POWIAT RAWICKI Szlaki turystyczne Janusz Hamielec, Wacław Szymczak – na 50 – lecie Oddziału PTTK w Rawiczu, w 2003 roku.
Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego „RAWICZ” w Rawiczu sprawuje opiekę nad czterema szlakami turystycznymi, wytyczonymi ścieżkami i drogami ziemi rawickiej oraz trasą spacerową poprowadzoną ulicami Rawicza i jego dzielnicy - Sarnowy. Są to: Szlak niebieski – prowadzący od Czempinia (PKP) do Kobylina (PKP). Szlak żółty – wiodący z Rawicza (PKP) do Dąbrówki (PKS). Szlak czarny – wytyczony pomiędzy Rawiczem (PKP) a Wińskiem (Rynek). Szlak czerwony – prowadzący od Szymanowa (PKS) do Iźbic (PKS). Trasa spacerowa po Rawiczu.
PRZEBIEG SZLAKÓW Szlak niebieski – wielkopolski, nr ewidencyjny WK – 190 – n:o długości 136,1, km; (Czempiń –Racot – Osieczna - Pawłowice – Lubonia – Poniec – miejscowości poza powiatem rawickim) – Gościejewice – Golinka – Gierłachowo – Dąbrówka – Konarzewo – Łaszczyn – Rawicz – Szymanowo – Dębionka – Golejewko – Pakosław – Pomocno – Osiek – Dubin – Jutrosin – (Kobylin – poza powiatem).
Szlak żółty – leśny, nr ewidencyjny WK – 3651 - y: o długości 11,5 km (w całości na terenie powiatu rawickiego / gminy rawickiej); Rawicz – „Dolina Świętojańska” – Rezerwat „Dębno” – zbiornik przeciwpowodziowy na Masłówce – pamiątkowy głaz w miejscu śmierci Stefana Bobrowskiego – Dąbrówka.
Szlak czarny – przyrodniczy, nr ewidencyjny WK – 3652 – s, DS – 3652 – s: o długości 36,5 km (w przeważającej części poza powiatem rawickim – na Dolnym Śląsku); Rawicz – Rezerwat „Dębno” – (Wiklina – Wąsosz – Osłowice – Piotrowice – Wińsko).
Szlak czerwony – „Szlak walk Powstańców Wielkopolskich o Rawicz”, nr ewidencyjny WK – 3653 – c: o długości 45 km; Szymanowo – Dębno Polskie – Zielona Wieś – Słupia Kapitulna – Golejewko – Miejska Górka – Rawicz (Sarnowa) – Łaszczyn – Konarzewo – Iźbice (w całości na terenie powiatu rawickiego).
Trasa turystyczna po Rawiczu – wyznaczona w formie pętli biegnącej ulicami, placami, alejkami spacerowymi i ścieżkami miasta.
2
W 2000 roku, w tygodniku „Obserwator Rawicki” wydrukowany został artykuł (poniżej cytowany jest fragment, autor Janusz Hamielec) pod tytułem:
SZLAKI TURYSTYCZNE ZIEMI RAWICKIEJ
Przy dworcu kolejowym w Rawiczu ustawiona jest plansza z zaznaczonym symbolicznie przebiegiem znakowanych szlaków turystycznych poprowadzonych w naszej okolicy. Na pniu pobliskiego drzewa dostrzec można oprócz tradycyjnych, białych i kolorowych pasków, okrągłe symbole oznaczające początek szlaków. Przez Ziemię Rawicką biegną szlaki turystyczne trasami o długości ponad 177 km. Jest więc gdzie wędrować. Szlak niebieski stanowi część dalekobieżnej trasy poprowadzonej przez Wielkopolskę – od Czempinia do Kobylina. Na Ziemię Rawicką wkracza on od strony Ponieca i biegnie przez Gościejewice, Golinkę, Gierłachowo, Dąbrówkę, Konarzewo, Łaszczyn, Rawicz (węzeł szlaków przy PKP), Szymanowo, Dębionkę, Golejewko, Pakosław, Osiek, Dubin, Jutrosin, by po opuszczeniu naszego powiatu doprowadzić do Kobylina. Szlak oznaczony kolorem żółtym wiedzie z Rawicza (PKP) do Dąbrówki. Na kilkunastokilometrowej trasie możemy odwiedzić m.in. rezerwat „Dębno” i miejsce śmierci jednego z przywódców Powstania Styczniowego – Stefana Bobrowskiego. Szlak wyznakowany kolorem czarnym prowadzi z Rawicza (PKP) do Wińska, miejscowości leżącej na Dolnym Śląsku. Jego kilkukilometrowy odcinek wytyczony został drogami naszego powiatu i wiedzie od dworca kolejowego do rezerwatu „Dębno”, po czym w krótkim czasie opuszcza granice Ziemi Rawickiej i Wielkopolski. Ciekawy jest szlak oznaczony kolorem czerwonym. Prowadzi on przez te miejsca naszego powiatu, które związane są historycznie z Powstaniem Wielkopolskim. Trasa rozpoczyna się na przystanku PKS w Szymanowie. Podążając nią możemy zwiedzić Dębno Polskie, Zieloną Wieś, Słupię Kapitulną, Golejewko, Miejską Górkę, Sarnowę, Łaszczyn, Konarzewo i Dąbrówkę, gdzie szlak kończy się...
PRZEBIEG SZLAKU NIEBIESKIEGO (DŁUGOŚĆ TRASY OKOŁO 84 KM) Oddział PTTK w Rawiczu sprawuje opiekę nad 3 odcinkiem szlaku, łączącym Kobylin z Pawłowicami. Początek szlaku znajduje się na przystanku PKS przy dworcu PKP , dalej przebiega głównymi ulicami miasta , przez rynek w kierunku Rawicza.
KOBYLIN (poza powiatem rawickim) – miasto nad Radęcą, przy szosie Krotoszyn – Rawicz i linii kolejowej Leszno – Ostrów Wielkopolski, około 2800 mieszkańców. Pierwsza wzmianka – 1289 rok. Lokacja miasta o nazwie Nowa Wenecja w 1303 roku, potwierdzona została w 1426 roku. W 1630 powstało nowe miasto dla protestanckich uchodźców ze Śląska. Do obejrzenia w mieście: Rynek z ratuszem z XIX wieku i domami z tego samego okresu. Kościół p.w. św. Stanisława z lat 1512 – 1518, z wieżą z XVI i XVII wieku i kaplicą MB Różańcowej sprzed 1701 roku; w ołtarzu głównym wczesnorenesansowy tryptyk z 1517 roku, barokowe ołtarze boczne i ambona, chrzcielnica kamienna z 1518 roku, interesujące krucyfiksy. Zespół klasztorny Bernardynów z kościołem p.w. Narodzenia Pańskiego, wybudowanym w końcu XV i w XVI wieku, przebudowanym w stylu barokowym około 1720 roku; Muzeum Ziemi Kobylińskiej; pomnikowe wiązy. Pomnik dedykowany powstańcom wielkopolskim, kombatantom września 1939 roku i ofiarom hitleryzmu. W Starym Kobylinie wiatrak „Mikołaj” z 1877 roku. Z Kobylina szlak prowadzi drogą nr.39 w kierunku Rawicza, w lesie za przejazdem kolejowym skręca w lewo i drogą lokalną doprowadza do Smolic ok.4,3km.. SMOLICE (poza powiatem rawickim) – nowoczesna wieś na pograniczu powiatu krotoszyńskiego. We wsi mieszkał kiedyś Jan Nepomucen Umiński – uczestnik powstania kościuszkowskiego, wojen napoleońskich, jeden z przywódców powstania listopadowego. Stąd pochodził Stanisław Wachowiak – dyrektor Powszechnej Wystawy Krajowej i ( do 1939) targów poznańskich. Koniecznie należy zobaczyć: Neobarokowy pałac z około 1910 roku, położony w pięknie utrzymanym parku krajobrazowym z końca XVIII wieku, o powierzchni ponad 18 ha (zwrócić uwagę na bramę wjazdową). Neobarokowy kościół parafialny p.w. Serca Jezusa z lat 1907 – 1909, z elementami wystroju przeniesionymi z wcześniejszego, drewnianego, barokowego kościoła (XVIII wiek), lokalne sanktuarium maryjne. W Smolicach szlak skręca w lewo i drogą utwardzoną a następnie polną doprowadza do drogi asfaltowej, tu skręca w lewo i przez dwa mosty na rzece Orli dobiega do Jutrosina. ok.6,2km. 4
JUTROSIN – miasto położone nad Orlą i Borowicą; 1281 – wzmianka o miejscowości; 1505, a może 1472 – wymieniane oppidum; 1532 – potężny pożar i zniszczenie miasta; 1534 – nadanie (potwierdzenie) prawa magdeburskiego; XIV – XVI – właściciele: Frycze, Sokołowscy, Jutrowscy, Bnińscy, Malechowscy, 1534 – 1688: Konarscy, Zborowscy, Sieniuci, 1688: Leszczyńscy, XVIII: Ponińscy, Koźmińscy, Mielżyńscy, XIX: Potuliccy, Czartoryscy. XVII wiek – istnieje przedmieście garncarskie; 1630 – prawdopodobnie całe miasto płonie; 1642 – kolejna odbudowa miasta (Nowe Miasto w okolicy ulicy Wrocławskiej); 1778 – budowa zboru ewangelickiego; 1854, 1861 – pożary miasta; 1898 – otwarcie linii kolejowej Rawicz – Kobylin; XIX wiek – budowa ratusza. Miasto trzech religii: mieszkali tutaj katolicy, ewangelicy i Żydzi, mieli swoje świątynie, cmentarze... W Jutrosinie należy obejrzeć: Kościół parafialny p.w. św. Elżbiety (w 2002 roku 100 – lecie) – około 1440 roku istniał drewniany, w XVII wieku zbudowany nowy murowany, spalony w 1806; obecny z 1902 roku, neoromański, fundowany przez Zdzisława Czartoryskiego, według projektu Tomasza Pajzderskiego, z bardzo ciekawą polichromią Antoniego Procajłowicza (lata 1906 – 1908, m.in. postacie świętych i błogosławionych polskich), z pięknymi witrażami projektowanymi przez Józefa Mehoffera (m.in. herb „Pogoń”), z kilkoma wspaniałymi obrazami i ciekawą kaplicą herbową przy prezbiterium; piękne marmurowe epitafium Zdzisława Czartoryskiego (zm. 1909) z 1912 roku, wykonane w Rzymie, ze słowami: „Wiarę w Boga, Nadzieję w przyszłość, Miłość Ziemi i Narodu nam przekazał”. 16 września 1899 w Miłosławiu odsłonięty został pierwszy w Polsce pomnik Juliusza Słowackiego. Zdzisław Czartoryski odsłaniając ten pomnik powiedział: „Mowy ojców naszych nie tylko nie zrzekamy się, ale pomniki naszym wieszczom stawiamy. I dzieje się to w chwili największej krucjaty przeciwko językowi polskiemu, jaka się na tej ziemi odbywa”. Antoni Stanisław Procajłowicz (1876 – 1949) – zaprojektował polichromie w kościołach Jutrosina (1906 – 1908), Kołaczkowic (1908 – 1910), Golejewka (1912), Murzynowa Kościelnego, Kamieńca, Poznania. Do Wielkopolski sprowadził go Zdzisław Czartoryski. Kościół cmentarny p.w. Świętego Krzyża, dawny szpitalny, wzmiankowany w 1557 roku, zbudowany 1777, w XIX wieku pełnił funkcję świątyni parafialnej; konstrukcja szkieletowa, wypełniona cegłą, rozplanowany na rzucie krzyża greckiego; wnętrze nakryte pozorną kopułą; ołtarz główny z XVIII wieku, z pięknym krucyfiksem oraz rzeźbami, w ołtarzu bocznym św. Jan Nepomucen; dzwonnica z XVIII wieku; na cmentarzu m.in. grobowiec rodziny Czartoryskich. 5
Ratusz z XIX wieku, klasycystyczny; nieopodal pomnik wzniesiony na cześć mieszkańców Jutrosina biorących udział w insurekcji kościuszkowskiej i powstaniu wielkopolskim. Dawny zbór ewangelicki, obecnie szkolna sala gimnastyczna. Z Jutrosina szlak wychodzi drogą gruntową w kierunku wsi Szymonki, za którą przy stacji wodociągowej skręca w drogę polną /uwaga!/ i tą drogą doprowadza do Dubina. ok.3,8km. DUBIN – dawne miasto, gród znany od 1267 roku, obecnie wieś. Kolejni właściciele: XIII – XIV – Awdańcy, XV – Górkowie – Roszkowscy, XVI – XVII – Jastrzębscy / Zakrzewscy, XVII – Twardowscy, XVIII – Koźmińscy, XIX – Czartoryscy. W latach 1271/78 kasztelania. Prawa miejskie nadał Przemysł II w 1284 roku (w tym czasie własność Stefana Szczedrzykowica – kasztelana krobskiego), utrata praw w roku 1895. Pozostałością jest rynek w centrum miejscowości. Podczas II wojny światowej obóz dla jeńców angielskich oraz obóz pracy dla Polaków i Żydów. Stąd pochodził urodzony w roku 1907 Adam Zdzisław Rajewski, w latach 1946 – 1949 badacz Biskupina. Warto zapoznać się z niżej wymienionymi obiektami: Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja – pierwszy kościół wybudowano w 1285 roku, kolejny w 1445, następny w 1630/31 spalony 1936, obecny pochodzi z lat 1936 - 1939 (zbudowany po pożarze drewnianego, modrzewiowego), projektowany przez Stefana Cybichowskiego; we wnętrzu ciekawy renesansowy nagrobek Piotra Jastrzębskiego z XVII wieku oraz elementy wyposażenia poprzedniej świątyni, uratowane przez parafian z pożogi. Domy z XIX wieku. Ulice zabudowane stodołami o konstrukcji ryglowej, na skrajach miejscowości (takie usytuowanie miało na celu ochronę miasta przed pożarami). Umierający wiatrak od strony południowej miasta (kierunek Szkaradowo). Z Dubina szlak wychodzi w kierunku Rawicza. BOREK / koło Dubina Niewielki kościół filialny p.w. Przemienienia Pańskiego z 1787 roku, przebudowany w 1857 z klasycystycznym ołtarzem głównym, salowy, zamknięty trójbocznie; we wnętrzu wczesnoklasycystyczny ołtarz główny, ambona, kilka interesujących obrazów. Stary (wokół kościoła) i nowy (przyległy) cmentarz. Za Borkiem, przy osadzie Zielony Dąb na początku lasu szlak skręca w lewo w drogę leśną, którą doprowadza do wsi Osiek /uwaga! aby zobaczyć pałac trzeba zejść ze szlaku/,na początku której skręca w lewo a następnie w prawo aby przez park za pałacem /trudny odcinek/wyjść w kierunku Pomocna.. 6
ok.6 km. OSIEK – jest wsią wymienianą w dokumentach od roku 1284, kiedy to Przemysł II udziela Stefanowi Kasztelanowi krobskiemu przywileju lokacji jego wsi dziedzicznej Osieka na prawie niemieckim. W XVIII wieku własność Krzyckich, w roku 1793 kasztelana krzywińskiego Józefa Krzyckiego, później własność Szołdrskich, w roku 1880 właścicielem był Emil Szołdrski, po Szołdrskich należał Osiek do Grudzińskich, w roku 1912 do Adama Grudzińskiego, który był właścicielem co najmniej do roku 1926, potem do Platerów. We wsi należy obejrzeć: Dwór wzniesiony pierwotnie dla rodziny Grudzińskich w 1793 roku. Obecny, neorenesansowy, postawiony na starych fundamentach w 3 ćwierci XIX wieku dla Emila i Amelii z Grudzińskich Szołdrskich. POMOCNO – niewielka wieś, wzmiankowana po raz pierwszy w dokumentach kościelnych w roku 1375. Opłotkami wsi Pomocno,dalej drogą polną a następnie leśną szlak dochodzi Pakosławia. ok.3,2 km. PAKOSŁAW – wieś, siedziba gminy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1310. Do początku XVII wieku Pakosław należał do Awdańców – Pakosławskich, których był gniazdem, następnie do Wysskota – Zakrzewskich, w latach 1764 – 1791 do Ignacego Wysskota – Zakrzewskiego Prezydenta Warszawy, od 1791 do Krzyżanowskich, najpierw Michała Krzyżanowskiego (w czasach Księstwa Warszawskiego – marszałka trybunału koronnego) fundatora pałacu, który kupił Pakosław za 166.000 talarów czyli 1 milion polskich złotych. Syn Michała – Józef Krzyżanowski sprzedał Pakosław po roku 1831 księciu Acarenza Pignatelliemu, w II połowie XIX wieku właścicielami byli Czarneccy. Na początku XX wieku Pakosław przeszedł w ręce antypolskiej Komisji Kolonizacyjnej, która wnętrza pałacu przebudowała na szkołę i protestancką kaplicę. Komisja Kolonizacyjna, która działała w latach 1886 – 1918 została powołana przez rząd pruski dla rugowania własności polskiej w zaborze pruskim. W okresie międzywojennym Pakosław nie był ośrodkiem dóbr ziemskich.. W Pakosławiu należy zwiedzić: Neogotycki kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca z lat 1896 – 1899 z wysoką, widoczną z dużej odległości wieżą; przy świątyni pomnik ofiar wojen światowych. Klasycystyczny pałac zbudowany po 1791 roku; jego budowa kosztowała Michała Krzyżanowskiego kasztelana międzyrzeckiego, kawalera orderu Orła Białego 50.000 talarów. Nie znamy nazwisk twórców: architekta, rzeźbiarzy, czy sztukatorów, ale ich dzieło świadczy, że byli biegli w swym rzemiośle. Być może architektem był twórca Pawłowic i Bramy Brandenburskiej w Berlinie Karol Gotthard Langhans. Pałac zbudowany jest na rzucie prostokąta, z piętrowym portykiem zamkniętym ścianami bocznymi z pilastrami jońskimi i dwiema jońskimi kolumnami po bokach. 7
Portyk zwieńczony został niskim trójkątnym frontonem. Fasada frontowa podzielona jest pilastrami w tzw. wielkim porządku. Od strony ogrodu kolisty ryzalit zamyka salę rotundową. Na osi za wnęką portyku westybul, za nim sala rotundowa dwukondygnacyjna z kolumnadą zniszczona po II wojnie światowej. Pałac wysoko podpiwniczony z reprezentacyjnym parterem, z niskim piętrem mezzaninowym. Dach o zaokrąglonych połaciach jest rezultetem ostatniego remontu. W wieku XVI był tu dwór obronny otoczony fosą, później drewniany dwór parterowy; na ścianie pałacu tablica poświęcona Ignacemu Zakrzewskiemu. Park z pozostałością dawnego cmentarza ewangelickiego, z początku XX wieku. Szlak przez Pakosław prowadzi głównymi ulicami obok cmentarza,kościoła, pałacu,przez park dochodzi do drogi polnej,skręca w lewo doprowadza do drogi asfaltowej/przy figórce przydrożnej/ i skręca w prawo do Golejewka. GOLEJEWKO - dawny gród Czestram, znany był od 1136 roku. Istnieją ślady grodziska, położone na południe od parku. W XII wieku – prawdopodobnie powstał pierwszy kościół, parafia do dzisiaj nosi nazwę „czestramska”, 1448 – utworzono parafię. Koniec XV wieku – założono folwark Golejewko, fortalicję Awdańców – Chojeńskich. Kolejni właściciele: XIV wiek – 1675 – Choińscy; 1768 – Rogalińscy; XIX wiek: Bronikowscy, Gendorfowie, 1846 – 1939 Czarneccy. Zabytki i inne obiekty godne uwagi: Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych postawiony w 1903 roku na miejscu poprzedniego z 1622 roku (fundacja Choińskich, rozebrany 1898); projekt Charaszkiewicza z Ponieca, neobarok, jednonawowy z wysoką wieżą; polichromia wg projektu Antoniego Procajłowicza z 1910 roku; ciekawe płyty nagrobne renesansowe, ołtarze, ambona i inne wyposażenie; tympanon nad wejściem przypomina legendę o powstaniu świątyni. Kaplica grobowa na terenie przykościelnego cmentarza, tzw. „kolumbarium”, 2 połowa XIX wieku, bez wyraźnie określonego stylu. Pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim i bohaterom wojen, swego czasu uznany za najładniejszy pomnik tego typu w Wielkopolsce (ciekawy wiersz na jednej z tablic). Zespół pałacowy z I połowy XVII wieku, przebudowywany; obecny pałac wzniesiony w latach 1848 – 1852, neorenesansowy. Wieża bramna – pozostałość po dawnym zamku obronnym z XV wieku ???, zbudowana w 1 połowie XVII wieku, remontowana w XVIII wieku, gruntownie remontowana w 1848 roku, na planie kwadratu, opięta szkarpami z wieżą, z charakterystycznym zwieńczeniem, w ścianę wmurowane kule armatnie, remontowana kompleksowo w 2002 roku (odkryto stare dokumenty; w wieży będzie izba pamięci stadniny, znajdą pomieszczenia biura i kawiarnia). 8
Park – w 1736 roku istniał ogród włoski, obecny pochodzi z XIX wieku; interesujący drzewostan, w części frontowej gazon z podjazdem, strumień, figura Samsona z lwem, z XVIII wieku. Stadnina Koni pełnej krwi angielskiej, izba tradycji i trofeów, wspaniała powozownia !!!, „aleja zasłużonych koni” w pobliżu parku (strona południowa).
Centralny plac (rynek) w Golejewku – drewniany pomnik dedykowany ofiarom Katynia, kapliczka. W Golejewku szlak za rynkiem skręca z drogi do parku mija pałac i za fosą skręca w lewo,dalej drogą polną prowadzi do Golejewa./odcinek wspólny ze szlakiem czerwonym/ ok.4,0km..Uwaga! w celu zwiedzenia kościoła i cmentarza trzeba zejść ze szlaku przy fosie. . GOLEJEWO – wieś znana z dokumentów od 1400 roku. W Golejewie szlak skręca w lewo, obok zakładu mięsnego dochodzi do drogi gdzie skręca w prawo, za mostem na skraju lasu skręca w prawo na drogę leśną,lasami przez wieś Niedzwiadki doprowadza do drogi asfaltowej w Dębionce. ok.4,6 km. DĘBIONKA – niewielka wieś założona w 1637 roku; w całym regionie warto zwrócić szczególną uwagę na interesujące krzyże i kapliczki przydrożne, mające często swoją ciekawą historię (warto czytać napisy na tablicach). UGODA – wieś sołecka, po raz pierwszy wymieniana w dokumentach parafialnych w 1604 (1620) roku, początkowo zasiedlona przez Ślązaków, którzy opuszczali swoje rodzinne strony z powodu biedy i prześladowań; we wsi znajduje się remiza strażacka, dwa budynki szkolne i wiele nowych, zbudowanych po II wojnie światowej gospodarstw. Okoliczne miejscowości (kilkanaście wiosek skupionych m.in. wokół parafii zielonowiejskiej) należą do mikroregionu chazackiego (hazackiego), charakteryzującego się specyficznymi zwyczajami, strojami, muzyką, gwarą ... ZAWADY – wieś wzmiankowana w 1610 roku. Nazwa wsi jest przeciwstawna do sąsiedniej Ugody. Podanie głosi, że w czasie, kiedy jeszcze tych wiosek nie było, wozacy przewozili tędy drewno dla hrabiego z Golejewka. Tam, gdzie leżą 9
Zawady, doszło do nieporozumienia, a nawet bójki między nimi. W miejscu, gdzie rozpoczyna się Ugoda, zwaśnieni chłopi pogodzili się i podali sobie ręce. Szlak prowadzi przez wsie Ugoda i Zawady, dochodzi do skrzyżowania gdzie skręca w prawo w kier.Rawicza , mija wieś Sikorzyn ,most na Dąbroczni i w lesie na skrzyżowaniu skręca w lewo do Rawicza./przy skrzyżowaniu pomniki – głazy/ ok. 5,8 km. SZYMANOWO – wieś znana co najmniej od XV wieku (pierwsza wzmianka 1419). Warto zobaczyć w najbliższej okolicy (na wschód od wsi): Pomnik – głaz w Lesie Sarnowskim, postawiony w miejscu licznych egzekucji podczas II wojny światowej (okolice skrzyżowania dróg: Szymanowo – Słupia Kapitulna i Sarnowa – Sikorzyn). Niewielki pomnik – głaz ustawiony w miejscu śmierci porucznika Stanisława Kamińskiego, dowódcy kompanii powstańczej, który zginął w tym miejscu w zasadzce, w nocy z 3 na 4 lutego 1919 roku. Dawny cmentarz ewangelicki przy drodze w kierunku Słupi Kapitulnej – niewielki teren na wzniesieniu, porośnięty zdziczałą roślinnością. Liczne, poprzewracane nagrobki i pozarywane krypty grobowe. Resztki fundamentów muru obwodowego cmentarza. Wiosną można odczytać treść niektórych nagrobków. Na jednym z nich wyraźnie widoczne daty: urodzenia – 17.... i śmierci 180...., co może świadczyć o założeniu cmentarza na początku XIX wieku. Teren dawnego cmentarzyka cholerycznego (albo napoleońskiego – różne są na ten temat informacje) – niewielkie wzniesienie przy drodze Szymanowo – Słupia Kapitulna, na którym ustawiono drewniany krzyż, w latach 90 – tych XX wieku odnowiony (postawiono nowy). Wieś Szymanowo słynie z działalności zespołu folklorystycznego „Wisieloki”, kultywującego m.in. tańce, pieśni i obrzędy chazackie. Po minięciu wsi Szymanowo szlak dochodzi do Rawicza.Przez miasto prowadzi prosto ulicami:Kamińskiego, 17 stycznia,Rynek, Wojska Polskiego, J.Piłsudskiego, do dworca PKP gdzie znajduje się tablica szlaków O/PTTK RAWICZ. ok.6,5 km. RAWICZ - miasto powstało w 1638 roku. Zgodę na jego założenie uzyskał od króla Władysława IV – Adam Olbracht Przyjma – Przyjemski, herbu „Rawicz”. Miasto przeznaczone było pierwotnie dla opuszczających pobliski Śląsk protestantów. Przyjemski nadał miastu herb (część swojego herbu rodowego), którym jest do dnia dzisiejszego czarny niedźwiedź w złotym polu, kroczący po zielonej murawie. Rawicz został założony „in cruda radice”, to jest na tak zwanym „surowym korzeniu”. Dzięki temu możliwe było ciekawe zaplanowanie miasta. Jego zabudowa (dzisiejsze śródmieście) ma układ regularnej szachownicy. Od pierwszych chwil swego istnienia, miasto doskonale rozwijało się, stanowiąc w końcu XVIII wieku najsilniejszy w Wielkopolsce ośrodek sukienniczy i jeden z największych ośrodków miejskich tego regionu. 10
Niestety - pożary, „morowe powietrze”, obce wojska, zahamowały rozwój miasta, które po II rozbiorze Polski znalazło się w granicach Prus. Po Powstaniu Wielkopolskim, na mocy Traktatu Wersalskiego, Rawicz znalazł się ponownie w granicach Polski. W okresie międzywojennym był miastem przygranicznym. Słynął między innymi z Korpusu Kadetów. Znany był (i ciągle jest) z dużego i ciężkiego więzienia. Współcześnie Rawicz jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym. Miasto liczy ponad 20 000 mieszkańców. Rawicz jest obecnie stolicą powiatu zamieszkanego przez około 60 000 mieszkańców, składającego się z pięciu gmin (Bojanowo, Jutrosin, Miejska Górka, Pakosław, Rawicz) i zajmującego powierzchnię 553 kilometrów kwadratowych. Węzeł szlaków turystycznych znajduje się przy dworcu kolejowym PKP. W Rawiczu warto zobaczyć między innymi: klasycystyczny kościół poewangelicki p. w. Św. Andrzeja Boboli, jeden z najwspanialszych kościołów wybudowanych w tym stylu w Polsce, projektowany przez twórcę Bramy Brandenburskiej w Berlinie – Karola Gotharda Langhansa; neogotycką świątynię p. w. Chrystusa Króla i Zwiastowania NMP z oryginalnym obrazem Matki Boskiej Rawickiej; barokowy ratusz z 1754 roku (Muzeum Ziemi Rawickiej, Izba Kadecka, Pałac Ślubów, pierwszy w Polsce piorunochron), rynek z interesującymi kamienicami; planty utworzone na miejscu dawnych, ziemnych wałów obronnych, otaczające 2,5 kilometrowym pasem pięknej zieleni rawicką starówkę; obiekty sportowe: stadion żużlowy, stadion do rozgrywania zawodów speedrowerowych, kryty basen. Większość miejsc godnych uwagi położona jest przy znakowanej trasie spacerowej po mieście (odrębny opis). Od dworca PKP prowadzi wspólny odcinek szlaków :niebieskiego,żółtego i czarnego, przy stadionie szlak niebieski skręca w prawo,mija szpital,w lasku skręca w lewo i przez Sierakowo ulicą Leśną doprowadza do okolic Gimnazjum. Tu przekracza drogę nr.5 /UWAGA!/ kierując się na drogę do Ponieca.Przed Łaszczynem skręca w prawo w drogę prowadzącą do dworku, mija go i ścieżką dochodzi do drogi obok kościoła. ok. 4.5 km.
11
ŁASZCZYN – miejscowość z ciekawymi zabytkami. Wieś opisywana już w 1310 roku. Parafia wzmiankowana w 1410 roku. Kościół istniał zapewne dużo wcześniej. W 1610 wybudowano nowy kościół murowany z fundacji Katarzyny z Krzyżanowa Zakrzewskiej, ówczesnej właścicielki wsi. W roku 1780, po zawaleniu się wieży kościelnej, świątynia została odbudowana staraniem właściciela Łaszczyna Maksymiliana Mielżyńskiego, pisarza wielkiego koronnego. W 1868 roku pożar zniszczył świątynię. Obecny kościół został wybudowany w 1889 roku, w stylu eklektycznym. Kaplica grobowa rodziny Sczanieckich – dawnych właścicieli Łaszczyna. Drewniana dzwonnica z tablicą informacyjną. Cmentarz przykościelny z grobem Stefana Bobrowskiego – wybitnego przywódcy powstania styczniowego, który zginął w pojedynku 12 kwietnia 1863 roku. Pałac XIX/XX wiek, do 1945 roku własność znanej wielkopolskiej rodziny Sczanieckich, park przypałacowy z ciekawymi okazami drzew. Od kościoła drogą gruntową prowadzi wspólny odcinek szlaków: niebieskiego i czerwonego.Na skrzyżowaniu dróg polnych szlak niebieski skręca w lewo i przez las dochodzi do wsi Konarzewo. ok. 2.8 km. KONARZEWO – wieś znana od 1252 roku, od XV do XVII wieku stanowiąca własność i gniazdo Konarzewskich herbu Wręby. W XVIII wieku i w I połowie XIX wieku należała do rodziny Bojanowskich. Konarzewo jest jednym z wielu miejsc Wielkopolski, w którym bawił w latach 1831/32 Adam Mickiewicz, przyjechawszy w poznańskie z intencją – jak twierdził – by być bliżej rodaków, którzy w tym czasie przelewali krew w powstaniu listopadowym za pobliską granicą rosyjską. Parterowy dwór z początku XIX wieku z wystawkami zwieńczonymi w obu fasadach trójkątnymi frontonami urozmaica dobudowane około połowy XIX wieku neogotyckie obszerne piętrowe skrzydło z wysokimi schodkowymi szczytami, ze sterczynami i blendami. Okna ostrołukowe i prostokątne z maswerkami, w fasadzie skrzydła ostrołukowy portal poprzedzony schodami i gankiem z ozdobną balustradą. Późnoklasycystyczna oficyna z początku XIX wieku. 12
Niewielki park i zabudowania folwarczne. Dalej szlak prowadzi drogą asfaltową do Dądrówki,przez wieś dochodzi do głownej drogi,skręca w prawo /ok.200m./ i przy figórce skręca w prawo w drogę leśną a następnie polną, którą dochodzi do Gierłachowa. ok. 9.0 km. DĄBRÓWKA – wieś przy głównej drodze Wrocław – Poznań, po raz pierwszy odnotowana w 1423 roku. Park dworski, pałac z XIX wieku klasycystyczny, przez wiele lat szkoła, obecnie obiekt prywatny. GIERŁACHOWO – wieś znana od 1377 roku. Była niegdyś siedzibą znanej wielkopolskiej rodziny Przyjemskich, pod koniec XVIII wieku krótko Skaławskich. W latach 1799 – 1869 właścicielami byli Niemcy. W roku 1869 zostało wykupione z rąk niemieckich przez Modlibowskich, później należało do Urbanowskich. Dwór został tutaj zbudowany dla niemieckich właścicieli. Powstał w latach około 1850 – 1860, jest parterowy, wysoko podpiwniczony, od frontu ozdobiony pozornym ryzalitem ze schodami i z piętrową wystawką nad wejściem. Ściany dworu dekorowane są płaskimi pilastrami i arkadami, budynek kryty jest dachem naczółkowym. Obok dworu stoi neorenesansowa oficyna. Po dojściu do drogi asfaltowej szlak skręca w prawo w kier. Kawcza a nas- tępnie w lewo w drogę polną obsadzoną kasztanowcami,dociera do lasu i drogą przez las do Golinki. ok. 3,8 km. GOLINKA – wieś, której nazwa pojawiła się w dokumentach w 1542 roku. Przy bramie do dawnego dworu skręca w prawo,następnie w lewo a na końcu wsi w prawo w drogę gruntową obsadzoną drzewami,dochodzi do Wydartowa i przez skrzyżowanie dróg asfaltowych do Gościejewic. ok. 4,0 km. GOŚCIEJEWICE – wieś znana od 1310 roku. Pomiędzy Gościejewicami a Poniecem szlak niebieski opuszcza powiat rawicki, aby przez Poniec, Pawłowice,Osiecznę,Racot doprowadzić do Czempinia. Z Gościejewic szlak drogą przez pola prowadzi do Ponieca,przbiega przez centrum miasta do Śmiłowa,ok.5,8 km., przekracza skrzyżowanie i po kilkuset metrach skręca w lewo w drogę polną,póżniej leśną którą dochodzi do Luboni.ok.6,2km. W Luboni skręca w lewo i drogą asfaltową doprowadza do bramy pałacu w Pawłowicach,ok.4,0 km.,gdzie skręca w prawo w kierunku Osiecznej.
13
PRZEBIEG SZLAKU ŻÓŁTEGO - LEŚNEGO (TRASA PIESZA – OKOŁO 11,5 km)
Dworzec kolejowy PKP w Rawiczu (węzeł szlaków przed budynkiem dworca, schematyczna mapa szlaków). Ulica Sportowa: wieża ciśnień, osiedle domków jednorodzinnych, stadion żużlowy (z oddali widoczne budynki dawnych koszar i Korpusu Kadetów). Ulica Świętojańska, przejazd kolejowy (szlak żółty prowadzi wspólnie ze szlakiem czarnym). Kompleks leśny na terenie tzw. Doliny Świętojańskiej, fragment ścieżki dydaktyczno – przyrodniczej z interesującymi stanowiskami informacyjnymi (m.in. „Ptasi budzik”, „Mrowisko”). Rezerwat przyrody „Dębno” (powierzchnia 7,69 ha, tablice informacyjne na miejscu) ze wspaniałymi, liczącymi około 300 lat dębami, pięknymi sosnami i innymi okazami drzew oraz krzewów. Teren, wał ziemny dawnej strzelnicy wojskowej – zarastający drzewami i krzewami. Zbiornik retencyjny ze stacją pomp, miejsce wypoczynku rawiczan i rywalizacji wędkarzy (zalew należy okrążyć drogą – przy stacji pomp nie ma przejścia). 14
Most na rzece Masłówce (za mostem szlak żółty skręca gwałtownie w prawo i wąską ścieżką wiedzie wzdłuż kanału melioracyjnego, należy zwrócić szczególną uwagę na znaki). Kompleks leśny – trasa prowadzi leśną drogą; można tutaj czasami zaobserwować ślady dzikiej zwierzyny, bądź przy odrobinie szczęścia spotkać ciekawych mieszkańców lasów i łąk. Pomnik – głaz z tablicą informacyjną w miejscu śmierci (pojedynek) Stefana Bobrowskiego. O Stefanie Bobrowskim – bohaterze powstania styczniowego 1863 roku, patronie jednej z ulic i Zespołu Szkół Zawodowych w Rawiczu, w latach trzydziestych XX wieku napisano: „Bobrowski Stefan, polski działacz powstańczy, (1841—1863), w czasie studiów na uniwersytecie kijowskim wszedł do polskich organizacji spiskowych, działał na terenie Warszawy, w 1862 został członkiem Centralnego Komitetu Narodowego, po wybuchu powstania wszedł do Rządu Narodowego. Jako naczelnik miasta Warszawy okazał nieustraszoną odwagę, ogromną energię i dar organizatorski; zreorganizował policję powstańczą, ściągał z ludności podatek, stworzył w mieście i okolicy intendenturę, która zaopatrywała powstańców, w odzież, broń i przybory wojskowe. Po ogłoszeniu dyktatury Langiewicza udał się do Krakowa, by w porozumieniu z nim stworzyć jawny rząd powstańczy. Gdy Langiewicz został aresztowany, Bobrowski wydał odezwę, w której podpisawszy się jako komisarz nadzwyczajny Rządu Narodowego, oznajmiał o objęciu przezeń władzy z powrotem, 12 kwietnia zginął w pojedynku o charakterze politycznym z Adamem hrabią Grabowskim. Śmierć jego uważano za niepowetowaną stratę dla sprawy powstańczej”.
15
Leśne drogi w okolicy Iźbic, miejsce biwakowe w lesie,przejście przez nie- strzeżony przejazd kolejowy,most na Masłówce,droga wzdłóż lasu,następnie przez las do polany z dębem. Dąb – samotnie, wśród łąk rosnący pomnik przyrody, w pobliżu szosy Poznań – Wrocław (parking przydrożny, w pobliżu park i pałac w Dąbrówce – teren prywatny). Przystanek PKS w Dąbrówce – koniec (początek) szlaku; liczne autobusy w kierunku Rawicza, możliwość pokonania trasy w przeciwnym do opisanego kierunku, po dotarciu do Dąbrówki autobusem).
PRZEBIEG SZLAKU CZARNEGO (TRASA PIESZA OK. 35 KM)
Dworzec kolejowy w Rawiczu, na trasie Wrocław – Poznań (linia z roku 1856, zelektryfikowana 1970); początek szlaku i schematyczna mapa przed budynkiem dworca. Ulica Sportowa: wieża ciśnień o oryginalnej architekturze, zabudowa mieszkalna z lat 60 – tych XX wieku; stadion żużlowy.
16
Ulica Świętojańska – zautomatyzowany przejazd kolejowy na linii Wrocław – Poznań. Las na terenie tzw. Doliny Świętojańskiej – połączenie szlaku ze ścieżką przyrodniczą, z interesującymi stacjami („Ptasi budzik”, ciekawe okazy roślin, okazałe mrowiska, stanowiska odpoczynku z ławami i stołami).
Rezerwat przyrody „Dębno” – jedyny obszar chronionej przyrody w powiecie rawickim (liczne stare sosny i dęby, brzozy, graby, buki i świerki oraz krzewy: kruszyna, brekinia, leszczyna, jarząb szwedzki; 7,69 ha powierzchni; tablice informacyjne m.in. dotycząca występowania na terenie rezerwatu rzadkiego kozioroga dębosza). Wał dawnej strzelnicy wojskowej – teren powoli zarasta drzewami. Zbiornik retencyjny ze stacją pomp – miejsce wypoczynku mieszkańców okolicy, szczególnie wędkarzy (zalew należy okrążyć – przy ogrodzonej stacji pomp nie ma przejścia). Most na rzece Masłówce (uwaga na znaki – biegnący do tego miejsca wspólnie z czarnym szlak żółty prowadzi w prawo,szlak czarny skręca w 17
lewo i wałem biegnie do ściany lasu – bardzo trudny odcinek ok.500m. Rzeka Masłówka – jeden z największych cieków wodnych w powiecie rawickim, w suchym okresie letnim bardzo niski poziom wody ale w przypadku długotrwałych deszczów bądź wiosennych roztopów rzeczka szeroko rozlewa się na okoliczne łąki. Tor nieczynnej od połowy lat 90 – tych XX wieku linii kolejowej Rawicz – Legnica (wybudowana w końcu XIX wieku jako prywatna tzw. linia „lignicko – rawicko – kobylińska”). „Siedem buków” – interesujący okaz drzewa – z jednego pnia wyrasta siedem potężnych bukowych pni. Parking na trasie Rawicz – Góra Śląska; możliwość odpoczynku. Wieś Wiklina – z trasy piękne widoki na pradolinę rzeki Baryczy i leżący nad nią Wąsosz. Miasto WĄSOSZ (leży na obszarze Dolnego Śląska) lokowane w widłach Baryczy i wpadającej do niej Orli, posiadające od 1290 roku prawa miejskie, nadane przez księcia głogowskiego Henryka I, utracone po 1945 roku, odzyskane w roku 1984. Warto obejrzeć: pozostałości dawnego zamku; gotycki kościół z 1580 roku z XVII – wiecznymi płytami nagrobnymi, kilkakrotnie przebudowywany; ciekawą zabudowę centrum miasta. Wieś Kowalewo, leśniczówka. Wieś Piotrowice Małe – piękne widoki na lekko pofalowany teren morenowych Wzgórz Wińskich i dolinę Baryczy, w sporej części pokryte lasami; w oddali wieża kościelna i zabudowania Wińska. Wieś Rogów Wołowski. Miasto WIŃSKO – stara osada (pierwsze pisane informacje z roku 1218, prawa miejskie otrzymało w 1285 roku od księcia Przemka Ścinawskiego) z pięknie położonym gotyckim kościołem z XVI wieku, z oryginalnymi płytami nagrobnymi z XVII i XVIII wieku. Rynek w Wińsku – koniec (początek) szlaku; do Rawicza odległość drogą przez Wąsosz i Załęcze około 25 km. Oddział PTTK w Rawiczu sprawuje opiekę nad całym odcinkiem szlaku czarnego, od Rawicza do Wińska.
PRZEBIEG SZLAKU CZERWONEGO: „SZLAK WALK POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH O RAWICZ” (DŁUGOŚĆ TRASY: 45 KM)
Miejscowości, przez które przechodzi ten szlak związane są z przebiegiem powstania wielkopolskiego na ziemi rawickiej (miejsca bitew, miejsca 18 gromadzenia się powstańców, miejsca spoczynku poległych żołnierzy, miejsca innych ważnych wydarzeń związanych z powstaniem na terenie powiatu).
SZYMANOWO – szlak rozpoczyna/kończy się na przystanku autobusowym; wieś znana co najmniej od XV wieku (pierwsza wzmianka 1419). Warto zobaczyć w najbliższej okolicy (poza szlakiem czerwonym, na wschód od wsi – przy szlaku niebieskim): Niewielki pomnik – głaz ustawiony w miejscu śmierci porucznika Stanisława Kamińskiego, dowódcy kompanii powstańczej, który zginął w tym miejscu w zasadzce, w nocy z 3 na 4 lutego 1919 roku. Stanisława Kamińskiego. Dawny cmentarz ewangelicki przy drodze w kierunku Słupi Kapitulnej – niewielki teren na wzniesieniu, porośnięty zdziczałą roślinnością. Liczne, poprzewracane nagrobki i pozarywane krypty grobowe. Resztki fundamentów muru obwodowego cmentarza. Wiosną można odczytać treść niektórych nagrobków. Na jednym z nich wyraźnie widoczne daty: urodzenia – 17.... i śmierci 180...., co może świadczyć o założeniu cmentarza na początku XIX wieku. Teren dawnego cmentarzyka cholerycznego (albo napoleońskiego – różne są na ten temat informacje) – niewielkie wzniesienie przy drodze Szymanowo – Słupia Kapitulna, na którym ustawiono drewniany krzyż, w latach 90 – tych XX wieku odnowiony (postawiono nowy). Pomnik – głaz w Lesie Sarnowskim, postawiony w miejscu licznych egzekucji podczas II wojny światowej (okolice skrzyżowania dróg: Szymanowo – Słupia Kapitulna i Sarnowa – Sikorzyn). Wieś Szymanowo słynie z działalności zespołu folklorystycznego „Wisieloki”, podtrzymującego tradycje (śpiewy, tańce, obrzędy, gwara) regionu chazackiego. Na końcu wsi szlak skręca w prawo i drogą polną prowadzi do Dębna Pol. /ok.2,5km./ DĘBNO POLSKIE – wieś, która w dokumentach pojawiła się po raz pierwszy w 1530 roku. Miejscowość przygraniczna (niegdyś Polska – Niemcy – przejście graniczne, dzisiaj Wielkopolska – Śląsk, granica przebiegała nieopodal zabudowań). W okolicy rozgrywały się walki powstańcze w 1919 roku. Godne uwagi: Współczesna kaplica p.w. Nawiedzenia MB, z tablicą dedykowaną strażakom, którzy zginęli podczas II wojny światowej i ciekawą rzeźbą przed wejściem. Dawny cmentarz ewangelicki położony przy szlaku, o który dbają mieszkańcy Dębna Polskiego (we wsi było w pewnym okresie około 90% mieszkańców wyznania ewangelickiego). Zabudowania związane z funkcjonowaniem dawnej granicy państwowej: budynki urzędów celnych (polskiego i niemieckiego) – okolice Przywsia, budynek dawnej strażnicy – Placówki Straży Granicznej w centrum wsi. 19
Od Dębna szlak prowadzi drogami leśnymi do Zielonej Wsi./ok.4,5 km./ KRYSTYNKI – okolice dawnego folwarku, leśniczówki. W pobliżu, w pierwszych dniach lutego 1919 roku, trwały walki powstańcze. ZIELONA WIEŚ –pierwsza pisana wzmianka o tej miejscowości pochodzi z roku 1580. Dawniej miejsce to porośnięte było gęstym borem. Nieuregulowana Orla ze swoimi dopływami tworzyła tutaj rozległe moczary. Zielona Wieś należy do regionu tzw. Chazów (Hazów) i stanowi jego centrum. Trzeba wiedzieć, że w okolicy Zielonej Wsi, w dniu 10 lutego 1919 roku toczyły się zacięte walki powstańców (m.in. mieszkańców Zielonej Wsi) i Niemców. We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich (imię nadane w 1969 roku). W najbliższej okolicy zobaczyć można największe rzeki naszego powiatu: Orlę i wpływającą do niej Dąbrocznię. Można obejrzeć: Ciekawy kościół pod wezwaniem św. Floriana, z przełomu XIX i XX wieku. Świątynia ta została wybudowana w stylu neoromańskim (tak określał to autor projektu), według koncepcji St. Charaszkiewicza z Ponieca. Kościół zielonowiejski był podczas II wojny światowej jedynym kościołem na terenie powiatu rawickiego, udostępnionym Polakom. Bardzo oryginalny, wysoki pomnik poświęcony powstańcom wielkopolskim. Kaplicę – grotę z 1934 roku przy kościele. Zbiorową mogiłę powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym (jest to grób poległych w okresie od 20 I do 26 II 1919 roku, w walkach o Rawicz).
20
STWOLNO – wieś znana od 1296 roku. Za Stwolnem szlak skręca w prawo w drogę polną do Słupi Kpt./ok. 4,0km./ SŁUPIA KAPITULNA – duża wieś znana od 1271 roku. Miejsce zaciętych walk podczas powstania wielkopolskiego (14 I i 10 II 1919) Do obejrzenia: Kościół parafialny p.w. św. Katarzyny z lat 1848 – 1851 z późnoklasycystycznym wyposażeniem. Tablice i mogiły powstańców w obrębie kościoła, tablica pamiątkowa na budynku szkoły. Pomnik upamiętniający miejsce zamordowania (14 I 1919) przez Niemców tutejszego proboszcza – księdza Śledzińskiego. W Słupi szlak skręca w prawo,biegnie przez całą wieś,skręca w prawo w drogę brukową. Po 1km. skręca w lewo i drogami polnymi i gruntowymi przez Podborowo doprowadza do Golejewa. /ok. 6,5 km./ PODBOROWO – wieś założona w XVIII wieku (1725); tutaj w połowie października 1939 roku Niemcy rozstrzelali w lesie 17 Polaków; szczątki po ekshumacji w 1953 roku przeniesiono na cmentarz w Golejewku. GOLEJEWO – wieś znana z dokumentów od 1400 roku. Aleja zasłużonych koni !!!! - obsadzona bardzo dawno temu lipami polna droga, przy której usytuowano (od 1988) głazy z imionami najbardziej znanych i zasłużonych ogierów i klaczy z Golejewka. Czasem nad tymi pamiątkowymi kamieniami pochylają głowy pasące się tuż obok konie – dzisiejsi lokatorzy golejewskich stajni. Drogą polną obrzeżem parku pałacowego szlak dobiega do fosy /wspólnie ze szlakiem czerwonym/,tutaj skręca w lewo i przez cmentarz przykościelny doprowadza do Chojna./ok.1,5 km./ GOLEJEWKO – Jest to jedna z najstarszych i zarazem najciekawszych wsi ziemi rawickiej, leżąca przy drodze wiodącej z Rawicza do Dubina, nad niewielką rzeczką Szpatnicą. Golejewko datowane w dokumentach na 1393 rok, ściśle związane jest ze starym grodem o nazwie Czestram – siedzibą kasztelanii – wymienianym w pismach już w 1136 roku (bulla papieża Innocentego II). Warto poświęcić tej niewielkiej miejscowości kilka godzin i zwiedzić jej najciekawsze miejsca. Trzeba obejrzeć: Piękny, o każdej porze roku park z wieżą strażniczą z I połowy XVII wieku oraz neorenesansowym pałacem z lat 1848 – 1852. Wieża (odrestaurowana w 2002 roku) jest pozostałością po warownym zamku. Warto zwrócić uwagę na zwieńczenie budowli pozłacanym półksiężycem i na kamienne kule armatnie, wmurowane w elewację. Pałac wzniesiony dla Marcelego Czarneckiego powstał częściowo na fundamentach siedemnastowiecznej budowli, stawianej przez ówczesnych właścicieli tych ziem – Choińskich herbu Abdank. Oryginalny budynek był dwukrotnie rozbudowywany. Wśród krzewów dostrzec można niewielką kamienną figurę Samsona walczącego z lwem. 21
Stadninę koni pełnej krwi angielskiej, założoną w 1921 roku przez hrabiego Janusza Czarneckiego. Izba tradycji stadniny znajduje się w pałacu (przeniesiona do wieży). W Golejewku jest interesująca powozownia, w której obejrzeć można wspaniałą kolekcję powozów, karet, bryk i sań. Neobarokowy kościół Wszystkich Świętych, zbudowany w latach 1900 – 1903, według projektu Stanisława Charaszkiewicza. Polichromię w świątyni wykonał krakowianin Antoni Procajłowicz. Na uwagę zasługuje ciekawe wyposażenie wnętrza, w tym renesansowe płyty nagrobne. Na zewnątrz budowli, nad jej głównym wejściem, usytuowana jest płaskorzeźba związana z ciekawą, jedną z najlepiej znanych w naszym regionie, legendą. Na przykościelnym cmentarzu nietrudno jest zauważyć kaplicę grobową, tzw. kolumbarium, rodziny Rogalińskich i Czarneckich oraz pomnik poświęcony m.in. bohaterom powstania wielkopolskiego, uznawany za jeden z najciekawszych wielkopolskich pomników, dedykowanych powstańcom z lat 1918 - 1919. Centralny plac („rynek”) w Golejewku – oryginalny drewniany pomnik dedykowany ofiarom Katynia, dzieło rawickiego snycerza Romana Dworaka; kapliczka. CHOJNO – duża wieś, bezpośrednio granicząca z Golejewkiem, znana w dokumentach od 1310 roku (prowadzone prace archeologiczne potwierdziły zamieszkanie okolicy przez prasłowian); liczne, nowoczesne gospodarstwa rolne; dawny dwór. W Chojnie szlak biegnie prosto przez całą wieś, mija drogę odchodzącą w kierunku Rawicza,i po kilkuset metrach skręca w lewo,drogą polną prowadzi do Niemarzyna,gdzie na końcu wsi skręca w prawo na drogę asfaltową którą dobiega do Miejskiej Górki. /ok.7,0km./ NIEMARZYN – stara wieś, po raz pierwszy wspomniana w dokumentach w 1310 roku. MIEJSKA GÓRKA – miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana, jako Góra Sobiałkowo w 1241 roku, uzyskała prawa miejskie po 1362 roku, zatwierdzone przez Władysława Jagiełłę w 1428 roku. W XVI wieku prężny ośrodek luteranizmu (m.in. mieszkał tutaj Erazm Gliczner). Centrum powstania wielkopolskiego w 1919 roku. Do obejrzenia: Drewniany (niestety bardzo zniszczony) zbór ewangelicki p.w. Góry Tabor usytuowany na dawnym cmentarzu ewangelickim z zachowaną bramą i szczątkami nagrobków. Zbiorowa mogiła powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym – oryginalny pomnik. Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja z 1 połowy XV wieku, kilkakrotnie przebudowywany (gotyk, barok, klasycyzm). 22
Rynek, w pobliżu niewielki pomnik dedykowany powstańcom wielkopolskim (dawnej w tym miejscu stał budynek, w którym gromadzili się powstańcy). Cukrownia „Miejska Górka” z ogromnym silosem i pomnikami w okolicach głównej bramy. Zabytkowy, drewniany wiatrak – kożlak. Zbiornik retencyjny na Dąbroczni (ok. 14 ha) – miejsce wypoczynku mieszkańców ziemi rawickiej. W mieście szlak prowadzi przez mały rynek,okolice kościoła,rynek,skąd wychodzi w ulicę Rawicką i obok cukrowni doprowadza do klasztoru. /ok.4,0km./ KAROLINKI (tzw. GORUSZKI) – wieś przylegająca do Miejskiej Górki. Koniecznie należy obejrzeć: Kościół i klasztor z 1742 roku, należący do Zakonu Franciszkanów (obecnie nowicjat prowincji śląskiej); dwupoziomowy kościół o pięknym wnętrzu, dziedziniec, pomnik 453 więźniów, którzy stracili życie w filii rawickiego więzienia (klasztor) podczas II wojny światowej, grobowiec zakonników. Od klasztoru szlak prowadzi do wsi Karolinki,w jej połowie skręca w prawo w drogę polną, którą dobiega do Sarnowy w okolicach cmentarza./ok.3,5km./ SARNOWA – od 1973 dzielnica Rawicza. Pierwsze wzmianki o Sarnowie pochodzą z XIII wieku. Dokumenty mówią, że w 1262 roku Sarnowa należała do cysterskiego klasztoru w Trzebnicy. Wiadomo również, że to najstarsze na naszym terenie miasto było założone na prawie polskim, zaś na początku XV wieku Władysław Jagiełło ustanowił w nim prawo niemieckie. Nie zachowały się niestety najstarsze miejskie dokumenty Sarnowy, bowiem spłonęły one w wielkim pożarze tej miejscowości, w 1809 roku. To dawne miasteczko było niegdyś ośrodkiem trzech narodowości, trzech kultur i trzech religii – katolicyzmu, protestantyzmu i wyznania mojżeszowego. Koniecznie trzeba zobaczyć:
Rynek z ratuszem z XIX wieku (1837) – oryginalna, neogotycka wieża (1870), ciekawie zdobiona (m.in. kamienny herb dawnego miasta Sarnowy), stara zabudowa pierzei rynku. Barokowy kościół z XVIII wieku p.w. św. Andrzeja Apostoła z dwiema kaplicami, interesującym obrazem MB Szkaplerznej i tablicami trumiennymi, związany m.in. z postacią Karola Kurpińskiego (tablica na murze wieży). 23
Park miejski z pałacem i pozostałością dawnego obronnego założenia, otoczonego fosą. Zabytkowy wiatrak – kożlak z prywatnym muzeum młynarstwa i karczmą w zabytkowej chacie. Lapidarium XVIII – wiecznej rzeźby nagrobnej na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego (zabytkowe płyty nagrobne z cmentarza rawickiego).
SARNÓWKA – wieś przylegająca do Sarnowy (dzisiaj od 1973, dzielnicy Rawicza); pierwsza pisana informacja o tej miejscowości pochodzi z roku 1423. Przez Sarnowę szlak prowadzi ulicą od cmentarza do kościoła,na rynek tu skręca w prawo, mija park z pałacem,przecina drogę Rawicz- Miejska Górka, przechodzi Sarnówkę,na rozwidleniu dróg wchodzi w drogę polną którą biegnie do styku z szlakiem niebieskim, tu skręca w lewo i współnie z nim doprowadza do Łaszczyna./ok.6,0km./ ŁASZCZYN – wieś z ciekawymi zabytkami. Miejscowość opisywana już w 1310 roku. Parafia wzmiankowana w 1410 roku. Kościół istniał zapewne dużo wcześniej. W 1610 wybudowano nowy kościół murowany z fundacji Katarzyny z Krzyżanowa Zakrzewskiej, ówczesnej właścicielki wsi. W roku 1780, po zawaleniu się wieży kościelnej, świątynia została odbudowana staraniem właściciela Łaszczyna Maksymiliana Mielżyńskiego, pisarza wielkiego koronnego. W 1868 roku pożar zniszczył świątynię. Obecny kościół został wybudowany w 1889 roku, w stylu eklektycznym. Kaplica grobowa rodziny Sczanieckich – dawnych właścicieli Łaszczyna. Drewniana dzwonnica z niewielką tablicą informacyjną. Cmentarz przykościelny z grobem Stefana Bobrowskiego – wybitnego przywódcy powstania styczniowego, który zginął w pojedynku, 12 kwietnia 1863 roku. 24
Pałac XIX/XX wiek, do 1945 roku własność znanej wielkopolskiej rodziny Sczanieckich, park przypałacowy z ciekawymi okazami drzew. Przy kościele szlak skręca w prawo i drogą asfaltową prowadzi do Konarzewa./ok.2,5km./ KONARZEWO – wieś znana od 1252 roku, od XV do XVII wieku stanowiąca własność i gniazdo Konarzewskich herbu Wręby. W XVIII wieku i w I połowie XIX wieku należała do rodziny Bojanowskich. Konarzewo jest jednym z wielu miejsc Wielkopolski, w którym bawił w latach 1831/32 Adam Mickiewicz, przyjechawszy w poznańskie z intencją – jak twierdził – by być bliżej rodaków, którzy w tym czasie przelewali krew w Powstaniu Listopadowym za pobliską granicą rosyjską. Parterowy dwór z początku XIX wieku z wystawkami zwieńczonymi w obu fasadach trójkątnymi frontonami urozmaica dobudowane około połowy XIX wieku neogotyckie obszerne piętrowe skrzydło z wysokimi schodkowymi szczytami, ze sterczynami i blendami. Okna ostrołukowe i prostokątne z maswerkami, w fasadzie skrzydła ostrołukowy portal poprzedzony schodami i gankiem z ozdobną balustradą. Późnoklasycystyczna oficyna z początku XIX wieku. Niewielki park i zabudowania folwarczne. W Konarzewie szlak skręca w lewo w drogę do Dabrówki,na początku wsi wchodzi do parku,w którym skręca w lewo doprowadza do głównej drogi Wrocław—Poznań, skręca w lewo i jej poboczem doprowadza do przystanku PKS w Iżbecach—koniec szlaku./ok.3,5km./ UWAGA! na ostatnim odcinku zachować szczególną ostrożność. DĄBRÓWKA – wieś przy głównej drodze Wrocław – Poznań, po raz pierwszy odnotowana w 1423 roku. Park dworski, pałac z XIX wieku klasycystyczny, przez wiele lat szkoła, obecnie obiekt prywatny. IŹBICE – wieś w pobliżu trasy Wrocław – Poznań; zajazd przydrożny „Gawra”, zabytkowy wiatrak – koźlak; przystanek PKS (koniec/początek szlaku).
25
TRASA TURYSTYCZNA PO RAWICZU
Dworzec kolejowy PKP na trasie Wrocław – Poznań (linia powstała w 1856 roku, zelektryfikowana w 1970); węzeł szlaków przed budynkiem dworca; w pobliżu, w niewielkim parku ciekawe drzewa – pomniki przyrody (m.in. ogromna topola czarna). Aleja łącząca dworzec z ulicą Marszałka J. Piłsudskiego, przy której duży tartak. Ulica Podmiejska (widoczny zespół zabudowań Spółdzielni Inwalidów). Cmentarz parafialny (około 10 000 mogił; założony w 1811 roku, kilkakrotnie powiększany; warto obejrzeć: wysoki drewniany krzyż z symbolicznym pomnikiem i tablicą dedykowanym rawiczanom, którzy zginęli w Katyniu oraz przyległymi mogiłami rawickich kapłanów, zbiorową mogiłę pomordowanych w 1939 roku, grób ks. Piotra Oborskiego – więźnia Rawicza, zbiorowe groby więźniów, kwaterę wojskową z pomnikami i mogiłami żołnierzy wojny polsko – bolszewickiej 1920 i pierwszej wojny światowej, kwaterę więźniów z lat 1945 – 1956 z pamiątkowym głazem i stosowną tablicą, symboliczną mogiłę niemieckich rawiczan, liczne groby zmarłych powstańców wielkopolskich i wojskowych z różnych okresów, zbiorowy grób demonstrantów, którzy zginęli w roku 1921 na rawickim 26
Rynku, kaplicę cmentarną wybudowaną w latach 80 – tych XX wieku z tablicami zawierającymi spisy więźniów zmarłych w rawickim więzieniu w latach 1939 – 1945 i 1945 – 1956, mogiły: Ignacego Buszy, Stanisława Mikołajewicza i nieopodal Stanisława Kamińskiego – postaci związanych z powstaniem wielkopolskim, główną bramę cmentarną z ciekawymi krzyżami). Ulice: Żwirowa i Spokojna (widoczne: piaszczyste pagórki, niegdyś z licznymi wiatrakami, obecnie z torami saneczkowymi; stadion sportowy z krytą pływalnią, hotel z restauracją i część Osiedla im. H. Sienkiewicza z zabudowaniami tzw. „tysiąclatki” – Szkoły Podstawowej nr 4). Wały Księcia Poniatowskiego – wejście na planty. Ulica Grunwaldzka (od początku istnienia miasta reprezentacyjna, główna ulica, prowadząca niegdyś od Rynku do Bramy Wrocławskiej, z wieloma ciekawymi kamieniczkami z XVIII i XIX wieku; warto zwrócić uwagę na charakterystyczne dachy „z naczółkami”). Rynek – koniecznie należy odwiedzić Muzeum Ziemi Rawickiej mieszczące się w barokowym ratuszu z 2 połowy XVIII wieku i obejrzeć budynek ratusza z zewnątrz: wieża z zegarem i pozłacaną kulą, ponad którą chorągiewka z herbem miasta i piorunochron – założony jako pierwszy w Polsce w 1783 roku, kartusze herbowe po zachodniej i wschodniej stronie budynku; ciekawe domy mieszkalne – na frontonie jednego z nich herb miasta, na innym – siedzibie apteki – interesujący napis „Apteka Miejska i Radziecka” (nazwa „Radziecka” pochodzi od słów: rada miasta, radny, radźca !). Ulica Ignacego Buszy: klasycystyczny, narożnikowy budynek sądu z przełomu XVIII i XIX wieku; wspaniały klasycystyczny poewangelicki kościół p.w. św. Andrzeja Boboli, dawny (do 1945) zbór Świętej Trójcy, czwarta świątynia stojąca w tym miejscu, odbudowywana po pożarach w 1707, 1801 i 1915 roku, obecna według projektu Karola Gotharda Langhansa z 1803 roku, rekonstruowana 1915 – 1918; należy zwrócić uwagę na oryginalny wystrój wnętrza: dwa piętra empor, potężne kolumny, ciekawy ołtarz główny, chrzcielnicę i okazałe, jedne z największych w Polsce, organy (świątynia prezentuje się pięknie w nocnym oświetleniu). Ulica Szarych Szeregów: budynek rawickiego Gimnazjum nr 1. Ulica Marcinkowskiego – w osi ulicy, w kierunku zachodnim, widoczny budynek Szkoły Podstawowej nr 1 „pod zegarem”. Ulica J. Scherwentkego: w kierunku północnym widok na neogotycką wieżę kościoła Zwiastowania NMP; siedziba Straży Pożarnej. Planty: oryginalny gmach Domu Kultury, wybudowany w 1903 roku; dawna i obecna siedziba Bractwa Kurkowego założonego w Rawiczu w 1642 roku; ma tutaj m.in. siedzibę dobrze wyposażona Biblioteka Publiczna i Czytelnia, 27
jest oryginalna sala widowiskowa i ciekawa „sala witrażowa” z trzema pięknymi witrażami. Planty: park i strzelnica Bractwa Kurkowego; rozległe targowisko miejskie (targi odbywają się we wtorki i w piątki); tzw. „fisigórka” – wzniesienie powstałe jako punkt widokowy na początku XX wieku, próba rekonstrukcji dawnego wału miejskiego, u którego stóp zabytkowy moździerz z XVIII wieku i tablica pamiątkowa dedykowana znanemu rawickiemu regionaliście – Leonowi Nowakowi; trasa przelotowa przez miasto, droga łącząca Wrocław z Poznaniem.
Ciekawy, barokowy dom mieszkalny z XVIII wieku, jeden z najstarszych w mieście, dawne przytulisko miejskie. Więzienie rawickie, założone na początku XIX wieku w zabudowaniach zlikwidowanego (sekularyzacja) klasztoru reformatów – od tego czasu, po wielu przebudowach, jedno z największych i najważniejszych polskich więzień. Ulice: Marcinkowskiego (południowa strona więzienia, pomiędzy murem więzienia i targowiskiem) i Sukiennicza. Plac Wolności – w centrum kolumna z popiersiem Tadeusza Kościuszki – pierwotnie postawiona w tym miejscu 3 października 1925 roku, zniszczona podczas II wojny światowej, ponownie ustawiona w 1983 roku; w pierzei wschodniej dawny zajazd z przełomu XVII i XVIII wieku; kilka interesujących budynków; ulica Klasztorna z widokiem na ratusz.. Ulica 17 Stycznia: na murze więzienia pamiątkowe tablice dedykowane OFIAROM TERRORU STALINOWSKIEGO i KAZIMIERZOWI PUŻAKOWI. 28
Ulica Stefana Bobrowskiego – jednego z przywódców powstania styczniowego 1863 (tablica informacyjna na ścianie bloku). Planty: koniecznie należy obejrzeć znajdujący się w pobliżu neogotycki kościół p.w. Chrystusa Króla i Zwiastowania NMP (ciekawe wnętrze z jednolitym stylowo wyposażeniem, obraz MB Rawickiej z końca XIX wieku); warto przyjrzeć się gmachowi Liceum Ogólnokształcącego (dawne Seminarium Nauczycielskie), pomnikowym platanom na plantach, budynkowi Urzędu Skarbowego (dawna elektrownia miejska), budynkowi Szkoły Podstawowej nr 6, budynkowi mieszkalnemu w formie ciekawego pałacyku z nieco zdziczałym parkiem, w którym wiele pomnikowych drzew. Ulica Sarnowska: rondo – skrzyżowanie tras komunikacyjnych, nowoczesna stacja benzynowa, pomnik przyrody - miłorząb; przemysłowa dzielnica Rawicza; dworzec autobusowy. Ulice: Rolnicza (Osiedle im. Bohaterów Westerplatte), Westerplatte (symboliczny pomnik: kotwica, w otoczeniu dawne kamienie graniczne; klub „Neptun”). Planty: skrzyżowanie z ulicą 3 Maja, zabytkowy budynek przy Wałach J. Dąbrowskiego (klasycystyczny, z XIX wieku, z dwiema kolumnami, parterowy, z powieką w dachu), Dom Seniora z blokiem mieszkalnym (okolice dawnej, nieistniejącej synagogi i innych obiektów należących do rawickiej gminy żydowskiej), Szkoła Podstawowa nr 3 – dawne Gimnazjum, w 1945 roku jeden z budynków mieszczących polowy szpital dla żołnierzy Armii Radzieckiej (informuje o tym tablica umieszczona na frontonie gmachu). Planty: pusty plac po zburzonej w okresie II wojny światowej synagodze; Pomnik Żołnierza Polskiego (pierwotny z 1926 roku został zniszczony na początku II wojny; obecny, odsłonięty 12 października 1980 roku, zaprojektowany przez W. Pawlikowskiego i A. Hajdeckiego), tablice pamiątkowe – dedykowane harcerzom, sybirakom, więźniom i kadetom rawickiego Korpusu Kadetów; nieopodal symbol miasta – fontanna z niedźwiedziem. Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego: XIX – wieczny gmach Poczty Polskiej, budynek Urzędu Miejskiego, ciekawa zabudowa mieszkalna z przełomu XIX i XX wieku. Ulica Generała Józefa Hallera: kompleks budynków należących do Zespołu Szkół Zawodowych im. Stefana Bobrowskiego (m.in. nowoczesna sala gimnastyczna), największej szkoły powiatu rawickiego – dawniej w jednym z budynków mieścił się internat dla młodzieży a później szpital powiatowy. Ulica Stefana „Grota” Roweckiego: osiedla mieszkaniowe domów jednorodzinnych i bloków; dawne koszary wojskowe adaptowane na domy mieszkalne; pomnik poświęcony bohaterom wojny polsko – bolszewickiej 1920 roku; w lesie cmentarz wojskowy żołnierzy Armii Czerwonej (założony 29
w 1948 roku, 1503 pochowanych); potężny gmach szpitala rawickiego – dawny budynek szkolny rawickiego Korpusu Kadetów z tablicą pamiątkową umieszczoną w 1979 roku na frontonie budynku (w głębi kompleks zabudowań korpusowych, w pewnym okresie Technikum Lniarskie, Szkoła Przysposobienia Zawodowego, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Liceum Medyczne, obecnie Liceum Ogólnokształcące); Zespół Szkół Specjalnych im. Jana Pawła II; osiedle domów jednorodzinnych z lat 60 – tych XX wieku; stadion żużlowy. Ulica Sportowa: wieża ciśnień o ciekawej architekturze; równolegle do ulicy biegnąca linia kolejowa. Dworzec kolejowy PKP (koniec trasy).
ZWIEDZAJĄC SARNOWĘ POWINNIŚMY OBEJRZEĆ:
Rynek Sarnowski: klasycystyczny ratusz z lat 1837 (korpus) i 1870 (neogotycka wieża), z niewielkim herbem dawnego miasta Sarnowy i zegarem. Barokowy kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Apostoła i św. Doroty, z drugiej połowy XVIII wieku (ciekawa wieża z zegarem słonecznym i tablicą poświęconą Karolowi Kurpińskiemu, dwie kaplice: MB Szkaplerznej – piętrowa i MB Różańcowej – ośmiokątna, nakryta kopułą, interesujący wystrój wnętrza, zabytkowe nagrobki). Park miejski z pałacem i pozostałością dawnego obronnego założenia, otoczonego fosą. Zabytkowy, odrestaurowany wiatrak – koźlak (ul. Wiatraczna), obecnie prywatne muzeum piekarnictwa i młynarstwa, stara chata wiejska adaptowana na kawiarenkę. Lapidarium XVIII wiecznej rzeźby nagrobnej (cmentarz ewangelicki przy ulicy Gajowej) – płyty nagrobne z XVII i XVIII wieku, pochodzące z cmentarza ewangelickiego w Rawiczu. Cmentarz parafialny – liczne nagrobki dawnych mieszkańców Sarnowy – katolików pochodzenia polskiego i niemieckiego, w pobliżu bramy pamiątkowa mogiła poległych w pierwszych dniach II 30 wojny światowej, pomnik św. Jana Nepomucena, nowa część cmentarza.
TABLICA ZNAKÓW STOSOWANYCH NA SZLAKACH
31
P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O
T U R Y S T Y C Z N O -- K R A J O Z N A W C Z E
O D D Z I A Ł „ R A W I C Z „
ZNAKOWANE SZLAKI TURYSTYCZNE
ZIEMI RAWICKIEJ
JANUSZ HAMIELEC
WACŁAW SZYMCZAK
32
M A P K A S Z LA K Ó W
33
MAPKA TRASY TURYSTYCZNEJ PO RAWICZU
34
S P I S T R E Ś C I
1. W s t ę p str. 3
2. S z l a k i t u r y s t y c z n e Z i e m i R a w i c k i e j str. 4
3. O p i s y p r z e b i e g u s z l a k ó w :
-- n i e b i e s k i e g o str. 4
-- ż ó ł t e g o str. 14
-- c z a r n e g o str. 15
-- c z e r w o n e g o str. 16
4. T r a s a t u r y s t y c z n a p o R a w i c z u str. 23
5. T a b l i c a z n a k ó w s t o s o w a n y c h n a s z l a k a c h str. 27
6. M a p k a s z l a k ó w str. 28
7. M a p k a t r a s y t u r y s t y c z n e j p o R a w i c z u str. 29