00 Voorwerk Diss
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Met recht en rekenschap : de ambtenaren bij het Hof van Holland en de Haagse Rekenkamer in de Habsburgse Tijd (1483-1558) Braake, S. ter Citation Braake, S. ter. (2007, November 21). Met recht en rekenschap : de ambtenaren bij het Hof van Holland en de Haagse Rekenkamer in de Habsburgse Tijd (1483-1558). Retrieved from https://hdl.handle.net/1887/12449 Version: Not Applicable (or Unknown) Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the License: Institutional Repository of the University of Leiden Downloaded from: https://hdl.handle.net/1887/12449 Note: To cite this publication please use the final published version (if applicable). Bijlagen Bijlage 1 Chronologie Gewestelijke instellingen in Den Haag (1483-1558) Proloog: 1477: dood van Karel de Stoute; Maria van Bourgondië vaardigt het Groot Privilege uit in ruil voor steun van de verschillende gewesten tegen de invallen van Frankrijk 1480: nieuwe instructie voor het Hof van Holland 1482: dood van Maria van Bourgondië; Maximiliaan van Habsburg wordt regent voor de minderjarige Filips de Schone 1483-1515: Stadhouderschap van Jan van Egmond, uiteindelijk gedeeld met zijn neef Floris van Egmond. Kabeljauwse netwerken domineren het Hof van Holland en Den Haag. 1483: einde Utrechtse oorlog 1488-1490: Jonker Frans-oorlogen 1491-1492: Opstand van het Kaas- en Broodvolk 1494: meerderjarigverklaring Filips de Schone 1495: hervorming van de Rekenkamer 1505: grote kosten door oorlog met Gelre en tweede reis naar Spanje van Filips de Schone 1506: dood van Filips de Schone 1507-1515: eerste regentschap van Margareta van Oostenrijk 1510: hervorming van de Raad met de herintroductie van een president (Nicolaas Evera- erts) en gelijkschakeling van de wedden van edelen en niet edelen 1515: meerderjarigverklaring latere Karel V; nieuwe instructie voor het Hof van Holland; significante herbezetting van de vorstelijke ambten 1515-1522: Stadhouderschap van Hendrik van Nassau. Nieuwe mannen gaan een belang- rijke rol spelen in de gewestelijke instellingen, zoals Gerrit van Assendelft, Vincent Cor- nelisz. en Frederik van Renesse. 1516: dood van Jan van Egmond 1517: de latere Karel V vertrekt naar Spanje; aanvang tweede regentschap van Margareta van Oostenrijk 1522: nieuwe instructie voor het Hof van Holland 1522-1540: Stadhouderschap van Anton van Lalaing. Gerrit van Assendelft, Vincent Cor- nelisz. en Frederik van Renesse domineren op gewestelijk niveau. Er komt een langzame scheiding tussen vertegenwoordigers van de vorst en van de onderdanen. Aanhoudende geschillen over de invoering van de ‘congie’ en andere handelsbelemmeringen. Begin van de ketterbestrijding. Bijlage 1 359 1525: Karel V verslaat Frans I in de slag bij Pavia; ketterbestrijding brandt los; Jan de Backer, de eerste Hollandse protestantse martelaar, wordt ter dood veroordeeld 1527: raadsheer Joost Sasbout houdt zich bezig met de hervorming van de Raad van Fries- land en is vanaf die tijd specialist in het opzetten van nieuwe gewestelijke hoven 1528: plundering van Den Haag door Maarten van Rossum; substituut-stadhouder Jacob van Thiennes (heer van Caestre) moet het veld ruimen; Gerrit van Assendelft wordt de nieuwe president (‘eerste raedt presiderende’) 1530: actieve betrokkenheid van Hollandse ambtenaren bij de oprichting van het Hof van Utrecht; dood van Margareta van Oostenrijk 1531: oprichting van de Collaterale Raden in Brussel; aanvang regentschap Maria van Hongarije; nieuwe instructie voor het Hof van Holland; uitbreiding personeel Haagse Rekenkamer 1534: wederdopers nemen Münster in en zorgen voor veel onrust in Holland 1535: wederdopers pogen tevergeefs Amsterdam in handen te krijgen; ‘congie’ is voorlopig van de baan dankzij een samenwerking van de Staten van Holland, gewestelijke en centrale ambtenaren 1538: dood van Frederik van Renesse; dood van Hendrik van Nassau 1539: dood van Floris van Egmond 1540-1547: Stadhouderschappen van René van Chalon (1540-1544) en Lodewijk van Vlaan- deren (1544-1547) 1541: vermoedelijk nieuwe instructie voor de Haagse Rekenkamer 1543: Gelre komt in Habsburgse handen; Joost Sasbout zet het nieuwe Hof van Gelre op 1544: dood van René van Chalon 1546: dood van Joost Sasbout 1547-1558: Stadhouderschap van Maximiliaan van Bourgondië (1547-1558). Gerrit van As- sendelft gaat steeds meer samenwerken met Cornelis Suys. Interne spanningen in de Raad door onvrede van raadsheer Willem Snouckaart. 1549: eerste spanningen zichtbaar tussen raadsheer Willem Snouckaart en de Staten van Holland en Gerrit van Assendelft 1550: dood van Vincent Cornelisz. 1555: Karel V treedt af ten gunste van zijn zoon Filips II. Landvoogdes Maria van Hongarije volgt het voorbeeld van haar broer en wordt opgevolgd door Emmanuel Philibert van Savoye; dood van Lodewijk van Vlaanderen; openlijke aanval van Willem Snouckaart op de positie van Gerrit van Assendelft resulterend in een zaak voor de Grote Raad van Mechelen 1558: dood van Karel V; dood van Maria van Hongarije; dood van Maximiliaan van Bour- gondië; dood van Gerrit van Assendelft Epiloog: 1559: aantreden van Margareta van Parma als landvoogdes; Willem van Oranje wordt stad- houder van Holland en Zeeland; Cornelis Suys en Gerrit van Assendelft (postuum) wor- den vrijgesproken van de beschuldigingen van Willem Snouckaart; Cornelis Suys wordt benoemd tot de nieuwe president van het Hof van Holland; de Raad wordt hervormd naar Vlaams model 1566: beeldenstorm 1568: begin Opstand onder leiding van Willem van Oranje 1572: Het Hof van Holland, nog altijd met president Cornelis Suys, en de Haagse Reken- kamer wijken uit naar Utrecht 360 Bijlagen Bijlage 2 Biografisch Repertorium De biografieën van de 164 ambtenaren uit de onderzoekspopulatie zijn hier volgens het volgen- de schema opgesteld: 1 Naam 2 Geboortedatum 3 Sterfdatum 4 Titels 5 Afkomst 6 Ouders 7 Echtgenote 8 Kinderen x schoonkinderen 9 Studies 10 Ambten bij het Hof van Holland of de Rekenkamer 11 Ambten in dienst van de vorst, niet reeds genoemd onder 10 12 Ambten in dienst van vorstelijke ambtenaren of andere hooggeplaatsten 13 Ambten in dienst van de onderdanen 14 Functies als geestelijke 15 Overige functies en activiteiten; politieke kleur 16 Connecties (voor zover niet al blijkend uit 1-15), persoon: connectie 17 Overig archiefverwijzingen; uitgegeven bronnen en literatuur Meestertitels zijn alleen opgenomen bij 4 als ze naar alle waarschijnlijkheid naar een universitai- re graad verwijzen. Hoewel advocaten en procureurs bij het Hof van Holland geen vorstelijke ambtenaren waren, zijn deze functies wel vermeld onder punt 10. Hiervoor is gekozen om het beginpunt aan te geven waarop de personen zich in de Haagse instellingen en ambtenarenkrin- gen gingen bewegen, of daar ook na het bekleden van een ambt in dienst van de vorst bleven kleven. De substituut van de bewaarder van de charters en registers kreeg uiteindelijk ook een officiële commissiebrief, wat de reden is dat hij onder 10 vermeld staat. De substituut-griffier daarentegen is vermeld bij 12 omdat deze functionaris op geen enkel moment in de onderzoch- te periode zijn aanstelling of bezoldiging van de vorst ontving en het verschil tussen hem en de ‘klerken’ van de griffier vaag blijft. (O) =onbezoldigd (P) =met pensioen x =was gehuwd met + =had een kind met < =in ieder geval op dat tijdstip, wellicht eerder > =in ieder geval op dat tijdstip,wellicht later * =tevens een ambtenaar uit de onderzoekspopulatie Bijlage 2 361 1. Abbenbroek, Gerrit van ben ‘gaet van hier ghij en zijt onse zuster nyet 3. 05-07-1494 ghij zijt in de wyege verwisselt’. Magdalena 4. ridder 1486, heer van Abbenbrouck, heer was toen weggelopen naar Utrecht, maar bij van ’s Gravenambacht haar terugkomst was er een ander meisje dat 5. Delft? zich voordeed als Magdalena, wat voor de 6. Boudewijn Hart x Catharina, dochter van nodige verwarring zorgde. Hendrik van Abbenbroek HvH 30 f. 28v-30r, 1671 d. 14-06-1554; RekRek 357 f. 7. Catharina, zus van Brunink van Boshuizen* 92v, 371 f. 94r, 378 f. 95v, 3442 f. 36v, 4457 f. 117r, f. 8. G. is kinderloos overleden. 154r, 4458 f. 179v, 4468 f. 46r; Jacobsz. II, 423; NNBW VIII, 1137; Procurateurs nr. 619; Boitet, Beschryving, 10. raadsheer (O) 1477; raadsheer 22-05-1482 119; Doeleman, Lijst, 16; De Man, ‘De zegepraal’; – 05-07-1494 Keussen, Matrikel II, 662; Schillings, Matricule III, 11. schout van Delft 1468-1469; baljuw van 585; Wildeman, Aanteekeningen (1896), 69 Geervliet en Putten <1478->1487; baljuw van Rotterdam 1484-1494 (G. liet het ambt uitoe- 1. Almonde, Jacob van fenen door Jan Bijl); baljuw en dijkgraaf van 3. 26-01-1506 Woerden 1490- 4. meester, heer van Weena, Blommersdijk en 12. ruwaard, baljuw en dijkgraaf van Putten Beukelsdijk 1498 en Strijen en kastelein van Geervliet voor Ka- 5. Holland rel van Charolais 1465-1477 6. Filips van Almonde of: Jan van Almonde x 13. hoogheemraad van Delfland 1469-1493 dochter van Boudewijn Drenkwaard 15. G. wordt wel tot de Kabeljauwen gerekend. 7. Catharina van Eversdijk 17. G. werd in 1481 door Hoeken in een ge- 8. Michiel; Jan x Petronella van der Werve; vecht aan de Vaart bij Utrecht gevangen ge- Filips; Anna x 1 Jacob van Mathenesse, 2 nomen. Bartholomeus van Egmond; Arendina x Gijs- adn 2191 f. 25r; RekReg 4 f. 65v, f. 91v, 28 f. 96r; Rek- brecht van Duivenvoorde; Maria, non in het Rek 185 f. 22r, 190 f. 17r, f. 55v, 312 f. 139r; Van der Aa, klooster van Loosduinen; Hillegond, non in Biografisch woordenboek I, 26-27; Damen, Staat, 441 Sint Aechten te Delft; Margriete (religieuze) 10. advocaat-fiscaal 17-07-1473 – 28-03-1477; 1. Alkmaar, Willem (Willemsz.) van raadsheer 30-05-1480 – 26-01-1506 2. ca. 1494 11. raadsheer-rekwestmeester in de Grote 3. 23-09-1543 Raad 1477-1480; schout en dijkgraaf van de 4. meester Korendijk <1498– >1500 5. Delft 12. raad van Margareta van York 1498-1504 6. Willem 13. advocaat van Leiden 1472; advocaat van 7. Anna, dochter van Jacob Stalpaert van der Den Briel 1476-1477; hoogheemraad van Wiele (zuster van Jacob* en Adriaan*) Schieland en Delfland 1502-1505 8.