących ilo ść wi ązanego w ęgla, - podj ęciu działa ń instytucjonalnych pozwalaj ących na korzystanie z mechanizmów elastyczno ści Protokołu z Kioto, - rozpocz ęciu analiz dotycz ących potrzeb i mo żliwo ści wdra żania działa ń adaptacyjnych w sektorach szczególnie wra żliwych na skutki zmiany klimatu, - stworzeniu warunków instytucjonalnych pozwalaj ących na aktywne współtworzenie wspólnotowej polityki klimatycznej, w tym przyj ęcia zobowi ąza ń na okres po roku 2012. 1

4.1.1.2. Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014 Program nie formułuje celu generalnego i podkre śla pierwszorz ędn ą potrzeb ę zachowania dobrego stanu środowiska, jako podstawowego warunku zrównowa żonego i harmonijnego rozwoju. Cele perspektywiczne, nawi ązuj ą do Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z perspektyw ą na lata 2011-14 oraz do VI Wspólnotowego Programu Działa ń w zakresie środowiska naturalnego. Z uwagi na niewielki wpływ skali regionalnej na zmiany klimatu, nie formułuje si ę w tym zakresie celu perspektywicznego. Zagadnienia zwi ązane z przeciwdziałaniem i ograniczaniem negatywnych skutków wpływaj ących na środowisko, zostały omówione w poni ższych celach wraz z kierunkami działa ń. Sformułowano 4 cele perspektywiczne, o charakterze stałych d ąż eń, które spełniaj ą rol ę osi priorytetowych – wyznaczaj ą jednocze śnie grupy celów realizacyjnych.

Cele: 2

I. Środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego. II. Wzmocnienie systemu zarz ądzania środowiskiem oraz podniesienie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa.

1 Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014 – Ministerstwo Środowiska – Warszawa, grudzie ń 2006 rok.

2 Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011- 14 17

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

III. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody IV. Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

18

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

5. REALIZACJA POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY TUCHOMIE. „Program ochrony środowiska Gminy Tuchomie” został przyj ęty uchwał ą Rady Gminy Tuchomie w dniu 06.08.2004 roku i obejmował cele z „Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2004-2007 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2008-2012”. Działania uj ęte w harmonogramie realizacji celów w „Programie ochrony środowiska dla gminy Tuchomie na lata 2004-2010” udało si ę zrealizowa ć w cało ści w latach 2004-2007 , za wyj ątkiem zadania z działu „Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych – wymiana w budynkach u żyteczno ści publicznej kotłowni na kotłowni ę na biopaliwa”. Nadmieni ć jednak nale ży, że zadanie to planowane było do wykonania w latach 2006-2010, do bie żą cej chwili został przygotowany wst ępny projekt, a wymiana kotłowni w Urz ędzie Gminy i w zespole szkół wpisana jest do planu inwestycyjnego na rok 2009. Planowane jest w najbli ższym czasie wybudowanie kotłowni na biomas ę w Zespole Szkół w Tuchomiu oraz przy UG Tuchomie – opracowany został wst ępny projekt, bez pozwolenia na budow ę.

Główne działania zostały skierowane na realizacje polityki ekologicznej w takich obszarach jak:

Ochrona jako ści wód powierzchniowych : W ramach poprawy jako ści wód powierzchniowych w latach 2004-2007 rozbudowano sie ć kanalizacji sanitarnej w Tuchomiu, Ciemnie, Kramarzynach, Tuchomku i Trzebiatkowej. Rozbudowano i zmodernizowano oczyszczalni ę ścieków w T ągowiu i Kramarzynach. Oczyszczalnia ścieków w Tuchomiu została wyposa żona w stacj ę odwadniania osadów. Opracowano dokumentacj ę oczyszczalni przydomowych. Na ww. działania poniesiono koszty w ł ącznej wysoko ści 3.242.050,16 zł.

Ochrona wód podziemnych i ich wykorzystanie W ramach ochrony wód podziemnych i ich wykorzystania w latach 2004-2007 wykonano szereg prac modernizacyjnych, dotycz ących hydroforni w T ągowiu, stacji uzdatniania wody w Trzebiatkowej i Kramarzynach (II stopie ń uzdatniania wody w stacji Kramarzyny). Dokonano poł ączenia wodoci ągu Masłowice Tuchomskie PGR – Masłowice Tuchomskie. Zlikwidowano hydroforni ę w Masłowicach PGR. Na ww. działania poniesiono koszty w ł ącznej wysoko ści 321.405,73 zł .

Gospodarka odpadami Na koniec 2007 r. zorganizowan ą zbiórk ą odpadów komunalnych obj ęte było ok. 70% mieszka ńców gminy Tuchomie (nie były podpisane 233 umowy). Regulamin utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gminy przyj ęto dnia 29 grudnia 2005 r. uchwał ą Rady Gminy Tuchomie Nr XXIV/226/2005.

Selektywna zbiórka odpadów, na terenie gminy Tuchomie, obejmuje segregacj ę papieru, szkła oraz tworzyw sztucznych i prowadzona jest na dwa sposoby: w systemie workowym (u źródła) i w systemie wielkopojemnikowym (w czterech punktach na terenie gminy: Tuchomie, Kramarzyny, Tągowie, Trzebiatkowa).

Ponadto w szkołach na terenie gminy prowadzona jest zbiórka zu żytych baterii.

Do ko ńca 2002 r. w gminie funkcjonowało 7 składowisk odpadów zmieszanych, zlokalizowanych w miejscowo ściach: T ągowie, Tuchomko, Modrzejewo, Tuchomie, Ciemno, Trzebiatkowa i Kramarzyny. Powy ższe składowiska nie spełniały wymogów prawnych i z zakresu eksploatacji składowisk. Dnia 21 czerwca 2002 r. Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska

19

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 w Gda ńsku wydał decyzj ę nr 37/I/2002 dotycz ącą zamkni ęcia wszystkich składowisk. W dniu 1 stycznia 2003 r. zamkni ęto składowiska w T ągowiu, Trzebiatkowej i Tuchomku, natomiast 1 stycznia 2005 r. w Modrzejewie, Tuchomiu, Ciemnie i Kramarzynach. Wszystkie wymienione składowiska wymagaj ą rekultywacji.

Obecnie zmieszane odpady komunalne wytworzone na terenie gminy Tuchomie, przyjmowane s ą na składowisko Zakładu Zagospodarowania Odpadów Komunalnych w Sierznie. Rozwa ża si ę mo żliwo ść budowy kompostowni na terenie gminy, w celu zagospodarowania wytworzonych osadów ściekowych. Tym samym nie byłoby konieczno ści ich wywozu na składowisko. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji, obliczono że na terenie gminy Tuchomie wyst ępuje 66.725 m 2 wyrobów azbestowych (w postaci płyt falistych azbestowo-cementowych), czyli ok. 953,2 Mg. Przewidywany koszt usuni ęcia azbestu z obiektów na terenie gminy Tuchomie (bez rur azbestowych) wyniesie ok. 2,002 mln zł.

Ochrona powietrza atmosferycznego W latach 2004-2007 na terenie gminy wykonano szereg prac termomodernizacyjnych, dotycz ących m.in.: - obiektów gminnych (budynków Urz ędu Gminy, GOZ w Tuchomiu i GOG w Tuchomiu) - WOK w Kramarzynach - WOK w Trzebiatkowej - budynku mieszkalnym w Tuchomiu (po byłej zlewni) - szkole podstawowej i gimnazjum w Tuchomiu, Kramarzynach i Modrzejewie na ł ączn ą kwot ę: 797.715,63 zł

Ochrona przed hałasem W latach 2004-2007 wykonano prace modernizacyjne i remonty dróg gminnych za kwot ę 68.125 zł, sprzyjaj ące ni ższej emisji hałasu ze źródeł komunikacyjnych.

Edukacja ekologiczna Na terenie Gminy Tuchomie edukacja ekologiczna prowadzona była przez Edukatora Ekologicznego, który przeprowadził m.in. konkursy o tematyce ekologicznej w szkołach.

Kształtowanie stosunków wodnych W zakresie kształtowania stosunków wodnych w latach 2004-2007 wykonano prace konserwacyjne i porz ądkowanie systemów melioracyjnych, odwodniono teren zabudowy mieszkaniowej w Modrzejewie, za ł ączna kwot ę 49.694,77 zł .

Wykorzystanie środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w latach 2004-2007 Ze środków funduszu sfinansowano lub dofinansowano m.in. takie działania jak: - wywóz śmieci w zwi ązku z podpisanym porozumieniem o segregacji śmieci oraz koszty edukacji ekologicznej w gminie prowadzonej przez Edukatora Gminnego – 12.946,90 zł - współudział gminy w tworzeniu kompleksowego programu gospodarki odpadami na bazie wysypiska w Sier żnie w ramach porozumienia gmin – 16.752,98 zł

20

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

6. ZAŁO ŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2012 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2014 Naczeln ą zasad ą przyj ętą w przedmiotowym programie jest zasada zrównowa żonego rozwoju w celu umo żliwienia lepszego zagospodarowania istniej ącego potencjału gminy (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprz ętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska i źródłach jego przekształcenia i zagro żenia przedstawiono poni żej propozycj ę działa ń programowych umo żliwiaj ących spełnienie zasady zrównowa żonego rozwoju poprzez koordynacj ę działa ń w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to mo żliwo ść planowania przyszło ści gminy w perspektywie kilkunastu lat i umo żliwia aktywizacj ę społecze ństwa gminy, zwi ększenie inicjatywy i wpływu społeczno ści na realizacj ę działa ń rozwojowych. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska powinny posłu żyć do tworzenia warunków dla takich zachowa ń ogółu społecze ństwa, które polega ć b ędą w pierwszej kolejno ści na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na danym terenie, a nast ępnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w programie powinna spowodowa ć zrównowa żony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszka ńców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy.

6.1. Cele ekologiczne Kompleksowo ść zagadnie ń ochrony środowiska, a tak że zakres przeobra żeń na terenie gminy wymusiła wyznaczenie celów średniookresowych i priorytetowych, a tak że przyj ęcie zada ń z zakresu wielu sektorów ochrony środowiska. Spo śród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnie ń, których rozwi ązanie przyczyni si ę w przyszło ści do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnoz ę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy Tuchomie, uwarunkowania zewn ętrzne (obowi ązuj ące akty prawne) i wewn ętrzne, a tak że inne wymagania w zakresie jako ści środowiska. Wybór priorytetowych przedsi ęwzi ęć ekologicznych na terenie gminy Tuchomie na lata 2008-2012 z perspektyw ą do roku 2014 przeprowadzono przy zastosowaniu następuj ących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych:

6.1.1. Kryteria o charakterze organizacyjnym - wymiar zadania przedsi ęwzi ęcia (ponadlokalny i publiczny), - konieczno ść realizacji przedsi ęwzi ęcia ze wzgl ędów prawnych - zabezpieczenia środków na realizacj ę lub mo żliwo ść uzyskania dodatkowych zewn ętrznych środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), - efektywno ść ekologiczna przedsi ęwzi ęcia, - znaczenie przedsi ęwzi ęcia w skali regionalnej, - spełnianie wymogów zrównowa żonego rozwoju - zgodno ść przedsi ęwzi ęcia dla rozwoju gospodarczego gminy.

6.1.2. Kryteria o charakterze środowiskowym - mo żliwo ść likwidacji lub ograniczenia najpowa żniejszych zagro żeń środowiska i zdrowia ludzi, - zgodno ść z celami ekologicznymi i zasadniczymi kierunkami zada ń wynikaj ących ze Strategii rozwoju województwa pomorskiego, - zgodno ść z celami i priorytetami ekologicznymi okre ślonymi w “Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2011-2014” i „Programie

21

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014”, - zgodno ść z mi ędzynarodowymi zobowi ązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska, - skala dysproporcji pomi ędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska a stanem wymaganym przez prawo, - skala efektywno ści ekologicznej przedsi ęwzi ęcia (efekt planowany, tempo jego osi ągni ęcia), - wieloaspektowo ść efektów ekologicznych przedsi ęwzi ęcia (mo żliwo ść jednoczesnego osi ągni ęcia poprawy stanu środowiska w zakresie kilku elementów środowiska), - w odniesieniu do gospodarki odpadami istotnym kryterium była zgodno ść proponowanych zada ń z wymogami kształtowania nowoczesnej gospodarki odpadami poprzez priorytetowe traktowanie tworzenia systemów, działa ń w zakresie zbiórki i transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

6.1.3. Cele ekologiczne dla gminy Tuchomie. Kieruj ąc si ę podanymi powy żej kryteriami, wyznaczono nast ępuj ące cele dla gminy Tuchomie z zakresu ochrony środowiska: - środowisko dla zdrowia – dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, - wzmocnienie systemu zarz ądzania środowiskiem oraz podniesienie świadomości ekologicznej społecze ństwa, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii.

22

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

7. ŚRODOWISKO DLA ZDROWIA – DALSZA POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO

7.1. Identyfikacja środowiskowych zagro żeń zdrowia, zahamowanie ich narastania oraz minimalizacja powodowanych przez nie skutków Stan wyj ściowy Jako ść środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia. Wg raportu WHO około 25 % zgonów i chorób w skali globalnej jest wynikiem negatywnego oddziaływania środowiskowego. Zanieczyszczenie środowiska ma swój udział w rozwoju a ż 80 % chorób, po średnio wpływa te ż na ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez ograniczenie człowiekowi dost ępu do zasobów środowiskowych a co za tym idzie ograniczenie mo żliwo ści wypoczynku i wra żeń estetycznych. Dlatego te ż program ochrony środowiska powinien ujmowa ć zjawiska globalne i długofalowe, wpływaj ące zarówno na zdrowie fizyczne jak i na komfort psychiczny człowieka. Do najwi ększych problemów maj ących wpływ na stan zdrowia ludzi nale żą : - jako ść wody przeznaczonej do spo życia, - zanieczyszczenie wód gruntowych, - zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, - emisja hałasu. Główne kierunki działa ń na rzecz środowiska i zdrowia zostały okre ślone w przyj ętym przez Rad ę Ministrów Wieloletnim Programie „Środowisko a zdrowie” .

7.1.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Zahamowanie powstawania środowiskowych zagro żeń zdrowia

Kierunki działa ń: - wzmo żenie monitoringu jako ści wody do spo życia przez ludzi szczególnie w odniesieniu do zawartości w wodzie wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA), trihalometanów (THM) oraz metali ci ęż kich, - wzmocnienie nadzoru nad warunkami pracy pracowników ze szczególnym uwzgl ędnieniem nara żania na czynniki biologiczne oraz substancje chemiczne niebezpieczne, - promocja zdrowego stylu życia i unikanie zagro żeń oraz profilaktyka chorób cywilizacyjnych i ograniczenie zewn ętrznych przyczyn ich powstawania.

7.2. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych Stan wyj ściowy - wody powierzchniowe Rzeki: Wszystkie rzeki na terenie gminy Tuchomie nale żą do zlewiska Morza Bałtyckiego i obejmuj ą nast ępuj ące zlewnie: • Zlewnia Słupii (przewa żaj ąca cz ęść gminy): o rzeka Kamienica o rzeka Pole śnica o rzeka Jutrzenka • Zlewnia Wieprzy (południowo zachodnia cz ęść gminy): o rzeka Wieprza o Struga Kramarzy ńska • Zlewnia Brdy (południowa cz ęść gminy).

23

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

W zlewni Słupii głównym ciekiem jest Kamienica, b ędąca lewobrze żnym dopływem Słupii. Kamienica wypływa z jeziora Kamieniczno, płynie w wąskiej i gł ębokiej dolinie. W jej zlewni dominuj ą piaski lodowcowe oraz płaty glin zwałowych. W swym biegu rzeka przyjmuje szereg dopływów, z których najwi ększym jest Pole śnica. Wzdłu ż Pole śnicy i fragmentu Kamienicy biegnie zachodnia granica gminy. Od uj ścia Pole śnicy Kamienica płynie w wyra źnie wykształconej dolinie poło żonej w śród lasów. Zlewnia Kamienicy jest na tym odcinku uboga w sie ć rzeczn ą. Północno – wschodnia cz ęść gminy odwadniana jest przez rzek ę Jutrzenk ę, maj ącą swe źródła koło wsi Tuchomko. Rzeka ta przepływa przez jezioro Chotkowskie, le żą ce ju ż poza obszarem gminy. Jutrzenka opuszcza teren gminy przy północnych wybudowaniach T ągowia. System cieków wodnych w zlewni Słupii uzupełniony jest przez liczne rowy odwadniaj ące, zlokalizowane głównie w dolinie Kamienicy i pocz ątkowym odcinku Jutrzenki. Rzeka Wieprza, według „Podziału hydrograficznego Polski”, wypływa z jeziora Białego, le żą cego na granicy gmin Tuchomie i Lipnica. Wpada do niej Struga Kramarzy ńska, która wypływa z jez. Trzebiatowskich. Rzeka ta w górnym biegu przyjmuj ąc liczne dopływy z mokradeł poło żonych mi ędzy Masłowiczkami i Kramarzynami, tworzy p ętl ę, otaczaj ąc od południa i zachodu Kramarzyny, przepływa przez Kramarzynki i ju ż po opuszczeniu terenu gminy kieruje si ę na północny – zachód. Dział wodny I rz ędu oddziela zlewni ę Słupii i zlewni ę Wieprzy od zlewni Brdy, do której według „Podziału hydrograficznego Polski” zaliczono południowy fragment gminy. W tej cz ęś ci gminy, zaklasyfikowanej do zlewni Pr ądzony (Pr ądzona – Chocina – Brda) nie ma wyra źnie wykształconej sieci rzecznej. Poło żenie gminy Tuchomie w strefie wododziałowej powoduje, że na wielu terenach, zwłaszcza zlewni Wieprzy i Brdy sie ć hydrograficzn ą stanowi ą drobne strumienie, rowy i małe jeziorka bezodpływowe.

Monitoring rzek: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku Delegatura w Słupsku w 1998 i 2003 r. wykonał badania jako ści wód rzeki Kamienica. Nast ępne badania maj ą zosta ć wykonane w 2009 roku. W 2006 roku skontrolował stan czysto ści 12 rzek województwa pomorskiego, w 69 punktach kontrolnych. Zakres i cz ęstotliwo ść wykonywanych bada ń ustalono zgodnie z rozporz ądzeniami wykonawczymi do ustawy Prawo wodne. Zakres bada ń obejmował ł ącznie ponad 50 wska źników: - wska źniki fizyczne - wska źniki tlenowe - wska źniki biogenne - wska źniki zasolenia - metale (w tym metale ci ęż kie) - wska źniki zanieczyszcze ń przemysłowych - wska źniki biologiczne - wska źniki mikrobiologiczne. Rozporz ądzenie M Ś zakłada podział na 5 klas jako ści wód: klasa I - wody o bardzo dobrej jako ści; klasa II - wody dobrej jako ści; klasa III - wody zadowalaj ącej jako ści; klasa IV - wody niezadowalaj ącej jako ści; klasa V - wody złej jako ści.

Stan czysto ści rzeki Kamienicy był dobry i na cało ści jej kontrolowanego fragmentu spełniał normatywy II-klasowe. Jako ść wód odpowiadała I, wzgl ędnie II klasie czysto ści. Stan sanitarny wód, okre ślany w oparciu o miano Coli typu feralnego, przedstawiał si ę mniej korzystnie, 24

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 jednak nie wykraczał poza obowi ązuj ące normy. Warto ści wska źnika bakteriologicznego odpowiadały w znacznej mierze II klasie czysto ści.

Tabela 4. Stan jako ści wód rzeki Kamienicy w latach 1998 i 2003.

Przekrój pomiarowy Tuchomie 1998 rok 2003 rok Ocena wg Ocena wg Lp. Wska źnik Jedn. rozporz ądzenia rozporz ądzenia Warto ść Warto ść MŚ w sprawie MŚ w sprawie klasyfikacji wód 1 klasyfikacji wód 1 1 Tlen mg O /l 9,8 I 10,7 I rozpuszczony 2

2 BZT 5 mg O 2/l 3,3 II 3,5 II

3 ChZT Mn mg O 2/l 8,0 III 4,6 II

4 ChZT Cr mg O 2/l 20,9 II 14,9 II 5 Azot mg N/l 0,16 - 0,09 - amonowy 6 Azot mg N/l 0,009 I 0,009 I azotynowy 7 Azot mg N/l 0,41 I 0,27 I azotanowy 8 Azot ogólny mg N/l 1,62 I 1,37 I

9 Fosforany mg PO4/l 0,20 I 0,12 I 10 Fosfor ogólny mg P/l 0,12 I 0,082 I 11 Cynk mg Zn/l 0,028 I 0,036 I 12 Kadm mg Cd/l 0,0001 I 0,0004 I 13 Mied ź mg Cu/l 0,006 I 0,002 I 14 Ołów mg Pb/l 0,004 I 0,009 I 15 Fenole lotne mg/l 0,005 II 0,004 II 16 Miano Coli typu ml/bakt. 0.025 II 0,15 II feralnego 17 Chlorofil „a” µm/l 6,7 I 4,2 I 18 Saprobowo ść - 1,88 II 1,78 II sestonu

1 - rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32 poz. 1730 z dnia 11 lutego 2004 r.)

Monitoring wykonany w 2006 roku dotyczył równie ż rzeki Wieprzy – 1 punkt pomiarowy (pomiar dokonywany był jednak że w miejscowo ści Czernica, znajduj ącej si ę na terenie s ąsiedniej gminy – interesuj ący ze wzgl ędu na poło żenie punktu pomiarowego w najbli ższej odległo ści od granic gminy Tuchomie). Punkt pomiarowy w Czarnicy (nr 1 na mapie Wieprzy) pozostaje jedynym mierzalnym punktem odniesienia do poziomu jako ści wód w gminie Tuchomie. Rzeka Wieprza była zadowalaj ącej jako ści, co w ogólnym rozumieniu rozci ąga si ę równie ż na jako ść dorzeczy tych rzek znajduj ących si ę na terenie gminy Tuchomie, których wnioskowana jako ść nie powinna by ć gorsza ni ż samych rzek. Wody charakteryzowały si ę wysokim natlenieniem i niskim poziomem st ęż eń wi ększo ści metali i substancji biogennych.

25

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Rys. 2. Zlewnia Wieprzy, punkty pomiarowe, źródła zanieczyszcze ń.

Zwi ązek Miast i Gmin Dorzecza Rzeki Słupii i Łupawy, do którego nale ży Gmina Tuchomie opracował „Kompleksowy program porz ądkowania gospodarki wodno ściekowej dla gmin poło żonych w zlewni Słupii i Łupawy”. Zadania realizowane s ą we współudziale z innymi gminami środkowego dorzecza. Zespół Szkół w Tuchomiu, pocz ąwszy od 2003 roku, prowadzi badania dot. jako ści wód rzeki Kamienica, potwierdzaj ąc coraz lepsz ą jako ść wód ww. rzeki, przyczyniaj ąc si ę do zaklasyfikowania jej do kategorii wód najwy ższej jako ści.

Wody wra żliwe na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych. Wody badanych w 2006 rzek nie s ą zanieczyszczone ani zagro żone zanieczyszczeniem azotanami pochodz ącymi ze źródeł rolniczych na terenie całego województwa pomorskiego. Spo śród wska źników stosowanych do oceny stopnia eutrofizacji płyn ących śródl ądowych wód powierzchniowych, przekroczenia warto ści granicznych, powy żej których nast ępuje eutrofizacja, obserwowano najcz ęś ciej dla średnich rocznych warto ści st ęż eń chlorofilu „a” bezpo średnio

26

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 poni żej zbiorników wodnych i w wodach o niewielkim przepływie. Wysoki poziom azotanów, azotu ogólnego i fosforu ogólnego, wyst ępował na ogół poni żej zrzutów z oczyszczalni ścieków (tabela poni żej).

Tabela 5. Warto ści st ęż eń podstawowych wska źników eutrofizacji wód wg bada ń przeprowadzonych w 2006r. St ęż enie średnie roczne St ęż enie maks. Punkt Rzeka Azot og. kontrolny Fosfor og. mg N/ Azotany Chlorofil Azotany mg 3 3 3 3 3 mg P/dm dm mg NO 3/ dm "a" µµµg/ dm NO 3/ dm Wieprza Czarnica 0,1 2,12 2,88 7,2 5,4

Przydatno ść do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Rozporz ądzenia okre śla wymagania, jakim powinny podlega ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Bior ąc pod uwag ę teren całego województwa pomorskiego, nale ży powiedzie ć, że wody rzek badanych w 2006 roku nie spełniały wymaga ń, jakim powinny podlega ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Przyczyn ą był przede wszystkim zbyt wysoki, w stosunku do wymaganego, poziom azotynów i fosforu ogólnego notowany praktycznie we wszystkich punktach kontrolnych. W cz ęś ci punktów kontrolnych o braku przydatno ści wód do bytowania obu gatunków ryb lub tylko łososiowatych decydował okresowy wzrost temperatury i spadek natlenienia wody oraz nadmierna ilo ść substancji organicznych, azotu amonowego, niejonowego amoniaku i zawiesiny ogólnej.

Tabela 6. Przydatno ść do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych.

Rzeka - punkt ź

kontrolny pH Cynk Mied glowodory glowodory zki fenolowe zkifenolowe Azotyny ę ą Substancje Temperatura Temperatura Fosfor ogólny ogólny Fosfor W ropopochodne ropopochodne Azot amonowy amonowy Azot organiczne BZT5 BZT5 organiczne Zwi Zawiesina ogólna ogólna Zawiesina Tlen rozpuszczony rozpuszczony Tlen Amoniak niejonowy niejonowy Amoniak Wieprza - Czarnica warunki spełnione dla ryb łososiowatych i karpiowatych warunki spełnione tylko dla ryb karpiowatych warunki nie s ą spełnione dla obu gatunków ryb

Tabela 7. Zestawienie ocen jako ści wody rzeki Wieprza w 2005 i 2006 roku

Jako ść wg Ocena wg Przydatno ść Punkt wymaga ń dla wód rozporz ądzenia M Ś wód dla Rzeka pomiarowo - ujmowanych dla w sprawie klasyfikacji bytowania kontrolny zaopatrzenia wód1 ryb3 ludno ści2 Nr p.p.k. na mapie

27

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Wska źniki Wska źniki decyduj ące decyduj ące Nazwa 2006 2005 2006 o jako ści o jako ści wody wody Kilometr sanitarna ogólna

A3 – ChZT-Cr, Wieprza Czarnica 105,8 1 IV III A3 indeks LBCfek fenolowy nieprzydatne nieprzydatne

1 - rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32 poz. 1730 z dnia 11 lutego 2004 r.)

2 - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wod ę przeznaczon ą do spo życia. (Dz. U. Nr 204 poz. 1728 z dnia 9 grudnia 2002 r.)

3 - rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 4 pa ździernika 2002 r. w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody śródl ądowe b ędące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. (Dz. U. Nr 176 poz. 1455 z dnia 23 pa ździernika 2002 r.) LBCfek – liczba bakterii grupy Coli typu fekalnego

Pomorski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku nie prowadził w opisywanych latach badania rzek płyn ących w granicach gminy Tuchomie. Bior ąc pod uwag ę brak pomiarów wykonywanych na terenie gminy Tuchomie (najbli ższy punkt pomiarowy znajduje si ę w s ąsiedniej gminie, poni żej oczyszczalni Kramarzyny) oraz ogólny stan wód w województwie mo żna z du żym prawdopodobie ństwem okre śli ć, że średni stan wód powierzchniowych w gminie Tuchomie odpowiada przynajmniej średniemu stanowi wód w województwie pomorskim (klasa III i IV). Badania i pomiary dotycz ą miejsca poni żej zrzutu ścieków oczyszczalni Kramarzyny, co w du żej mierze daje równie ż obraz jako ści odprowadzanych ścieków. W całym województwie pomorskim przewag ę stanowiły wody o zadowalaj ącej jako ści (72%). Wody rzek charakteryzuj ą si ę na ogół: - wysokim natlenieniem - niskim lub nieco podwy ższonym st ęż eniem zawiesiny ogólnej, substancji nieorganicznych i biogennych - niskim poziomem metali - nie wykrywaniem w nich wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych oraz pestycydów - poziomem fenoli lotnych świadcz ącym o ich bardzo dobrej lub dobrej jako ści - wysoki poziom substancji organicznych - zró żnicowany poziom chlorofilu - nie spełnianiem wymaga ń dla naturalnego środowiska życia ryb łososiowatych i karpiowatych

Jeziora: Na terenie gminy Tuchomie wyst ępuje 35 jezior o powierzchni powy żej 1ha. Wykaz najwi ększych jezior przedstawia tabela:

Tabela 8. Jeziora w gminie Tuchomie. Nazwa jeziora Powierzchnia [ha] Maks. gł ęboko ść [m] przepływowe 1 Gwodny 0,94 b.d. nie 2 Borowe 4,57 5,0 nie 28

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

3 Witków (Wilków) 6,10 b.d. tak 4 Długie (cz ęść W) 10,04 5,0 nie 5 Tuchomskie 3,4 2,5 tak 6 Piaszno 24,08 5,0 nie 7 Krumer 7,21 6,0 nie 8 Bagno 5,6 5,5 nie 9 Spore 5,78 2,5 nie 10 Naleton Du ży 14,18 b.d. tak 11 Naleton Mały 11,12 b.d. tak 12 Przytarnia 7,77 b.d. tak 13 Kamieniczno (cz ęś ciowo) 29,54 (całk. 132,1) 14 tak 14 Białe 9,52 b.d. nie

W 2006 roku w ramach monitoringu krajowego i regionalnego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku przebadał stan czysto ści 14 jezior województwa pomorskiego o ł ącznej powierzchni 3036 km 2, poło żonych w zlewniach rzek: Wdy, Raduni, Słupii, Wieprzy i Gwdy. Ze wzgl ędu na unikatowy charakter jezior, w szczególno ści specyfikę wody i flory, od wielu lat w województwie badane s ą jeziora lobeliowe.

Rys. 3. Stan czysto ści jezior w województwie pomorskim na podstawie bada ń wykonanych w latach 1996-2006 - ocena ogólna.

Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006r (WIO Ś Gda ńsk) Badania prowadzono zgodnie z „Wytycznymi Monitoringu Podstawowego Jezior”, a oceny jako ści wód dokonano w oparciu o zespół wska źników fizyko-chemicznych i biologicznych. Znaczenie weryfikuj ące miały te z nich, które powa żnie zagra żaj ą biocenozie jeziora i zdrowiu jego użytkowników. Badania prowadzono na wybranych stanowiskach, w warstwach wody na gł ęboko ści 1m pod powierzchni ą i 1m nad dnem. Wynikiem przeprowadzonych bada ń jest stwierdzenie: - stan sanitarny wszystkich badanych jezior odpowiadał I klasie czysto ści - przewag ę stanowiły zbiorniki o wodach odpowiadaj ących II klasie czysto ści.

29

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Jednak że na terenie gminy Tuchomie nie było badane żadne jezioro w powy ższym systemie monitoringu przeprowadzanym w roku 2006. Jedyne badania czysto ści wód dotycz ą tylko jeziora Kamieniczno, przeprowadzane w latach 1996- 2006. W tabeli przedstawiono dane dotycz ące monitoringu przeprowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku w s ąsiedztwie, na terenie gminy Lipnica.

Tabela 9. Monitoring jezior w gminie Tuchomie. L.p. Nazwa Docelowa Klasa czysto ści Kategoria Rok Zlewnia jeziora klasa ustalona na podatno ści na badania czysto ści podstawie bada ń biodegradacj ę 1 Kamieniczno I II II 2000 Słupia

Reasumuj ąc, badania jezior w gminie i jej pobli żu wykazuj ą: - przewag ę stanowi ą zbiorniki o wodach odpowiadaj ących II klasie czysto ści, - latem wody w zbiornikach były na ogół wysoko natlenione, - wody zbiorników charakteryzowały si ę na ogół nisk ą lub umiarkowanie wysok ą zawarto ści ą rozpuszczonych substancji mineralnych, materii organicznej i substancji biogennych w warstwie powierzchniowej, - wody jezior charakteryzowała najcz ęś ciej podwy ższona lub umiarkowana produkcja biologiczna, - stan sanitarny wszystkich badanych jezior odpowiadał I klasie czysto ści.

Odprowadzanie ścieków: Gospodarka ściekowa na terenie gminy Tuchomie obejmuje głównie zagospodarowanie ścieków komunalnych. Nie wyst ępuj ą trudno ści ze ściekami przemysłowymi, w których nie wyst ępuj ą przekroczenia dopuszczalnych ładunków oraz zagro żeń dla czysto ści wód w odbiornikach. Siedem miejscowo ści posiada sie ć kanalizacji sanitarnej, sie ć kanalizacji jest wyposa żona w 8 przepompowni ścieków, w których są zainstalowane 2 pompy zatapialne. W miejscowo ściach, w których znajduje si ę wybudowana sie ć kanalizacji sanitarnej obowi ązkiem jest podł ączenie si ę do niej. W skali gminy 2280 mieszka ńców jest obj ętych systemem kanalizacji. Skanalizowanie miejscowo ści (z systemem kanalizacji odprowadzaj ącym do oczyszczalni) [%]:

Tabela 10 . Skanalizowanie w gminie Tuchomie. Miejscowo ść Skanalizowanie [%] Tuchomie 85 Tągowie 85 Kramarzyny 74 Modrzejewo 69 Ciemno 59 Tuchomko 51 Trzebiatkowa 20

Na terenie gminy funkcjonuj ą obecnie 4 oczyszczalnie ścieków: Tuchomie, Kramarzyny, Modrzejewo i T ągowie.

Poni żej przedstawiono dane o istniej ących oczyszczalniach ścieków na terenie gminy Tuchomie. Wszystkie oczyszczalnie ścieków s ą oczyszczalniami mechaniczno – biologicznymi.

Tabela 11. Oczyszczalnie ścieków w gminie Tuchomie.

30

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Oczyszczalnia Tuchomie Kramarzyny Modrzejewo Tągowie rów rów poprzez Rów melioracyjny melioracyjny rzeka Kramarzy ński bądący będący Kamienica do rzeki dopływem dopływem Wieprzy rzeki rzeki Jutrzenka Odbiornik ścieków Kamienicy

Zlewnia Rzeka Słupia Rzeka Wieprza Rzeka Słupia Rzeka Słupia Przepustowo ść wg pozwolenia [m3/d] 200 60 42 30 Rzeczywiste obci ąż enie hydrauliczne [m3/d] 126 27 17 14 Obci ąż enie docelowe [%] 63 45 39 46

Funkcjonuj ące oczyszczalnie ścieków są obci ąż one średnio w ok. 48%, pozwalaj ąc na doł ączenie do nich pozostałych nieskanalizowanych obszarów, bez konieczno ści rozbudowy, czy przekroczenia parametrów ścieków oczyszczonych. Parametry poszczególnych oczyszczalni ścieków przedstawione s ą w tabelach poni żej:

Tabela 12. Parametry oczyszczalni ścieków w gminie Tuchomie. Oczyszczalnia Tuchomie

Parametry ścieków surowych Parametry ścieków oczyszczonych:

wg wg analiz jednostka wg pozwolenia analiz jednostka RLM - 1188 M 3 3 BZT5 - mgO 2/dm BZT5 40 13,7 mgO 2/dm 3 3 ChZTCR - mgO 2/dm ChZTCR 150 60 mgO 2/dm zawiesina ogólna - mg/ dm 3 zawiesina ogólna 50 29 mg/ dm 3 3 3 azot ogólny - mg/ dm azot ogólny - - mg/ dm 3 3 fosfor ogólny - mg/ dm fosfor ogólny - - mg/ dm

Oczyszczalnia Kramarzyny

Parametry ścieków surowych Parametry ścieków oczyszczonych:

wg wg analiz jednostka wg pozwolenia analiz jednostka RLM - 382 M 3 3 BZT5 445 mgO 2/dm BZT5 40 16 mgO 2/dm 3 3 ChZTCR 840 mgO 2/dm ChZTCR 150 63,3 mgO 2/dm zawiesina ogólna 207 mg/ dm 3 zawiesina ogólna 50 5,1 mg/ dm 3 3 3 azot ogólny - mg/ dm azot ogólny - - mg/ dm 3 3 fosfor ogólny - mg/ dm fosfor ogólny - - mg/ dm Oczyszczalnia Modrzejewo

Parametry ścieków surowych Parametry ścieków oczyszczonych:

wg wg analiz jednostka wg pozwolenia analiz jednostka RLM - 300 M 3 3 BZT5 - mgO 2/dm BZT5 40 8,45 mgO 2/dm

31

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

3 3 ChZTCR - mgO 2/dm ChZTCR 150 75 mgO 2/dm zawiesina ogólna - mg/ dm 3 zawiesina ogólna 50 19,6 mg/ dm 3 3 3 azot ogólny - mg/ dm azot ogólny - - mg/ dm 3 3 fosfor ogólny - mg/ dm fosfor ogólny - - mg/ dm

Oczyszczalnia T ągowie

Parametry ścieków surowych Parametry ścieków oczyszczonych:

wg wg analiz jednostka wg pozwolenia analiz jednostka RLM - 350 M 3 3 BZT5 - mgO 2/dm BZT5 40 22,6 mgO 2/dm 3 3 ChZTCR - mgO 2/dm ChZTCR 150 49,5 mgO 2/dm zawiesina ogólna - mg/ dm 3 zawiesina ogólna 50 32,8 mg/ dm 3 3 3 azot ogólny - mg/ dm azot ogólny - - mg/ dm 3 3 fosfor ogólny - mg/ dm fosfor ogólny - - mg/ dm

Stan wyj ściowy - wody podziemne Wody podziemne stanowi ą podstawowe źródło zaopatrzenia w wod ę pitn ą. Wielko ść oddziaływania zanieczyszcze ń na środowisko wodne jest bezpo średnio zwi ązana z poziomem intensywno ści u żytkowania gleb i stopniem koncentracji produkcji zwierz ęcej w poszczególnych rejonach – obszarach zlewni. Do środowiska wodnego dostaj ą si ę niespo żytkowane przez uprawy składniki nawozów mineralnych i naturalnych oraz inne substancje u żywane aktualnie w produkcji rolniczej. Powa żnym problemem s ą tak że nieskanalizowane wsie i ścieki bytowo-gospodarcze gromadzone: w szambach, odprowadzane wprost do cieków poprzez szcz ątkowe kanalizacje burzowe a tak że do szeregu obni żeń, oczek wodnych i stawów, które w efekcie ko ńcowym wpływaj ą na jako ść wód podziemnych. Monitoring jako ści wód podziemnych w sieci krajowej prowadzony jest przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny. Wyznaczane s ą równie ż sieci regionalne. W województwie pomorskim monitoring regionalny prowadzi Pa ństwowy Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku. Celem bada ń w sieci krajowej jest obserwowanie jako ści wód podziemnych poza rejonami zagro żeń. Ocen ę jako ści wód podziemnych przeprowadza Pa ństwowy Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku. Ocen ę przeprowadzono w oparciu o rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32/2004 poz.284). Rozporz ądzenie to zmieniało dotychczasowy sposób oceny jako ści wód podziemnych okre ślony w klasyfikacji jako ści zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu środowiska na podstawie oceny wska źników fizycznych i chemicznych (PIOS 1995), który zakładał podział wód na cztery klasy jako ściowe. W rozporz ądzeniu wprowadzono tak że nowy sposób prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych. Zmiany w klasyfikacji wód spowodowały, że w poni ższej ocenie nie ma odniesienia do wyników bada ń uzyskanych w latach poprzednich. Sie ć regionalna obejmuje obszary Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, obszary zagro żeń typu antropogenicznego lub geogenicznego.

Północny skraj gminy Tuchomie poło żony jest w sąsiedztwie GZWP 117 (mi ędzymorenowy zbiornik Bytów, pod ścielony dolin ą kopaln ą) o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 150.000 m3/d., o powierzchni 514 km 2. Najbli ższy monitorowany punkt zbiornika GZWP 117 (punkt 32

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 badawczy krajowej sieci monitoringu wód podziemnych) znajduje si ę w pobli żu miejscowo ści Tągowie, Tuchomko i Tuchomko Wybudowania – w miejscowo ści Niezabyszewo. Wyniki pomiarów jako ści wody zbiornika w kolejnych latach przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: rok 2003 - klasa Ib rok 2004 – klasa III (Fe, Mn – wska źnik decyduj ący o klasie jako ści) rok 2005 – klasa I Podczas przeprowadzonej oceny jako ści kierowano si ę nast ępuj ącymi zało żeniami:
warto ści st ęż eń poszczególnych wska źników jako ści wody porównane zostały z warto ściami granicznymi okre ślonymi w klasyfikacji jako ści wód podziemnych,
przy zaliczeniu wody do odpowiedniej klasy dopuszczalne jest przekroczenie warto ści granicznych trzech wska źników jako ści wody, o ile przekroczenie mie ści si ę w nast ępnej klasie jako ści,
nie dopuszcza si ę przekroczenia warto ści granicznych żadnego z nast ępuj ących wska źników jako ści wody: arsenu, amoniaku, azotanów, azotynów, fluorków, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rt ęci, cyjanków, fenoli, pestycydów, wielopier ścieniowych węglowodorów aromatycznych, olei mineralnych, substancji powierzchniowo-czynnych anionowych. Rozporz ądzenie zakładało podział na 5 klas jako ści wód: klasa I - wody o bardzo dobrej jako ści; klasa II - wody dobrej jako ści; klasa III - wody zadowalaj ącej jako ści; klasa IV - wody niezadowalaj ącej jako ści; klasa V - wody złej jako ści.

Dotychczasowe badania wykazały, że w obr ębie utworów czwartorz ędowych na terenie gminy wyst ępuje szereg poziomów wodono śnych, Poziom gruntowy wyst ępuje w piaskach i żwirach dolin rzecznych, sandrów oraz lokalnie moren czołowych. Zró żnicowanie genetyczne powoduje zmienno ść przestrzenn ą wyst ępowania tego poziomu i jego parametrów. Buduj ą go najcz ęś ciej piaski: od pylastych do średnioziarnistych, Lustro wody swobodne zalega na ró żnych gł ęboko ściach: - w dolinach rzecznych około 1 m p.p.t, - na wysoczyznach od 3 do 25 m p.p.t., - w strefach kraw ędziowych nawet do 40 m p.p.t. Poziom zasilany jest przez infiltracj ę opadów atmosferycznych, a drenowany przez cieki i jeziora. Poziom mi ędzyglinowy - górny tworz ą osady piaszczysto - żwirowe o mi ąż szo ści rz ędu 10-15 m zalegaj ące pomi ędzy glinami zwałowymi zlodowace ń bałtyckich i środkowo polskich. Na terenie gminy wyst ępuje on powszechnie, za wyj ątkiem dolin rzecznych oraz niektórych partii wysoczyzn. Cz ęsto ł ączy si ę z poziomem wód gruntowych i wówczas tworzy pierwszą warstw ę wodono śną. Jako ść wód jest średnia, co jest zwi ązane z niepełn ą izolacj ą i dopływem zanieczyszcze ń z powierzchni terenu, podobnie jak w przypadku poziomu gruntowego. Poziom mi ędzymorenowy - środkowy buduj ą piaski od drobno- do gruboziarnistych i piaski ze żwirem zalegaj ące pomi ędzy glinami. Maj ą one mi ąż szo ść najcz ęś ciej od 10 do 20 m, lokalnie w obr ębie dolin interglacjalnych, przekraczaj ą 50 m. Poziom jest do ść dobrze izolowany od powierzchni terenu, a wody s ą średniej jako ści. Poziom podglinowy, charakteryzuj ący si ę wodami najlepszej jako ści, wyst ępuje najcz ęś ciej w zagł ębieniach powierzchni podczwartorz ędowej, gdzie osi ąga mi ąż szo ść od 15 do 30 m. Buduj ą go piaski, najcz ęś ciej drobno i średnioziarniste, zalegaj ące poni żej osadów zlodowace ń południowopolskich lub pomi ędzy glinami zlodowace ń południowopolskich. Punktowo rozpoznano tak że trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne. Buduj ą je piaski, głównie drobnoziarniste o zró żnicowanej mi ąż szo ści i rozprzestrzenieniu.

33

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Rys. 4. Wycinek mapy geologicznej terenu gminy Tuchomie.

LEGENDA: Czwartorz ęd: - Holocen:

- Plejstocen:

Ludno ść na terenach wiejskich wykorzystuje wod ę z uj ęć podziemnych o średniej gł ęboko ści od 25 do 40 m, lecz tak że i z mniejszych gł ęboko ści. Wyró żnia si ę obszary o ró żnych rygorach ochronnych, obszary najwy ższej ochrony to te obszary, w których czas przenikania potencjalnego zanieczyszczenia z powierzchni wynosi mniej ni ż 25 lat. W ochronie wód podziemnych nale ży uwzgl ędnia ć ograniczenia w zagospodarowaniu powierzchni ziemi (lokalizacja ferm, rolnicze wykorzystanie ścieków i osadów, odwadnianie u żytków rolnych) zwłaszcza na obszarach zasilania wydzielonych głównych zbiorników wód podziemnych.

Zgodnie z danymi uzyskanymi w Urz ędzie Gminy na terenie gminy Tuchomie, z uj ęć komunalnych wody podziemnej korzysta 96%, a ze studni indywidualnych 8% mieszka ńców gminy. Lokalne uj ęcia wody podziemnej nie s ą obj ęte systemem monitoringu. Zaopatrzenie ludno ści w wod ę odbywa si ę poprzez lokalne sieci wodoci ągowe. Na terenie gminy jest 12 miejscowo ści, które s ą zwodoci ągowane. Wodoci ągi na terenie gminy zostały wybudowane w wi ększo ści w latach

34

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych, w zwi ązku z czym wymagaj ą modernizacji tak stacje, jak i sie ć wodoci ągowa. Najmłodszym wodoci ągiem jest wodoci ąg we wsi Tuchomie, który został wybudowany na pocz ątku lat dziewi ęć dziesi ątych. Na terenie gminy zlokalizowanych jest równie ż 11 odwiertów studni gł ębinowych, które zaopatruj ą w wod ę wszystkie wiejskie sieci wodoci ągowe znajduj ące si ę na terenie gminy. Wi ększo ść odwiertów wykonana została w latach 1970-1990, poza odwiertem rezerwowym we wsi Trzebiatkowa, który wykonano w roku 2003.

Rys. 5 . Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) w województwie pomorskim.

Zaopatrzenie w wod ę. Dost ępno ść do sieci wodoci ągowych oraz kanalizacyjnych dla mieszka ńców gminy Tuchomie przedstawiono w Tabeli 12. W latach 2003-2008 rozbudowano sie ć wodoci ągow ą z 81,1km do 103,2km oraz sie ć kanalizacyjn ą z 16,2km do 30,5km, poprawiaj ąc o 4 punkty procentowe stopie ń zwodoci ągowania oraz o 9 punktów procentowych stopie ń skanalizowania.

Tabela 13. Sieci wodoci ągowe i kanalizacyjne w gminie Tuchomie.

35

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Długo ść sieci [km] Przył ącza do budynków gowania ą Rok gowej gowe zwodoci skanalizowania ą ą ń ń [%] stopie [%] stopie wodoci rozdzielczej kanalizacyjnej wodoci wg danych UG Tuchomie z dn. 31.12.2003 81,1 16,2 793 92 48 wg danych UG Tuchomie z 03.2008 103,2 30,5 899 96 57

Tabela 14. Instytucje/firmy odpowiedzialne za dostaw ę wody. Lp. Nazwa podmiotu Wielko ść % całk. produkcji [m 3/d] zaopatrzenia gminy 1 Usługi Wodoci ągowe Irena Redo – od 216,44 80,45 01.07.2008 r. – PPHU Dariusz Kuik Studzi ński z Tuchomia 2. Usługi Wodoci ągowe Erwin Rekowski 34,52 12,83 3. Konserwacja Wodoci ągu i sprzeda ż 18,08 6,72 wody J.H. Wirkus

7.2.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Osi ągni ęcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych

Długofalowym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie gospodarki wodnej jest osi ągni ęcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod wzgl ędem jako ściowym jak i ilo ściowym. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawa ć w stanie ukształtowanym przez przyrod ę i jednocze śnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, by ć przydatne do: - wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę do picia, - celów k ąpielowych, - bytowania ryb, spełniaj ąc tak że odpowiednie wymagania na obszarach chronionych.

Kierunki działa ń: - intensyfikacja działań kontrolnych maj ących na celu przeciwdziałanie odprowadzaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych do wód oraz przeciwdziałanie nieprawidłowo ściom w odprowadzaniu ścieków przemysłowych, w tym weryfikacja pozwole ń wodno-prawnych, - rozwój współpracy ze wszystkimi instytucjami wpływaj ącymi na jako ść wód, wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki wodami i jej ochrony przed zanieczyszczeniem, - współpraca ze środowiskami rolniczymi w zakresie wdra żania dobrych praktyk rolniczych, niezb ędnych dla skutecznej ochrony wód przed zanieczyszczeniem obszarowym, - budowa szczelnych zbiorników na gnojowic ę i/lub gnojówk ę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadz ących hodowl ę i chów zwierz ąt, - budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji zbiorczej. - wspieranie budowy indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, w miejscach gdzie jest niemo żliwa lub ekonomicznie nieuzasadniona budowa sieci kanalizacyjnej, - budowa lub modernizacja stacji uzdatniania wody i sieci wodoci ągowych,

36

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- rozwój sieci monitoringu jako ści wód powierzchniowych i podziemnych i jej dostosowanie do wymaga ń wspólnotowych, - wspieranie działa ń inwestycyjnych maj ących na celu ograniczenie i eliminacj ę ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych w ściekach do środowiska wodnego a w szczególno ści substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Cel priorytetowy

Budowa, rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków o RLM do 2 000

Do ko ńca 2015 r. Polska powinna zapewni ć 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodz ących z obszaru kraju w celu ochrony wód powierzchniowych, w tym wód morskich, przed eutrofizacj ą oraz zako ńczy ć program budowy, rozbudowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o RLM od 2 000 do 15 000.

Kierunki działa ń: - realizacja przedsi ęwzi ęć na rzecz wyposa żenia aglomeracji poni żej 2.000 RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji sanitarnej.

7.3. Zanieczyszczenie powietrza Stan wyj ściowy Powietrze jest tym komponentem środowiska, do którego emitowana jest wi ększo ść zanieczyszcze ń powstaj ących na powierzchni Ziemi, zarówno w rezultacie procesów naturalnych, jak i działalno ści człowieka. Pomimo wyra źnego spadku emisji z zakładów przemysłowych nadal niepokoj ący pozostaje wysoki poziom emisji „niskiej”. Cech ą charakterystyczn ą niskiej emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzaj ące do powietrza niewielkie ilo ści zanieczyszcze ń. Indywidualne ogrzewanie domów i małych obiektów, wtórne pylenie z podło ża i emisja pochodz ąca ze stale zwi ększaj ącego si ę ruchu kołowego, mo że stanowi ć, przy niekorzystnych warunkach pogodowych, powa żne źródło zanieczyszczenia powietrza pyłem. Du ża ilo ść emitorów wprowadzaj ących zanieczyszczenia z kominów domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni w ęglowych o niewielkiej wysoko ści oraz emisja spalin ze środków transportu powoduje, że zjawisko to jest bardzo uci ąż liwe, gdy ż zanieczyszczenia gromadz ą si ę wokół miejsca powstawania, a s ą to najcz ęś ciej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej. Problem emisji pochodz ącej z sektora bytowo-gospodarczego wynika m.in. ze stosowania w mieszkalnictwie komunalnym i indywidualnych niskosprawnych urz ądzeniach grzewczych, spalania złej jako ści paliw energetycznych (zasiarczonych, zapopielonych i niskokalorycznych węgli, miałów w ęglowych, a tak że wszelkich odpadów z gospodarstw domowych), złego stanu technicznego urz ądze ń i instalacji kotłowych oraz nieprawidłowej ich eksploatacji. Zawarte substancje w emitowanych do powietrza spalinach np. takie jak tlenki w ęgla, siarki i azotu, zwi ązki chloru, fluoru i metali ci ęż kich oraz pyły wraz z smołowymi aerozolami s ą odpowiedzialne za dziesi ątki tysi ęcy przypadków schorze ń. Wpływ źródeł niskiej emisji na organizm ludzki mo że powodowa ć choroby układu kr ąż enia wywołane niedotlenieniem, zmniejszenie odporności układu oddechowego i zwi ększon ą jego zachorowalno ść , alergie, bóle głowy, bezsenno ść , ryzyko nowotworów. Na otoczenie wpływa natomiast poprzez wtórne zanieczyszczenie gleby, niszczenie ro ślinno ści, zwi ększenie ilo ści truj ących substancji w warzywach i owocach, niszczenie warstw zewn ętrznych budynków. Niska emisja jest szczególnie uciąż liwa w tzw. sezonie grzewczym. Wtedy to z tysi ęcy palenisk domowych do atmosfery dostaj ą si ę tony zanieczyszcze ń.

37

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Wielkim zagro żeniem dla środowiska a w szczególno ści dla zdrowia i życia człowieka jest spalanie odpadów w niespecjalistycznych urz ądzeniach m.in. w domowych paleniskach. W zwi ązku z nieprawidłowym spalaniem nast ępuje emisja bardzo szkodliwych i rakotwórczych substancji takich jak np. dioksyny i furany. Prawodawca maj ąc świadomo ść o zagro żeniu powodowanym tym czynem w ustawach dotycz ących ochrony środowiska zakazał termiczne przekształcanie odpadów poprzez spalanie i współspalanie poza spalarniami odpadów lub współspalarniami odpadów okre ślaj ąc odpowiedzialno ść karn ą za nieprzestrzeganie tej czynno ści m.in. kar ę grzywny, aresztu albo ograniczenia wolno ści. Społecze ństwo winno by ć wyczulone na ten problem i w sytuacji prowadzenia takiej czynno ści bez wymaganych zezwole ń nale ży zawiadomi ć policj ę.

Rys. 6. Emisja do powietrza w województwie pomorskim.

Gmina Tuchomie jest gmin ą o charakterze wiejskim, tak jak miejscowo ść w której prowadzony był monitoring. W zwi ązku z tym mo żna przyj ąć , że wyniki przedstawione powy żej odzwierciedlaj ą stan powietrza atmosferycznego w całej gminie. Oprócz ww. emisji równie ż emisja zwi ązana z ruchem samochodów ma obecnie znacz ący wpływ na stan jako ści powietrza, w gminie Tuchomie szczególnie wzdłu ż głównego traktu komunikacyjnego – drogi nr 20, ze wzgl ędów takich np. jak brak płynno ści ruchu drogowego, czy zły stan nawierzchni jezdni. Zanieczyszczenia pochodz ące z ci ągów komunikacyjnych s ą trudne do wyeliminowania, zwłaszcza wobec ci ągłej rozbudowy szlaków komunikacyjnych i rozwoju transportu samochodowego. Obecnie najpowa żniejszym zagro żeniem dla środowiska s ą drobni wytwórcy energii cieplnej w sektorze komunalnym. W paleniskach domowych znaczącym surowcem energetycznym jest drewno, które zastępuje paliwo w ęglowe. W ęgiel spalany ze zbyt mał ą sprawno ści ą jest najwi ększym zagro żeniem dla powietrza atmosferycznego, za ś niskie kominy s ą znacz ącymi

38

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

źródłami zanieczyszczenia powietrza okre ślanego „nisk ą emisj ą”. Dla poprawy sytuacji nale ży dąż yć do eliminacji starych, nieefektywnych kotłów oraz pieców i zast ąpienie ich nowoczesnymi urz ądzeniami grzewczymi na paliwa ekologiczne. Gmina Tuchomie poczyniła ju ż pierwsze kroki, zast ępuj ąc kotłownie tradycyjne kotłowniami opalanymi olejem w Gminnym O środku Zdrowia i w budynku Urz ędu Gminy. Drugim istotnym czynnikiem ujemnego wpływu na jako ść powietrza atmosferycznego s ą procesy niekontrolowanego spalania odpadów, a w szczególno ści coraz powszechniej wyst ępuj ące zjawisko spalania śmieci z indywidualnych gospodarstw domowych w piecach w ęglowych, czy po prostu w stosach przed domem. Ustawa z dnia 27.04.2001r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.Nr. 62, poz627 z pó źn. zm) ści śle okre śla unormowania pod wzgl ędem uzyskania pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Pozwolenia wydaje starosta z wyj ątkiem przedsi ęwzi ęć zaliczanych do mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, dla których organem kompetentnym jest wojewoda. W przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne wła ściwym organem jest wójt.

Na terenie gminy Tuchomie monitoring powietrza prowadzony jest przez Pomorski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku. Pomiary dwutlenku azotu wykonywane były metod ą pasywn ą w punkcie pomiarowym – Tuchomie.

Tabela 15. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu : St ęż enie St ęż enie maksymalne µg/m3 Pokrycie Klasa Strefa/powiat Pomiar Stacja średnie µg/m3 1 24 M czas. a 1 bytowski pasywny Tuchomie 7,9 - - 15 100 A -

Na potrzeby oceny bie żą cej (rocznej) wykonano klasyfikacj ę stref w oparciu o nast ępuj ące zało żenia: - klasa A - poziom st ęż eń nie przekracza poziomu dopuszczalnego lub nie przekracza poziomu docelowego lub nie przekracza poziomu celu długoterminowego; nie jest wymagane prowadzenie działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza, - klasa B - poziom st ęż eń mie ści si ę pomi ędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powi ększonym o margines tolerancji; niezb ędne jest opracowanie programu ochrony powietrza, - klasa C - poziom st ęż eń przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub przekracza poziom docelowy lub przekracza poziom celu długoterminowego; niezb ędne jest opracowanie programu ochrony powietrza oraz wymaga okre ślenia celów długoterminowych w wojewódzkim programie ochrony środowiska.

Zgodnie z obowi ązującymi zasadami oraz dopuszczalnymi warto ściami poziomów substancji w powietrzu gmina Tuchomie (wchodz ąca w skład strefy bytowsko - chojnickiej) zalicza si ę do klasy A zarówno pod wzgl ędem ochrony zdrowia jak i kryterium ochrony ro ślin.

Tabela 16. Klasyfikacja ze wzgl ędu na poszczególne zanieczyszczenia pod k ątem ochrony zdrowia - teren gminy Tuchomie w latach 2005 – 2006 oraz strefa bytowsko - chojnicka w 2007 roku Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń dla Rok obszaru całej strefy SO NO C H 2 2 PM10 Pb 6 6 CO As Cd Ni B(a)P 2005 A A A A A A - - - - 2006 A A A A A A - - - - 2007 A A A A A A A A A A

39

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Tabela 17. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych pod k ątem ochrony ro ślin Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych Rok zanieczyszcze ń dla obszaru całej strefy SO NO O 2 x 3 2005 A A A 2006 A A A 2007 A A -

Na podstawie powy ższych tabel mo żna stwierdzi ć, że stan powietrza atmosferycznego w Tuchomiu (i w całej gminie) jest dobry. Dla kryterium ochrony ro ślin strefa bytowsko - chojnicka zaliczona jest do strefy A . W stosunku do roku 2005 jako ść powietrza nie uległa pogorszeniu.

Tabela 18. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem parametrów kryterialnych okre ślonych dla pyłu zawieszonego PM10 pod k ątem ochrony zdrowia Symbol klasy dla obszaru Symbol klasy strefy nie dla obszarów Symbol obejmuj ącego ochrony klasy Lp. Nazwa strefy Kod strefy obszarów uzdrowiskowej dlaPM ochrony w strefie dla 10 w uzdrowiskowej PM10 strefie PM10

24h Rok 24h Rok 1 aglomeracja trójmiejska PL.22.01.a.03 C C A A C 2 miasto Słupsk PL.22.02.m.01 A A A 3 strefa bytowsko - chojnicka PL.22.03.z.03 A A A 4 strefa kartusko - ko ścierska PL.22.04.z.03 A C C 5 strefa kwidzy ńsko - tczewska PL.22.05.z.03 A C C 6 strefa l ęborsko - słupska PL.22.06.z.02 A A A A A 7 strefa malborsko - sztumska PL.22.07.z.03 A A A 8 strefa pucko - wejherowska PL.22.08.z.02 A A A

Szczegółowe dane odno śnie rocznej oceny jako ści powietrza m.in. na terenie gminy Tuchomie znajduj ą si ę na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku (http://www.gdansk.wios.gov.pl/).

7.3.1. Cel średniookresowy do 2014

Osi ągni ęcie jako ści powietrza w zakresie dotrzymywania dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu na terenie gminy Tuchomie oraz utrzymanie jako ści powietrza na terenie gminy Tuchomie zgodnie z obowi ązuj ącymi standardami jako ści środowiska

40

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Kierunki działa ń: - wspieranie rozwi ąza ń pozwalaj ących na unikanie lub zmniejszanie wielko ści emisji z transportu – wyprowadzenie ruchu komunikacyjnego z centrum miast - budowa obwodnic, - prowadzenie remontów istniej ących dróg m.in. zmiana nawierzchni, - usprawnienie organizacji ruchu drogowego, - sukcesywna wymiana taboru komunikacji miejskiej na tabor mniej emisyjny, - zwi ększenie wykorzystania paliw alternatywnych (przykładowo biopaliwa), - sprz ątanie dróg przez ich zarz ądców w szczególno ści systematyczne sprz ątanie na mokro dróg, chodników w miastach i miejscach zag ęszczonej zabudowy ze szczególn ą staranno ści ą po sezonie zimowym, po ust ąpieniu śniegów, - realizacja przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych, - wspieranie działa ń na rzecz ograniczenia niskiej emisji ze źródeł komunalnych m.in. wymian kotłów w ęglowych na paliwo gazowe, olej opałowy, biopaliwa, - wprowadzanie scentralizowanych systemów grzewczych dla ograniczania liczby źródeł niskiej emisji, - modernizacja ciepłowni lub ł ączenie systemów ciepłowniczych w celu optymalizacji wykorzystania energii pierwotnej paliw, - spełnienie wymaga ń prawnych przez zakłady w zakresie jako ści powietrza, spełnienie standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa, - wykonywanie obowi ązkowych pomiarów w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza oraz przekazywanie odpowiednim organom w formie ustalonej prawem, - promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwi ększaj ących efektywne wykorzystanie energii i zmniejszaj ących materiałochłonno ść gospodarki, - wspieranie działa ń inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze, - prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie gospodarowania odpadami – d ąż enie do likwidacji problemu spalania odpadów poza spalarniami i współspalarniami odpadów oraz prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów w zakresie ochrony środowiska, - prowadzenie interwencji w ramach kompetencji organów i inspekcji ochrony środowiska w zwi ązku z uci ąż liwo ściami zgłaszanymi przez społecze ństwo dotycz ącymi emisji gazów i pyłów do powietrza oraz emisji uci ąż liwych zapachów, - tworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania zgodnie z wymaganiami obowi ązuj ącego prawa w zakresie ochrony środowiska, - wnikliwe prowadzenie post ępowa ń w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsi ęwzi ęć , - zwi ększenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie potrzeb i mo żliwo ści ochrony powietrza, w tym oszcz ędno ści energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwo ści spalania odpadów w gospodarstwach domowych, - szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymaga ń dotycz ących ochrony środowiska.

7.4. Gospodarka odpadami

Stan wyj ściowy W 2007 r. w gminie Tuchomie wytworzono ok. 491,3 Mg odpadów komunalnych. Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych w latach 2004-2006 utrzymywała si ę na zbli żonym poziomie, co wynikało ze znikomych zmian w liczbie ludno ści. Natomiast w 2007 r. ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych zwi ększyła si ę o ok. 1% w stosunku do 2006 r., przy

41

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 wzro ście liczby ludno ści o ok. 0,9%. Najwi ększ ą frakcj ę stanowiły odpady ulegaj ące biodegradacji - ok. 214 Mg (co stanowiło ok. 44% ogólnej ilo ści odpadów komunalnych wytworzonych w 2007 r.). Przyjmuje si ę, że wi ększo ść odpadów ulegaj ących biodegradacji wykorzystywana jest przez mieszka ńców gminy we własnym zakresie do kompostowania, spalania w paleniskach domowych oraz skarmiania zwierz ąt. Odbiór odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści z terenu gminy Tuchomie, realizuje obecnie Miejskie Przedsi ębiorstwo Komunalne Sp. z o.o., na podstawie umowy nr 43/2004 z dnia 29 listopada 2004 r. Selektywna zbiórka odpadów prowadzona na terenie gminy Tuchomie obejmuje segregacj ę papieru, szkła oraz tworzyw sztucznych. Organizacj ą selektywnej zbiórki zajmuje si ę MPK Sp. z o.o. w Bytowie. System zbiórki wspomnianych odpadów prowadzony jest na dwa sposoby: • „u źródła” – system zbiórki odpadów przez mieszka ńców w kolorowych workach, • system wielkopojemnikowy – ustawione w czterech punktach na terenie gminy (Tuchomie, Kramarzyny, T ągowie, Trzebiatkowa) kolorowe pojemniki o poj. 1100 l przewidziane do selektywnej zbiórki odpadów typu: szkło, tworzywa sztuczne i makulatura.

W szkołach na terenie gminy prowadzona jest zbiórka zu żytych baterii: • w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Tuchomie od 2005 r., • w Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Kramarzynach od 2007 r. Zebrane baterie odbierane s ą przez Organizacj ę Odzysku REBA z Warszawy. Poziom selektywnej zbiórki odpadów przeznaczonych do odzysku, w stosunku do wytworzonych odpadów komunalnych, utrzymany jest na wysokim poziomie i w ostatnich latach zmieniał si ę nast ępuj ąco: • 2004 r. – ok. 7,2%, • 2005 r. – ok. 11,5 %, • 2006 r. – ok. 15,9 %, • 2007 r. – ok. 16,4 %. Jedyn ą metod ą unieszkodliwiania odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy Tuchomie jest składowanie. Obecnie na mocy umowy zawartej dnia 31 grudnia 2004 r. pomi ędzy Gmin ą Bytów a Gmin ą Tuchomie, zmieszane odpady komunalne przyjmowane s ą na składowisko Zakładu Zagospodarowania Odpadów Komunalnych w Sier żnie. Ilo ść odpadów komunalnych zebranych z terenu gminy Tuchomie i wywiezionych na składowisko w Sier żnie w latach 2005-2007 przedstawia si ę nast ępuj ąco: • 93,93 Mg w 2005 r., • 197,48 Mg w 2006 r. • 189,56 Mg w 2007 r.

Spadek ilo ści odpadów poddanych składowaniu w 2007 r. w stosunku do 2006 r. mo żna wytłumaczy ć stale rosn ącą ilo ści ą odpadów zebranych selektywnie i przekazanych do odzysku.

Nale ży nadmieni ć, że gmina Tuchomie uchwaliła „Regulamin utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Gminy Tuchomie” (zał ącznik do uchwały nr XXIV/226/2005 Rady Gminy Tuchomie z dn. 29.12.2005r.), w którym równie ż okre ślono sposób post ępowania z odpadami.

7.4.1. Pierwszy cel średniookresowy do 2014

42

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Gospodarowanie odpadami z uwzgl ędnieniem zapobiegania powstawania odpadów, minimalizacji ich ilo ści, zapewnienia zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku i bezpiecznego dla środowiska ich unieszkodliwiania

Kierunki działa ń: - intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej minimalizacj ę powstawania odpadów i wła ściwego post ępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno- edukacyjnej w tym zakresie, - wzmocnienie kontroli podmiotów eksploatuj ących instalacje do odzyskiwania i unieszkodliwiania odpadów, - dąż enie do likwidacji problemu nielegalnego spalania odpadów, - wdra żanie efektywnych ekonomicznie i bezpiecznych ekologicznie technologii odzyskiwania i unieszkodliwiania odpadów,

Pierwszy cel priorytetowy (2008-2011)

Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy

Kierunki działa ń: - aktualizacja inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest wyst ępuj ących na terenie gminy, - sporz ądzanie programów usuwania azbestu, - sukcesywne usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy wg opracowanych harmonogramów, - pomoc mieszka ńcom gminy w realizacji kosztownej wymiany płyt cementowo-azbestowych zgodnie z przepisami prawa.

Drugi cel priorytetowy (2008-2011)

Rekultywacja zamkni ętych składowisk odpadów.

Kierunki działa ń: - kontrola przez gminy zawierania przez wła ścicieli nieruchomo ści umów na odbiór odpadów komunalnych z firmami prowadz ącymi działalno ść w tym zakresie, - wzmocnienie kontroli podmiotów odbieraj ących odpady od wytwórców, - likwidacja „nielegalnych wysypisk” i ich rekultywacja.

7.4.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 r.

Zmniejszenie ilo ści wszystkich odpadów kierowanych na składowiska odpadów, w tym w szczególno ści doprowadzenie do sytuacji, że w 2013 r. nie b ędzie składowanych odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji wi ęcej ni ż 50% masy tych odpadów wytworzonych w 1995r.

Kierunki działa ń - sukcesywne zwi ększanie stawek opłat za składowanie odpadów, w szczególno ści zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów ulegaj ących biodegradacji oraz odpadów, które mo żna podda ć procesom odzysku, w tym recyklingu, a tak że wyeliminowanie praktyk rekultywacji składowisk tego typu odpadami,

43

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowanymi systemami zbierania odpadów oraz zapewnienie przepływu strumieni odpadów zgodnie z uchwalonymi planami gospodarki odpadami, - wypracowanie i monitorowanie rzeczywistych wska źników nagromadzenia i morfologii odpadów celem zdiagnozowania potrzeb w zakresie gospodarowania odpadami, - wspieranie działa ń podejmowanych przez instytucje publiczne i podmioty prywatne, które przyczyni ą si ę do ograniczenia ilo ści wytwarzanych odpadów, zwi ększenia ilo ści odpadów poddawanych odzyskowi, w tym recyklingowi, zmniejszenia ilo ści odpadów kierowanych na składowiska.

7.5. Oddziaływanie hałasu Stan wyj ściowy Ogólne zasady ochrony środowiska przed hałasem zostały okre ślone w ustawie z dn. 27.04.2001 roku Prawo ochrony środowiska. Według definicji podanej w ustawie hałas to d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16Hz do 16000Hz. Obowi ązuj ące w 2006 poziomy hałasu w środowisku zostały zawarte w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dn. 29.07.2004r. (Dz.U. 2004 nr 178 poz. 1841). Hałas jest zagro żeniem fizycznym, równie niebezpiecznym jak zagro żenie chemiczne w powietrzu, wodzie i glebie. Najbardziej powszechnymi, a jednocze śnie najbardziej uci ąż liwymi jego źródłami są trasy drogowe, kolejowe i lotnicze, a tak że zakłady przemysłowe, miejsca rozrywki oraz hałasy wewn ątrz mieszkaniowe i s ąsiedzkie. Przez teren gminy Tuchomie przebiega droga krajowa nr 20, biegn ąca przez Tuchomie i Kramarzyny. Pozostałe drogi na terenie gminy posiadaj ą charakter lokalny, charakteryzuj ąc si ę mniejszym nat ęż eniem ruchu. Z jednej strony oczywistym jest, że harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decyduj ącym o rozwoju gospodarczym danego obszaru, z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest zwi ązany z modernizacj ą i rozwojem stanu technicznego dróg. W ostatnich latach, statystycznie bior ąc, liczba pojazdów samochodowych zwi ększała si ę w kraju o około 10% rocznie. W swoich skutkach powoduje to systematyczny wzrost poziomu zagro żenia hałasem drogowym. Na poziom hałasu drogowego w pobli żu zabudowy mieszkalnej maj ą wpływ przede wszystkim: - nat ęż enie ruchu komunikacyjnego, - udział transportu ci ęż kiego w strumieniu ruchu, - odległo ść zabudowy mieszkalnej od drogi, - pr ędko ść ruchu pojazdów (ze wzrostem pr ędko ści hałas ro śnie), - typ i stan techniczny pojazdów, - nachylenie drogi, - stan nawierzchni oraz płynno ść ruchu.

Klimat akustyczny na terenie gminy kształtuje w znacznej mierze ruch komunikacyjny. Pomorski Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Gda ńsku prowadzi kontrolne badania hałasu komunikacyjnego. Dotyczy to równie ż najwa żniejszego traktu drogowego w gminie, drogi krajowej nr 20, uwzgl ędnionej na mapie dobowego nat ęż enia.

Rys. 7 . Dobowe nat ęż enie ruchu w województwie pomorskim.

44

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Źródło: www.uw.gda.pl/wydziały/ Wydział Zarz ądzania Kryzysowego/Wojewódzki Plan Zabezpieczenia Medycznych Działa ń Ratowniczych 2008. Opracowanie mapy - Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego.

Realizuj ąc zadania monitoringu w zakresie ochrony przed hałasem Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Gda ńsku w roku 2006r wykonał badania hałasu komunikacyjnego w wyznaczonych punktach na terenie województwa pomorskiego (Tczew, Pruszcz Gda ński, Słupsk). Teren gminy Tuchomie nie zakwalifikowano do przeprowadzenia pomiarów, przez teren gminy przebiega jedna droga krajowa nr 20 o umiarkowanym nat ęż eniu ruchu, wobec czego na terenie gminy nie były prowadzone takie pomiary. Z wymienion ą drog ą krajow ą nr 20 zwi ązane s ą najwi ększe na terenie gminy uci ąż liwo ści zwi ązane z hałasem komunikacyjnym, wyst ępuj ące głównie w najbli ższym otoczeniu drogi. Brak jest równie ż informacji o oddziaływaniu hałasu przemysłowego. Obecnie na terenie gminy nie obowi ązuje żadne pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska wydane przez Starost ę Bytowskiego na podstawie obowi ązuj ącego prawa (art. 230 ust. 1 ustawy z dn. 27.04.2001r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr. 62, poz. 627 z pó źn. zm.)).

7.5.1. Cel średniookresowy do 2014

Ochrona mieszka ńców gminy Tuchomie przed hałasem zagra żaj ącym zdrowiu lub jako ści życia

Kierunki działa ń - tworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania zgodnie z wymogami obowi ązuj ących przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska, - wyprowadzanie ruchu komunikacyjnego poza teren zabudowy, - promowanie i wspieranie zbiorowego transportu np. poprzez dopłaty do biletów miesi ęcznych na środki komunikacji miejskiej, - wspieranie budowy ście żek rowerowych,

45

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- tworzenie bazy danych na podstawie wyników uzyskanych: z prowadzonego monitoringu przez Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gda ńsku, od zarz ądców dróg publicznych z pomiarów emisji oraz zgłosze ń w zwi ązku z wyst ępuj ącą uci ąż liwo ści ą emisji hałasu. - ustalanie i egzekwowanie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku przez wła ściwe organy i inspekcje ochrony środowiska, - wprowadzanie stref wolnych od ruchu samochodowego, - zmniejszanie szybko ści ruchu, - modernizacja nawierzchni dróg, - usprawnianie organizacji ruchu drogowego, - budowa ekranów akustycznych, - prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie przestrzegania obowi ązuj ących w tym zakresie przepisów prawnych, - przestrzeganie zasad strefowania w planowaniu przestrzennym m.in. lokalizowania w sąsiedztwie przedsi ęwzi ęć o zbli żonej uci ąż liwo ści hałasu, - wnikliwe prowadzenie post ępowa ń w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsi ęwzi ęć , - szkolenia dla podmiotów gospodarczych w zakresie wymaga ń dotycz ących ochrony środowiska, - wykonywanie pomiarów emisji hałasu przez okre ślonych prawem zarz ądców dróg i podmioty gospodarcze oraz przekazywanie wyników pomiarów uprawnionym organom ochrony środowiska w formie ustalonej prawem.

7.6. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Stan wyj ściowy: Ustawa Prawo ochrony środowiska okre śla zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi, które ustawa definiuje jako pola elektryczne o cz ęstotliwo ściach od 0 Hz do 300 GHz. Ochrona ta polega na utrzymaniu poziomów pól poni żej poziomów dopuszczalnych oraz zmniejszaniu pól elektromagnetycznych do co najmniej dopuszczalnych warto ści. Do oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku zobowi ązany jest Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Gda ńsku, który ma prowadzi ć badania w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. Pomorski WIO Ś rozpocz ął pomiary wielko ści pól elektromagnetycznych w 2005 roku, jest równie ż zobowi ązany do prowadzenia rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych na terenach mieszkalnych lub przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą. Jeżeli z post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej albo z przegl ądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dost ępnych rozwi ąza ń technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mog ą by ć zachowane standardy jako ści środowiska to mi ędzy innymi dla instalacji urz ądze ń radiokomunikacyjnych oraz linii elektroenergetycznych tworzy si ę obszar ograniczonego u żytkowania. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie maj ą źródła promieniowania elektromagnetycznego emituj ącego fale o cz ęstotliwo ści 0,1 – 300MHz i mikrofale w zakresie 300 – 300 000MHz. Najpowszechniej wyst ępuj ącymi instalacjami b ędącymi źródłami pól elektromagnetycznych które maj ą istotny wpływ na ogólny poziom pól w środowisku s ą: - linie elektroenergetyczne - instalacje radiokomunikacyjne (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiowe i telewizyjne).

46

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Przeprowadzone w 2005 roku pomiary wielko ści pól wokół najwi ększych masztów nadawczych w województwie nie wykazały przekrocze ń. W 2006 roku przeprowadzono pomiary m.in. wokół wytypowanych masztów telefonii komórkowych. Wybór stacji GSM do pomiarów zale żał od ich poło żenia w pobli żu zabudowy mieszkaniowej b ądź stanowił odpowied ź na skargi mieszka ńców na usytuowanie anten. Podsumowuj ąc wyniki pomiarów, w żadnym punkcie pomiarowym nie stwierdzono przekrocze ń dopuszczalnych poziomów warto ści pól elektromagnetycznych. Przez teren gminy Tuchomie przebiegaj ą linie wysokiego napi ęcia 110kV i jedna linia 220kV. Nie wyst ępuj ą stacje nadawcze radiowe i telewizyjne. Przez teren gminy przebiegaj ą równie ż trasy dwóch radiolinii oraz zlokalizowane s ą dwa maszty stacji przeka źnikowych telefonii komórkowej (w Tuchomiu i w Kramarzynach). W zwi ązku z przebiegaj ącymi trasami radiolinii wyst ępuj ą obszary ograniczonego u żytkowania, okre ślaj ące maksymaln ą wysoko ść zabudowy w pasie przebiegu linii.

7.6.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Ochrona mieszka ńców gminy Tuchomie przed szkodliwym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych

Kierunki działa ń: - prowadzenie kontroli przez organy i inspekcje ochrony środowiska w zakresie przestrzegania obowi ązuj ących pomiarów prawem dotycz ącym ochrony środowiska, cos nie tak - prowadzenie polityki przestrzennej pozwalaj ącej na ochron ę ludzi przed szkodliwymi polami elektromagnetycznymi, prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bezpiecze ństwa, higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego i przepisów sanitarnych w celu ochrony przed polami elektromagnetycznymi, - monitorowanie i ocena poziomu pól elektromagnetycznych emitowanych na terenach zurbanizowanych i w miejscach przebywania ludzi, - tworzenie obszarów ograniczonego u żytkowania zgodnie z wymaganiami przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska, - skutecznie uniemo żliwia ć dost ęp do strefy o podwy ższonym poziomie emisji pól elektromagnetycznych oraz informowa ć o jej szkodliwo ści, - modernizowanie sieci przebiegaj ących w obszarach zurbanizowanych, - wnikliwe prowadzenie post ępowa ń w sprawie oceny oddziaływania planowanych przedsi ęwzi ęć , - wykonywanie pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku zgodnie z wymogami przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska.

7.7. Powa żne awarie Stan wyj ściowy Istotnym źródłem zagro żenia s ą wypadki i awarie w transporcie drogowym materiałów niebezpiecznych. Główne trasy transportu materiałów niebezpiecznych w województwie pomorskim nie przebiegaj ą przez gmin ę Tuchomie, nie stwarzaj ąc w ten sposób potencjalnego zagro żenia. Najbardziej zagro żona jest bezpo średnia okolica przebiegaj ącej przez gmin ę drogi krajowej nr 20, cho ć nie jest to główny trakt przewozu materiałów niebezpiecznych w województwie. Z tego powodu prawdopodobie ństwo powa żnej awarii zwi ązanej z ruchem drogowym jest znikome.

47

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Nadzwyczajne zagro żenia środowiska mog ą wyst ąpi ć w przypadku awarii drogowych (samochodowych). Metodyka post ępowania w przypadku wyst ąpienia awarii okre ślona została w tytule IV dział I ustawy Prawo ochrony środowiska.

Przez teren gminy nie przebiegaj ą ruroci ągi przesyłowe produktów naftowych oraz innych substancji stwarzaj ących zagro żenie dla środowiska.

Rys. 8 . Główne kierunki transportu materiałów niebezpiecznych.

W okolicach Tuchomia istnieje wył ączony z eksploatacji mogilnik, w którym w latach 70-tych zagrzebano pestycydy w ilo ści ok. 2000kg oraz opakowania po pestycydach. Mogilnik zlokalizowany jest na działce 89/20, której wła ścicielem jest Agencja Nieruchomo ści Rolnych, wykonany jest w postaci 20 zbiorników z kr ęgów betonowych, izolowanych lepikiem. W rejonie mogilnika nie były prowadzone badania wód i gleby, za wyj ątkiem bada ń jako ści wód jeziora Piaszno, w którym nie stwierdzono obecno ści pestycydów. Po kontroli mogilnika w 1993r. przez WIO Ś w Słupsku zabezpieczono go i postawiono tablice ostrzegawcze. Według Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego na lata 2003-2006 z pocz ątkiem 2003r planowano rozpocz ęcie inwestycji likwidacji mogilników na terenie województwa. Pomimo tego, mogilnik w Tuchomiu nie został jeszcze zlikwidowany i jest w dalszym ci ągu du żym zagro żeniem dla środowiska. Opó źnienie spowodowane zostało brakiem środków w WFO ŚiGW, który finansuje likwidacje. W zakresie zagro żenia powa żnymi awariami przemysłowymi na terenie gminy Tuchomie nie identyfikuje si ę zakładów przemysłowych stwarzaj ących zagro żenie powa żnymi awariami przemysłowymi. Najbli ższe tego rodzaju punkty (3 punkty) znajduj ą si ę w s ąsiedniej gminie, w Bytowie (Rys.9.) Zadania koordynacji m.in. prac zwi ązanych z powa żnymi awariami i ewentualnie powstałymi zagro żeniami reguluj ą stosowne procedury na szczeblu powiatowym, w powi ązaniu z działaniem słu żb ratowniczych (stra żą po żarn ą, policj ą, pogotowiem ratunkowym, pogotowiem

48

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014 energetycznym, pogotowiem gazowym, pogotowiem wodoci ągowo-kanalizacyjnym). Powinny by ć one zawarte w Powiatowym Planie Reagowania Kryzysowego.

Rys. 9 . Punktowe źródła potencjalnych powa żnych awarii.

7.7.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Zmniejszanie ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej przez nadzór nad wszystkimi instalacjami b ędącymi potencjalnymi źródłami takiej awarii

Kierunki działa ń: - prowadzenie akcji informacyjno – edukacyjnej dla ogółu społecze ństwa dotycz ącej zasad post ępowania w razie wyst ąpienia powa żnej awarii, w celu ukształtowania wła ściwych postaw i zachowa ń, - promowanie systemu ubezpiecze ń ekologicznych dla obiektów i działa ń, które w sytuacji awaryjnej b ędą wymaga ć sfinansowania działa ń ratowniczych i naprawczych, - uaktualnianie listy obiektów mog ących by ć przyczyn ą powa żnej awarii (zakłady o zwi ększonym i du żym stopniu ryzyka) oraz wyegzekwowanie od nich sporz ądzenia: raportów bezpiecze ństwa, zakładowych planów zarz ądzania ryzykiem oraz planów operacyjno-ratowniczych, prewencyjnych programów zapobiegania awariom, - monitoring potencjalnych sprawców powa żnych awarii pod k ątem spełniania przez nich wymogów bezpiecze ństwa i prewencji, - opracowanie programu zapobiegania powa żnym awariom, - opracowanie planu operacyjno – ratowniczego na wypadek zaistnienia powa żnej awarii,

49

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

- utrzymywania w gotowo ści słu żb ratowniczych na wypadek zaistnienia powa żnej awarii.

50

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

8. WZMOCNIENIE SYSTEMU ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ORAZ PODNIESIENIE ŚWIADOMO ŚCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZE ŃSTWA

8.1. Zarz ądzanie środowiskowe Stan wyj ściowy Systemy zarz ądzania środowiskowego (SZ Ś) zapewniaj ą wł ączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie zagadnie ń do kompetencji jej zarz ądu. Systemy te s ą dobrowolnym zobowi ązaniem si ę organizacji w postaci przedsi ębiorstwa, placówki sektora finansów, szkolnictwa, zdrowia, jednostki administracji publicznej i innej do podejmowania działa ń maj ących na celu zmniejszanie oddziaływa ń na środowisko, zwi ązanych z prowadzon ą działalno ści ą. Posiadanie przez dan ą firm ę prawidłowo funkcjonuj ącego SZ Ś gwarantuje, i ż firma ta działa zgodnie ze wszystkimi przepisami ochrony środowiska. W ostatnim pi ęcioleciu nast ąpił dynamiczny rozwój systemów zarz ądzania środowiskowego. Blisko 1 100 organizacji w Polsce posiada certyfikowane systemy zgodnie z norm ą PN - EN ISO 14001. Od 2002 r. prowadzone były intensywne przygotowania do stworzenia mo żliwo ści rejestracji polskich organizacji w systemie EMAS. Pierwsz ą krajow ą organizacj ę w tym systemie zarejestrowano we wrze śniu 2005 r. Na terenie gminy Tuchomie nie zarejestrowano zakładów posiadaj ących certyfikowany system zarz ądzania środowiskowego wg normy PN-EN ISO 14001. Informacja dla społecze ństwa Województwa Pomorskiego o zrównowa żonym rozwoju i stanie środowiska w powiecie bytowskim i gminie Tuchomie zawarte s ą w portalu prowadzonym przez Centrum Informacji i Edukacji Ekologicznej Województwa Pomorskiego przy współpracy 20 powiatów (www.infoeko.pomorskie.pl ).

8.1.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Upowszechnianie i wspieranie wdra żania systemów zarz ądzania środowiskowego

Kierunki działa ń: - wdro żenie systemu informowania społecze ństwa o stanie środowiska, udziału społecze ństwa w post ępowaniu w sprawie ochrony środowiska, - współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, - prowadzenie w formie elektronicznej publicznie dost ępnych wykazów danych o dokumentach zawieraj ących informacje o środowisku i jego ochronie oraz ich udost ępniania w Biuletynie Informacji Publicznej, - zach ęcanie organizacji do wzi ęcia udziału w programach szkoleniowo-informacyjnych dotycz ących EMAS.

51

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

8.2. Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku Stan wyj ściowy W marcu 2007 roku Sejm uchwalił ustaw ę o zapobieganiu i naprawie szkód w środowisku, która okre śla zasady odpowiedzialno ści za zanieczyszczenia. Ustawa dostosowuje polskie prawo do dyrektywy unijnej z 2004 roku.

Zasada zakładaj ąca, że zanieczyszczaj ący środowisko płaci, jest stosowana w Polsce ju ż od lat. System opłat i kar za zanieczyszczenia i szkody w środowisku był wprowadzony w latach 80. Działał skutecznie, ale nie był rozwi ązaniem kompatybilnym z jednolit ą polityk ą w tym zakresie w Unii. Ustawa okre śla zasady odpowiedzialno ści za napraw ę szkód w środowisku. Z powodu nie wywi ązywania si ę sprawców z tego obowi ązku, instytucje publiczne ponosz ą straty w wysoko ści od 25 do 125 mln zł rocznie. Nowe prawo przewiduje, że osoby poszkodowane lub inne zainteresowane strony (np. organizacje ekologiczne) b ędą mogły zgłasza ć zaistniałe szkody do organów ochrony środowiska. W przypadku, gdy nie b ędzie mo żna rozpozna ć sprawcy lub nie będzie mo żna wobec niego rozpocz ąć egzekucji, napraw ą szkody zajmie si ę wojewoda. Na nim ci ąż y równie ż obowi ązek podj ęcia działa ń w przypadkach wyst ąpienia zagro żenia życia lub zdrowia ludzi albo pojawienia si ę nieodwracalnych szkód w środowisku. Je śli zagro żenie zostanie wywołane przez organizmy genetycznie zmodyfikowane, organem odpowiedzialnym b ędzie minister środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska rozró żnia dwa rodzaje odpowiedzialno ści zwi ązanej z wyst ępowaniem szkody w środowisku: - odpowiedzialno ść administracyjna zwi ązana z egzekwowaniem administracyjnych obowi ązków ci ążą cych na podmiotach korzystaj ących ze środowiska, - odpowiedzialno ść cywilnoprawna pozostaj ąca w gestii s ądów powszechnych. Chocia ż polskie podej ście do kwestii odpowiedzialno ści sprawcy za szkody w środowisku jest szersze od wspólnotowego, to w najbli ższych latach polityk ę w tym zakresie kształtowa ć b ędą przepisy UE zawarte w Dyrektywie 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialno ści za zapobieganie i napraw ę szkód w środowisku.

Do zada ń Głównego Inspektora Ochrony Środowiska nale żeć b ędzie prowadzenie rejestru zagro żeń i szkód w środowisku.

8.3. Edukacja ekologiczna społecze ństwa Stan wyj ściowy Rola edukacji ekologicznej w procesie realizacji polityki środowiskowej, a wi ęc i obowi ązków ekologicznych, jest szczególnie istotna. Problem niedostatecznej świadomo ści w zakresie ochrony środowiska jest widoczny nie tylko z punktu widzenia stosowanych przez przedsi ębiorców technologii (a raczej ich niestosowania, braku polityki segregacji odpadów, mała ilo ść składowisk odpadów spełniaj ących wymagania z zakresu ochrony środowiska itp.), jak i wyrobienia w społecze ństwie, szacunku do otaczaj ącej przyrody. Nie chodzi równie ż tylko o edukacj ę w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli proces nauczania, świadczony w ramach systemu o światy, ale o kształtowanie świadomo ści ekologicznej w ka żdej dziedzinie życia, maj ącej jakikolwiek zwi ązek z ochron ą środowiska. Na terenie gminy Tuchomie prowadzone były nast ępuj ące działania: - w szkołach organizowano konkursy i prelekcje o tematyce ekologicznej obejmuj ące najbardziej istotne aspekty ochrony środowiska, - gmina jest członkiem Zwi ązku Dorzecza Słupii, organizacji zrzeszaj ącej gminy z dorzecza rzeki Słupii, w którego statucie jest przewidziany szeroki zakres działa ń proekologicznych.

52

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

8.3.1. Pierwszy cel średniookresowy do 2014 r.

Kształtowanie nawyków kultury ekologicznej mieszka ńców gminy Tuchomie

Kierunki działa ń: - kontynuacja realizacji programu edukacji ekologicznej, - wspieranie merytoryczne i finansowe aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzie ży np. organizowanie konkursów i sesji popularno-naukowych zwi ązanych z tematyk ą środowiskow ą czy te ż wł ączanie si ę w akcj ę „Sprz ątanie świata”, - wsparcie finansowe projektów z zakresu edukacji ekologicznej o zasi ęgu gminnym.

8.3.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 r.

Zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie

Kierunki działa ń: - współdziałanie władz gminnych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony, - udział władz gminy w szkoleniach z zakresu publicznego dost ępu do informacji o środowisku.

53

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

9. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

9.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Stan wyj ściowy - lasy Powierzchnia u żytków le śnych na terenie gminy Tuchomie wynosi 2681 ha. w tym pa ństwowe (w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych) 79%, prywatne (21%). Wska źnik lesisto ści dla gminy Tuchomie wynosi 25,14% powierzchni gminy i jest najni ższy w powiecie bytowskim ( średnia 51,7%). Lasy ł ęgowe stanowi ą w gminie Tuchomie dosy ć rzadki składnik szaty ro ślinnej. Wyst ępuj ą one z reguły w dolinach cieków wodnych, ale tez na brzegach jezior – nad jeziorem Chotkowskim, w niecce jeziora Tuchomskiego oraz nad rzek ą Kamienic ą. Drzewostan ł ęgów stanowi głównie olsza czarna z niewielk ą domieszk ą jesionu. Zbiorowiska lasów d ębowo – grabowych s ą do ść cz ęste w gminie, cho ć prawie nigdy nie zajmuj ą wi ększych powierzchni. Lokalizowano ja na całym obszarze, w licznych przypadkach w postaci niewielkich k ęp drzew, np. na południowy zachód od Modrzejewa nad Kamienic ą, czy koło Masłowic Tuchomskich. Nieco wi ększe powierzchnie występuj ą w północnym kompleksie le śnym, gdzie wyst ępuj ą na skarpach Kamienicy. Do drzewostanu gr ądów, oprócz d ębów i grabów zauwa ża si ę równie ż lip ę i klony. W silnie rozwini ętej warstwie podszytów dominuje leszczyna i odnowienie drzew. W skład runa wchodz ą gatunki ro ślin żyznych lasów li ściastych, np. gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec żółty, zawilec gajowy i inne. Stan zbiorowisk le śnych jest z reguły zły – ich siedliska cz ęsto obsadzane s ą drzewami iglastymi, wielokrotnie te ż do niedawna użytkowane były rolniczo. Kwa śne buczyny i lasy d ębowo-bukowe dominuj ą w le śnych kompleksach w gminie, wyst ępuj ąc w morenach dennych zarówno w okolicach Masłowiczek i nad jeziorem Kamieniczno, jak i na północy w pobli żu jeziora Borowego i jeziora Witków. Podstawowym gatunkiem w tej grupie jest buk, towarzysz ą mu najcz ęś ciej d ęby i sosna, niekiedy świerk. Stan zachowania tego drzewostanu jest silnie zró żnicowany. W kompleksie w pobli żu Masłowiczek płaty buczyn wyró żniały si ę do niedawna starymi drzewostanami, które niestety obecnie zostały zagospodarowane r ębniami. Lasy d ębowo-bukowe s ą znacznie silniej zniekształcone, nast ąpiło zborowienie zbiorowiska, poprzez coraz wi ększy udział sosny i świerka.. Liczne powierzchnie maj ą obecnie młody, jednowiekowy drzewostan. Bory mieszane skupiaj ą si ę niemal wył ącznie w północnym kompleksie le śnym, zajmuj ąc znaczne powierzchnie na sandrze Kamienicy. Cechuj ą si ę do ść silnym rozwojem warstwy podszytów, w skład których wchodz ą głównie jarz ębina i kruszyna, w składzie runa dominuj ą borówka czernica i śmiałek pogi ęty. Brzeziny bagienne i fragmenty borów bagiennych, rozwijaj ących si ę na pokładach torfów przej ściowych, nie nale żą do rzadko ści w gminie Tuchomie. Najwi ększe płaty wyst ępuj ą w kompleksie le śnym w okolicach Masłowiczek i Kramarzyn, w pobli żu Modrzejewa, T ągowia, czy przy drodze nr 20 Tuchomie – Kramarzyny (okolice przystanku PKS Dalekie). Brzeziny bagienne wyst ępuj ą z reguły na obrze żach torfowisk, czasem zajmuj ą te ż całe niecki terenowe wypełnione płytkimi zło żami torfów przej ściowych. W gminie Tuchomie proces eksploatacji torfów był do niedawna bardzo intensywny i prowadzony na du żych powierzchniach. Widoczne to jest np. w okolicach Masłowiczek i Kramarzyn. Jego efektem jest niemal całkowity brak borów bagiennych i relatywnie du że powierzchnie brzezin lub młodszych stadiów degeneracyjnych zarastaj ących brzoz ą. Nasadzenia drzew na gruntach do niedawna u żytkowanych rolniczo stanowi ą istotny element krajobrazu gminy. Najwi ększe ich powierzchnie skupiaj ą si ę na skrajach kompleksów le śnych, z reguły w pobli żu osad i wsi. Najcz ęś ciej nasadzanym gatunkiem jest sosna, rzadziej notowano

54

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

świerka, modrzew, brzoz ę i osik ę, zupełnie sporadyczne s ą nasadzenia d ębu i buka. Drzewostany te znajduj ą si ę w niskich klasach wieku, warto ść fitocenotyczna jest niska, natomiast posiadaj ą znaczenie krajobrazowe, głównie w centralnej, rolniczej cz ęś ci gminy. Reasumuj ąc, na terenie gminy Tuchomie spo śród układów le śnych najwi ększe znaczenie przestrzenne maj ą lasy bukowe, tworz ąc kilka wi ększych kompleksów le śnych koło Tuchomia i przy zachodniej oraz południowo-wschodniej granicy gminy. Znaczny udział maj ą tak że lasy na siedliskach hydrogenicznych: brzeziny bagienne oraz ł ęgi w dolinie Kamienicy. Du że powierzchnie zajmuj ą równie ż lasy sosnowe, głownie na siedliskach porolnych. Stan zachowania zbiorowisk le śnych jest zró żnicowany, dominuj ą układy silnie lub umiarkowanie zniekształcone. Najwi ększ ą przyczyn ą ich degradacji s ą r ębnie prowadzone na du żych obszarach, protegowanie sosny na siedliskach lasów li ściastych lub mieszanych oraz osuszanie siedlisk hydrogenicznych. W południowej cz ęś ci gminy wyst ępuj ą do ść liczne torfowiska o charakterze wysokim i przej ściowym. Wyró żniaj ą si ę one dobrym stanem zachowania wła ściwych dla nich zbiorowisk oraz interesuj ącą flor ą.

9.1.1. Pierwszy cel średniokresowy do 2014 r.

Zwi ększanie lesisto ści gmin predysponowanych do zalesienia w „Krajowym Programie Zwi ększania Lesisto ści” poprzez zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej, gruntów zdegradowanych i nieu żytków

Kierunki działa ń: - renaturalizacja obszarów le śnych, - inwentaryzacja i weryfikacja klasyfikacji gruntów pod k ątem pełnego uwzgl ędnienia gruntów zalesionych i zadrzewionych oraz uj ęcie granicy rolno-le śnej w planach zagospodarowania przestrzennego, - zalesianie gruntów nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieu żytków i terenów zdegradowanych i przekształconych.

9.1.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 r.

Ochrona zasobów le śnych i poprawa ich stanu,

Kierunki działa ń: - prowadzenie ci ągłej kampanii edukacyjno – informacyjnej w celu podnoszenia świadomo ści w zakresie celów i korzy ści z trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej, - stały nadzór nad gospodark ą le śną w lasach prywatnych, - zapewnienie trwało ści i wielofunkcyjno ści lasów, - inwentaryzacja zasobów le śnych pod k ątem ich stanu zdrowotnego, - zachowanie istniej ących kompleksów le śnych, - prowadzenie gospodarki le śnej ze szczególnym uwzgl ędnieniem pozaprodukcyjnych funkcji lasu, - ochrona gleb le śnych, - stały monitoring środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo żą danym (po żary, choroby, szkodniki, nielegalne wysypiska śmieci).

55

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Stan wyj ściowy – ochrona przyrody

Obszary NATURA 2000 Obecnie nie wyst ępuj ą. Planowany jest obszar Natura 2000 PLH220052 „Dolina Słupii” obejmuj ący swoim zasi ęgiem cz ęść gminy Tuchomie. W skład wchodzi ć b ędą nast ępuj ące siedliska przyrodnicze: - jeziora lobeliowe - starorzecza i inne naturalne eutroficzne zbiorniki wodne - naturalne dystroficzne zbiorniki wodne - nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienniczników - zmiennowilgotne łąki trz ęś licowe - górskie i ni żowe ziołoro śla nadrzeczne i okrajkowe - ni żowe i górskie ł ąki u żytkowane ekstensywnie - torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska - źródliska wapienne - kwa śne buczyny - żyzne buczyny, - bory i lasy bagienne, - lasy ł ęgowe i nadrzeczne zaro śla wierzbowe - gatunki zwierz ąt: bóbr, wydra, kumak nizinny, traszka grzebieniasta, kiełb białopłetwy, łoso ś atlantycki, minóg strumieniowy, ró żanka.

Rezerwaty przyrody Obecnie na terenie gminy Tuchomie nie wyst ępuj ą rezerwaty przyrody, planowane jest zało żenie 4 rezerwatów przyrody na terenie gminy Tuchomie: Trzebiatowskie bagno Torfowisko kotłowe o powierzchni 7,68 ha poło żone jest około 1400m na północny zachód od miejscowo ści Trzebiatkowa. Jest to torfowisko w zachodniej części z mszarami: przygiełkowym i dolinkowym oraz z licznymi cennymi gatunkami ro ślin, takimi jak przygiełka biała, bagnica torfowa, rosiczka okr ągłolistna, modrzewnica zwyczajna, bobrek trójlistkowy, czermie ń błotna i bagno zwyczajne. Oddzielona mineralna grobl ą wschodnia cz ęść obiektu jest bardziej zeutrofizowana, nosi te ż liczne ślady eksploatacji torfu. Wyst ępuj ą tam mi ędzy innymi gr ąż el żółty, gr ąż el drobny, grzybienie białe i przygiełka biała. Trzebiatowski Moczar. Torfowisko kotłowe o powierzchni 3,48 ha poło żone jest około 1500 m na północny wschód od Trzebiatkowej. Na terenie torfowiska wyst ępuj ą bardzo liczne dystroficzne oczka powstałe po eksploatacji torfu. Dominuj ą tu fitocenozy mszaru dolinkowego oraz mszaru przygiełkowego. Poza wymienionymi gatunkami wyst ępuj ą tam równie ż: rosiczka okr ągłolistna, modrzewica zwyczajna, a w miejscach silnie uwodnionych: pływacz drobny, grzybienie białe, czermie ń błotna, bobrek trójlistny i siedmiopalecznik błotny. Torfowisko Trzebiatowskie. Torfowisko wysokie typu kotłowego o powierzchni 11,84 ha poło żone jest około 1200 m na północny wschód od Trzebiatkowej. Na terenie torfowiska wyst ępuj ą cenne zbiorowiska ro ślinne m.in. mszar przygiełkowy, mszar dolinkowy i mszar k ępkowy oraz interesuj ąca flora. Wyst ępuj ą tu m.in. turzyca błotna, bagnica torfowa, przygiełka biała, rosiczka okr ągłolistna, modrzewica zwyczajna, pływacz drobny, grzybienie białe oraz bobrek trójlistkowy. Torfowisko cz ęś ciowo pokrywa inicjalna posta ć boru bagiennego.

56

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Rozjazd. Torfowisko przej ściowe o powierzchni 6,36 ha poło żone w pobli żu tzw. Cegielni. W przeszło ści cz ęś ciowo eksploatowane, obecnie torfowisko żywe, narastaj ące, dobrze uwodnione. Wyst ępuj ą tu znaczne powierzchniowo płaty mszaru przygiełkowego, a na dawnych groblach bór bagienny.

Obszary chronionego krajobrazu Obecnie na terenie gminy Tuchomie nie wyst ępuj ą obszary chronionego krajobrazu.

Pomniki przyrody Ustanowienie pomnika przyrody nast ępuje na drodze rozporz ądzenia wojewody albo uchwały rady gminy, je żeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody. Istniej ące na terenie gminy pomniki przyrody przedstawia Tabela 18:

Tabela 19. Pomniki przyrody na terenie gminy Tuchomie. Miejscowo ść Lokalizacja Rodzaj Modrzejewo Nadle śnictwo Bytów, obr ęb Brzoza brodawkowata; obw.3,30m; Borzytuchom; oddz.303j wysoko ść 27m; wiek 120 lat Modrzejewo Nadle śnictwo Bytów, obr ęb Brzoza brodawkowata; obw.2,55m; Borzytuchom; oddz.299j wysoko ść 29m; wiek 100 lat Modrzejewo Nadle śnictwo Bytów, obr ęb Lipa drobnolistna; obw. 3,70m; wysoko ść Borzytuchom; oddz.299m 27m; wiek 300 lat Kramarzyny Nadle śnictwo Osusznica, le śnictwo Głaz narzutowy; obwód 11,7m Kramarzyny; oddz.50a Kramarzyny Nadle śnictwo Osusznica, le śnictwo Głaz narzutowy; obwód 5,6m Kramarzyny; oddz.50a Kramarzyny Nadle śnictwo Osusznica, le śnictwo Głaz narzutowy; obwód 9,7m Kramarzyny; oddz.50a

Użytki ekologiczne Na terenie gminy Tuchomie nie stwierdzono wyst ępowania u żytków ekologicznych, w perspektywie planowane jest utworzenie 2 użytków ekologicznych: Jezioro Gwodny Zbiornik dystroficzny, otoczony silnie uwodnionym płem torfowym. Na ple wyst ępuj ą do ść rzadko karłowate sosny. Stanowisko szeregu rzadkich i chronionych gatunków ro ślin naczyniowych. Masłowiczki Gr ądzik Mineralna „wyspa” na rozległym obszarze torfowym, opanowanym obecnie przez zbiorowiska ł ąkowe. Drzewostan bukowo – grabowo – lipowy z pojedynczymi d ębami i silnymi podszytami leszczynowymi. Stanowisko kilku rzadkich gatunków ro ślin m.in. kokoryczki okółkowej.

Projektowane Zespoły Przyrodniczo – krajobrazowe: Jezioro Chotkowskie (cz ęść ) – rozległe obni żenie na południe od jeziora Chotkowskiego z przewagą zbiorowisk łąkowych i ziołoro ślowych; źródła rzeki Jutrzenki; cmentarz ewangelicki, znaczne warto ści krajobrazowe. Dolina Kamienicy (cz ęść ) – skarpa nad środkowym biegiem rzeki Kamienicy z gr ądem pomorskim i dolna terasa z dobrze zachowanymi płatami ł ęgu przystrumykowego; miejscami źródliska, ruiny dawnej śluzy.

57

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Jeziora Trzebiatowskie Zespól trzech zbiorników wodnych: Naleton Du ży, Naleton Mały i jezioro Bagno. Mineralna „grobla” oddzielaj ąca oba jeziora Naleton; fragment gminy o bardzo urozmaiconej rze źbie terenu.

Na terenie gminy Tuchomie brak jest parków krajobrazowych, jedynym obszarem chronionym jest otulina Parku Krajobrazowego „Dolina Słupii”. Powierzchnia otuliny wynosi 7.440 ha, co stanowi około 69,87% ogólnej powierzchni gminy. Strefa ochronna (otulina) parku krajobrazowego nie jest form ą ochrony w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody. Jest utworzona dla zabezpieczenia parku przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewn ętrznych. Otulina PKDS utworzona została przede wszystkim dla zabezpieczenia przed napływem zanieczyszcze ń wnoszonych wodami z obszaru zlewni Słupii oraz dla zabezpieczenia walorów parku. Granica otuliny nawi ązuje do przebiegu wododziału zlewni Słupii. Park krajobrazowy „Dolina Słupii” jest najwi ększym z 9 parków krajobrazowych istniej ących na terenie województwa pomorskiego. Jego powierzchnia wynosi 37040 ha i wraz z otulin ą – 87170 ha, obejmuje obszar środkowego biegu rzeki i jej zlewni od miejscowo ści Soszyca do drogi Kr ępa – Łosino. PKDS jest parkiem typu dolinnego. Park został utworzony 9.12.1981r w celu ochrony polodowcowego krajobrazu środkowego biegu rzeki Słupii oraz jej dorzecza. Obszar parku ma bardzo urozmaicony krajobraz, ukształtowany przez l ądolód skandynawski. W rze źbie wyst ępuj ą typowe elementy form polodowcowych, jak np. jeziora rynnowe, jeziora wytopiskowe, równiny sandrowe oraz wzniesienia moren dennych i czołowych dochodz ące do 160 m n.p.m. Osi ą hydrograficzn ą parku jest rzeka Słupia, przepływaj ąca przez kilka jezior. Pozostałe odcinki rzeki mocno meandruj ą i zmieniaj ą kilkakrotnie kierunek biegu. Koryto rzeki ma zmienn ą gł ęboko ść i szeroko ść , a dno jest kamieniste z wieloma głazami, progami i mieliznami. 72% Parku porastaj ą półnaturalne ekosystemy leśne. S ą to głównie bory sosnowe, buczyny, gr ądy dębowo-grabowe, lasy mieszane sosnowo-dębowe, na torfowiskach olszyny bagienne, a w dolinach strumieni ł ęgi olszowo-jesionowe. W drzewostanie gatunkiem dominuj ącym jest sosna, a ponadto buk, świerk, brzoza, dąb i jesion. Na terenie Parku żyje bogata fauna, szczególnie le śna. Do najciekawszych gatunków nale żą : ło ś, daniel, borsuk, kuna, gronostaj i wydra. W śród awifauny wyst ępuj ą gatunki zagro żone wygini ęciem: orzeł bielik, orlik krzykliwy, kania rdzawa, puchacz, sowa błotna, żuraw, bocian czarny i derkacz. Na terenie otuliny Parku obowi ązuj ą okre ślone zasady gospodarowania:

1. Nie nale ży lokalizowa ć obiektów i podejmowa ć przedsi ęwzi ęć mog ących degradowa ć walory przyrodnicze i krajobrazowe Parku. 2. Zaleca si ę, aby w post ępowaniach w sprawach ocen oddziaływania na środowisko planowanych na obszarze otuliny Parku przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, uwzgl ędniano przewidywane oddziaływanie tych przedsi ęwzi ęć na środowisko Parku. 3. Zaleca si ę, aby w post ępowaniach w sprawach ocen oddziaływania na środowisko nowych obiektów (oczyszczalni ścieków, o środków hodowli ryb łososiowatych, zakładów produkcyjnych itp.), lokalizowanych na terenie otuliny Parku, w zlewni rzeki Słupii, uwzgl ędniano sumaryczne oddziaływanie zanieczyszcze ń odprowadzanych z projektowanych i istniej ących obiektów na jako ść wód rzeki w Parku. 4. Zaleca si ę, aby budow ę nowych obiektów hydrotechnicznych oraz wykonywanie melioracji odwadniaj ących w zlewni rzeki Słupii, na obszarze otuliny Parku, realizowano wył ącznie w niezb ędnych przypadkach, w sposób nie zakłócaj ący stosunków wodnych w Parku i nie powoduj ący pogorszenia warunków życia biologicznego w wodach na obszarze Parku.

58

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

9.1.3. Trzeci cel średniookresowy do 2014 r.

Ukształtowanie i ochrona systemów obszarów chronionych

Kierunki działa ń

Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych - zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych w istniej ących kompleksów le śnych, - ochrona i zwi ększanie ró żnorodno ści biologicznej, - ochrona terenów przyrodniczo cennych przed niewła ściwym sposobem użytkowania, - zachowanie istniej ącej zieleni urz ądzonej, - utrzymanie istniej ących korytarzy ekologicznych wzdłu ż dolin i rzek

Ochrona fauny i flory - rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków ro ślin i zwierz ąt, - zachowanie istniej ących zbiorników wodnych, - ograniczanie inwestycji uci ąż liwego przemysłu.

Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego - wzmocnienie roli rekreacyjnej zieleni, - rozwój sieci szlaków turystycznych i ście żek dydaktycznych na terenach interesuj ących przyrodniczo.

9.2. Ochrona powierzchni ziemi Stan wyj ściowy Przewa żaj ący obszar województwa pokryty jest glebami powstałymi z utworów polodowcowych (plejstoce ńskich) – glin i piasków zwałowych oraz piasków akumulacji wodno-lodowcowej. Wykształciły si ę tu w wi ększo ści średniej jako ści gleby brunatne (głównie wyługowane i kwa śne) oraz bielice i pseudobielice, których niezbyt wysoka urodzajno ść uzale żniona jest od rodzaju skały macierzystej oraz stopnia zakwaszenia. S ą to najcz ęś ciej gleby kwa śne i bardzo kwa śne, wymagaj ące regularnego wapnowania. Gleby gminy Tuchomie, nale żą ce w przewa żaj ącej wi ększo ści do gleb najsłabszych – bielicowych i pseudobielicowych (płowe), wytworzone są głównie ze żwirów, piasków lu źnych i słabo gliniastych. Analizując grunty orne poło żone w gminie Tuchomie, nale żałoby stwierdzi ć, i ż wi ększo ść terenów nie sprzyja produkcji rolniczej. Znaczna cz ęść terenów uprawianych gruntów zalicza si ę do niskich klas bonitacyjnych. W gminie Tuchomie 38,6% gleb zaliczanych jest do V klasy bonitacyjnej. W całym powiecie bytowskim niewielki jest odsetek gleb I klasy (0,01%), nie ma praktycznie gleb II klasy, gruntów III klasy jest niecałe 2% powierzchni uprawianych. Wynika z tego, że w przyszło ści niewiele gruntów mo żna wi ąza ć z rolnictwem, gminy b ędące w najgorszej pod tym wzgl ędem sytuacji (w tym gmina Tuchomie) powinny w perspektywie odchodzi ć od rolnictwa, staraj ąc si ę rozwija ć turystyk ę, drobn ą przedsi ębiorczo ść wraz z sektorem usług. Stanowi to jednak pewien problem, gdy ż gmina Tuchomie posiada najwi ększy odsetek gruntów ornych w całym powiecie – 65,28%.

59

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Tabela 20 . Struktura klas bonitacji gruntów ornych w gminie Tuchomie. Klasy gleby [ha] III IV I II V VI VI z a b a b 1 - 10 2937 2689 1866

9.2.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Racjonalne wykorzystanie gleby wraz z jej ochron ą i rekultywacj ą

Kierunki działa ń: - zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej i poziomów zanieczyszcze ń, - ograniczenie czynników wpływaj ących na degradacj ę gleby poprzez zagospodarowanie m.in.: gruntów odłogowanych, - zrekultywowanie gleb zdegradowanych w kierunku rolnym, le śnym i rekreacyjno- wypoczynkowym, - wła ściwe kształtowanie ekosystemów rolnych z wykorzystaniem otaczaj ących je systemów naturalnych i ich zdolno ści do autoregulacji m.in. poprzez wdra żanie programów rolno- środowiskowych, - zachowanie naturalnych kompleksów ł ąk torfowych jako regulatora stosunków wodnych i klimatycznych przyległych do nich terenów, - prowadzenie monitoringu jako ści gleby i ziemi, - coroczna aktualizacja rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenia standardów gleby lub ziemi, - przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochron ę powietrza i wód powierzchniowych, - przeciwdziałanie erozji gleb poprzez stosowanie odpowiednich zabiegów na gruntach o nachyleniu powy żej 10%, - ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez mo żliwie jak najdłu ższe utrzymywanie pokrywy ro ślinnej w postaci wprowadzenia upraw wieloletnich oraz wsiewek i poplonów, - racjonalne u życie nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin na terenach rolnych i le śnych oraz stosowanie technik naturalnych (fito i agromelioracyjnych) w celu zwi ększenia udziału materii organicznej w glebie.

9.3. Ochrona zasobów kopalin Stan wyj ściowy Na terenie gminy Tuchomie znajduje si ę jedno udokumentowane zło że kruszywa naturalnego piaszczysto – żwirowego „Ciemno”. Znajduje si ę ono w południowo – wschodniej cz ęś ci gminy na gruntach wsi Ciemno. Zło że zostało rozpoznane kart ą rejestracyjn ą opracowan ą przez Kombinat Geologiczny „Północ”, Zakład Projektów i Dokumentacji Geologicznych Oddział w Gda ńsku (karta rejestracyjna zatwierdzona decyzj ą Urz ędu Wojewódzkiego w Słupsku nr 235/79 z dn. 19.06.1979r.) Zło że składa si ę z dwóch pól. Obecnie zło że nie jest eksploatowane.

60

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Tabela 21 Udokumentowane zło ża kopalin w tys. ton wg Pa ństwowego Instytutu Geologicznego stan na 2007 rok Zasoby (tys. t) Stan Geologiczn Lp. Nazwa zło ża zagospodaro Zło że Wydobycie e Przemysłowe wania zło ża bilansowe 1 Ciemno Z 2274 - Piaski i żwiry -

Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złó ż oznaczaj ą: E - zło że eksploatowane M - zło że skre ślone z bilansu zasobów

R - zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kategorie A+B+C 1) Z - zło że zaniechane T - zło że zagospodarowane, eksploatowane okresowo

Na terenie gminy sporadycznie wyst ępuje nielegalna eksploatacja kopalin do której nie nale ży dopuszcza ć poprzez działania edukacyjne, szkolenia urz ędników itp. Nielegalna eksploatacja kopalin narusza racjonaln ą gospodark ę surowcami mineralnymi, a tak że powoduje straty w środowisku, dochodzi bowiem do niszczenia przyrody oraz degradacji gleb, wód podziemnych i powierzchniowych. Nielegalne wyrobiska poeksploatacyjne mog ą z czasem przeobrazi ć si ę w nielegalne wysypiska odpadów albo wylewiska ścieków, a te stanowi ą potencjalne ogniska zanieczyszcze ń dla wód podziemnych, zasilaj ących uj ęcia wody pitnej.

9.3.1. Pierwszy cel średniookresowy do 2014 r. Zrównowa żone u żytkowanie zasobów kopalin, zminimalizowane niekorzystnych skutków ich eksploatacji oraz eliminacja nielegalnego wydobycia

Kierunki działa ń: - rekultywacja terenów po eksploatacji kopalin, - ograniczenie mo żliwo ści wykorzystania kopaliny uzyskanej w innych ni ż koncesjonowanie procesach inwestycyjnych, - uświadomienie władzom lokalnym o korzy ściach finansowych wynikaj ących z przeciwdziałania niekontrolowanej eksploatacji kopalin, - dąż enie do uzyskiwania informacji z jednostek ministerialnych i wojewódzkich o ilo ści, rodzaju i miejscu prowadzenia wydobycia złó ż.

9.3.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 r. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin i rekultywacja nieczynnych wyrobisk

Kierunki działa ń: - ochrona terenów perspektywicznych pod wzgl ędem wydobycia kopalin, - inwentaryzacja wyrobisk po eksploatacji bez koncesji, - stworzenie inwentaryzacji złó ż kopalnianych i wyrobisk po eksploatacji bez koncesji (WIO Ś w Gda ńsku rozpocz ął tak ą inwentaryzacj ę i nale ży j ą w dalszym ci ągu kontynuowa ć), - opiniowanie studiów uwarunkowa ń kierunków zagospodarowania przestrzennego, - opiniowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, - weryfikacja ustale ń istniej ących planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowa ń kierunków zagospodarowania przestrzennego.

61

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

10. ZRÓWNOWA ŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII

10.1. Materiałochłonno ść , wodochłonno ść , energochłonno ść i odpadowo ść

Stan wyj ściowy W ramach tego zagadnienia pod uwag ę nale ży wzi ąć przede wszystkim zmniejszenie materiałochłonno ści, odpadowo ści, wodochłonno ści i energochłonno ści produkcji przemysłowej.

Jest to podej ście korzystne zarówno ze wzgl ędów ochrony zasobów środowiska, jak te ż ekonomii prowadzonych procesów technologicznych w poszczególnych zakładach. Oprócz minimalizacji oddziaływania na środowisko, poprzez pobór wody, surowców naturalnych i energii, wytwórcy z sektora gospodarczego maj ą szans ę ponosi ć ni ższe opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz redukowa ć koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.

Z uwagi na wprowadzanie nowych technologii oraz uwarunkowania ekonomiczne wi ększo ść przedsi ębiorstw, instytucji oraz spółdzielni realizuje zadania w celu osi ągni ęcia zrównowa żonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii m.in. poprzez: - wymianę starych odcinków sieci wodoci ągowej z zastosowaniem nowych technologii oraz stosowanie doszczelniaczy przy usuwaniu awarii, - stosowanie w miar ę mo żliwo ści zamkni ętych układów obiegu wody, - odpady przemysłowe s ą gromadzone, przechowywane i przekazywane jednostkom do tego celu upowa żnionym (zgodnie z posiadanymi decyzjami), - wprowadza nowe małoodpadowe technologie, - sukcesywnie wymienia si ę tradycyjne sieci ciepłownicze na preizolowane oraz modernizuje w ęzły cieplne, - przeprowadza termomodernizacje budynków, - dokonuje wymiany pieców w ęglowych na piece bardziej ekonomiczne i ekologiczne.

10.1.1. Pierwszy cel średniookresowy do 2014 r. Wzrost efektywno ści wykorzystania surowców, w tym zasobów wodnych i surowców energetycznych wykorzystywanych w gospodarce

Kierunki działa ń: - wspieranie stosowania zamkni ętych obiegów wody w przedsi ębiorstwach, - promowanie wykorzystania technologii przyjaznych dla środowiska naturalnego, - promowanie wprowadzania systemów recyklingu umo żliwiaj ących wielokrotne u żytkowanie materiałów.

10.1.2. Drugi cel średniookresowy do 2014 r.

Zapobieganie i ograniczanie powstawania odpadów u źródła oraz zmniejszenie ich negatywnego oddziaływania na środowisko

Kierunki działa ń: - wspieranie zmian technologicznych zapobiegaj ących powstawaniu odpadów oraz zapewniaj ących ich wykorzystanie w procesach produkcji.

62

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

10.2. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Stan wyj ściowy: W Polsce zakłada si ę, że w 2010 roku udział zu życia energii odnawialnej b ędzie na poziomie 7,5 % (wynika to z Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowi ązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła).

Rodzaje energii odnawialnej: - energia biomasy - energia geotermalna - energia słoneczna - energia wiatru - energia wodna - energia otoczenia - energia fal morskich, przypływów i odpływów - inne

Energia biomasy Wykorzystanie biomasy, do celów energetycznych następuje przez bezpo średnie spalanie drewna, słomy, odpadków produkcji ro ślinnej lub ro ślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwa ńskiej itp.). Wykorzystanie biomasy powoduje zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza.

Planowane jest w najbli ższym czasie wybudowanie kotłowni na biomas ę w zespole szkół w Tuchomiu oraz przy UG Tuchomie – opracowany został wst ępny projekt, bez pozwolenia na budow ę.

Energetyka wodna Na terenie gminy znajduje si ę jedna elektrownia wodna „ Żurawi Młyn”, wykorzystuj ąca nurt rzeki Kamienicy, zlokalizowana w miejscowo ści Ciemno. Zapewnia zasilanie dla go ści ńca „ Żurawi Młyn”, niestety brak danych dot. wytwarzanej mocy.

Rys. 10 , 11 . Elektrownia wodna na terenie go ści ńca „ Żurawi młyn”.

63

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

Energia wiatru Obecnie na terenie gminy Tuchomie nie ma elektrowni wiatrowych. Zło żone zostały wnioski o uzyskanie warunków zabudowy dla zespołu wiatraków, które maj ą zosta ć wybudowane na terenie gminy, planowane jest zlokalizowanie tzw. farm wiatrowych w okolicach Modrzejewa, Trzebiatkowa, Tuchomia, Ciemna, T ągowia i Tuchomka.

Energia geotermalna Pod wzgl ędem energetycznym najlepiej jest eksploatowa ć wody wysokotemperaturowe, jednak wyst ępuj ą one w województwie pomorskim bardzo gł ęboko, nawet na gł ęboko ściach poni żej 3000m. Słabe rozpoznanie gł ębokich zbiorników geotermalnych przy planowaniu ich eksploatacji wi ąż e si ę z ryzykiem finansowym. Wykorzystanie wód średnio i niskotemperaturowych, z uwagi na mniejsz ą gł ęboko ść wyst ępowania zbiorników (1500 – 2000m) niesie ze sob ą mniejsze ryzyko, ale jest te ż energetycznie mniej korzystne. Warunki geotermiczne w obr ębie gminy Tuchomie s ą niekorzystne. Wyst ępowanie oraz temperatura wód termalnych zgodnie z opracowaniem „Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na ni żu polskim” na gł ęboko ści 2 000 m p.p.t. wynosi poni żej 50 0C w zwi ązku z powy ższym wykorzystanie tych wód jest nieopłacalne ekonomicznie.

10.2.1. Cel średniookresowy do 2014 r.

Promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Kierunki działa ń: - upowszechnianie informacji o rozmieszczeniu i mo żliwo ściach technicznych wykorzystania potencjału energetycznego poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii, - prowadzenie działa ń edukacyjnych oraz popularyzuj ących odnawialne źródła energii.

10.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy Stan wyj ściowy Na terenie gminy Tuchomie znajduj ą si ę fragmenty zlewni rzek: Słupia, Wieprza i Brda, które maj ą decyduj ący wpływ na kształtowanie stosunków wodnych. Integraln ą cz ęś ci ą systemu s ą równie ż wody istotne dla rolnictwa oraz urz ądzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych. Wody znacz ące dla rolnictwa i urz ądzenia melioracji podstawowych to: cieki naturalne, kanały, jeziora. Urz ądzenia melioracji wodnych szczegółowych to: rowy oraz ruroci ągi. Administratorem wód istotnych dla rolnictwa oraz urz ądze ń melioracji wodnych podstawowych jest Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych Województwa Pomorskiego. Obowi ązek utrzymania urz ądze ń melioracji wodnych szczegółowych spoczywa na zainteresowanych wła ścicielach gruntów. Stan urz ądze ń wodnych w województwie pomorskim, odpowiadaj ących za kształtowanie stosunków wodnych w du żej mierze wymaga regulacji i modernizacji. Rzeki i urz ądzenia melioracji wodnych podstawowych i szczegółowych w gminie Tuchomie w ostatnich latach zostały wr ęcz zapomniane przez administratorów. Regulacja i prace konserwacyjne wykonywane w ostatnich latach nie przyczyniły si ę w znacznym stopniu do dro żno ści wód płyn ących i funkcjonalno ści urz ądze ń melioracyjnych. Efektem tego s ą coroczne problemy z wyst ępowaniem lokalnych podtopie ń na terenie gminy, w szczególno ści w okolicach Kramarzyn .

64

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2014

10.3.1. Cel średniookresowy do 2014 r. Dąż enie do zapewnienia dobrego stanu (jako ściowego i ilo ściowego) wód

Kierunki działa ń - wła ściwe utrzymanie wód i urz ądze ń wodnych, - tworzenie warunków do szerokiego korzystania z wód (rekreacja, energetyka) przy niepogarszaniu ich jako ści, - modernizacja systemu melioracji wodnych, - rozwój małej retencji.

65

AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

11. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSI ĘWZI ĘĆ NA LATA 2008 – 2011

Gminny fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przeznacza si ę na wspomaganie nast ępuj ących działa ń: 1. edukacj ę ekologiczn ą oraz propagowanie działa ń proekologicznych i zasady zrównowa żonego rozwoju, 2. wspomaganie realizacji zada ń pa ństwowego monitoringu środowiska, 3. wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada ń stanu środowiska, a tak że systemów pomiarowych zu życia wody i ciepła, 4. realizowanie zada ń modernizacyjnych i inwestycyjnych, słu żą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej, 5. realizowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą przyrody, w tym urz ądzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz parków, 6. realizowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z gospodark ą odpadami i ochron ą powierzchni ziemi, 7. realizowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą powietrza, 8. realizowanie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą wód, 9. profilaktyk ę zdrowotn ą dzieci na obszarach, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów jako ści środowiska, 10. wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii, 11. wspieranie działalno ści zwi ązanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych, 12. wspieranie ekologicznych form transportu, 13. z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpo średnio oddziaływuj ące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególno ści na prowadzenie gospodarstw rolnych produkuj ących metodami ekologicznymi poło żonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, 14. realizacj ę innych zada ń ustalonych przez rad ę gminy, słu żą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikaj ących z zasady zrównowa żonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.

66 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Tabela 22. Cele średniookresowe. Harmonogram realizacji dla gminy Tuchomie w latach 2008-2011 Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Cel średniookresowy Kierunek działa ń 2008 2009 2010 2011 RAZEM: Budowa infrastruktury turystycznej, poł ączonej ście żki rowerowo – pieszej po atrakcjach 700.000** miejscowo ści Trzebiatkowa i Ciemno z ochrona przyrody i elementami historycznymi krajobrazu Infrastruktura turystyczna – „Turystyczne udost ępnienie najcenniejszych obszarów 100.000* przyrodniczo chronionych” Współudział gminy w tworzeniu kompleksowego gospodarka odpadami planu gospodarki odpadami na bazie wysypiska w 10.000 94.700 84.400 189.100 Sier żnie w ramach porozumienia gmin Budowa i rozbudowa kotłowni ekologicznych – 21.000 350.000** 371.000 biomasa – kotłownia przy szkole w Tuchomiu Budowa i rozbudowa kotłowni ekologicznych – ochrona powietrza 450.000 450.000 biomasa – kotłownia UG Tuchomie Termomodernizacja wymiana okien w budynku 50.000 50.000 szkoły w Trzebiatkowej z elewacj ą Przebudowa ulicy Wybickiego w Tuchomiu 225.000 225.000 ochrona hałasu Przebudowa ulicy Mickiewicza w Tuchomiu 190.000 190.000 Budowa ście żki rowerowo – pieszej z uatrakcyjnieniem poło żonych przy ście żce edukacja ekologiczna obiektów kulturalnych, sportowych i turystycznych 700.000** w Masłowicach Trzebiatowskich i Masłowicach Tuchomskich ochrona wód Kanalizacja sanitarna w Trzebiatkowej – II etap 500.000 500.000 powierzchniowych i podziemnych Kanalizacja sanitarna w Piasznie 900.000 900.000

67 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Szacunkowy koszt realizacji zadania [zł] Cel średniookresowy Kierunek działa ń 2008 2009 2010 2011 RAZEM: ochrona wód Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na 1.876.000 1.876.000 powierzchniowych i terenie gminy podziemnych c.d. Sie ć wodoci ągowa Masłowice Trzebiatowskie, Trzebiatkowa wybudowania, Ciemno 1.100.000 1.100.000 wybudowania

Sie ć wodoci ągowa osiedle „na Piaszno” 3.000 20.000 23.000

Sie ć wodoci ągowa Nowe Huty 5.500 55.000 60.500

Sie ć wodoci ągowa Trzebiatkowa 9.000 126.000 135.000

Wymiana sieci wodoci ągowej w Kramarzynach 150.000 150.000

Wymiana sieci wodoci ągowej w Trzebiatkowej 100.000 100.000

Budowa przepompowni w Tuchomku 60.000 60.000

Stacja uzdatniania wody w Nowych Hutach i 180.000 180.000 Modrzejewie

Ochrona ziemi Zagospodarowanie wykopalisk archeologicznych 250.000

Obja śnienia: (*) – przy udziale RPO (**) – przy udziale PROW, Leader+

68 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

12. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU. Monitoring prowadzonej polityki ochrony środowiska oznacza, że realizacja programu b ędzie podlegała ocenie w zakresie: 1. stopnia wykonania przyj ętych zada ń, 2. stopnia realizacji zało żonych celów, 3. analizy przyczyn powstałych rozbie żno ści. Wyniki oceny stanowi ć b ędą podstaw ę kolejnej aktualizacji programu. Propozycja aktualizacji winna by ć formułowana przy znacz ącym udziale systemu. System oceny realizacji programu powinien by ć oparty na odpowiednio dobranych wska źnikach presji, stanu i reakcji, pozwalaj ących cało ściowo opisa ć zagadnienie polityki ochrony środowiska i zarazem daj ących mo żliwo ść porówna ń mi ędzyregionalnych. System tworzy ć b ędą: 1. Wska źnik presji na środowisko , wskazuj ące główne źródła problemów i zagro żeń środowiskowych, odnosz ących si ę do tych form działalności, które zmniejszaj ą ilo ść i jako ść zasobów (np. emisja zanieczyszcze ń do środowiska, ilo ść odpadów gromadzonych na składowiskach, tempo eksploatacji zasobów środowiska). 2. Wska źniki stanu środowiska , odnosz ące si ę do jako ści środowiska i jego zasobów, pozwalaj ące na ocen ę zachodz ących zmian (np. lesisto ść , udział gruntów rolnych). 3. Wska źniki reakcji (działa ń ochronnych) , pokazuj ące działania podejmowane w celu poprawy jako ści środowiska lub złagodzenia antropopresji na środowisko (np. procent mieszka ńców korzystaj ących z oczyszczalni ścieków, udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni województwa, powierzchnia gruntów zrekultywowanych, wydatki na ochron ę środowiska). Do okre ślenia powy ższych wska źników wykorzystywane s ą przede wszystkim informacje Głównego Urz ędu Statystycznego oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Dane dotycz ące gospodarki odpadami podano według stanu za rok 2007. List ę proponowanych wska źników dla gminy Tuchomie przedstawiono w Tabeli 22.

Tabela 23. Wska źniki efektywno ści realizacji celów programu ochrony środowiska gminy Tuchomie. Stan wyj ściowy Lp. Wska źniki (2007 r.) 1. ilo ść zakładów posiadaj ących pozwolenia zintegrowane 0 2. udział terenów zabudowanych w powierzchni gminy, w tym: - powierzchnia terenów mieszkaniowych 34ha - powierzchnia terenów przemysłowych 7ha 3. udział terenów komunikacyjnych w powierzchni gminy Tuchomie 2,71% 4. grunty rolne i le śne 9643ha 5. grunty zdewastowane i zdegradowane wymagaj ące rekultywacji, w tym 3ha w wyniku wydobywania kopalin 6. liczba składowisk odpadów ogółem (2007 r.) 0 - w tym przemysłowych 7. odpady komunalne wytworzone 491,3 Mg 8. ilo ść wytworzonych odpadów niebezpiecznych 0,6 Mg 9. wymagane opracowanie programu naprawy w zakresie ochrony nie wymagane powietrza (pył zawieszony PM10) 10. zasoby eksploatacyjne wód podziemnych brak 11. jako ść kontrolowanych wód płyn ących (ocena ogólna wg klas) Wieprza – pkt - klasa III pom. Czarnica: III – ogólna, IV sanitarna

69 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Stan wyj ściowy Lp. Wska źniki (2007 r.) 12. jako ść wód podziemnych: I klasa (2005r) 13. ilo ść ścieków komunalnych doprowadzanych na oczyszczalnie ścieków 184m 3/d 3 14. ładunek BZT5 w oczyszczonych ściekach komunalnych – dla 13,7mgO 2/dm oczyszczalni poni żej 2000 RLM 15. udział gruntów ornych w powierzchni gminy Tuchomie 65,28% 16. udział trwałych u żytków zielonych w powierzchni gminy Tuchomie 25,14% 17. udział gruntów pod wodami w powierzchni gminy Tuchomie 1,51% 18. udział gruntów le śnych i zadrzewionych oraz zakrzewionych w 25,14% powierzchni gminy Tuchomie, - w tym lasy 19. powierzchnia zieleni urz ądzonej na 1 mieszka ńca 0,67ha/osob ę 20. liczba obszarów Natura 2000 posiadaj ących inwentaryzacj ę brak przyrodnicz ą 21. udział powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie brak chronionej w powierzchni gminy Tuchomie 22. powierzchnia obszarów chronionych o znaczeniu mi ędzynarodowym w brak sieci Natura 2000 w granicach gminy Tuchomie 23. liczba mieszka ńców korzystaj ących z oczyszczalni ścieków 2280 24. % skanalizowania 57% 25. udział gruntów zrekultywowanych w ogólnej powierzchni gruntów 0 wymagaj ących rekultywacji 26. % odzysku odpadów opakowaniowych w stosunku do wytworzonych 16,4% odpadów komunalnych 27. produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych b.d. 28. % produkcji energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii b.d. elektrycznej zu żywanej ogółem 29. zainstalowana moc elektryczna ze źródeł odnawialnych b.d 30. pojemno ść obiektów małej retencji brak 31. ilo ść gospodarstw ekologicznych b.d. 32. powierzchnia gruntów rolnych obj ęta programami rolno – b.d. środowiskowymi w latach 2005-2006 33. liczba przedsi ębiorstw posiadaj ących w 2006 r. certyfikaty: - ISO 14001 0 - EMAS 0 34. wydatki inwestycyjne na ochron ę powietrza i klimatu w latach 2004-2007 3.242.050,16 zł 35. wydatki inwestycyjne na kanalizacj ę w latach 2004-2007 797.715,63 36. wydatki na działalno ść edukacyjn ą, szkoleniow ą i informacyjn ą zwi ązan ą b.d. z ochron ą środowiska

Dla prawidłowej realizacji monitoringu wykonalno ści celów, priorytetów i zada ń programu ochrony środowiska gminy Tuchomie niezb ędna jest okresowa wymiana informacji pomi ędzy starostwem i gmin ą, dotycz ąca stanu komponentów środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń (w tym w szczególno ści zada ń gmin). Przewiduje si ę wymian ę ww. informacji w sposób zorganizowany – w ustalonej formie pisemnej lub elektronicznej (sprawozdawczo ść okresowa). Do realizacji powy ższego zadania mo że posłu żyć wzór ankiety dla gmin i podmiotów gospodarczych.

70 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

13. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Nadzór nad realizacj ą programu w praktyce oznacza okre ślenie zasad zarz ądzania nim wraz z ustaleniem mechanizmu monitorowania jego realizacji. Program ochrony środowiska gminy jest dokumentem o charakterze strategicznym. Stanowi instrument wspomagaj ący realizacj ę prawa miejscowego pozostaj ąc w ścisłym zwi ązku z planami zagospodarowania przestrzennego gmin, decyzjami o warunkach zabudowy i zagospodarowania oraz decyzjami zwi ązanymi z realizacj ą przedsi ęwzi ęć w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, rozwojem terenów zielonych i innych. Samorz ąd gminy posiada kompetencje pozwalaj ące mu realizowa ć zawarte w programie cele i zadania. Aby jednak ta realizacja przebiegała spójnie z polityk ą regionaln ą konieczne jest przygotowanie struktur administracyjnych do ścisłej współpracy z organami dysponuj ącymi znacznie szerszymi uprawnieniami wynikaj ącymi z ich kompetencji.

Organ wykonawczy gminy w celu realizacji polityki ekologicznej pa ństwa sporz ądza gminny program ochrony środowiska, który podlega zaopiniowaniu poprzez organ wykonawczy powiatu.

Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji programu mo żna wyodr ębni ć cztery grupy podmiotów uczestnicz ących w nim. S ą to: - podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu programem, - podmioty realizuj ące zadania programu, w tym instytucje finansuj ące, - podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty programu, - społeczno ść gminy jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń programu. Główna odpowiedzialno ść za realizacj ę programu spoczywa na wójcie, który składa Radzie Gminy raporty z wykonania programu. W praktyce, wójt mo że wyznaczy ć koordynatora wdra żania programu. Zadaniem koordynatora jest ścisła współpraca z wójtem i Rad ą Gminy oraz przedstawianie im okresowych sprawozda ń z realizacji programu. Wójt współdziała z organami administracji rz ądowej i samorz ądowej szczebla powiatowego i wojewódzkiego oraz samorz ądami gminnymi. Równie ż w dyspozycji Wójta znajduj ą si ę instrumenty finansowe na realizacj ę zada ń programu (poprzez GFO ŚiGW). Ponadto Wójt współdziała z instytucjami administracji rz ądowej, w dyspozycji których znajduj ą si ę instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontroluj ą respektowanie prawa, prowadz ą monitoring stanu środowiska (WIO Ś), prowadz ą monitoring wód (RZGW i WIOS). Władze gminy mog ą by ć wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który mo że by ć powołany spo śród przedstawicieli lokalnych społeczno ści samorz ądowych zaanga żowanych ju ż w proces tworzenia projektu programu poprzez udział w sesjach warsztatowych i spotkaniach roboczych. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego mogłoby by ć nadzorowanie procesu wdra żania programu oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zada ń. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywa ć si ę co najmniej dwa razy w roku. W niektórych pracach Zespołu Realizacji Programu powinny tak że uczestniczy ć podmioty gospodarcze realizuj ące inwestycje zgodnie z kierunkami nakre ślonymi w programie.

71 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Rys. 12. Schemat zarz ądzania programem ochrony środowiska.

Rada Gminy Tuchomie

wójt marszałek, zarz ąd koordynator programu województwa

instytucje kontroluj ące zespół realizacji programu

jednostki realizuj ące instytucje finansuj ące przedsi ęwzi ęcia

odbiór społeczny programu

Tabela 24. Najwa żniejsze działania w ramach zarz ądzania środowiskiem Główne działania w latach 2008- Instytucje Lp. Zagadnienie 2011 uczestnicz ące 1. wdra żanie programu raporty o wykonaniu programu (2x, Wójt, samorz ądy ochrony środowiska 2009 i 2011) gminne, inne jednostki wdra żaj ące program

wspieranie finansowe samorz ądów, GFO ŚiGW, instytucji, organizacji wdra żaj ących PFO ŚiGW, program fundusze celowe, fundusze UE 2. edukacja ekologiczna, rozwój ró żnorodnych form edukacji Wójt, zarz ąd komunikacja ze ekologicznej w oparciu o instytucje powiatu, zarz ąd społecze ństwem, zajmuj ące si ę tym zagadnieniem, województwa, system informacji o Wojewódzki środowisku realizacja zapisów ustawy dot. Inspektorat Ochrony dost ępu do informacji o środowisku i Środowiska, jego ochronie, organizacje pozarz ądowe większe wykorzystanie mediów (prasa, telewizja, internet) w celach informowania społecze ństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, w tym realizacji programów 3. systemy zarz ądzania wspieranie i promowanie zakładów / Wójt, fundusze środowiskiem instytucji wdra żaj ących system celowe zarz ądzania środowiskiem

72 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Główne działania w latach 2008- Instytucje Lp. Zagadnienie 2011 uczestnicz ące 4. monitoring stanu zgodnie z wymaganiami ustawowymi Wojewódzki środowiska Informacje o stanie środowiska w Inspektorat Ochrony powiecie Środowiska, Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, marszałek, zarz ąd powiatu

73 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

14. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU Realizacja programu wdra żania wymaga ń ochrony środowiska Unii Europejskiej jest zadaniem trudnym i kosztownym. Trudno ści wynika ć b ędą nie tylko z problemów technicznych i organizacyjnych, ale tak że ograniczonej płynno ści finansowej polskich przedsi ębiorstw, co utrudnia ć b ędzie pozyskiwanie środków finansowych na niezb ędne inwestycje. Znaczna cz ęść kosztów dostosowania obci ąż y samorz ądy, reszta b ędzie musiała by ć poniesiona przez podmioty gospodarcze. Źródła finansowania programu b ędą zró żnicowane, w zale żno ści od rodzaju i okresu przewidywanego działania, a przede wszystkim mo żliwo ści stosowania instrumentów finansowo – ekonomicznych, zapewnionych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. Dost ępne na rynku polskim publiczne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska mo żna podzieli ć na: - krajowe – pochodz ące z bud żetu pa ństwa, bud żetu gminy, pozabud żetowych instytucji publicznych, udzielane w formie dotacji, grantów i subwencji, - pomocy zagranicznej – Fundusz Spójno ści, fundusze strukturalne, fundacje itp. Specyfik ą systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce jest to, że wi ększ ą cz ęść wydatków ponosz ą przedsi ębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorz ądy terytorialne, natomiast udział środków bud żetu jest mały. Wiele samorz ądów chce skorzysta ć w okresie promowania 2007 – 2013 ze środków dost ępnych w PO Infrastruktura i Środowisko (Fundusz Spójno ści i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego). Nie mo żna obecnie okre śli ć ile z tych projektów uzyska dofinansowanie, gdy ż procedura przydzielania środków b ędzie trwało równie ż w 2008 r.

Tabela 25. Środki dost ępne na ochron ę środowiska w ramach RPO WP na 2007 –2013 Priorytetowy obszar tematyczny Środki Lp. Kod Opis w mln Euro Oś I – Rozwój i innowacje w M ŚP 1. 06 wsparcie na rzecz M ŚP w zakresie promocji 9,7* produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdro żenie efektywnych systemów zarz ądzania środowiskiem, wdro żenie i stosowanie/ u żytkowanie technologii do działalno ści produkcyjnej przedsi ębiorstw) Oś III – Funkcje miejskie i metropolitarne 2. 16 budowa linii kolejowych 46,0 3. 18 tabor kolejowy 5,3 4. 25 transport miejski 13,2 5. 28 inteligentne systemy transportu (płynne sterowanie 29,2 ruchem ulicznym) Oś IV – Funkcje miejskie i metropolitarne 6. 16 budowa linii kolejowych Nakłady w pozycji nr. 2 7. 26 transport multimodalny (rozwi ązania słu żą ce 48,9 * transportowi zbiorowemu)

Oś V – Środowisko i energetyka przyjazna środowisku 8. 39 energia odnawialna: wiatrowa 3,1 9. 40 energia odnawialna: słoneczna 3,1 10. 41 energia odnawialna: biomasa 3,1

74 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

Priorytetowy obszar tematyczny Środki Lp. Kod Opis w mln Euro 11. 42 energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermiczna 3,1 i pozostałe 12. 43 efektywno ść energetyczna, produkcja skojarzona 25,7 (Kogeneracja), zarz ądzanie energi ą 13. 44 gospodarka odpadami komunalnymi i 24,7 przemysłowymi 14. 53 zapobieganie zagro żeniom (w tym opracowanie i 15,6 wdra żanie planów i instrumentów zapobiegania i zarz ądzania zagro żeniami naturalnymi i technologicznymi) 15. 54 inne działania na rzecz ochrony środowiska i 3,1 zapobiegania zagro żeniom Oś VI – Turystyka i dziedzictwo kulturowe 16. 55 promowanie walorów przyrodniczych (edukacja, 11,5 * bezpieczny dost ęp) 17. 56 ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego 2,2 Oś VII – Ochrona zdrowia i system rolnictwa 18. 53 zapobieganie zagro żeniom (w tym opracowanie i Środki uj ęto w wdra żanie planów i instrumentów zapobiegania i pozycji nr. 14 zarz ądzania zagro żeniami naturalnymi i technologicznymi) 19. 76 infrastruktura ochrony zdrowia 34,3 Oś VIII – Lokalna infrastruktura podstawowa 20. 44 gospodarka odpadami komunalnymi i Nakłady w pozycji nr. przemysłowymi 13 21. 45 gospodarka i zaopatrzenie w wod ę pitn ą 5,0 22. 46 oczyszczanie ścieków 47,7 23. 55 promowanie walorów przyrodniczych Nakłady w pozycji nr. 16 24. 61 zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji 64,6* obszarów miejskich i wiejskich Oś IX – Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie 25. 43 efektywno ść energetyczna, produkcja skojarzona Nakłady w pozycji nr. (Kogeneracja), zarz ądzanie energi ą 12 26. 61 zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji Nakłady w pozycji nr. obszarów miejskich i wiejskich 24 27. 76 infrastruktura ochrony zdrowia Nakłady w pozycji nr. 19 SUMA 399,1 ** Obja śnienia: * środki finansowe tylko w cz ęś ci przeznaczone na ochron ę środowiska ** ł ącznie ze środkami tylko cz ęś ciowo przeznaczonymi na ochron ę środowiska

Środki finansowe dost ępne na ochron ę środowiska s ą równie ż, w utworzonym na mocy Rozporz ądzenia Rady (WE) 1290/2005, Europejskim Funduszu Rolnym – Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Zdaniem EFRROW, jest promocja zrównowa żonego rozwoju obszarów wiejskich we Wspólnocie. Zgodnie z przepisami ka żdy kraj członkowski obowi ązany jest opracowa ć Krajowy Plan Strategiczny oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Krajowy Plan Strategiczny obejmuje lata 2007 – 2013. Ł ączna kwota środków na PROW 2007 – 2013 to ok. 17,2 mld euro, z czego ponad 13,2 mld euro b ędzie pochodzi ć z bud żetu UE (EFRROW), a około 4 mld stanowi ć b ędą krajowe środki publiczne. W Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich

75 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015 i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 2005 – 2013 przewidziano dwa priorytety wpisuj ące si ę w zało żenia niniejszego programu: Priorytet 1: Poprawa (ilo ściowa i jako ściowa) infrastruktury produkcyjnej, technicznej i społecznej dla wzmocnienia konkurencyjno ści obszarów wiejskich; W ramach drugiego priorytetu planowane jest działanie Budowa i modernizacja systemu infrastruktury przeciwpowodziowej, urz ądze ń melioracyjnych i małej retencji wodnej z zaplanowanymi środkami na lata 2007 – 2013 wynosz ącymi 83,7 mnl Euro (wg. Kursu 4,00). Priorytet 2: Poprawa konkurencyjno ści oraz wspieranie trwałego i zrównowa żonego rozwoju rolnictwa oraz wzmocnienie przetwórstwa rolno – spo żywczego. W ramach 2 priorytetu w zapisy niniejszego programu wpisuje si ę zadanie: 3.3. Wsparcie działa ń w gospodarstwach rolnych, słu żą cych zachowaniu walorów przyrodniczo – krajobrazowych obszarów wiejskich – kwota dofinansowania z EFRROW na lata 2007 – 2013 – 200,0 mln Euro (wg. Kursu 4,00). Zakładana całkowita kwota do wykorzystania z EFRROW na lata 2007 – 2013 to blisko 710,45 mln Euro.

Tabela 26. Środki finansowe przeznaczone na ochron ę środowiska w latach 2007 – 2013 (w mln euro) Lp. Dokumenty EFRR EFRROW FS Razem 1. Regionalny Program 399,10 - - 399,10* Operacyjny Województwa Pomorskiego 2. Projekt PO Infrastruktura i -# - 1328,30+ 1328,30 Środowisko – projekty z terenu Województwa Pomorskiego 3. Program Rozwoju Obszarów 710,45 - 710,45 Wiejskich RAZEM bez przerwy 399,10 710,45 1328,30+ 2437,85 4. Rezerwa z PO Infrastruktura i - - 143,70+ 143,70 Środowisko – projekty z terenu Województwa Pomorskiego RAZEM z rezerw ą 399,10 710,45 1472,00+ 2581,55 *ł ącznie ze środkami tylko w cz ęś ci przeznaczonymi na ochron ę środowiska #z funduszu tego mog ą np. skorzysta ć du że przedsi ębiorstwa i samorz ądy, na dzie ń dzisiejszy nie jest mo żliwe oszacowanie kwoty +wielko ść środków wg. Projektów zapisanych w indykatywnym wykazie projektów kluczowych i du żych do POIi Ś oraz przesłanych do MRR w ramach konsultacji społecznych (aktualne na dzie ń 29.08.2007).

76 AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY TUCHOMIE NA LATA 2008-2011 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2012-2015

16. LITERATURA

1. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2007 – 2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014”. – Warszawa, grudzie ń 2006 rok, 2. Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2011-2014, 3. Biuletyn Statystyczny Województwa Pomorskiego, WUS, Gda ńsk 2005 rok, 4. Strategia rozwoju województwa pomorskiego przyj ęta uchwał ą nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 18 lipca 2005 rok, 5. Program operacyjny rozwoju regionalnego województwa pomorskiego na lata 2001-2002 - uchwalony przez Sejmik Województwa 29 stycznia 2001 roku., 6. Studium mo żliwo ści rozwoju energetyki wiatrowej w województwie pomorskim - Biuro Planowania Przestrzennego w Słupsku, Słupsk 2003 rok, 7. Strategia zrównowa żonego rozwoju gminy Tuchomie, opracowana zgodnie z zaleceniami Agendy 21, Tuchomie grudzie ń 1999 roku, 8. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, 9. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2005 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, 10. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2004 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, 11. Ocena roczna jako ści powietrza w województwie pomorskim za 2005 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Gda ńsk 2006 rok, 12. Ocena roczna jako ści powietrza w województwie pomorskim za 2006 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Gda ńsk 2007 rok, 13. Ocena roczna jako ści powietrza w województwie pomorskim za 2007 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Gda ńsk 2008 rok, 14. Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na ni żu polskim, Kraków, 2006 rok, 15. Norma bran żowa. Agrotechnika. Analiza chemiczno-rolnicza gleby. Oznaczanie warto ści pH, Kardasz, Kam ńska, Wyd. Normalizacyjne “Alfa”, 1987 rok, 16. Zarz ądzanie ochron ą środowiska w Unii Europejskiej, Klima St., Wy ższa Szkoła Zarz ądzania i Bankowo ści, Kraków, grudzie ń 2000 rok, 17. Geografia gleb, Bednarek R., Prusunkiewicz Z., Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997 rok, 18. Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska, Bernaciak A., Gaczek W., Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna ń 2002 rok, 19. Odpady a problemy zagro żenia i ochrony wód podziemnych, Błaszyk T., Górski J., Pa ństwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 1996 rok, 20. Fragmenty z opracowania „Warunki korzystania z wód dorzecza Wierzycy”, Hydroconsult sp. z o.o., Warszawa 2000 rok, 21. Centralna baza danych geologicznych - http://baza.pgi.waw.pl, 22. www.woj-pomorskie.pl, 23. www.bip.tuchomie.pl 24. www.wrotapomorza.pl 25. www.tuchomie.pl 26. www.pgi.gov.pl, 27. www.mos.gov.pl, 28. www.gdansk.lasy.gov.pl. 29. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Tuchomie na lata 2004-2007. (zał ącznik nr 1 do uchwały nr XIV/118/2004 Rady Gminy Tuchomie z dn. 06.08.2004r. 30. Gmina Tuchomie, Mapa turystyczna 1:40.000, wydana na zlecenie Urz ędu Gminy Tuchomie w 2004r.

77