Irmandades Da Fala: Narrativa. Antoloxía Edición De Ramón Nicolás
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Centenario das Irmandades da Fala Irmandades da Fala: narrativa. Antoloxía Edición de Ramón Nicolás Antoloxías da Academia 5 Irmandades da Fala: narrativa. Antoloxía 1 © da introdución, edición e notas Ramón Nicolás © da presente edición Real Academia Galega Deseño da colección Pepe Barro Maquetación e impresión Mazaira grafismo, sl ISBN: 978-84-946005-5-5 D.L.: C 348-2017 Irmandades da Fala: narrativa. Antoloxía Ramón Nicolás Introdución, edición e notas ÍNDICE 11 Limiar Ramón Nicolás 23 1. Contos da forxa (1916) Euxenio Carré Aldao 53 2. Do caso que lle aconteceu ao Dr. Alveiros (1919) Vicente Risco 77 3. O deputado por Beiramar (1919) Gonzalo López Abente 121 4. Queixumes / Home viaxeiro / Conto sinxelo (1920) Antón Losada Diéguez 129 5. Un ollo de vidro (1922) Alfonso Daniel Rodríguez Castelao 145 6. O vello mariñeiro toma o sol, e outros contos (1922) Euxenio Montes 175 7. O sol…, o vento (1922) Ramón Cabanillas 179 8. O que o solpor calaba / As irremediábeis melancolías (1922) Manoel Antonio 185 9. O serán (1922) Xoán Vidal Martínez 189 10. A costureira (1922) Nicolás García Pereira 229 11. A i-alma de Mingos (1922) Francisca Herrera Garrido 247 12. Pantelas, home libre (1925) Ramón Otero Pedrayo 269 13. Cabalgadas en Salnés (1925) Fermín Bouza Brey 289 14. Os pobres de Deus (1925) Luís Amado Carballo 321 Referencias 323 Bibliografía ampliada Limiar Ramón Nicolás O espírito dun novo Rexurdimento o primeiro número publicado pola colección ¡Terra a Nosa!, N incorporado a xeito de limiar da noveliña Contos da forxa (1919) de Euxenio Carré Aldao, incluíase un texto anónimo baixo o título de “Dous verbes”. Estas liñas compuxéronse con probabi- lidade como unha carta de presentación redactada polos editores na que cifraban os seus obxectivos e nos seus contidos descansa, ao meu ver, a revelación do pulo preciso que debía adxudicárselle á promoción e divulgación da lingua galega a través da potencia- ción dunha narrativa propia e singular, que chegase a un público diferente tras aqueles pasos que deran as voces do Rexurdimento e do que veu posteriormente pois xa sentían que narradores como Valentín Lamas Carvajal, López Ferreiro, Marcial Valladares ou Xan de Masma, entre outros e por unhas ou outras razóns, non ofrecían modelos solventes que encaixasen no espírito dun novo tempo. Por fin, aquel obxectivo púñase en práctica e, se cadra, ao abeiro das declaracións programáticas que se abrazaron no seo da I Asemblea Nacionalista de Lugo, era xa tempo de avanzar. Aquel breve texto dicía así: Os editores de “¡Terra a Nosa!”, altamente compracidos pola excelente acolleita con que recibiu o público o núme- ro programa, e as frases encomiásticas que a prensa toda de Galicia tivo a bondade de dedicarlle ao acusar recibo de 14 │ Limiar recibilo, áchanse fondamente recoñecidos ao primeiro e á segunda, e prometen corresponder con creces ao favor dis- pensado polo público. Unha das maiores probas do éxito conseguido por “¡Te- rra a Nosa!” foi o ter que facer unha segunda edición, que tamén foi esgotada. Isto énchenos de satisfacción. Non soamente polo or- gullo natural de ver asegurada a vida dunha idea levada á práctica, senón por nos decatar por este medio, de que o noso idioma ten prosélitos, e non é cousa desvaída como moitos pensan. A influencia do castelanismo puido atenuar o uso do noso idioma, puido introducirse nel e castelanizalo, mais non pui- do matalo nin borralo da lista dos idiomas, porque o galego vive en nós como en cada flor hai o seu cheiro e en cada ceo a súa cor. E isto é o que máis nos conforta e nos enche de ledicia. E como o fin que cobizamos é a propagación do noso idio- ma, dámonos por satisfeitos e sentímonos orgullosos de dar á publicidade ¡Terra a Nosa!, que ha de ser, e niso poñeremos cantas forzas e medios teñamos á man, manancial da nova e puxante literatura galega, pois non en valuto nos fixemos car- go ao constituír a Editorial “Prensa Gallega S.A.”, de poñe-los esforzos desta empresa á disposición de tódalas boas causas galeguistas. Aínda que modestamente, abrimos neste número un con- curso que, sen dúbida, fará mover as plumas da nosa xuven- tude; concurso que será o comezo ou pé doutros de maior im- portancia, pois nós estamos dispostos a ir mellorando ¡Terra a Nosa! tanto alá como o favor do público obrigue. Velaí, así pois, algúns datos de interese que se encerran neste pequeno texto, non exento de relampos líricos, onde sobre todo salienta unha enorme dose de entusiasmo. Os editores anóni- mos apuntan ao agradecemento tanto do público receptor como da prensa en xeral, elementos claves no que se publicita como Ramón Nicolás │ 15 un inequívoco éxito da iniciativa. Malia todo, prima nesta con- sideración inicial a relevancia que se lle outorga á lingua galega como vehículo de creación literaria, nomeadamente na prosa, resistente e presente malia o que perciben os editores como cas- telanización histórica que sufriu a nosa lingua. Non é difícil co- lixir como o obxectivo inicial desta colección, alén doutras que logo se sumarán, o de prestixiar o idioma a través da escrita lite- raria en prosa e non en van xa se apunta a posta en marcha dun concurso literario para animar á mocidade a escribir en lingua galega. O certo é que, precisamente, o ditame dese concurso, animado e potenciado máis tarde desde as páxinas d´A Nosa Terra, non recaería nunha persoa nova senón nun experimenta- do poeta e narrador como foi Gonzalo López-Abente coa novela O deputado por Beiramar (1919), aínda que non é difícil sos- peitar que boa parte dos orixinais recibidos para este galardón constituísen parte do catálogo do proxecto editorial “¡Terra a Nosa!” e, posteriormente, da chamada “Bibrioteca Galeguista”, malia que esta simbolizase unha viraxe desde o punto de vista ideolóxico ao desvincularse dos posíbeis lastres do vello rexio- nalismo para abrazar, con maior convicción, a ideoloxía xurdida da Asemblea de Lugo. Xustamente na edición orixinal d´O deputado por Beiramar é Antón Villar Ponte quen incorpora un texto, baixo o rótulo de “Unhas palabriñas...”, que non é difícil entender como unha continuidade matizada co anteriormente reproducido. Alén dos parágrafos iniciais, destinados á natural gabanza do autor sa- lientando os valores da peza literaria, Villar Ponte apunta á inau- guración, con esta novela, da chamada “Bibrioteca Galeguista”, onde semella apuntar á necesidade perentoria da creación dunha casa editora galega como un elemento fundamental que, ao tem- po, vincula cunha visión empresarial sorprendente por novido- sa. Ao seu xuízo, aínda máis relevante que a creación dun Banco 16 │ Limiar Galego, sería a posta en marcha dunha editora nacional pois aí ve un dobre “negocio”, de carácter “material e espiritual”: Porque decatádevos ben: esa Casa Editora –honra de Gali- cia– atoparía pola situación dos nosos portos e pola caracte- rística dos nosos emigrantes, máis doada saída para América dos seus produtos, que as de Madrid, Barcelona e Valencia. Doadamente podería recadar en boa parte e de présa o traba- llo dos grandes escritores galegos hoxe con marca acreditada nos mercados literarios de España e as Repúblicas de fala castelá do novo mundo. Pero inda tamén en Portugal e na te- rra americana de lingua portuguesa, como en tódalas cidades ibéricas, os escritores galegos, xa na man da nosa Editorial, acharían mercado para os seus libros. [...] Unha das cousas máis patrióticas que se pode facer, pois, na nosa Terra, é esta: a de axudar á implantación da gran Casa Editorial. Así viría a estar en mans galegas, só galegas –admitir cartos estraños sería vergoñoso–, a arma de maior poder para un pobo: a arma da súa propia cultura, sen media- tizacións alleas de ninguén. Os capitalistas da Galicia farían un gran ben decatándose do asunto. Trátase, e non haxa dúbida, de cousa máis impor- tante aínda que un Banco Galego, porque se trata dun dobre negocio: material e espiritual. Dun dobre negocio “único”, sinxelo, doado, cristalino, que non supón a esixencia de se- rios sacrificios previos. Dun e doutro axeito, alén dos movementos de tensión que se per- ciben entre os propósitos de “Prensa Gallega S.A.” e outras inicia- tivas que logo virán no tempo, o certo é que o convencemento de que se poderían atinxir novos horizontes a través da populariza- ción dunha prosa en galego distinta e con outros vimbios conver- teuse nunha sorte de obsesión nalgúns dos membros sensíbeis a estas iniciativas no seo das Irmandades da Fala. Estes asumiron a relevancia do pulo definitivo que se lle debería outorgar á lingua Ramón Nicolás │ 17 galega como vehículo para a creación literaria en prosa ficcional, salientando neste deseño a necesidade da creación de casas edito- ras, cunha concepción moderna e autenticamente operativa, para unha sociedade que non dera as costas á súa propia idiosincrasia e que dalgún xeito procedese a normalizar, dunha vez por todas, a súa cultura e que contribuíse a consolidala sobre todo naqueles xéneros onde o Rexurdimento non puido facer máis do que fixo. As novelas das Irmandades: un proxecto literario fundamental Non é este o lugar para realizar un relato polo miúdo do que supuxo esta achega tanto para a literatura galega do seu tempo como para a evolución da narrativa galega ao longo do século XX, nin tam- pouco hai espazo para analizar con profundidade as plataformas editoriais que se crearon e os seus resultados efectivos. Con todo, a este respecto a profesora Roig Rechou (1984 :18) sintetizou as con- dicións de popularidade que se esixiron ao longo das corenta obras que desde 1924 ata 1928, grosso modo, se publicaron na colección “Lar” e que, dalgún xeito, poden aplicarse aos diversos proxectos semellantes que viron a luz nesta época como foron “Céltiga”, “Te- rra a Nosa!” ou “Libredón”.