Parto 7: Interlingvistiko kaj esperantologio (diversaj planlingvaj temoj) 2 INTERLINGVISTIKO ABLEMONDE (lingvo, 1932) KAJ ESPERANTOLOGIO Efemera aposteriora planlingva projekto sur (diversaj planlingvaj temoj) romanid-ĝermana bazo, ellaborita de iu Gus- tav Schwarz kaj publikigita sub la titolo Klefo di Ablemonde en 1932 en la revuo Interlan- guages (n-roj 49 kaj 50, Paris 1932). Specimena teksto: Ablemonde vice able la lo Enkonduko: monde; boko di la mondo, mondoboko; arbe- En ĉi tiu parto de la enciklopedio, titolita pome vice pomale: pomiero; veneruje vice ‘Interlingvistiko kaj esperantologio’ (diversaj rujeste: redijar. Lo anje soy dije la lu: no tim planlingvaj temoj), oni trovas informojn kaj nokos! Mi nuntse vu une novam ko vay porte artikolojn pri interlingvistikaj kaj lingvistikaj la omne poblor un grande joyonte. Bibl.: G. Schwarz: Klefo di «Ablemonde». En: Inter- temoj, kiuj ne trovis lokon en la antaǔaj en- languages, 50/1932. ciklopediaj partoj. Ĉi tiu parto de la enciklo- pedio do unuflanke raportas, en alfabeta ordo, pri efemeraj planlingvaj projektoj kaj ANTIDO I (lingvo, 1907) donas sciigojn pri centraj interlingvistikaj Antido I: Temas pri la unua el multaj re- institucioj kaj organizaĵoj, aliflanke ĝi pre- formprojektoj sur la bazo de Eo, detale ella- zentas personecojn, t.e. ĉefe sciencistojn- borita en la tempo de la Ido-skismo far tRe- lingvistojn, kiuj ludis gravan rolon en la né de Saussure (1868-1943; kiu mem uzis la interlingvistika diskuto aǔ aplikadis plurajn pseŭdonimon Antido) kaj publikigita en Anti- planlingvojn samtempe. do I, Saussure, R. de, Grammaire élémentaire de la Langue Internationale avec recueil En la ĉefa svisa volapüklingva gazeto d’exercices / Elementala gramatiko de la Schweizerpost / Jveizapot (Zürich) aperis en Lingwo internaciona kun exercaro di Antido, majo 1890 interesa artikolo, verkita supo- Genève 1907 (2a kaj 3a eld. 1907). Ĉi tiu zeble de d-ro Konrad Meisterhans. En ĉi tiu aposteriora projekto (dediĉita al „nia glora artikolo estis rakontite, ke la unua mondling- majstro Zamenhof“) estas provo de kompro- va sistemo publikigita en Svislando estis la miso inter Eo kaj Ido. Temas pri reformo de verko de profesoro (?) H.J.F. Parrat, Langue la ortografio, grafiko (forigo de la super- simplifiée, en Porrentruy en 1858 (aperis du signoj), vortfarado kaj parte ankaŭ de la eldonoj). La aǔtoro deziris demonstri, ke oni gramatiko (ĉefe pluralo de la substantivo kaj povas krei neǔtralan universalan lingvon sur akuzativo). la bazo de la hind-eǔropaj lingvoj. La dua Ŝanĝoj kompare kun Eo: w anstataŭ v, i / y eldono estis germanigita far J. Matthys kaj anst. j, j anst. ĝ, sh anst. ŝ, e anst. kaj ktp. publikigita sub la titolo Stöchiophonie oder Specimena teksto: Vidwino havis du filinoin. vereinfachte Sprache (Solothurn 1861). En La pli malyuna estis tiel simila al la patrino per 1884 aperis alia projekto de neǔtrala univer- sia karaktero e vizajo, ke chiu, kiu shin vidis, sala lingvo: El lina kosmana = lingvo univer- povis pensi, ke li vidas la patrinon; ishi ambai sala, far W. Juhle en Davos/GR. La titolo de estis tiel malagrablai e tiel fierai, ke oni ne la verko estis: Weltsprache in Sprech- und povis vivi kun ili. La pli yuna filino, kiu estis la Sprachunterrichtsbriefen für das Selbststudi- plena portreto de sia patro lau sia boneco e um. En 1888 aperis en Zürich la verko de s-ro honesteco, estis krom tio un el la plei belai F. Friedrich, Kakographie im XIX Jahrhun- knabinoi kiuin oni povis trovi. Bibl.: R. de Saussure: Grammaire élémentaire de la dert. Priskribo pri tio aperis en la periodaĵo Langue Internationale avec recueil d'exercices. Volapükaflen jveizik en 1889. Fakto estas Elementala gramatiko de la Lingwo internaciona tamen, ke neniu el ĉi tiuj projektoj estas kun exercaro di Antido. Genève 1907. kompareblaj kun la tiam ekzistanta Volapük, tRené de Saussure tBibliografio skribis d-ro K.M. 3 ANTIDO II (lingvo, 1910) Tazio CARLEVARO Per Antido II (Teoria ekzameno de la lingvo *1945. Loĝas en Bellinzona TI Eo kun fonetika internacia alfabeto sen su- persigno sistemo Antido 2. Gramatiko, Ek- zercaro kaj Krestomatio, Genève 1910) tRené de Saussure (1868-1943) prezentis iom prilaboritan version de Antido I. Kompa- re kun la ĉi-lasta, la nova varianto alportis modifetojn rilate la pluralon (pluralo de la substantivoj: -n anstataŭ -i) kaj akuzativon (formitan per la prepozicio -i). Ĉi tiu lingvo unuafoje aplikis la principojn de neceso kaj sufiĉo, difinitajn de de Saussure. Ŝanĝoj kompare kun Eo: reveno al v ĉe vid- vino, w anstataŭ ŭ, akuzativo likvidita (aku- zativa pluralo -n anst. -jn), i’dome anst. hej- Post sia abiturienta ekzameno en la liceo de men ktp. Lugano/TI en 1964 C., ŝtatano de Svislando Specimena teksto: Unu vidvino havis du fili- kaj Italio, studis medicinon en la universitato non. La pli malyuna estis tiel simila al la patri- de Zuriko kaj diplomiĝis en 1972. Specialiĝ- no per sia karaktero kay vizajo, ke chiu, kiu ante pri psikiatrio kaj psikoterapio kaj plustu- shi vidis, povis pensi, ke li vidas la patrino; shin ambaw estis tie malagrablan kay tie dante en la laǔzana universitato, 1975-78 C. fieran, ke oni ne povis vivi kun shin. La pli laboris kiel asistento en la ŝtata ambulatoria yuna filino, kiu estis la plena portreto de sia centro de Neuchâtel kaj de 1978 kiel ĉefkura- patro law sia boneco kaj honesteco, estis cisto ĉe la loka tiĉina psikosocia servo. En krom tio unu el la pley belan knabinon, i'kiun 1980 li doktoriĝis en Zuriko. 1980-90 li oni povis trovi. Kiam tiu chi bela knabino laboris en propra kabineto, kie li okupiĝis venis i'dome, shia patrino insultis shi, kial shi cetere ankaŭ pri neŭropsikologio kaj krimi- revenis tie malfrue de la fonto. „Pardonu al nologio. De 1990 li estas direktoro de la nord- mi, patrino", diris la malfelicha knabino, „ke mi tiĉina psikiatria sektoro. Krome li okupis restis tie longe". Kay kiam shi parolis chi vorton, elsaltis el shia busho tri rozon, tri diversajn postenojn en la psikiatria organizo perlon kay tri grandan diamanton. en Tiĉino kaj tutsvislande. Apudprofesie C. En A. de Saussure tradukis la verkojn La okupiĝis pri jurpsikiatrio, epidemiolo- devo de tErnest Naville kaj Aline de C. gio, instruado, psikoterapio, patologia hazard- Ramuz (ambaŭ Ĝenevo 1911). ludo. Regule li verkadis prifake por la tiĉina gazetaro, precipe por la tagĵurnalo Corriere del Ticino, kaj por la radio kaj televido. C., kiu regas plurajn nacilingvojn kaj parolas la tiĉinan dialekton, ankaǔ politikumis en la loka leĝofara instanco kadre de la socialista grupo. Kun siaj multflankaj interesoj kaj kapabloj pri lingvistiko kaj planlingvoj C. fariĝis frue aktiva kaj konata en la interlingvistika mova- do. Li aprezas kaj aplikas samtempe plurajn planlingvajn sistemojn, tolerante ilian kunek- zistadon unu apud la aliaj, kaj science esplo- Bibl.: R. de Saussure: Teoria ekzameno de la lingvo Esperanto kun fonetika internacia alfabeto ras ilin kaj iliajn movadojn. sen supersigno sistemo Antido 2. Gramatiko, Ek- Sian planlingvan ‘karieron’ C. komencis en zercaro kaj Krestomatio. Genève 1910; Resumo de 1957/58. Laǔ rakonto de C. lia avo lernis la teorio de Antido kun lingvaj kritikoj kaj klarigoj de siatempe Eon, kiun li plene forgesis. Li forla- konataj esperantistoj kaj idistoj. Genève 1910. tRené de Saussure tBibliografio sis ĝin, kiam eksplodis la Ido-krizo. Tial C. malkovris ĉe li lernolibrojn de ambaǔ plan- 4 lingvoj. Sed li lernis unue Idon, ĉar la super- verkaĵoj aperis en lia propra mikro-eldonejo signoj de Eo malplaĉis al li, kaj ĉar la lerno- ‘Hans Dubois’, kiu ekde 1990 publikigas libro de Ido estis pli maldika, t.e., Ido ŝajnis librojn en Eo kaj en aliaj lingvoj (tBibliogra- esti pli facila ol Eo. Lerninte Idon (laŭ la fio). Unu el la verkaj kulminoj de C. estas lia lernolibro de Louis de Beaufront de 1920), C. kunaŭtoreco de la signifa monografio Espe- ricevis la Ido-diplomon pri instrukapablo. ranto en perspektivo (UEA 1974), en kiu C. Krom Ido kaj Eo C. enprofundiĝis en la stu- prilaboris la ĉapitrojn pri la kulturo kaj litera- dadon de Occidental-Interlingue kaj Interlin- turo de Eo. En 1979 li redaktis la libron Plan- gua (1960). La plej signifaj kontribuoj de C. lingva enketo (Alsbach), en kiu li mem publi- al Occidental kaj Interlingua estas lia verko kigis kelkajn signifajn artikolojn. En 1982 li Eo aŭ Interlingua (eldonita sub la pseŭdoni- kunlanĉis la revuon Planlingvistiko kaj verkis mo Edo Bernasconi) kaj liaj tradukoj de Le la enkondukon al la itala eldono de Edmond familia del antiquario kaj Le albergatrice de Privat. Avventure di un pioniere (en traduko Carlo Goldoni. Havante ankaŭ konojn en de Dante Bertolini, Locarno 1983). En 1997 Volapük kaj en aliaj malpli konataj planling- C. retiriĝis grandparte de siaj funkcioj en la voj, C. restis tamen praktika interlingvisto en Eo-movado, ĉefe pro profesia trookupiteco, pli ĝenerala senco. Liaj idisteco kaj e-isteco sed ankaŭ pro kreskantaj duboj rilate la evo- ne malhelpis lin engaĝiĝi por ambaŭ mova- luon de Eo. Post kiam en 1998 aperis en la doj, en la Ido-movado ekzemple kiel vicpre- periodaĵo Babylonia lia sociologia enketo pri zidanto de SULI, redaktanto de Suisa Ido- la svisa Eo-parolantaro, en konkluda studo Buletino, kiel kontribuanto al Progreso, sed titolita Ĉu Eo postvivos la jaron 2045 (Bel- ankaǔ kiel organizanto de idistaj kunvenoj aǔ linzona 1/1999, 2/2000) C. celis klarigi la kiel verkanto de komparaj Ido-studoj kaj kiel kaŭzojn de la iom postioma ŝrumpo de Eo en faka preleganto. okcidenta Eŭropo kaj de la signifo de la dis- Ankaŭ por la Eo-movado C. aktivis multface- vastiĝo de la angla lingvo internacie kaj en te ekde 1960. Kiel junulo li partoprenis la Svislando. Sian lojalecon al Eo C., kiu hodiaŭ agadon de EJS kaj de la ĵus fondita Tiĉina estas ĉie akceptata kaj respektata kiel ĝenera- Eo-Ligo (TEL, 1961), kies prezidanto li fari- le praktikanta interlingvisto, pruvis per la ĝis en 1980 (en 1992 li lanĉis ĝian neregulan kunlaboro kun la redakcio de La Nova Plena organon Esperanto TI).