Sigiswald Kuijken La Petite Bande . Collegium Vocale Haydn, Sieben Letzte Worte, HXX/2 Bach En Hoogdagen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
m u z ie k Sigiswald Kuijken La Petite Bande . Collegium Vocale Haydn, Sieben letzte Worte, HXX/2 Bach en Hoogdagen Philippe Herreweghe Koor en Orkest Collegium Vocale Bach Cantates BWV39 en 131, Missa BWV236 woensdag 29 september 1999 Andreas Scholl Akademie für Alte Musik Bach Altcantates BWV35 en 170 woensdag 3 november 1999 Frans Brüggen Orkest van de XVIIIe Eeuw Nederlands Kamerkoor Bach Weihnachtsoratorium BWV248 donderdag 9 december 1999 Philippe Herreweghe Koor en Orkest Collegium Vocale Bach Johannes-Passie BWV245 woensdag 16 februari 2000 Sigiswald Kuijken La Petite Bande. Collegium Vocale Haydn, Sieben letzte Worte, HXX/2 dinsdag 11 april 2000 La Petite Bande. Koor van Collegium Vocale Sigiswald Kuijken muzikale leiding Nancy Argenta sopraan Petra Noskaiovä alt Yves Saelens tenor Jan Van der Crabben bas Wolfgang Amadeus Mozart Ave Verum Corpus KV618 4’ Kyrie KV341 8’ Josef Haydn Die Sieben letzte Worte unseres Erlösers am Kreuze, Hob.XX/2 • Introduzione (Maestoso ed Adagio) 35’ • Sonata I : (Largo) Pater dimitte ülis; non enim sciunt, quid faciunt • Sonata II: (Grave & Cantabile) Amen dico tibi; hodie mecum eris in pardiso • Sonata III: (Grave) Mulier, ecce filius tuus, et tu ecce mater tua • Sonata IV: (Largo) Eli, Eli, lamma sabacthami pauze • Introduzione (Largo et Amabile) 30’ inleiding Nicole van Opstal. 19.15 uur. Foyer • Sonata V: (Adagio) Sitio • Sonata VI: (Lento) Consummatum est aanvang concert 20.00 uur • Sonata VII: (Largo) Pater, in manus tuas commendo spiritum meum pauze omstreeks 20.50 uur • II terremoto (Presto et con tutta la forza) einde concert omstreeks 21.40 uur tekst programmaboekje Nicole van Opstal coördinatie programmaboekje deSingel druk programmaboekje Tegendruk Gelieve uw GSM uit te schakelen! Wolfgang Amadeus Mozart Motet Ave verum Corpus KV618 In juni 1791 bracht Mozart een bezoek aan zijn vrouw Constanze, die in het kuuroord Baden een behandeling volgde. Het kuuroord lag op slechts een halve dag reizen van Wenen. In Baden schreef hij één van zijn mooiste en meest aangrijpende religieuze werken: het motet Ave verum Corpus. De aanleiding voor de compositie was het feest van Corpus Christi, dat in Oostenrijk altijd gevierd werd met processies en speciale muziek. Dit slechts zesenveertig maten tellende motet is een toppunt van devotie en religieuze overgave. Terecht werd dit gevoel volle kleinood een wereldwijde klassieker. Kyrie KV341 Het grootste deel van Mozarts kerkmuziek dateert uit zijn periode in Salzburg, toen hij Konzertmeister was aan het hof van Aartsbisschop Colloredo. Het was geen gelukkige tijd voor de componist, aangezien Colloredo zijn talenten niet echt naar waarde schatte en openlijk zijn rijkelijk versierde vocale stijl afkeurde. Deze stijl had Mozart ontwikkeld tijdens zijn reizen naar Italië, het operaland bij uitstek. In een brief aan de Bolognese componist Giovanni Battista Martini klaagde Mozart erover dat zelfs de missen voor feestdagen in Salzburg kort en eenvoudig moes ten zijn. Gelukkig hield Mozart zich niet helemaal aan de opgelegde be perkingen en schreef hij feestelijke meesterwerken, zoals de Kroningsmis KV317 of de Missa solemnis KV337. Aan Mozarts verblijf in Salzburg kwam een abrupt einde in 1781, toen hij ontslagen werd. Hij vestigde zich in Wenen en huwde nog datzelfde jaar met Constanze Weber. Spoedig daarna schreef hij de grootse mis in c, KV427. Het leek alsof hij met dit exuberante en feestelijke werk zijn schade wilde inhalen. Uit dezelfde periode dateert vermoedelijk het prachtige Kyrie in d KV341. Waarom hij dit alleenstaande Kyrie schreef, is niet bekend, maar het werk kreeg terecht een plaats in het graag gehoorde repertoire van de componist. Wolfgang Amadeus Mozart Joseph Haydn Die sieben letzten Worte useres Erlösers am Kreuze, Hob.XX/2 In 1785 ontving Joseph Haydn vanuit Andalusië een uitzonderlijke opdracht: de kanunnik van de kathedraal van Cadiz verzocht hem om instrumentale muziek te schrijven bij een speciale ceremonie op Goe de Vrijdag. Haydn was toen drieënvijftig jaar en nog steeds trouw in dienst van de Hongaarse Prins Esterhazy. Hoewel Haydn als kapel meester van de Esterhézy’s een wat geïsoleerd bestaan leidde, reikte zijn roem tot ver buiten de paleismuren. In heel Europa werd hij beschouwd als één van de belangrijkste componisten van zijn tijd. Bij de compositieopdracht uit Spanje was een gedetailleerde beschrij ving gevoegd van het ritueel dat Haydn met orkestrale muziek moest opluisteren. Naar jaarlijkse traditie werd in Cadiz op Goede vrijdag een plechtigheid gewijd aan de zeven laatste woorden van Christus aan het kruis. “Deze plechtigheid werd altijd op passende wijze inge- kleed" schreef Haydn later. “De muren, de ramen en de pilaren van de kerk werden behangen met zwarte doeken en slechts één lamp verlichtte de duistere kathedraal. Om twaalf uur ‘s middags werden de deuren gesloten en begon de plechtigheid. Na een korte muzikale introductie beklom de bisschop de kansel. Vervolgens sprak hij één van de kruiswoorden uit en gaf er commentaar bij. Dan verliet hij de preekstoel en knielde neer voor het altaar. Die pauze werd muzikaal opgeluisterd door het orkest. Deze handelingen gebeurden in totaal zeven keer, waarbij het orkest telkens na de commentaar van de bisschop speelde. Aan dit patroon moest ik mijn compositie aanpas sen”. Het werk dat Haydn aan zijn Spaanse opdrachtgevers aanbood, be stond uit zeven adagio’s (sonata’s) met een inleiding en een slot. Dat laatste, “II terremoto”, geeft de aardbeving weer die losbarst op het ogenblik dat Christus aan het kruis sterft. “Het was geen makkelijke taak om dergelijke adagio’s te schrijven. Ze moesten tien minuten duren en mekaar opvolgen zonder de toehoorders te vermoeien of te aan om de tekst bij te schaven. Von Swieten zou zich enkele jaren vervelen”, zo schreef Haydn later in een brief aan zijn Engelse uitge later ook ontfermen over de Duitse vertalingen van Haydns oratoria ver. Maar hij voegde er ook aan toe: ‘‘Elk deel werd zo eenvoudig Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Von Swieten inspireerde zich verklankt dat zelfs de meest oningewijde luisteraar tot in het diepste voor de tekst van Die sieben letzte Worte voor een groot deel op Der van zijn ziel zal ontroerd worden”. Tod Jesu van de eigentijdse dichter Karl Wilhelm Ramier. De tekst van Haydn heeft het gevaar voor monotonie vakkundig omzeild door een het oratorium is dus eigenlijk een vertaling van de sfeer en de gevoe enorme melodische rijkdom en een grote variatie aan vormen, toon lens die Haydn al in muziek had uitgedrukt. Maar ondanks deze om aarden en orkestratie. Elk adagio heeft een eigen karakter, dat zeer gekeerde werkwijze is Haydn zeer goed in zijn opzet geslaagd. Hij goed de sfeer van het bijhorende kruiswoord weerspiegelt. De mees had zich bij het componeren van de instrumentale melodieën al laten te delen zijn geschreven in de toen gangbare sonatevorm, maar ook leiden door de metriek van de zeven zinnen, wat het toevoegen van hier ging Haydn zeer vindingrijk te werk. vocale partijen eenvoudiger maakte. Uiteindelijk was Haydn zelf best tevreden over de compositie en ook Bovendien had Haydn geprobeerd de sfeer van de kruiswoorden zo de toenmalige kritieken strooiden gul met lof. Geen wonder dat er al sprekend en intens mogelijk in de orkestrale muziek te vatten. Zo vlug allerlei bewerkingen opdoken. In 1786 maakte Haydn zelf een heeft hij de woorden van het vierde deel Mijn Vader, mijn Vader, versie voor strijkkwartet, die nog beroemder werd dan het originele waarom hebt Gij mij verlaten? zeer beklijvend uitgedrukt. De muziek orkestwerk. Het was niet de bedoeling om de orkestpartituur te ver hierbij is zeer somber en creëert een krachtig beeld van fundamente vangen, wel om ook de amateur-musici de mogelijkheid te bieden de le verlatenheid. compositie te spelen. Op het einde van de achttiende eeuw was het strijkkwartet nog steeds zeer geliefd in amateurskringen. Het was in die tijd dan ook gebruikelijk om van grote orkestwerken arrangemen ten voor strijkkwartet te schrijven. Deze bewerkingen klonken in de huiskamers of in de concertzalen, waar ze geprogrammeerd werden om budgettaire redenen. Een ander instrument dat het in die tijd goed deed bij de muziekliefhebbers was de pianoforte. Een jaar na de kwartetversie werd er ook een bewerking gemaakt voor pianoforte- solo. Haydn zelf was niet de auteur maar hij keurde het arrangement wel goed. “Ik ben erg opgezet met de pianopartituur. De bewerking is zeer goed en met zorg gemaakt”, zo noteerde hij nadien. Toen Haydn in augustus 1795 terugkeerde van zijn tweede reis naar Londen, hield hij halt in Passau. Daar hoorde hij een vocale versie van zijn Die sieben letzte Worte. De vocale partijen en de tekst waren toegevoegd door de plaatselijke kapelmeester Joseph Friebert. Dit bracht Haydn op het idee om zelf een oratoriumversie te maken. Hij vertrok van de bewerking van Friebert maar verbeterde de vocale partijen en sprak ook zijn vriend en kunstkenner baron von Swieten Josef Haydn Die Sieben letzte Worte unseres Erlösers am Kreuze, Hob.XX/2 Introduzione Introduzione 1. 1. Vater, vergib ihnen, denn sie wissen nicht was sie tun Vader, vergeef hen, want zij weten niet wat zij doen. Vater, vergib ihnen, denn sie wissen nicht was sie tun. Vader in de hemel, o kijk neder Vater im Himmel, o sieh hernieder vom ewigen Thron! Vanop uw eeuwige troon. Vater der Liebe, dein Eingeborner, er fleht für Sünder, Vader der Heide, uw enig geborene für deine Kinder, erhöre den Sohn! Bidt voor de zondaars, voor uw kinderen; Aanhoor uw Zoon! Ach, wir sind tief gefallen, wir sündigten schwer; Ach, wij zijn laag gevallen, Wij hebben zwaar gezondigd; doch allen zum Heil, uns allen floß deines Sohnes Blut. Maar voor ons aller heil, Voor ons allen vloeide het bloed van uw Zoon. Das Blut des Lamms schreit nicht um Rach’; Het bloed van het lam schreeuwt niet om wraak; es tilgt die Sünden.Vater der Liebe, laß uns Gnade finden, Het wist de zonden uit.