5. Οι Περιπτώσεις Των Ταινιών Alice, Jan Švankmajer & Alice in Wonderland, Tim Burton
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών Κοινό Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Άννα Κακοπέτρου Επιβλέπων καθηγητής: Ευάγγελος Καλαμπάκας Αθήνα, Ιούλιος 2020 Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών της δικαιωμάτων. Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Άννα Κακοπέτρου Επιτροπή Κρίσης Επιβλέπων Καθηγητής Συν-Επιβλέπων Καθηγητής: Ευάγγελος Καλαμπάκας Ιωάννης Σκοπετέας Κ-Σ/ Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κ-Σ/ Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Αθήνα, Ιούλιος 2020 Άννα Κακοπέτρου, Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Αφιερώνεται στην κόρη μου, Follow your Rabbit… Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία iv Άννα Κακοπέτρου, Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Ευχαριστίες Η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί την εκπλήρωση ενός ονείρου, το οποίο στερήθηκα ως παιδί, αλλά συνάντησα ως ενήλικας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ξεχωριστούς ανθρώπους που με στήριξαν, καθώς εκπληρωνόταν το όνειρό μου και βυθιζόμουν στη δική μου Χώρα των Θαυμάτων. Ευχαριστώ την οικογένεια, τους φίλους, τους συνεργάτες, τους συμφοιτητές και τους καθηγητές που είχα κατά τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον επιβλέποντα καθηγητή μου, Ευάγγελο Καλαμπάκα. Η πολύτιμη καθοδήγηση, η αμέριστη συμπαράσταση και η ψυχολογική υποστήριξη του συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της διπλωματικής εργασίας, σε μια συγκυρία της ζωής μου που κάτι τέτοιο φάνταζε αδύνατο. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία v Άννα Κακοπέτρου, Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Περίληψη Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι με αφετηρία τις κινηματογραφικές διασκευές του έργου του Lewis Carroll Alice's Adventures in Wonderland, να διερευνηθούν τα χαρακτηριστικά της οπτικοακουστικής αφήγησης που απευθύνεται σε παιδιά, οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας στην εξέλιξη της έβδομης τέχνης, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο η ψυχαναλυτική θεωρία (και ειδικά το όνειρο) επηρέασε την εξέλιξη της κινηματογραφικής τέχνης. Στο θεωρητικό μέρος θα παρουσιαστεί μια σύντομη περίληψη του κλασικού παιδικού λογοτεχνικού έργου Alice's Adventures in Wonderland, η ερμηνεία του στο ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής του, καθώς και επιλεγμένες διασκευές του. Θα παρουσιαστεί η σχέση του παιδιού με την πάσης φύσεως οθόνη και τελικά η έρευνα θα επικεντρωθεί στα χαρακτηριστικά της οπτικοακουστικής αφήγησης που απευθύνεται σε παιδιά. Θα αναφερθούν συνοπτικά οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας στην εξέλιξη της έβδομης τέχνης, από το παιδί σύμβολο αθωότητας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα μέχρι το πραγματικό παιδί της Νεωτερικότητας. Επίσης θα αποσαφηνιστεί ο μηχανισμός κατασκευής του ονείρου με βάση τη θεωρία του ψυχαναλυτή Sigmund Freud, καθώς και η επιρροή του ονείρου στον κινηματογράφο. Κατόπιν προκρίθηκε η συνεξέταση δυο διασκευών του λογοτεχνικού έργου Alice's Adventures in Wonderland, ώστε να ελεγχθούν αφενός οι επιλογές των δημιουργών κατά τη διασκευή του βιβλίου, και αφετέρου η επιρροή του ονείρου σε αυτές. Μεταξύ ποικίλων αποδόσεων του κλασικού λογοτεχνικού έργου επιλέχθηκαν τα φιλμ Alice του Jan Švankmajer (1988) και Alice in Wonderland του Tim Burton (2010). Στο δημιουργικό μέρος παρατίθεται ένα πρωτότυπο σενάριο, το οποίο αποτελεί ελεύθερη διασκευή των έργων του Lewis Carroll και εξερευνά διαφορετικές εκφάνσεις της αναζήτησης ταυτότητας μέσα στο χρόνο με εφαλτήριο τη φαντασία και τη μνήμη. Λέξεις – Κλειδιά Αλίκη, Χώρα των Θαυμάτων, παιδικές ταινίες, ψυχαναλυτική θεωρία, όνειρο Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vi Άννα Κακοπέτρου, Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Abstract The aim of this MA thesis is to examine the film adaptations of Lewis Carroll's Alice's Adventures in Wonderland, analyze the characteristics of audiovisual storytelling for children, survey the representations of childhood in the evolution of seventh art, and study the influence of psychoanalytical theory (and especially dream theory) in cinematographic art. The theoretical part will present a brief summary of the children's book Alice's Adventures in Wonderland as well as its adaptations. The child's relationship with every kind of screen will be presented and eventually the research will focus on the characteristics of children’s films. The representations of childhood in the evolution of cinema will be summarized. Dreams, according to Freud's view, are formed as the result of two mental processes which will be clarified and analyzed as well as their influence on the evolution of cinematic art. For this purpose, it has been chosen to co-examine two film adaptations of Alice's Adventures in Wonderland in order to clarify not only their formal and structural approach but also the influence of the dream on them. Among a variety of adaptations we selected the films Alice by Jan Švankmajer (1988) and Alice in Wonderland by Tim Burton (2010). The creative part consists of an original screenplay titled «Still Wonderland», which is a loose adaptation of Lewis Carroll's work and explores different aspects of identity search through time. Keywords Alice, Wonderland, children’s films, psychoanalytic theory, dream Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία vii Άννα Κακοπέτρου, Η Αλίκη στην οθόνη των θαυμάτων: κινηματογραφικές μεταλλαγές ενός παραμυθιού Περιεχόμενα Περίληψη .................................................................................................................................. vi Abstract .................................................................................................................................... vii Περιεχόμενα ........................................................................................................................... viii Κατάλογος Εικόνων ................................................................................................................... x 1. Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων… Η ιστορία πίσω από το παραμύθι .......................... 1 1.1. Charles Lutwidge Dodgson vs Lewis Carroll : Δυο ονόματα, μια βιογραφία .............. 3 1.2. Alice Lidell. Η πραγματική Αλίκη ................................................................................. 4 1.3. Ερμηνεία του έργου στο ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής .................... 4 1.4. Κινηματογραφικές εκδοχές της πρωτότυπης ιστορίας .............................................. 6 2. Παιδί και Οθόνη ................................................................................................................ 9 2.1. Οπτικοακουστική αφήγηση για παιδιά .................................................................... 10 2.2. Παιδικές ταινίες ........................................................................................................ 13 2.3. Η Disney και οι άλλοι… .............................................................................................. 17 2.4. Χαρακτήρες ............................................................................................................... 20 2.5. Θεματολογία ............................................................................................................. 23 3. Αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας στην εξέλιξη της έβδομης τέχνης ..................... 26 4. Ψυχανάλυση, Όνειρο & Κινηματογράφος ...................................................................... 30 4.1. Ο μηχανισμός του ονείρου ....................................................................................... 30 4.2. Όνειρο και κινηματογράφος ..................................................................................... 31 4.3. Αβανγκάρντ και όνειρο ............................................................................................. 32 4.4. Ψυχαναλύοντας την Αλίκη ........................................................................................ 34 5. Οι περιπτώσεις των ταινιών Alice, Jan Švankmajer & Alice in Wonderland, Tim Burton ...................................................................................................................................... 37 5.1. Alice (1988), Jan Švankmajer ..................................................................................... 38 5.1.1. Θέμα και πλοκή ................................................................................................. 38 5.1.2. Σκηνοθετικές και εικαστικές επιλογές ..............................................................