Interlingvistiko Kaj Esperantologio (Diversaj Planlingvaj Temoj)

Parto 7:

Interlingvistiko kaj esperantologio (diversaj planlingvaj temoj)

INTERLINGVISTIKO ABLEMONDE (lingvo, 1932) KAJ ESPERANTOLOGIO Efemera aposteriora planlingva projekto sur (diversaj planlingvaj temoj) romanid-ĝermana bazo, ellaborita de iu Gus- tav Schwarz kaj publikigita sub la titolo Klefo di Ablemonde en 1932 en la revuo Interlan- guages (n-roj 49 kaj 50, Paris 1932). Specimena teksto: Ablemonde vice able la lo Enkonduko: monde; boko di la mondo, mondoboko; arbe- En ĉi tiu parto de la enciklopedio, titolita pome vice pomale: pomiero; veneruje vice ‘Interlingvistiko kaj esperantologio’ (diversaj rujeste: redijar. Lo anje soy dije la lu: no tim planlingvaj temoj), oni trovas informojn kaj nokos! Mi nuntse vu une novam ko vay porte artikolojn pri interlingvistikaj kaj lingvistikaj la omne poblor un grande joyonte. Bibl.: G. Schwarz: Klefo di «Ablemonde». En: Inter- temoj, kiuj ne trovis lokon en la antaǔaj en- languages, 50/1932. ciklopediaj partoj. Ĉi tiu parto de la enciklopedio do unuflanke raportas, en alfabeta ordo, pri efemeraj planlingvaj projektoj kaj ANTIDO I (lingvo, 1907) donas sciigojn pri centraj interlingvistikaj Antido I: Temas pri la unua el multaj re- institucioj kaj organizaĵoj, aliflanke ĝi pre- formprojektoj sur la bazo de Eo, detale ella- zentas personecojn, t.e. ĉefe sciencistojn- borita en la tempo de la Ido-skismo far tRe- lingvistojn, kiuj ludis gravan rolon en la né de Saussure (1868-1943; kiu mem uzis la interlingvistika diskuto aǔ aplikadis plurajn pseŭdonimon Antido) kaj publikigita en Anti- planlingvojn samtempe. do I, Saussure, R. de, Grammaire élémentaire

de la Langue Internationale avec recueil En la ĉefa svisa volapüklingva gazeto d’exercices / Elementala gramatiko de la Schweizerpost / Jveizapot (Zürich) aperis en Lingwo internaciona kun exercaro di Antido, majo 1890 interesa artikolo, verkita supo- Genève 1907 (2a kaj 3a eld. 1907). Ĉi tiu zeble de d-ro Konrad Meisterhans. En ĉi tiu aposteriora projekto (dediĉita al „nia glora artikolo estis rakontite, ke la unua mondling- majstro Zamenhof“) estas provo de kompro- va sistemo publikigita en Svislando estis la miso inter Eo kaj Ido. Temas pri reformo de verko de profesoro (?) H.J.F. Parrat, Langue la ortografio, grafiko (forigo de la super- simplifiée, en Porrentruy en 1858 (aperis du signoj), vortfarado kaj parte ankaŭ de la eldonoj). La aǔtoro deziris demonstri, ke oni gramatiko (ĉefe pluralo de la substantivo kaj povas krei neǔtralan universalan lingvon sur akuzativo). la bazo de la hind-eǔropaj lingvoj. La dua Ŝanĝoj kompare kun Eo: w anstataŭ v, i / y eldono estis germanigita far J. Matthys kaj anst. j, j anst. ĝ, sh anst. ŝ, e anst. kaj ktp. publikigita sub la titolo Stöchiophonie oder Specimena teksto: Vidwino havis du filinoin. vereinfachte Sprache (Solothurn 1861). En La pli malyuna estis tiel simila al la patrino per 1884 aperis alia projekto de neǔtrala univer- sia karaktero e vizajo, ke chiu, kiu shin vidis, sala lingvo: El lina kosmana = lingvo univer- povis pensi, ke li vidas la patrinon; ishi ambai sala, far W. Juhle en Davos/GR. La titolo de estis tiel malagrablai e tiel fierai, ke oni ne la verko estis: Weltsprache in Sprech- und povis vivi kun ili. La pli yuna filino, kiu estis la Sprachunterrichtsbriefen für das Selbststudi- plena portreto de sia patro lau sia boneco e um. En 1888 aperis en Zürich la verko de s-ro honesteco, estis krom tio un el la plei belai F. Friedrich, Kakographie im XIX Jahrhun- knabinoi kiuin oni povis trovi. Bibl.: R. de Saussure: Grammaire élémentaire de la dert. Priskribo pri tio aperis en la periodaĵo Langue Internationale avec recueil d'exercices. Volapükaflen jveizik en 1889. Fakto estas Elementala gramatiko de la Lingwo internaciona tamen, ke neniu el ĉi tiuj projektoj estas kun exercaro di Antido. Genève 1907. kompareblaj kun la tiam ekzistanta Volapük, tRené de Saussure tBibliografio skribis d-ro K.M.

ANTIDO II (lingvo, 1910) Tazio CARLEVARO Per Antido II (Teoria ekzameno de la lingvo *1945. Loĝas en Bellinzona TI Eo kun fonetika internacia alfabeto sen supersigno sistemo Antido 2. Gramatiko, Ek- zercaro kaj Krestomatio, Genève 1910) tRené de Saussure (1868-1943) prezentis iom prilaboritan version de Antido I. Kompa- re kun la ĉi-lasta, la nova varianto alportis modifetojn rilate la pluralon (pluralo de la substantivoj: -n anstataŭ -i) kaj akuzativon (formitan per la prepozicio -i). Ĉi tiu lingvo unuafoje aplikis la principojn de neceso kaj sufiĉo, difinitajn de de Saussure. Ŝanĝoj kompare kun Eo: reveno al v ĉe vidvino, w anstataŭ ŭ, akuzativo likvidita (aku- zativa pluralo -n anst. -jn), i’dome anst. hej- Post sia abiturienta ekzameno en la liceo de men ktp. Lugano/TI en 1964 C., ŝtatano de Svislando Specimena teksto: Unu vidvino havis du fili- kaj Italio, studis medicinon en la universitato non. La pli malyuna estis tiel simila al la patri- de Zuriko kaj diplomiĝis en 1972. Specialiĝ- no per sia karaktero kay vizajo, ke chiu, kiu ante pri psikiatrio kaj psikoterapio kaj plustu- shi vidis, povis pensi, ke li vidas la patrino; shin ambaw estis tie malagrablan kay tie dante en la laǔzana universitato, 1975-78 C. fieran, ke oni ne povis vivi kun shin. La pli laboris kiel asistento en la ŝtata ambulatoria yuna filino, kiu estis la plena portreto de sia centro de Neuchâtel kaj de 1978 kiel ĉefkura- patro law sia boneco kaj honesteco, estis cisto ĉe la loka tiĉina psikosocia servo. En krom tio unu el la pley belan knabinon, i'kiun 1980 li doktoriĝis en Zuriko. 1980-90 li oni povis trovi. Kiam tiu chi bela knabino laboris en propra kabineto, kie li okupiĝis venis i'dome, shia patrino insultis shi, kial shi cetere ankaŭ pri neŭropsikologio kaj krimi- revenis tie malfrue de la fonto. „Pardonu al nologio. De 1990 li estas direktoro de la nord- mi, patrino", diris la malfelicha knabino, „ke mi tiĉina psikiatria sektoro. Krome li okupis restis tie longe". Kay kiam shi parolis chi vorton, elsaltis el shia busho tri rozon, tri diversajn postenojn en la psikiatria organizo perlon kay tri grandan diamanton. en Tiĉino kaj tutsvislande. Apudprofesie C. En A. de Saussure tradukis la verkojn La okupiĝis pri jurpsikiatrio, epidemiolo- devo de tErnest Naville kaj Aline de C. gio, instruado, psikoterapio, patologia hazard- Ramuz (ambaŭ Ĝenevo 1911). ludo. Regule li verkadis prifake por la tiĉina gazetaro, precipe por la tagĵurnalo Corriere del Ticino, kaj por la radio kaj televido. C., kiu regas plurajn nacilingvojn kaj parolas la tiĉinan dialekton, ankaǔ politikumis en la loka leĝofara instanco kadre de la socialista grupo. Kun siaj multflankaj interesoj kaj kapabloj pri lingvistiko kaj planlingvoj C. fariĝis frue aktiva kaj konata en la interlingvistika movado. Li aprezas kaj aplikas samtempe plurajn planlingvajn sistemojn, tolerante ilian kunek- zistadon unu apud la aliaj, kaj science esplo- Bibl.: R. de Saussure: Teoria ekzameno de la lingvo Esperanto kun fonetika internacia alfabeto ras ilin kaj iliajn movadojn. sen supersigno sistemo Antido 2. Gramatiko, Ek- Sian planlingvan ‘karieron’ C. komencis en zercaro kaj Krestomatio. Genève 1910; Resumo de 1957/58. Laǔ rakonto de C. lia avo lernis la teorio de Antido kun lingvaj kritikoj kaj klarigoj de siatempe Eon, kiun li plene forgesis. Li forla- konataj esperantistoj kaj idistoj. Genève 1910. tRené de Saussure tBibliografio sis ĝin, kiam eksplodis la Ido-krizo. Tial C. malkovris ĉe li lernolibrojn de ambaǔ plan-

lingvoj. Sed li lernis unue Idon, ĉar la super- verkaĵoj aperis en lia propra mikro-eldonejo signoj de Eo malplaĉis al li, kaj ĉar la lerno- ‘Hans Dubois’, kiu ekde 1990 publikigas libro de Ido estis pli maldika, t.e., Ido ŝajnis librojn en Eo kaj en aliaj lingvoj (tBibliogra- esti pli facila ol Eo. Lerninte Idon (laŭ la fio). Unu el la verkaj kulminoj de C. estas lia lernolibro de Louis de Beaufront de 1920), C. kunaŭtoreco de la signifa monografio Espe- ricevis la Ido-diplomon pri instrukapablo. ranto en perspektivo (UEA 1974), en kiu C. Krom Ido kaj Eo C. enprofundiĝis en la stu- prilaboris la ĉapitrojn pri la kulturo kaj litera- dadon de Occidental-Interlingue kaj Interlin- turo de Eo. En 1979 li redaktis la libron Plan- gua (1960). La plej signifaj kontribuoj de C. lingva enketo (Alsbach), en kiu li mem publi- al Occidental kaj Interlingua estas lia verko kigis kelkajn signifajn artikolojn. En 1982 li Eo aŭ Interlingua (eldonita sub la pseŭdoni- kunlanĉis la revuon Planlingvistiko kaj verkis mo Edo Bernasconi) kaj liaj tradukoj de Le la enkondukon al la itala eldono de Edmond familia del antiquario kaj Le albergatrice de Privat. Avventure di un pioniere (en traduko Carlo Goldoni. Havante ankaŭ konojn en de Dante Bertolini, Locarno 1983). En 1997 Volapük kaj en aliaj malpli konataj planling- C. retiriĝis grandparte de siaj funkcioj en la voj, C. restis tamen praktika interlingvisto en Eo-movado, ĉefe pro profesia trookupiteco, pli ĝenerala senco. Liaj idisteco kaj e-isteco sed ankaŭ pro kreskantaj duboj rilate la evo- ne malhelpis lin engaĝiĝi por ambaŭ mova- luon de Eo. Post kiam en 1998 aperis en la doj, en la Ido-movado ekzemple kiel vicpre- periodaĵo Babylonia lia sociologia enketo pri zidanto de SULI, redaktanto de Suisa Ido- la svisa Eo-parolantaro, en konkluda studo Buletino, kiel kontribuanto al Progreso, sed titolita Ĉu Eo postvivos la jaron 2045 (Bel- ankaǔ kiel organizanto de idistaj kunvenoj aǔ linzona 1/1999, 2/2000) C. celis klarigi la kiel verkanto de komparaj Ido-studoj kaj kiel kaŭzojn de la iom postioma ŝrumpo de Eo en faka preleganto. okcidenta Eŭropo kaj de la signifo de la dis- Ankaŭ por la Eo-movado C. aktivis multface- vastiĝo de la angla lingvo internacie kaj en te ekde 1960. Kiel junulo li partoprenis la Svislando. Sian lojalecon al Eo C., kiu hodiaŭ agadon de EJS kaj de la ĵus fondita Tiĉina estas ĉie akceptata kaj respektata kiel ĝenera- Eo-Ligo (TEL, 1961), kies prezidanto li fari- le praktikanta interlingvisto, pruvis per la ĝis en 1980 (en 1992 li lanĉis ĝian neregulan kunlaboro kun la redakcio de La Nova Plena organon Esperanto TI). Kiam CDELI estis Ilustrita Vortaro de Esperanto (Paris 2002), starigita en la 1950-60aj jaroj, li ekprezidis kies redaktantojn li konsilis rilate la faktermi- ĝian konsultan komitaton kaj organizis inter- naron pri psikiatrio. lingvistikajn simpoziojn. En la kultura komi- Ankaǔ kelkaj familianoj de C., precipe lia siono de KCE li estis eldon-komisiito de la edzino Teresita Carlevaro-Bozzetta (*1948), kolekto Studoj de KCE, krome li estis vicpre- iom partoprenis la Eo-aktivecojn. zidanto de IFA kaj membro de la fonduma tIdo en Svislando tInterlingua en Svislando konsilio de GEP. Kiel regiona vicprezidanto tTiĉino tBibliografio tAntologio de SES por itallingva Svislando (de 1986) kaj iama UEA-delegito li organizis la regionajn Eo-renkontiĝojn en Tiĉino. C. kunlaboris kun multaj tiĉinaj kaj svisaj e-istoj, ankaŭ kun Kooperativo de tLiteratura Foiro, kaj li aliĝis al AIS kiel ties ISK-ano (1983). Apud la movadaj honoroficoj elstaras lia longtempa kaj diligenta verka kaj redakta kontribuado. Liaj multnombraj fakaj artikoloj estis presitaj en diversaj signifaj Eo- periodaĵoj (Esperanto, Monato, Planlingvisti- ko, Literatura Foiro, Monata Cirkulero, Svisa Esperanto-Revuo, Language Problems and

Language Planning), sed ankaǔ en naciling- Tazio kaj Teresita Carlevaro-Bozzetta vaj gazetoj ĉefe itallingvaj/tiĉinaj. Pluraj Eo-

CENTRO DE DOKUMENTADO KAJ gravaj konsultejoj kun Eo-bibliotekoj kiel en ESPLORO PRI LA LINGVO INTER- Vieno, Kortrijk, Aalen, Lublin, Londono kaj NACIA (CDELI) Roterdamo) elstara specialista adreso pri La Chaux-de-Fonds planlingvoj. Tiuj mencioj signifas sendube Franclingve: Centre de documentation et d’étude rekonon de C. ankaǔ fare de gravaj referencaj sur la langue internationale (CDELI) verkoj. Bazo de la kolektoj, sav-agadoj, oficialigo de C. estas la plej granda biblioteka kaj arkiva la laboro de C.: La ideo pri la starigo de C. instalaĵo de la planlingva kaj Eo-movado en fontas en la 1950aj jaroj, fakte en 1954, kiam Svislando kun internacia signifo. Al la ĉefaj Mathilde Wolf kaj René Zollinger, anoj de la celoj de C. kiel fako de la urba biblioteko en ĉaǔdefona EG, konfidis sian libraron al La Chaux-de-Fonds/NE apartenas la serĉado, tClaude Gacond (*1931), la arkivisto de C. kolektado, konservado, katalogado, klasifika- Fernand Donzé (*1923), tiama direktoro de la do de libroj, broŝuroj, periodaĵoj kaj aliaj urba biblioteko, konsentis disponigi provizo- dokumentoj presataj aǔ manuskriptaj rilate al ran ejon por tiuj libroj kadre de la biblioteko, planlingvoj kaj, nature, la studado de la plan- kondiĉe ke Gacond zorgu pri tiuj libroj en lingvoj mem. Intertempe C. evoluis al unu el kunlaboro kun la bibliotekistoj. En 1961 estis la plej riĉaj kaj valoraj kolektejoj de libroj kaj ekellaboritaj, kun Donzé, la celaro de la Eo- dokumentoj en Eo kaj aliaj planlingvoj en la biblioteko kiel bazo por la statuto de C. La mondo. Krom pri Eo ankaǔ kaj precipe rilate risko de malapero aǔ detruo de privataj plan- al Ido (ekz. Progreso), Occidental (ekz. Cos- lingvaj aǔ esperantaj bibliotekoj, kiel en la moglotta) kaj Interlingua (ekz. Currero Inter- kazoj de tJules Gilliard en La Neuveville/BE national kaj Revista de Interlingua) la kolek- kaj de tEdmond Privat en Neuchâtel, ambaǔ toj de C. estas tre ampleksaj, parte eĉ komple- forpasintaj en 1962, fortigis la deziron de taj dank’ al malavaraj, pertestamentaj donacoj Gacond starigi arkivejon, kie povas esti de- de planlingvaj pioniroj, al interkonsentoj kun ponitaj kaj konservataj la planlingvaj doku- asocioj de tiuj planlingvoj, kiuj en siaj ‘glo- mentaroj, kiuj flanke de iliaj posedantoj aǔ de raj’ tempoj kunlaboris kun C., aǔ dank’ al ties parencoj ne plu estas bezonataj aǔ riskas alispeca havigo de materialoj. esti forĵetitaj kaj detruitaj pro malintereso aǔ indiferenteco pri tiuj materialoj. Tiel povis esti savitaj la privataj bibliotekoj de diversaj e-istoj, kiuj ekformis la fundamenton de C. Post la morto de tHans Jakob povis esti entreprenita drasta sav-agado koncerne la privatajn arkivaĵojn de la iama direktoro de UEA en Ĝenevo (tBibliotekoj).

C. estas menciita en la renoma Dictionnaire des langues imaginaires de Paolo Albani & Berlinghiero Buonarotti (Paris, Les Belles Lettres 2001) kaj en aliaj gravaj eldonaĵoj lingvistikaj. Ankaǔ la nova eldono de Plena Ilustrita Vortaro (2002) enhavas la frapvorton C. La kvara volumo de Dictionnaire histori- Fernand Donzé, Claude Gacond kaj István que de la Suisse menciis, ke la urba bibliote- Szerdahelyi ko de La Chaux-de-Fonds estas (inter aliaj

La postlasaĵoj de tEdmond Privat mem (i.a. gue-instituto, Sarlanda Eo-Ligo k.a. Inter la korespondaĵoj kun Zamenhof, Gandhi, Rol- heredaĵoj troviĝas impona kvanto de leteroj land) povis esti savitaj kadre de aparte kreita de L.L. Zamenhof, L. Couturat kaj de svisaj Fondaĵo Edmond Privat sine de la urba bibli- Ido-pioniroj. oteko de La Chaux-de-Fonds. Ekde septembro 1964 ĉi tiun fondaĵon prizorgis Pierre Hirsch (1913-96). Al la komitato de tiu fon- daĵo apartenis André Sandoz (prezidanto), Claude Gacond (vic-prezidanto), Fernand Donzé, Yvonne Privat, André Tissot, John Nussbaum kaj tEric Descoeudres. En aǔtuno 1967, pli precize la 2an de oktobro, la statuto de C. estis subskribita far Donzé kaj Gacond. Prezidanto de la laǔstatute trimembra Konsulta Komitato de C. fariĝis tTazio Carlevaro (*1945). La intenco de C. ne estis konkurenci analogajn instituciojn kun similaj celoj (ekz. IEM en Vieno kiel parto de la Aǔstra Nacia Biblioteko aǔ CED de UEA), sed krei kolektejon komplementan al tiuj instalaĵoj kaj flegi la kontakton kun ili. Ko- mence SES, al kiu C. celis servi kiel doku- menta centro, kritikis la planlingvan neǔtrale- con de C. La kolektoj de C. povis kreski iom post iom pere de konvencioj kaj kontraktoj pri donaca- do aǔ interŝanĝo kun diversaj organizaĵoj kiel SES, EES, EG de La Chaux-de-Fonds kaj Ĝenevo kaj kun pluraj individuoj. Inter la fruaj donacintoj de siaj bibliotekoj al C. devas Claude Gacond kaj Alphonse Matejka en la unua estis menciitaj, krom la supre notitaj perso- ĉambro de CDELI noj, ankaǔ la ĝeneva e-isto Paul Bouvier, la Ido-pioniro Edouard Watercotte (F-Colmar), tPhilippe-André Schild (Basel) kaj Ferdi- Dum la 1980aj estis donacitaj dokumentoj nand Haller (Reinach/AG), kiuj estis adeptoj ankaǔ de François Garigue (Marseille) kaj de Interlingua/IALA. En 1973 estis alportitaj Marcel Erbetta (Biel-Bienne), tFred Lagnel la arkivoj de Henri Meier-Heucké en Luk- de la movado Occidental, tDavid Buhlmann semburgo, en kiu troviĝas la preskaǔ komple- (Laǔzano), Lena Grütter-Häberli (St. Gallen), ta korespondado (1897-1913) inter Louis tOtto Walder (Romanshorn), tWilliam Couturat kaj Bertrand Russell. En 1975 estis Perrenoud (Montmollin), Karl-Heinz rikoltitaj multaj novaj libroj el la bibliotekoj Mischler (Zuriko), laǔzana ES, Helmut Ruh- de ges-roj Jayet en Morges, tHans Cornioley rig (Freiburg/Brsg.), tHans Bipp (Marly), en Berno, tHans Hunkeler en Aarau, Hein- Anna-Bertha Gerber (Liebefeld), Gertrud rich Lauber en Lucerno, tHans-Joachim Weigelt (Spiegel b.B.), Willy Voirol (Biel- Unger en Zuriko, Rosa Buscato en Barcelono, Bienne), Frieda Hiltpold (Corseaux), Johann- Paul Mitrovich en Sarajevo k.a. En 1976 Jakob Sturzenegger (Zürich), k.m.a. Unua aldoniĝis la bibliotekoj de tEdouard Wald- interŝanĝo de dokumentoj efektiviĝis kun la vogel, aĉetiĝis volapükaĵoj el la kolekto de Hispana Eo-Muzeo (1980). En la 1990aj jaroj Johann Schmidt. Tiuj kolektoj pliriĉiĝis per la la japana eldonisto Itô Kanzi donacis sian posedaĵoj de L. De Guesnet en Parizo, Henry valoran libraron aperintan kadre de la serio Jacob de Britio, Clara Kreis-Schneeberger, ludovikito. Aliaj arkivaĵoj estis transdonitaj filino de tFriedrich Schneeberger, Interlin- de tFlurin Maissen en Grizono, iama adepto

de Occidental. Ankaǔ Germain Pirlot (Bel- ĉio objektive. Oni respektis unu la alian, gio), Detlev Blanke (Berlino), tClaude Pi- kvankam oni ne apartenis al la samaj plan- ron, tOlivier Tzaut kaj tTazio Carlevaro lingvaj tendencoj. Schild kaj Matejka rakontis interŝanĝis parton de siaj bibliotekoj aǔ entute al Gacond multe pri la problemoj en la diver- fordonis sian dokumentaron. Pluraj havindaj saj planlingvaj movadoj; kiel Gacond mem arkivaĵoj estis deponitaj ankaǔ el la postlasa- bedaǔras, la diskutoj ne estis registritaj, nek ĵoj de tHenri Vatré, tDante Bertolini, protokolitaj (kelkaj legindaj epizodoj tamen tMaurizio de Sassi (dokumentoj el la komu- estas troveblaj en Cosmoglotta). nistaj kaj SAT-medioj) kaj la lucerna ES (el la katolika medio). En 2005 aldoniĝis kvar ampleksaj dokumentaroj (Arthur Baur, Made- leine Stakian, W.J.A. Manders, Alfred Gloor). La donacintoj estas listigitaj en la ĉiujara raporto de CDELI. Statistiko: Fine de 1971 estis katalogitaj 956 volumoj. Fine de 1973 la nombro de katalogitaj unuoj atingis 3584; fine de 1976 la C.- kolektoj kreskis al 4203 unuoj, en 1977 al 4800, en 1978 al 5953 kaj en 1979 al 7710 unuoj. Fine de 1987, dudek jarojn post la ekvalidiĝo de la statuto de C., la arkivo re- Vizito de Pierre Hirsch (dekstre) gistris entute 13’346 bibliografiajn unuojn kaj

1701 titolojn de periodaĵoj, En 1997, 3398 novaj titoloj eniris la katalogon, en 1998 alvenis 810 kaj en 1999 499, kaj en la jaro 2000 estis registritaj 172 novaj unuoj en la katalogo. En 2004 en la interrete konsultebla elektronika katalogo RERO aperis entute 742 novaj registraĵoj el C., kaj komence de la jaro 2006 tie estis konsulteblaj jam pli ol 3200 registraĵoj. Brokanta servo: Pro la multnombraj duobla- ĵoj, precipe gazetoj, sed ankaǔ libroj, kiuj amasiĝis kun la fluo de la tempo, C. instalis brokantan servon por ebligi al interesataj esperantologoj, interlingvistoj kaj aliaj kolek- temuloj aĉeti fakajn dokumentojn. Intertempe Ĉi tiu servo estas vigle uzata de pluraj klien- toj el diversaj landoj, eĉ el Japanio kaj Usono. Kunlaborintoj/-antoj: En januaro 1965 povis esti komencata la organizita laboro en formo de la katalogado de la libroj. La kunlaboran- toj de tiu periodo nomiĝis Suzanne Boichat (ĝis 1976), Hélène Berger, Mathilde Luthi, Andrée Gacond (la edzino de Claude Ga- cond) kaj Pierre-Yves Tissot, kiu poste fariĝis direktoro de la biblioteko de Le Locle. Helène Berger Kiel Claude Gacond memoras, por li mem tAndré Schild (1910-81) el Basel kaj tAl- phonse Matejka (1902-99) el La Chaux-de- En la komenca periodo de C. iom kunlaboris Fonds fariĝis agrablaj kolegoj, kun kiuj li ankaǔ Reinhard Haupenthal el Sarlando, ŝatis kunlabori kaj kun kiuj li povis diskuti pri poste ankaǔ tGiorgio Silfer kaj tPerla Mar-

tinelli, tiama sekretariino de KCE. En la periodo C. ekricevis la movŝrankojn en la 1980aj jaroj pluraj libervolaj helpantoj zorgis subteretaĝo. pri la ordigado kaj katalogado. Post la morto de Cosette Sandoz-Giroud en aǔgusto 2001, kiu fidele helpis libervole la katalogadon en C., konsentis kunlabori honorofice Nancy Fontannaz (*1943) el Pully/VD, dum la bibli- otekistino Martine Schneller (*1945) post sia reveno de Francio al Svislando povis esti dungita por partatempe labori en C. ekde januaro 2002. Dank’ al tiu salajrita posteno pli kaj pli da titoloj el C. povas esti registritaj kaj estas publike konsulteblaj ankaǔ tra la interreta kataloga projekto RERO.

Claude Gacond en CDELI

Kvare, en julio 1993 C. translokiĝis al la

subtera salono de la apuda lernejo Numa-

Droz. En tiu salono C. ricevis sian unuan ret-

ligitan komputilon, kaj tie estis komencita la Ejoj de C.: Ĝis la jaro 2004 C. translokiĝis RERO-katalogado. kvin fojojn ene de la urba biblioteko. Unue ĝi Por la kvina fojo C., ĝuante la daǔran subte- okupis subtegmentan ĉambron (vd. la foton non de la biblioteka direktoro Jean-Jacques kun Alphonse Matejka sur skalo). Due C. Humair, ricevis, en aǔgusto 2004, en la dua migris al la subtera etaĝo. Trie, okaze de la etaĝo de la sama lernejo pli grandan salonon unua granda transformado de la biblioteko, C. kaj rajtas uzi aliajn salonojn kiel kursejojn kaj ricevis belan salonon en la dua etaĝo. Tiam studejojn. ekestis la grandaj portretoj sur paneloj. En tiu

vistiko en Svislando’, kiu estis aranĝita en la Svisa Nacia Biblioteko en Berno kaj en la centra biblioteko de Lucerno.

Sciencaj kaj aliaj aranĝoj: En 1989 kolokvo inaǔguris ekspozicion dediĉitan al la centjara datreveno de la naskiĝo de tEdmond Privat. En aprilo 1994 okazis en C. la unua interlingvistika simpozio, kaj dua analoga aranĝo, iniciatita de Tazio Carlevaro, ripetiĝis en Claude Gacond en CDELI (fotis Cosette Sandoz en novembro 1996. En aǔgusto 1998 disvolviĝis, 1995) gastigita de C., la unua forumo de la tEspe- ranta Civito. Kadre de C. estas daǔrigata ankaǔ la tradicio de la didaktikaj kursoj por Inter aliaj scienco- kaj rilat-celaj vizitantoj progresintaj e-istoj. troveblis krom multaj svisoj ankaǔ Walter En 2004 C. kunlaboris en la preparado de Żelazny, Ryszard Rokicki, Tomasz Chmielik, kvar ekspozicioj (pri tCharles Baudouin en Zbigniew Galor (Pollando), Stefano Keller Carouge/GE, pri Eo en Vevey/VD, en la (Hungario), Renée Brinon kaj Henri Coulon duagrada lernejo en Le Locle/NE kaj en Les (Francio), Anita Altherr-Masé (Triesto/ Ĝe- Brenets/LE lige kun la inaǔguro de tabulo nevo) k.a., tiel ke la publiko fariĝis pli inter- honore al tEdouard Ducommun). nacia. Aliaj menciindaj vizitantoj nomiĝas Eksteraj rilatoj (vizitantoj kaj sciencaj esplo- Lee Chong-Yeong, prezidinto de UEA el rantoj): Jam en 1971-72 C. estis vizitita de Suda Koreio, Renato Corsetti, prezidanto de entute 167 personoj el 12 landoj. En 1975 UEA, Stano Marĉek (Slovakio), redaktinto de ekestis rilatoj kun la universitato Eötvös HdEo kaj redaktoro de Esperanto (UEA), Loránd en Budapeŝto, kies interlingvistaj Patrick Sériot, profesoro pri rusa lingvistiko reprezentantoj d-ro István Syerdahelyi kaj en la laǔzana universitato, kiu okazigis konfe- d-ino Ilona Koutny ripete vizitadis La Chaux- renceton por siaj studentoj pri artefaritaj ling- de-Fonds por instrui en KCE/IFA. Ĉi tiuj voj en la urba biblioteko de La Chaux-de- rilatoj estis daǔrigitaj kun Zsuzsa Varga- Fonds. El Usono alvenis la esperantologoj Haszonics, direktorino de la Eo-sekcio de la Richard Wood kaj Duncan Charters. En 2004 fakultato pri aplikata lingvistiko de la Tekni- C. ricevis la viziton de la e-isto Benoît Phi- ka Universitato Eötvös Loránd en Budapeŝto. lippe, kiu venis el Dresdeno kun deko da En 1976 viziton al C. faris i.a. Victor Lebrun, lernantoj. Monika Molnár (Hungario) iom iama sekretario de la rusa verkisto Leo Tols- kunlaboras kun C. lige kun sia instrua aktive- toj, kiu pozitive pritaksis la zamenhofan afe- co ĉe La Grande Ourse. En la tempo inter ron. 1974 kaj 2004 do multcentoj da e-istoj kaj Okaze de la 64a UK en Lucerno en 1979 neesperantistoj el sesdeko da ŝtatoj vizitis la Humphrey Tonkin, tiama prezidanto de UEA, planlingvan arkivejon en La Chaux-de-Fonds. veturis al La Chaux-de-Fonds por diskuti la En 1973 Margaret Huber de la universitato de reciprokajn rilatojn inter C. kaj UEA. En tiu Ottawa (Kanado) venis al C. por konsulti la ĉi jaro C. povis disponigi grandparte la mate- arkivojn por sia disertacia projekto pri la rialon por la ekspozicio ‘Eo kaj Interling-

temo ‘Eo kiel premgrupo sine de la Ligo de Planlingva, kiu fariĝis oficiala projekto de C. Nacioj 1920-30’. kaj SES kadre de la Agado 2003.

Nancy Fontannaz kaj Claude Gacond

En 2001 estis prezentita grava verko, kiun pretigis Anne-Françoise Schmid de la Nacia Instituto de aplikataj sciencoj en Lyon (Fran- cio). Temas pri Bertrand Russel: correspon- dance sur la philosophie, la logique et la politique avec Louis Couturat (1897-1913), kiu aperis ĉe la pariza eldonejo Kimé. Ĉi tiu impona duvoluma verko 734-paĝa estis reali- Martine Schneller en CDELI gita en kunlaboro kun Tazio Carlevaro kaj

surbaze de la ekspluatado de pli ol 400 leteroj

konservataj en C. Mohsen Sakri de la univer- Inter 1993 kaj 2003 Tomasz Chmielik el sitato de Nancy (Francio) restadis ĉe C. en Świdnik/Lublin (Pollando), kiu antaǔ kelkaj 2003 por trovi dokumentojn pri la rilatoj inter jaroj tradukis la verkaron de Friedrich Dür- Henri Poincarré kaj Louis Couturat. Al cete- renmatt en Eon (tLiteraturo, beletra), ordigis raj esplorcelaj vizitantoj de CDELI apartenis kaj eldonis kajerforme kaj sur KD-oj en sia Sergej Kuznecov, la konata interlingvisto el privata eldonejeto Libro-Mondo (Svidniko) Moskvo, kiu kompletigis sian dokumentaron ĉiujn franclingvajn artikolojn de tEdmond pri René de Saussure, kaj Adolf Burkhardt el Privat, kiujn ĉi tiu aperigis de 1919 ĝis 1962 Germanio por rikolti aron da materialoj man- en la gazetoj Le Droit du Peuple, La Senti- kantaj en la interlingvistika biblioteko en nelle, Le Travail, La Coopération, Le Aalen. Inter la gimnaziaj aǔ universitataj Coopérateur genevois kaj L’Essor. En 2003 li studentoj, kiuj konsultis C., KCE aǔ Claude eldonis, kunlabore kun C., la unuan volume- Gacond persone lige kun siaj sciencaj ton de la reeldonotaj manuskriptoj de Ed- diplomverkoj aǔ disertaciaj projektoj, estas mond Privat, Tamen perdota. menciindaj Lilli Papaloïzos (bazela universi- C. estis uzata de pluraj eksteraj esploristoj tato, 1992), kiu skribis sian disertacion pri kiel ekzemple de Mahommad Farrokh, kiu socilingvistika temo lige kun la komunikada verkis disertacion pri Edmond Privat (ĝeneva praktiko de KCE, Sébastien Moret (laǔzana universitato, 1989). Ekde 1993 tAndreas universitato), kiu okupiĝis pri la historio de la Künzli (Lucerno), kiu utiligis C. jam por sia Eo-movado en Sovetunio (li prelegis pri tiu universitata diplomverko en la 80aj jaroj, pli temo kadre de la esperantologia konferenco sisteme traserĉadis la arkivojn de C. nun en UK Vilno en 2005), kaj Emmanuelle ankaǔ des pli lige kun Svisa Enciklopedio Houlmann (friburga universitato, 2005), kiu

finverkis sian diplomlibron pri Edmond Pri- vat kaj ties engaĝiĝo por la paco. En 2006 povis esti realigita la reeldono de Interpopola Konduto de Edmond Privat, en kunlaboro kun C. kaj du privataj mikro-eldonejoj en Pollan- do. (tBibliografio) tBibliotekoj tNeuchâtel tClaude Gacond

Vidaĵoj de la plej nova CDELI-salono (ekde 2004, fotis A. Künzli en novembro 2005)

Emma CHENEVARD Ekde 2004 CDELI troviĝas en la dua etaĝo de la 1884-1939 meza turo (fotis A. Künzli en novembro 2005) Ĉirkaǔ la jaroj 1912-14 C. estis kasistino kaj 1917-18 provizora prezidantino de SES. En 1917 oni trovas ŝin (ĉe la adreso Villa Beau- Konsulta Komitato de CDELI: Laǔ la jarra- Soleil, Neuchâtel) inter la aliĝintoj de porto de CDELI de 2004 jenaj personoj estas Asotsio por fonetika alfabeto internatsia, kiu listigitaj kiel membroj de la konsulta komita- estas administrata de tRené de Saussure. En to: Mireille Grosjean-Robert, instruistino (Les 1919 la Jarlibro de UEA listigis ŝin kiel Brenets), Jean-Thierry Von Büren, instruisto delegitinon en Neuchâtel. Poste ŝi aliĝis al la (Savagnier) kaj Nancy Fontannaz, emerita reformprojektoj de tRené de Saussure, instruistino (Pully). Kiel konsilantoj oficas: transprenante la taskon de sekretariino de la Tazio Carlevaro (Bellinzona, interlingvisti- Akademio Esperantida (ĉ. 1924) kaj pli ko), Andreas Künzli (Berno, slavaj lingvoj), malfrue de la Nov–Esperanta Akademio Claude Piron (Gland, rilatoj kun internaciaj (1932). Ŝi verkis lernolibron de la lingvo organizaĵoj). Esperantido (Langue Internationale Espéran- tide en 4 semaines, Neuchâtel 1920).

Albert DEBRUNNER D. kunlaboris en diversaj sciencaj komisio- 1884-1958 noj, apartenis al pluraj fakaj societoj kaj partoprenis multajn konferencojn. Li estis la direktoro de Indogermanisches Jahrbuch kaj Indogermanische Forschungen, kie aperis lia kontribuo pri la rilatoj inter lingvoscienco kaj planlingvo (vol. 50/1932, vd. sube). Kun Hugo Schuchardt, tFerdinand de Saus- sure, Jan Baudouin de Courtenay, Edward Sapir, Antoine Meillet, Charles Bally, Henri Frey, Björn Collinder, Bruno Migliorini, Eugen Wüster, Otto Jespersen, tOtto Funke, Alf Sommerfelt, Serge Osip Karcevskij k.a., D. apartenis al la eminentaj lingvosciencistoj, kiuj varme interesiĝis pri la demando de la Post la abiturienta ekzameno en 1902 D. internacia planlingvo, konsiderante, ke tia studis grekan kaj latinan filologiojn en la lingvo principe estas dezirinda kaj ebla. Dum universitatoj de Basel (naskiĝloko) kaj Göt- la konferenco de tIALA, okazinta de la 20a tingen kaj doktoriĝis en 1907 en Basel. Sek- de marto ĝis la 2a de aprilo 1930 en Ĝenevo, vis engaĝoj kiel gimnazia instruisto en la D. klarigis la kialojn de sia interesiĝo pri la evangelia lernejo en Schiers/GR (1907-12), planlingvoj. Laǔ lia rakonto, kiel svisa civita- kiel instruisto en la evangelia prediklernejo no li ĉiam sentis sin iomete ankaŭ kiel monda en Basel (1912-15) kaj en la kantona gimna- civitano, rigardanta translimen, precipe se oni zio en Zürich (1915-18). En 1917 D. habiliti- loĝas en Basel. Jam en siaj gimnaziaj kaj ĝis pri hindeŭropa lingvistiko en Zürich. Post studjaroj lin altiris la atento pri la neǔtrala periodo kiel eksterordinara profesoro en la universala lingvo, ĉar en Basel eblis aŭskulti universitato de Greifswald (1918-20), en prelegojn pri la mondlingva problemo kaj 1920 D. akceptis vokon kiel ordinara profeso- cetere ankaŭ pri la monda pacmovado, kiu laŭ ro pri klasika filologio kaj lingvistiko en la D. formas iusence paralelon al la Eo-movado. berna universitato. En 1925 li reiris al Ger- En sia junaĝo D. havis iom skeptikan sinte- manio kiel ordinara profesoro en la universi- non vidalvide de la planlingvaj protagonistoj, tato de Jena, kie li restis ĝis 1935. Sub la kiujn li konsideris iom realec-fremdaj, same premo de la nacisocialismo D. revenis al kiel la anojn de la pacmovado. Ŝajnas, ke Bern, kie 1935-54 li daŭrigis labori kiel ordi- poste lia skeptiko iom malaperis, kiam li nara profesoro pri hindeŭropistiko kaj klasika konstatis, ke tiuj movadoj fariĝis malpli ideo- filologio (aparte: greka kaj sanskrita). En logiecaj, celante pli praktikan agadon. Dum la 1924/25 kaj 1937/38 li estis dekano, en nomita ĝeneva IALA-konferenco, kiun par- 1951/52 rektoro de la berna universitato. En toprenis i.a. ankaŭ Charles Bally, tOtto Fun- 1944 li fariĝis honordoktoro de la teologia ke, tRené de Saussure, Petro Stojan k.a., kaj fakultato de la bazela universitato, kie 1939- kiu estis protokolita de tWilliam Perrenoud, 49 li instruis. En 1954 D. demisiis de siaj D. esprimis la ĝojon, ke IALA serĉas la kun- postenoj. D. estis edzo de Martha Ruedin, laboron kun profesiaj sciencistoj-lingvistoj filino de konata bazela instruisto kaj kun ŝi por la interlingvistikaj diskutoj kun la celo igi havis kvin infanojn. D. mortis en Bern en ilin pli raciaj kaj pontkonstruaj inter la repre- 1958. zentantoj de diversaj planlingvaj sistemoj; La scienca aktiveco de D. havis du ĉefajn krome li emfazis la gravecon utiligi jam fokusojn: unue la greka lingvo de la nova elprovitajn lingvosciencajn metodojn cele al testamento kaj la sanskrita gramatiko. La dua la evito kaj elimino de diletanteco en la inter- fokuso estis ligita kun la verkado de la antik- lingvistika laboro. Malgraŭ tiu bonvolo D. va hinda gramatiko fare de lia instruisto Jacob rifuzis aliĝi al konkreta planlingva sistemo. Wackernagel (1853-1938). La bibliografio de Tamen ne estis sekreto, ke D. havis grandan la verkaro de D. ampleksas pli ol 600 titoloj. simpation por la zamenhofa Eo, kiu impresis

lin pro ties konsekvenca reguleco. D. konsi- Bern/Neuchâtel (1919). Temas pri projekto, deris, ke decido koncerne la dezirindon kaj iom modifinta la antaŭajn sistemojn tAntido enkondukon de internacia planlingvo devus I/Antido II kaj tLingvo Kosmopolita/Lingvo nun urĝe esti farita, ankaǔ sur la nivelo de la Cosmopolita ĉefe koncerne la ortografion, monda politiko, ĉar pli poste eble estos tro grafikon, vortfaradon kaj gramatikon. Dife- malfrue. En IALA D. prezidis ĝian Commit- rence de Ido E. konservis la Eo-korelativojn, tee for Agreement (CfA de IALA), kiu alstre- anstataŭante la radikon ĉi per omni. Sekvis bis ‘ekumenan’ solvon inter la planlingvaj aliaj versioj de E. (1920, 1922, 1923). sistemoj kaj movadoj per lingva sintezo. Ŝanĝoj kompare kun Eo: ģ anstataŭ ĝ, ś an- Kiam D. sentis, ke la politiko de IALA evo- stataŭ ŝ, ć anst. ĉ, x anst. ks, n anst. j, sen luas en la direkto de la prefero de la natura- akuzativo, preske, irge, omnitage, savi anst. lismo en planlingvistiko, li kaj Funke distan- scii, sienco anst. scienco ktp. ciĝis de tiuj tendencoj per deklaro aneksa al Specimena teksto: Esperantido ne estas nova la protokolo de la ĝeneva IALA-konferenco. lingvo. ģi enhavas en si la tuta tradicio Espe- Sekve D. pli kaj pli estis suspektata pro krip- ranta kay preske la tuta vortaro Zamenhofa. to-esperantisteco, ĉefe fare de Edgar von Akceptante Esperantido, oni do ne riskas nova experimento. Irge ni libro, skribita en Wahl, kreinto de Occidental-Interlingue, kaj Esp-o, povas tuy esti transskribita en Esp-ido de tRic Berger, kiu ĝis 1956 estis adepto de nuran gramatikan ćanģeton. Nu do esperas, Occidental-Interlingue kaj kiu en tiu jaro ke omnin samideanon, kiun deziras atingi transiris al Interlingua. En 1946 D., kiu en definitiva uneco de la lingvo internacia, ne Bern ofertis ankaŭ universitatajn kursojn kaj rifuzos kunlabori kay klopodi kun nu por aten- prelegojn pri la historio kaj la problemo de la tigi la Ligo de la Popolon (Societo de Nacion) neǔtralaj universalaj lingvoj (ekzemple en pri la lingvo internacia. Vi certe savas, ke februaro 1938 pri la temo ‘Novaj organizaj internacia lingvo newtrala yam existas dep 30 provoj sur la vojo al la ununura mond- yaron kaj estas uzata kay parolata omnitage de milon de homon. helplingvo’, notita en Svisa Espero), demisiis kiel prezidanto de CfA kaj rezignis pro troa laboro kaj alta aĝo. En la ĉeesto de D. kaj de lia berna universitata kolego tOtto Funke la planlingva demando estis traktita ankaŭ dum la dua kaj sesa internaciaj lingvistaj kongresoj (Ĝenevo 1931 kaj Parizo 1948). La plimulto de la postlasitaj priplanlingvaj N-ro 1 de la gazeto pri la lingvoprojekto Esperanti- dokumentoj de D. estas konservataj en do tCDELI. tIALA Apud la aro de verkoj kun la celo popularigi la novan lingvon, kiun la aŭtoro nomis dialekto de Eo, aperis la monata gazeto Esperan- EO (lingvo, 1925) tido (Berno). Tiun periodaĵon 1919-24 ansta- Efemera aposteriora planlingva projekto sur taŭis Lingvo Internacia Esperantida, monata la bazo de Esperanto, prezentita de Petro E. gazeto por la Ligo de la Populon kay la Pro- Stojan (pseŭd. O.D. Ribaulb, 1884-1961) en greso Homara kaj „oficiala organo” de la Ĝenevo. La projekto ne estis publikigita. Bibl.: O.D. Ribaulb: Eo. Genève 1925. Esperantida Akademio (red. de de Saussure). tEspo Krom tio, laŭ informo de E.K. Drezen, formi- ĝis grupetoj de esperantidistoj, kreiĝis himno esperantida (L’espero), fondiĝis Universala ESPERANTIDO (lingvo, 1919) Unio Esperantidista kaj eĉ Tutmonda Espe- rantidista Katolika Unio. Lige kun lia intere- Unu el la multaj reformprojektoj sur la bazo siĝo pri la demando de la organizado kaj de Eo, ellaborita de tRené de Saussure kunordigado de la internaciaj asocioj pere de (pseŭd. Antido, 1868-1943) kaj publikigita en

tegmenta organizaĵo aperis en E. la broŝuro ESPERANTIDO (da Antido, 1923) Univo de la Internacian Asocion (Bern 1920). Ŝanĝoj kompare kun Eo: finaĵoj kiel Esperan- En tiu periodo de Saussure kunlaboris kun tido 1924 (diakritan konsonanton anstataŭ tEmma Chenevard, iama e-istino, funkciinta diakritajn konsonantojn), ch anst. ŝ, riform- en 1917 kiel provizora prezidantino de SES. anst. reform-, biti anst. peti, kom anst. kiel Bibl.: [R. de Saussure] Antido: Fundamento de la ktp. lingvo «Esperantido», nova formo de la lingvo Specimena teksto: Existas ya diversan alian internacia Esperanto. Revizita kaj aprobita de la Esperantida Akademio. Bern 1919. riformprojekton de Esperanto, sed el omnin tRené de Saussure tBibliografio tin projekton la Esperantida estas la sola, ki konservis netuchitan la strukturu k. flexeblu de la Zamenhofa lingvo. La celo de la awtoro ESPERANTIDO (lingvo, 1920) estis forigi el Esperanto kelkan extran defek- Ŝanĝoj kompare kun Eo: j anstataŭ ĝ, q anst. tun jenantan, exemple la diakritan konsonan- k (qelka), grandivis anst. grandiĝis, diversaj tun kay la troy oftan finayun. Ti celu li atingis tre simple per nura interchanjo de la tri espe- novaj vortoj. rantan finayon u, n, oy; seqe, irgam i espe- Specimena teksto: La lingvo vekis varmegan rantisto povas lerni la Esperantida dialektu en entuziasmon, kar en ji vivis la nobla animo k. kelkan horon. Omni vorto or lingva exprimo, ki alta idealo de jia awtoro; la anaro pli k. pli trovivas en la Fundamenta Krestomatio, estas grandivis. Esperanto, uzata skribe k. parole, konsiderenda kam oficiala vorto or exprimo, progresis dey proxor 15 yaron, kiam qelkan kay omnin Esperantidon estas bitatan konsi- anon ekdeziris reformi ji. Shaynis al lu, ke deri la Antida Krestomatiu kom la sole fidinda endas naw simpligi, ulsor reguligi kaj precizigi modelu lingva. Kite ti ciy bela knabino venis la lingvo. Lu examenis omnin, slo lu, farendan domew, shia patrino insultis shu, pro kio shi modifon, kay, kar ne ibla estis endukti lu en rukvenis tiente tarde dey la fonto. Esperanto, lu pretigis kompleta projekto de Bibl: R. de Saussure [ANTIDO]: Fundamenta Kre- nova lingvo. stomatio de la internacia lingvo "Esperantida". Kun Bibl.: [R. de Saussure]: Petit vocabulaire de la gramatiko k. exercaro. Bern 1923. langue internationale 'Esperantide'. 1ère partie: tRené de Saussure tBibliografio Vocabulaire international-français. 2ème partie: Vocabulaire français-international. Bern 1920.

ESPERANTO II (lingvo, 1937) ESPERANTIDO (dialekto de Espe- Temas evidente pri la plej lasta konata re- ranto, de Antido, 1922) formprojekto evoluigita de tRené de Saussu- Ŝanĝoj kompare kun Eo: -u anstataŭ -on, -un re (1868-1943) kaj publikigita en Bern anst. -ojn, -an anst. -aj. (1937), post longa serio de projektoj komen- Specimena teksto: I vidvino havis du filinun. citaj en 1907, kiujn li ellaboris kun la celo La pli aja estis tiele simila al la patrino per sia plibonigi Eon. En la kazo de E. esence temas karaktero k. vizajo, ke omniolo, kia shu vidis, pri sistemo kongrua kun tNov-Eo/Mondialo povis pensi ke li vidas la patrinu. Ili ambay estis tiele malagrablan k. tiele fieran ... kaj tUniversal-Eo. Ĝi povas esti konsiderata Kite ti ci bela knabino venis domeù, shia kiel kulmino kaj konkludo de la reformaj patrino insultis shu, pro kio shi rukvenis tiele klopodoj de de Saussure. Laŭ Monnerot- tarde dey la fonto. „Pardonoy al mi, patrino", Dumaine (1960), E. estas „memstara“ siste- diris la malfortuna knabino, „ke mi restis tiele mo. Ŝanĝoj kompare kun Eo: esence la samaj longe." ... „Estus tre bela“, respondis la filino ecoj en la morfologio kiel en antaŭaj projek- maljentile, „ke mi iroy al la fonto !“ „Mi volas, toj. ke vi tibeù iroy", diris la patrino, „kay iroy vi Specimena teksto: Vizitinte perhazarde la 2-a tuy!" Universala Kongresu de Esperanto be Gene- Bibl.: [R. de Saussure]: Fundamento (trilingva) de vo (te 1906), mi farevis Esperantisto ey par- la lingvo Esperantida (dialekto de esperanto). Neuchâtel 1922. toprenis tie la fondu de la Int(ernacia) Scienca tRené de Saussure tBibliografio Asocio Esperantista, kaes mi estis elektata sekretaro. Dum pli longe ki qin yaron mi anke estis chef-redaktoro de la Int(ernacia) Scienca Revuo, la oficiala organo de ta Asocio, kay tiam havis pliente ki 800 membrun. En 1907

okazis la 3-a Universala Kongreso de Espe- aŭtorecon de la projekto, ĉe kiu la idismoj ranto be Cambridge, kaw mi anke beestis ey superpezas. kie mia projekto de internacia helpmono estis Specimena teksto: Unesma vide semblas, ke akceptata di la Kongreso. Pos ta Kongreso la vivo-cirkonstancoj di la Primitivo esas de- aperis la riformprojekto Ido, verkita di Markezo skripteblaj maxim bone per serio de nego de Beaufront ey Prof. Couturat. Mi tuy kons- frazaj. Praktikale, lua nutrivo-listo inkluzas nur ciis, ke ta projekto estas tute ne konforma al la manyeblojn obteneblajn sen preliminara la spirito de Esperanto, kaes rimarkinda fle- laboro: la fruktojn de la forestoj, e la fishojn de xeblu Ido detruis per logika derivsistemo tro la riveroj e de la bajoj. rigida por la chataga uzado de la lingvo skribe Bibl.: [M. Pesch] Defirs: Espido, mixuro ek Esperan- ey parole, ey dey ta tago mi komencis rifuti la to ed Ido. En : Kosmoglott 1923. pretendun de Ido en la Int(ernacia) Scienca Revuo. Dum mia laboro por la riformo de Esperanto mi examenis ne nur la projektu Ido, ESPO (lingvo, 1926) sed anke la interlingvun el la skolo „naturista" (Occidental, Latino sine flexione, etp.), Tala Efemera aposteriora planlingva projekto sur lingvoprojekton estas interesa, sed lina awto- la samaj gramatikaj kaj vortfaraj principoj ron forgesis, ke la ple malfacila parto de la kiel en Eo, prezentita de Petro E. Stojan interlingva problemo ne estas la facila kom- (pseŭd. O.D. Ribaulb, 1884-1961) en Ĝene- preno por la Okcidentanon, sed la facila paro- vo. La projekto ne estis publikigita. Per siaj lado por cha popolon de la terglobo. Ey lo diversaj planlingvaj eksperimentetoj Stojan ankore pli malfacila ne estas krei interlingvu, celis kontribui al la solvo de la demando de la sed ju vivigi, ey tu sukcesis nur Esperanto; fonetika kaj gramatika ekonomio kaj de la forlasi la bazu Esperanta ey la grandega mallongeco de la vortradikoj kaj formoj. Sub laboru yam farita di la Esperantiston estus vera frenezajo, tiente pli ke la Esperantiston la nomoj Eo, Liana, Unita, Renova, Amiana, niam akceptos lingvu tute nova. Aryana ktp. estas konataj aliaj reformprovoj de Stojan. Bibl.: O.D. Ribaulb: Espo & Eo. Genève 1926. tEO

EUROPANTO (lingvo) Speco de internacia lingvo proponita de Die- go Marani (*1959), itala verkisto kaj tradukisto en la ĝenerala sekretariejo de la Konsilio Revuo pri Esperanto-II de Ministroj de Eǔropa Unio en Bruselo.

Dum la periodo 1999-2001 regule aperis en la Bibl.: R. de Saussure [ANTIDO]: Oficiala fundamen- ĝeneva gazeto Le Temps rubriko verkita en to de la Akademio por la interlingvo Esperanto II-a, tiu lingvaĵo. En intervjuo aperinta en L’Im- or Esperanto renovigita konforme al la postulon de partial (26.8.2002) la aǔtoro klarigis pri E. la moderna vivo, okaze de la 50-yara jubileo de jenon: „E. ne estas lingvo, multe pli kodo Esperanto, 1887-1937. Bern 1937 (2a eld.). tAntido I / Antido II lingvistika, kiu devus esti komprenebla al ĉiuj tLingvo Kosmopolita / Lingvo Cosmopolita europanoj. Ĝi devas permesi provoki la inte- tEsperantido reson de ĉiu por la lingvo de la aliulo.” tNov-Esperanto/Mondialo Ŝajnas, ke Marani ege amuziĝis verkante tUniversal-Esperanto tRené de Saussure tBibliografio siajn tekstojn en E., kiu havas nur du regulojn: la unua regulo estas, ke ĝi ne havas regulojn, due E. estas korekta, kiam la inter- ESPIDO (lingvo, 1923) parolantoj sin reciproke komprenas. Tamen li Efemera aposteriora planlingvo, sintezo de ŝuldas la respondon, ĉu do temas pri nova Eo kaj Ido, ellaborita de la franca idisto universala lingvo aǔ nur pri karikaturo de ĝia tMarcel Pesch (pseŭd. Marcelo Persiko, ideo por absurdigi la lingvan konfuzon regan- Defirs, 1893-1970) kaj publikigita en Ĝenevo tan en Eǔropo, respektive en la Eǔropa Unio. (1923). Fine de sia vivo Pesch rifuzis sian

Jen teksta specimeno publikigita la 27an de La alfabeto konsistas el 11 literoj: a, i, o, u; majo 1999: p, f, k, l, s, t, m. La koncernaj komencaj lite- Der novo trend des moderne economie esse roj indikas la ciferojn ĝis 10 kaj 0; der totale fusione. Auto fabricas, telefoniche Substantivo singulara: -o; societates, multinationales bankas, alles unite Adjektivo: -a; por beste profit. Novas gigantische firmas Pronomoj: mo, to, so; mi, ti, si; esse geborn in eine postmeridio. Renault Infinitivo: -i; is-tempo: -iti; as-tempo: -i, os- fusionne mit Volvo und shal presto produce titanische camiones des name van Renolvo tempo: -usi; und miniature city autos des name van Vol- Prepozicioj: ap, af, ak, al, as, at, am; vaut. Ohne dinero italianse bankas als Credi- Konjunkcioj: po, om, ot, os, um. to Italiano fusionne alles seine debts por La vortfaradon eblas ilustri ekzemple per la make eine gigantische banquerupte banka nomoj de la monatoj: paito (januaro), faito des name van Debito Italiano. Aber als por (februaro), kaito (marto) ktp. jedere matrimoniale union, tambien por fusion Specimena teksto: aki soma sako osi mu A alcunas times solo eine partner make profit palo maso om loka palos maso. und de andere mucho lose, maxime regrett- Poste menciiĝis de la sama aǔtoro iu ling- ante der decisione des fusion. Primeramente voprojekto Soma, sed detaloj ne estas kona- porqué nicht alles can man ensemble fusion- taj. ne. In economie als in gastronomie, tu can Bibl: B. Rosenblum: Fitusa. Die Geburt einer Spra- fusionne wat eine affinitas habe. Zum che. Basel 1935. exemplo, tu can fusionne kaffee mit milk oder tSoma witte wine mit kirr, oder tonic mit wasser. Aber no can fusionne martini mit olive olie oder cif- ammoniacal mit sabaione. Op de zelfe manie- ra, no can fusione firmas qui belong aan tropo Otto FUNKE differentes culturas, aan profundemente di- 1885-1973 verse conceptiones van humane life. Zum exemplo, die germanische patrones des Deutsche Telekom habe nicht unterstuddo que ellos shal eine totale failure face quando acquirente de italianse Telecom. Porqué por germanicos der telefono esse eine werk in- strumento zum utilize mit practicale functiona- le efficienza und parsimoniose achtung por not excessive dispend van dinero. Por italia- nos, op el contrary, der telefono esse eine conviviale gadgettose medio, por chat mit mamma oder flirte languidemente mit femmi- nile amigas, oder distractemente discusse die calcio results, tifose insistente over seine squadra reasones por penalty obtain. Der result van diese culturale discordia shal F. naskiĝis en Salzburg en la tiama habsburga esse que die germanicos shal bezale muchos monarkio kaj studis 1903-9 en la munkena deutschemarcos in expensive satellites zum kaj viena universitatoj, en 1908 li doktoriĝis verkauffe mobilfonos por business hombres en Munkeno. Antaŭ la unua mondmilito, qui shal siempre der line engaged finde, kiam li servis en la aŭstra armeo, li estis in- maxime jammed por cause des italianse struisto en Salzburg. En 1920-26 F. instruis la peripatetische balneare blabla. anglan lingvon en la germana universitato en

Prago, en 1926 li estis vokita kiel profesoro

pri anglaj lingvo kaj literaturo en la berna FITUSA (lingvo, 1935) universitato (ĝis 1956). Kiel anglisto de la Efemera apriorema planlingva projekto ella- skolo de tFerdinand de Saussure kaj Anton borita de B. (Barney) Rosenblum kaj publiki- Marty (1847-1914), kies verkadon F. komen- gita en Basel (1935). Kelkaj trajtoj de la tis kaj editoris, F. multe laboris kaj publikigis sistemo estas: sur la kampo de la historio de la anglaj gra-

matiko, lingvo, literaturo, filozofio kaj de la lan lingvon kun la intenco proponi kaj reko- kultur-historio kaj literatur-kritiko (anglisti- mendi al la registaroj de la mondo maturan ko). Dum la dua mondmilito li faris grandan projekton por la enkonduko en la eduksiste- servon al la svisaj studentoj pri angla lingvo, mojn de la mondo. kiam ekmankis instruiloj por tiu lingvo, mem Kun la financa subteno de riĉaj usonaj fonda- verkante tekstojn pri siaj fakoj. Liaj malgran- ĵoj kiel Carnegie Corporation, Rockefeller daj legolibroj An Old English Reader (Bern Foundation kaj Research Foundation, sed 1943) kaj Middle English Reader (Bern 1944) precipe per la mono de la riĉega mecenatino estis longe uzataj. Alice Vanderbilt Morris (1874-1950), la En 1932 F. edziĝis al bernanino kaj fariĝis edzino de la usona ambasadoro en Bruselo, I. svisa civitano. Li mortis en Bern en 1973. realigis rimarkindan aktivecon kaj sukcesis Laŭ propra eldiro F. ekinteresiĝis pri la uni- gajni la kunlaboron de renomaj lingvistoj. versalaj neǔtralaj lingvoj kiam li estis aŭstra Morris subvenciis ne nur la agadon de I. kaj oficiro en Orienta Eŭropo dum la unua la salajrojn de la lingvistoj laborantaj por I. mondmilito, spertante la internacian lingvo- mem, sed dank’ al la subvencio de I. povis problemon en la danuba monarkio kaj en esti eldonitaj la ampleksa Bibliografio de Siberio. Sekve li komencis dediĉi sin al la Internacia Lingvo de Petro E. Stojan (Ĝene- studado de tiu temo. Lia plej signifa verko, vo 1929) kaj Originala Verkaro de Zamenhof kiu rilatas al la historio de la universala ling- (Leipzig 1929). La planata aperigo de la vo, portis la titolon Das Weltsprachenprob- fakperiodaĵo Journal of Interlinguistic Re- lem in England im 17. Jahrhundert (kaj ape- search tamen ne okazis. ris en Anglistische Forschungen, 69, Heidel- Kadre de I. oni komencis kompari la unuo- berg 1929); en ĉi tiu studo F. esploris la plan- pajn planlingvajn sistemojn kaj organizis lingvajn ideojn de la angloj George Dalgarno, plurajn internaciajn konferencojn, precipe John Wilkins kaj Francis Bacon. En 1930 F. tiujn de 1925 kaj 1930 en Ĝenevo (vd. sube) partoprenis kun sia kolego tAlbert Debrun- kaj en 1936 en Kopenhago, dum kiuj la re- ner la konferencon de tIALA en Ĝenevo; en prezentantoj de la diversaj planlingvoj klari- 1931 li ĉeestis ankaŭ la 2an internacian ling- gis siajn ofte neakordigeblajn starpunktojn. vistan kongreson samurbe, kie la planlingva Same dum la Dua Internacia Lingvista Kon- temo estis traktita. Laǔ F. la lingvo- greso en Ĝenevo en 1931, kiu estis kunvokita sciencistoj komencis okupiĝi tro malfrue pri de la konata dana lingvisto Otto Jespersen la internacilingva demando, kion li bedaǔris. (1860-1943), eminentaj lingvistoj kaj spertu- Opiniante, ke la apero de ĉiam novaj propo- loj pri neǔtralaj universalaj lingvoj interŝan- noj de planlingvaj sistemoj ĝenas la tutan ĝis siajn ideojn. entreprenon, li alvokis trovi seeble unuecan Krome la Instituto Jean-Jacques Rousseau en lingvoformon, kiu servu kiel bazo por la plua Ĝenevo, kiu estis direktita de tPierre Bovet evoluado. Kiel liaj hindeŭropistaj kolegoj (1878-1969), ricevis de I. la taskon esplori la tAlbert Debrunner kaj tEduard Schwyzer propedeǔtikan valoron de la instruado de ankaǔ F. ne aliĝis al unu el la sistemoj, kvan- neǔtrala universala lingvo. La konkludoj de kam li simpatie rilatis precipe al la zamenhofa tiu grava studo estis pozitivaj (vd. Eo. L’Espéranto à l’école, en: L’Education, Ge- tIALA nève 1922; La paix par l’école / la paco per la lernejo, Prago 1927) kaj utilis kiel bazo por la konsideroj ĉe tLigo de Nacioj. IALA - International Auxiliary Lan- Konferencoj: De la 20a de marto ĝis la 2a de guage Association in the United aprilo 1930 okazis en Ĝenevo la Konferenco States de lingvistikaj esploroj, kunvokita de I. Ĝin La celo kaj la taskoj de International Auxilia- partoprenis eminentaj lingvistoj kiel Charles ry Language Association in the United States Bally, Serge Karcevski kaj Albert Sèchehaye (IALA), fondita en 1924 en Novjorko, estis la de la ĝeneva universitato, tAlbert Debrunner studado, esplorado, diskutado kaj informado (Germanio), tOtto Funke (Svislando), Otto pri ĉiuj demandoj rilate la neǔtralan universa- Jespersen (Danlando), kaj signifaj reprezen-

tantoj de la plej konataj planlingvaj sistemoj ke ĉiu sistemo posedas siajn apartajn avanta- kiel Siegfried Auerbach (Germanio), membro ĝojn, sed ke neniu el ili povas pretendi per- de la Idista Akademio; Earle B. Babcock fektecon, tiel ke estus tro frue definitive (Francio/Usono), prezidanto de I., Wm. E. decidi pri la elekto de konkreta planlingvo. Collinson (Britio), vicprezidanto de Brita Eo- Dum la konferenco mem la ĉeestantoj Asocio kaj membro de la Akademio de Eo, konstatis, ke la profesiaj lingvistoj komencis, H.S. Eaton (Usono), kunlaborantino de I., ĝojige, kvankam malfrue, serioze okupiĝi pri Edgar von Wahl (Estonio), aŭtoro de Occi- la planlingva demando, kaj ke ili kredas, ke dental kaj Reinhold Zeindler (Germanio), artefarita lingvo estas ebla kaj dezirinda. La verkinto de Ido-vortaro. koncerna rezolucio substrekis la gravecon, ke diletanteco en la planlingva laboro estu evita- ta, ke la planlingvistoj serĉu la kontakton kaj konsilojn de profesiaj lingvistoj kaj ke la planlingvistoj nepre apliku la sciencajn metodojn, kiuj en lingvistiko estas kutimaj kaj sukcese elprovataj. Fine oni esprimis en la rezolucio la esperon, ke la kunlaboro inter la reprezentantoj de la unuopaj planlingvoj iam kondukos al la kreado de komuna fronto de ĉiuj planlingvanoj, kio estus granda avantaĝo por la afero de la neǔtrala universala lingvo kaj por ĝia perspektivo de definitiva adopto. En ĉi tiu kunteksto necesas mencii ankaŭ la Duan Internacian Lingvistan Kongreson, kiu okazis en Ĝenevo en 1931, kaj kiu okupas gravan lokon en la historio de la studado pri la planlingva problemo. Rimarkindan prelegon pri tiu demando faris Otto Jespersen (1860-1943), la aǔtoro de la planlingva projekto Novial (Novial I 1928, Novial II 1934). En sia ĉefraporto Jespersen komentis sian observon, ke la kontraǔuloj de la ideo de neǔtrala universala lingvo inter la sciencistaro malkreskis, kaj li alvokis la lingvistojn ne resti indiferentaj al tiu ideo, kiu laǔ li havas

grandegan praktikan signifon. Jespersen P.E. Stojan, Bibliografio de Internacia Lingvo (Ĝe- montris sin konvinkita, ke la planlingva de- nevo 1929) mando meritus esti atente studata kaj konten- tige realigata. La kunlaboro kun I. estis laŭdi- ta, la atendoj en ĝia rolo kiel solvanto de la Krome ĉeestis Eduard Hermann (Germanio), planlingva demando grandaj. Pri tiu ĉi temo Dave H. Morris (Usono), Pitman B. Potter esprimiĝis trideko da partoprenantoj. Favore (Usono/Svislando), tRené de Saussure kaj al ĝi parolis krom Jespersen ankaǔ Edward Petro Stojan (Svislando). tWilliam Perre- Sapir (Usono, 1884-1939), Antoine Meillet noud (Svislando) protokolis la kunsidojn (Francio, 1866-1936), Matteo Bartoli (Italio, (tBibliografio). En rezolucio estis emfazite, ke 1873-1946), Christian Uhlenbeck (1866- la reprezentantoj de diversaj planlingvaj 1951), Charles Bally (Svislando, 1865-1947), sistemoj povas senprobleme kompreni unu la Henri Frey (1899-1980), Bruno Migliorini aliajn, ke oni sentas la bezonon adopti (Italio, 1896-1975), tAlbert Debrunner simplan kaj politike neŭtralan mondhelpling- (1884-1958) k.a. von por faciligi la rilatojn inter la popoloj. La Kvankam I. origine ne intencis lanĉi novan subskribantoj de la rezolucio ankaǔ opiniis, planlingvon, kompreninte sin neŭtrala en

planlingvaj demandoj, ĝia sinteno ŝanĝiĝis Bibl.: L. Reverchon: Latin Simplifié, Neuchâtel post ĉirkaǔ 1933/34, kiam montriĝis, ke 1925. interkonsento pri la ununura elektenda planlingvo ne eblas. Al la celpublikoj estis dis- senditaj diversaj broŝuroj kun tekstmodeloj LATINO MODERNIGITA (lingvo, kaj enketoj kun kriteriaro pri la dezirinda 196?) strukturo de planlingvo, kiuj estis ellaboritaj Efemera planlingva projekto de Stefan Báko- de W.E. Collinson, profesoro en Liverpool. nyi, publikigita en Luzern (196?), kies celo La eĥo vokis en la naturalisma direkto. Kiam estis modernigi la latinan lingvon (Bákonyi la franca lingvisto André Martinet (1908-99) estis idisto kaj poste adepto de Interlin- forlasis I.-n pro malsama opinio kun Alexan- gua/IALA). der Gode-von Aesch (1904-70), la ĉi-lasta akcelis la realigon de siaj ekstreme natura- lismaj imagoj, publikigante en 1951 la novan LINGUA DE EUROPA (Interlingua- planlingvon Interlingua en Novjorko. Kvan- Occidental, 1959) kam post la morto de Morris en 1950 finiĝis Efemera aposteriora planlingva projekto, la monfluo, restis sufiĉe da mono por eldoni ellaborita de la viena occidentalisto- la imponan vortaron Interlingua English interlingvisto Hans Homolka (pseǔdonimoj: Dictionary kun 27’000 vortoj (anstataǔ la John Christian Homo, Interlinguisticus) kun planitaj 10’000), kio okazis la 15an de janua- la celo reformi la lingvon Occidental- ro 1951. En oktobro aperis la unua periodaĵo Interlingue (1922), t.e. forigi ĉian ‘skemi- kaj en decembro la plena gramatiko de Inter- smon’ en Occidental, enkondukitan de von lingua. La tuta entrepreno kostis proksimume Wahl, favore al pli naturaj formoj. Samtempe tri milionojn da svisaj frankoj. En 1953 I. oni distanciĝis de Interlingua/IALA (1951) estis malfondita kaj anstataǔita de Division kun ĝiaj tro ‘sudlatinecaj’ formoj. Por propa- de Interlingua de Science Service. Post unuaj gandi tiun sistemon, kiu koncentriĝis pri la praktikaj paŝoj en Usono, Interlingua pli kaj normigado de teknikaj nocioj, estis eldonita pli penetris ankaǔ en Eǔropon, trovante sian la bulteno Amicitie European (Ed. Gossau, vojon ankaŭ al Svislando. St. Gallen aǔ Wildkirch 1959). En Svislando tInterlingua en Svislando precipe tFlurin Maissen (tOccidental), eldoninto de la revuo Li Gymnasiast (1957- 61) en Disentis/GR, rilatis kun Homolka kaj LANGAGE HUMAIN (lingvo, 1900) aplikis lian teorion. Efemera aposteriora (?) planlingva projekto Bibl.: INTERLINGUA-Occidental (Neolatin Angloid), elpensita de Umano (pseǔd.) kaj publikigita die Lingua de Europa im Werden. Kurzgrammatik. en Bern (1900). Unter Benützung eines Manuskripts; "Lingua de Europa" von Joh. Chr. Homo. Disentis (Li Gymna- Bibl.: Umano: Langage Humain, Bern 1900. siast) 1959; Homo J. Ch.: Verso li standartisation international de technik terminologies. (St. Gallen) 1960. LANOPIKÜRO (lingvo, 1907) Efemera planlingva sistemo elpensita de F. David kaj publikigita en Ĝenevo (1907). LINGUA EUROPAEA (lingvo, 1959) Bibl.: Lanopiküro sera le nom du nouveau langage Efemera planlingva projekto elpensita de W. (P. Stojan, Bibl. 1929, p. 96). Schaetzel kaj publikigita en Ĝenevo (1959). Temas pri propono krei tuteǔropan (scienc- teknikan?) lingvon kun vortaro kun interna- LATIN SIMPLIFIEE (lingvo, 1925) cia leksiko, kaj pri la klopodo unuigi la or- Efemera aposteriora planlingva projekto tografion de la internacie uzataj vortoj. Pri la elpensita de Léopold Reverchon kaj publiki- gramatiko mankas klarigoj. gita en Neuchâtel (1925). Ĝi baziĝis sur la Bibl.: W. Schaetzel: Lingua Europaea. En: Frie- latina lingvo. denswarte (Blätter für internationale Verständigung

und zwischenstaatliche Organisation), Genf 1959, LINGVO INTERNATSIA Heft 2; A. Bormann in: IIS, 1/1960. (de Antido, 1917) Ŝanĝoj kompare kun Eo: tc anstataŭ ĉ, ts anst. c, dy anst. ĝ ktp. LINGUA KOMUN (lingvo, 1900) Specimena teksto: Preskaw tciuj personoj, Efemera naturalisma kaj aposteriora plan- kiuj okupas sin pri lingvo internatsia, konsen- lingva projekto sur la bazo de la nova latina tas pri tio, ke la skribo de tiu lingvo devus esti lingvo, ellaborita de Fr. Kürschner kaj publi- fonetika. Kiam antaw kelkaj jaroj mi proponis kigita en Orselina-Locarno/TI. Ĉi tiu sistemo reformon de la Esperanta ortografio por dyin prezentis en multaj rilatoj analogion al la pliproksimigi al la naturaj lingvoj, kaj spetsiale al la Latina, Zamenhof skribis al mi leteron projekto Mundolingue de Julius Lott (1889- por malaprobi mian proponon, kaj li aldonis: 90). Kürschner asertis, ke universala lingvo „Mi estas tute tserta, ke post kelka tempo vi ne devas esti inventita, sed ke ĝi konsistigu mem komprenos la malbonetson de via or- sin jam pere de multnombraj ekzistantaj in- tografia reformo." Eble kelkaj personoj diros: ternaciaj terminoj kun latinlingva origino. La se Antido jam unufoje candyis sian opinion pri sistemo de Kürschner, kiu klopodis reformi la alfabeto, kiun garantion ni havas, ke li ne Eon, estas ja iom pli latineca, sed sekve an- candyos dyin denove post unu aw du jaroj? ... kaǔ pli komplika planlingva varianto. La ĉefa kritiko de Kürschner kontraǔ Eo koncernis ĝiajn derivitajn kaj kunmetitajn vortojn, kiuj LINGVO KOSMOPOLITA (1912) / povus esti anstataǔitaj per la internaciaj, eĉ ne LINGVO COSMOPOLITA (1913) ĉiam regule formitaj vortoj. Unu el multaj reformprojektoj ellaborita far Kelkaj trajtoj de la sistemo: tRené de Saussure (1868-1943) kaj publiki- - La alfabeto uzas la literon sh (por ŝ). gita en Ĝenevo (1912-13), sur la bazo de Eo. - La akcento situas sur la lasta silabo, se vorto Ŝanĝoj kompare kun Eo: esis anstataŭ estis, finiĝas per konsonanto; cienco anst. scienco, interaltre anst. interalie, - Artikolo: il, la, les; ey anst. kaj ktp. Kompare kun liaj antaǔaj - Substantivo: pluralo -(e)s; kazoj ne ekzistas; projektoj tAntido I /Antido II L. alportis - Pronomoj: mi, tu, ilo, ila, nos, vos; mie, tue, modifojn de la grafiko kaj fonetiko (č anst. ĉ, sue, nose, vose; j - ĵ, š - ŝ, x – ks/kz, y - j, kh - ĥ). - Verbo: infinitivo: -ar, -er, -ir. Specimena teksto: I fari talon progreson la Specimena teksto: Padre nose kuala tu ese in cienco sukcesis per la uzado di multan natu- cielo, sante esa tue nómine, vena imperio tue, ranan produktaton, nekonocitan da lan anti- voluntá tua esa fate sur tera komo in cielo; dé kun; interaltre kaŭchuko ey gutaperko esis ey a nos hodi nose pan kuotidian, pardone nose restas ankore un nun nedispenseblan por ol. kulpas, kual nos pardona nose kulpantes, ni La propagando de tiu projekto efektiviĝis per konduke nos in tentacion, ma libere nos de lu la monataj periodaĵoj Lingvo Kosmopolita mal. (1912-13), resp. Lingvo Cosmopolita (Genève Bibl.: F. Kürschner: Die Gemeinsprache der Kultur- völker «Lingua Komun» auf Grund der in allen 1913). En Lingvo Cosmopolita de Saussure Kultursprachen verbreiteten internationalen Wörter. eldonis sian tradukon de la libro Adèle Kamm Orselina/Locarno (Tessin) 1900. de Paul Seippel, Genève 1914. tRené de Saussure

LINGVISTIKO, LINGVISTOJ tAlbert Debrunner tOtto Funke tFerdinand De Saussure tRené De Saussure tIALA tMax Mangold tEduard Schwyzer

Max MANGOLD Fonemaj opozicioj en Esperanto (Li kaj Ni, *1922 1985).

MONDIALO tNov-Esperanto

NEOLATINO (lingvo, 1947) Efemera naturalisma (aposteriora) planlingvo konceptita de tAndré Schild (1910-81) sur la bazo de la latina kaj la modernaj romanidaj lingvoj kaj publikigita en Basel (1947). Ĝi

aperis kiel kritiko antaǔ ĉio kontraǔ Ido Sviso laǔ deveno, M. studis en Bazelo (kie li (1907/8) kaj Occidental-Interlingue (1922). naskiĝis), Ĝenevo, Parizo kaj Londono. Por Por Schild N. reprezentis la kulminon de la Unuiĝintaj Nacioj li aktivis kiel tradukisto ĉe naturalisma skolo en planlingvoj; por li ĝi la limo inter Suda kaj Norda Koreio. Ekde signifis bonegan sintezon de la modernaj 1957 li laboris en la universitato de Sarlando romanidaj lingvoj, kun derivado natura, regu- en Saarbrücken (Germanio) kiel profesoro pri la kaj internacia, kun vortaro romanide tradi- fonetiko kaj fonologio. Li regas multajn ling- cia, sed moderna („N. ne nur faras, kiel Occi- vojn kaj estas konsiderata kiel lingvogeniulo. dental, la impreson de naturalisma lingvo, sed Tre ŝatataj estis liaj prelegoj pri ĝenerala ĝi estas tia“). Laǔ Schild N. estis la logika lingvoscienco kaj liaj multnombraj publikigoj konsekvenco de la naturalisma evoluo en (ekz. Duden Aussprachewörterbuch, 4a eld. planlingvoj, ĉar N. rezignas pri la arbitraj 2000). M. verkis studojn pri la sarlandaj dia- formoj, kiuj karakterizas antaǔajn naturalis- lektoj kaj okupiĝis pri la fonetiko de la afrikaj majn planlingvojn; ĝi evitas la superfluajn lingvoj, kiujn li komparis kun tiu de la lingvo malregulaĵojn kaj uzas mallongigojn (ekz. Eo. M. konkludis, ke por afrikanoj la fonetiko cap anstataǔ capit, masca anst. mascare, de Eo estas pli facile lernebla, ol la fonetiko desirar anst. desiderar ktp.). Male al Occi- de la franca aǔ angla lingvoj. dental, kiu aplikas la latinan supinon por siaj En sia studo Die phonetische Überlegenheit infinitivoj, Schild preferis la originan latinan künstlicher Sprachen (1970) M. formulis infinitivon (por eviti falsajn verbformojn kelkajn pensojn pri la fonetika kapablo de ekzemple en la germana lingvo laǔ la modelo: ‘artefaritaj’ lingvoj, al kiuj li apartenigis Occ. reducter, germane: ne reduktieren sed ankaǔ la neǔtralajn universalajn lingvojn. M. reduzieren, sekve en N. reducer. Analogaj konkludis, ke por la celoj de la aǔtomata ekzemploj: discusser-discuter, mixter-miscer, lingvorekono (automatische Spracherken- compresser-comprimer, constricter-constrin- nung) la artefaritaj lingvoj estus pli taǔgaj ol ger, prescrir-prescriber, constructer-con- la etnolingvoj. Koncerne la ĉi-rilatan taǔge- struir, reacter-reagir, redacter-rediger, abso- con de Eo M. dubis. La konsideroj de M. pri luer-absolver ktp). Krom tio N. rezignas pri planlingvoj kaj Eo estas troveblaj krom en la multaj ĝermanaj etimoj, anstataǔante ilin per menciita ankaǔ en la sekvantaj kontribuaĵoj: romanid-devenaj radikoj (ekz. Occ.-N.: fing- Kriterien der absoluten und der relativen re-dito, mann-viro, old-velio, plugar-arar, Schwierigkeit von Sprachen (1976); Die sand-sablo, slifar-amolar, storm-tempesta, Erlernbarkeit von Esperanto im Vergleich zu yelb-flavo ktp.). Aliaj katerakterizaĵoj de N. den Sprachen der EG (1976); Sprachwissen- estas: schaftliche Überlegungen zur Frage der Substantivoj: sistema, impressione, derivaci- leichten Erlernbarkeit des Esperanto (1976); one, principio, naturalitate, valore. Das Esperanto-Lautsystem in Afrika (1979); Artikoloj: sing. lo, la; plur. los, las; un, uno, una.

Adjektivoj: importa, culturale, insuperábile, Cetere N. de Schild ne estu intermiksita kun educativo. la projekto Neolatino de iu P. Lundström en Pronomoj: yo, tu, ile, ela, noi, voi, iles, elas; Svedio (1926-28). mio, tuo, suo, nostro, vostro, loro, ono (Eo. Bibl.: A. Schild: Petite grammaire Neolatine. oni), omni (ĉio), tanto (tiom), questo (ĉi tiu), Grammaire-Textes-Vocabulaire. Basel (1947). tInterlingua en Svislando tBibliografio nulo, neco (nenio), altro (alia), ambos (am- baǔ), necuno (neniu), co (kio?), qui (kiu?); plu/meno importa (pli malpli grava), lo NOV-ESPERANTO / IDIOMO max/lo min importa (plej/plej mal-). MONDIALO (lingvo/j, 1925-32) Adverboj: bene (bone), melio (pli bone), Unu el multaj reformprojektoj sur la bazo de forse (eble), apena (apenaǔ), anque (ankaǔ), Eo, ellaborita far tRené de Saussure (1868- iqui (ĉi tie), ibi (tie), ubi (kie), partuto (ĉie), 1943) kaj publikigita en Berno/Ĝenevo hodiae (hodiaǔ). (1925-32). Temas pri projekto iom modifinta Prepozicioj: in (en), ex (el), desde (ekde), la antaǔajn sistemojn. N. konsideris sin pli- quasi (kvazaǔ), ante (antaǔ), pos (post), pri bonigita Eo, konservante ĝiajn esencajn traj- (pri), apud (apud), che (ĉe), second (laǔ), tojn. Ŝanĝoj estis faritaj en la grafiko (abolitaj detra (malantaǔ), circum (ĉirkaǔ). supersignoj), en la afiksa sistemo (-ev- ansta- Konjunkcioj: e (kaj), o (aǔ), ca (ĉu, germ. taǔ -iĝ-, yer- anst. -uj-, -uk- por la vira besto ob), con (kun), ma (sed). ktp.), gramatiko (bona patron anst. bonaj Numeraloj: uno, du, tri, quattro, cinque, sex, patroj, hi anst. li, nina ktp. anst. nia ktp., -oy! septe, octo, nove, deci. anst. -u! kaj en la korelativa tabelo. N. abolis Specimena teksto: Lo Neolatino es una ex- la korelativon -omni, uzitan en Esperantido celente sintese de las linguas romanicas kaj anstataǔis ĝin per ch-; krome estas aplika- modernas con egardo a loro elementos in los ta ipl- anstataǔ -obl. Ĉ. 300 bazaj vortoj mal- idiomas germanicos e slavos. Sua derivacio- ne es naturale ed internacionale; suas desi- kongruas kun Eo, pro ilia romaniĝo. Tamen nencias son comunes a las linguas italiana, la plimulto de la mal-vortoj kaj la principo de hispana e portughese. Lo Neolatino non face, neceso kaj sufiĉo ĉe la vortderivado estas come Occídental, solo l’impressione de una konservitaj. Skemigitaj estas la lokaj prepozi- lingua naturale, ma ile es pura e cioj (anter, poster, infer, dexter, sinster, cir- simplicemente una tale). ker, konter, norder, suder, eoster, wester, Reagoj: Pluraj elstaraj planlingvistoj kiel intro, extro, supro ktp.). Aliaj ŝanĝoj koncer- tAlphonse Matejka kaj profesoro Ugo Cas- nis la ordinalajn ciferojn kaj jenajn ek- sina, membro de la Academia pro Interlingua zemplojn: rukveni anstataŭ reveni, tarde anst. (Latino sine Flexione), laǔdis la laboron de malfrue, probo anst. provo, onle anst. nur(e), Schild. Ĉirkaǔ lia kreaĵo formiĝis eĉ mal- poke anst. malmulta k.s. granda movadeto, kiu nomis sin Grupo internacionale neolatinista de coresponden- tes. Ĝin gvidis kvinmembra Comitato Lingu- istico al kiu apartenis krom Schild kiel prezidanto ankaǔ alia sviso, iu A.E. Cortinas el Lugano-Scarpina/TI. N. trovis adeptojn precipe en Belgio, Hispanio, Italio, Nederlando kaj Portugalio. Ilin unuigis Buletino del Gru- po internacionale neolatinista de corespon- dentes, eldonita en Basel, kie troviĝis centra oficejo (Oficio Centrale). Post la publikigo de Interlingua/IALA en 1951 Schild forlasis la propran projekton kaj adpotis la lingvon de Alexander Gode, ludonte mem gravan rolon en lia movado.

povas lerni Nov-Esperantu en poka horon. (Ĝenevo 1932)

3-4-foje jare aperis la periodaĵo Internacia lingvo Nov-Esperanto (Bern-Neuchâtel, 1925-28). En 1925 de Saussure (Antido) relanĉis en Bern sian Teknikan Revuon, kiu jam aperis en 1918/19, aplikante la sistemon N. En 1935 Antido nomis sian lingvon Uni- Specimenaj tekstoj: Nov-Esperanto estas versal-Esperanto kaj en 1937 tEsperanto II. nova formo de la lingvo Esperanto, kreita da Dro Zamenhof. Ta nova formo ne pretendas En 1932 estis ankaŭ ŝanĝitaj la vortoj refor- esti nova lingvo internacia: ji celas nur forigi el mo al riformo, solay al onlay, probo al provo, Esperanto a defektun, jenanta en la praktika plibonigojn al plibonigun ktp. aplikado de ci-ta lingvo, exemple la super- Bibl.: R. de Saussure: Antido. Fundamenta signita literun ey la tro ofta finajun. Tala rezul- Krestomatio de la internacia lingvo Nov-Esperanto. Bern 1925, 2a eld. 1926. to oni povas atingi per simpla interchanjo de tAntido I / Antido II, tLingvo Kosmopolita / Lingvo la tri gramatika finajon -aj, -oj, -uj; seqe, cha Cosmopolita kaj tEsperantido / Esperantida. Esperantisto povas lerni Nov-Esperanto en tRené de Saussure tBibliografio poka horon. Existas ya diversa altra reform- projekton de Esperanto, el kayn la ple kona- tay estas la lingvo Ido, sed el cha ta projekton Nov-Esperanto estas la solay, kay konservis PARLAMENTO (lingvo, 1918) netushita la strukturu ey la flexeblu de la Efemera projekto de planlingvo kun miksita Zamenhofa kreitajo. Mia unema probo de aprioria-aposterioria karaktero, elpensita de reformo estis publikigata en la yaro 1919ma la instruisto Geo Ferry (pseǔdonimo de Ge- sub la nomo 'Esperantido', sed dur plura orges Perrier) kaj publikigita en St. Imier/BE yaron mi faris en ji diversa plibonigon, ey por eviti konfuzun, mi vicerigis la nomu 'Esperan- en 1918. Kun la celo fari Eon pli praktika la tido' per 'Nov-Esperanto'. Ci-ta lasta nomo aǔtoro de P. faris laǔ propra eldiro kelkajn estas do lay de la definitiva reform-projekto. plibonigojn de Eo kiel: aplikado de la franc- (1928) itala sintakso, forlaso de la germaneca dekli- nacio de Eo, fonetika ortografio, uniformigo Una vidvino avis du filinun. La pli olday estis ti de la verba sistemo, rezigno pri konjunktivo simila al la patrino per sia karaktero ey vizajo, (fr. subjonctiv) kaj pasinteco (fr. préterit), ke cholo, kay chu vidis, povis pensi, ke hi plisimpligo de la ‘nevariaj’ vortoj (adverboj, vidas la patrinu. Kite ta bela knabino venis prepozicioj, konjunkcioj ktp.). Per tiuj ŝanĝoj aldome, shia patrino insultis shu, pro ko shi rukvenis ti tarde de la fonto. „Pardonoy al mi, la aǔtoro esperis, ke la lingvo estos pli akcep- patrino", diris la malfortuna knabino, „ke mi tebla ekzemple por afrikanoj. Li deziris, ke P. restis ti longe". Ey kite shi parolis ci-ta vortun, fariĝos „civila” kaj komerca lingvo. Laǔ elsaltis el shia boko tri rozon, tri perlon ey tri teksto publikigita en la broŝuro, la prezidanto granda diamanton. (1929) kaj unua sekretario de la Komerca Societo de St-Imier deziris al la projekto F. plenan su- Patro nina kay estas en la cielo, sankta estoy kceson. La gazeto L’Impartial (La Chaux-de- vina nomo, venoy rejeco vina, estoy volo Fonds, 6.11.1997) publikigis artikolon pri tiu vina, kale en la cielo, tale sur la tero. (Stojan

1929, p. 525) lingvoprojekto. Specimena teksto: Ona sculoro dizas on dio a Nov-Esperanto ne pretendas esti nova lingvo sa maestro: „Tempo estos pasy de studiore internacia; ji estas onle Esperanto senigita ye molti lingvo: Por me, ik non avos tempo d'an kelka difekton, jenanta en la praktika aplikado studiore on dumi duzeno. Vala perke ik vulos de ta lingvo, exemple la diakrita literon ey la legnare la 'Parlamento'". Bibl.: (Perrier G) G. Ferry: Parlamento, nouvelle tro ofta finajon. Tala rezultatu oni povas atingi langue internationale. St-Imier 1918. per simpla interchanjo de la tri gramatika finajon -u, -n, -oj; seqe, cha Esperantisto

REFORMITA ESPERANTO lingvo kiel semiotika sistemo de signoj kaj (proponoj en la broŝuro Les 'tares' de formulis la diferencon kaj kompleksan inter- l'espéranto / Die 'Mängel' des Espe- dependencon de ‘langage’, ‘langue’ kaj ‘pa- ranto, 1917) role’. Laǔ S. la lingvo estas perceptenda kiel En ĉi tiu versio, tRené de Saussure faris socia sistemo de signoj, ankrita en la homa jenajn ŝanĝojn kompare kun Eo: q anstataŭ ĝ, kulturo, kiu esprimas certajn ideojn. Dank’ al avi anst. havi ktp. la socia karaktero, kiun lingvo havas, la ling- Specimena teksto: Unu vidvino avis du fili- vo, uzata de ĝiaj uzantoj, do daǔre ŝanĝiĝas. nojn. La pli maljuna estis tiel simila al la patri- Surbaze de tiu teorio S. prognozis, ke nepre no per sia karaktero kai vizaqo, ke chiu, kiu ĉiu aplikata idiomo, disponanta diakronan shin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon; dimension, inkluzive de Eo kiel artefarita ili ambaw estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, lingvo, ne povos resti konstanta, sed neevi- ke oni ne povis vivi kun ili. La pli juna filino, teble evoluos kaj submetos sin al certagradaj kiu estis la plena portreto de sia patro law sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la ŝanĝiĝoj kiam ĝi estos vaste praktikata. Kiel plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi. Kiam aliajn tiajn sistemojn krom la lingvo mem S. tiu chi bela knabino venis domen, shia patrino menciis la skribon, la alfabeton, la lingvon de insultis shin, kial shi revenis tiel malfrue de la la gestoj, la armeajn signalojn k.a. Kutime la fonto. „Pardonu al mi, patrino", diris la malfeli- parolantoj ne konscie rimarkas tiujn ŝanĝojn. cha knabino, „ke mi restis tiel longe". Kaj kiam La disĉiploj de S., Albert Sèchehaye (+1946) shi parolis tiujn chi vortojn, elsaltis el shia kaj Charles Bally (1865-1947), kiuj eldonis busho tri rozoj, tri perloj kaj tri grandaj dia- lian Cours, ankaǔ agnoskis la ekzistorajton mantoj. de artefaritaj lingvoj. tRené de Saussure

Ferdinand DE SAUSSURE 1857-1913 René DE SAUSSURE

1868-1943

La mondkonata svisa lingvo-sciencisto kaj S. estis ano de la ĝeneva branĉo de konata signifa hindeǔropisto el Ĝenevo, kiu estas patricia sciencista familio lotaring-devena: li konsiderata kiel iniciatinto aǔ almenaǔ kiel estis la pranepo de Horace-Bénédict S. grava kontribuinto de la moderna lingvistiko (1740-99), kiu surgrimpis unuafoje la Mon- (strukturalismo, semiologio), observis kun ton Blankan (kaj al kiu estis dediĉita la 20- intereso la evoluon de la neǔtralaj universalaj svisfranka monbileto en la serio de la 1970- lingvoj ĝenerale kaj de Eo aparte, pozitive 90aj jaroj). S. estis la filo de Henri S. (1829- prijuĝis la eblojn kaj utilon de tiaj lingvoj kaj 1905), konata zoologo-entomologo kaj ho- en si mem aprobis la lingvon Eo. La deman- nordoktoro de la ĝeneva universitato. La do de la planlingvo estas traktita en sia epok- fratoj de S. estis Horace de S. (1859-1926), fara universitata prelegaro (kiu estis postmor- konata pentristo, Léopold de S. (1866-1925), te publikigita en rekonstruita formo sub la maristo kaj ĉinologo, kaj tFerdinand de S. titolo Cours de linguistique générale, 1916), (1857-1913), fama lingvisto kaj filologo, kiu en kiu S. starigis la ĝeneralan teorion de la

pozitive esprimiĝis rilate la funkciadon de (strato Bovy-Lysberg 8), kie estis redaktata internacia planlingvo ĝenerale kaj Eo aparte. kaj administrata Internacia Scienca Revuo. Biografiaj notoj: S. naskiĝis en Ĝenevo, Dum pli ol 5 jaroj S. estis ĉefredaktoro de tiu vizitis la gimnaziojn en Ĝenevo kaj Parizo revuo. tHector Hodler kaj tEdmond Privat, (Sainte-Barbe) kaj faris la abiturientan ekza- la fondintoj de UEA, fariĝis liaj kunlaboran- menon en 1886. En 1895, studinte en la pari- toj. Lia redaktejo servis samtempe kiel unua za politeknika lernejo kaj en la universitato oficejo de UEA, kiun ludonis S. (en aŭtuno John Hopkins en Baltimore (Usono), li dok- 1909 la oficejo translokiĝis al strato Bourse toriĝis pri filozofio kaj matematiko. 1895-98 10, kie UEA okupis la ĉefan spacon). Kiel li aktivis kiel eksterordinara profesoro pri membro de la Eo-Akademio S. gvidis la matematiko en la katolika universitato en sekcion pri vortfarado (1911-19) kaj pri Vaŝingtono/DC, kaj en 1904 li estis nomita teknika vortaro (1912). Kiel vicprezidanto de privatdocento pri matematiko en la ĝeneva la 9a UK (Berno 1913) li prezidis ĝian akcep- universitato. En 1913, jaro de la morto de tan komitaton kaj faris la kongresparoladon Ferdinand, R. translokiĝis de Ĝenevo al Ber- (anstataǔ L.L. Zamenhof). Li kunlaboris kun no, en kies universitato dum 1920-25 li in- diversaj gazetoj: Tra la Mondo, La Revuo, struis geometrion kiel privatdocento. S. estis Esperanto, Oficiala Gazeto (de la Lingva honora doktoro de la ĝeneva universitato, Komitato kaj de la konstanta kongresa komi- delegito de la Fizika Societo de Ĝenevo, tato), Esperanta evoluo, Literatura Almanako membro de la Ĝeneva Societo kaj laŭreato de (Paris 1909-10) kaj mem estis ĉefredaktoro la Franca Instituto (1916). S. edziĝis dufoje de Internacia Scienca Revuo (1907-10) kaj kaj havis evidente du filojn: Jean S. (1889-?), Svisa Espero (1909-10 kaj 1916-18). En naskita en Vaŝingtono, fariĝis teologo- 1918/19 li redaktis La Teknika Revuo (kiun li pastoro en Edinburgo, ekde 1929 vivis en relanĉis en 1925, aplikante reformitan or- Ĝenevo kaj famiĝis en protestantaj medioj tografion). En 1908/9 li prezidis SESn, kiu en pro la eseo La kontraŭdiroj de la religia 1911 nomis lin honora membro. Krome en penso (1926). Lia dua filo naskiĝis 1907/14 li elpensis kaj proponis la internaci- menskripla. an monsistemon tSpesmilo, kiu estis akcep- Esperanto kaj planlingvoj: Kiel S. mem tita de la 3a UK, kaj li sugestis ankaǔ univer- raportetis pri sia interesiĝo pri la neǔtrala salan kalendaron. Li ĉeestis la UKn en universala lingvo (tEsperanto II), li vizitis Kembriĝo (1907), Dresdeno (1908), Barcelo- hazarde la 2an Universalan Kongreson en no (1909) kaj Antverpeno (1911) kaj propa- Ĝenevo (1906), fariĝis e-isto kaj partoprenis gandis Eon ankaŭ inter oficiroj de la svisa la fondon de Internacia Scienca Asocio E-ista armeo. S. multe interesiĝis pri la demando de (ISAE), kie oni elektis lin sekretario. Laŭ la organizado kaj kunordigado de la multiĝin- raporto de tEdmond Privat, kunlaboranto de taj internaciaj asocioj pere de tegmenta orga- René, Ferdinand ne deziris mem partopreni la nizaĵo (vd. la broŝureton Univo de la interna- kongreson pro la timo, ke lia persona par- cian asocion, Bruxelo. Bern 1920). topreno povus esti misinterpretata de la publiko. Sekve li delegis sian fraton René kiel observanton. La Eo-movado rikoltis el tiu kongresano multflankan samideanon kaj elstaran esperantologon-interlingviston, tra- fan analizanton, sed ankaǔ eternan reforme- mulon, iom tragikan, unike en la historio de la planlingvoj. Rilate la laboron por Eo kaj la planlingva ideo de S. distingeblas pluraj Titolpaĝo de Internacia Scienca Revuo, unua peri- periodoj. odo en Ĝenevo Kunlaboranto en la Eo-movado (1906-25): En 1906, kiel vicprezidanto de la Ĝeneva E- ista Grupo, S. malfermis kaj direktis la Inter- nacian Sciencan Oficejon E-istan en Ĝenevo

Esperantologo (1910-17): La apero de la penu observi tiujn principojn, kiujn vi bonege reformprojekto Ido (1907/8) kaj de la ĝin esploris kaj klarigis. Mi ne dubas, ke nia sekvantaj esperantologiaj diskutoj instigis S. Akademio tre volonte donos al via propono science analizi la teorion de la Eo-vortfarado, sian oficialan aprobon… Via verko povas en kio li atingis kvazaŭ revoluciajn rezultojn. servi kiel bona modelo de efektive gravaj kaj Ĉi tiu elstara teoria kontribuo de la ĝeneva utilaj Akademiaj laboroj.“ (1910, OV, p. matematikisto estis prezentita en la verkoj La 455). construction logique des mots en Espéranto (1910) kaj en Resumo de la teorio de Antido kun lingvaj kritikoj kaj klarigoj de konataj esperantistoj kaj idistoj (1910). En tiuj verkoj la aŭtoro klare kaj detale ellaboris la sistemon de la triopa radik-divido kaj finaĵa plu- formado (vd. PAG 1985, p. 383) kaj eklumi- gis la esencon de la vortfarado de la lingvo Eo, kiun li deklaris supera kompare kun aliaj planlingvoj; kiel unua li formulis la principon de neceso kaj sufiĉo (trinkemo anstataŭ trin- kemeco ktp.) kaj, ilustrante la gramatikajn kategoriojn de Eo, li pruvis la logikon inter la ideoj substantiva, adjektiva kaj verba kaj la Rara foto de René de Saussure en la gazeto Die Umschau (1932) koncernaj sufiksoj, respektive la rilaton aǔ kongruecon inter la ideoj entenataj en la finaĵoj kaj la ideoj entenataj en la vortradikoj En 1917 S. aperigis, kiel suplementon al aŭ en la afiksoj (a=ec, o=ul, i=ad). Tiel Anti- Svisa Espero, sian Projekton de fonetika do (pseŭdonimo de S.) konvinke kontraŭ- skribo por la lingvo internatsia, ĉar tiutempe argumentis la vortderivan teorion de Louis ekflamis en diversaj landoj la diskuto pri la Couturat. Pri Ido S. opiniis, ke ĉi tiu lingvo reformado de la nacilingva ortografio. En tio estas tute fremda al la spirito de Eo kaj ke per S. klare avertis, ke li ne deziras reformi Eon, sia tro rigida derivsistemo Ido detruis la ri- ĉar Eo estus la definitiva formo de la mondo- markindan flekseblon de Eo. Por siaj analizoj lingvo. Tamen pri la alfabeto oni povus S. konsideris ankaǔ la naturalistajn projektojn diskuti, kaj reformo de la alfabeto ne estus Occidental kaj Latino sine flexione. S. opi- reformo de la lingvo. Ĉar la Eo-alfabeto ne niis, ke estus „vera frenezaĵo“ forlasi la espe- estus tute fonetika, provo je ĝia reformo estus rantan bazon kaj la grandegan laboron, kiu pravigebla. Al la Asotsio por fonetika jam estis plenumita de la e-istoj. alfabeto internatsia aliĝis pluraj personoj kiel La konkludoj de tiu samtempe unua scienca ekzempe tAuguste Forel, tEmma Chene- vortstruktura analizo pri Eo grave influis la vard kaj la germano Max Butin. S. mem estis lingvo-evoluon de Eo, la Eo-uzantojn kaj Eo- la sekretario de tiu asocio, kies adreso estis verkistojn, inkluzive de Zamenhof mem; pro ĉe Hotelgasse 10, Bern (1917). tio la verko de S. meritas esti konsiderata kiel En 1917 aperis ankaǔ lia broŝuro kun la titolo fundamento de la Eo-vortfarado. La eseo La Les ‘tares’ de l’espéranto / Die ‘Mängel’ des construction logique des mots en Espéranto Esperanto, en kiu li prezentis dek laŭdirajn estis plene laŭdata de L.L. Zamenhof (vd. difektojn de Eo, listigitajn de la t.n. „pliboni- PAG 1985, p. 383M OV, p. 455) kaj de aliaj gantoj“ de Eo. gravaj e-istoj kiel ekzemple Wüster, Isbrü- Dum la Akademio de Eo rifuzis la tuton de la cker, Neergard, tJean Borel. Zamenhof teorio de S., ĝi oficiale akceptis la principon skribis al S.: „La (…) verkon mi legis kun de neceso kaj sufiĉo (1912-13). La sama granda intereso; mi trovas ĝin bonega. Laǔ akademio ne plu okupiĝis pri tiu afero ĝis mia opinio estus tre utile, se vi eldonus ĝin 1966 kaj oficiale akceptis la nomitan teorion ankaǔ en Eo, por ke ĉiu e-isto, precipe la nur en 1967! (vd. PAG 1985, p. 386-388). verkantoj, atente ĝin tralegu kaj por ke ili

Rezigno pri Eo kaj reformprojektoj (1907- pseŭdonimo Antido (t.e. kontraŭ Ido). Jen la 37): titoloj de liaj lingvo-reformproponoj en kro- La 1an de septembro 1925, en la jaro de nova nologia vico: tLingwo Internaciona di Anti- UK en Ĝenevo, S. komunikis en cirkulero, ke do 1 (1907), tEsperanto de Antido 2 (1910), li ĉesas nomi sin e-isto, ke li decidis forlasi la tLingvo Kosmopolita (1912), tLingvo Eo-standardon kun verda stelo sur blanka Cosmopolita (1913), tLingvo Internatsia de fundo, kaj ke li levis la standardon de la Antido (1917) tEsperantido (1919), tNov- lingvo tNov-Eo kun blanka stelo sur verda Esperanto aŭ tMondialo (1925-32), tUni- fundo. Daŭre nomante sin „diciplo (tiel!) de versal-Eo (1935), tEsperanto II (1937). La Zamenhof“, eĉ ankoraŭ en la jaro 1932, S. informo, ke en 1913 (?) S. prilaboris la pro- admonis la e-istaron, ke ilia kontraŭstaro jekton Konkordia aŭ Konkordio, ne estas kontraŭ la reformoj de la lingvo Eo estas certa. Interese estas, ke ĉe Konkordo (Ĝenevo danĝera por la estonto de Eo, kaj ke en sia 1911) temis ne nur pri periodaĵo, sed eviden- nuna formo Eo ne taŭgas por la scienco, nek te ankaŭ pri „partio newtrala“. Por diskonigi por la komerco. Por savi la ideon de neǔtrala tiujn proponojn S. kutime verkis kaj publiki- universala lingvo li vidis nur unu solvon: gis propagandilojn, broŝurojn, cirkulerojn, konservi la strukturon de Eo kaj la ortografi- lernolibrojn, vortarojn kaj krestomatiojn kaj on de Ido (sen supersignoj), modifi la za- eldonis periodaĵojn. Ĉar S. apartenis al riĉa menhofan pluralon j, kies tro ofta ripetado familio, li havis la okazon roli kiel mecenato estas ĝena, kaj por la okulo, kaj por la orelo. kaj trovi la financojn por siaj propraj eldona- Tiujn reformojn li realigis en sia Nov-Eo. ĵoj el la heredita kapitalo, kiu estis je dispo- Dum plenaj tri jardekoj S. dediĉis sin al no. En sia berna periodo evidente ekmankis eksperimenta laborado. Inter 1907 kaj 1937 li mono por tiuj agadoj, kaj S. devis mem per- publikigis tutan serion da reformprojektoj, labori sian salajron. kiuj tamen neniam kontentigis lin kaj kiujn li Gravan asiston la projektoj de S. ricevis per sinsekve kaj konstante remodifadis (M. la kunlaboro de tEmma Chenevard (1884- Monnerot-Dumaine nomis ilin „les espéran- 1939) el Neuchâtel, kiu transprenis la taskon tides“, kaj en la kazo de Esperantido, 1921, de sekretariino de la Akademio Esperantida S. mem parolis pri dialekto de Eo). (ĉ. 1924) kaj pli malfrue de la Nov-Esperanta Akademio (1932). Krom tio ŝi verkis lernolibron de la lingvo Esperantido. Estas ankaǔ interese noti, ke kun la lingvo Esperantido S. celis starigi movadeton Esperantidan: La unua grupo Esp-ida estis fondita en Planice, Bohemio. Sekvis grupoj en Berno (d-ro Edo- uard Guillaume kiel prezidanto de la grupo kaj poste de la Akademio Esperantida) kaj en Ĝenevo (sub la estrado de R. Favre). Eĉ al lingvokurso aliĝis 12 lernantoj. La edzino de S. verkis, sub la pseŭdonimo Antidantino, la René de Saussure serĉis sian propran planlingvan muzikon de L’Espero, la himnon de Esperan- vojon: La Vojo, revuo pri reformoj el la jaro 1921 tido. Resumaj konkludoj de S. en 1925: En cirkule-

ro de oktobro 1925 al la „Nov- Akiri superrigardon pri tiu ĝangalo de konfuzaj lingvo-reformprojektoj kun diversaj tito- Esperantistaro“ S. faris jenan konkludon de sia ĝisnuna aktiveco, en sia nova lingvo: loj kaj aŭtoraj nomoj estas vere nefacile kaj „Dum preske 20 yaron mi serchis voyu por temporabe, ellabori klarajn diferencojn inter tiuj projektoj eblas nur en limigita maniero adapti la lingvu de Zamenhof al la bezonon de la scienco k. de la komerco, kar al mi pro manko de sufiĉe disponebla lingva esplormaterialo. Kutime la eldonemulo shaynis, ke la voyo seqata da la Idiston ne publikigis siajn projektojn sub la vojmontra estas la justay. Hili kreis tute nova lingvu kay la 18-yara experimentado, kiaù hili faris,

montras, ke Ido ne estas pli bona ol Esperan- to; hili certe forigis la chefan difektun de la Zamenhofa lingvu (per chanjo de la alfabeto k. de la plursigno); sed hili komplikis la strukturu de la lingvu kaj igis ju pli rigida per forigo de la deviga akuzativo k. de la akordo de l’ajektivo. Riformi Esperantu, sen chanji ties strukturu, nek ties simplecu, estis tre malfacila tasko, kay mi konfesas, ke mi ofte perdis kuraju or seqis eraran voyun. Mi faris multan diversan propunun kaj tie perdis la konfidu de multan samideanon, kiayn kredis, ke mi havas spiritu chanjema k. neniam atin- gos mia celu. Tame, ne atentante la kritikun, nek la mokun, mi daùrigis labori, jis kiam mi truvis definitiva k. kompleta solvu de tia malfacila problemo. Kar mi ne havas la geniu de Zamenhof, mi bezonis multan yarun por kompletigi mia laboru kay poluri chian deta- lun de la lingvo. Nun la entrepreno estas finita, kay la rezultato estas: Nov-Esperanto.“ Kritiko kaj pravigo: Kiel eblas konstati laǔ pluraj dokumentoj, dekomence S. emfazis, ke lia celo ne estas forlasi la strukturon de la Svisaj e-istoj en Soloturno (1909): Emma Herzog, Jakob Schmid, Fritz Wenk, René de Saussure kaj lingvo Eo, sed fari en ĝi kelkajn modifojn kaj Eduard Stettler plibonigojn, por pliefikigi la propagandon de Eo ,,konforme al la postuloj de la moderna vivo“, plivalorigi ĝin kiel sciencan lingvon kaj trovi interkonsenton kun la idistoj. La ĉefa kritiko de S. koncernis la ortografion, la supersignojn, la korelativojn, la akuzativon kaj la pluralon (do la morfologion) kaj iom la leksikon. En la barcelona UK (1909) li klarigis al la e-istoj, ke ili ne paniku, kiam sciencisto aŭ lingvo-teoriulo faras lingvistikan analizon pri Eo kaj alvenas al diverĝaj konkludoj en iuj detaloj. Tamen la sugestoj de S. estis akceptitaj nek de la e-istoj, nek de la idistoj.En 1911, sub la premo de la viglaj kontraŭstaroj kontraǔ la proponitaj reformoj flanke de la svisaj e-istoj, kiuj kredeble miskomprenis la intencojn de S., li rezignis Jakob Schmid, Hector Hodler, René de Saussure kaj Edmond Privat esti reelektita kiel prezidanto de SES. Ankaŭ la Akademio de Eo ignoris liajn reformpro- ponojn kaj en 1920 eĉ eksigis lin el sia sino. Tiel S. izoliĝis pli kaj pli kaj perdis sian Hector Hodler nomis liajn reformprojektojn, influon en la Eo-movado. Tamen liaj rilatoj kiuj fariĝis pli kaj pli konfuzaj kaj bizaraj, kun la e-istoj restis afablaj kaj karakterizataj „karikaturoj de Eo“. Eĉ de L.L. Zamenhof S. de reciproka estimo. Malgraŭ tiuj diferencoj ricevis skriban averton: „Mi estas tute certa, en la planlingva diskuto S. ne transiris al Ido, ke post kelka tempo vi mem komprenos la kies superracion kaj francecan vortkonstrua- malbonecon de via ortografia reformo“. S. don li prijuĝis ne konforma al la spirito de konfesis, ke la majstro estis prava. Eo. Male, en serio da brilaj analizoj kaj mo-

nografioj li defendis Eon kontraŭ idistaj La nia restis lia Pens’! atakoj, precipe en Respondo al la oficiala Saussure, - la pura, klara raporto de la Delegitaro (Ĝenevo 1911), kaj Mens’". en Konkurso: kia estas la logika senco de l’vorto «grando» ? (1911). Ĝenerale oni agnoskas, ke dank’ al la kontribuo de S. sur tLingwo Internaciona di Antido I la kampo de la vortfarado, la tezoj de la Ido- tEsperanto de Antido II protagonisto Louis Couturat povis esti tLingvo Kosmopolita tLingvo Cosmopolita kontraŭ-argumentitaj, la franceca stilinfluo tLingvo Internatsia de Antido tEsperantido de Louis de Beaufront en Eo malkreskis, la tNov-Esperanto aŭ tMondialo Budapeŝta Skolo pretiĝis kaj esperantologio tReformita Esperanto ekestabliĝis. La vortfaradaj teorioj de S., kiu tUniversal-Eo tEsperanto II cetere ankaŭ iom partoprenis la laborojn de tEmma Chenevard tEduard Debrunner tOtto Funke tAuguste Forel tHector Hodler t IALA, estis malkovrataj kaj pluevoluigataj tErnest Naville tGonzague de Reynold de Eugen Wüster, Kálmán Kalocsay kaj tFerdinand de Saussure Gaston Waringhien (1901-91), dum aliflanke tSvisa Esperanto-Societo Herbert F. Höveler (E. Ĉefeĉ), la legendeca tKultura Centro Esperantista tUniversala Esperanto-Asocio aŭtoro de la Eo-Ŝlosiloj, vane provis kontraŭi tCDELI tIALA tInstruado de Esperanto ilin; István Szerdahelyi iom relativigis ilian tBibliotekoj & Ekspozicioj tLiteraturo korektecon. tSpesmilo tPseǔdonimoj tTurismo tBerno Supozeble la ĉefa eraro de S. estis, ke li pre- tĜenevo tNeuchâtel tVaǔdo teratentis, ke Eo estas pli ol nur lingvo- sistemo laŭplaĉe kaj arbitre reformebla. Li subtaksis la socilingvistikan kaj socian di- mensiojn de la Eo-movado kaj ankaǔ la kon- Eduard SCHWYZER servemon de la e-istaro, kiu konsideris la 1874-1943 zamenhofan fundamenton „sankta“. Pro tio S. neeviteble alfrontis la negativajn reagojn de la e-istoj kontraŭ liaj ja sendube boninten- caj, sed evidente maltrafaj proponoj. La fer- vora publikigemulo ĉiam diskonigis siajn ideojn tro frue, tro rapide kaj tro vaste, antaŭ ol submeti ilin al profunda ekzamenado fare de aliaj kompetentuloj. Resumante la ecojn de la verkado de S., Kalocsay trovis por sia Rimportreto jenajn trafajn strofojn:

,,Saussure, - la pura, klara Mens’ La zurikano S. estis konata svisa lingvisto la projektinto, projektonto (hindeǔropisto kaj grekologo), kiu studis Trabrilis, kvazaŭ lumofonto klasikan filologion, hindeǔropan lingvoscien- La vortstrukturon lia Lens’ con kaj grekan lingvon en Zürich kaj Leipzig. Ascendis el vort-arba dens’ En 1897 li faris la ŝtatan ekzamenon kaj la Kiel la av’ al Blanka Monto sekvan jaron li doktoriĝis pri kompara ling- Saussure - la pura, klara voscienco, sanskrito kaj klasika filozofio Mens' (summa cum laude). Post kiam li laboris kiel lingvoinstruisto en Soloturno, en 1898 li La projektinto, projektonto. transprenis la redaktadon de Schweizerisches Ne senmerita la incens’! Idiotikon (poste: Schweizerdeutsches Wör- Al tre nebula horizonto terbuch). Post sia habilitiĝo (1902) S. akcep- Pluiris li, sed post renkonto tis postenon kiel privatdocento. En tiu funk-

cio S. prezentis sian debutan prelegon pri la Krom sia debuta prelego pri la mondolingvoj temo ‘Die Weltsprachen im Altertum in ihrer en la antikva tempo, dum kiu S. priskribis geschichtlichen Stellung’ (La mondolingvoj lingvojn kun universala signifo kiel la antik- en la antikva tempo en sia historia pozicio). va babilona, la lingvoj de la persa regno, la Kiel eksterordinara profesoro li debutis pri la atika kaj la latina, la 9an de februaro 1905, temo ‘Lingvo kaj religio’ (1910) por en 1912 do en la jaro de la unua UK, S. prezentis en finfine fariĝi, kiel posteulo de Adolf Kaegi, Zuriko akademiecan prelegon pri la proble- ordinara profesoro pri kompara hindeǔropa mo de la universala lingvo (‘Das Problem lingvoscienco kaj parencaj sciencoj. Liaj einer Universalsprache’). En tiu prelego (la sekvaj sciencaj meritoj kondukis lin en 1926 teksto estas konservita), kiu baziĝis sur la al la universitato de Bonn (Germanio). Pro la verko Histoire de la Langue universelle de emeritiĝo de Wilhelm Schulze S. avancis en Couturat/Leau, S. rerigardis al la religihisto- 1932 al lia katedro pri hindeǔropa lingvo- ria situacio de la antikva tempo, traktis la komparo en Berlino, kie estiĝis lia Griechi- filozofiajn lingvojn de la 17a kaj 18a jarcen- sche Grammatik, ampleksa verko prilaborita toj, provis doni difinon pri universala lingvo, surbaze de la gramatiko de Karl Brugmann analizis la argumentojn de vivantaj lingvoj kaj poste kompletigita kaj eldonita de tAl- koncerne ilian taǔgecon kiel universalaj ling- bert Debrunner. Sekve S. fariĝis membro de voj kaj karakterizis la internaciajn planling- la Prusa Akademio de Sciencoj kaj redaktis vojn, kiuj tiam estis plej popularaj. gravan revuon sur la kampo de kompara Kvankam S. kritikis la troigojn en la plan- hindeǔropistiko. S., kiu naskiĝis en Zuriko, lingva historio, kiu naskis strangajn kaj biza- mortis en Berlino kaj estis entombigita en rajn lingvo-projektojn, li opiniis, ke la ideo Zuriko. de artefarita planlingvo principe estas reali- gebla kaj dezirinda por la komerco kaj tekni- ko, turismo kaj scienco, kaj ke estus domaĝe, se oni entute forlasus ĝin. S. eĉ vidis grandan avantaĝon en la adopto de neǔtrala universala lingvo, ĉar li kredis, ke tia lingvo progresigus la evoluon de la homaro. Laǔ S. ekzistis tri variantoj konsiderantaj la enkondukon de universala lingvo: morta (ekzemple la latina lingvo), vivanta (nacilingvo, ekzemple la angla aǔ franca lingvo) aǔ artefarita lingvo (ekz. Eo). S. ne timis, ke artefarita lingvo ĉe sia skriba disvastiĝo povus disdialektiĝi aǔ disfaladi en plej diversaj novaj lingvoj, kiel siatempe la latina lingvo, kiu eĉ produktis tute novajn etnolingvojn. Malgraǔ tiuj pozitivaj pritaksoj S. entute dubis pri la sukceso de artefarita planlingvo, pro diversaj kialoj: la lernejoj ne ĉesus instrui naciajn lingvojn malfavore al planlingvo, ĉar oni kredas, ke la enkonduko de planlingvo ne farus la ellerna- don de naciaj lingvoj superflua. S. ankaǔ ne kredis, ke artefarita helplingvo povus krei originalan literaturon. Laǔ S. la kredo en la unusolan mondolingvon por la tuta homaro estus utopia, despli ĉar la adopto de tia lingvo

verŝajne ne povus plenumi ĉiujn atendojn, Prelego de Eduard Schwyzer de 1905 eldonita en kiujn oni postulus de ĝi; kaj nelaste la akcep- broŝuro en 1906 to de neǔtrala universala lingvo bezonus multe da bonvolo flanke de la popoloj. S.

konkludis, ke finfine ne estus tiom malbone vivi kun la multaj vivantaj naciaj lingvoj samtempe, kiujn vojaĝantoj kaj fakuloj en diversaj landoj ĉiukaze devus lerni dum siaj aktivecoj internacaj. tAntologio

SOMA (lingvo, 1938) Efemera planlingva projekto de B. Ro- senblum en Basel, kiu en 1935 jam publikigis la lingvoprojekton tFitusa.

TERSBOCA (lingvo, 1912) Efemera aposteriora (?) planlingva projekto elpensita de M. Rotter (Rothes), publikigita en Zürich (1912). Bibl.: M. Rotter: Die Weltsprache. Erdsprache – Tersboca. Zürich 1912.

UNIVERSAL-ESPERANTO (lingvo, 1935) Unu el la multaj – kaj lastaj – reformprojektoj sur la bazo de Eo kaj antaǔaj reformprojektoj, ellaborita far tRené de Saussure (1868-1943) kaj publikigita en Bern (1935). Ŝanĝoj kompare kun Eo: j, sh, ch, w, x,y, -n, -u, pli - min, la plej – la min, qar, ain, new, -or, nor, lor, kor, -er, anter, poster ktp. Specimena teksto: Foye vivis una rejo, kay ti gerne havis bela nova vestun, ke hi elspezis sia tuta monu, por nur esti chiam bele ornami- ta. Hi ne zorgis pri sia soldaton, nor pri teatro ey chaso, excepte nur si lin donis al hi okazu montri sia nova vestun. (Andersen N., La nova veston de la rejo. UEA, Bern 1935). Bibl.: Antido [R. de Saussure]: «Universal- Esperanto» or Esperanto-«renovigita». Praktika solvo de l’interlingua problemo konforme al la postulon de la moderna vivo. Bern 1935. tRené de Saussure tEsperanto II tBibliografio

WELTVERKEHRSSPRACHE (lingvo, 1932) Efemera (aposteriora?) planlingva projekto elpensita de E. Ritter, Ĝenevo 1932. Mencio troviĝas ĉe Monnerat-Dumaine (1960). Priskribo mankas.