UNIVERSITE D’ANTANANARIVO ECOLE NORMALE SUPERIEURE

DEPARTEMENT DE LA FORMATION INITIALE LITTERAIRE CER Langue et Lettres malgaches

Mémoire de fin d’études pour l’obtention de Certificat d’Aptitude Pédagogique de l’Ecole Normale (CAPEN)

NY ENDRIKA FANAMPIANA MPIANATRA ATAON’NY CERES SY NY AKONY EO AMIN’NY FANDROSOANA / FAMPANDROSOANA, TARAFINA AMIN’NY SEKOLY KATÔLIKA SAINT MICHEL, KAOMININA , FARITRA MATSIATRA AMBONY

Présenté par : ANDRIAMASINORO Tohy Miahy Rabetokotany Directeur de mémoire : Madame SOLO-RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie, Professeur titulaire et Directrice de recherche à l’ Université d’Antananarivo – Ecole Normale Supérieure

06 JUILLET 2015

1 UNIVERSITE D’ANTANANARIVO ECOLE NORMALE SUPERIEURE

DEPARTEMENT DE LA FORMATION INITIALE LITTERAIRE CER Langue et Lettres malgaches

Mémoire de fin d’études pour l’obtention de Certificat d’Aptitude Pédagogique de l’Ecole Normale (CAPEN)

NY ENDRIKA FANAMPIANA MPIANATRA ATAON’NY CERES SY NY AKONY EO AMIN’NY FANDROSOANA / FAMPANDROSOANA, TARAFINA AMIN’NY SEKOLY KATÔLIKA SAINT MICHEL, KAOMININA ANDRANOVORIVATO, FARITRA MATSIATRA AMBONY

Présenté par : ANDRIAMASINORO Tohy Miahy Rabetokotany Directeur de mémoire : Madame SOLO-RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie, Professeur titulaire et Directrice de recherche à l’ Université d’Antananarivo – Ecole Normale Supérieure

06 JUILLET 2015

3 TENY FISAORANA

« Miala any, miala any ! ‘’Pimp-pimp’’. Tonga soa e ! ». Izany hoe noraisinay ho toy ny dia lavitra tamin’ny fiarakodia ny fanatontosana ity asa fikarohana ity. Tonga soa izahay ankehitriny. Ary koa satria tonga soa izahay, dia mamelà anay ianareo hisaotra eram-po eran- tsaina :

 ny jiron’ny fiara, izay nitsilo ny dianay nandritra ny alina sy tamin’ny zavona vao maraina, tsy iza izany fa Ramatoa mpitarika SOLO-RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie.

 ny fahatsaram-pon’ireo zandary teny an-dalana, izay namela anay nandeha rehefa avy nisava ny taratasy, na dia teo aza ny tsy fahatomombanana madinidinika teo amin’ny fiara, dia ireo mpitsara izany, Ramatoa filoha mpitsara, RAMANAMBELINA Henriette, sy Ramatoa mpitsara namany, RASOLOARIVONY Theis Voahangy .

 ny solika, izay nampihodina ny maotera ka nampandeha ny fiara hatramin’ny farany, dia tsy iza izany fa ireo ray aman-dreninay.

 ny kodiaran’ny fiara, izay nampiroso ny dia, dia tsy iza izany fa ny CERES, ny kolejy Saint Michel Andranovorivato, ny Kaominina Andranovorivato, ary ny fianakaviana izay nampiantrano anay nandritra ny firotsahana an-tsehatra. Ary marihinay etoana fa tsy nisy vaky ireo kodiarana ireo na dia iray aza, na nisolo teny an-dalana.

 Ireo mpiara-mianatra, ny fianakaviana, ary ny tapaka sy namana, nanaitaitra anay mpamily tsy hatory na hilalao an-dalana be loatra.

 Isaorana ihany koa Andriamatoa Talen’ny sekoly, ANDRIANARIMANANA Jean Claude Omer, sy ny Talen’ny sampana, Andriamatoa RANDRIAMAHAZO Jean Claude, ny reny mpiahy ny andiany MAMITA, izay andiany misy anay, Ramatoa RAMANAMBELINA Henriette, ary ireo mpampianatra anay rehetra tsy an-kanavaka, satria hono ny hazo dia vanon-ko lakana raha tsara ny tany naniriany .

ANDRIAMASINORO Tohy Miahy Rabetokotany.

5 FIZAHAN-TAKILA

TENY FAMPIDIRANA

0.1. NY PETRAKA OLANA…………………………………………………………01

0.2. NY ANTONY NISAFIDIANANA NY LOHAHEVITRA………………………03

0.3. NY PETRA-KEVITRA…………………………………………………………..04

0.4. NY TANJONA MANOKANA…………………………………………………..05

0.5. NY HAITSIKERA NAMPIASAINA……………………………………………05

0.6. NY FOMBA NANATONTOSANA NY ASA…..………………………………06

0.7. NY OLANA NOSEDRAINA SY NY VAHAOLANA NORAISINA…………..07

0.8. NY FETRAN’NY ASA…………………………………………………………..08

0.9. NY DRAFITRA NITONDRANA NY ASA……………………………………..08

FIZARANA VOALOHANY : FANOLORANA NY TOERANA NANAOVANA FIKAROHANA

1.1. NY LAFINY JEOGRAFIKA…………………………………………………….09

1.1.1. Ny toerana misy ny kaominina Andranovorivato………………………..09

1.1.2. Ny satan’Andranovorivato……………………………………………….10

1.1.3. Ireo fokontany mandrafitra ny kaominina………………………………..13

1.1.3.1. Ny halaviran’ny fokontany tsirairay miohatra amin’ny fokontany

Andranovorivato………………………………………………...14

1.1.3.2. Ny firafitry ny fokontany ao anaty kaominina…………………..15

1.1.4. Ireo tanàna mandrafitra ny kaominina sy ny fokontany………………….16

1.1.4.1. Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andranovorivato………….16

1.1.4.2. Ireo tanàna mandrafitra ny fokontany Fenoarivo………………..17

1.1.4.3. Ireo tanàna mandrafitra ny fokontany ……………...18

I 1.1.5. Ny toe-tany……………………………………………………………….19

1.1.5.1. Ny vohon-tany…………………………………………………...19

1.1.5.2. Ny mari-pana…………………………………………………….19

1.1.5.3 Ny rotsaka orana………………………………………………….20

1.1.5.4. Ny sori-drano…………………………………………………….21

1.1.6 Ireo zava-misy ao amin’ny kaominina……………………………………21

1.2. NY LAFINY TANTARA………………………………………………………...22

1.3. NY LAFINY SOSIALY………………………………………………………….23

1.3.1. Ny mponina mandrafitra ny kaominina…………………………………..23

1.3.2. Ny fiaraha-monin’ireo foko samihafa mandrafitra ny kaominina……….24

1.3.3. Ny fiaimpiainan’ny mponina amin’ny ankapobeny……………………...25

1.3.3.1. Ny vanim-potoana lalovan’ny mponina ara-pivelomana………..25

a. Ny « havaratana »………………………………………………..26

b. Ny « hasotry »…………………………………………………...27

1.3.3.2. Ny fari-piainan’ny mponina……………………………………..28

1.3.4. Ny tontolon’ny fampianarana……………………………………………29

1.3.4.1. Ny isan’ny sekoly ao amin’ny kaominina……………………….29

1.3.4.2. Ny kalitaon’ny mpampianatra eo anivon’ny sekoly……………..31

1.3.4.3. Ny fiaimpiainan’ny mpianatra amin’ny ankapobeny……………31

a. Ny endrika ivelany ahitana ny mpianatra………………………..31

b. Ny fanaka misy ao an-tranon’ny mpianatra……………………..32

d. Ny jiro ianaran’ny mpianatra……………………………………32

e. Ny raharaha sahanin’ny mpianatra andavanandro………………33

f. Ny fotoana ianaran’ny mpianatra ao an-trano…………………...34

g. Ny akon’ny ‘’hasotry’’ sy ny ‘’havaratana’’ eo amin’ny

mpianatra………………………………………………………..34

II 1.3.4.4. Ny fanaraha-maso ataon’ny ray aman-dreny amin’ny fianaran’ny

ankizy…………………………………………………………...35

1.3.5. Ny tontolon’ny fahasalamana……………………………………………36

1.3.6. Ny lafiny finoana…………………………………………………………37

1.4. NY LAFINY TOE-KARENA……………………………………………………40

1.4.1. Ny tsena…………………………………………………………………..40

1.4.1.1. Ny fotoanan’ny tsena…………………………………………….40

1.4.1.2. Ny fiavahan’ny tsena be sy ny tsena kely………………………..40

1.4.1.3. Ny fitabataban’ny tanàna mandritra ny tsena……………………41

1.4.2. Ny fiharian’ny mponina ao amin’ny kaominina…………………………42

1.4.2.1. Ny fambolena sy fiompiana……………………………………...43

a. Ny fambolena……………………………………………………43

b. Ny fiompiana…………………………………………………….46

1.4.2.2. Ny fanaovana asa tanana………………………………………...46

1.4.2.3. Ireo asa hafa……………………………………………………...47

1.4.3. Ireo asa fampandrosoana misy ao amin’ny kaominina…………………..48

1.5. NY OLANA SEDRAIN’NY KAOMININA :

NY TSY FANDRIAM-PAHALEMANA………………………………………..49

1.5.1. Ireo tanàna itrangana fanafihana matetika……………………………….50

1.5.2. Ny antony mahatonga ny tsy fandriam-pahalemana……………………..50

1.5.3. Ny endrika isehoan’ny tsy fandriam-pahalemana………………………..51

1.5.3.1. Ny halatra omby…………………………………………………51

1.5.3.2. Ny fanolanana ankizivavy……………………………………….52

1.5.3.3. Ny vono olona……………………………………………………53

1.5.4. Ny vahaolana nentin’ny tantsaha………………………………………...54

FAMINTINANA NY FIZARANA VOALOHANY…………………………………………55

III FIZARANA FAHAROA : NY CERES SY NY FOMBA FIASANY

2.1. FAMPAHAFANTARANA NY « CERES »……………………………………..56

2.1.1. Famaritana ny « CERES »……………………………………………….56

2.1.2. Ny dingam-panampiana mpianatra ataon’ny CERES……………………56

2.1.3. Ny tanjon’ny CERES…………………………………………………….58

2.1.3.1. Ny tanjona ankapobeny………………………………………….58

2.1.3.2. Ny tanjona manokana……………………………………………59

2.1.4. Ny fiaraha-miombona antoka ao amin’ny CERES (partenariat)………...59

2.1.4.1. Ny mpiara-miombona antoka amin’ny ankapobeny……………..59

2.1.4.2. Ny mpiara-miombona antoka any ifotony……………………….60

2.1.4.3. Ny votoatin’ny fiaraha-miombona antoka……………………….61

2.1.4.4. Ny fitantanana ny fandaharana asa CERES……………………...62

2.1.4.5. Fandravonana mikasika ny fiaraha-miombona antoka…………..62

2.1.5. Ny PROMES tomponandraikitra voalohany eo amin’ny

fandaharana asa CERES………………………………………………….63

2.1.5.1. Ny fifandraisana misy eo amin’ny PROMES sy ny CERES…….63

2.1.5.2. Ny fijoroan’ny PROMES ara-panjakana………………………...63

2.1.5.3. Ny iraka imasoany……………………………………………….63

2.1.6. Ny firafitry ny CERES…………………………………………………...64

2.1.6.1. Ny birao foibe……………………………………………………64

2.1.6.2. Ny sampana……………………………………………………...64

2.1.7. Ny fomba fifidianan’ny CERES ny toerana iasany……………………...65

2.1.7.1. Ny mason-tsivana………………………………………………..65

2.1.7.2. Ny dingana arahin’ny CERES amin’ny fifidianana sekoly……...66

2.1.7.3. Ny tomponandraikitra manao sonia ny fifanekena……………....67

2.1.8. Ny taninketsa CERES……………………………………………………67

IV 2.1.8.1. Ny sekoly miara-miasa amin’ny CERES………………………..68

2.1.8.2. Ny antony tsy nifidianana mpianatra an-tanàn-dehibe…………..69

2.1.8.3. Ny mpianatra raisin’ny CERES………………………………….71

a. Ny mason-tsivana fandraisana mpianatra………………………..71

b. Ny isan’ny mpianatra raisina…………………………………….74

2.1.9. Ny antony nahatonga ny CERES hiasa

any amin’ny faritr’i ………………………………………76

2.2. NY FOMBA FIASAN’NY CERES……………………………………………...77

2.2.1. Ny fanamafisana ny fampitam-pahalalana……………………………….78

2.2.1.1. Ny fanomezana fampianarana fanampiny ireo mpianatra

(cours de renforcement)………………………………………...78

a. Ny taranja anaovana fampianarana fanampiny………………….79

b. Ny mpampianatra mampanao ny fampianarana fanampiny……..81

d. Ny fomba fampianarana ifotoran’ny CERES……………………82

e. Ny tanjona amin’ny fanaovana ny fampianarana

fanampiny……………………………………………………….84

2.2.1.2. Ny fanomezana torolalana ireo mpianatra amin’ny fomba

fianarana lesona………………………………………………….84

2.2.1.3. Ny fampiofanana ireo mpampianatra……………………………85

a. Ny antony ampiofanana ireo mpampianatra……………………..85

b. Ny fotoana anaovana ny fiofanana………………………………86

d. Ny toerana anaovana ny fiofanana sy ny mpampianatra

ampanaovina izany……………………………………………...86

2.2.2. Ny fampivelarana eo amin’ny lafiny fitaovana…………………………..87

2.2.2.1. Ny foto-drafitrasa ataon’ny CERES…………………………...... 87

a. Ny fanaovana sekoly…………………………………………….87

b. Ny fampidirana rano ho an’ny sekoly…………………………...88

V d. Ny fametrahana trano famakiam-boky…………………………..89

2.2.2.2. Ny fanampiana ara-pitaovana……………………………………90

a. Ny fampitaovana maoderina ny sekoly…………………………90

b. Ny fanamboarana ireo fitaovana simba eo amin’ny sekoly……..90

d. Ny famatsiana ara-pitaovana ny mpianatra……………………..91

2.2.3. Ny fampivelarana ny maha olona………………………………………..92

2.2.3.1. Ny fampivelarana ny maha izy azy ireo mpianatra :

‘’développement personnel’’………………………………………..92

a. « Ny ady hevitra » : ‘’débat’’……………………………………93

b. Ny fampijerena horonantsary ny mpianatra : ‘’ciné’’…………...94

d. Ny fanabeazana ireo mpianatra ara-pahasalamana :

‘’Santé et Hygiène’’…………………………………………….96

e. Ny fanabeazana mitodika amin’ny toe-karena :

‘’Art’’ et ‘’Atelier manuel’’……………………………………..97

f. Ny fampialana voly ny mpianatra : ‘’veillée’’…………………...98

g. Ny fampianarana ny fiainana sy ny fitiavana ireo

mpianatra : ‘’éducation à la vie et à l’amour……………………99

2.2.3.2. Ny fanofanana ny ray aman-drenin’ny mpianatra :

‘’Ecole des parents’’…………………………………………...100

a. Ny tanjon’ny ‘’Ecole des parents’’……………………………..101

b. Ny fotoana anaovana ny ‘’Ecole des parents’’…………………101

2.2.4. Ny famahana ny olana ara-tsôsialin’ny mpianatra……………………...102

2.2.4.1. Ny fametrahana kilasimandry..…………………………………103

a. Ny isan’ny mpianatra raisina ho kilasimandry…………………103

b. Ny fepetra andraisana ireo mpianatra ho kilasimandry...………103

d. Ny fandraisana anjara ao amin’ny kilasimandry…………….....104

e. Ny fitondran’ny CERES ireo kilasimandry………………….....104

VI f. Ny fiaimpiainan’ny kilasimandry………………………………105

2.2.4.2.- Ny fametrahana ‘’cantine scolaire’’…………………………...106

a. Ny fepetra takin’ny ‘’cantine scolaire’’………………………..106

b. Ny fotoana isokafan’ny ‘’cantine scolaire’’……………………107

2.2.5. Fanamarihana…………………………………………………………...107

2.2.5.1. Ny fampiasana ny teny frantsay eo anivon’ny CERES………...107

2.2.5.2. Siantifika ny fomba fiasa CERES………………………………108

FAMINTINANA NY FIZARANA FAHAROA……………………………………………109

FIZARANA FAHATELO : NY FIANTRAIKAN’NY ASAN’NY CERES TEO AMIN’NY FIARAHAMONINA SY NY TOLO-KEVITRA HO FANATSARANA NY LESOKA

3.1. NY FIANTRAIKAN’NY ASAN’NY CERES TEO AMIN’NY

FIARAHAMONINA…………………………………………………………..110

3.1.1. Ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny

kolejy Saint Michel Andranovorivato…………………………………110

3.1.1.1. Ny voka-panadinana teo anivon’ny kolejy……………………..110

3.1.1.2. Ny fahafaham-pon’ny Talen-tsekoly…………………………...112

3.1.1.3. Ny fahazoan’ny sekoly foto-drafitrasa...……………………….114

3.1.2. Ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny mpianatra…………….116

3.1.2.1. Ny fiantraikan’ny CERES eo amin’ny fianaran’ny mpianatra…116

a. Mamiratra ‘’major’’ ireo mpianatra CERES ao amin’ny

kolejy amin’ny ankapobeny……………………………………116

b. Niteraka fifaninanana teo anivon’ny mpianatra CERES sy

ny mpianatra tsotra ny CERES………………………………..116

d. Ny fitiavan’ny mpianatra fianarana…………………………….118

e. Lasa lavidavitra amin’ny fianarana ny mpianatra CERES……..120

VII 3.1.2.2. Ny fiantraikan’ny CERES

eo amin’ny lafiny ara-piarahamonina………………………….122

a. Ny fiovam-pihetsika teo amin’ny mpianatra

vokatry ny fitaizana azy tao amin’ny kilasimandry……………122

b. Ny fiovam-pihetsika teo amin’ny mpianatra

vokatry ny « fampivelarana ny maha izy azy »……………….122

d. Ny fomba fijerin’ny fiarahamonina ny mpianatra CERES…….124

3.1.2.3. Ny famaliana ny filana ara-batana……………………………...126

a. Ny fihinanan’ireo mpianatra kilasimandry sakafo ara-kalitao

sy ara-pahasalamana…………………………………………..126

b. Ny fahafahan’ny mpianatry ny kolejy misakafo amin’ny

‘’havaratana’’………………………………………………….127

3.1.3. Ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny ray aman-drenin’ny

mpianatra……………………………………………………………….128

3.1.3.1. Ny fahafaham-pon’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra

tamin’ny CERES………………………………………………128

a. Ny hafaliam-pon’ny Talen’ny kolejy Saint Michel…………….129

b. Ny hafaliam-pon-dRamatoa Ravaoarisoa Philomène,

manan-janaka ao amin’ny CERES…………………………….129

3.1.3.2. Ny fihenan’ny olan’ny ray aman-dreny amin’ny fampianaran-

janaka sy eo amin’ny fiainana andavanandro…………………130

a. Ny fihenan’ny vesatra eo amin’ny fividianana fitaovam-

pianarana………………………………………………………131

b. Ny fihenan’ny vesatra eo amin’ny fandoavana hofan-trano…...132

d. Ny fihenan’ny vesatry ny ray aman-dreny eo amin’ny

fividianana kojakojan-tokantrano amam-pitafiana……………..133

VIII 3.2. IREO LESOKA TSAPA AMIN’NY FOMBA FIASAN’NY CERES

SY NY TOLO- KEVITRA HO AMIN’IZANY………………………………..134

3.2.1. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny

fitondrana mpianatra……………………………………………………135

3.2.1.1. Ny fitanilana eo amin’ny fitondrana ny kilasimandry

zazalahy sy zazavavy, izay tokony hampitoviana……………...135

3.2.1.2. Ny fandroahan’ny CERES mpianatra noho ny tsy fahavitrihan’

ny ray aman-dreniny, izay tokony hialana……………………..138

3.2.1.3. Ny tsy fanomezana hirika fanindroany ireo mpianatra tsy afa-

panadinana, izay tokony homena hirika fanindroany………….139

3.2.2. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny fanatanterahana ny

fandaharana asa………………………………………………………...141

3.2.2.1. Vitsy ny mpianatra raisina an-tanana, tokony hampitomboina...141

3.2.2.2. Mavesatra ho an’ny tantsaha ny adidy ao amin’ny CERES

ka tokony hahena.……………………………………………...142

3.2.2.3. Goragora ny fitantanana ny ‘’cantine scolaire’’, mila jerena…..143

3.2.2.4. Ny tsy fanatanterahana amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo

vinavinanasa, izay tokony hanaovana ezaka…………………...144

3.2.3. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny pôlitikam-

pampianarana…………………………………………………………..145

3.2.3.1. Ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja

hamafisina, izay tokony hampidirina………………………….145

3.2.3.2. Ny fifotorana amin’ny mpianatra manana otrikery tsara

ara-tsaina fotsiny, izay tokony hitatra any amin’ireo

mpianatra osa ihany koa………………………………………..147

FAMINTINANA NY FIZARANA FAHATELO…………………………………………..151

TENY FAMARANANA…………………………………………………………………...152

IX NY LISITRY NY FAFANA, SARY, KISARY, ARY SARINTANY

Laharana FAFANA Takila 1 Ny ‘’sous prefectures’’ sy ny kaominina ao Matsiatra Ambony 13 2 Ireo fokontany (sy ny halavirany) mandrafitra ny kaominina 14 3 Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andranovorivato 16 4 Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Fenoarivo 17 5 Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andrainjato 18 6 Ny rotsaka orana (sy ny mari-pana) ao Matsiatra Ambony 20 7 Ny isan’ny mponina isaky ny fokontany ao amin’ny kaominina 23 8 Ny isan’ny sekoly ao amin’ny kaominina 29 9 Ny asa aman-draharahan’ny mpianatra 33 10 Ireo fiangonana kristianina misy ao amin’ny kaominina 38 11 Ny fihariana misy ao amin’ny kaominina 43 12 Ireo asa fampandrosoana misy ao amin’ny kaominina 48 13 Ireo taninketsa CERES ao Matsiatra Ambony 68 14 Ny isan’ny mpianatra sahanin’ny CERES isan-taona 75 15 Ny santionam-piovan’ny isan’ny mpianatra sahanin’ny CERES 75

Laharana SARY Takila 1,2 Ny maha Andranovorivato an’Andranovorivato 22 3,4 Ny fitafy betsileo 24 5,6 Ny fiainan’ny tantsaha mandritra ny « havaratana » 27 7,8 Ny fiainan’ny tantsaha mandritra ny « hasotry » 27 9,10 Tokantrano tao Isamizanany 32 11 Ny tsena amin’ny andro Alatsinainy 42 12,13 Ny kilasimandry, endrika ivelany, zazalahy sy zazavavy CERES 105 14,15,16 Ny foto-drafitrasa kilasimandry zazavavy CERES 124 17,18 Santionana sakafo ao amin’ny kilasimandry CERES 127

laharana KISARY Takila 1 Ny firafitry ny fokontany ao anaty kaominina Andranovorivato 15 2 Ireo tanàna itrangana fanafihana matetika 50 3 Ny voka-panadinana BEPC teo anivon’ny kolejy Saint Michel 111

Laharana SARINTANY Takila 1 Ny toerana misy ny kaominina Andranovorivato eto Madagasikara 09 2 Ny Faritra Matsiatra Ambony eo anivon’i Madagasikara 11 3 Ireo kaominina ao anatin’ny Faritra Matsiatra Ambony 12

X FANAFOHEZAN-TENY

AP : Année Préparatoire

BEPC : Brevet de fin d’Etudes du Premier Cycle

CERES : CEntres de Renforcement Educatif et Scolaire

CEG : Collège d’Enseignement Général

CePeD : Centre de la Population et de Développement

CISCO : CIrconscription SCOlaire

CREAM : Centre de Recherches, d’Etudes et d’Appuis à l’analyse économique à

CSBII : Centre Sanitaire de Base niveau II

D.A.S : Détachement Autonomme de la Sécurité

DIDEC : Direction Diocésaine de l’Enseignement Catholique

DREN : Direction Régionale de l’Education Nationale

EKAR : Eglizy KAtôlika Rômana

FJKM : Fiangonan’i Jesosy Kristy eto Madagasikara

FLM : Fiangonana Loterana Malagasy

FRAM : Fikambanan’ny Ray Aman-drenin’ny Mpianatra

IECD : Institut Européen de Coopération et de Développement

IFM : Institut Français de Madagascar

INSTAT : Institut National de la STATistique

OIF : Organisation Internationale de la Francophonie

ONG : Organisation Non Gouvernementale

PAE : fiche Prête A Être utilisée

PROMES : PROMotion Economique et Sociale

XI DIKAN-TENY

 Malagasy – Frantsay

Fampianarana tosika na ‘’fampianarana fanampiny’’ : Cours de renforcement

Fampivelarana ny maha izy : Développement personnel

Fanamaroan-takila : Photocopie

Hirika fanindroany : Seconde chance

Mpandray anjara amin’ny asa fampandrosoana : Acteurs de développements

Otrikery : Potentiel

Talantalana : Etagère

Tamberin-tadidy : Souvenir

Tetiandro : Calendrier

 Frantsay – Malagasy

Bulletin : Taratasy fanehoana ny isa azon’ny mpianatra

Cantine scolaire : Trano fampisakafoanana ny mpianatra

Complexe d’infériorité : Voambolana fampiasa any amin’ny sehatry ny ‘’psikôlôjia’’. Karazana aretin-tsaina izy ity ; fanehoan’ny olona iray fa ambany noho ny hafa izy, izany hoe fiheveran-tena ho mihetry.

Complexés : Olona tratran’ny aretin-tsaina fiheveran-tena ho ambany noho ny hafa.

Imprimante : milina fanaovana pirinty.

Surveillants : mpanabe mpanara-maso manokana ny fitondran-tenan’ny mpianatra any am- pianarana, manoloana ireo fitsipika aman-dalàna apetraky ny sekoly.

Trousse : Enti-milaza fitoerana kojakojam-pianarana, toy ny gaoma, penina, fitsipika

XII TENY FAMPIDIRANA

0 Ny fanabeazana dia mitazona anjara toerana lehibe eo amin’ny firenena iray. I Theodore Schultz, i Gary Becker, ary i Jacob Mincer dia nilaza fa « ny fampianarana sy ny fanabeazana dia famolavolana olona mba hamokatra » 1 . Ary i Daniel Hameline dia manamafy fa « ny fanabeazana dia isan’ny singa mandray anjara eo amin’ny fiakaran’ny toe- karena » 2 . Ny fandaharam-pianarana malagasy ihany koa dia manoritsoritra fa « ny fampianarana aroso amin’ny kolejy sy lisea malagasy dia tokony hikendry alohan’ny zava- drehetra ny famolavolana olona mahaleo tena sy tomponandraikitra (…) afaka mandray anjara amin’ny fampandrosoana ara-toe-karena sy ara-tsôsialy an’i Madagasikara » 3. Hita araka izany fa tena manan-danja eo amin’ny fampandrosoana ny firenena iray ny fanabeazana.

Ny zava-misy anefa dia betsaka ireo mpianatra no tsy tody lavidavitra amin’ny fianarana, izany hoe misy sakana na olana tsy ahavitan’ny mpianatra fianarana eto Madagasikara, izay hojerentsika ao amin’ny petraka olana.

0.1. NY PETRAKA OLANA

« Inona amin’ny ankapobeny ireo sakana na olana tsy ahavitan’ny mpianatra fianarana lavitra ka mila vahana eto Madagasikara ? Ahoana ny paikady hoenti-mamaha izany ? »

Amin’ny ankapobeny dia betsaka ireo olana eo anivon’ny tontolon’ny fampianarana sy fanabeazana eto Madagasikara. Azo sokajina ho 4 lehibe izany, dia ireo olana eo amin’ny fampitam-pahalalana, ireo olana ara-pitaovana, ireo olana eo amin’ny fivelaran’ny maha olona, ary ireo olana ara-tsôsialy.

 Ireo olana eo amin’ny fampitam-pahalalana Anisan’izany ohatra :

1 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-economie-de-l-education/ Economie de l’éducation, tak 1. « (…) Theodore Schultz (Prix Nobel 1979), Gary Becker (Prix Nobel 1992) et Jacob Mincer qui ont fondé la théorie du capital humain. Selon cette théorie, les compétences acquises dans le système d'enseignement (école, collège, lycée, université, enseignement et formation techniques et professionnels, etc.) augmentent la productivité des individus ».

2 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-sociologie-de-l-education/3-que-fait-l-ecole/, Education sociologie de l’éducation, Inégalités sociales, inégalités scolaires, tak 7. « Daniel HAMELINE : ‘’(…) l’éducation allait se manifester comme (…) une composante de la croissance économique…».

3 MINISTERE DE l’EDUCATION NATIONALE, Programmes scolaires classes de 6e, 5e, 4e, 3e, à partir de l’Année scolaire 1996-1997, Finalités générales de l’enseignement, tak 5-6. « L’enseignement dispensé dans les Collèges et Lycées malgaches doit avant tout viser la formation d’un type d’individu autonome et responsable (…) apte à contribuer au développement économique et social de Madagascar ». 1 - Ny tsy fifehezan’ny mpianatra ny votoatin’ny fandaharam-pianarana ( porofo maneho izany : amin’ny ankapobeny dia latsaky ny 50% ireo afa-panadinam- panjakana BEPC eto Madagasikara. Heverinay fa isan’ny anton’izany ny tsy fahaizan’ny mpianatra mianatra lesona ) - Ny tsy fahafahan’ireo ray aman-dreny sasantsasany manampy ireo zanany amin’ny fahasarotan’ny fianarany ( tsy mahay ihany koa ireo ray aman-dreny izay antenain’ny mpianatra fa hanazava ireo lesona tsy azony tany an-dakilasy ) - Ny tsy fisian’ny fiofanana ara-pedagôjia teo amin’ny mpampianatra ( eto Madagasikara dia betsaka ireo mpampianatra no tsy nandalo fiofanana ara- pedagôjia ) …

 Ireo olana ara-pitaovana

Anisan’izany ohatra :

- Ny tsy fahampian’ny foto-drafitrasa eo amin’ny sekoly ( eto Madagasikara dia ahitana sekoly tsy misy dabilio fa manoratra amin’ny tany ireo mpianatra. Amin’ny sekoly sasany, na misy aza ny dabilio dia tsy ampy isa hany ka mpianatra 3 na 4 no miara-mipetraka (miray dabilio). Ahitana sekoly izay efitrano iray ihany no iraisan’ny kilasy roa samy hafa ao anatin’ny fotoam-pampianarana iray. Matetika ihany koa dia tsy maharaka ny isan’ny mpianatra ny efitrano fianarana, mpianatra 80 no iray kilasy…) - Ny tsy fahampian’ny fitaovam-pianarana eo amin’ny mpianatra ( toy ny penina, ny kahie …) - Ny tsy fisiana latabatra ianaran’ny mpianatra any an-tranony fa indrindra ny any amin’ny tontolo ambanivohitra …

 Ireo olana eo amin’ny fivelaran’ny maha olona

Anisan’izany ohatra :

- Ny tsy fahampian’ny fahalalana ankapobeny ( eto Madagasikara, amin’ny ankapobeny, ny mpianatra tantsaha dia tsy mahafantatra ny zava-misy ivelan’ny faritra misy azy ) - Ny tsy fahafahana mivelatra eo amin’ny fianarana ( ohatra amin’izany ny fandefasan’ny ray aman-dreny ny zanany vavy hanambady aloha loatra, izay

2 tranga matetika fahita eo amin’ny tantsaha, ny fampanaovan’ny ray aman-dreny raharaha be loatra ny zanany ka tsy ahafahany mianatra …) - Ny tsy fahampian’ny torohevitra momba ny tokony hanabeazan’ireo ray aman- dreny ny zanany ( betsaka amin’ireo tanora no manendaka, mamaky trano, tsy mahava- tena, variana amin’ny rendrarendra…) …

 Ireo olana ara-tsôsialy

Anisan’izany ohatra :

- Ny halaviran’ny toeram-pianarana ( betsaka amin’ireo mpianatra no mandeha tongotra kilaometatra maromaro raha hamonjy ny toeram-pianarany ) - Ny tsy fandriam-pahalemana manerana ireo faritra maro ( toy ny asan-dahalo, ny fanafihana isan-karazany, ny hala-jaza …) - Ny tsy fahampian-tsakafo eo amin’ny mpianatra …

Raha ireo olana ireo no jerena, dia azo lazaina fa tsy mahavita ny andraikiny amin’ny an-tsakany sy an-davany ny Fanjakana amin’ny ankapobeny, ary izany no heverinay fa nahatonga azy « hanaiky ny fiaraha-miasa amin’ireo fikambanana (Association na ONG) samihafa » 4. Anisan’ireo fikambanana ireo ny CERES .

Mifamatotra tanteraka amin’ireo olana notanisaina ireo ny antony nisafidianana ny lohahevitra.

0.2. NY ANTONY NISAFIDIANANA NY LOHAHEVITRA

Nofidina ny lohahevitra mikasika ny CERES satria izy dia miezaka mamaha ireo olana mianjady eo amin’ny tontolon’ny fanabeazana sy fampianarana eto Madagasikara ireo. Moa rahateo tsy mbola nisy nanao asa fikarohana ny mikasika azy hatreto.

Nofidina manokana ihany koa Andranovorivato, izay isan’ireo kaominina iasan’ny CERES amin’ny alalan’ny kolejy Saint Michel, satria misy fianakaviana afaka mampiantrano

4 B.O. Bulletin Officiel de l’Education Nationale, LOI D’ORIENTATION DU SYSTEME EDUCATIF MALGACHE, N°3 Avril 1995, tak 104 (16), section 4 : pouvoirs et compétences des partenaires, article 11. « L’Etat reconnait le rôle de partenaire à part entière des organismes publics, privés ou associatifs intéressés à la promotion et au développement du Système d’Education et de Formation, notamment :  les familles, organismes familiaux et communautaires,  établissement d’enseignement privé,  organisations non gouvernementales et autres associations volontaires … » 3 ao, ka heverina fa manamora kokoa ny asa fikarohana.

Eo amin’ny famahana ireo olana ara-pampianarana sy ara-panabeazana notanisaina tetsy ambony, ny CERES dia manana paikady manokana, mifototra amina hetsika maromaro izay aroso ho petra-kevitra.

0.3. NY PETRA-KEVITRA

Ireo hetsika ataon’ny CERES dia mety hahavaha ireo olana izay mianjady eo amin’ny tontolon’ny fanabeazana sy fampianarana eto Madagasikara ireo. Ireto avy ireo hetsika ireo :

 Ny hetsika eo amin’ny fampitam-pahalalana

- Ny fanomezana torolalana ireo mpianatra eo amin’ny fomba fianarana lesona - Ny fanaovana fampianarana fanampiny na tosika ho an’ny mpianatra - Ny fampiofanana ara-pedagôjia ireo mpampianatra

 Ny hetsika manoloana ireo olana ara-pitaovana

- Ny fananganana foto-drafitrasa maro isan-karazany eo anivon’ny sekoly - Ny famatsiana ara-pitaovana ny mpianatra sy ny sekoly - Ny fandraisana an-tanana ireo fitaovana simba eo anivon’ny sekoly

 Ny hetsika manoloana ireo olana eo amin’ny maha olona

- Ny fampivelarana ny fomba fijery ny tontolo eo amin’ny mpianatra (fampitomboana ny fahalalana ankapobeny) - Ny fanomezana torolalana ireo ray aman-drenin’ny mpianatra eo amin’ny fomba fitaizana ny ankizy - Ny famolavolana toetra mampivelatra ny mpianatra eo anivon’ny fiarahamonina

 Ny hetsika manoloana ireo olana ara-tsôsialy

- Ny fametrahana ‘’kilasimandry’’ - Ny fametrahana ‘’cantine scolaire’’ - Ny fampidirana zana-taranja azo anatsarana mivantana ny fiainana andavanandron’ny mpianatra sy ny ray aman-dreniny.

4 Misy tanjona manokana tiana hokendrena ihany koa amin’ity asa fikarohana ity, ankoatra ny vahaolana enti-miatrika ireo olana sasantsasany eo amin’ny fanabeazana sy fampianarana eto Madagasikara.

0.4. NY TANJONA MANOKANA

Raha ny zava-misy, dia « zato isan-jato (100%) ireo mpianatra tantsaha atosiky ny CERES no afaka fifaninanana fidirana taona voalohany any amin’ireo oniversite voasokajy ho tsara indrindra eto Madagasikara. Zato isan-jato (100%) ihany koa ireo mpianatra tantsaha atosiky ny CERES no afaka fifaninanana fidirana taona faharoa eny amin’ireo lisea voasokajy ho isan’ny tsara indrindra ao Fianarantsoa. Mihoatra ny valopolo isan-jato (80%) ireo mpianatra tantsaha atosiky ny CERES no afaka fanadinam-panjakana bakalôrea. Enina amby sivifolo isan-jato (96%) amin’ireo mpianatra tantsaha atosiky ny CERES no afaka fanadinam- panjakana BEPC (raha 44% izany eran’i Madagasikara) ». 5

Ankoatra ny vokatra manintona ny saina eto, dia mahaliana indrindra indrindra ny fomba nataon’ny CERES nahatongavany amin’izao vokatra izao. Ahoana no nampiharany ireo hetsika novolavolainy ireo ka nahatonga ireo mpianatra tantsaha hamokatra tahaka izao ? Heverina fa tsara raha haparitaka izany fomba sy tetikady izany ho môdely, indrindra ho an’ireo « mpianatra any ambanivohitra izay vitsy kokoa no tonga eo amin’ny bakalôrea raha mitaha amin’ireo mpianatra an-tanàn-dehibe » 6 .

0.5. NY HAITSIKERA NAMPIASAINA

Ny haitsikera ‘’multi-rationnalité’’ (l’Approche differenciée) araka ny fiasan’i Jean Pierre Olivier de Sardan no narahina. Haitsikera miompana amin’ny fandalinana ny zava- misy ao amin’ny toerana anaovana fikarohana, ka mifototra amin’ireo mpandray anjara amin’ny asa fampandrosoana, indrindra fa ny mponina iantefany. Trandrahina amin’izany ny

5 www.iecd.org/centres-de-renforcement-éducatif-et-scolaire-à-madagascar, Centres de renforcement éducatif et scolaire, tak 3-7. « 100 % des étudiants de l’Année Préparatoire intègrent les meilleurs établissements supérieurs de la Grande Ile (…). 96% des collégiens CERES réussissent le BEPC (contre 44 % au niveau national). 100 % des élèves de l’Année Préparatoire CERES sont admis dans les meilleurs lycées de Fianarantsoa. Plus de 80% des élèves issus du programme CERES obtiennent leur baccalauréat ».

6 CERES, Centres de renforcement éducatif et scolaire, tak 2. « En zone rurale malgache, 1 collégien sur 100 atteint le bac, tandis que en zone urbaine, 20 collégiens sur 100 l’atteignent ». 5 fandraisan’ny mponina sy ny fanatanterahany ilay tetikasa, andaniny, ary ny fihetsika asetriny ny faneriteren’ny toe-javatra samihafa sy ny fomba fiasan’ny mpitondra izany asa fampandrosoana izany, ankilany.

Toy izao no filazan’i Olivier de Sardan izany fomba izany : « Ny fomba fiasa dia mijery ny zava-madinika indrindra any ifotony ary mifantoka indrindra indrindra amin’ny mpandray anjara eo amin’ny fiarahamonina (na tsirairay na vondrona olona), ny tetikadiny, ny tombony ho azy ». 7

0.6. NY FOMBA NANATONTOSANA NY ASA

Dingana 3 no narahina tamin’ny fanatontosana ny asa fikarohana ;

 Ny dingana voalohany : Fanarahana seminera mikasika ny ‘’antrôpôlôjia sy ny fampandrosoana’’

Natao izany mba tsy hampivaona (tsy hampandeha an-jambany) ny asa fikarohana. Ny fanarahana io seminera io mantsy no hahafantarana amin’ny ankapobeny ny zavatra takina amin’ny mpikaroka. Izany hoe ny seminera dia karazana arofanina, tari-dalana sy sava lalana ahafahana mamindra ao anatin’ny asa fikarohana tahaka itony.

Rehefa tapitra ny seminera, izany hoe fantatra tamin’ny ankapobeny ny tokony hatao, izay vao niditra tamin’ny firotsahana an-tsehatra amin’izay.

 Ny dingana faharoa : Firotsahana an-tsehatra

Tonga tany an-toerana izahay nijery ny zava-misy ifotony. Tamin’izany indrindra no nifampikasokasohanay naharitraritra (efa-bolana teo ho eo) tamin’ireo tomponandraikitra maro samihafa (toy ny tomponandraikitra teo anivon’ny CERES, ny Ben’ny tanàna, ny Talen- tsekoly…) sy ny fiarahamonina (toy ny mpianatra, ny ray aman-drenin’ny mpianatra, ny mpiray tanàna…) voakasiky ny asa fikarohana. Niniana natao ity firotsahana an-tsehatra ity

7 OLIVIER de SARDAN (J.P), 1995, Anthropologie et développement, Essai en socio-anthropologie social, APAD –KARTHALA, Marseille Paris, tak 38-39 : « La démarche est devenue plus locale, plus centrée sur le micro, voire à la rigueur le méso. (…) L’accent est mis sur les acteurs sociaux ou les groupes d’acteurs sociaux (individuels ou collectifs), leurs stratégies, leurs enjeux ».

6 satria araka ny voalazan’i Evans-Pritchard dia hoe : « Isan’ny fepetra takina eo amin’ny fanadihadiana fiarahamonina ny fifampikasokasohana akaiky sy maharitraritra eo amin’ny mponina itodihan’ny asa fikarohana » 8 . Natao moa izany mba hahazoana loharanom- pahalalana mikasika ny zava-misy any an-toerana.

Rehefa fantatra ny zava-misy ifotony, dia niroso tamin’ny fandrafetana ny asa amin’izay izahay.

 Ny dingana fahatelo : Fandrafetana ny asa

Nalamina an-tsoratra ireo zava-misy hita tany an-toerana ; izany hoe nosivanina izay tena nilaina, mifamatotra amin’ny asa fikarohana, ary narindra nampanarahana drafitra mazava tsara. Rehefa izany, rehefa nirafitra tsara ireo zava-misy, dia nampifandraisina tamin’ireo tahirin-kevitra maro isan-karazany (vaky boky, teôria, tenin’ny mponina sy ny tomponandraikitra, tranonkala, tahirin-kevitra nomen’ireo tomponandraikitra isan- karazany...). Niara-dalana tamin’ireo rehetra ireo ny famakiana ireo asa fikarohan’ny namana efa vita tsara, sy ny fanampian’ny mpampianatra mpitarika hoenti-manatsara ny asa.

Tamin’ny ankapobeny dia nizotra ara-dalàna tsara ny asa fikarohana. Tsara fandraisana izahay tao amin’ny CERES, teo amin’ny fiarahamonina, ary teo amin’ny tomponandraiki-draharaha isan-karazany tany an-toerana… Tsy nananosarotra ihany koa ny fitadiavana tahirin-kevitra tetsy sy teroa. Nisy ihany anefa ny olana madinidinika.

0.7. NY OLANA NOSEDRAINA SY NY VAHAOLANA NORAISINA

Ny hany olana dia ny tsy fahazoana alalana hiara-kipetraka amin’ireo kilasimandry zazavavy. Izany mantsy no fepetra apetraky ny CERES ; raha zazalahy dia tsy mahazo mivezivezy ao amin’ny kilasimandry zazavavy ao, eny fa na dia ny tomponandraikitra voalohan’ny CERES aza (raha lehilahy izy). Izany toe-javatra izany dia tsy nahafahana nahita ny zava-misy marina teo anivon’ny kilasimandry zazavavy (ny fiainany ao, ny fifandraisan’izy ireo ao amin’ny kilasimandry, ny resadresaka ifampizaran’izy ireo…).

8 EVANS-PRITCHARD (E.E). Anthropologie sociale, Payot, Paris, 1969, tak 79. « L’anthropologue doit être prêt à passer beaucoup de temps sur son enquête ; il doit rester en contact étroit et permanent avec les populations sur lesquelles il travaille (…) ». 7 Nanoloana izany dia fanontaniana no napetraka teo amin’ireo tomponandraikitry ny kilasimandry zazavavy nenti-namantatra ny fiaimpiainan’ireo kilasimandry zazavavy.

0.8. NY FETRAN’NY ASA

Atsidika eto sahady fa ny CERES dia manosika mpianatra manomboka eo amin’ny kilasy T6 (na 6e ) ka hatrany amin’ny oniversite. Izany hoe manomboka eo amin’ny kilasy fahenina ilay mpianatra no atosiky ny CERES mandra-pahavitan’ny fianarany eny amin’ny oniversite. Azo lazaina ho midadasika ihany izany raha ny fotoana eo am-pelan-tanana no jerena ; izany hoe : tsy ampy ny fotoana raha hivalampatra manomboka any amin’ny kilasy fahenina (na 6e) ka hatrany amin’ny ambaratonga ambony (oniversite). Manoloana izany dia nijanona hatreo amin’ny kilasy T9 (na 3e ) ihany ny asa fikarohana. Azo anaovana fikarohana hafa manokana indray ny ambaratonga manaraka.

0.9. NY DRAFITRA NITONDRANA NY ASA

Ampahatsiahivina hatrany moa fa ny lohatenin’ity asa fikarohana ity dia hoe : « NY ENDRIKA FANAMPIANA MPIANATRA ATAON’NY CERES, TARAFINA AMIN’NY SEKOLY KATÔLIKA SAINT MICHEL, KAOMININA ANDRANOVORIVATO, FARITRA MATSIATRA AMBONY, SY NY AKONY AMIN’NY LAFINY FANDROSOANA / FAMPANDROSOANA ».

Hizara telo (3) ny asa ;

- Ao amin’ny fizarana voalohany dia ahitana ny ‘’fanolorana ny toerana nanaovana fikarohana’’. - Ao amin’ny fizarana faharoa kosa dia haroso ny ‘’mombamomba ny CERES sy ny fomba fiasany’’ - Ary ao amin’ny fizarana fahatelo farany dia hojerena ny ‘’fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny fiarahamonina, izay ahitana ny sekoly, ny mpianatra, ary ireo ray aman-drenin’ny mpianatra. Hoentina ato amin’ity fizarana fahatelo ity ihany koa ireo heverina fa lesoka sy ny tolo-kevitra hanatsarana izany’’.

8 FIZARANA VOALOHANY: FANOLORANA NY TOERANA NANAOVANA FIKAROHANA

9 Ato amin’ity fizarana voalohany ity no hampahafantarana ny mombamomba ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, ka hojerena amin’izany ny lafiny jeôgrafikany, ny lafiny tantarany, ny lafiny sôsialiny, ny lafiny toe-kareny, ary ny olana goavana izay sedrainy.

1.1. NY LAFINY JEOGRAFIKA

1.1.1. Ny toerana misy ny kaominina Andranovorivato

28 Km miala an’i Fianarantsoa no misy ny kaominina Andranovorivato. Somary mianatsimo izy io, manaraka an’iny RN7 iny, izay mizotra mankany , Toliara.

Raha zohina ny toerana misy azy, dia eo anelanelan’i Fianarantsoa sy Ambalavao.

Sarintany 1 : Ny toerana misy ny kaominina Andranovorivato eto Madagasikara

Echelle : 1mm 10 km

E:/Carte- madagascar- jaune.gif (Windwos Internet Explorer)

Loharano : https://www.google.com/carte de madagascar

9 Koa satria eo anelanelan’i Fianarantsoa sy Ambalavao no misy ny kaominina Andranovorivato, araka izany dia tafiditra ao anatin’ny faritra betsileo izy io, raha ny voalazan’i Henri Dubois no ifotorana. Hoy mantsy i Henri Dubois : « (…) Ny faritra betsileo dia manomboka eo amin’ny 50 km eo ho eo miala an’Antsirabe, mianatsimo, ary mifarana hatreo Ambalavao. Ny faritr’Ambatofinandrahana no mamaritra azy ao andrefana ary ny moron’ny ala no ao atsinanana ». 9

Raha halalinina sy vahavahana ny voalazan’i Henri Dubois dia azo heverina fa manomboka eo Ambositra ka hatrany Ambalavao ny faritra betsileo (ny halavan’ny faritra io). Tafiditra tsara ao anatin’izany ny kaominina Andranovorivato. Ny sakan’ny faritra betsileo kosa dia mifarana hatreo Ambatofinandrahana ny any andrefana ary mifarana hatreo Ranomafana ny any atsinanana.

Tahaka ny faritra rehetra, dia mba manana ny satany ihany koa ny kaominina Andranovorivato.

1.1.2. Ny satan’Andranovorivato

Andranovorivato dia kaominina ambanivohitra, araka ny nambaran’Andriamatoa Patrice, Lefitra voalohan’ny ben’ny tanàna.

Ao anatin’ny Faritra « Matsiatra Ambony », Distrikan’i (Fianarantsoa II), Faritanin’i Fianarantsoa, no nanasokajiana azy ara-panjakana.

Ireo toerana ireo dia aseho amin’ny alalan’ny sarintany sy fafana ao amin’ireo takila manaraka.

9 DUBOIS (H-M), Monographie des Betsileo, institut d’ethnologie, Musée de l’homme, Palais de chaillot, Place du Trocadéro, Paris, 1938, tak 61. « (…) Le Betsileo commence à 50 km environ au Sud d’Antsirabe et se termine à Ambalavao. Le Méridien d’Ambatofinandrahana le limite à l’Ouest et la lisière de la forêt à l’Est ». 10 Sarintany 2: Ny Faritra Matsiatra Ambony eo anivon’i Madagasikara

11 Sarintany 3 : Ireo kaominina ao anatin’ny Faritra Matsiatra Ambony

12 Fafana 1 : Ny ‘’sous prefectures’’ sy ny kaominina ao Matsiatra Ambony

SOUS-PREFECTURES COMMUNES Fianarantsoa I Fianarantsoa I Alakamisy Ambohima, , , Ambalakely, , Ambalamidera II, , Andoharanomaitso, Andrainjato Centre, , Andranovorivato ,Androy, Itsara, Fianarantsoa II Ankarinarivo, , Fanjakana, Iavinomby Vohibola, , , , Mahazoarivo, , Masoabe, , Ranoahina , , , , , Talatanampano, Vinanitelo, , Ambalavao, , Ambinanindrano, Ambalavao , Ambohimandroso, Andrainjato, Anjomà, Ankaramena, , Fenoarivo, Iaritsena, , , , Miarinarivo, , Ambatomainty, Ikalamavony, , , , Bekisopa, , Tanamarina Sakay , , , Amboninamboarina, Ampatana, Ankafina Tsarafidy, Ambohimahasoa , , , Fiadanana, Isaka, Kalalao, , Morafeno, , ,

Loharano : Inventaire des Fivondronana, 2001

Ireo kaominina natao menamena ireo no mandrafitra ny Distrikan’i Vohibato. Amin’ny maha kaominina azy izay, dia misy fokontany maromaro mandrafitra azy 10.

1.1.3. Ireo fokontany mandrafitra ny kaominina Andranovorivato

Misy fokontany 16 ao anaty Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato. Ireto avy izy ireo : Andranovorivato, Ambalavohimay, Andrainjato, Vinanitsareana, Ambodiranomaitso, Sahanavelo, Vohiambanasomaina, Somaina II, Ambohibolamena, Sangasanga, Ambatosoa I, Ambatosoa II, Ankaritsananana, Sahavanana, Mahasoa, ary Fenoarivo.

10 Dictionnaire le petit Larousse COMPACT, Edition entièrement nouvelle, LAROUSSE, 21, rue du Montparnasse 75283 Paris cedex 06, 1998. « Commune : collectivité territoriale (…) ». 13 Marihina moa fa amin’ireo fokontany 16 ireo dia ny fokontany Andranovorivato no renivohitry ny kaominina ary izy ihany koa no nampitondraina ny anaran’ny kaominina.

Misandrahaka ao anaty velaran-tany mirefy 309 km² ireo fokontany 16 ireo ; izany hoe : 309 km² no velaran-tanin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato.

1.1.3.1. Ny halaviran’ny fokontany tsirairay miohatra amin’ny fokontany Andranovorivato

Araka izany, ny halavirana izay ho hita eto dia halavirana miala avy eo amin’ny fokontany Andranovorivato. Nalaina ho toerana niaingana ny fokontany Andranovorivato satria izy dia sady renivohitry ny kaominina no afovoany ihany koa ; izany hoe : miparitaka manodidina azy, ireo fokontany 15 ambiny.

Toy izao hitantsika amin’ny fafana izao àry, ny halaviran’ny fokontany tsirairay miala avy eo amin’ny fokontany Andranovorivato :

Fafana 2 : Ireo fokontany (sy ny halavirany) mandrafitra ny kaominina Andranovorivato

KAOMININA AMBANIVOHITRA ANDRANOVORIVATO FOKONTANY HALAVIRANA Andranovorivato 0 Km Vohiambanasomaina 3 Km Fenoarivo 4 Km Ambatosoa I 4 Km Ankaritsananana 4,5 Km Ambatosoa II 4,5 Km Vinanitsareana 5 Km Mahasoa 5 Km Sahavanana 6 Km Somaina II 6,5 Km Andrainjato 7 Km Ambalavohimay 10 Km Sahanavelo 12 Km Sangasanga 12 Km Ambodiranomaitso 15 Km Ambohibolamena 18 Km TONTALY = 16 FKT

Loharano : Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, taona 2014.

14 1.1.3.2. Ny firafitry ny fokontany ao anaty kaominina

Afovoany : Andranovorivato Atsinanana : ny fokontany Ankaritsananana, Sahavanana, Sangasanga, Ambohibolamena. Andrefana : ny fokontany Vohiambanasomaina, Somaina II, Sahanavelo, Ambodiranomaitso. Avaratra : ny fokontany Fenoarivo, Ambatosoa II, Ambatosoa I, Mahasoa. Atsimo : ny fokontany Vinanitsareana, Andrainjato, Ambalavohimay.

Toy izao aseho an-kisary manaraka eto izao ny antsipirian’izany :

Kisary 1: Ny firafitry ny fokontany ao anaty kaominina Andranovorivato

(Avaratra) FIANARANTSOA

Andrefana RN7 Atsinanana FKT Mahasoa (5 km) FKT Ambatosoa II (4,5 km) FKT Ambatosoa I (4 km) FKT Fenoarivo (4 km)

(3 km) FKT Vohiambanasomaina FKT Ambohibolamena (18 km) (6,5 km) FKT Somaina II Fokontany FKT Sangasanga (12 km) (12 km) FKT Sahanavelo Andranovorivato FKT Sahavanana (6 km) (15 km) FKT Ambodiranomaitso FKT Ankaritsananana (4,5 km)

FKT Vinanitsareana (5 km) FKT Andrainjato (7 km) FKT Ambalavohimay (10 km) Kaominina Ambanivohitra ANDRANOVORIVATO AMBALAVAO (Atsimo)

Loharano : Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, taona 2014.

15 Mikasika ny fifandraisana eo amin’ny tanàna sy ny fokontany ary ny kaominina dia hazavaina fa, fikambanana tanàna no manome fokontany 11, ary fikambanana fokontany no manome kaominina. Araka izany dia singa fototra mampiorina ny kaominina sy ny fokontany ny tanàna.

1.1.4. Ireo tanàna mandrafitra ny kaominina sy ny fokontany

227 ny tontalin’ny tanàna ato amin’ity kaominina ity araka ny nambaran’Andriamatoa Ben’ny tanànany (ireo tanàna rehetra rehetra sy ny zana-tanàna miaraka aminy). Ireo tanàna sy zana-tanàna miaraka aminy dia samy manana ny fokontany ilafihany avy. Araka izany, dia ahitana tanàna kely maromaro mandrafitra azy ny fokontany tsirairay ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato ; izany hoe : tanàna kely maromaro no navondrona ho fokontany iray.

Ireo tanàna mandrafitra fokontany iray ireo dia mitsitokotoko. Tsy bambaray na manao tohy vakana izy ireo ao anaty fokontany izay misy azy fa somary mielanelana eo amin’ny 500 m, na 1 km eo ho eo.

Singanina manokana amin’izany anefa ny fokontany Andranovorivato ; tanàna tokana ihany no mandrafitra azy ity, dia ilay tanàna antsoina hoe : Andranovorivato, ary io tanàna io ihany no natao ho fokontany iray.

Hoentina eto ireo tanàna izay mandrafitra ny fokontany tsirairay amin’ny alalan’ny fafana, miampy ny halavirany miala avy eo Andranovorivato sy ny isan’ny tafo ao aminy, izay ho hita any amin’ny tovana, fa ny santionan’izany fotsiny no haseho etoana.

1.1.4.1. Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andranovorivato

Fafana 3 : Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andranovorivato

FOKONTANY TANANA TAFO HALAVIRANA ANDRANOVORIVATO ANDRANOVORIVATO ( *) 12 200 0 Km

Loharano : Andriamatoa Ben’ny tanàna, taona 2014.

11 CREAM, MONOGRAPHIE , février 2013, tak 37, les Fokontany : « (…) Le fokontany, selon l’importance des agglomérations, comprend des hameaux, villages, secteurs ou quartiers ».

12 (*) tanàna ahitana mpianatra raisin’ny CERES an-tanana. Tovana tak x-xv, no ahitana ny antsipiriany. 16 Araka ny efa voalaza teo, dia tsy mba tahaka ny fokontany rehetra ny fokontany Andranovorivato satria tanàna tokana ihany mantsy no mandrafitra azy. Araka izany dia nosokajina ho fokontany iray ny tanànan’Andranovorivato, ary ahitana tafo 200 isa eo ho eo izy io.

Marihina moa fa ato amin’ity Andranovorivato ity no misy ny ivontoerana CERES. Ato ihany koa no ahitana ny sekoly miara-miasa aminy.

Raha izay ny resaka tanàna mandrafitra ny fokontany Andranovorivato, izao kosa isika dia hijery ireo tanàna izay mandrafitra ny fokontany Fenoarivo.

1.1.4.2. Ireo tanàna mandrafitra ny fokontany Fenoarivo

Tanàna 6 no mandrafitra ny fokontany Fenoarivo, dia Ilafa, Fenoarivo, Amboasary, Amboakitsy, Ankazotana, ary Antsangy.

Fafana 4 : Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Fenoarivo

FOKONTANY TANANA TAFO HALAVIRANA F ILAFA (*) 58 1 Km E FENOARIVO 16 2,5 Km N AMBOASARY 15 3 Km O AMBOAKITSY 20 4 Km A - Ankalakalatra I 20 4 Km R - Ankalakalatra II 30 5 Km I ANTSANGY 53 3 Km V ANKAZOTANA 30 2 Km O - Ambala ambony 80 4 Km

Loharano : Andriamatoa RAKOTOSON Samuel, Sefom-pokontany Fenoarivo, taona 2014.

Araka io hita io, dia indraindray mbola ahitana zana-tanàna na vohitra miaraka aminy, ilay tanàna. Amboakitsy ohatra dia ahitana zana-tanàna anankiroa, dia Ankalakalatra I sy Ankalakalatra II. Tahaka izay ihany koa Ankazotana, ahitana zana-tanàna iray, dia i Ambala ambony. Tanàna nisintaka ireo zana-tanàna ireo araka ny nambaran’ny Sefom-pokontany taminay. « Campement » no filazan’izy ireo azy raha « boriboritany » kosa no nentiny nanondro ilay tanàna nisintahany.

17 Azo heverina ho « havan-tiana tsy iaraha-monina 13 » na fahitana tany vao izay tsaratsara kokoa noho ny teo aloha raha honenana 14 no nahatonga ireo zana-tanàna ireo hiforona, satria na dia nisintaka aza izy ireo dia mbola nanaiky ny ho isan’ilay tanàna nisintahany ihany.

Ahitana tafo miisa 322 eo ho eo ity fokontany Fenoarivo ity (rehefa natambatra ny isan’ny tafo isan-tanàna mandrafitra azy).

Raha izay ny mikasika ireo tanàna mandrafitra ny fokontany Fenoarivo, manomboka eto kosa isika dia hijery ireo tanàna mandrafitra ny fokontany Andrainjato.

1.1.4.3. Ireo tanàna mandrafitra ny fokontany Andrainjato

Fafana 5 : Ny tanàna mandrafitra ny fokontany Andrainjato

FOKONTANY TANANA TAFO HALAVIRANA AMBALAVAO KELY 37 5 Km ANDRAINJATO AKONDRO 8 6 Km AMBALAZAHA 13 5 Km VATO NORD 5 4 Km

Loharano : Andriamatoa Ben’ny tanàna, taona 2014.

Tanàna 4 no mandrafitra ny fokontany Andrainjato : Ambalavao kely, Akondro, Ambalazaha, ary Vato Nord.

Ahitana tafo miisa 63 eo ho eo ity fokontany Andrainjato ity (rehefa natambatra ny isan’ny tafo isan-tanàna mandrafitra azy).

Santionany ihany ireo. Santionany izay maneho fa ny tanàna izay mandrafitra ny fokontany iray ato amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato dia mety ahitana zana-tanàna miaraka aminy, na tsia. Ary misy tanàna avy hatrany dia natao fokontany (toa an’Andranovorivato). Any amin’ny tovana kosa no ahitana ny momba ny tanàna ambiny.

13 Raha nanontaniana ny sasantsasany tamin’ireo mponina izay monina amin’ireo tanàna nisintaka ireo ny amin’ny antony nisintahany, dia hoy izy ireo : « (…) Nanan-karena ny razam-benay taloha, dia voatery nikisaka izy mba tsy hitavana ny hareny ireo mpifanolo-bodirindrina aminy. Mba hialana amin’ny omeo omeo lava ».

14 CREAM, MONOGRAPHIE HAUTE MATSIATRA, février 2013, tak 50, Mouvements de la population : « Pour des raisons de sécurité ou de recherche de mieux-être, une partie ou la totalité de population a migré. (…) Une localité attire les migrants par les opportunités économiques qui s’y trouvent ». 18 Raha izay ny resaka momba ny tanàna amin’ny ankapobeny, izao kosa isika dia hiresaka momba ny toe-tanin’ny kaominina.

1.1.5. Ny toe-tany

1.1.5.1. Ny vohon-tany

Tendrombohitra sy tendrombohi-bato no mameno ny faritra 15 . Ary araka ny fanamarihan’ny tompon-tany, dia noho ny fisian’ireo tendrombohi-bato maro ireo ao aminy no nahatonga azy nofaritana tao anatin’ny Distrikan’i Vohibato ( vohitra + vato). Na izany aza anefa dia ahitana lemaka ihany ny faritra. Miorina amina faritra avo ny kaominina ; 1.236 m ny haavon’ny faritra (altitude) 16.

Misy fiantraikany eo amin’ny mari-pana izany, manodidina ny 20°C 17 eo ho eo ny mari-pana amin’ny ankapobeny ato amin’ity kaominina ity.

1.1.5.2. Ny mari-pana

Manomboka ny volana Desambra ka hatramin’ny volana Martsa no tena midangana be ny hafanana (Desambra : 22,5°C/ Janoary : 22,3°C/ Febroary : 22,6°C/ Martsa : 22,1°C). Mihena kosa izany manomboka ny volana Aprily (20,2°C). Ary manomboka ny volana May dia miditra tsikelikely ny hatsiaka. Mihamafy hatrany izany ary tsy mifarana raha tsy tapitra ny volana Septambra (May : 19,5°C/ Jona : 18,7°C/ Jolay : 17,4°C/ Aogositra : 16,3°C/ Septambra : 17,4°C). Manomboka ny volana Oktobra sy ny volana Novambra kosa dia miverina tsikelikely indray ny hafanana ( Oktobra : 20,3°C/ Novambra : 20,8°C).

Ny volana Aprily dia azo heverina ho tetezamita ; tetezamita miala eo amin’ny hafanana mankany amin’ny hatsiaka. Tahaka izany ihany koa ny volana Oktobra sy ny volana Novambra ; tetezamita miala eo amin’ny hatsiaka mankany amin’ny hafanana. Antonony ny mari-pana eo amin’ireo volana ireo ; sady tsy mangatsiaka be no tsy mafana be ihany koa.

15 CREAM, op. cit, tak 23, le relief : « La Région Haute Matsiatra est caractérisée par un relief montagneux ».

16 https : //www.Andranovorivato.com/ Andranovorivato : « (…) la commune Andranovorivato s’étend sur la région de Haute Matsiatra Centre-Est avec une altitude de 1236 m » .

17 ny mari-drefy hita eto dia mari-drefy azo tany amin’ny ‘’météo’’ Fianarantsoa (Station Beravina). 19 Io fiovaovana mari-pana io dia misy fiantraikany eo amin’ny rotsaka orana.

1.1.5.3. Ny rotsaka orana

Manomboka ny volana Novambra ny rotsaka orana. Tonga faran-tampony izany ny volana Desambra, Janoary ary Febroary. Somary mihena izy io ny volana Aprily. Ary ny vanim-potoana tena maina dia eo anelanelan’ny volana May sy ny volana Oktobra 18.

Toy izao haseho amin’ny alalan’ny fafana izao ny refin’ny rotsaka orana tamin’ny taona 2000-2002 :

Fafana 6 : Ny rotsaka orana (sy ny maripana) ao Matsiatra Ambony

VOLANA MARI-PANA ROTSAKA ORANA Janoary 22,3°C 195,7 milimetatra Febroary 22,6°C 152,9 Martsa 22,1°C 55,1 Aprily 20,2°C 50,2 May 19,5°C 14,2 Jona 18,7°C 36,4 Jolay 17,4°C 7,5 Aogositra 16,3°C 13,3 Septambra 17,4°C 5,9 Oktobra 20,3°C 7,5 Novambra 20,8°C 55,7 Desambra 22,5°C 174,3

Loharano : Météo, toby Beravina Fianarantsoa, 2003

Amin’ny ankapobeny dia manodidina ny 768,7 milimetatra eo ho eo ny haavon’ny rotsaka orana ato amin’ity kaominina ity ao anatin’ny taona iray.

18 CREAM, MONOGRAPHIE HAUTE MATSIATRA, février 2013, tak 33, pluviometrie : « (…) La période pluvieuse commence en Novembre et le niveau maximum des pluies est enregistré en mois de Décembre et Janvier. La fréquence des pluies décroit rapidement à partir du mois d’Avril et la période la plus sèche est comprise entre le mois de Mai et le mois d’Octobre ». 20 1.1.5.4. Ny sori-drano

Andalovana renirano roa ny kaominina, dia ny renirano Mandranofotsy sy ny renirano Manandriana. 20 km ny halavan’ity renirano Mandranofotsy ity ao anatin’ny faritry ny kaominina, raha 18 km kosa ny renirano Manandriana. Izany hoe manivatsiva ny kaominina ao anatin’ny 20 km ny renirano Mandranofotsy raha 18 km ny renirano Manandriana.

Dia ireo renirano roa ireo no manondraka ny tanimboly sy ny tanimbarin’ireo tantsaha. Velaran-tany mirefy 3.595 ha no tondrahan’ireo renirano ireo, tafiditra ao anatin’izany ny tanimbary 19. Ireo renirano ireo ihany koa no miantoka ny fiompiana trondron’ireo tantsaha.

1.1.6. Ireo zava-misy ao amin’ny kaominina

Ahitana tobina zandarimariam-pirenena iray ny kaominina (ao Fenoarivo). Ahitana fiangonana kristianina 47, sekoly ambaratonga fototra 33, CEG roa, ary lisea tsy miankina iray. Ahitana tetikasa fampandrosoana maromaro ihany koa ao (mitontaly 12 izy ireo). Misy ihany koa fikambanana antsoina hoe ‘’JAMA’’ (mpiandry tanàna izy io, toy ireny « quartier mobile » ireny), « DAS » na « Détachement Autonome de Sécurité » (miaramila izy io, natao hanampy ny mponina amin’ny tsy fandriam-pahalemana), ary CSB II iray.

« Fokontany 2 ihany no tongan’ny jiro (jiron’ny JIRAMA), dia ny fokontany Andranovorivato sy ny fokontany Fenoarivo. Jiro ihany anefa, fa ny rano dia mbola samy mantsaka avokoa ny rehetra, na eny amin’ny renirano izany na eny amin’ny vovo » 20.

FEHINY : Kaominina ambanivohitra i Andranovorivato. Any amin’iny faritra betsileo iny no misy azy io (Faritra Matsiatra Ambony), 28 km miala ny tanànan’i Fianarantsoa, manaraka ny lalam-pirenena faha-7. 309 km² ny velaran-taniny ; ahitana fokontany 16, tanàna 227. Mitoetra amina faritra avo ny kaominina (haavo izay mirefy 1236 m), ary ahitana mari-pana manodidina ny 20°C amin’ny ankapobeny. Manodidina ny 768,7 milimetatra eo ho eo ny rotsaka orana eo aminy ao anatin’ny taona iray. Tendrombohi-bato sy tendrombohitra no tena

19 Tovana, tak vii : Monographie de la commune

20 http://www.eeas.europa.eu/delegations/madagascar/eu-madagascar/dev-cooperation/dev/index_fr.htm, Union Européenne, Développement rural, amenagement du territoire, et sécurité alimentaire, tak 3. « Les populations rurales manquent cruellement d'infrastructures de base : (…) 5% au réseau électrique, 35% ont accès à l'eau potable… ». 21 manamarika ny volon-taniny. Renirano roa kosa no mandalo ao, dia ny renirano Mandranofotsy sy ny renirano Manandriana.

1.2. NY LAFINY TANTARA

Ny maha Andranovorivato an’Andranovorivato no hoentina manaraka eto.

Misy rano kely izay ao amin’ny tanànan’Andranovorivato (fokontany Andranovorivato), izay tanàna mitondra ny anaran’ny kaominina. Marihina moa fa io rano io dia rano mihandrona. Manopy maitso izy io, ary miorina ao anaty lempom-bato somary midadasika. Karazana « bassin » no isokajiana azy, tahaka ireny dobo fiompiana trondro ireny, saingy tsy tany fa vato. Tsy lalina io rano io fa marivo kely. Dia io rano ao anaty lempom-bato io no nahatonga ny anarana hoe : Andranovorivato, araka ny nambaran’ny tompon-tany. Tsindrina moa fa voa-Janahary io rano ao anaty vato io, ary tsy mety ritra.

Saika tahatahaka izany avokoa ny fiforonan’ireo anaran-tanàna teto Madagasikara ; nifamatotra tamina zava-misy izay nanamarika ny faritra. Isan’ny porofo amin’izany, ohatra, ny hoe : « Nosy maitso , izany no niantsoana an’i Madagasikara fahizay. Rakotra ala mavana tokoa mantsy ny velaran-tany maro teto amin’ity Nosintsika ity. Vavolombelon’izany ireo anaran-toerana na tanàna maro be manerana ny Nosy » 21

Sary 1,2 : Ny maha Andranovorivato an’Andranovorivato

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014.

21 ANDRIAMIALIJAONA Lala, tontolo iainana voakoly antoky ny fahavelomana, edisiona TSILEONDRIAKA, tak.07, boky novolavolaina avy amin’ny fiaraha-miasan’ny DEPA sy ny DVV (140 takila) 22 1.3. NY LAFINY SOSIALY

1.3.1. Ny mponina mandrafitra ny kaominina

Miisa 29.955 ny mponina ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, araka ny antontanisa nomen’ny Kaominina anay. Efa tamin’ny taona 2013 izany. Tsy mbola nisy nanisa ny taona 2014. Fanisana mponina izay nataon’ny Fanjakana ho fiatrehana ny fifidianana ho filoham-pirenena io antontanisa io, hoy Ingahy Ben’ny tanàna.

Ny 80 % -n’ny mponina ato amin’ity kaominina ity dia Betsileo avokoa, raha 5 % ny Merina. Ny 15 % kosa dia ireo foko hafa : ny Betsirebaka, ny Sinoa, ny Antandroy … Ireo tarehimarika ireo dia tarehimarika navoakan’ny CERES, tamin’ny taona 2013 22.

Atolotra etoana ny tsinjaran’ireo mponina 29.955 ireo isaky ny fokontany :

Fafana 7 : Ny isan’ny mponina isaky ny fokontany ao amin’ny kaominina

KAOMININA AMBANIVOHITRA ANDRANOVORIVATO NY FOKONTANY ISAN’NY TAFO ISAN’NY MPONINA Andranovorivato 200 1.200 Ambalavohimay 130 1.260 Andrainjato 63 584 Vinanitsareana 155 1.200 Ambodiranomaitso 214 2.015 Sahanavelo 247 2.303 Somaina II 336 2.180 Vohiambanasomaina 144 1.707 Ambohibolamena 233 988 Sangasanga 231 1.600 Ankaritsananana 630 2.480 Sahavanana 126 1.556 Mahasoa 100 600 Ambatosoa I 238 2.134 Ambatosoa II 231 1.339 Fenoarivo 322 2.011 TONTALY = 16 TONTALY : 3353 TONTALY = 29.955

Loharanon-kevitra : ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, taona 2013.

22 Tovana, tak vii : Fiche pépinière CERES Andranovorivato

23 Araka io antontanisa io, dia ny fokontany Andrainjato no fokontany vitsy mponina indrindra. Ny fokontany Ankaritsananana kosa no fokontany betsaka mponina indrindra.

Araka ny efa hita teo moa dia foko samihafa no mandrafitra ny mponin’ny kaominina Andranovorivato, manao ahoana àry ny fiaraha-monin’izy ireo amin’ny ankapobeny?

1.3.2. Ny fiaraha-monin’ireo foko samihafa mandrafitra ny kaominina

Raha ny zavatra tsikaritra, dia manaraka volon-tany betsileo avokoa ireo foko samihafa monina ao amin’ny kaominina. Hita soritra izany eo amin’ny fomba amam-panao andavanandro sy eo amin’ny endriky ny fitafy.

Eo amin’ny fifampiarahabana ohatra, na Merina io, na Betsirebaka, na Sinoa, dia samy manao hoe : « vita soa ny aligna » avokoa, raha mifampiarahaba ny maraina. « Vità soa ny aligna » kosa raha mifanao veloma ny tolakandro.

Eo amin’ny lafiny fitafy indray, dia betsaka ireo lehilahy Merina, Antandroy, Betsirebaka…hitanay, tamin’ny fandalovanay tany, no manao tafy lamba izay antsoin’ny Betsileo hoe : “antsasa-pahadimy’’ (anarana azo avy amin’ny halavany izay mirefy an-tsasaky ny 5 metatra, araka ny fanazavan’ny mponina). Lazaina hoe fitafy betsileo izy io satria, raha ny tsikaritra, na aiza na aiza toerana aleha, raha mbola ao amin’ny faritra betsileo, dia saika manao an’io tafy lamba io avokoa ny lehilahy. Na any Ambositra izany, na any Camp Robin, na any Fandriana… dia ahitana izany. Marihina moa fa ny lehilahy no tena ahitana taratra ny lafiny fitafy. Sary 3,4 : Ny fitafy betsileo

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014.

24 Tsy ny lehilahy rehetra anefa no mitafy io ‘’antsasa-pahadimy’’ io, fa misy ihany ireo efa mirona amin’ny fitafy tandrefana toy ny hita an-tanàn-dehibe (eny fa na dia ny Betsileo aza). Ao Andranovorivato no tena ahatarafana izany. Fa raha ny tena any ambanivohitra be any, vitsy dia vitsy no tsy mitafy lamba. Tsindrina ihany koa fa ny lehilahy 17 taona no ho miakatra no manao io tafy lamba io. Fa ny zazakely amin’ny ankapobeny, dia tsy mba misy manao tafy lamba izany.

Azo heverina izany fa amin’ireo foko maro isan-karazany ireo, dia foko misongadina ny Betsileo (foko ‘’dominant’’), raha foko takona kosa ny ambiny (foko ‘’recessif’’). Ary mihatra ny fandraisana volon-tany na ‘’acculturation’’ eto : fiofoana ho Betsileo .

Azo heverina ihany koa fa efa mitsoka any ambanivohitra ny rivotra fialana amin’ny - fitafy nentim-paharazana mankany amin’ny fitafy maoderina, saingy mbola marefo. Satria araka ny hita teo dia vitsy ireo tsy mitafy lamba raha oharina amin’ireo izay mitafy izany.

Eo amin’ny fiaraha-monina mandrafitra ny kaominina, dia azo lazaina izany fa manjaka ny fomba betsileo.

Izao indray isika dia hiresaka ny fiaimpiainan’ny mponina amin’ny ankapobeny.

1.3.3. Ny fiaimpiainan’ny mponina amin’ny ankapobeny

Koa satria tantsaha avokoa ny ankamaroan’ny mponina ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, araka izany, ny fiaimpiainan’ny mponina izay horesahina eto, dia ny fiaimpiainan’ireo tantsaha izay voalaza fa maro an’isa ireo. Tsindrina dieny ety am-boalohany, fa mivelona amin’ny fambolem-bary avokoa ny ankamaroan’izy ireo, ary io fambolem-bary io no tena mampidi-bola ho azy. Ary saika mifamatotra amin’ny vary avokoa ny lafim-piainany rehetra amin’ny ankapobeny.

1.3.3.1. Ny vanim-potoana lalovan’ny mponina ara-pivelomana

Mandalo vanim-potoana anankiroa miavaka tsara ny mponina ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato ao anatin’ny taona iray, dia ny vanim-potoana fiakaran’ny vary sy ny vanim-potoana mahalany ny vary.

25 Ny vanim-potoana fiakaran’ny vary avy eny an-tanimbary no antsoin’izy ireo hoe “hasotry”, ary ny vanim-potoana mahalany ny vary eny an-tanimbary kosa, no antsoiny hoe ‘’havaratana’’. Dia ireo vanim-potoana roa ireo no mibaiko ny fiaimpiainan’ny olona amin’ny ankapobeny (ny ‘’hasotry’’ sy ny ‘’havaratana’’).

a. Ny « havaratana »

Araka ny efa voalaza teo, dia vanim-potoana mahalany ny vary eny an-tanimbary izy io, izany hoe amin’ny fotoanan’ny ‘’maitso ahitra’’. Ny maitso ahitra dia entina milaza fa efa niala avokoa ny voam-bary, ary tahom-bary sisa no tavela, izay miloko maitsomaitso.

Koa satria ny ankamaroan’ny olona any dia mpamboly vary, araka izany dia tsy misy fidiram-bola firy intsony izy ireo eo amin’ny fotoanan’ny « havaratana ». Tsy misy fidiram- bola firy intsony satria lany ny vary izay tena mampidi-bola ho azy ireo. Ny traka sy ny legioma tsy dia mahavelona loatra. Ny tiana hotenenina amin’izany dia vanim-potoana mampahantra ny olona io « havaratana » io. Mandalo kirizy ny olona, miaina ao anaty tsy fisiana.

Mandritra ny vanim-potoana « havaratana », ny maitso ahitra izany, izay manomboka ny volana Jolay ka hatramin’ny volana Febroary, dia hanin-kotrana foana no foto-tsakafon’ny olona maraina, antoandro, hariva. Mifandimby eo ny vomanga, ny katsaka, ary ny mangahazo. Indraindray dia traka amin’izao fotsiny no haniny maraina, antoandro, hariva, fa tsy misy vary. Ary raha mihinam-bary ireo olona ireo, dia ny hariva ihany. Ary mielanelana telo andro io vary isan-kariva io. Traka foana ny laoka miaraka aminy. Zary fomba fitenin’ireo ankizy ny hoe : « zezika goanoamady, maitso ny tontolo », raha sendra misy manontany azy ireo ny amin’ny laoka nohaniny. Marihina moa fa betsaka amin’ireo mponina ihany koa no tsy misakafo ny antoandro. Kafe sy mofogasy ihany dia izay.

Hanin-kotrana foana no atao sakafo satria mora vidy izy io. Ny mangahazo ohatra dia 300 ariary ny iray kilao. Eo ihany ny fahamorany, fa ny tantsaha ihany koa dia mamboly hanin-kotrana, ary saika mandavan-taona ny fambolena azy ity, izany hoe tsy misy vanim- potoana voafaritra mazava tsara. Araka izany dia misy foana ny hanin-kotrana mandavan- taona.

Izay ny zava-mitranga eo amin’ny havaratana, fa inona kosa ny zava-mitranga eo amin’ny « hasotry » ?

26 b. Ny « hasotry »

Araka ny efa voalaza tetsy ambony, dia fotoam-pijinjana ny « hasotry ». Miakatra ny vary amin’io fotoana io. Eo no fotoana tena mampanam-bola ny tantsaha, eo no herin’ny fidiram-bolany : izay vola azony eo no entiny mamakivaky ny fiainana mandritra ny taona. Amin’ny fotoanan’ny « hasotry », izay manomboka ny volana Martsa ka hatramin’ny volana Jona, dia ialan’ny tantsaha ny hanin-kotrana. Lasa fanampin-kanina fotsiny izany eto. Miverina ho vary ny foto-tsakafon’ny mponina, fa ny laoka aloha dia mazàna traka hatrany amin’ny ankapobeny. Indraindray ihany vao mba mihinan-kena izy ireo. Saika mihinana maraina, antoandro, hariva ihany koa ny olona mandritra io vanim-potoana io.

Sary 5,6 : Ny fiainan’ny tantsaha mandritra ny « havaratana » :

Sary 7,8 : Ny fiainan’ny tantsaha mandritra ny « hasotry » :

Loharano (sary 5,6,7,8) : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014

27 Raha atao izany ny kajikajy, dia lavalava kokoa ny vanim-potoana « havaratana » raha mitaha amin’ny vanim-potoana « hasotry ». Satria dia 8 volana no iainan’ny mponina ny « havaratana » raha 4 volana kosa ny « hasotry ». Izany hoe miaina ao anaty fahantrana amin’ny ankapobeny ny mponina ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato mandritra ny taona .

1.3.3.2. Ny fari-piainan’ny mponina

Azo lazaina ho ambany dia ambany ihany ny fari-piainan’ny olona amin’ny ankapobeny. Manodidina ny iray hetsy (100.000 ariary) ka hatramin’ny roa hetsy (200.000 ariary) eo ho eo ny vola miditra eo amin’ny tokantrano iray mandritra ny taona amin’ny ankapobeny. Raha natao ny kajikajy dia eo anelanelan’ny 300 ariary ka hatramin’ny 500 ariary isan’andro eo ho eo izany ny vola miditra eo amin’ny tantsaha. Fantatra izany rehetra rehetra izany rehefa nitafatafa tamina tantsaha maromaro izahay.

Ambany dia ambany satria ny ampaham-bokatra ihany no azo amidy. Izany hoe tsy ny vokatra rehetra no mivadika ho vola, fa ny ampahany ihany. Ny ampahany mantsy dia entina manefa trosa izay tsy maintsy natao tamin’ny « havaratana » (miditra trosa amin’ireo mpivarotra ny tantsaha amin’ny ankapobeny mandritra io « havaratana » io, ary tsy efaina vola ny trosa fa efaina vary akotry rehefa tonga ny fotoanan’ny « hasotry ». Sandaina ny vidin’entana nalainy, ary aloa vary akotry ny vidin’iny entana nalainy iny). Ary ankoatra ny fanefana trosa, dia tsy maintsy akana saram-pianaran’ny ankizy ihany koa ny vary miakatra. Tsy aloa vola ny adidy eo amin’ny fianaran’ny ankizy any, fa aloa vary akotry (210 kapoaka isan-dray aman-dreny). Ary ambonin’izany rehetra izany, dia tsy maintsy amelana ihany koa ny ampaham-bokatra ho fanefana adidy amin’ny fombafomban-tany. Tsy maintsy misy ampaham-bary atao fiandry ny amin’izany. Manan-danja tokoa mantsy ny vary eo amin’ny fanatanterahana fomba raha ny ato amin’ity kaominina ity, toy ny tsodrano amin’ny andro fifaliana, na inona io na inona (fanambadiana, fitokanana trano vao, vakitany…), toy ny fao- dranomaso ihany koa amin’ny andro fahoriana, dia mbola atao vary.

Araka izany, dia tsy maintsy zaraina roa ny voka-bary ; ny ampahany atao hanefana adidy, ary ny ampahany ihany no amidy. Kely araka izany ny fidiram-bola eo amin’ny tantsaha. Manaporofo izany ity voalazan’ny tomponandraikitry ny « cantine scolaire » CERES ity (amin’ny maha tantsaha azy no itenenany eto) : « (…) Tokony hanam-bola ihany agnay raha ny voka-bary eo am-pelatanana, fa noho izy io akana saram-pianaran’ny kilonga

28 sy hanaovana fombafomba, dia voatery ny ampahany sisa ro amidy. Dia izay vola azo eo ro entina miaina mandra-piakatry ny vokatsa amin’ny herintaona koa. Io ro tsitsitsitsina eo, akana vidina ‘’pétrole’’ (solitany), akana vidina kafe, ny fitaovana madinidinika ampiasain’ny kilonga any an-dakilasy, ny siramamy, ny sira… Tena mafy, tena mijaly anay tantsaha. Zara aza aloha mba misy anana amidy manampinampy eny. Fa tsa misy dikany iny. Ividianana kafe sy siramamy sy sira iny dia izay. Tsa misy koa. Iny mety ho vita ihany, fa ilay fitaovana madinidinika ilain’ny kilonga any an-dakilasy ro tena mampiasa loha. Eritrereto, iaho izao manan-janaka dimy, mbola mianatra aby reo (…) ».

Ary araka ny nambaran’ny tompon-tany, raha nanontaniana izy ireo ny amin’ny fotoana fanatanterahana ny fombafomban-tany, toy ny fanaovana fasana, ny fitokanana trano vao, ny fanambadiana… dia amin’ny fotoanan’ny ‘’hasotry’’ no navalin’izy ireo anay. Heverina fa ny antony mahatonga izany dia noho ny fiakaran’ny vary izay tena manana ny lanjany tokoa eo amin’ny fanatanterahana ny fombafomba. Azo lazaina eto izany fa ny vidim- bary azony no mibaiko ny fiatrehan’ny tantsaha ny fiainany mandritra ny taona.

Raha izay ny amin’ny fari-piainan’ny mponina, dia hidirantsika indray izao ny tontolon’ny fampianarana.

1.3.4. Ny tontolon’ny fampianarana

Mikasika ny fampianarana dia hojerentsika aloha ny isan’ny sekoly ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato.

1.3.4.1. Ny isan’ny sekoly ao amin’ny kaominina

Toy izao aseho amin’ny fafana manaraka izao ireo sekoly misy ao amin’ny kaominina:

Fafana 8 : Ny isan’ny sekoly ao amin’ny kaominina

NY SEKOLY AMBARATONGA KOLEJY LISEA FOTOTRA Miankina 18 01 --- Tsy miankina 15 01 01 Tontaly 33 02 01 Loharanon-kevitra : ZAP Andranovorivato sy ny zavatra hitanay, taona 2014.

29 Araka ny hita teo amin’ny fafana teo, dia betsaka ny sekoly ambaratonga fototra raha oharina amin’ny kolejy sy ny lisea. Ary marihina fa isaky ny fokontany ato amin’ity Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato ity dia ahitana sekoly ambaratonga fototra avokoa. Ny kolejy kosa dia ao Andranovorivato sy Fenoarivo ihany no ahitana azy, dia ny kolejy « saint Michel », sekoly katôlika izy io, ao Andranovorivato, sy ny CEG Andohamahatao, sekoly miankina, ao Fenoarivo. Ny lisea kosa dia tokana monja, dia ny lisea RECAAP (izay niorina tamin’ny taona 2012), sekoly tsy miankina ary tsy ara-pinoana izy io. Ao Fenoarivo ihany koa no ahitana azy ity.

Vokatr’io toe-javatra io, dia betsaka ireo zaza no voatery ajanon’ny ray aman-dreniny tsy mianatra intsony aorian’ny CEPE, noho ny halaviran’ny sekoly. Ho an’izay mipetraka any Ambalamijea ohatra, dia voatery handeha 18 km raha hamonjy fianarana aty Andranovorivato. Toraka izany koa ireo zaza izay mipetraka any Amboaloboka, voatery handeha tongotra 15 km. Ny mandroso fotsiny izany, fa ny miverina dia mbola tahaka izay ihany koa. Tsy vita izany, hany ka voatery ireo mpianatra no mijanona tsy mianatra intsony 23. Fantatra izany toe-javatra izany raha niresadresaka tamin’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra izahay ny amin’ny isan’ny antony tsy andefasan’izy ireo ny zanany hanohy fianarana aorian’ny CEPE. Ary raha ny tarehimarika nomen’ny « INSTAT » tamin’ny taona 2004 24, dia 5664 ny isan’ireo mpianatra eo anivon’ny ambaratonga fototra, raha 673 izany aty amin’ny kolejy na ny ambaratonga faharoa sokajy voalohany, amin’ny voka-panadinana CEPE 60% amin’ny ankapobeny 25.

Ho an’ireo ray aman-dreny izay mikiry hampiana-janaka kosa, dia voatery izy ireo ny hanofa trano ho an’ireo zanany any Andranovorivato, na any Fenoarivo. Hitombo araka izany ny vola laniny, amin’ity fari-piainany efa ambany dia ambany. Raha tsy izany mantsy, dia zaza reraka no hiatrika ny fampianarana, reraky ny dia an-tongotra. Hanjaka araka izany ny torimaso ao am-pianarana (ary tranga misy be dia be izany ao amin’ny CEG Andohamahatao sy ny kolejy Saint Michel Andranovorivato). Eo ihany izay, fa ho lanin’ny lalana ihany koa ny fotoanan’ireo zaza ireo, izay fotoana tokony hahafahany mianatra lesona. Ary halaky hitaky ny torimasony rehefa tonga any an-trano izy ka tsy hisy fianaran-desona ho vanona.

23 Ary eran’i Madagasikara, tamin’ny taona 2006, dia 57% ireo Malagasy nahavita ny sekoly ambaratonga fototra, raha 7% monja ireo nahavita ny sekoly ambaratonga faharoa sokajy voalohany, http://ries.revues.org/778, Revue internationale d’éducation de Sèvres, Le système éducatif de Madagascar, tak 10 : « Taux d’achèvement de l’éducation primaire : 57 % en 2006. Taux d’achèvement dans l’enseignement secondaire général : 7 % en 2006 » 24 Tovana, tak viii : Education 25 Hoy Andriamatoa ‘’chef zap’’ Andranovorivato : « manodidina ny 60% eo ho eo ny voka-panadinana CEPE »

30 Manoloana ny fahavitsian’ny kolejy ihany koa, dia mivangongo ireo mpianatra ao aminy. Hatao aiza tokoa moa ireo mpianatra afaka CEPE ireo ? Tsy maintsy raisin’ireo kolejy roa ireo avokoa izy ireo. Tsy mahagaga mihitsy araka izany, raha ahitana mpianatra 75 ny kilasy iray ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato, raha 80 ny any amin’ny CEG Andohamahatao. Ary ny zavatra tsikaritra tamin’ireo sekoly ireo dia mpianatra 4 isaky ny dabilio. Farafahakeliny dia mpianatra 3 isaky ny dabilio. Mahalana no ahitana mpianatra 2 ho an’ny dabilio iray.

1.3.4.2. Ny kalitaon’ny mpampianatra eo anivon’ny sekoly

Bakalôrea avokoa ny diplaoma ananan’ny ankamaroan’ireo mpampianatra ao amin’ny kolejy, na any amin’ny CEG Andohamahatao izany na any amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato. Ho an’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato ohatra, dia mpampianatra iray ihany no manana « licence ». Any amin’ny CEG Andohamahatao kosa, dia mpampianatra roa no manana « licence » (ny Talen-tsekoly ny anankiray).

Ambonin’izany dia mpampianatra tsy nandalo fiofanana ara-pedagôjia izy ireo.

1.3.4.3. Ny fiaimpiainan’ny mpianatra amin’ny ankapobeny

a. Ny endrika ivelany ahitana ny mpianatra

Amin’ny ankapobeny, raha ny hitanay tao amin’ny kaominina, dia malotoloto ireo zaza ireo. Na eo amin’ny lafiny fitafy izany, na eo amin’ny lafiny ara-batana. Ary araka ny fanamarihan-dRamatoa Kris, izay nampiantrano anay tamin’ny firotsahana an-tsehatra, dia « tsy mba manasa tongotra ireo zaza ireo no tsy misolo lamba fitafy ihany koa amin’ny ankapobeny. Ny lamba teo amin’ny fitaoman-jezika ihany no entiny mandeha etsy sy eroa, no entiny mianatra ihany koa, saronany ‘’blouse’’ fotsiny dia izay ».

« Somary osa ihany koa ny fahalalana ankapoben’ireo zaza ireo », hoy ny mpampianatra taranja ‘’tantara-geôgrafia’’ iray.

31 b. Ny fanaka misy ao an-tranon’ny mpianatra

Raha ny tsikaritra, dia tsy mba ahitana fanaka ny ankamaroan’ny tranon’ny olona ao amin’ny kaominina. Raha ny tao Isamizanany ohatra, izay tanàna nipetrahanay nandritra ny firotsahana an-tsehatra, dia trano 2 tao anatin’ny trano 8 ihany no mba nahitana fanaka toy ny latabatra sy fandriana misy tongony. Izay ihany ny fanaka misy ao amin’ireo trano roa ireo. Fa ny ambiny kosa dia sady tsy ahitana latabatra no tsy ahitana seza. Toraka izany ihany koa ny tao Amindraoka, trano 2 tao anatin’ny trano 34 ihany no nahitana fanaka (latabatra sy fandriana). Ny tao Andranotakatra moa dia tsy nahitana fanaka mihitsy na dia iray aza tao anatin’ny trano 33 (sady tsy misy latabatra, no tsy misy seza, no tsy misy fandriana ihany koa). Manao ladina an-tany izy ireo rehefa matory, ary mipetraka amin’ny tany ny vahiny rehefa tonga mitsidika.

Araka izany, dia miondrika eo amin’ny tany ny zaza rehefa mianatra lesona na manao fampiasana satria tsy misy latabatra azony ianarana.

Sary 9,10 : Tokantrano tao Isamizanany

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014

d. Ny jiro ianaran’ny mpianatra

Araka ny efa hita tany aloha, teo amin’ny « zava-misy ao amin’ny kaominina » (tak 21), dia fokontany roa ihany no tongan’ny jiro hatreto, dia ny fokontany Fenoarivo sy ny tanàn’Andranovorivato. Izany hoe ny ankoatra ireo dia tsy mbola tongan’ny jiro.

32 Araka izany, amin’ny ankapobeny, dia mianatra eo am-pototry ny « jiro solitany » avokoa ny ankamaroan’ny mpianatra ao amin’ny kaominina.

e. Ny raharaha sahanin’ny mpianatra andavanandro

Mandeha araka ny sokajin-taona ny anjara asan’ny ankizy ao an-trano no mandeha araka ny sokajin-taovam-pananahana 26 (lahy/vavy) ihany koa. Toy izao aseho amin’ny fafana manaraka izao izany.

Fafana 9 : Ny asa aman-draharahan’ny mpianatra

SOKAJIN-TAONA ASA AMAN-DRAHARAHA LAHY VAVY - - 13 taona no ho midina Maka kitay Mantsaka rano - Miandry omby - Maka vilin’omby - Mitoto vary 14 taona no ho miakatra - Mitaona zezika - Manasa lovia, vilany... - Mitazona angady - Mamboly

Loharanon-kevitra : resadresaka tamin’ireo tantsaha, taona 2014

Marihina fa ny fakana kitay, ny fakana vilin’omby, ny fitazonana angady, ny fiandrasana omby, ary ny fambolena, dia asa miandry ireo ankizy isan-kerinandro.

Vantany vao avy mirava mianatra ireo ankizy ireo dia tsenain’ny raharaha. Isan’izany ny fitaoman-jezika, ny toto vary (afa-tsy amin’ny ‘’havaratana’’), ary ny tsaka rano. Ary ny maraina, dia mbola manatitra zezika any an-tsaha aloha izy ireo vao mandeha mamonjy ny toeram-pianarany.

Azo heverina eto izany fa tsy manana fomba fijery mivelatra amin’ny tontolo misy azy ny ankizy. Tsy mahafantatra afa-tsy ny raharaha izy ireo, ivelan’ny ora fianarana. Manamafy izany ny voalazan-dRamatoa Kris : « (…) Tsa misy loha misokatsa koa fa efa donton’ny fiandrasana omby. Tsa misy atao afa-tsy ny miandry omby ‘reo kilonga ‘reo ny Asabotsy sy ny Alahady manontolo, manomboka ny maraina ka hatramin’ny hariva dia ao ».

26 http://www.ceped.org/cdrom/manuels_scolaires/sp/chapitre4.html, CePeD (Centre Population et Développement), Les Activités économiques et domestiques, masculines et féminines, dans les manuels scolaires de Madagascar, tak 10. « L'emploi du temps des ruraux, plus traditionnel, présente des contrastes plus marqués selon le sexe ».

33 f. Ny fotoana ianaran’ny mpianatra ao an-trano

Indroa miantoana ny fotoana ahafahan’ny ankizy mianatra lesona amin’ny hariva.

Ny iray voalohany dia eo anelanelan’ny fahavitan’ny raharaha sy ny ora fisakafoanana. Izany hoe rehefa vita ny raharaha ataony, dia mianatra lesona izy ireo mandra- pahamasaka ny sakafo hariva.

Ny iray faharoa kosa dia aorian’ny sakafo hariva. Ny zavatra tsikaritra anefa amin’io fotoana io dia betsaka ny ankizy no resin’ny torimaso vokatry ny fanaovana raharaha. Fa na izany aza anefa dia misy ihany ireo ankizy no mahavita miari-tory, saingy vitsy dia vitsy.

Izany toe-javatra izany dia mandoko ny fiaimpianan’ny 95% n’ny mpianatra ao amin’ny kaominina, satria ny zanak’ireo mpiasa birao sy ny mpivarotra, dia tsy voakasik’ireo voalaza ireo. Tontolo hafa mihitsy ny azy ireo. Saika mianatra ambony latabatra avokoa ny ankamaroan’izy ireo. Ary raha vantany vao mirava avy any am-pianarana izy ireo, dia saika miala voly avokoa. Tahaka izany ihany koa ny faran’ny herinandro. Ny tsaka rano ihany no iraisany amin’ny zanaky ny tantsaha, satria araka ny efa voalaza tany amin’ny « ireo zava- misy ao amin’ny kaominina » (tak 21), dia tsy mbola tongan’ny rano ny kaominina. Mantsaka rano eny amin’ny renirano izy ireo na mantsaka rano eny amin’ny vovo.

g. Ny akon’ny ‘’hasotry’’ sy ny ‘’havaratana’’ eo amin’ny mpianatra

« Misy akony eo amin’ny mpianatra tokoa ny ‘’havaratana’’ sy ny ‘’hasotry’’, ary tsapa izany eo amin’ny fihetsiny any am-pianarana », hoy Andriamatoa Patrice 27.

« Amin’ny fotoanan’ny ‘’hasotry’’ dia manao sangy mahery ireo zazalahy rehefa tonga ny ora fakan-drivotra. Manao sangy mahery toy ny kibabibaby, fanenjika, kiadiady… Rehefa tonga anefa ny ‘’havaratana’’, dia mipetrapetraka izy ireo, manoko resaka. Tsy misy manao kibabibaby na fanenjika na kiadiady intsony. Ary rehefa irahin’ny mpampianatra haka zavatra izy ireo amin’ny ‘’hasotry’’, dia mipingapinga ery mihazakazaka. Tsy tahaka izany anefa no mitranga rehefa tonga ny ‘’havaratana’’, fa malezo izy ireo rehefa irahin’ny mpampianatra. Tsy dia mavitribitrika toy ny tamin’ny fotoanan’ny ‘’hasotry’’ izy ireo.

27 Andriamatoa Patrice dia Chef ZAP taloha, efa misotro ronono izy ankehitriny, amin’izao maha Lefitra voalohan’ny Ben’ny tanàna azy izao. 34 Ary ny ankamaroan’ny mpianatra ampodina, dia mpianatra fanina avokoa. Tena betsaka mihitsy ny mpianatra fanina ao am-pianarana amin’ny fotoanan’ny ‘’havaratana’’. Ary rehefa anontaniana izy ireo hoe : fa maninona ianao? Ny valin-teniny dia hoe : tsy nisakafo antoandro aho Ramose. Ny marary an-doha moa dia efa tsa lazaina koa. Betsaka ireo mpianatra no tratran’ny aretin’andoha ao am-pianarana ».

Tsapa araka izany fa misy akony eo amin’ny fahasalamana sy ny fihetsiky ny mpianatra ny tsy fahampian-tsakafo amin’ny ‘’havaratana’’.

1.3.4.4. Ny fanaraha-maso ataon’ny ray aman-dreny amin’ny fianaran’ny ankizy

Amin’ny ankapobeny dia tsy manara-maso loatra ny fianaran’ny ankizy ny ray aman- dreny. Miteny fotsiny izy ireo hoe : « mba mianara ianareo rakilonga ! », dia izay. Tsy misy fanerena. Tsy misy fanontaniana hoe : manao ahoana ny fianaranareo ao . « Tsy vaindohan- draharaha eo amin’ny tantsaha ny fanaraha-maso ny fianaran’ny ankizy. Ny zezika sy ny fiandrasana omby no mameno ny sainy, fa indrindra ny filana olona hiandry ny omby », hoy Ramatoa Kris. Manamafy izany ny fanadihadiana nataon’ny CePeD, « tsy dia manan-danja loatra ny hetsika ara-pianarana any amin’ny tontolo ambanivohitra. Any amin’ny laharana faha-4 izy io ho an’ny zazavavy, aorian’ny hetsika ara-toe-karena, ny raharaha ao an- tokantrano, ary ny fialam-boly. Laharana faha-3 kosa izy io ho an’ny zazalahy, aorian’ny hetsika ara-toe-karena sy ny fialam-boly » 28.

Araka io hita io dia ny hetsika ara-toe-karena no vaindohan-draharaha eo amin’ny tantsaha. « Ary izy io dia samy manjaka eo amin’ny zazalahy sy ny zazavavy, izany hoe : tsy anavahana taovam-pananahana» 29.

Miankina tanteraka amin’ny risi-pon’ny ankizy araka izany ny fianarany lesona ; miankina amin’ny fandavan-tenany : mazoto izy dia mianatra, kamo izy dia tsy mianatra.

28 http://www.ceped.org/cdrom/manuels_scolaires/sp/chapitre4.html, CePeD (Centre Population et Développement), Les Activités économiques et domestiques, masculines et féminines, dans les manuels scolaires de Madagascar, tak 10. « L'activité scolaire est peu valorisée en milieu rural. Elle n'arrive qu'en quatrième position pour les filles (…) après l'économique, le domestique et les loisirs, et, en troisième position pour les garçons, après l'économique et les loisirs ».

29 id, CePeD, tak 10. « la participation aux activités économiques -principalement le travail agricole- domine pour tous ».

35 Raha fintinina fohy ny tontolon’ny fampianarana , dia toy izao no azo ambara : misedra olana ireo mpianatra ao amin’ny kaominina. Voatery izy ireo mandeha tongotra lavitra noho ny fivangongoan’ny kolejy ao Andranovorivato sy Fenoarivo. Mianatra amin’ny tany ihany koa izy ireo noho ny tsy fisian’ny latabatra sy seza ao an-tranony. Ary saika mpampianatra tsy nandalo fiofanana no mampianatra azy ireo. Ary farany, dia tsy misy mpanara-maso ny fianaran’ireo mpianatra ireo rehefa tonga any an-tranony izy. Malalaka izy ireo ny amin’izay tiany hatao ao an-tranony na hianatra lesona na tsia.

Izay ny resaka mahakasika ny fampianarana amin’ny ankapobeny, fa izao indray isika dia hiresaka ny tontolon’ny fahasalamana.

1.3.5. Ny tontolon’ny fahasalamana

Araka ny efa hita tany amin’ny « ny zava-misy ao amin’ny kaominina » (tak 21) ihany, dia ahitana CSB II na ‘’Centre Sanitaire de Base niveau II’’ iray ny kaominina. Ao Andranovorivato no misy azy io. Ahitana dokotera iray, sy mpampiteraka iray, ary mpitsabo mpanampy iray ao. Izany hoe 3 no fitambaran’ny mpiasa mpitsabo ao amin’ity CSB II ity. Fandriana 8 kosa no andraisana izay hiteraka 30.

Araka ny fanadihadiana nataon’ny INSTAT, tamin’ny taona 2004, dia 298 isaka ny telo volana amin’ny ankapobeny, no mizaha fahasalamana ato amin’ity CSB II ity (tovana tak ix : ‘’santé’’). Izany hoe, raha natao ny kajikajy, dia manodidina ny 3 na 4 isan’andro eo ho eo ny olona manatona ny CSB II hizaha fahasalamana. Manodidina ny 91 eo ho eo kosa ny isan’ireo vehivavy teraka ao isaka ny telo volana amin’ny ankapobeny. Izany hoe raha natao ny kajikajy dia vehivavy iray isan’andro no teraka ao, amin’ny ankapobeny. Raha natao isan- jato izany, dia « latsaky ny 10% n’ny mponina no manatona tobim-pahasalamana, araka ny antontanisa navoakan’ny CREAM, tamin’ny taona 2008 » 31.

Ireo 10% n’ny mponina ireo no manatona ny CSB II, fa ny ambiny kosa, dia na manao dokotera tena, na manatona ombiasy. Heverina fa antony roa no mahatonga izany tsy fanatonana CSB II izany, dia ao ny fahatahorana sahady ny vidim-panafody izay mety

30 Tovana, tak ix : Santé.

31 CREAM, MONOGRAPHIE HAUTE MATSIATRA, février 2013, tak 79, Nombre de consultations dans les centres de soins publics en 2008 : « Par rapport à l’ensemble des 7 districts, Fianarantsoa I enregistre le plus grand nombre de consultations auprès des centres de soins public en 2008, avec 34,2 % de l’effectif régional. Ambalavao vient en deuxième position avec 16,1 %, suivi par Ambohimahasoa avec 13,4 %, Ikalamavony avec 10,7 %. Pour les autres districts, les taux sont inferieurs à 10 % (y compris le district de Vohibato) ».

36 hasain’ny dokotera vidina, sy ny halaviran’ny tobim-pahasalamana miala avy eo amin’ny tanànany. Misy amin’ireo izay miteraka ihany koa no mifidy ny hampiterahin’ny renin-jaza. Antony roa ihany koa no heverina fa mahatonga izany, dia noho ny antony halaviran’ny CSB II, sy noho ny fahatokisana ny renin-jaza izay efa hitan’ny mponina ny traikefany. Ny folaka moa amin’ny ankapobeny, dia tsy entin’ireo mponina any amin’ity CSB II ity, fa entin’izy ireo any amin’ny mpanotra folaka. Ary araka ny fanamarihan’ireo mponina, dia betsaka ireo mpanotra no ikoizana ao Andranovorivato. Hatramin’ny omby folaka aza dia entina amin’ireo mpanotra ireo.

Azo heverina, rehefa natao ny kajy tsotsotra, fa ny ankamaroan’ny vehivavy dia misafidy ny ampiterahin’ny renin-jaza. Satria araka ny hita ao amin’ny tovana (tak viii : ‘’popuation’’), dia nanodidina ny 800 ny isan’ireo zaza teraka tamin’ny taona 2004, izany hoe 800 ny isan’ireo vehivavy teraka tamin’ny taona 2004. Ny vehivavy teraka tao amin’ny CSB II anefa tamin’io taona io ihany dia 365 (satria iray isan’andro no teraka ao). Mankaiza ary ny 435 ambiny mba hahafeno azy ho 800 isa ? Mankany amin’ny renin-jaza. Izany hoe : 365 no manatona tobim-pahasalamana , raha 435 kosa no manatona renin-jaza, eo amin’ny vehivavy miteraka.

Araka izany, dia azo lazaina fa manana safidy malalaka ny mponina raha hitsabo tena , na hanatona ny mpitsabo siantifika, na hanatona ny mpitsabo nentim-paharazana, izay heveriny fa samy manana ny hanitra ho azy.

Izay ny lafiny fahasalama, fa manomboka eto indray isika dia hijery ny lafiny finoana.

1.3.6. Ny lafiny finoana

Araka ny efa hita tany amin’ny « ireo zava-misy ao amin’ny kaominina » (tak 21), dia ahitana fiangonana kristianina 47 ao amin’ny kaominina, ary ahitana mpimasy anankiroa.

Atolotra amin’ny fafana manaraka ny antsipirian’ireo fiangonana kristianina ireo.

37 Fafana 10 : Ireo fiangonana kristianina misy ao amin’ny kaominina

FIANGONANA ISANY Fiangonana Loterana Malagasy (FLM) 9 Jesosy Famonjena 4 Pentekôtista mitambatra 1 Rhema 5 Fiangonan’i Jesosy Kristy eto Madagasikara(FJKM) 9 Katôlika 15 Apokalypsy 1 Néopostolique 1 Fifohazam-panahy toby lehibe Manolotrony 1 Témoin de Jéhovah 1 TONTALY : 47

Loharano : Fantatra ireo rehefa nanadihady ireo Sefom-pokontany izahay, ny taona 2014.

Araka io hita io, dia ny fiangonana katôlika no tena betsaka indrindra ato amin’ny kaominina. Manaraka azy ny fiangonana FJKM sy ny FLM 32. Araka izany, dia mahazo laka ny fiangonana zokiny ato amin’ny kaominina raha mitaha amin’ireo fiangonana zandriny (izay lazaintsika ihany koa hoe : ‘’secte’’). Ary raha samy eo amin’ny fiangonana zandriny, dia ny RHEMA no mahazo laka indrindra. Manaraka azy ny « Jesosy Famonjena ». Marihina moa fa tsy ahitana finoana Silamo ny kaominina.

Ampifanatrehina ny fiangonana kristianina sy ny mpimasy eto satria araka ny fomba fijery kristianina, dia foto-pinoana mpifahavalo izy ireo, ny iray avy amin’Andriamanitra, izay lazainy hoe fahazavana 33, fa ny iray kosa avy amin’ny Satana, izay lazainy kosa hoe herin’ny maizina 34, dia ny mpimasy izany.

32 CREAM, MONOGRAPHIE HAUTE MATSIATRA, février 2013, tak 59, Réligion : « Dans la région Haute Matsiatra, L’EKAR est la plus importante avec 296/753 églises. Viennent ensuite les FLM 143/753 et FJKM 104/753. Ces 3 réligions représentent près de 72% des édifices cultuels d’obédience ».

33 Testamenta vaovao, Ny Filazantsara nosoratan’i Jaona I (6-8) : « Nisy lehilahy iray nirahin’Andriamanitra, Jaona no anarany. Izy tonga ho vavolombelona hanambara ny Mazava, mba hinoan’ny olona rehetra noho ny teniny. Tsy izy anefa no Ilay Mazava fa tonga ho vavolombelona hanambara ny Mazava ihany izy ».

34 id, Jaona I-5 : « Ary ny mazava dia mamirapiratra ao amin’ny maizina ; fa ny maizina tsy nandray azy » 38 Ary azo lazaina eto fa resy tosiky ny mazava ny maizina, matoa roa monja ny mpimasy fa tsy maro be. Azo sintonina amin’izany ihany koa fa efa ao anatin’ny andro mazava ny kaominina.

Fomba fijery kristianina ihany izay naroso izay, fa amin’ny maha finoana azy roa ireo, dia samy mifaka amin’ny hery tsy hita maso izy ireo 35, ary ny hery tsy hita maso izay ifakany no manavaka azy. Ny fiangonana kristianina dia mifaka amin’i Jesosy kristy (ary izay no maha kristianina azy, mpanara-dia an’i Kristy, araka ny fanazavan’ireo pasitera maro isan- karazany) izay lazainy fa zanak’Andriamanitra nahary ny lanitra sy ny tany. Fa ny mpimasy kosa, araka ny re etsy sy eroa, dia mifaka amin’ny fanahy maro isan-karazany, toy ny zazavavindrano, ny kalanoro, ny vazimba …

FEHINY : Ny kaominina Andranovorivato dia ahitana mponina miisa 29.955 izay mitsinjara ho foko Merina, Betsileo, Betsirebaka, Sinoa, ary Antandroy…Ny kolontsaina betsileo no manjaka ao amin’ny ankapobeny, sady tompon-tany rahateo izy ireo. Izany hoe manaraka volon-tany betsileo avokoa izay monina ao, eny fa na dia hatramin’ny Sinoa aza. Mandalo vanim-potoana roa miavaka tsara ny mponina, dia ny vanim-potoana antsoina hoe « hasotry » sy ny vanim-potoana antsoina hoe « havaratana ». Ny « hasotry » moa dia tsy inona fa fotoana fiakaran’ny voka-bary. Ny « havaratana » kosa dia fotoana mahalany ny vokatra. Amin’io « havaratana » io dia hanin-kotrana no foto-tsakafon’ny olona. Any amin’ny « hasotry » vao miverina ho vary izany. Raha marary na hiteraka ireo olona ireo dia manana safidy, na ho any amin’ny CSB II, na ho any amin’ny mpitsabo nentim-paharazana. Tsikaritra ihany koa fa miondrika amin’ny tany ny ankizy rehefa mianatra, amin’ny ankapobeny, noho ny tsy fisian’ny latabatra sy seza ao an-tranony. Ary noho ny tsy fisian’ny jiro ao amin’ny kaominina, satria dia toerana roa ihany no tongan’ny jiro, dia mianatra amin’ny jiro solitany ireo zaza ireo amin’ny alina rehefa avy vizaky ny raharaha iny. Ary farany, dia saika ny finoana kristianina no mameno ny kaominina, fa somary takona ny lanjan’ny mpimasy raha ampitahaina amin’itsy farany.

Raha izay ny mikasika ny lafiny ara-tsôsialy, izao indray isika dia hijery ny lafiny ara- toe-karena.

35 Dictionnaire, Le petit Larousse COMPACT, édition entièrement nouvelle, 21, rue du Montparnasse 75283, Paris cedex 06, 1998. « Croyance : Fait de croire à la vérité ou à l’existence de quelque chose ». 39 1.4. NY LAFINY TOE-KARENA

1.4.1. Ny tsena

Ny tsena dia toerana iray natao ho an’ny daholobe. Mety ho an-kalamanjana na anaty trano izy io. Dia ao no ivarotana ireo vokatra, ary ao ihany koa no ividianana izany 36. Raha itarina ny heviny, dia fifanakalozana ara-barotra ; izany hoe : vokatra atakalo vola. Araka izany, dia lalana iray ahafahan’ny tantsaha mampidi-bola ny fisian’ny tsena, satria manana vokatra izy ireo azony atakalo vola. Ny tsena dia natao hampirantiana ireo vokatra izay vokarin’ny tantsaha, natao ihany koa hamaliana ny filan’ireo mpanjifa ary hisintonana ireo mpandraharaha hijery izay azony ampiasana ireo vokatra hitany.

Heverina fa noho izany rehetra izany dia najoro tao amin’ny kaominina ny tsena.

1.4.1.1. Ny fotoanan’ny tsena

Indroa isan-kerinandro ny tsena ato amin’ny kaominina Andranovorivato, dia ny Alatsinainy (tsena be) sy ny Alakamisy (tsena kely). Ao Andranovorivato no anaovana izany. Amin’ireo andro ireo dia miakatra mamonjy tsena ao avokoa ny ankamaroan’ny olona ao anatin’ny kaominina .

Marihina moa fa mandavan-taona ny fotoanan’ny tsena ao amin’ny kaominina, araka ny nambaran’ireo tompon-tany izay sendra anay. Na amin’ny fotoanan’ny maitso ahitra, na amin’ny fotoanan’ny fiakaran’ny vokatra, dia misy foana ny tsena.

1.4.1.2. Ny fiavahan’ny tsena be sy ny tsena kely

Araka ny voalaza teo, dia misy karazany roa ny tsena ao amin’ny kaominina ka ny mampiavaka ny tsena be sy ny tsena kely dia ny isan’ireo mpivarotra.

Amin’ny andro Alatsinainy, amin’ny tsena be izany, dia rakotra fivarotana ny tanànan’Andranovorivato. Manomboka eo amin’ny fiandohan’ny tanàna izany, ka hatrany amin’ny fiafarany. Tonga midina ao avokoa ireo mpivarotra avy any Fianarantsoa mitondra

36 Dictionnaire le petit Larousse COMPACT, op. cit. « Le marché : lieu public, en plein air ou couvert, où l’on vend et où l’on achète des marchandises ». 40 entana amidy, toy ny ‘’friperie’’, ny kojakojan-tokantrano (vilany, sotro, koveta…), ny enta- madinika (‘’lampe de poche’’, ‘’radio carte’’, ny kojakojana bisikileta…) … Manatevin- daharana ao ihany koa ireo mpivarotra avy eo an-toerana mitondra ireo vokatry ny faritra, toy ny asa tanana (satroka, tsihy, harona…), ireo vokatry ny tany (hanin-kotrana, vary, trondro…) … Ary saika hita ao avokoa ireo zavatra mety hilaina rehetra amin’ny fiainana andavanandro.

Fa amin’ny tsena kely kosa, mihena dia mihena ny isan’ny mpivarotra. Eo ampovoan- tanàna ihany no feno fivarotana. Fa na izany aza anefa, dia hita ao avokoa izay zavatra rehetra mety hilaina amin’ny fiainana andavanandro, toy ny amin’ny tsena be ihany.

Ankoatra ny isan’ny mpivarotra, ny mampiavaka ny tsena be sy ny tsena kely, dia eo amin’ny isan’ny olona amin’ireo fotoana ireo : betsaka olona kokoa ny andro Alatsinainy raha mitaha amin’ny andro Alakamisy.

1.4.1.3. Ny fitabataban’ny tanàna mandritra ny tsena

Maresaka be ny ao an-tanàna amin’io fotoana io. Tahaka ireny tsena hitantsika ao Behoririka Antananarivo ireny. Ny mpivarotra miantsoantso mpividy, mandokadoka ny entana amidiny. Ny mpanjifa etsy ankilany miady varotra. Ny zava-maneno amin’izany mitatatata mafy.

Marihina mantsy fa misy manao fitadiavam-bola amin’ny fampidirana hira ao anaty ‘’carte’’ ny olona any. (betsaka ireo tantsaha no manana ‘’radio carte’’, ary 50 ariary ny mampiditra hira iray).

Tena mifanitsa-kitro mihitsy ny olona amin’io fotoanan’ny tsena io, fa indrindra ny amin’ny tsena be. Manomboka amin’ny 6 ora maraina dia efa misy mamelatra fivarotana sahady ireo mpivarotra fa any amin’ny 11 ora maraina any ho any vao tena hipoka olona ny tsena. Ary any amin’ny 5 ora hariva vao mangorona entana ny mpivarotra, manomboka rava ny tsena.

Araka ny hevitray, dia azo heverina ho pôlitikan’ny kaominina ny fametrahana ny tsena ao Andranovorivato, satria izy io dia tanàna eo afovoan’ny kaominina ka manamora ny famonjena tsena ho an’ireo fokontany manodidina rehetra. Izany hoe ; ambohi-pihaonan’ireo fokontany rehetra Andranovorivato. (hita ao amin’ny “firafitry ny fokontany ao anaty kaominina”, tak 15).

41 Fa ambonin’izany, dia andalovan’ny RN7 ihany koa ity tanàna ity ; izany hoe tongan’ny arabe. Manamora ny fiainan’ireo mpivarotra avy any Fianarantsoa izay mitondra entana hamidy izany.

Azo heverina ihany koa fa fitsimbinana ny tantsaha no antony nanaovana ireo tsena ireo. Ankoatra ny famoahan’ny tantsaha ny vokany mantsy dia tsy voatery miakatra any Fianarantsoa izy ireo raha hividy entana. Tsy mandany vola 3.000 ariary hatao saran-dalana (mandroso sy miverina).

Niniana natao ihany koa ny hampitabataba ny tanàna mandritra ny tsena mba hisintonana ireo olona hamangy izany. Voajanahary eo amin’ny olombelona mantsy ny fahalianana amina toe-javatra mahoraka. Tsapa izany eo amin’ny fiainana andavanandro, toy ny olona miady, ny olona mifamaly… Ny fitabatabana eo amin’ny tsena ihany koa dia azo heverina fa isan’ny dokam-barotra, hiantsoana ny manodidina, araka ny hevitray.

Sary 11 : Ny tsena amin’ny andro Alatsinainy

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014

1.4.2. Ny fiharian’ny mponina ao amin’ny kaominina

Misy karazany maromaro ny asa fiveloman’ny mponina ao amin’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, toy ny fambolena sy fiompiana, ny fanaovana asa tanana, ny fitrandrahana harena an-kibon’ny tany… izay haseho amin’ny alalan’ny fafana manaraka.

42 Fafana 11 : Ny fihariana misy ao amin’ny kaominina Andranovorivato

FIHARIANA ISAN-JATON’NY MPONINA Fambolena sy fiompiana 94,22 % Fanaovana asa tanana 0,93 % Asa birao 0,88 % Asa fivarotana 3,02 % Fitrandrahana harena an-kibon’ny tany 0,95 %

Loharanon-kevitra : ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, taona 2008.

Araka io hita amin’ny fafana io, dia mpamboly sy mpiompy avokoa ny ankamaroan’ny olona ao amin’ny kaominina. Araka izany, dia azo lazaina fa tantsaha no mandrafitra ny mponina ato amin’ity kaominina ity, amin’ny ankapobeny. « Ary tantsaha avokoa no mandrafitra ny mponina eto Madagasikara (80% ny tantsaha ary 20% no tsy tantsaha. Ary eo amin’ny sahanasa ataon’ny tantsaha dia asa fambolena avokoa ny 89% ). Ary i Madagasikara dia firenena mpamboly » 37.

1.4.2.1. Ny fambolena sy fiompiana

Ny tantsaha dia sady mamboly no miompy . Ary ny tain’ombiny ihany no ataony zezika eo amin’ny voliny (afangarony fako izany). Ny tain’ireo akoho amam-borony ihany koa dia ataony sakafon’ireo trondro fiompiny. Hojerena tsirairay ny mikasika ireo asa ireo (dia ny fambolena sy fiompiana izany).

a. Ny fambolena

Misandrahaka amina karazam-boly maro be ny fambolen’ireo tantsaha ireo, toy ny voly vary, hanin-kotrana, legioma … Fa amin’ireo karazam-boly rehetra ireo dia ny fambolem-bary no tena mampidi-bola ho an’ny tantsaha. Manaporofo izany ny voalazan- dRasoazanany, mpamboly ao Amindraoka : « (…) Ny vidim-bary no entinay miaina mandritra ny taona. (…) Tsy antenaina ny vidina traka sy ny voatabia. Zara raha mahalafo ao

37 http://www.eeas.europa, union européenne, Développement rural, aménagement du territoire, et sécurité alimentaire, tak 2 : « Madagascar est un pays rural et agricole. Au cours des 20 dernières années, le taux d’urbanisation n’a que légèrement progressé, de 16 à 20%. En 2010, 80% de la population vivait toujours en milieu rural où 89% des ménages pratiquent une activité agricole ».

43 anatin’ny andro iray. Farany mahalafo agnay dia mahazo eo amin’ny 1.500 ariary eo ho eo, raha ny faran’ny mahalafo izany ». 80 ariary ny kilaon’ny voatabia any am-potony rehefa tena ao anatin’ny fotoanany. Ary ampitomboina inefatra ny habetsahan’ny anana 200 ariary eto Antananarivo vao mitovy amin’ny habetsahan’ny anana 200 ariary any an-toerana. Kanefa araka ny hita tany amin’ny “fari-piainan’ny tantsaha” (tak 28), dia mba mampiditra 100.000 ariary ka hatramin’ny 200.000 ariary ny vidim-bary.

Mampidi-bola tokoa ny vary satria ahitana mpanangom-boka-bary ao Andranovorivato. Efa io no fivelomany. Ary izy ireo ihany no mamoaka ny vary izay angoniny rehefa lany ny vary eo amin’ny tantsaha, amin’ny vidiny avo roa heny : 100 ariary no ividian’izy ireo ny 1 kapoaka vary akotry amin’ny tantsaha, ary 210 ariary kosa no amarotany ny fotsimbary. Ary izany toe-javatra izany no fanazavana ny hoe : aleon’ny tantsaha mihinana hanin-kotrana mandritra ny ‘’havaratana’’ toy izay hividy vary .

Ireo zava-maniry fitsaboana kosa no mampidi-bola ho an’ny tantsaha manaraka ny vary ; toy ny vahona, ny ravintsara … Saingy mbola vitsy ireo tantsaha no mirona amin’izany. Heverina angamba fa noho ny fahateren’ny tany azo volena ananany no antony mahatonga ny ankamaroan’ny tantsaha tsy hampiaraka ny fambolena ity karazam-boly ity sy ny fambolem- bary.

Mampidi-bola ho an’ny tantsaha ireo zava-maniry fitsaboana ireo satria lafo vidy. Ny menaka ravintsara ohatra dia vidina 25.000 ariary ny iray litatra ao an-toerana. Ary efa misy olona avy any Fianarantsoa mpaka ireo vokatra. Aorian’ireo zava-maniry fitsaboana ireo vao ny legioma, ny voamaina, ary ny anana, no mampidi-bola ho an’ny tantsaha.

Manaraka vanim-potoana ny fambolen’ny tantsaha ireo karazam-boly ireo amin’ny ankapobeny ; ny vary ohatra, izay ahitana karazany roa, dia ny vary an-tanety sy ny vary an- tanimbary, dia ambolena eo amin’ny volana Janoary eo ho eo. Ary any amin’ny volana Martsa-Aprily any ho any no miakatra ny vokatra. Ny legioma kosa, toy ny karoty, choux- fleurs, navet… dia mazàna amin’ny fotoanan’ny ririnina no ambolena azy (any amin’ny volana Jona-Jolay any ho any). Tsy mifidy vanim-potoana kosa ny fambolena ireo voamaina, voatabia, hanin-kotrana sy ny voanjo amin’ny ankapobeny.

Mikasika ity fambolena ity, ny zavatra tsikaritra dia « mamboly ho an’ny tenany ny tantsaha, fa tsy mamboly ho an’ny firenena iray manontolo. Izany hoe tsy ao anatin’ny sainy

44 ny hamboly mba hisian’ny ambim-bava » 38, tahaka ireo tantsaha amerikanina. Manaporofo izany ny tsy fampiasany fitaovana toy ny trakitera, ‘’pulvérisateur’’ 39 … « Angady ihany no fitaovana ampiasain’izy ireo rehefa mamboly » 40, ary sarety no fitaovam-pitaterany, izay heverina fa tsy hahazoana vokatra betsaka ary mahatonga ny taham-pahantrana ho ambony be eo amin’izy ireo. « Mihoatra ny 70% ireo tantsaha malagasy no tena mahantra be tao anatin’ny 20 taona mahery. Ary tamin’ny taona 2010, dia tafakatra ho 82,2% izany raha 73,5% tamin’ny taona 2005. Izany moa dia noho ny fisian’ny kirizy ara-pôlitika teto amin’ny firenena ny taona 2009 » 41.

Tsikaritray ihany koa fa tsy dia midasasika be ny toerana voavolin’izy ireo (ny ao Andranovorivato izany). Ary amin’ny ankapobeny ny eto Madagasikara dia saika mitovitovy amin’izany avokoa satria « Araka ny antontanisa navoakan’ny ‘’vondrona Erôpeana’’, tamin’ny taona 2010, ny 50%-n’ny tantsaha malagasy dia latsaky ny 1ha ny tany voavoliny. Ny 4,8%-n’ny tantsaha ihany no mahavoly mihoatra ny 4ha. Ary ireo faritra voavoly ireo dia mihena arakaraka ny habetsahan’ny mponina eo amin’ilay faritra » 42.

Fa ankoatra izay, dia tsy manana toe-tsaina sahisahy ihany koa ny tantsaha. Aleony mamboly legioma toy izay mamboly zava-maniry fitsaboana, na dia mampidi-bola kokoa aza ity farany, satria mbola manahirana ny mahita olona haka ireo zava-maniry fitsaboana ireo, raha toa ka amidy eny an-tsena fotsiny amin’izao ny legioma. Iainan’ny tantsaha tokoa eto ilay foto-pisainana malagasy hoe : « aleo mihinan-kely toy izay mandry fotsy ». Izany hoe raha amidy eny an-tsena ny legioma dia mba mety hisy hividy ihany na dia olona vitsy fotsiny

38 Tsy ny ao Andranovorivato ihany izany fa amin’ny ankapobeny mihitsy. http://www.eeas.europa.eu/delegations/madagascar/eu_madagascar/dev_cooperation/dev/index_fr.htm, Union Européenne, Développement rural, aménagement du territoire, et sécurité alimentaire. tak 2. « La production agricole est peu diversifiée et largement tournée vers la satisfaction des besoins en vivres des ménages agricoles »

39 Tovana, tak x : ‘’possession d’équipements et matériels’’. Fanadihadiana nataon’ny Ministeran’ny fambolena sy fiompiana tao amin’ny kaominina Andranovorivato, taona 2004 .

40 Tsy ny ao Andranovorivato ihany anefa no manao izany, fa saika ny tantsaha manerana ny Nosy. Voalazan’ny tatitra nataon’ny ‘’Vondrona Erôpeana’’ fa ny 63%n’izy ireo dia tsy mampiasa afa-tsy ny angady. Union Européenne, op. cit, tak 2. « Elles sont aussi très peu équipées (…) 63% à la main »

41 id, Union Européenne, tak 2. « (…) le secteur agricole est peu performant et le niveau de pauvreté rurale est structurellement très élevé, au-dessus de 70% depuis plus de 20 ans. En 2010, le taux de pauvreté rurale a grimpé à 82,2% (contre 73,5% en 2005), du fait notamment de la crise politique qui affecte le pays depuis 2009.

42 id, Union Européenne, tak 2. « (…) En 2010, 50% des ménages agricoles cultivent moins de 1 ha et 4,8% seulement cultivent plus de 4 ha. Cette taille se réduit même progressivement dans les zones les plus densément peuplées, où les territoires sont saturés ».

45 aza, fa ilay zava-maniry fitsaboana kosa na dia lafo vidy aza, raha tsy hahitana mpanjifa, dia zava-poana.

b. Ny fiompiana

Amin’ny ankapobeny, dia omby, kisoa, ary akoho amam-borona no ompian’ny tantsaha. Tsy dia ahitana vokatra mivaingana loatra ity fiompiana ity raha ho an’ny tantsaha ao amin’ny kaominina. Ny fetin’ny 26 Jona ihany izy io vao mba mampidi-bola, fa indrindra ny omby sy ny kisoa. Nataon’ny tantsaha ho rehareha fotsiny ny fananana azy ireo amin’ny ankapobeny, ankoatra ny fakana ny tainy ho lasa zezika.

Avahana amin’izany anefa ny fiompiana akoho manatody lava sy ny fiompiana trondro. Ireto farany kosa dia tena mampidi-bola ho an’ny tantsaha, saingy vitsy dia vitsy no mirona amin’izany. Marihina moa fa amidy any Fianarantsoa ireo atody sy trondro ireo (7.000 ariary ny kilaon’ny trondro, ary dia 400 ariary ny atody iray).

Mamintina ny tontolon’ny fambolena sy fiompiana eo anivon’ny tantsaha malagasy ny voalazan’ny CeDeP : “Eo amin’ny sehatry ny fambolena, dia ny vary no tena ironan’ny tantsaha malagasy. Ary hita izany eo amin’ny hetsika ara-pambolena ; ny ankamaroan’ny olona dia mikarakara tanimbary, izay vao mandeha ny voly hafa toy ny mangahazo, ny voankazo, ny legioma… Ny fiompiana sy ny jono kosa, dia tsy dia manamarika ny tantsaha malagasy loatra” 43.

1.4.2.2. Ny fanaovana asa tanana

Isan’ny mampalaza ny tanànan’i Tambohobe sy ny tanànan’i Tambohovory ity fanaovana asa tanana ity. Saika ny ankamaroan’ny mponina ao dia manao asa tanana avokoa. Efa misy toerana fivarotana izany ao amin’ireo tanàna ireo.

Asa tanana vita amin’ny taretra no tena ifotoran’ny mponina ao, toy ny tady, satroka harona… Ary ireo tanàna ireo dia mahasarika mpizahatany tokoa, noho io asa tanana ataony

43 http://www.ceped.org/cdrom/manuels_scolaires/sp/chapitre4.html, CePeD, (Centre Population et Développement). Les Activités économiques et domestiques, masculines et féminines, dans les manuels scolaires de Madagascar, tak 11. « La production agricole dominante à Madagascar est le riz. Dans les illustrations des manuels, nous retrouvons cette réalité : la majorité des activités concernent la riziculture, les autres productions (fruits, manioc, légumes, etc.), l'élevage ou la pêche étant quasiment absents. Les régions rizicoles (celles du centre du pays) sont par conséquent surreprésentées ».

46 io. Efa misy olona mihitsy avy any Fianarantsoa no manafatra ireo zava-bita ao an-toerana ireo, halefa any ivelany, araka ny filazan’ny mponina ao.

Ary araka ny fanamarihan’ity mpanao asa tanana iray, dia tsy maharaka ny filan’ny olona intsony ny vokatra. Sady mampidi-bola be ho an’ny mpanao azy izany ny asa tanana no mbola mamelona ireo mpamboly taretra ihany koa.

Fa raha eo anivon’ny kaominia manontolo kosa, dia betsaka ihany ny asa tanana vokariny (toy ny rary, ny fanefena vy, ny fanjairana lamba, ny fandrafetana hazo…) saingy tsy dia manamarika fidiram-bola misongadina firy ireo. Tsy tahaka ny ao Tambohobe sy Tambohovory izay tena mampidi-bola ho an’ny mponina ao ary mampalaza ny Kaominina Andranovorivato manontolo mihitsy. Toy izao ohatra ny vidin’entana : eo anelanelan’ny 1.000 ariary ka hatramin’ny 1.500 ariary ny satroka ary 2.000 ariary hatramin’ny 3.000 ariary kosa ny harona.

1.4.2.3. Ireo asa hafa

Ankoatra ny asa fambolena sy fiompiana ary asa tanana, araka ny “fafana momba ny fihariana ao amin’ny kaominina” (tak 43) dia mbola misy ihany koa ny asa birao, ny asa fivarotana, ary ny fitrandrahana harena an-kibon’ny tany.

Mikasika ny asa birao, ny mandrafitra azy ity, dia ireo olona mandray karama isam- bolana toy ny mpampianatra, ny dokotera, ny mpitsabo mpanampy, ny mpiasan’ny kaominina…

Mikasika ny asa fivarotana indray, ny hita ao dia ireo mpivarotra isan-karazany (toy ny mpivarotra antsinjarany na épicerie, ny “bar”, ireo mpivarotra mofo amoron-dalana…) sy ireo mpanangom-bokatra. Mampidi-bola isan’andro izy ireo, noho ny famaliana ny filan’ny mponina andavanandro, toy ny varotra siramamy, menaka, paraky.

Eo amin’ny lafiny fitrandrahana harena an-kibon’ny tany kosa, araka ny voalazan’i Ndrasana, mponina ao Andranovorivato, dia ny volamena sy ny kristaly no tena trandrahan’ny olona. Ao Ambohibolamena no tena ahitana ity volamena ity raha ao amin’ny toerana maro ao amin’ny kaominina kosa no misy ny vato kristaly. Ary tera-tany frantsay no mandray ireo vokatra ireo. Marihina moa fa arakaraka ny kalitaony no vidiny ihany koa.

47 Manodidina ny 10.000 ariary ka hatramin’ny 250.000 ariary eo ho eo ny kilaon’ny vato kristaly, no ividianan’ireo mpaka azy.

1.4.3. Ireo asa fampandrosoana misy ao amin’ny kaominina

Toy izao haseho amin’ny fanana manaraka izao ireo asa fampandrosoana misy ao amin’ny kaominina :

Fafana 12 : Ireo asa fampandrosoana misy ao amin’ny kaominina

ASA FAMPANDROSOANA SOKAJY ASA ATAONY Secaline Tetikasa Fikajiana ny fahasalamana Soaniarahana Fikambanana Fambolena ovy Manary handroso Fikambanana Voly avotra Andao hivoatra Fikambanana Fiompiana akoho gasy Ceres Fandaharana asa Fanabeazana sy fampianarana Aropa Fikambanana Fiompiana trondro Soaiombonana Fikambanana Fiompiana trondro Tsy hadino soa nataon’olo Fikambanana Fiompiana trondro Ezaka Fikambanana Fiompiana trondro sy akoho gasy Tsimipody Vatozinera Fikambanana Fiompiana trondro Fafafi Fikambanana « biogaz » Fivoy Fikambanam-behivavy Fanaovana asa tanana

Loharanon-kevitra : Kaominina sy ireo Sefom-pokontany, taona 2014

Ahitana asa fampandrosoana 12 ato amin’ity kaominina ity. Misandrahaka amina lafin-javatra maromaro izy ireo, toy ny fiompiana, ny fambolena, ny fampianarana, ny fahasalaman’ny mponina ary ny asa tanana.

Ny ankamaroan’ireo asa fampandrosoana ireo dia mamondrona ny herin’ny tantsaha eo amin’ny famokarana, ary mitady lalam-barotra ho an’ny vokatra izay vokariny. Izany indrindra no mahatonga ny CREAM hilaza fa ny asa fampandrosoana dia mitrandraka ny mponina ho fitaovana eo amin’ny asa fampandrosoana izay imasoany, ary ny mponina ihany no kendreny higoka ny asa fampandrosoana 44. Misy amin’ireo asa fampandrosoana ireo ihany koa no manampy ny zanaky ny tantsaha ho tafita amin’ny fianarana izay ataony, sy

44 CREAM, MONOGRAPHIE HAUTE MATSIATRA, février 2013, tak 43, Etat de la population : « La population étant à la fois acteur et cible du développement régional (…) » 48 mampianatra azy ireo asa tanana izay mamaly ny filana amin’ny fiainana andavanandro (toy ny rary, ny zaitra ...) toy ny CERES. Misy amin’izy ireo ihany koa no manorina paompy fantsakana, toy ny SECALINE, mba hahazoan’ny mponina rano madio.

FEHINY : Azo sokajiana ho 5 ny fidiram-bolan’ny mponina ato amin’ny kaominina, dia ny fambolena sy fiompiana, ny asa fivarotana, ny fanaovana asa tanana, ny asa birao, ary ny fitrandrahana harena an-kibon’ny tany. Marihina anefa fa amin’izy dimy ireo, dia ny fambolena sy fiompiana no tena ironan’ny ankamaroan’ny olona. Ary izany indrindra no ahafahantsika milaza fa tantsaha no mandrafitra ny kaominina amin’ny ankapobeny. Noho izany toe-javatra izany, dia saika mirona any amin’ny fambolena sy fiompiana ihany koa ny asa fampandrosoana mijoro ato amin’ny kaominina. Vitsy dia vitsy ny asa fampandrosoana ivelan’ireo (fambolena sy fiompiana). Ahitana tsena ihany koa ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, dia isaky ny Alatsinainy (tsena be) sy Alakamisy (tsena kely) izany. Saika hita ao avokoa izay zavatra rehetra ilaina amin’ny fiainana andavanandro ary eo no fanararaotan’ny rehetra : mampidi-bola ny mpamboly sy mpiompy, ny mpanao asa tanana, ny mpivarotra, ary mahita izay ilainy koa ireo mpanjifa.

1.5. NY OLANA SEDRAIN’NY KAOMININA :

NY TSY FANDRIAM-PAHALEMANA

Saika olana fahita manerana an’i Madagasikara ity tsy fandriam-pahalemana ity ankehitriny. Isan’andro, ao amin’ny vaovaom-paritra (tvm), dia andrenesana resaka fanolanana, tsatoka antsy, fakana an-keriny na ‘’kidnaping’’, fanafihan-jiolahy mirongo fitaovam-piadiana, famonoana olona... Tany Nosy be ohatra, dia nahitana trafikana taova, izay nandoroan’ny olona ilay tera-tany frantsay roa, noheverina fa atidoha nikotrika izany, tamin’ny taona 2013. Ny any atsimo, manjaka lavareny ny asan-dahalo izay tarihin-dry Remenabila sy ny tariny. Iny RN7 iny, dia ahitana ‘’taxi-brousse’’ voatafika foana amin’ny alalan’ny fisakanan-dalana ataon’ireo jiolahy… Tsy milamina ny tany eto Madagasikara, ary isan’ny olana goavana atrehin’ny Fanjakana izany ankehitriny.

Ho an’ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato manokana, dia miaina ao anaty tebiteby foana ny ankamaroan’ny olona, satria dia ahitana trangam-panafihana matetika ao.

49 1.5.1. Ireo tanàna itrangana fanafihana matetika

Ireto avy ireo tanàna itrangan’ny fanafihana matetika : Andranotakatra, Amindraoka (fokontany Ambatosoa I), Berangotra (fokontany Ambatosoa II), Tambohomandrevo (fokontany Somaina II), Tambohobe, Ambalatrazafy, Andranovory, Antsiravaza, Zotoroandro (fokontany Ambodiranomaitso), Befaria, Vohitsoa (fokontany Sangasanga), Tambohovory, Ambalavao Iharana, Ambatolahy Fongoa (fokontany Vohiambanasomaina), Ambalavohimay, ary Anjaky (fokontany Ambalavohimay).

Toy izao manaraka izao ny toerana misy azy ireo raha aseho an-kisary :

Kisary 2 : Ireo tanàna itrangana fanafihana matetika

AVARATRA

BERANGOTRA (5 km) ANDREFANA ANDRANOTAKATRA (2 km) AMINDRAOKA (2 km) AMBATOLAHY FONGOA (1 km) AMBALAVAO IHARANA (1 km) ATSINANANA TAMBOHOVORY (2 km) TAMBOHOMANDREVO (5 km) ANDRANOVORIVATO VOHITSOA (9 km) AMBALATRAZAFY (10 km) BEFARIA (12 km) TAMBOHOBE (15 km) ANDRANOVORY (16 km) ZOTOROANDRO (17 km) ANJAKY (11 km) ANTSIRAVAZA (17 km) AMBALAVOHIMAY (12 km) ATSIMO

Loharano : Ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato, taona 2014

1.5.2. Ny antony mahatonga ny tsy fandriam-pahalemana

Rehefa nanontaniana ny Ben’ny tanàna sy ireo Lefiny voalohany sy faharoa, ary ireo olon-tsotra vitsivitsy, momba ny antony mahatonga ny tsy fandriam-pahalemana dia nanambara izy ireo fa betsaka ny antony mahatonga ny fanafihana : ny fialonana, ny vava atao amin’ny olona, ny fifamaliana noho ny hevitra tsy mitovy (izay mateti-pitranga any amin’ny trano fisotroan-toaka na “bar”)… Izany hoe : miankina amin’ny toetra tsy mendrika, sy fihetseham-pon’ny olona no mahatonga ny fanafihana. Ary nanamafy izy ireo fa mahafoy vola hanakaramana olona amin’ny asa ratsy ny olona ao.

50 “ Ny mpanafika matetika dia olona avy any ivelany, fa ny olona ao an-tanàna izay tsy tia anao kosa no mandrisika azy hanao ny asa ratsiny, sy miray tsikombakomba aminy manoro ny mombamomba ny tanàna, ny trano fonenanao, ny trano 45 misy ny omby (na vala).

Manaraka baiko ireo mpanafika ireo, arakaraka izay tian’ny mpaniraka hatao. Indraindray ny mpanarama dia maniraka azy ireo hamono. Indraindray maniraka azy ireo handroba omby, handroba fananana, handoro ny trano fonenana… Ary izay vatan-dehilahy miseho miaro ny tanàna, dia vonoin’ireo jiolahy avokoa. Misy amin’ireo vatan-dehilahy ao an-tanàna mantsy raha mandre fanafihana dia mivoaka ny tranony. Maty avokoa izay mivoaka eo, vonoin’ny jiolahy tsy amim-pihambahambana”, hoy hatrany ny Ben’ny tanàna.

Azo heverina fa misy fifamatorana amin’ny kirizy izay lalovan’ny firenena io tsy fandriam-pahalemana io. Sahirana ny olona noho ny hamafin’ny fiainana hany ka mora misendoatra, dia manaonao foana. Toy izany ihany koa ireo voakarama : teren’ny fahantrana izy ireo dia voasarika hanao asa ratsy. Efa nisy ihany ny tsy fandriam-pahalemana hatrizay, fa tamin’ity vanim-potoana ity no tena nampirongatra azy, nanomboka tamin’ny taona 2009, hoy ny fanamarihan’ireo mponina. Ary raha ny fitarainana momba ny halatra omby hita tao amin’ny kaominina, izay nasehon’Andriamatoa Patrice anay, dia amam-polony maro.

Eo ihany ny fisian’ny kirizy, fa isan’ny manamora ny fanafihana ihany koa ny elanelana misy eo amin’ny tanàna mpifanila (500 m na 1 km) ao anaty fokontany iray, araka ny voalaza teo aloha mikasika ireo tanàna mandrafitra ny kaominina sy ny fokontany (tak 16).

1.5.3. Ny endrika isehoan’ny tsy fandriam-pahalemana

Betsaka ny endrika isehoan’ny tsy fandriam-pahalemana, toy ny halatra omby, ny vono olona, ary ny fanolanana ankizivavy.

1.5.3.1. Ny halatra omby

Santionana halatra omby izay nitranga tao ‘’Andranovory’’ : nahitana fanafihan- dahalo ity tanàna ity ny alin’ny 28 May 2014 . Omby miisa 24 no lasan’ireo mpanafika. Tokony ho tany amin’ny 10 ora sy sasany alina tany ho any io trangam-panafihana io.

45 nampiasaina ny teny hoe trano eto satria noho ny fisian’ny halatra omby any an-toerana, dia ampidirin’ny tantsaha ao an-tranony ny omby. Matetika dia ao amin’ny rihana ambany no fametrahan’izy ireo ny omby raha any ambony kosa izy ireo no matory.

51 Norahonany avokoa ny olona tao an-tanàna fa izay mivoaka dia hotifiriny ka tsy nisy sahy nivoaka. Marihina moa fa misy JAMA ihany ity tanàna iray ity saingy babo an’ady izy io. Naratra be nifamonjena nentina tany amin’ny hôpitaly Fianarantsoa ity JAMA ity satria tsy misy hôpitaly Andranovorivato fa CSB II. (Andriamatoa Patrice no nitantara io zava-niseho io tamin’ny antsipiriany).

Mbola santionana fanafihana dahalo ihany, izay nitranga tao Amindraoka : indroa niverenan’ny dahalo ity tanàna iray ity. Ny iray voalohany dia ny alin’ny 11 Jolay 2014, tokony ho tany amin’ny 10 ora sy sasany alina tany ho any. Ny iray faharoa kosa dia ny alin’ny 16 Jolay 2014, tokony ho tany amin’ny 11 ora sy sasany alina tany ho any. Izany hoe nielanelana herinandro ny fanafihana.

Tamin’ny fanafihana voalohany, dia resin-tory ny olona, hoy ny tompon-tanàna. Avy nandevina mantsy tamin’io fotoana io. Samy reraky ny fiaretan-tory nisesisesy avokoa ny olona tao an-tanàna araka izany, no sady reraky ny avy nandevina. Marihina moa fa misy JAMA ity tanàna ity saingy tsy tao an-tanàna izy ireo tamin’io fotoana io fa niakatra tany Fianarantsoa. Tsy nisy nandre araka izany ny nakan’ireto dahalo ireto ny omby. Ny maraina vao samy gaga fa tsy tao am-bala intsony ny omby. Omby miisa 7 no lasan’ny dahalo.

Tamin’ny fanindroany kosa, dia nifanjevo tamin’ny JAMA ireo dahalo. Efa tonga tao an-toerana ny JAMA tamin’io fotoana io. Marihina moa fa nivoaka ho mpandresy ny JAMA teto. Maty ny 3 tamin’ireo dahalo, voakapan’ny antsy, fa ny ambiny kosa nandositra.

Marihina moa fa 65 ny fitarainana tonga teo am-pelatanan’ny zandary teo anelanelan’ny Janoary sy Aogositra 2014, araka ny antontanisa nomen’ny tomponandraikitra voalohan’ny toby zandarimarian’i Fenoarivo. Ary ny ankamaroan’ireo dahalo dia mazàna avy any andrefana, avy any amin’ny kaominina hafa toy ny Kaominina Vohimarina, Ambalamidera, Mahazoarivo, ary Ambalavao.

1.5.3.2. Ny fanolanana ankizivavy

Indraindray ireo asan-dahalo ireo dia ahitana fanolanana ankizivavy. Amin’ny ankapobeny, dia mazàna ireo zazavavy mbola kely taona no mampitsiry hevitra ireo jiolahy, hoy ireo tompon-tany. Tovovavy eo anelanelan’ny 11 taona ka hatramin’ny 17 taona eo ho eo, ireo no tena lasibatra.

52 Isan’izany I Dina kely (marihina moa fa tsy io no tena anarany, fa anarana foronina fotsiny io). Tamin’ny faha 12 taonany izy no nisy nanolana. Amintsika miteny izao, efa 14 taona izy. Izany hoe, tamin’ny roa taona lasa no nitrangan’ny tantara.

Fanafihan-jiolahy mitam-piadiana no nitranga tamin’io fotoana io, araka ny nambaran’ity mpanampin’izy ireo taloha ity. Tokontokony ho tamin’ny 10 ora alina teo ho eo izany. Avy hatrany dia niditra an-keriny tao an-tanàna ny dahalo no sady nanapoaka basy. Nangovitra ny iray tanàna ary samy nifitsaka tao an-tranony avy. Rehefa hitan’ireto olon- dratsy fa tsy nisy sahy nivoaka ny olona, dia novakin’izy ireo tamin’ny famaky ny varavaramben’ny trano nisy an-dry Dina kely. Nalemy avokoa ny iray trano, tsy nisy afa- nihetsika. Rehefa izany, dia nambanan’ireto jiolahy tamin’ny basy ny raim-pianakaviana, ary nasainy namoaka vola. 5 lahy ireo jiolahy no niditra tao an-trano. Ny iraika lahy manambana basy ny raim-pianakaviana, fa ny 4 kosa manambana basy an’izy mianakavy kely, miaraka amin’ilay mpanampy. Navory tamin’ny efitrano iray avokoa izy mianakavy kely tamin’io, ary teo indrindra no nanaovan’ireto jiolahy ny asa ratsiny tamin’i Dina kely… Lasan’ireo dahalo ihany koa ny vola.

1.5.3.3. Ny vono olona

Azo sokajina ho roa ny vono olona mitranga ato amin’ity kaominina ity. Ny iray dia vono olona vokatry ny fanafihana tanàna. Ny iray kosa dia vono olona eny amin’ny takontakona eny.

Tahaka izay nitranga tao Ambodiranomaitso, ny 6 Jona 2014. Rangahy iray tokony ho 74 taona no nisy namono teny an-dalana rehefa iny handeha hody avy niandry faty iny. Feno dian’antsy maromaro teo amin’ny tenany, ary dia narian’ireo tsy mataho-tody tao anaty hady ny faty. Olona efa maty sisa no hitan’ny olona ny maraina. Tsy vao sambany ny trangan- javatra tahaka izany tao amin’ny kaominina, araka ny fanamarihan’ireo tompon-tany, fa efa nisy maromaro ihany ny toe-javatra tahaka izany.

Fa mbola vono olona mahatsiravina ihany koa no nitranga tao Ambatotokana, izay maneho ny karazany faharoa, dia ny vono olona vokatry ny fanafihana.

Ny alin’ny 15 Jona 2014, tao Ambatotokana, dia maty novonoin’ny dahalo ity tompon’omby iray. Marihina moa fa niezaka nanohitra ity farany no maty tahaka izao. Voakapan’ny famaky ny lohany. Lasan’ny dahalo avokoa ny ombiny 19. Tsy ny tanàna no

53 notafihan’ny dahalo tamin’ity indray mitoraka ity, fa ny trano fonenany. Nidiran’ny dahalo an-tsokosoko tao ity raim-pianakaviana ity, ary dia novonoiny. Marihina moa fa tsy tao ny vady aman-janany tamin’io fotoana io. Izy irery ihany no niatrika ny fanafihana. Tsy nisy nivoaka ny iray tanàna. Ny antsy teo akaikin’ny faty no nahafantarana fa nanohitra ny lehilahy.

Amin’ny ankapobeny dia ireo no endrika isehoan’ny tsy fandriam-pahalemana ato amin’ny kaominina : ny halatra omby, ny fanolanana, ary ny vono olona, ankoatra ny hala- botry, ny famakiana sompitra fitahirizam-bokatra, ary ny famakiana tranon’akoho…

Araka izany, dia azo lazaina fa efa niova tokoa ny tontolom-piarahamonina ato amin’ity kaominina ity, tsy tahaka ny tamin’ny andro taloha intsony hoe : “na tain’omby mivadika aza tsy misy maka”.

1.5.4. Ny vahaolana entin’ireo tantsaha

Fa na izany aza anefa dia miezaka mitondra vahaolana ihany ireo mponina ao amin’ity kaominina ity, manoloana izao tsy fandriam-pahalemana izao. Na izy ireo miara-miasa amin’ny “JAMA” (karazana “quartier mobile” izy io), na izy ireo miara-miasa amin’ny “DAS” na “Détachement Autonome de Sécurité” (miaramila avy ao amin’ny R3A Fianarantsoa izy ireo), na izy ireo mampiasa antsiva ho fanairana ny manodidina.

Azo lazaina anefa fa tsy nahomby ireo vahaolana nentin’ny tantsaha ireo matoa mbola miaina ao anatin’ny tsy fandriam-pahalemana ny kaominina Andranovorivato hatramin’izao.

FEHINY : Tsy mandry fahalemana ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato. Manjaka ao ny halatra omby, ny fanolanana tovovavy kely, ary ny famonoana olona… Ary betsaka ireo tanàna no ataon’ireo jiolahy lasibatra. Araka izany dia tebiteby lalandava no iainan’ny mponina ao, amin’ny ainy sy ny fananany manoloana ireo asan-jiolahy mandraka ankehitriny.

54 FAMINTINANA NY FIZARANA VOALOHANY

Ny Kaominina Ambanivohitra Andranovorivato dia tafiditra ao amin’ny faritra betsileo (Matsiatra Ambony). 28 km miala an’i Fianarantsoa izy io, amin’iny lalam-pirenena faha-7 iny. Isan’ny kaominina mandrafitra ny Distrikan’i Vohibato izy ity. 309 km² ny velaran-taniny, ary miorina amina toerana izay manana haavo 1236 m. Tendrombohitra sy tendrombohi-bato no manamarika ny vohon-taniny, ary izay no nahatonga azy ho isan’ny Distrikan’i Vohibato. Manodidina ny 20°C ny mari-pana ao aminy. Marihina moa fa ilay tanàna antsoina hoe Andranovorivato no sady nitondra ny anaran’ny kaominina, no renivohitry ny kaominina. Ny tantaran’ny fiforonan’io anarana Andranovorivato io, dia noho ilay rano kely manopy maitso mihandrona ao anaty lempom-bato ao amin’ilay tanàna. Ahitana tsena 2 ny kaominina, dia isaka ny Alatsinainy (tsena be) sy Alakamisy (tsena kely) izany. Misy CSB II ao, sy mpitsabo nentim-paharazana. Manana safidy malalaka ny mponina, na handeha hanatona ny CSB II, na handeha hanatona ireo mpitsabo nentim-paharazana. Kolejy roa ihany no misy ao amin’ity kaominina ity, araka izany dia lavitra toeram-pianarana ny ankamaroan’ny manodidina rehetra. Saika miondrika amin’ny tany avokoa ireo mpianatra rehefa mianatra any an-tranony noho ny tsy fisian’ny latabatra sy seza. Ahitana fiangonana kristianina miisa 47 ihany koa ny kaominina, sy mpimasy roa. Izany hoe : azo heverina fa faritra efa tongan’ny hazavana izy raha jerena amin’ny fomba fijery kristianina. Koa satria ao amin’ny faritra betsileo no misy ny kaominina, araka izany dia ny Betsileo no tompon-tany ao. Na izany aza anefa, dia ahitana foko maromaro ihany koa ao, toy ny Merina, ny Betsirebaka, ny Antandroy, ary ny Sinoa… Izy ireo dia samy manaraka ny volon-tanin’ny tompon-tany avokoa, izany hoe : miseho ho Betsileo izy ireo. Saika mpamboly sy mpiompy ny ankamaroan’izy ireo, ary izany no ahafahana milaza eto fa tantsaha no mandrafitra ny mponina ao, amin’ny ankapobeny, izay miisa 29.955. Miparitaka amina fokontany 16, sy tanàna 227 izy ireo. Ary amin’ny maha tantsaha ny mponina ao izay, dia saika mirona amin’ny fambolena sy fiompiana ny asa fampandrosoana mijoro ao amin’ny kaominina. Ny fambolem-bary no tena mampidi-bola ho an’ireo tantsaha ireo, ary izay vola azony amin’io no tsitsitsitsiany mandritra ny taona. Rehefa tonga ny fotoam-pijinjana, dia miakatra kely ny fari- piainan’ny mponina, ary io fotoam-pijinjana io no antsoiny hoe “hasotry”. Mihinam-bary izy ireo mandritra io vanim-potoana io, amin’ny ankapobeny. Fa rehefa lany kosa ny vokatra, izay antsoiny hoe “havaratana”, dia milona ao anaty fahantrana izy ireo ka hanin-kotrana no foto-tsakafony. Misedra olana ity kaominina ity eo amin’ny tsy fandriam-pahalemana. Manjaka ao ny fanolanana ankizivavy, ny vono olona, ny halatra omby…

55 FIZARANA FAHAROA : NY CERES SY NY FOMBA FIASANY

0 Ato amin’ity fizarana faharoa ity no ahitana ny mombamomba ny CERES amin’ny ankapobeny sy ny fomba fiasany.

2.1. FAMPAHAFANTARANA NY « CERES »

Ny fahalalana mikasika ny CERES dia miainga amin’ny fahafantarana ny hoe « inona moa izany CERES izany ? ». Fanontaniana izay napetraka tamin’ny tomponandraikitra ao amin’ny CERES 46.

2.1.1. Famaritana ny « CERES »

Ny CERES dia fanafohezana ny hoe « CEntres de Renforcement Educatif et Scolaire » (omenay ny dikan-teny malalaka hoe Ivontoerana Fanamafisana ny Fanabeazana sy ny Fampianarana). Ny CERES dia ivontoerana miasa eo amin’ny sehatry ny fanabeazana sy ny fampianarana .

Ny CERES , araka ny voalazan’io tomponandraikitra io ihany, dia tsy « tetikasa » (projet) fa « fandaharana asa » (programme) . Ny tetikasa na « projet » mantsy dia ao anatin’ny fotoana fohy fa ny fandaharana asa na « programme » dia lavitra ezaka, araka ny fanamarihana nomen’Andriamatoa Jacot hatrany . Izay maha fandaharana asa azy izay indrindra no mahatonga ny fampiasana ny andianteny hoe « programme CERES » (fandaharana asa CERES). Noho ny fahazarana anefa dia matetika ny teny hoe CERES fotsiny no ampiasaina .

2.1.2. Ny dingam-panampiana mpianatra ataon’ny CERES

Ny CERES dia manampy mpianatra tantsaha manomboka eo amin’ny kilasy T6 (6e) ka hatreo amin’ny kilasy T9 (3e). Io no antsoin’ny CERES hoe : « pépinière » na « taninketsa » .

Rehefa afaka BEPC ireo mpianatra ireo, dia manaraka fiofanana izay ampanaovin’ny CERES aloha, mandritra ny iray taona, mialoha ny hidirany eny amin’ny lisea. Io

46 Andriamatoa RAMBOLAMANANA Jacot dia tompon’andraikitra voalohany eo amin’ny sampana Taninketsa – Coordinateur des ‘’Pépinières’’ CERES, fa Andriamatoa Jacot no iantsoan’ny olona rehetra azy. 56 fampiofanana mpianatra mandritra ny iray taona aorian’ny BEPC io indray no antsoin’ny CERES hoe : ‘’Année Préparatoire’’. Ary rehefa avy mandalo ny ‘’Année Préparatoire’’ ireo mpianatra vao manao ‘’fifaninanana hidirana 2nde eny amin’ny lisea’’.

Mitohy hatrany ny fanampian’ny CERES ireo mpianatra ireo eny amin’ny lisea, ary nomeny ny anarana hoe : ‘’Années Lycée’’. Ary marihina moa fa tsy mijanona ny fanampian’ny CERES ireo mpianatra ireo raha tsy efa vita mihitsy ny fianarany eny amin’ny oniversite. Izany hoe aorian’ny fahazoana bakalôrea ireo mpianatra dia mbola ampian’ny CERES hatrany, ary io fanampiana mpianatra ataon’ny CERES aorian’ny bakalôrea io no antsoiny hoe : ‘’Le Post-Bac CERES’’.

Raha fintinina izany ireo dingam-panampiana mpianatra tantsaha ataon’ny CERES dia misy ambaratonga efatra :

- Ny taninketsa na ny « pépinière » izay manomboka eo amin’ny kilasy T6 ka hatrany amin’ny kilasy T9. - Ny ‘’Année Préparatoire’’ mialoha ny hidirana eny amin’ny lisea. - Ny ‘’Années Lycée’’ : fanampiana atao amin’ny mpianatra manomboka eo amin’ny kilasy faharoa ka hatrany amin’ny kilasy famaranana. - Ny ‘’Post-Bac CERES’’ : fanampiana atao amin’ny mpianatra aorian’ny fahazoany bakalôrea.

Izany hoe ny fanampiana mpianatra ataon’ny CERES dia mahasahana ambaratonga maro, manomboka eo amin’ny T6 (6e) ka hatrany amin’ny oniversite. Ary samy hafa ny endriky ny fanampiana araka ny ambaratonga. Izay no atao hoe « tolotra asa CERES »47.

Marihina anefa fa noho ny hakelin’ny fotoana ananana eo am-pelatanana, dia hionona eo amin’ny « Taninketsa na ‘’Pépinière’’ » izahay. Fa na izany aza anefa dia heverinay fa tsara ihany raha hatsidika amin’ny ankapobeny ny ataon’ny CERES eo amin’ireo fanampiana mpianatra ambiny, toy ny ‘’Année Préparatoire’’, ny ‘’Années lycée’’, ary ny ‘’Post bac’’.

Araka ny fanazavana azonay tamin’Andriamatoa Jacot, dia hamafisina ny fahalalana ankapoben’ireo mpianatra ao amin’ny ‘’Année Préparatoire’’, sy ireo fahalalana fototra izay tsy maintsy voafehiny raha handia lisea izy, ary ny fomba fiasa takin’ny fianarana eny amin’ny lisea. Izany moa dia natao mba hahomby ireo mpianatra ireo eny amin’ny lisea.

47 CERES, Centres de Renforcement Educatif et Scolaire, tak 2, « (…) organisation de l’offre de service : l’offre de service s’étend de la 6e au Baccalauréat, de manière différenciée selon les niveuax ». 57 Eo amin’ny ‘’Années lycée’’ kosa, dia omena fampianarana fanampiny ireo mpianatra manamafy ny natao tany an-dakilasy. Ampahafantarina ireo mpianatra ihany koa ireo fianarana azony atao aorian’ny bakalôrea.

Ary farany, eo amin’ny « Post-Bac », dia omen’ny CERES vatsim-pianarana ireo mpianatra raisiny an-tanana.

Koa satria ny ‘’pépinière’’ na ‘’taninketsa’’ no dingana voalohany eo amin’ny fanampiana mpianatra ataon’ny CERES, dia heverinay fa tsaratsara kokoa angamba raha atomboka amin’io dingana voalohany io ny asa fikarohana . Asa fikarohana hafa indray ny mandinika ireo dingana ambiny manaraka.

2.1.3. Ny tanjon’ny CERES

Ny tanjon’ny CERES dia azo zaraina roa : ny voalohany dia azo lazaina ho tanjona ankapobeny .

2.1.3.1. Ny tanjona ankapobeny

Ny tanjon’ny CERES amin’ny ankapobeny dia manao izay hahatafita ireo mpianatra heveriny fa tokony hahomby eo amin’ny fianarana, araka ny hita ao amin’ny hoe « (…) Ny fikambanana PROMES dia manome aina ny ‘’fandaharana asa CERES’’, ka ny tanjona dia ny famelana ny tanora tantsaha niangaran’ny vintana (sahirana) manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-panahy mba hahomby eo amin’ny fianarany » 48.

Ny CERES izany dia miezaka ny hanampy tanora tantsaha ho tafita eo amin’ny fianarany. Amin’ny alalan’io fanampiana tanora tantsaha io , ny CERES dia mikendry ihany koa ny hampitombo ny taham-pahombiazan’ny mpianatra.

Tsapan’ny CERES mantsy fa ambany dia ambany ny taham-pahombiazan’ny mpianatra any ambanivohitra : « Any ambanivohitra malagasy dia mpianatra iray any amin’ny kolejy , mpianatra 1 ao anatin’ny 100 no tonga eo amin’ny bakalôrea . Maro ny –

48 CERES, op. cit, tak 2 « L’association PROMES anime le ‘’programme CERES’’ (Centres de Renforcement Educatif et Scolaire) avec pour objectif de permettre à des jeunes ruraux défavorisés dotés d’un bon potentiel intellectuel et moral de réussir leurs études ».

58 antony » 49.

Niainga tamin’io taham-pahombiazana ambany dia ambany io, ny CERES dia namaritra tanjona manokana .

2.1.3.2. Ny tanjona manokana

Izany tanjona manokana izany dia ahitana tarehimarika mivaingana : « Amina sekoly folo any ambanivohitry ny faritr’i Fianarantsoa, ny fandaharana asa CERES dia mikatsaka ny hampitombo avo folo heny io taha io, amin’ny fanaovana laharam-pahamehana ny fanohanana ny mpianatra manana otrikery tsara indrindra hatreo amin’ny bakalôrea » 50.

Hoentina hanatrarana io tanjona io dia misy ny fiaraha-miasa na fiaraha-miombona antoka eo amin’ny fanatanterahana ny fandaharana asa CERES.

2.1.4. Ny fiaraha-miombona antoka ao amin’ny CERES (partenariat)

Maro ireo mpiara-miombona antoka ao amin’ny CERES kanefa dia heverinay fa azo tsinjaraina ihany izy ireo.

2.1.4.1. Ny mpiara-miombona antoka amin’ny ankapobeny

Ireto manaraka ireto no mpiara-miombona antoka any an-tampony amin’ny ankapobeny, araka ny hita ao amin’ny hoe « Ny fikambanana malagasy PROMES (PROMotion Economique et Sociale) dia mampivelatra io fandaharana asa io nanomboka ny taona 2006 ao Fianarantsoa ary miara-miombona antoka amin’ny ‘’Institut Européen de Coopération et de Développement’’ (IECD) , ny ‘’Direction Regionale de l’Education Nationale’’ (DREN) ao Matsiatra Ambony ary ny ‘’Direction Diocésaine de l’Enseignement –

49 CERES, op. cit, tak 2, « En zone rurale malgache, 1 collégien sur 100 atteint le bac . Les causes sont nombreuses ».

50 id, tak 2, « Parmi dix collèges ruraux de la région de Fianarantsoa, le programme CERES cherche à multiplier par 10 ce taux en soutenant prioritairement les élèves dotés du meilleur potentiel jusqu’au bac ». 59 Catholique’’ (DIDEC) ao Fianarantsoa » 51 .

Raha fintinina ny mpiara-miombona antoka amin’ny ankapobeny dia ny PROMES, ny IECD 52, ny DREN 53 Matsiatra Ambony, ary ny DIDEC 54 ao Fianarantsoa.

Ireo no mpiara-miombona antoka any an-tampony amin’ny ankapobeny, fa ankoatra ireo dia mbola misy ihany koa fiaraha-miombona antoka hafa ataon’ny CERES any amin’ny toerana iasany any ifotony.

2.1.4.2. Ny mpiara-miombona antoka any ifotony

Misy ihany koa ny fiaraha-miombona antoka amin’ireo tomponandraikitra sy sokajin’olona samihafa any amin’ny toerana iasan’ny CERES, ary izany dia voarakitra ara- dalàna daholo : « (…) artikla 2.1 b Ny PROMES dia manaiky ny hanao ara-dalàna amin’ny alalan’ny fifanarahana , ny fifandraisany amin’ireo olona ifampidinihany any an-toerana : kolejy , lisea , FRAM sy kaominina ». 55

Misy izany ny fiaraha-miasa sy fiaraha-midinika eo amin’ireo vondrona mpiara- miombona antoka ireo eo amin’ny fampandehanana ny fandaharana asa CERES, ary toy izao manaraka izao ny votoatin’ny fiaraha-miombona antoka amin’ireo vondrona samihafa ireo.

51 CERES, Le programme CERES, tak 1. « L’association malgache PROMES (PROMotion Economique et Sociale) développe ce programme depuis 2006 à Fianarantsoa en partenariat avec l’Institut Européen de Coopération et de Développement (IECD) , la Direction Regionale de l’Education Nationale (DREN) de Haute Matsiatra et la Direction Diocésaine de l’Enseignement Catholique (DIDEC) de Fianarantsoa »

52 www.citizen-commitment.com//institut-européen-de-coopération-et-de-développement « Ny ‘’IECD’’ dia fikambanana iraisam-pirenena, niorina tamin’ny taona 1988. Andriamatoa Xavier Boutin no filohany ankehitriny. Ity fikambanana ity dia miady amin’ny habadoana, ary manome vahana ny fanabeazana sy ny fahasalamana eo amin’ny mponina sahirana na fadiranovana. Fa ankoatra izay, dia manome vahana fampiofanana arak’asa ihany koa izy. Izany moa dia nataony mba hananan’ireo tanora asa rahampitso. Firenena maro no iasan’ny IECD, ary ao anatin’izany i Madagasikara ». « Créé en 1988, l’IECD est une association de solidarité internationale, présente en Afrique, au Proche-Orient, à Madagascar, en Asie du Sud-Est et en Amérique Latine. (…) Champ(s) d'intervention : Insertion professionnelle , Autre , Lutte contre l'illettrisme. Président : Xavier Boutin. (…) En 25 ans, l’IECD a développé des formations qualifiantes dans des secteurs porteurs d’emplois, et, un accès des populations vulnérables à l’éducation et à la santé ».

53 Ny DREN dia solotenan’ny ministeran’ny fanabeazam-pirenena malagasy eny anivon’ny faritra.

54 Ny DIDEC dia sampan-draharaha katôlika natao isahana manokana ny fampianarana katôlika.

55 CERES, Convention de partenariat entre l’association PROMES et la Direction Régionale de l’Education Nationale, tak 1, « (…) article 2.1 b PROMES s’engage à formaliser par convention ses relations avec ses interlocuteurs locaux : collège , lycée , FRAM et commune »

60 2.1.4.3. Ny votoatin’ny fiaraha-miombona antoka

Ny votoatin’ny fiaraha-miombona antoka dia ny « fiaraha-miasa eo amin’ny fiaraha- midinika ny fampandehanana ny fandaharana asa CERES » 56 .

Misy ihany koa ny famaritana ny andraikitra tandrify ny vondrona tsirairay. Singanina ohatra ny hoe : « (…) Ny DREN dia manaiky ny hanohana ara-panjakana ny ataon’ny CERES : fangatahana fankatoavana, fanalana haba amin’ny fitaovana hafarana (boky, informatika…) sy ny sisa . (…) Ny PROMES dia manaiky ny hanao tatitra amin’ny DREN mikasika ny fivoriana, ny tombana, ary ny dingana manaraka eo amin’ny asany, mandritra ny fivoriana isan’enim-bolana amin’ny volana Janoary sy Jolay, iarahan’ny : Talen’ny DREN Matsiatra Ambony, ny solontenan’ny DIDEC Fianarantsoa, ny solontenan’ny CISCO voakasiky ny asan’ny CERES, ary ireo Talen-tsekoly ampin’ny CERES . (…) Ny DREN dia manaiky fa izay mpandray anjara rehetra eo ambany fifehezany dia hanatrika ireo fivoriana ireo ». 57

Araka izany, ny asan’ny Fikambanana na « Association » dia tohanan’ny fitondram- panjakana 58.

Misy fanamarihana atao ihany anefa mikasika ny fitantanana mivantana ny fandaharana asa CERES.

56 CERES Convention, op. cit, tak 1, « IL A ETE CONVENU ET ARRETE CE QUI SUIT : article 1 : objet de la convention ; les parties acceptent de collaborer à la mise en œuvre concertée du programme CERES »

57 id, tak 1, « (…) Article 2 : Obligation réciproques. 1. Cadre institutionnel : la DREN s’engage à accompagner les démarches administratives du CERES : demandes d’agrément, détaxe de matériel importé (livres, informatique, etc.) etc. 2. Réunion de concertation a- PROMES s’engage à rendre compte à la DREN de l’avancée, de l’évaluation et des étapes suivantes de son travail lors des réunions semestrielles en Janvier et Juillet rassemblant I Le Directeur de la DREN de la Haute Matsiatra II le représentant de la DIDEC Fianarantsoa III un représentant des CISCO concernées par le travail du CERES. IV ainsi que les directeurs des établissements appuyés par le CERES. b- La DREN s’engage à ce que tout participant dépendant de son autorité participe à ce réunion ».

58 http://www.carenews.com/fr/news/795-dis-flavie-quelle-difference-entre-ong-et-association, Dis Flavie : quelle différence entre ONG et ASSOCIATION ?. tak 2. « Les associations (…) ont un rôle impulsé par des autorités publiques ».

61 2.1.4.4. Ny fitantanana ny fandaharana asa CERES

Eo amin’ny fitantanana ny fandaharana asa CERES dia azo lazaina fa tompon-tsafidy tanteraka ny fikambanana PROMES. Izany dia takarina ao amin’ny hoe : « (…) Amin’ny maha fikambanana mahaleotena azy, ary ao anatin’ny fanajana ny toromarika ara- panabeazana sy ara-pitantanana ao amin’ny DREN, ny PROMES dia mijanona ho masi- mandidy eo amin’ny fanapahan-keviny mikasika : ny fifidianana toerana vaovao hanorenana ivontoerana, ny famaritana ny fandaharana sahanasa sy ny votoatin’ny fanofanana, ary ny fiarahana miombona antoka amina mpisehatra hafa ao amin’ny tontolon’ny fanabeazana na fampandrosoana » 59.

Malalaka izany ny fikambanana PROMES eto eo amin’ny fifidianana toerana, na votoatin-javatra atao, na olona na vondrona olona hafa hiaraha-miasa.

2.1.4.5. Fandravonana mikasika ny fiaraha-miombona antoka

Eo amin’ny fitantanana ny fandaharana asa CERES, dia ny fikambanana PROMES no mifehy azy. Ny fanatanterahana ny fandaharana asa CERES dia iarahan’ny PROMES amin’ny DREN sy ny DIDEC, ary eo amin’ny fampiharana any ifotony dia iarahan’ny PROMES amin’ireo tomponandraikitra samihafa, toy ny Talen-tsekoly, ny solontenan’ny FRAM, ny Ben’ny tanàna, any an-toerana.

Amin’ny maha tomponandraikitra voalohany amin’ny fandaharana asa CERES azy dia tsara ny mahafantatra ny momba ny PROMES.

59 CERES, Convention de partenariat entre l’association PROMES et la Direction Régionale de l’Education Nationale, tak 1-2. « (…) Article 2 : Obligations réciproques 4 Cadre d’autonomie : En tant qu’association indépendante, et dans le respect des directives didactiques et administratives de la DREN , PROMES reste souveraine dans ses décisions , notamment : I. Le choix des nouvelles implantations de centres. II. La définition des programmes d’activité et des contenus de formation. III. Le partenariat avec d’autres acteurs du monde de l’éducation ou du développement »

62 2.1.5. Ny PROMES tomponandraikitra voalohany eo amin’ny fandaharana asa CERES

2.1.5.1. Ny fifandraisana misy eo amin’ny PROMES sy ny CERES

Ny fikambanana PROMES no mitantana sy manetsika ny fandaharana asa CERES. Izany moa dia voarakitra amin’ny hoe « nanomboka tamin’ny taona 2006 , ny fikambanana PROMES dia manome aina ny fandaharana asa CERES » 60.

Ny fikambanana PROMES dia mijoro ara-panjakana.

2.1.5.2. Ny fijoroan’ny PROMES ara-panjakana

Ny maha ara-panjakana ny fikambanana PROMES dia hita ao amin’ny hoe « (…) Ny fikambanana PROMES (PROMotion Economique et Sociale) , fehezin’ny didy hitsivolana laharana 60-133 tamin’ny 3 oktobra 1960 sy ny laharana 60-063 tamin’ny 22 jolay 1960 momba ny fikambanana , voarakitra an-tsoratra amin’ny laharana 1052-PA/ANT/SPAT/ASS , foibe sosialy ao amin’ny lot VB 33 Ambatonakanga Antananarivo 101 Madagasikara , nosoloan’Andriamatoa Thomas Perrin tena amin’ny maha tomponandraikitry ny fandaharana asa CERES azy » 61.

2.1.5.3. Ny iraka imasoany

Ny fikambanana PROMES dia mifototra amin’izay voalaza ao amin’ny sata mifehy azy : « Araka ny sata mifehy azy , ny fikambanana PROMES dia mihevitra ny hampijoro rafi- piofanana eo amin’ny lafiny fampianarana , teknika , sy araka asa na hampijoro izay asa rehetra mamela na manamafy ny fidiran’ny isam-batan’olona sy ny fianakaviany eo amin’ny sehatry ny fiarahamonina, eo amin’ny sehatry ny asa, sy eo amin’ny sehatry ny ara-toe-karena

60 CERES, Centres de Renforcement Educatif et Scolaire, tak 2. « Depuis 2006 , l’association PROMES anime le programme CERES »

61 CERES, Convention de partenariat entre l’association PROMES et la Direction Régionale de l’Education Nationale, tak 2. « (…) L’association PROMES (PROMotion Economique et Sociale) , régie par les ordonnances n° 60-133 du 3 octobre 1960 et n° 60-063 du 22 juillet 1960 sur les associations , n° d’enregistrement 1052-PA/ANT/SPAT/ASS , siège social sis à lot VB 33 Ambatonakanga Antananarivo 101 Madagasikara , représentée par M. Thomas Perrin en sa qualité de Responsable du Programme CERES » .

63 eto Madagasikara »62.

Mba hanatanterahana ny iraka imasoany, dia misy rafitra eo amin’ny fitantanana ny CERES.

2.1.6. Ny firafitry ny CERES

Ny firafitra eo amin’ny fitantanana ny CERES dia misy ambaratonga roa : misy ny birao foibe ary misy ny sampana.

2.1.6.1. Ny birao foibe

Ny birao foibe dia ao Ankofafa Fianarantsoa no misy azy . « Campus » no fiantsoana azy io, ary ao no ahitana ny biraon’ny tomponandraikitry ny fandaharana asa (Responsable du Programme) sy ireo lehiben’ny sampan-draharaha rehetra, izay aseho amin’ny alalan’ny ‘’organigramme’’ any amin’ny tovana (tak i).

Raha misy zavatra tiana ho fantatra moa mikasika ny CERES dia any amin’ny birao foibe na « Campus » no mandeha .

Ao amin’ny CERES dia misy ihany koa ireo sampana .

2.1.6.2. Ny sampana

Ny sampana dia ireo rantsa-mangaikan’ny CERES izay miorina any ambanivohitra , any amin’ireo toerana misy ny kolejy izay iarahan’ny CERES miasa . Ireo sampana ireo dia « Centre » na ivontoerana no iantsoana azy .

Manana sampana na Centre na ivontoerana isaka ny toerana iasany any ambanivohitra ny CERES . Hanavahana ireo ivontoerana ireo , dia ny anaran’ilay toerana no amaritana azy . Raha any Andranovorivato ohatra ilay ivontoerana na centre dia atao hoe CERES Andranovorivato.

62 CERES, CEntres de Renforcement Educatif et Scolaire, tak 2. « De par ses statuts , l’association PROMES se propose de mettre en place des structures de formation scolaire , technique et professionnelle ou toute autre action permettant et renforçant l’insertion sociale , professionnelle et économique des individus et de leur famille à Madagascar ».

64 Ny CERES dia miasa amina toerana maro ary misy ny fepetra takiny amin’ny fifidianana ireo toerana ireo.

2.1.7. Ny fomba fifidianan’ny CERES ny toerana iasany

Misy mason-tsivana apetraky ny CERES eo amin’ny fifidianana ny toerana iasany.

2.1.7.1. Ny mason-tsivana

Satria moa mpianatra no ampiany, dia eo amin’ny sekoly iarahany miasa no apetrany ireo mason-tsivana ireo :

- ny toerana misy ilay sekoly : sekoly any ambanivohitra no fidin’ny CERES - ny isan’ny mpianatra : misy mpianatra mihoatra ny efajato (400) ao amin’io sekoly io. Raha ohatra ka tsy ampy 400 ny isan’ny mpianatra ao amin’ny sekoly iray tian’ny CERES hampina dia maka sekoly faharoa ny CERES mba hahafeno ny isan’ny mpianatra ho 400. - Ny halavirana : sekoly manodidina an’i Fianarantsoa na tsy lavitra loatra an’i Fianarantsoa no misy azy ; izany hoe : tongan’ny fiarakodia ao anatin’ny ora iray sy fahefany farafahabetsany. Ny anton’izany moa dia ny mba hahafahan’ny tomponandraikitry ny CERES mivezivezy mankany amin’io sekoly io. - Ny serasera na ny fifandraisana : misy jiro (herinaratra), misy tambazotra ahafahana mifampiantso amin’ny finday sy ahafahana mampiasa solosaina. - Ny fahavononan’ny olona any an-toerana : ny faharisihan’ireo olona any an- toerana hiara-hiasa aminy dia takin’ny CERES ihany koa.

Azo lazaina fa voahaja ireo mason-tsivana ireo amin’ny ankapobeny raha ho an’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato manokana, satria : ny kolejy Saint Michel dia any ambanivohitra (kaominina Andranovorivato) no misy azy ; tsy dia lavitra an’i Fianarantsoa (28 km), ary lalana ora iray amin’ny fiarakodia ; tsy ahitana olana ihany koa eo amin’ny tambazotram-pifandraisana an-tariby, ary tongan’ny jiro. Nolazaina fa amin’ny ankapobeny ihany anefa ny maha voahaja ireo mason-tsivana ireo satria tsy dia mavitrika loatra ohatra ny ray aman-drenin’ny mpianatra amin’ny fandoavana ireo adidy sasantsasany izay takina aminy.

65 Misy ihany koa ny dingana arahin’ny CERES eo amin’ny fifidianana sekoly.

2.1.7.2. Ny dingana arahin’ny CERES eo amin’ny fifidianana sekoly

Satria moa efa vita sonia taloha ny fiaraha-miasa amin’ny CERES sy ny DREN ary ny DIDEC ao Fianarantsoa, ny CERES izany tonga dia manaraka ireto dingana ireto :

 Manao fitsidihana toerana ny CERES, mijery izay sekoly mahafeno ny fepetra : sady any ambanivohitra no misy mpianatra mihoatra ny 400, tongan’ny fiarakodia ao anatin’ny ora iray sy fahefany eo ho eo ary misy tambazotram-pifandraisana.  Rehefa izany dia mamory ny tomponandraikitra eo an-toerana izy, toy ny Ben’ny tanàna, ny Talen-tsekoly, ny mpikambana ao amin’ny FRAM. Amin’io fotoana io no anazavany ny mikasika ny fandaharana asa CERES. Tsy misy fanapahan-kevitra raisina amin’io fihaonana io fa omen’ny CERES fotoana hieritreretana ny tomponandraikitra eo an-toerana.  Mivory fanindroany indray ny CERES sy ireo tomponandraikitra ka eo indray no anazavan’ny CERES ny endri-piaraha-miasa andrasany. Misy fifanakalozan-kevitra koa amin’io fotoana io ka eo no amoahan’ny CERES ny maha fiaraha-miombona antoka ny takiny ka anazavana tsara ny anjara adidy sy andraikitra tandrify ny tsirairay avy. Dia omen’ny CERES fotoana handinihana izay endri-piaraha-miombona antoka izay indray aloha ireo tomponandraikitra eo an-toerana.  Miverina fanintelony ny CERES ka eo no anaovana ny sonian’ny fiaraha-miombona antoka eo amin’ny CERES sy ireo tomponandraikitra eo an-toerana.  Rehefa vita ny fanaovan-tsonia ny taratasy fifanekena dia manao tatitra any amin’ny DREN na ny DIDEC ny CERES, ahazoana fankatoavana.

Raha aravona izay dingana izay, dia mitsidika toerana aloha izany ny CERES, mifidy sekoly, mampahafantatra ny fandaharana asa CERES, manazava ny endri-piaraha-miombona antoka andrasana ary manao sonia ny fifanekena, dia manao tatitra any amin’ny DREN na DIDEC any amin’ny farany.

Azo lazaina eto fa mametraka ny DREN Matsiatra Ambony amin’ny toerany ny CERES. Ny DREN Matsiatra Ambony mantsy no tompon’andraikitra voalohany eo amin’ny tontolon’ny fampianarana ao Matsiatra Ambony, ary izany no antony tsy maintsy anaovana tatitra any aminy, mba hahafantarany ny zava-misy eo amin’ny sekoly rehetra ao anatin’ny

66 fari-piadidiany. Toraka izany koa ny DIDEC, tomponandraikitra voalohany eo amin’ny tontolon’ny fampianarana katôlika. Mametraka ny DIDEC amin’ny toerany ihany koa ny CERES.

Hita taratra ihany koa fa tsy manao tery vay manta eo amin’izay te hiara-hiasa aminy ny CERES. Porofon’izany ny fanomezana fotoana ieritreretana tsara.

Misy izany ireo tomponandraikitra manao sonia ny fifanekena any an-toerana.

2.1.7.3. Ny tomponandraikitra manao sonia ny fifanekena

Ireto avy ireo tomponandraikitra manao sonia any an-toerana : ny Talen-tsekoly , ny Filohan’ny FRAM, ny Ben’ny tanàna, ny Lehiben’ny fari-piadidiam-pampianarana (CISCO) ary ny solontenan’ny fikambanana PROMES.

Betsaka ny adidy sy ny andraikitry ny tsirairay ao anatin’io fifanekena io fa ny hosinganina manokana dia ny tsy maintsy hisian’ny tany hahazoan’ny CERES manorina trano. Io trano aorin’ny CERES io no ho lasa « Centre » ao amin’ilay toerana . Tsy voatery ho ny kolejy no manome ny tany fa mety ho ny kaominina na olon-tsotra . Tahaka ny tao Alakamisy Itenina ohatra, dia ny kaominina no nanome tany ny CERES. Ny tao Andranovorivato kosa dia ny katôlika no nanome tany, nahafahan’ny CERES nanorina ivontoerana…

Ny adidy sy andraikitry ny mpiara-miombona antoka tsirairay avy nanao sonia moa dia hisongadina ao amin’ny fizarana mikasika « ny fomba fiasan’ny CERES ao Andranovorivato » (tak 77).

Ny mpianatra ao amin’ireo sekoly nahavita sonia fifanekena fiaraha-miombona antoka no ampin’ny CERES ary nomeny ny anarana fiantsoana hoe taninketsa « pépinière » .

2.1.8. Ny taninketsa CERES

Ny taninketsa CERES izany dia ireo mpianatra ao amin’ny sekoly nahafeno fepetra eo amin’ny fifidianana sekoly ka nanao sonia fifanekem-piaraha-miombona antoka amin’ny CERES.

67 2.1.8.1. Ny sekoly miara-miasa amin’ny CERES

Mitontaly 10 ireo sekoly taninketsa miara-miasa amin’ny CERES ao amin’ny faritra Matsiatra Ambony. Ireo no sekoly nahafeno fepetra teo amin’ny fifidianana sekoly ary nanao sonia fifanekem-piaraha-miombona antoka tamin’ny CERES. Izy 10 ireo dia ahitana sekoly miankina sy sekoly tsy miankina.

Toy izao aseho amin’ny fafana izao ireo sekoly ireo raha aravona :

Fafana 13 : Ireo taninketsa CERES ao Matsiatra Ambony

FARITRA MATSIATRA AMBONY DISTRIKA KAOMININA KM SEKOLY SOKAJY ISANY (Fianar) - CEG Nasandratrony -miankina Nasandratrony 17 km - Kolejy Marie Mère de Jésus -katôlika 02 ISANDRA - CEG Isorana -miankina Isorana 32 km - KolejyVictoire Rasoamanarivo - katôlika 03 - Kolejy Saint Michel - laika

Andranovorivato 28 km - Kolejy Saint Michel - katôlika 01 VOHIBATO - Kolejy Saint Jean Boso - katôlika Alakamisy Itenina 40 km - CEG Alakamisy Itenina - miankina 02

Ambalakely 11 km - CEG Ambalakely - miankina 01 Alakamisy 25 km - CEG - miankina 01 Ambohimaha FIANAR (I) 0 0 km 0 0 AMBALAVAO 0 50 km 0 0 AMBOHIMAHASOA 0 54 km 0 0 IKALAMAVONY 0 96 km 0 0 FITAMBARANY : 07 06 10

Loharano : CERES, taona 2014

Ireo no sekoly miara-miasa amin’ny CERES ao amin’ny faritra Matsiatra Ambony, taona 2014.

Araka io hita eo amin’ny fafana io, amin’ireo distrika 7 ao amin’ny Faritra Matsiatra Ambony (Fianarantsoa voalohany , Ambohimahasoa , Ambalavao , Ikalamavony , Isandra , i Vohibato ary i Lalangina) , dia distrika 3 no misy ny taninketsa CERES : Isandra , Vohibato ary Lalangina . Marihina fa ireo distrika telo ireo no nitambatra ho Fianarantsoa II taloha, ary

68 nohafohezina tamin’ny hoe distrikan’ISAVOLA. Ary kaominina 6 ao anatin’ireo distrika 3 ireo no miara-miasa amin’ny CERES .

Azo heverina eto fa vitsy ihany ireo toerana iantefan’ny CERES, no sady mivangongo ao anaty faritra iray (faritr’i Matsiatra Ambony). Izany toe-javatra izany dia manamafy orina fa fikambanana tsotra tokoa ny PROMES fa tsy ONG akory (‘’Association’’ fa tsy ‘’ONG’’). « Ny ONG mantsy dia midadasika ny faritra itondrany fampandrosoana amin’ny ankapobeny, izany hoe tsy mijanona amin’ny faritra iray, na faritra vitsivitsy, fa saika ny faritra rehetra manerana ny firenena iray dia anaovany asa fampandrosoana avokoa. Izany no antony ilazana fa ny ONG dia mandray ny toeran’ny Fanjakana eo amin’ny asa sasantsasany izay tokony hataony. Fa etsy ankilany kosa, ny Fikambanana tsotra na ‘’Association’’, amin’ny ankapobeny, dia voafaritra ihany ny faritra anaovany asa fampandrosoana » 63. Izany hoe ny Fikambanana dia miantsoroka faritra, raha miantsoroka firenena ny ONG. Ary izany no mahatonga antsika hilaza fa « ny tena maha samy hafa ny ONG amin’ny ‘’ASSOCIATION’’ dia ny hangezan’ny faritra iasany, fa indrindra ny lanja hoentin’izy ireo eo amin’ny mizana iraisam-pirenena » 64.

Araka ny efa hita teo, dia sekoly any ambanivohitra no iasan’ny CERES, ary misy antony manokana izany.

2.1.8.2. Ny antony tsy nifidianana mpianatra an-tanàn-dehibe

Araka ny dinidinika natao tamin’ny tomponandraikitry ny taninketsa, Andriamatoa Jacot, dia mijery ny zava-misy izy ireo .

Any an-tanàn-dehibe , dia be dia be kokoa ny fahafahan’ny ankizy mivelatra eo amin’ny lafiny fampianarana sy fanabeazana raha oharina amin’ny any ambanivohitra, satria any an-tanàn-dehibe dia misy trano famakiam-boky, misy fahitalavitra, misy fampielezam- peo (radio), misy peta-drindrina isan-karazany, misy ivontoerana fialam-boly…

63 http://www.carenews.com/fr/news/795-dis-flavie-quelle-difference-entre-ong-et-association, Dis Flavie : quelle différence entre ONG et ASSOCIATION ? tak 2. « L’ONG paraît comme un grand organisme (…), avec un rôle quasi politique. Le terme ONG est prestigieux, souligne l’importance de ces organisations qui « supplanteraient » presque l’Etat dans certaines de ses fonctions. L’association est plutôt perçue comme un organisme amateur, intervenant à une échelle locale (…) ».

64 id, tak 3. « La différence entre les ONG et les associations se situe dans l’échelle de leurs actions et surtout dans le poids qu’elles ont dans la balance internationale ». 69 Tsy mitovy amin’izay anefa ny zava-misy any ambanivohitra . Any ambanivohitra dia misy ankizy marani-tsaina « intelligent » , tena vonona ny hianatra fa be dia be ireo sakana . Any ambanivohitra matetika ny mpianatra dia :

- Mandeha tongotra anatin’ny ora roa mamonjy ny toeram-pianarana. - Tsy misakafo amin’ny antoandro : mety ho tsy mahamasaka izy amin’ny maraina hoentina mianatra kanefa tsy afaka mody amin’ny antoandro dia tsy afaka mihinana . - Tsy misy asa « activités » atao ao amin’ny trano famakiam-boky fa na misy aza ny trano famakiam-boky dia boky efa tranainy be no ao . - Mianatra amina foto-drafitrasa misy fahasamihafana be raha oharina amin’ny any an-tanàn-dehibe . - Ampianarin’ny mpampianatra tsy raikitra « suppléant » izay azo heverina fa tsy niofana eo amin’ny lafiny pedagojika . - Eo amin’ny lafiny fahalalana ankapobeny « connaissances générales » , dia very raha oharina amin’ny mpianatra an-tanàn-dehibe . Izay fahalalana ankapobeny izay anefa dia ilainy raha mbola hanohy fianarana any an-tanàn-dehibe izy . - Eo amin’ny fomba amam-panao koa dia misy ny fitanilana eo amin’ny zazalahy sy ny zazavavy. Ohatra iray amin’izay fitanilana izay : raha misy zaza roa anatina tokantrano iray ka miteny ohatra ny zazalahy hoe mba hividianana kiraro izay mitentina 5.000 ariary , dia mividy avy hatrany ny rainy , fa raha ny zazavavy kosa no mba mangataka fato-bolo izay mitentina 500 ariary , dia ny « andraso kely » aloha no valin-teny azony 65 . Amin’ny ankapobeny ihany koa dia atosiky ny ray aman-dreny kokoa ny zazalahy eo amin’ny fianarana raha mitaha amin’ny zazavavy 66 , izany hoe tsy dia manome lanja loatra ny fianaran’ny zazavavy ny tantsaha…

Tahaka izay raha bangoina ny fanazavan’ny tomponandraikitra ny safidy hipaka any amin’ny mpianatra any ambanivohitra .

65 http://www.jejooweb.com/ Herisetra mianjady amin’ny vehivavy : ny rehetra mihitsy no tokony handray andraikitra. 28/11/2014. tak 2. « Isan'ny endrika lehibe indrindra isehoan’ny tsy fanajana ny zon'olombelona ny herisetra atao amin'ny vehivavy. Raha ny vono sy ny daroka no tonga ao an-tsaina avy hatrany, dia mety hiseho amin'ny endrika maro izy io, toy ny herisetra ara-batana, ara-tsaina, ara-bola ary ara-pananahana... »

66 http://gasikara.mondoblog.org/2013/02/19/les-femmes-malgache-et-le-mira-lenta-egalite-du-genre/, tak 2. « (…) la majorité des femmes reste moins éduquée que les hommes ». 70 Araka izany dia tsy mbola mahazo vahana any amin’ny tontolo ambanivohitra ny foto- pisainana miralenta ; « fampitoviana ny lahy sy ny vavy manoloana ny zon’olombelona » 67. Araka ny foto-pisainana miralenta mantsy, izay zo omena ny lahy dia tokony homena ny vehivavy ihany koa. Raha manana zo hianatra izany ny zazalahy, dia tokony homena zo hianatra ihany koa ny zazavavy. Tsy mbola mahazo laka anefa izany any amin’ny tontolo ambanivohitra, fa ny zavatra tsapa hatreto, dia feno tsy rariny mihatra amin’ny vehivavy. Ary izay fisian’ny tsy rariny eo amin’ny vehivavy izay indrindra no mahatonga ny fivoizana ny miralenta.

Ary hita taratra sahady eto fa manome lanja ny miralenta ny CERES satria nifidy ny any ambanivohitra izay ahitana fomba amam-panao manome vahana ny lahy raha oharina amin’ny vavy eo amin’ny fampianaran-janaka, araka ny voalazan’Andriamatoa Jacot.

Tsy ireo mpianatra tantsaha rehetra ao amin’ireo sekoly iaraha-miasa akory no ampin’ny CERES fa mbola avahana ireo mpianatra horaisina .

2.1.8.3. Ny mpianatra raisin’ny CERES

Misy mason-tsivana apetraky ny CERES eo amin’ny fandraisana mpianatra.

a. Ny mason-tsivana fandraisana mpianatra

Raha ny mason-tsivana, anaty tahirin-kevitra, dia izao manaraka izao no hita : « Ny fikambanana PROMES dia manome aina ny fandaharana asa CERES ary ny tanjony dia ny hamela tanora tantsaha niangaran’ny vintana (sahirana) manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-pitondran-tena na ara-panahy hahomby amin’ny fianarany ». 68

Araka io hita io dia roa ny mason-tsivana :

- Mpianatra sahirana (« défavorisés ») - Mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-pitondran-tena (na ara-panahy) (« dotés d’un bon potentiel intellectuel et moral »).

67 https://cnfmadagascar.wordpress.com/2014/02/21/miralenta/, Miralenta, tak 1. « égalité du genre devant les droits de l’homme ». 68 CERES, Centres de Renforcement Educatif et Scolaire, tak 2. « L’association PROMES anime le programme CERES avec pour objectif de permettre à des jeunes ruraux défavorisés dotés d’un bon potentiel intellectuel et moral de réussir leurs études ».

71 Ny fanadihadiana tamin’ny alalan’ny fanontaniana ny tomponandraikitra anefa dia nahazoana fanampim-panazavana mikasika ny mason-tsivana. Toy izao izany fanampim- panazavana izany : ny mpianatra horaisina dia tsy maintsy voasoratra anarana ao amin’ilay sekoly mpiara-miombona antoka amin’ny CERES, ary manana taona azo ekena ; tamin’ny taom-pianarana 2013-2014, ny mpianatra azo raisina dia toy izao :

- Ny T6 (6e) dia teraka tamin’ny 2001 no ho mankaty. - Ny T7 (5e) dia teraka tamin’ny 2000 - Ny T8 (4e) dia teraka tamin’ny 1999 - Ny T9 (3e) dia teraka tamin’ny 1998

Misy izany ny fetran-taona « âge limite » ka raha vao mihoatra io fetran-taona io dia tsy azo raisina.

Fifaninanana no idirana ho mpianatra CERES. Eo amin’ny kilasy T6 na (6e) no izoran’io fifaninanana io. Ary ireo T6 izay afaka amin’ny fifaninanana no handrafitra ny T7 amin’ny taona manaraka. Dia rehefa avy eo hiakatra T8 izy ireo ary ho tonga any amin’ny T9; izany hoe : ireo mpianatra izay afaka tamin’ny fifaninanana ihany no kendren’ny CERES hivoaka hatrany amin’ny BEPC . Raha misy anefa ny latsaka an-daharana eo amin’izy ireo (tranga izay efa nisy, toy ny mpianatra maty, lasa mandeha manambady, lasa maditra be tsy laitra tenenina ka voatery roahina, « tsy afa-panadinana » 69…) dia tsy maintsy soloin’ny CERES ny toerana banga. Tsy fifaninanana intsony no mitranga eo, fa fifantenana. Jerena izay mpianatra tsara naoty, tsara fitondran-tena, ary tsy tratran’ny fetran-taona, dia ireny no anoloana ireo latsaka an-daharana (raha toa ka nahafa-po ny CERES ny dinidinika nifanaovana taminy sy ny ray aman-dreniny momba ny risi-pon’izy ireo ny hiara-hiasa amin’ny CERES).

Araka izany, isan-taona ny CERES dia mampanao fifaninanana hidirana T6 CERES. Ary eo no andrefesan’ny CERES ny fananan’ilay mpianatra otrikery tsara ara-tsaina na tsia (potentiel intellectuel). Ampandalovina fitsapana ‘’test psycho-technique’’ izy ireo. Nomarihin’Andriamatoa Jacot anefa fa tsy azo antoka zato isan-jato (100%) ny maha marina azy io (ny maha-‘’fiable’’ azy, hoy izy nilaza izany), fa eo amin’ny 75% eo ihany. Misy mantsy hoy izy, mpianatra tsy afaka teo amin’ny ‘’test psycho-technique’’ no mitazona ny

69 Ny CERES dia tsy mandray mpianatra mamerin-taona. Raha sanatria ka tsy afa-panadinana izany ilay mpianatra dia miverina ho mpianatra tsotra. (mandroaka ihany koa izy raha toa ka tsy manana risi-po ireo ray aman-drenin’ny mpianatra na ilay mpianatra). 72 laharana voalohany foana any am-pianarana. Resiny indray ireo mpianatra afaka teo amin’io ‘’test psycho-technique’’ io.

Toy izao manaraka izao àry ny fizotran’izany fifaninana hidirana T6 CERES izany.

Izay rehetra T6 tsy tratran’ny fetran-taona dia afaka manao fifaninanana avokoa, saingy 30 ihany no atao afaka (ahitana zazalahy 15, ary zazavavy 15). Mbola mandalo dingana faharoa anefa izy ireo avy eo, dingana am-bava (miaraka amin’ny ray aman-dreniny). Ary eo no ijeren’ny CERES ny risi-pon’ilay zaza sy ny ray aman-dreniny amin’ny fahavononany hiara-hiasa amin’ny CERES. Ary eo dia mihintsana indray ny 10 ; izany hoe : 20 sisa no voaray ao amin’ny CERES (10 zazalahy ary 10 zazavavy). Io fampitoviana ny isan’ny mpianatra raisina eo amin’ny zazalahy sy zazavavy io, dia ahafahana milaza fa manome lanja ny miralenta ny CERES.

Ny mason-tsivana mikasika ny fahasahiranana izany dia tsy manan-danja loatra satria amin’ny ankapobeny ny mpianatra any ambanivohitra dia zanaka tantsaha sahirana daholo. Raha misy mpianatra tsy zanaka tantsaha sahirana kanefa afaka tamin’ny ambaratongam- pifaninanana rehetra dia raisin’ny CERES ihany koa.

Raha ny zavatra tsikaritra ao Andranovorivato ohatra, ireo mpianatra raisin’ny CERES an-tanana dia ahitana zanaka mpiasa birao. Misy 2 izy ireo (2/78) 70 . Ahitana zanaka mpampianatra, misy 14 izy ireo (14/78). Ahitana zanaka mpivarotra, misy 2 izy ireo (2/78). Raha natontaly ireo tsy zanaka tantsaha dia miisa 18 ao anatin’ny 78 (18/78). Araka izany dia ny 60/78 dia zanaka tantsaha avokoa. Io 78 io dia ny fitambaran’ny mpianatra rehetra sahanin’ny CERES (T6 ka hatramin’ny T9) ao Andranovorivato (raha ny tena marina dia tokony ho 80 izy ireo saingy nisy ny latsaka an-daharana, izay ho hitantsika ao aoriana ao).

Ny tena mibahan-toerana amin’ny fandraisana mpianatra ataon’ny CERES izany dia ny hoe « mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-pitondran-tena ‘’doté d’un bon potentiel intellectuel et moral’’, sy ny risi-pon’ilay zaza mbamin’ny ray aman-dreniny hiara- hiasa amin’ny CERES ». Araka ny filazan’ny tomponandraikitra : « tsy zaza manan-karena no ao amin’ny CERES, ary ny CERES ihany koa anefa tsy ivontoerana ho an’ny mahantra fa rehefa manana ‘’potentiel intellectuel’’ sy ‘’potentiel moral’’ ilay zaza ka manana risi-po ny ray aman-dreniny ‘’parents motivés’’ dia azo raisina ».

70 Ny fanazavana io tarehimarika io dia ho hitantsika ao amin’ny fafana mampiseho ny fiovan’ny tarehimarika, tak 75

73 Eto ny CERES dia heverina fa mampifandrohy ny foto-kevitra ijoroan’ny ‘’externalisme’’ sy ny ‘’socio-constructivisme’’. Ny ‘’externalisme’’ dia mametraka fa « ny mpianatra tsirairay dia samy manao kajikajy avokoa hoe : inona avy ireo tombontsoa mety ho azo avy amin’ny fianarana ? Ary ny fahatsapany izany no hibaiko azy hilofo na tsia amin’ny fianarana izay ataony » 71. Fa manampy io risi-po efa ananan’ny mpianatra io ihany koa ny faneren’ny ray aman-dreniny azy hianatra ; izany hoe : « ny risi-pon’ny ray aman-dreniny (na ny fiarahamonina misy azy) dia hery lehibe manetsika ny risi-pon’ny mpianatra hianatra ihany koa (socio-constructivisme) » 72 .

b. Ny isan’ny mpianatra raisina

Mandray mpianatra 20 isan-taona ao amin’ny T6 (6e) isaka ny ivontoerana moa ny CERES, araka ny efa hita teo amin’ny fanaovana fifaninanana (tak 73).

Ny fitambaran’ny mpianatra iandraiketan’ny CERES isan-taona ao amin’ny T6 izany dia tokony ho mpianatra 20 ampitomboana 6 , izay isan’ireo ivontoerana dia manome 120 : 20x6=120.

Ireo mpianatra 120 ireo dia ao amin’ny T6 (6e). Ao amin’ny T7 (5e) dia misy 120 ihany koa , ao amin’ny T8 (4e) dia 120 , ary ao amin’ny T9 (3e) dia 120 ihany koa.

Ny fitambaran’ireo mpianatra 120 isaky ny ambaratonga (T6,T7,T8,T9) rehefa atambatra ny amin’ireo ivontoerana 6 dia manome 480. Izany hoe : 480 no tontalin’ny mpianatra ampian’ny CERES.

Toy izao aseho amin’ny fafana manaraka eto izao izany ;

71 http://fr.wikipedia.org/wiki/Sociologie_de_l%27%C3%A9ducation, la théorie externaliste, tak 1. « la théorie externaliste considère que les individus sont des êtres libres et rationnels qui font des calculs coûts/avantages pour s’orienter ».

72 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, pédagogie socio-constructiviste (1934) et de la motivation tak 12. « La motivation sociale apparaît, donc comme un puissant stimulant de la motivation cognitive ».

74 Fafana 14 : Ny isan’ny mpianatra sahanin’ny CERES isan-taona

AMBARATONGA T6 T7 T8 T9 Ivontoerana / CERES FITAMBARANY Vavy lahy Vavy lahy Vavy lahy Vavy lahy AMBALAKELY 10 10 10 10 10 10 10 10 80 ALAKAMISY 10 10 10 10 10 10 10 10 80 AMBOHIMAHA ALAKAMISY 10 10 10 10 10 10 10 10 80 ITENINA ANDRANOVORIVATO 10 10 10 10 10 10 10 10 80 ISORANA 10 10 10 10 10 10 10 10 80 NASANDRATRONY 10 10 10 10 10 10 10 10 80 60 60 60 60 60 60 60 60 FITAMBARANY 120 120 120 120 480

Loharano : CERES, taona 2014

Amin’ireo mpianatra 480 ireo dia ahitana 240 zazavavy ary 240 zazalahy. Izany dia mbola manamafy ny fanomezan’ny CERES lanja ny ‘’miralenta’’ ; tsy manao mizana tsindrina ila izy eo amin’ny lahy sy ny vavy. Azo lazaina ho filamatra ihany anefa io 480 io satria dia mety miova (misy ny latsaka an-daharana, ary tsy misolo eo no ho eo akory izy ireo fa miandry ny taom-pianarana vaovao vao misolo).

Fafana 15 : Ny santionam-piovan’ny isan’ny mpianatra sahanin’ny CERES

Isan’ireo mpianatra CERES ao anatin’ny kaominina enina Kilasy Taninketsa T6 T7 T8 T9 TONTALY NASANDRATRONY 20 20 20 20 80 80 ALAKAMISY AMBOHIMAHA 20 20 20 20 ANDRANOVORIVATO 20 19 73 19 74 20 78 AMBALAKELY 20 20 19 75 20 79 ISORANA 20 20 20 20 80 ALAKAMISY ITENINA 20 20 20 20 80 TONTALY 120 119 118 120 477

Loharano : CERES, taona 2014

73 tsy feno 20 ny isan’ny mpianatra satria nisy mpianatra iray voaroaka 74 tsy feno 20 ny isan’ny mpianatra satria nisy mpianatra iray lasa nanambady 75 tsy feno 20 ny isan’ny mpianatra satria nisy mpianatra iray maty. 75 Misy fanamarihana lehibe tsy maintsy atao : tsy mitazona mpianatra mamerin-taona ny CERES. Izay tsy afa-panadinana dia voatsoaka ho azy ao amin’ny CERES. Eto dia azo lazaina fa tsy eken’ny CERES ny tsy fahombiazana, ary mila vokatra izy.

Mety manontany tena isika hoe : fa maninona no faritr’i Fianarantsoa no niantefan’ny CERES fa tsy faritra hafa ?

2.1.9. Ny antony nahatonga ny CERES hiasa

any amin’ny faritr’i Fianarantsoa

Araka ny nambaran’Andriamatoa Jacot, Tomponandraikitra voalohan’ny « taninketsa », dia mpinamana ny Talen’ny « IECD » sy ny Profesora RATSIMAMANGA.

Rehefa nanontanian’ny IECD ity farany hoe : hanampy ny mpianatra tambanivohitra malagasy izahay, ka faritra aiza no mety hahitana mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-pitondran-tena ao Madagasikara ? Dia namaly ny Profesora RATSIMAMANGA tamin’izay hoe : ny Betsileo. Ao amin’ny faritr’i Fianarantsoa ao. Ary izany indrindra no nahatonga ny CERES hiasa any amin’iny faritr’i Fianarantsoa iny.

Marihina moa fa tsy fantatr’ity tomponandraikitra ity ny anaran’io Talen’ny IECD io, eny na ny taona nifampiresahan’izy ireo aza (ny Talen’ny IECD sy ny Profesora RATSIMAMANGA). Ny tantara fotsiny no tonga tany am-poto-tsofiny.

Tahaka izay sy tahaka izay ny mombamomba ny CERES amin’ny ankapobeny.

FEHINY : Ny CERES dia fandaharana asa. Ny fikambanana PROMES no misahana azy io. Mirona any amin’ny tontolon’ny fanabeazana sy ny fampianarana ny iraka imasoany. Ao Fianarantsoa no misy azy ity, ary ao amin’ny Faritra Matsiatra Ambony no iantefan’ny asa ataony. Mijoro ara-panjakana ny fandaharana asa, ary itsy fanabeazana sy fampianarana izay imasoany itsy dia atodiny tanteraka any amin’ny tontolo ambanivohitra. Izany hoe ny tantsaha ao amin’ny Faritra Matsiatra Ambony no iantefan’ny CERES.

Raha izay ny mombamomba ny CERES, izao indray isika dia hijery ny fomba fiasany.

76 2.2. Ny fomba fiasan’ny CERES

Ny fomba fiasa izay horesahina eto, dia fomba fiasan’ny CERES hitanay taratra tao Andranovorivato. Ary ato amin’ity fomba fiasan’ny CERES ity indrindra no ahitana taratra fa tena manampy mpianatra tantsaha izy.

Maro ny endrika fanampiana mpianatra ataon’ny CERES, ary azo sokajina ho 4 lehibe izany ; ny sokajy voalohany dia ny fanamafisana ny fampitam-pahalalana ; ny sokajy faharoa kosa dia ny fampivelarana eo amin’ny lafiny fitaovana ; ny sokajy fahatelo dia ny fampivelarana ny maha olona ; ary ny sokajy fahefatra farany dia ny famahana ireo olana ara- tsôsialin’ny mpianatra.

Eo amin’ny sokajy voalohany, ny fanamafisana ny fampitam-pahalalana izany, dia ahitana fanatevenana ny fianarana izay natao tany an-dakilasy ; izany hoe : fanomezana ‘’fampianarana fanampiny’’ ireo mpianatra. Ahitana torolalana ho an’ny mpianatra mikasika ny fomba fianarana. Ahitana fanofanana mpampianatra eo amin’ny sehatry ny ara-pedagôjia.

Eo amin’ny sokajy faharoa kosa, dia ny fampivelarana eo amin’ny lafiny fitaovana izany, no hiresahantsika ny foto-drafitrasa ataon’ny CERES, sy ny fanamafisana ara- pitaovana imasoany.

Eo amin’ny sokajy fahatelo indray, dia ny fampivelarana ny maha olona izany, no hanehoana amintsika fa mampivelatra ny maha izy azy ireo mpianatra raisiny an-tanana ny CERES, ary manabe ireo ray aman-drenin’ny mpianatra ihany koa, amin’ny alalan’ny fampiofanana azy ireo.

Ary farany, eo amin’ny sokajy fahefatra, dia tsy nohamaivanin’ny CERES ireo olana ara-tsôsialin’ny mpianatra, izany hoe, miezaka mamaha ireo olana ara-tsôsialin’ny mpianatra ny CERES. Anisan’izany ny fametrahana kilasimandry, sy ny ‘’cantine scolaire’’.

Ireo rehetra rehetra ireo dia horesahina tsirairay etsy ambany. Ary hisy fanamarihana hatao mikasika ny CERES.

77 2.2.1. Ny fanamafisana ny fampitam-pahalalana

2.2.1.1. Ny fanomezana fampianarana fanampiny ireo mpianatra (cours de renforcement)

Araka ny efa voalaza teo, ny CERES dia manatevina ny fianarana izay nataon’ny mpianatra tany an-dakilasy. « Cours de renforcement » no ilazan’ny CERES azy io. Karazana fanamafisana ny natao tany am-pianarana izy ity. Izany hoe fampianarana fanampiny na tosika, ivelan’ny ora fianarana any an-dakilasy. Natao izy io mba hanatevenana ny fari- pahaizan’ny mpianatra any am-pianarana.

Marihina dieny ety am-boalohany fa, amin’ny teny frantsay avokoa ny fanaovana an’io fanamafisana io. Tsindraindray ihany vao mba misy teny malagasy. Efa tena tsy azon’ny mpianatra ny fampianarana vao miseho ny teny malagasy. Na ny fampianaran’ny mpanabe izany, na ny fanontaniana ataon’ny mpianatra, dia mizotra amin’ny teny frantsay avokoa.

Azo heverina eto izany, fa omena lanja manokana ny teny frantsay ao amin’ny CERES. Nanitikitika ny sainay izany toe-javatra izany ka nahatonga anay nanontany ny tomponandraikitra ny amin’ny anton’izany. Hoy indrindra Andriamatoa Jacot : « Omena lanja tokoa ny teny frantsay ato amin’ny CERES ho fizarana ireo mpianatray hiteny frantsay sy hahazo ny teny frantsay. Hiakatra any Fianarantsoa mantsy izy ireo rehefa afaka BEPC hamonjy lisea 76. Hitantsika ihany ny mpianatra aty an-tanàn-dehibe, tia manesoeso. Raha mandiso teny frantsay ianao dia tondro molotro sy fihomehezana no ataony anao. Inona no hitranga ? Tsy sahy haneho hevitra ireo mpianatray ireo. Sady tantsaha koa amboniny. Tsy afenina fa ambanian’ny olona ny tambanivohitra aty an-tanàn-dehibe. Izany no zava- mitranga. Ka mba hialana amin’izay, dia ataonay izay ahafolahan’ny mpianatray ny teny frantsay. Eo ihany izay, fa mba tsy hihafihafy ihany koa ny mpianatray manoloana ny fampianarana eny amin’ny lisea ‘’privé’’ izay mizotra amin’ny teny frantsay, tahaka ny Saint François Xavier ohatra… ».

Mety hanontany tena isika hoe : nisy fampianarana teny frantsay ve niara-dalana tamin’ireo fomba fiasa ireo, sa ahoana no fomba nataon’ny mpianatra nampitomboany ny –

76 Ireto avy ny lisea ahitana mpianatry ny CERES ao Fianarantsoa : ny lisea Raherivelo Ramamonjy (lisea miankina), ny lisea Saint François Xavier (tsy miankina katôlika), ny lisea Fo Masin’i Jesoa (tsy miankina katôlika), ny lisea Saint Joseph (tsy miankina katôlika). Ny mpianatra no misafidy ny lisea tiany hanaovana fifaninanana hidirana kilasy faharoa fa tsy ny CERES akory no mandrindra an’izany. 78 fahaizana teny frantsay ?

Ny teny frantsay dia isan’ny taranja anaovana fanamafisana ao amin’ny CERES. Ary mizara roa ny fianarana azy io, misy ny fianarana natokana itenenana azy (‘’français parlé’’), ary misy ny fianarana natokana hanoratana azy (‘’français écrit’’). Dia mifandimbidimby eo ireo. Eo amin’io ‘’français parlé’’ io dia mampiasa fitaovana ny CERES (haino aman-jery : heno amin’izany ny fomba fanononana ny teny, ny fampiasana azy arakaraka ny toe-java- misy…). Ambonin’izany, dia ampiresahin’ny mpampianatra amin’ny teny frantsay ireo mpianatra ireo, ary miaraka amin’ny fanitsiana izany. Eo amin’ny ‘’français écrit’’ kosa dia ny lalàna amam-penitra mifehy ny fanoratana azy no ampianarina ireo mpianatra (ny fitsipiky ny teny, ny ‘’conjugaison’’...). Ireo rehetra ireo miampy ny natao tany an-dakilasy no manampy ny mpianatra amin’ny fampitomboany ny fahaizana teny frantsay. Fa indrindra ny fitenenana azy. Ny teny mantsy raha tsy ampiasaina dia maty 77.

a. Ny taranja anaovana fampianarana fanampiny

Miompana amin’ny taranja izay atao any am-pianarana izy io. Izany hoe hatevenina ny fahafolahana ireo taranja maromaro izay atao any am-pianarana. Tsy ny taranja rehetra anefa no atao amin’izany fa taranja 5 ihany, dia ny taranja matematika, ny taranja malagasy, ny taranja siansa, ny taranja fizika-simia, ary ny taranja frantsay. Tsy ao anatiny ny taranja anglisy, ny taranja tantara sy jeôgrafia, ary ny fanatanjahan-tena.

Ary amin’ny taranja ‘’siansa’’ sy ‘’fizika-simia’’ dia manao fanandramana ireo mpianatra.

Marihina anefa fa tsy misy labôratoara ny ao Andranovorivato, (any amin’ny AP 78 vao misy), fa dia fanandramana tsotsotra no atao. Ohatra : ny fampikasokasohana ny taratasy sy ny fitsipika dia miteraka hery mifampisintona. Dia aseho izany. Ampikasokasohany eo ny taratasy sy ny fitsipika, ary rehefa mifampikasoka ela be eo izy roa ireo dia lasa mafana. Ary

77 Isan’ny fanamarihana nataon’ireo mpampianatra ‘’linguistique’’ sy ‘’socio-linguistique’’ izy io (Andriamatoa RANDRIAMAHAZO Jean Claude, mpampianatra ‘’socio-linguistique’’, Ramatoa Ratiaray Suzette, mpampianatra ‘’linguistique’’, ao amin’ny CER malagasy, ENS Antananarivo). Ary Andriamatoa RANDRIAMAHAZO Jean Claude dia nanamafy fa izany no antony nahatonga ny teny latina ho maty, satria tsy ampiasaina intsony. Na ny fivavahana katôlika izay nampiasa azy ho ranom-bavaka teo aloha aza dia tsy mampiasa izany intsony ankehitriny. Mijanona eo amin’ny pretra ihany ny fianarana azy io. Tahaka izany koa ny fiteny indonesiana tranainy. Efa teny maty koa ireny…

78 Ny « AP » dia fanafohezana ny hoe : ‘’Année Préparatoire’’. 79 rehefa lasa mafana izy ireo dia mifampipetaka. Izay hono ny « corps frottant ». Rehefa vita izany dia samy manandrana eo am-pitoerana ny mpianatra rehetra.

« Ny tena tanjona amin’ny fanaovana azy io dia ny mba hahazoan’ny ankizy sary an- tsaina ny zavatra tiana hahatongavana amin’ilay fampianarana tany an-dakilasy », hoy Ramatoa Louisette 79. Misy mantsy hoy izy , ireo lesona no mila fanandramana vao azon’ny ankizy.

Eto ny CERES dia mirona amin’ny paikadim-pampianarana antsoina hoe : « méthode expérientielle » (izay matetika ampiarahina amin’ny « méthode modélisante » 80) . Izany hoe fampianarana mifototra amin’ny fanaovana fanandramana. Ity paikadim-pampianarana ity dia matetika ampiasaina eo amin’ny taranja mitaky fampiharana vao azo, toy ny fitsaboana na ny hairaha… 81 Ary ny tombony amin’izy io dia ny fahaiza-manao eo amin’ny mpianatra.

Tsara hofantarina ihany ny ifotorana eo amin’ireo taranja ireo.

Nomarihan-dRamatoa Louisette fa tsy manao lesona vaovao akory eo amin’ireo taranja ireo, fa ny fototra izay tokony ho tsy maintsy hay ao anatiny no ampitaina any amin’ny mpianatra. Fanatevenana fototra izy io, izany hoe : misy zavatra farafaharatsiny tsy maintsy voafehin’ny mpianatra ao anatina taranja iray.

Efa misy manam-pahaizana mandinika izany mihitsy ao amin’ny CERES ao, mandinika ny tsy maintsy voafehy eo amin’ny taranja malagasy ohatra raha ao amin’ny T6 (6e), raha ao amin’ny T7 (5e), raha ao amin’ny T8 (4e), ary raha ao amin’ny T9 (3e). Tahaka izay ihany koa ny taranja matematika, ny taranja frantsay, ny taranja siansa … Eo amin’ny taranja malagasy ohatra , dia tsy maintsy voafehin’ny kilasy T6 na 6e ny « fahafantarana ny atao hoe fehezanteny, ny anjara asa EM sy L, ny fanavahana ny ZP sy RF …» .

79 Ramatoa Louisette dia tomponandraikitra eo amin’ny kilasimandry zazavavy ivontoerana CERES Andranovorivato.

80 http://fr.wikipedia.org/wiki/, Pédagogie, tak 4, Le style modélisant, « Maka tahaka modely ny mpianatra ; izany hoe : mamerina ny nataon’ny mpampianatra ».« ‘’l’élève reproduit ou imite un modèle’’»

81 http://eduscol.education.fr/bd/competice/superieur/competice/libre/qualification/q3b2.php, les méthodes pédagogiques : Méthode expérientielle. « De nombreuses disciplines ou savoirs ne peuvent s’enseigner mais s’apprennent en faisant avec des personnes qui savent faire comme par exemple, la médecine ou l’art. (…) Dans ce cas, ce savoir est acquis par l’étudiant dans et par l’action en règle générale dans un projet réel. L’enseignant incite à la formalisation du savoir-faire par l’étudiant qui est le vrai producteur du savoir qu’il partage et réélabore avec d’autres ». 80 Ireo mpampiofana izay nandalo seha-piofanana momba ny fampianarana no karamain’ny CERES hanao izany dia ny « Conseillers Pédagogiques » (ohatra eo amin’ny taranja fizika-simia, matematika…).

Araka ny hevitray, dia fomba fiasa mahomby ny fakana teknisianina toy izao mba ho matotra sy mipetrapetraka tsara fa tsy mandeha an-jambany ny asa atao.

Mampanontany tena ihany ny mikasika ny taranja anglisy izay tsy tafiditra ho isan’ny fampianarana fanampiny nefa iaraha-mahita ny toeran’io tenim-pirenena io amin’izao. Amin’izao fotoana izao mantsy dia tsy afenina fa mifaninana tokoa ny teny anglisy sy ny teny frantsay aty afrika (anglo-saxon, entina mitazona ireo firenena miteny anglisy, ary francophonie, entina mitazona ireo firenena miteny frantsay), saingy mbola resy tosiky ny teny anglisy ny teny frantsay amin’ny ankapobeny. Ary eran-tany, dia mbola ny teny anglisy no teny matanjaka voalohany, ary any amin’ny laharana fahadimy kosa ny teny frantsay 82. Manoloana izany toe-javatra izany, dia heverinay fa hain’ny tomponandraikitra frantsay, izay lehiben’ny CERES ny manararaotra ny pôlitikam-panjakana misy eto Madagasikara momba ny teny enti-mampianatra (ny teny malagasy sy ny teny frantsay ary ny teny anglisy) 83 mba hampivelarana ny teny frantsay.

b. Ny mpampianatra mampanao ny fampianarana fanampiny

Amin’ny ankapobeny, dia ny mpampianatra ao amin’ny kolejy izay iarahan’ny CERES miasa no karamainy, hampanao an’io fampianarana fanampiny io. Niniana natao moa izany mba hampisy fiaraha-miasa tsara eo amin’ny CERES sy ny kolejy Saint Michel izay mpiara-miombona antoka aminy, hoy Ramatoa Louisette.

Tsy voatery anefa, fa miankina betsaka amin’ny fahitana ilay mpampianatra ihany, hoy Ramatoa Louisette. Ny mampanao ny fampianarana fanampiny ho an’ny taranja malagasy ho an’ny kilasy T6 (6e) ohatra dia mpampianatra avy any amin’ny CEG Andohamahatao, fa tsy mpampianatra ao amin’ny kolejy Saint Michel. Fa ny tena maro an’isa dia ny mpampianatra avy ao amin’ny kolejy Saint Michel ihany noho ny fitandrovana ny

82 Lesona ‘’socio-linguistique’’, niarahana tamin’Andriamatoa RANDRIAMAHAZO Jean Claude, ENS, CER malagasy, Antananarivo.

83 http://ries.revues.org/778, Revue internationale d’éducation de Sèvres, Le système éducatif de Madagascar, tak 8. « langues d’enseignements : le malgache langue maternelle et nationale, le français et l’anglais ». 81 fiaraha-miombona antoka aminy. Afa-tsy ny taranja frantsay : ny tomponandraikitra 84 voalohany ao amin’ny CERES Andranovorivato no mampanao azy, ary mbola izy ihany koa no mitazona ny fampianarana ny taranja frantsay ao amin’ny kolejy Saint Michel).

Marihana anefa fa efa manaraka ny toromarika avy amin’ireo manam-pahaizana mandinika ny fototra tokony homena ny mpianatra ireo mpampianatra mampanao ny fampianarana fanampiny ireo.

Efa misy ny antsoina hoe : « fiche PAE » (fiche Prête A Être Utilisée) izay volavolain’ny manam-pahaizan’ny CERES manokana, ary omena ny mpampianatra any an- toerana, ampihariny. Karazana takela-panomanan-desona izy io, entin’ny mpampianatra mampanao ny fampianarana fanampiny. Efa misy valiny miaraka amin’io « fiche PAE » io.

Ohatra amin’izany « PAE » izany : Kilasy T6 na 6e (matematika) :

« calculer : (6x10000)+(1x1000)+(8x10)+(2x1)

Ecrire en toutes lettres le nombre 123 780 »

Marihana anefa, fa afaka mamorona ny mpampianatra saingy ny tarehimarika fotsiny no azony ovaina. Ny fanontaniana tsy miova mihitsy fa dia izay voalaza ao amin’ny « PAE » ihany. Santionany fotsiny io, fa misy aman-jatony ireo fampizarana ny mpianatra.

Araka ny hita tany amin’ny fizarana voalohany, dia saika mpampianatra tsy nandalo fiofanana ara-pedagôjia avokoa ireo mpampianatra ireo, no eo amin’ny mari-pahaizana bac. Ary heverina fa noho izany antony izany no tsy nampitazonana azy ireo ny taranja frantsay fa nomena ny tomponandraikitra voalohan’ny CERES any an-toerana (izay manana ‘’licence’’ no niofana ho mpampianatra ihany koa). Inona no tiana hambara ? Misongadina ny fandraisana an-tanana manokana ny teny frantsay ato amin’ny CERES.

d. Ny fomba fampianarana ifotoran’ny CERES

Ny CERES dia manana fomba fampianarana manokana. Io fomba fampianarana io no antsoiny hoe : « Système de remédiation ». Ny « remédiation » (fanarenana) dia manana hevitra roa : voalohany dia hoe fanafody ; faharoa dia hoe fanelanelanana vaovao 85.

84 Ny tomponandraikitra voalohan’ny CERES Andranovorivato dia nandia fianarana ambony tao amin’ny ANS Antananarivo (Académie Nationale des Sports). Manana mari-pahaizana ‘’licence’’. 82 Ny ‘’système de remédiation’’ ataon’ny CERES dia tahaka izao raha atao amin’ny endriny mifintina : ‘’fanombanana I – fanarenana – famerimberenana – fanombanana II’’ (Evaluation 1 – Remédiation – Répétition – Evaluation 2)

Izany hoe tsapaina aloha ny fahaizan’ireo zaza ireo aorian’ny fampianarana azony. Ary rehefa tsapaina izy ireo dia hita eo hoe : inona no voafehiny ary inona no tsy voafehiny. Dia io tsy voafehiny io no hamafisina fanindroany indray. Rehefa avy namerina nanazava ireo tsy voafehin’ny mpianatra ny mpampianatra, dia omena fotoana tapa-bolana ilay mpianatra hamerimberenana io fanamafisana fanindroany io. Rehefa tapitra io tapa-bolana io, dia tsapaina amin’ilay tsy voafehiny indray ilay mpianatra. Dia hita eo indray na voafehiny amin’izay na mbola tsy voafehiny.

« Amin’ny ankapobeny moa dia voafehin’ilay mpianatra amin’izay ireo tsy hainy taloha rehefa nohamafisina manokana sy naverimberiny nandritra ny tapa-bolana », hoy Andriamatoa Jacot.

Ary raha sanatria ka tsy mety tafavoaka mihitsy ilay zaza, dia dinganina aloha iny fa asaina miatrika ny manaraka indray izy. Asiana fanamarihana fotsiny hoe Rakoto na Rabe dia sempotra be tamin’ity zavatra iray ity. Dia hiverenana iny amin’ny fotoana mahamety azy.

Raha fintinina izany dia hoe : mandeha aloha ny fanombanana I (évaluation 1). Fantatra amin’ny alalan’iny fanombanana iny ireo zavatra tsy voafehin’ny mpianatra. Eo indrindra no miditra ny fanarenana avy amin’ny mpampianatra, izay ilay hoe ‘’remédiation’’. Rehefa vita ny fanarenana, dia asaina averimberiny mandritra ny 2 herinandro. Rehefa tapitra ny 2 herinandro, dia tonga indray ny fanombanana 2 (évaluation 2) ijerena ny mbola tsy tafavoakany taorian’ny ‘’remédiation’’.

Heverinay fa fomba fiasa tsara ity endrika ‘’remédiation’’ ity satria miteraka fitadidiana maharitra 86 . Lasa miraikitra maharitra ao an-dohan’ny mpianatra mantsy ny fahalalana ampitaina aminy.

85 DIRESEB FIANARANTSOA, MADagascar l’Ecole de la REussite (MAD.E.RE), LES REMEDIATIONS ACTIVITES LUDIQUES Tous niveaux et Toutes disciplines CEG, Dossier suivi par Brigitte AYELA, Juillet 2003, tak 3, « Il y a deux façons de comprendre le mot remédiation. 1°/ En le faisant dériver de remède. Dans ce cas, on est tenté d’assimiler l’élève à un ‘’malade’’ que de bons remèdes pourraient guérir de ses défaillances. (…) 2°/ En le faisant dériver de médiation. Dans ce cas, ce n’est plus l’élève seul qui est pris en compte et qui est perçu comme défaillant, mais la médiation pédagogique qui a présidé à son apprentissage ».

86 http://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9moire%C3%Aolong terme, La mémoire à long terme, tak 1, « La mémoire à long terme apparaît donc lorsqu’une information contenue dans la mémoire de travail y est entreposée via un processus de répétition ».

83 e. Ny tanjona amin’ny fanaovana ny fampianarana fanampiny

Ny tena tanjona amin’ny fampianarana fanampiny na ny ‘’cours de renforcement’’ dia ny fitsinjovana sahady ny fanadinam-panjakana BEPC. Araka ny fandinihan’ny CERES mantsy dia betsaka ireo banga ara-pahalalana (lacunes) mivangongo eo amin’ireo mpianatra manomboka any amin’ny kilasy ambany , ary tsy miseho izany raha tsy any amin’ny kilasy T9 na 3e .

« Mety ho afaka ireo mpianatra ireo », hoy ny tomponandraikitra, Andriamatoa Jacot, « fa saingy tsy voafehiny tanteraka amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo taranja nianarany. Izany hoe zara fa afaka ilay mpianatra. Tsy mila an’izany ny CERES. Ny ilain’ny CERES dia mpianatra mahafehy tsara ny taranja iray ». Koa amin’izay maha zara fa afaka ny ankizy izay, araka ny nambaran’Andriamatoa Jacot ihany, dia misy banga na tsy ampy ny fahalalany. Fa indrindra rahateo moa ireo ankizy ireo dia tambanivohitra , araka ny fanazavany hatrany. Ary mazàna ny banga eo amin’izy ireo dia ireo fahalalana fototra izay tena ilaina tokoa any amin’ny kilasy T9 (3e). Dia izany no antom-pisian’ireo fampianarana fanampiny na tosika ireo mba hanatevenana ny fahalalana fototra izay tsy maintsy voafehin’ny mpianatra.

Raha fintinina amin’ny teny iray dia natao ho fanamafisana manokana ireo fototra izay mila fehezina ao amin’ny kilasy misy an’ilay zaza tsirairay avy io fampianarana fanampiny io. « (…) hi-combler base » (izany hoe ‘’hameno ny fototra’’), izay ny voambolana nampiasain’Andriamatoa Jacot nanazava izany.

Ny toerana anaovana io fampianarana fanampiny io moa dia na eny amin’ny kolejy na ao amin’ny ivontoerana CERES (mifanakaiky ihany izy ireo), ary ny fotoana dia aorian’ny firavan’ny kolejy ( manomboka amin’ny 5 ora hariva ary mirava amin’ny 6 ora hariva).

2.2.1.2. Ny fanomezana torolalana ireo mpianatra amin’ny fomba fianarana lesona

Ny CERES dia miezaka manome torolalana sy toromarika ireo mpianatra izay raisiny an-tanana amin’ny fomba fianaran-desona. Izany dia nomeny ny anarana hoe : « autonomie ».

Ampianarina mianatra ireo mpianatra ireo, ato amin’ity « autonomie » ity. Ampianarina azy ny teknika tokony hatao raha te hahay ao anatin’ny fotoana fohy, ny toe –

84 tsaina tokony hananan’ny mpianatra rehefa mianatra, ny fandrindrana ny fotoana ianarana, ny fomba fanaovana fampiasana isan-tsokajy, ny tetika amam-paika hoenti-mitadidy ny lesona nianarana… (Izany rehetra rehetra izany dia isan’ny mandrafitra ny antsoina hoe : fomba fampitana fahalalana na « Didactique » 87).

Santionany amin’ny fanampiana ny ankizy amin’ny fianaran-desona : ohatra amin’izany ny fitadidiana ireo mpampitohy amin’ny teny frantsay (conjonction de coordination) : « Mais où est donc Ornicar ! », izay entina mitadidy ny hoe : ‘’mais’’ , ‘’où’’ , ‘’et’’ , ‘’donc’’ , ‘’or’’ , ‘’ni’’ , ‘’car’’ …

Hazavaina amin’ny ankizy tahaka ireny manazava lesona ao am-pianarana ireny ny fampitana ity « autonomie » ity. Lesona manokana mihitsy izy io. Ny tomponandraikitra mpanampy eo amin’ny kilasimandry moa no mampianatra azy ity.

Eto ny CERES dia mirona amin’ny paikadim-pampianarana antsoina hoe : « méthode expositive ». Izy io dia fampitana fahalalana amin’ny endrika famelabelarana 88 . Ny lafitsarany dia noho izy tsy dia mandany fotoana firy. Ary marihina ihany koa fa isan’ny foto- kevitra ijoroan’ny sekoly tranainy na ny « école traditionnelle » izy ity (fifotorana amin’ny fahalalana omena ny mpianatra, sy ny mpampianatra mampita fahalalana). 89

2.2.1.3. Ny fampiofanana ireo mpampianatra

a. Ny antony ampiofanana ireo mpampianatra

Nahatsikaritra ny CERES fa betsaka amin’ireo mpampianatra any ambanivohitra, toy ny ao Andranovorivato ohatra, no tsy nandalo sekoly fampiofanana ho mpampianatra. Taorian’ny fianarana nataony, rehefa nahazo ny mari-pahaizana bakalôrea izy ireo, dia nirotsaka nampianatra. Nanoloana izany, dia nandray fanapahan-kevitra ny CERES ny hampiofana azy ireo.

87 Dictionnaire encyclopédique, Le petit Larousse illustré, 1996. « DIDACTIQUE : Théorie et méthode de l’enseignement (d’une spécialité) »

88 http://eduscol.education.fr/bd/competice/superieur/competice/libre/qualification/q3b1.php, Les méthodes pédagogiques, tak 3, « méthode expositive, transmissive, passive ou magistrale : L’enseignant maîtrise un contenu structuré et transmet ses connaissances sous forme d’exposé ».

89 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 7. « Les pédagogies traditionnelles, Elles sont centrées sur les savoirs constitués à transmettre et sur le maître (magistro-centrisme), qui enseigne ».

85 b. Ny fotoana anaovana ny fiofanana

Isaka ny telo volana ny fiofanana, izany hoe, manaraka fiofanana intelo miantoana ireo mpampianatra ireo ao anatin’ny taona iray.

Mandeha ny telovolana voalohany, dia misy fiofanana eo. Mandeha indray ny telovolana faharoa, dia misy fiofanana eo. Tahaka izay ihany koa ny telovolana fahatelo .

d. Ny toerana anaovana ny fiofanana sy ny mpampianatra ampanaovina izany

Miakatra ao Fianarantsoa ireo mpampianatra ireo isaka ny fiofanana. Ny mpampianatra tsy ankanavaka, amin’ny taranja rehetra ao amin’ny sekoly iasan’ny CERES dia tsy maintsy manaraka fiofanana avokoa 90.

Ny mpampiofana ao amin’ny DREN Matsiatra Ambony, izay miara-miasa amin’ny CERES no tonga mampiofana ao.

« Ampianarina ireo mpampianatra any ambanivohitra araka izany , ny fanaovana tsinjara asa, ny fanomanana takela-panomanan-desona, ny fomba fampitana lesona, ny fitazonana ny fahalianan’ny mpianatra … » hoy Andriamatoa Jacot.

Araka ny hevitray, dia ilaina tokoa ny fampiofanana ireo mpampianatra ireo mba hanatsara ny kalitaon’ny fampianarana, izay isan’ny fepetra takin’ny fitondram-panjakana ankehitriny 91. Mba ho tena pedagôgy izy ireo, izany hoe hanana fahalalana mikasika ny pedagôjia sy hampihatra izany (Pedagôjia : hairaha momba ny fanabeazana, izay milafika amin’ny tetikady hoenti-mampianatra sy ny fomba fampiharana izany, ny tetikady hoenti- manabe ireo mpianatra sy ny fomba fampiharana izany, ireo toetra amam-pihetsika (na

90 www.iecd.org/centres-de-renforcement-éducatif-et-scolaire-à-madagascar, IECD, tak 6 « Les professeurs des 10 collèges partenaires sont renforcés dans leurs capacités pédagogiques ».

91 http://ries.revues.org/778, Revue internationale d’éducation de Sèvres, Velomihanta Ranaivo, Le système éducatif de Madagascar, tak 3. « 5 Loi d’orientation n° 2004-04, art. 22. En conformité avec le Document de Stratégie de Réduction de la Pauvreté finalisé en juillet 2003 ainsi que le Plan d’Action Madagascar 2007-2012 (MAP : Madagascar Action Plan), la Politique générale de l’État 2006 inscrit comme l’un de ses axes prioritaires « la sécurisation humaine et sociale ». À ce titre, plusieurs entités se partagent la tâche qui consiste à assurer à « tous les Malgaches une éducation de qualité », qu’elle soit formelle ou non ». 86 kalitao) takina rehefa mampita fahalalana). 92 Ary ny fampiharana ny pedagojia moa dia midika fahaiza-mampianatra sy mampita fahalalana amin’ny alalan’ny fampiasana ireo tetika amam-paika mifanaraka amin’ny olona ampianarina 93.

Raha izay ny mikasika ny fanamafisana ny fampitam-pahalalana, izao indray isika dia hijery ny mikasika ny fampivelarana eo amin’ny lafiny fitaovana ataon’ny CERES.

2.2.2. Ny fampivelarana eo amin’ny lafiny fitaovana

Ny voalohany eo amin’izany fampivelarana ara-pitaovana izany dia eo amin’ny foto- drafitrasa.

2.2.2.1. Ny foto-drafitrasa ataon’ny CERES

Ny fikambanana na ‘’Association’’ dia miditra an-tsehatra eo amin’ny tombontsoan’ny daholobe (izay mampifanakaiky azy amin’ny ONG) 94 . Tafiditra ho anisan’izany ny PROMES (miditra an-tsehatra izy eo amin’ny tombontsoan’ny daholobe, toy ny fanaovana sekoly, fampidirana rano ho an’ny sekoly, fanamboarana ireo fitaovan’ny sekoly simba…).

a. Ny fanaovana sekoly

Ny CERES dia mila vokatra tsara. Mikatsaka ary miandrandra izany izy. Hany ka izay sakana rehetra tsapany fa mety tsy hahatongavana amin’izany , dia idirany an-tsehatra avokoa.

92 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 1, « La pédagogie (du grec παιδαγωγία, direction ou éducation des enfants) désigne l'art de l'éducation. Le terme rassemble les méthodes et pratiques d'enseignement et d'éducation ainsi que toutes les qualités requises pour transmettre une connaissance, un savoir ou un savoir-faire ».

93 id, tak 1, « Plus généralement, l'expression « Faire preuve de pédagogie » signifie l'aptitude à enseigner et à transmettre à un individu ou un groupe d'individus — de tous âges et de toutes conditions — un savoir ou une expérience par l'usage des méthodes les plus adaptées à l'audience concernée ».

94 http://www.carenews.com/fr/news/795-dis-flavie-quelle-difference-entre-ong-et-association, Dis Flavie : quelle difference entre ONG et ASSOCIATION ? tak 2. « Les associations interviennent (…) dans un intérêt public. Leurs missions se rapprochent alors de celles des ONG ».

87 Any ambanivohitra ohatra, dia ahitana mpianatra 80 ao anaty efitrano fianarana iray, araka ny voalazan’Andriamatoa Jacot. Izany hoe mifaneritery be ny mpianatra ao am- pianarana. Ny tao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato ohatra, taloha, dia ankizy 3 isaka ny latabatra farafahakeliny. Indraindray aza dia ankizy 4, hoy Andriamatoa Taleny.

Manoloana izany toe-javatra izany, dia mirotsaka an-tsehatra ny CERES. Asainy mamolavola tetibola ny sekoly, hoenti-manangana trano fianarana, dia izy no mitady ny famatsiam-bola. (Ny IECD no mpamatsy vola azy amin’ny ankapobeny. Ary ny IECD dia manomana tetibola « euros » an-tapitrisany maro isan-taona ho an’ireo fikambanana izay iarahany miasa rehetra). 95

Tahaka ny ao Andranovorivato ohatra, dia nanamboatra trano lehibe ho an’ny kolejy Saint Michel ny CERES, hanaovany sekoly fanampiny. Sady trano lehibe no mbola tsara lavitra mihoatra ny sekoly naha Saint Michel an’ny Saint Michel io trano izay najorony io. Lasa nitombo araka izany ny efitrano fianarana ao amin’ity sekoly ity. Natokany handraisana ireo kilasy T6 na 6e ny trano taloha, fa ny trano vaovao kosa dia nandraisany ireo kilasy T7 , T8 ary ny kilasy T9.

Araka ny nambaran’Andriamatoa Talen’ny Saint Michel moa, dia tsy naharaka ny isan’ny mpianatra intsony ny efitrano fianarana tao. Ny mpianatra raisina be dia be hoy izy, kanefa ny efitrano fianarana tsy misy fanitarana. Tsy manam-bola ho amin’izany ny kolejy. Dia ny CERES no nandray an-tanana izany. Ny CERES no fantatra ety ivelany fa nanangana ny trano, fa araka ny nambaran’Andriamatoa Jacot dia ny CERES no nitady famatsiam-bola hoenti-nanangana io trano io.

Fa ankoatra ny fanaovana sekoly, dia nampiditra rano ho an’ny kolejy Saint Michel ihany koa ny CERES.

b. Ny fampidirana rano ho an’ny sekoly

Mbola ny CERES ihany koa no nanamboatra paompy ho an’ity sekoly ity. Fantsakana izy io, satria tsy mbola tongan’ny ranon’ny Jirama Andranovorivato, fa fantsakana no novolena paompy. Ary marihana moa fa tsy mba nanana paompy ity sekoly ity teo aloha,

95 www.coordinationsud.org/membre/iecd, La coordination nationale des ONG françaises de solidarité internationale. tak 1, « Budget, Chiffre d'activité 2012 : 8,5 millions d’euros. Statut fiscal : utilité publique… ». 88 araka ny filazan’Andriamatoa Tale, fa nanomboka tamin’ny nidiran’ny CERES tao, vao nisy rano nampiasaina ny sekoly .

Ankoatra ny fampidirana rano, dia nametraka trano famakiam-boky ihany koa ny CERES.

d. Ny fametrahana trano famakiam-boky

Ahitana trano famakiam-boky ihany koa ao amin’ny CERES Andranovorivato. Io trano famakiam-boky io dia natobin’izy ireo ao amin’ny efitrano lehibe iray, izay fanaovana ny fampianarana fanamafisana, ao amin’ny tranon’ny CERES.

Marihina fa boky isan-karazany no hita ao, ary saika misy isan-taranja izy ireo. Toy ny taranja malagasy ohatra dia ahitana ny boky lovako (T6, T7, T8, T9 …), Ny zava-kanto vita amin’ny teny, ny Fary mamy T6, Ratsimba valo mianaka … Eo amin’ny taranja tantara sy geografia kosa ohatra dia ahitana ny Histoire Géographie 6e … Eo amin’ny taranja matematika : Bordas Mathématique izay misy manomboka any amin’ny kilasy T6 ka hatramin’ny kilasy T9… Ny taranja fizika : L’éléctricité…

Ankoatra ireo boky isan-taranja, dia ahitana dikisionera frantsay sy diksionera malagasy ihany koa ao. Ahitana boky mikasika ny fahalalana ankapobeny toy ny Tous les enfants du monde, Comment vivent-ils ?, Ny tilikambon’ny fiambenana, Victoire Rasoamanarivo …

Mipetraka eo ambony « talantalana » ireo boky ireo, ary efa voasokajy isan-tokony avy. Feno dia feno tokoa ny boky ao amin’io trano famakiam-boky io, ary isan-karazany izany, raha ny tranom-bokin’ny CERES no asian-teny. Ary ny mpampianatra ao amin’ny kolejy Saint Michel dia mindram-boky ao avokoa hoentiny mampianatra.

Azo lazaina moa fa ny fananana sy famakiam-boky na tahirin-kevitra isan-karazany no fototry ny fahaizana amam-pahalalana. Ary azo heverina eto fa mifototra amin’izany ny CERES.

Ankoatra ny fametrahana foto-drafitrasa, dia mitodika eo amin’ny lafiny fampitaovana ihany koa ny CERES, na ho an’ny sekoly izany, na ho an’ny mpianatra.

89 2.2.2.2. Ny fanampiana ara-pitaovana

a. Ny fampitaovana maoderina ny sekoly

Ny CERES dia manampy ara-pitaovana ireo sekoly izay miara-miasa aminy, toy ny famoahana ny lisitry ny mpianatra amin’ny ordinatera ohatra. Araka ny nambaran’ny Talen’ny kolejy Saint Michel, dia ataon’izy ireo amin’ny penina sy taratasy ny lisitry ny mpianatra. Rehefa vita izany dia aterina ao amin’ny CERES (CERES Andranovorivato) , ary ity farany no mamoaka izany amin’ny alalan’ny fafana , amin’ny solosaina.

Tahaka izany ihany koa rehefa hanao ‘’bulletin’’ , ny CERES no mampiditra ny naotin’ny mpianatra ao amin’ny solosaina ary mamoaka izany. Tsy mba manana solosaina mantsy ity sekoly ity.

Ary raha sendra ka misy peta-drindrina tiana havoaka ohatra , dia efa ny CERES no miandraikitra izany. Ohatra amin’izany ireo peta-drindrina ho fanentanana ny ray aman- drenin’ny mpianatra mba handoa ny adidiny, sy ny fampahatsiahivana ireo ray aman- drenin’ny mpianatra ny amin’ny fisian’ny « cantine scolaire ». Manginy fotsiny ny fanaovana « fanamaroan-takila » ireo boky izay ilaina…

Azo heverina eto izany fa manamora ary manamaivana ny asan’ny kolejy Saint Michel ny CERES. Ankoatra ny fanampiana amin’ny alalan’ny fitaovana maoderina, dia manamboatra ireo fitaovana simba ihany koa ny CERES.

b. Ny fanamboarana ireo fitaovana simba eo amin’ny sekoly

Ary raha sendra simba ny fitaovana ao am-pianarana, dia mbola mandray anjara amin’ny fanamboarana izany ihany koa ny CERES. Izay fitaovam-pianarana rehetra mila fanamboarana, dia manampy foana ny CERES, toy ny solaitrabe izany (raha sendra mila lokoina), ny varavarana simba, ny rindrina mitresaka, ny dabilio…« Tsy manao ambanin- javatra ny foto-drafitrasa ny CERES », hoy Andriamatoa Jacot.

Marihina anefa, fa tsy ny CERES no manery azy ireo ny hanaovana izany, fa manome soso-kevitra kosa ny amin’ny tokony hanaovana izany. Mba hanamboarana izay fitaovana simba dia asain’ny CERES mamolavola tetibola ny sekoly hoentina any aminy, ary ny –

90 CERES no mirotsaka an-tsehatra ny amin’ny fanatanterahana ny asa.

Mety hanontany tena isika hoe : inona àry izany no anjara birikin’ny sekoly ? Misy ampaham-bola efa omanin’ny sekoly amin’ny fanamboarana ny foto-drafitrasa 96, ary io vola io no ampian’ny CERES.

Fa ankoatra ny fanamboarana ireo fitaovana simba, dia mirotsaka an-tsehatra ihany koa ny CERES eo amin’ny famatsiana ara-pitaovana ny mpianatra.

d. Ny famatsiana ara-pitaovana ny mpianatra

Tsindrina ihany koa fa ny CERES no miantoka ny kahien’ireo mpianatra, hoenti- manao ny fampianarana fanampiny sy ny ‘’fampivelarana ny maha izy azy’’ 97 ireo mpianatra. Ny kahie sy ireo fitaovana miaraka aminy izany, toy ny « trousse », ny penina, ny gaoma, ny fitsipika, ny pensilihazo…. Ary rehefa lany ireo dia afaka maka ao amin’ny tomponandraikitra indray ireo mpianatra.

Marihina anefa fa ny fitaovam-pianarana izay ampiasaina amin’ny ‘’fampianarana fanampiny’’ sy ny ‘’fampivelarana ny maha izy azy’’ ihany no iantohan’ny CERES, fa raha ny fitaovana ampiasain’ireo mpianatra any amin’ny sekoly izay ianarany, dia ireo ray aman- drenin’izy ireo no miantoka izany, fa tsy ny CERES akory.

Heverinay fa nataon’ny CERES io fiantohana ny fitaovam-pianaran’ny mpianatra io mba hoenti-manampy ireo ray aman-drenin’izy ireo, satria araka ny hita ao amin’ny gazety ‘’Lakroan’i Madagasikara’’, laharana 3236, alahady 24 martsa 2002, dia hoe : « amin’izao fotoan-tsarotra diavin’ny firenena izao, dia mihamaro ny ray aman-dreny sahirana mila tsy hahatontosa ny adidy masina anomanana ny ho avin’ny zanany ».

Raha izay ny mikasika ny foto-drafitrasa sy ny fitaovana, izao indray isika dia hijery ny fampivelarana ny maha olona ataon’ny CERES.

96 Dinidinika tamin’ny Talen’ny Saint Michel, raha nanontanianay izy : mitovy daholo ve ny ‘’écolage’’ aloan’ny mpianatra manomboka any amin’ny 6e ka hatrany amin’ny 3e ? Dia hoy izy namaly izany : « ny zava- misy eto ‘zany a, ny écolage dia mitovy. Ny mpianatra eto dia samy mandoa valo arivo sy iray alina isana zaza (18.000 ar) (isan-taona). Dia ny ray aman-dreny mandoa vary 210 kapoaka (isan-taona). Io ‘zany raha jerena dia hoe vary iray vata sy tapany. Dia mandoa fety koa roa arivo sy iray alina ry zareo (12.000 ar) (isan-taona), isan- dray aman-dreny io ‘zany, ny vary sy ny fety. Solom-pety io ‘zany, hanampiana ny ‘’budget’’-n’ny sekoly ».

97 Ny ‘’fampivelarana ny maha izy azy’’ na ‘’développement personnel’’ dia ho hitantsika ao amin’ny fizarana manaraka.

91 2.2.3. Ny fampivelarana ny maha olona

Ny CERES dia mampivelatra ireo mpianatra sy ny ray aman-dreniny. Izay fampivelarana izay no antsoin’ny CERES hoe : ‘’développement personnel’’ ho an’ny mpianatra, ary antsoiny hoe ‘’Ecole des parents’’ ho an‘ny ray aman-dreny.

2.2.3.1. Ny fampivelarana ny maha izy azy ireo mpianatra : ‘’développement personnel’’

Ny « fampivelarana ny maha izy azy » ireo mpianatra dia mizara ho toko 6 lehibe, izany hoe karazan-javatra 6 na zana-taranja 6 no atao ao. Ireto avy izy 6 ireo :

- Fampizàrana ny mpianatra amin’ny « ady hevitra » (débat) 98. - Fampijerena horonantsary ireo mpianatra (Ciné). - Fanabeazana ny mpianatra eo amin’ny lafiny fahasalamana (Santé et Hygiène). - Fanabeazana mitodika amin’ny toe-karena : fampianarana hairaha sy taozavatra ireo mpianatra (Arts et Ateliers manuels) - Fampialana voly ireo mpianatra (‘’veillée’’) - Fampianarana ny fiainana sy ny fitiavana (‘’Education à la vie et à l’amour’’).

Mihodidina amin’ireo hasin-javatra 6 ireo ny zavatra atao ao amin’ny ‘’fampivelarana ny maha izy’’ na « Développement Personnel » .

I Ivan Illich dia miombon-kevitra amin’ny toe-javatra tahaka itony. Ho azy, « dia tokony hosoloina fanabeazana lalim-paka ny eny anivon’ny sekoly, izay manomana ny mpianatra hiatrika ny fiainana, fa tsy ny fahazoana diplaoma akory no zava-dehibe na ny fanohizana fianarana lavidavitra… Ireny dia mandeha any amin’ny fivoarana tsy izy » 99, araka ny heviny.

98 marihina fa ny fiantsoana amin’ny teny frantsay ‘’débat, ciné, art …’’ dia avy amin’ny CERES.

99 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 7, pour une pédagogie hors de l’école : « Ivan Illich : ‘’L’école obligatoire, la scolarité prolongée, la course aux diplômes sont autant de faux progrès. (…) A tout cela il faut substituer une véritable éducation qui prépare à la vie dans la vie »

92 a. « Ny ady hevitra » : ‘’débat’’

Ny tanjona amin’ny « ady hevitra » dia ny mba hahafahan’ny mpianatra maneho hevitra. Asaina mizatra mamoaka hevitra sy maneho ny fomba fijeriny ny mpianatra.

Ny fahaizana miady hevitra dia « mety hahazoana toerana ambony eo amin’ny fiarahamonina » 100, raha ny voalazan’i Paul JAGOT no ifotorana. Ary i Paul JAGOT dia nahatsikaritra fa « misy olona manana ny rariny saingy mangina izy noho ny tsy fahaizany miteny » 101. Araka izany, dia heverinay fa tena ilaina sy mahasoa ity ady hevitra ity.

Tahaka izao ny fizotran’io « ady hevitra » na ‘’débat’’ io. Omen’ny mpanabe lohahevitra ny mpianatra. Ohatra amin’izany lohahevitra izany ny hoe : « fifanajana ». Ny tanjona amin’io araka ny nolazain-dRamatoa Louisette 102, dia ny « fahalalam-pomba ». Izay ny lesona tiana hotsoahina ao anatiny. Tiana hipaka any amin’ny mpianatra ny lanjan’izany fahalalam-pomba izany.

Asaina manao tantara an-tsehatra kely (scénette) aloha izy ireo entiny maneho izay ao an-tsainy ao momba io fifanajana io (omena 15 minitra izy anomanany an’izany). Rehefa vita ny tantara an-tsehatra, vao manontany amin’izay ny mpanabe hoe : « maninona kay ianao no tokony hanaja olon-dehibe, inona no dikan’ny olon-dehibe aminao, maninona ianao no manao azafady raha mandika olon-dehibe… ». Izany hoe miainga amin’iny tantara nataon’ny mpianatra teo iny ny fanontaniana. Dia samy milaza ny heviny eo avokoa izy rehetra, ary raikitra ny fifanankalozan-kevitra.

Eto ny CERES dia mampiasa ny fomba fampianarana antsoina hoe : « méthode interrogative ou maïeutique ». Izany hoe : tarihina amin’ny alalan’ny fanontaniana ireo mpianatra, miainga amin’ny fahalalana izay heverina fa efa fantany, mankany amin’ny tanjona manokana tiana hotratrarina. Ary amin’izany dia ny mpianatra ihany no ezahina

100 JAGOT Paul-C, l’éducation de la parole : comment convaincre, séduire et captiver par une élocution claire et assurée, édition Dangles, juillet 1988, tak 16. « Nul ne saurait prétendre, dans une société, une collectivité quelconque, à un rôle influent s’il ne dispose d’un organe et d’une élocution exercés ».

101 id, tak 10. « J’ai vu d’honorables personnes, à juste titre certaines d’être dans leur droit, se laisser bénévolement léser plutôt que de réagir, cela tout simplement parce qu’elles se rendaient compte de leur infériorité oratoire ».

102 Ramatoa Louisette no mampanao an’io zana-taranja io, ary efa nahazo fampiofanana manokana momba izany izy. Tsy ny ‘’débat’’ ihany anefa no tazoniny, fa ny «ciné » sy ny « éducation à la vie et à l’amour » ihany koa. Ary efa samy nahazoany fiofanana avokoa ireo.

93 hamolavola ny fahalalany, handrafitra ny fomba fijeriny, izany hoe hanatsoaka lesona 103. Tsy fampianarana tolotra izany ny « méthode interrogative », fa fampianarana mifototra amin’ny fampandraisana anjara ny mpianatra eo amin’ny fizotry ny fampianarana. Izy ity dia anisan’ny fomba fiasa ironan’ny ‘’sekoly vaovao’’ na ny ‘’école nouvelle’’ 104. Mahomby ity fomba fampianarana ity araka ny fanamarihan’ireo mpampianatra avy ao amin’ny ENS Antananarivo satria ampandraisina anjara ny mpianatra eo amin’ny fampianarana ka ho liana sy hifantoka.

b. Ny fampijerena horonantsary ny mpianatra : ‘’ciné’’

Ampijerena horonantsary ihany koa ireo mpianatra ireo. Ary ny zavatra tsikaritra, raha ny hitanay tao amin’ny biraon’ny CERES Andranovorivato, dia iray baoritra ny horonantsary ao aminy ao, ankoatra ireo efa voasokajy eny amin’ny « talantalana » mihanton-drindrina. Ampijerena ireo mpianatra avokoa ireo horonantsary ireo araka ny nambaran-dRamatoa Louisette.

Santionany fotsiny amin’ireo lohatenina horonantsary nadikanay no atalotray eto : « Madagascar l’île au bout du monde » , « C’est pas sorcier » , « Kirkuk et la hyène noire » , « Madagascar Biodiversité » , « L’âge d’or des Provinces unies » , « 1492 Christophe Colomb » , « La guerre de 100 ans » , « Le sambatra » , « La digestion » , « Les hormones » , « Le cerveau » … Betsaka ny horonantsary ao amin’ny CERES Andranovorivato ao. Marihina anefa fa mikasika ny fanabeazana sy ny tontolon’ny fampianarana daholo izy ireo.

Ny tena tanjona eo amin’ny fampijerena ny horonantsary araka ny tenin-dRamatoa Louisette, dia ny mba hahafantarana hoe azon’ireo mpianatra ve ilay horonantsary nojereny sa tsy azony : karazana tombana izany izy io, anarahana maso ny fivoaran’ny fahafolahan’ny mpianatra ny teny frantsay.

103 http://eduscol.education.fr/bd/competice/superieur/competice/libre/qualification/q3b2.php : Les méthodes pédagogiques. tak 2. Méthode interrogative ou maïeutique : « L’étudiant est reconnu comme possèdant des éléments de connaissance ou des représentations du contenu à acquérir. A l’aide d’un questionnement approprié, l’enseignant permet à l’étudiant de construire ses connaissances par lui-même ou de faire des liens et de donner du sens à ces éléments épars. L’étudiant ou un groupe d’étudiants est incité à formuler ce qu’il sait, ce qu’il pense, ce qu’il se représente… »

104 http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ducation_nouvelle, Education nouvelle. tak 1. « L'Éducation nouvelle est un courant pédagogique qui défend le principe d'une participation active des individus à leur propre formation ».

94 Tahaka ny teo amin’ny ‘’débat’’ ihany ny fizotran’ity ‘’ciné’’ ity. Asaina mijery horonantsary aloha ilay mpianatra ; izany hoe : omena ny lohahevitra fa amin’ny alalan’ny horonantsary, ary rehefa vita izany dia asaina manao tantara an-tsehatra kely (scénette) izy. Izay vao mandeha ny fanontaniana (méthode interrogative).

Santionany tamin’ny fampijerena horonantsary ny mpianatra : nampijerena ilay horonantsary izay mitondra ny lohateny hoe : ‘’Madagascar, l’île au bout du monde’’ ireo mpianatra. Ny tanjona tiana hotratrarina tao anatin’io horonantsary io dia ny fampahafantarana ny zava-misy eto Madagasikara momba ny tontolo iainana sy ny tokony hiarovana azy ireo, fa reharehantsika Malagasy ny fananana ireo harena ireo. Tamin’izay fotoana izay dia tena tratra ny tanjona hoy Ramatoa Louisette satria, hita taratra tao anatin’ny ‘’scénette’’ nataon’ireo mpianatra ireo ny tanjona tiana hahatongavana. Toy izao ny santionan’ny teny navoakan’ny mpianatra tao anatin’ilay tantara an-tsehatra kely : « - (…) mba fantatrao kay fa misy hoatra izao eto amin’ity Madagasikara ity. Dia inona no mbola handoranao tanety ? Zavatra tokony ho reharehanao izao lasa kila forehitra. Mba saro-piaro amin’izay tsy hanimba ny ala… ». Rehefa vita izay, dia niroso tamin’ny fanontaniana indray. Miainga amin’io tantara an-tsehatra io ny fanontaniana. Hoy indrindra ny mpanabe tamin’io fotoana io : ‘’inona no tianareo haseho tamin’ilay tantara teo ? Inona no tokony hataonareo izany? ». Dia samy miteny eo izy rehetra. Tao ohatra no niteny fa tokony hoentanina ny olona hamboly hazo. Ny sasany indray nilaza fa tsy tokony hodorana ny tanety…

Betsaka tokoa ny fomba azo atao amin’ny fampiharana ny pedagôjia, toy ny fampiasana solaitra, ny filalaovana amin’ny feo rehefa mampianatra, ny fampiasana solosaina105… Ary heverinay fa anisan’izany ihany koa ny fampijerena horonantsary ireo mpianatra eto (sy ilay ‘’ady hevitra’’ hita tetsy aloha). Ary ny tombony amin’ny fampijerena horonantsary ny mpianatra dia miara-miasa ny taovam-pitsapany eo amin’ny fitadidiana (ny maso sy ny sofina) 106. Misy mantsy ny mpianatra dia ny maso no tena mandray anjara betsaka eo amin’ny fitadidiany (‘’mémoire visuelle’’). Ny an’ny sasany indray dia ny sofiny (‘’mémoire auditive’’). Eto dia samy voafaoka ao avokoa ireo karazany roa ireo.

105 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 4, « les pratiques pédagogiques (…) les supports d'activité (comme l'usage de l'ardoise, le recours à l'ordinateur, l'utilisation de la voix)... »

106 lesona pedagojia niarahana tamin’Andriamatoa Mihamitsy Cyrille, ENS Antananarivo. 95 d. Ny fanabeazana ireo mpianatra ara-pahasalamana : ‘’Santé et Hygiène’’

Izy io dia fampianarana ny ankizy momba ny fikojakojana ny vatana. Ohatra amin’izany ny hoe : ahoana no atao rehefa miborosy nify, rehefa manasa lamba, mandio vatana, mamafa trano… Manomboka amin’ny fianarana an’ireo daholo ny mpianatra rehetra satria natokana ho an’ny kilasy T6 ireo lohahevitra ireo.

Fa rehefa tonga any amin’ny kilasy T7, dia tsy miverina amin’izany intsony fa lohahevitra hafa indray no ianarana, toy ny hoe : Ahoana no atao raha ohatra misy voan’ny tazo, raha misy olona maratra ; inona no antony hanaovana vaksiny…

Izany hoe ity « santé et hygiène » ity izany, dia mandeha isaka ny ambaratongan- kilasy. Samy manana ny omena azy ireo kilasy ireo. Samy hafa ny omena ny T6, ny T7 , ny T8, ary ny T9. Ary arakaraka ny isondrotana kilasy no hidirana ho amin’ny lalindalina kokoa mikasika azy io.

Ny tanjony moa dia « mba ho fitsimbinana ny aina. Ary aseho amin’ny mpianatra ankolaka hoe : tokony ho saro-piaro amin’ny vatany ny tsirairay. Volena ao aminy ihany koa fa tsy ny tenany ihany no tokony hotsimbinina, fa ny an’ny hafa ihany koa. Fa ambonin’izany, ny tena tanjona goavana amin’ireo dia ny mba hanentanan’ny mpianatra ny ray aman-dreniny koa rehefa tonga any an-tranony izy », hoy ny tomponandraikitra, Ramatoa Louisette.

Eto ny CERES dia manaraka ny voalaza ao anaty volavolan-dalàna n° 2004-04/26 jolay 2004 (fampidirana ny soatoavina toy ny aina, fanahy, hasina… ao anaty rafi- pampianarana sy fanabeazana malagasy) sy ny volavolan-dalàna n° 2004-04, art. 22 (fiarovana ny maha olona sy ny fiarahamonina, izay isan’ny vaindohan-draharahan’ny pôlitikam-pirenena amin’ny ankapobeny, tamin’ny taona 2006) 107.

Isan’ny zavatra tokony homarihana ihany koa ny fahaizan’ny CERES mifantina ny fahalalana tokony homena ny mpianatra arakaraka ny taonany sy ny haabom-pahalalany

107 http://ries.revues.org/778, Revue internationale d’éducation de Sèvres, Velomihanta Ranaivo, Le système éducatif de Madagascar, tak 2. « Loi n° 2004-04 du 26 juillet 2004 portant orientation générale du système d’éducation et d’enseignement : Les caractéristiques du système éducatif malgache actuel découlent d’une nouvelle donne (…) ainsi que de certaines valeurs spécifiques telles que les notions de “vie” (aina), “âme-raison constitutive de l’homme” (fanahy maha-olona), de “vertu, sainteté” (hasina) ou “amitié, bonnes relations” (fihavanana). Loi d’orientation n° 2004-04, art. 22 : (…) la Politique générale de l’État 2006 inscrit comme l’un de ses axes prioritaires « la sécurisation humaine et sociale ».

96 (capacité d’analyse des élèves). Tena pedagôjia izany fa tsy kitoatoa sanatria 108 . « Transposition didactique » no iantsoana azy io amin’ny teny frantsay ; fanamboarana ireo fahalalana eo am-pelatanana hifanaraka amin’ny kilasy misy ny ankizy anolorana azy 109.

e. Ny fanabeazana mitodika amin’ny toe-karena : ‘’Art’’ et ‘’Atelier manuel’’

Misy ihany koa ny fanabeazana ara-toe-karena, ahitana fampianarana ‘’hairaha’’ (Art) sy fampianarana ‘’taozavatra’’ (Atelier manuel).

Ireto avy no ampianarina amin’izany ‘’hairaha’’ izany : ny fanaovana ‘’harendrina’’, ‘’œuf de Pâques’’, ‘’hosodoko’’, ‘’kisarisary’’, ‘’guirlande’’... Izany hoe hairaha izay mety ho vita amin’ny tanana. Ary ny fampianarana azy ireo dia manaraka vanim-potoana. Ny fampianarana ny fanaovana ‘’harendrina’’ ohatra dia manakaikikaiky ny fetim-pirenena. Ny ‘’guirlande’’, manakaikikaiky ny noely. Tahaka izany koa ny fianarana ‘’œuf de Pâques’’, manakaikikaiky ny fetin’ny paka. Ny ‘’kisarisary’’ sy ny ‘’hosodoko’’ kosa dia entina maneho trangan-javatra iray, toy ny fetin’ny ray, ny fetin’ny reny, ny volana natokana ho an’ny ankizy…

Ireto avy kosa no ampianarina amin’ny ‘’taozavatra’’ na ‘’atelier manuel’’ : ny fianarana manjaitra, ny fianarana mandrary, ny fanaovana bà (na pelote)…

Ny tena mampiavaka azy roa ireo araka ny fanazavan-dRamatoa Louisette, ny ‘’taozavatra’’ na ‘’atelier manuel’’ dia karazana asa tanana izay natao hampiasaina amin’ny fiainana andavanandro, fa ny ‘’hairaha’’ na ‘’Art’’ kosa dia karazana asa tanana izay natao hanehoana zava-mitranga iray, ‘’événement’’ no voambolana nampiasainy, ary ahitana lafiny kanto.

108 Araka ny nambaran’Andriamatoa ANDRIAMANATSILAVO Seth, RAHARIJAONA Alphonse, ANDRIAR Samuel, izay samy mpampianatra ao amin’ny ENS Antananarivo, tao anatin’ny fampianarany, dia tsy tokony havangongo eo amin’ny mpianatra avokoa ny fahalalana rehetra norantovina tety amin’ny oniversite, fa mila sivanina ny tokony homena azy ary mila amboarina hifanentana amin’ny taonany sy ny haabom-pahatakarany. Ny bakalôrea aza manahirana ny mpianatra fa mainka ny leson’ny kilasy fahefatra na fahatelo ety amin’ny oniversite ? hoy izy ireo nanohana ny heviny. Ary nohamafisiny ihany koa fa izany indrindra no antom-pisian’ny fandaharam-pianarana na ny ‘’programme’’. Efa voadinika mialoha ireny ary mifanentana tsara amin’ny taonan’ny mpianatra sy ny haabom-panakaran-javatra.

109 http://fr.wikipedia.org/wiki/Didactique, Didactique, tak 6. « Le savoir savant (des connaissances livresques, des connaissances institutionnalisées…) fait l'objet d'une transposition (recontextualisation, reproblématisation, voire redéfinitions) pour être enseigné à un niveau donné. Cette transposition faisant donc passer d'un savoir savant à un savoir à enseigner ».

97 Tsapa eto fa miezaka mamaha ny olan’ny mpianatra amin’ny fiainany andavanandro ny CERES. Iaraha-mahalala tokoa fa mangatsiaka ny Faritra Matsiatra Ambony amin’ny fotoanan’ny ririnina, ny vidin’ny ankanjobà anefa lafolafo ihany. Ny fampianarana ny mpianatra hairaha sy taozavatra izany dia mampihena ny vola mivoaka na dia eo amin’ny fividianana ankanjoba fotsiny ihany aza.

Fa eto ihany koa ny CERES dia mirona amin’ny pedagôjia « Steiner-Waldorf ». Izy io dia mikatsaka ny hampifandanja ireo taranja mampiasa saina amin’ny taranja hairaha. Ary izany no heverinay fa antony ampidirana ny fianarana mozika ho isan’ny taranja ampianarina any an-tsekoly any andafy (ny fianarana mozika, ny fianarana mihira, ny fianarana mandihy...). Ary marihina moa fa mahazo vahana izy ity ao Erôpa sy any amerika avaratra 110.

f. Ny fampialana voly ny mpianatra : ‘’veillée’’

Isaky ny zoma hariva, manomboka amin’ny 7 ora sy sasany ka hatramin’ny 8 ora sy sasany alina, dia manao fiaretan-tory kely, amin’ny alalan’ny fanaovana afon-dasy, ny CERES Andranovorivato, iarahan’ny mpanabe sy ny mpianatra ao. Mandoro kodiarana fiara na kitay izy ireo, ary samy mihodidina izany avokoa. Betsaka ny lalao atao eo, toy ny tantara an-tsehatra kely (scénette), ny hirahira, ny dihy mirindra, ny dihy vako-drazana…

Mizara ho sokajy ireo mpianatra, dia samy mitady zavatra atao : na tantara an-tsehatra kely, na hira, na dihy… ary mifandimby miaka-tsehatra ny sokajy tsirairay.

Marihina anefa fa tsy voatery manao afon-dasy izy ireo isaky ny ‘’veillée’’, fa afaka misafidy ny hiala voly ao an-trano koa, indrindra moa rehefa avy ny orana. Rehefa izany, dia mandihy no ataon’izy ireo raharaha. Alefa ny zava-maneno dia samy manovokovoka mandihy eo, na ny mpianatra izany na ny tomponandraikitra. Na manao kilalaon-tsaina toy ny karatra, dômy, ‘’jeu d’échec’’, ‘’jeu de sandales’’, ‘’jeu de 7 familles’’…

Ilaina ny toe-javatra tahaka izany araka ny hevitray satria mila fifandanjana ny zavatra ataon’ny zanak’olombelona na ‘’équilibre’’ mba hampivelatra ny fiainany.

110 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 11. « La pédagogie Steiner-Waldorf, basée sur les théories éducatives de Rudolf Steiner (1861-1925), est une des applications les plus connues de l'anthroposophie fondée par celui-ci. Elles sont aussi connues sous le nom d'écoles Waldorf. Ces écoles cherchent à équilibrer les matières intellectuelles avec les matières artistiques et manuelles en suivant l'évolution de l'enfant. Cette pédagogie est pratiquée dans les écoles Steiner, écoles privées qui comptent environ 1 000 sites dans le monde, majoritairement en Amérique du Nord et en Europe, dont environ 200 en Allemagne.

98 g. Ny fampianarana ny fiainana sy ny fitiavana ireo mpianatra : ‘’éducation à la vie et à l’amour’’

“Education à la vie et à l’amour” no fiantson’ny CERES azy io. Afoheziny amin’ny teny hoe “EVA”.

Eo amin’ny “EVA”, dia beazina ara-pitiavana sy ara-piainana ireo mpianatra. Izany hoe ampahafantarina ny ankizy ny momba ny atao hoe fiainana sy ny momba ny atao hoe fitiavana. Resahina amin’izany ohatra ny fialan-tsakana, eo amin’ny lafiny fitiavana. Anontaniana ny mpianatra ny zavatra tsapany momba ny vatany, sy ny fiovana hitany, hoy Ramatoa Louisette. Dia miteny eo ilay mpianatra ary mametraka fanontaniana izay tonga ao an-tsainy. Ohatra amin’izany ny hoe : “fa maninona moa ny vatako no miova tokoa isan’andro, dia inona no mahatonga an’izany?...” Resahina ihany koa ohatra ny fanambadiana, eo amin’ny lafiny fiainana. Manontany ihany koa ireo mpianatra hoe : fa maninona kay no tsy maintsy misy ny fanambadiana? Dia nahoana no vavy sy ny lahy no mifanambady fa tsy hoe vavy sy vavy na lahy sy lahy?

Maro be ny lohahevitra resahina ao, toy ny fanalan-jaza, ny vohoka aloha loatra, ny finamanana, ny voaloham-pitiavana…fa ohatra iray ihany ity aroso manaraka ity : eo amin’ilay resaka “fanalana zaza” ohatra, na “avortement”, dia hazavaina ny lafiratsiny sy ny tokony hatao mba tsy hahatongavana amin’izany. Izany hoe ampahafantarina ny ankizy ireo lafiratsiny sy ny fisorohana izany. “Ny lafiratsiny ohatra dia mety hahafaty na tsy mampiteraka intsony. Ary mba ho fisorohana izany, dia mila mitandrina eo amin’ny resaka firaisana ara-nofo. Mila atao ao an-tsaina foana hoe mety ho bevohoka raha manao izany. Mila manao fiarovana na mitandrina ireo andro fady raha sendra ka tena tsy tanty”, hoy Ramatoa Louisette nilaza ny antsipiriany. Dia ampianarina ireo zaza ireo ny fikaontiana andro hialana amin’ny andro maha lonaka (mahabevohoka) .

Notsindrin-dRamatoa Louisette anefa, fa tsy arisika hanao firaisana ara-nofo ireo zaza ireo, fa atao ho tonga saina mikasika ny zavatra miandry azy raha manandrankandrana manao firaisana ara-nofo izy ireo. Izay no tena tanjona ao anatiny fa tsy sanatria hoe handrisika ireo mpianatra hanao firaisana ara-nofo, hoy izy.

Any Frantsa, dia ampidirina ho isan’ny taranja an-tsekoly ny fanabeazana ara- pananahana (‘’éducation sexuelle’’). Izany dia voarakitra araka ny lalàna 04 jolay 2001. Ampianarina ny mpianatra amin’izany ny fanaovana zazakely, ny fisorohana izany tsy hisy,

99 ny mikasika ny fifanajana, ny fahafahana, ny safidy…111. Ary eny anivon’ny lisea any, dia efa misy milina mpitsinjara fimailo 112. Ireto avy no antony nampidirana azy io ho isan’ny taranja any an-tsekoly : mihamahazo vahana ny firaisana ara-nofo tsy voaaro eo amin’ny tanora, tahaka izay ihany koa ny isan’ny tovovavikely bevohoka sy manala zaza, ary betsaka ireo mamono tena noho ny resaka fitiavana 113.

Izay ny momba ny fanabeazan’ny CERES ireo mpianatra, izay nampitondrainy ny anarana hoe : “développement personnel’’. Fa manomboka eto indray isika dia hijery ny fanabeazan’ny CERES ireo ray aman-drenin’ny mpianatra na ‘’Ecole des parents’’.

2.2.3.2. Ny fanofanana ny ray aman-drenin’ny mpianatra : ‘’Ecole des parents’’

Ity toe-javatra ity dia isan’ny ironan’i Clifford Mayes. Hoy izy : “Ahitana lesoka ny fanabeazana eto amintsika (any Etazonia io). Satria dia ny zaza ihany no ifotoran’ny fanabeazana, kanefa ireo olon-dehibe izay mpanabe azy ireo, tsy beazina” 114.

Tsindrina etoana moa fa dia mavitrika tokoa ny ray aman-drenin’ny mpianatra amin’ny fanarahana azy ity ao Andranovorivato. Tamin’ny fandalovanay tany dia feno hipoka ny efitranoben’ny CERES, tonga ao avokoa ny ankamaroan’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra. Ary raha tokony hirava amin’ny 10 ora maraina izy io, dia lasa mirava amin’ny 12 ora antoandro noho ny fahalianan’ireo ray aman-dreny.

111 http://static.lexpress.fr/medias. L’express, Education sexuelle, (…) Et en France, que disent les programmes ? tak 2. « Aujourd'hui l'éducation à la sexualité en milieu scolaire est obligatoire. La loi du 4 juillet 2001.(…) il ne s'agit pas seulement d'expliquer aux élèves "comment on fait les bébés" - et comment on peut éviter de les faire - , mais aussi de les informer sur les notions de respect, de liberté, de choix, etc ».

112 www.education.gov.fr, tak 5. « Installation des distributeurs automatiques de préservatifs dans les lycées, circulaire n°2006-204 du 11 décembre 2006 ».

113 http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ducation_sexuelle, Education sexuelle, L’éducation sexuelle dans le cadre scolaire ou institutionnel’’, p.3. « (…) les enjeux liés à son développement restent considérables : Les comportements sexuels à risques (rapports sexuels non protégés...) sont en augmentation, notamment chez les jeunes, le taux de grossesse (et d'avortement) chez les très jeunes filles reste élevé, Une identité sexuelle mal vécue augmente le risque suicidaire » .

114 I Clifford Mayes dia teratany Amerikanina, dokotera ary mpampianatra momba ny taranja siansan’ny fanabeazana (sciences de l’éducation), ao amin’ny oniversite Brigham Young University. Isan’ny mampiavaka azy ny fananganana teôria momba ilay pedagojia antsoina hoe pédagogie archétypale, tao Etazonia nanodidina ny taona 2000. http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 14. « La pédagogie archétypale a été mise en théorie aux États-Unis dans les années 2000, par Clifford Mayes, Docteur et Professeur en sciences de l'éducation à la Brigham Young University, chercheur en sciences de l'éducation : « Notre problème éducatif souffre en somme de ne viser unilatéralement que l’enfant qu’il faut élever et de négliger aussi unilatéralement le fait que les éducateurs adultes n’ont pas été eux-mêmes éduqués (...) ». 100 a. Ny tanjon’ny ‘’Ecole des parents’’

Natao ny « école des parents » mba hoenti-manampy ireo ray aman-drenin’ny mpianatra amin’ny fitaizana ny zanany 115, amin’ny fanatsarana ny fiainan-tokantranony 116, ary amin’ny fanatsarana ny fiainam-piarahamoniny. Izany hoe milafika amin’ny hasin-javatra 3 araka izany ity « école des parents » ity, dia ny lafiny fanabeazana, ny lafiny fiainan- tokantrano, ary ny lafiny fiainam-piarahamonina.

b. Ny fotoana anaovana ny ‘’Ecole des parents’’

Intelo isan-taona ny ‘’école des parents’’ ; ny iray voalohany dia mizotra eo amin’ny ‘’telovolana voalohany’’ amin’ny fotoam-pianarana (alohan’ny Noely) , ny iray faharoa kosa dia mizotra eo amin’ny ‘’telovolana faharoa’’ (alohan’ny Paka) , ary ny fahatelo farany dia ny telovolana fahatelo (alohan’ny Pentekôty). Lohahevitra iray isaky ny fihaonana no atao. Ary ny ray aman-dreny no mifidy ny lohahevitra tiana horesahina ; izany hoe izay olan’ny ray aman-dreny mikasika ny fanabeazana ny ankizy, mikasika ny fiainan-tokantrano, ary mikasika ny fiainam-piarahamonina dia angonin’ny CERES ary izay maro an’isa amin’ireo olana voaangona no resahina.

Marihana moa fa olona manam-pahaizana manokana no mampanao an’ity ‘’école des parents’’ ity. Araka ny nambaran’Andriamatoa Jacot, dia manam-pahaizana momba ny ‘’psycho-pédagogie’’ izy ireo, nandalo fiofanana maro isan-karazany toy ny fiainam- pianakaviana, ny fiainam-piarahamonina, ary ny fiainan’ny tanora, tany ivelany nandritra ny taona maromaro.

115 Mampahatsiahy an’i Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827) ny voalaza eto, ho azy, « ny fanabeazana tsara indrindra dia ny fanabeazana eo anivon’ny fianakaviana ». Ary izany indrindra no antony anabeazana ny ray aman-drenin’ireo mpianatra araka ny hevitray, satria ao no tena fototra amin’ny fanabeazana ny zaza. http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 6. « En Suisse, Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827) s'inspire de ces théories (les théories de Rousseau in ‘’Emile ou De l’éducation’’ avec son principe : ‘’ l'enfant naît bon et c'est la société qui le corrompt’’) pour fonder son école. (…) Pour lui, la famille est le meilleur milieu éducatif ».

116 I David Elkind dia mandray ny ankohonana ho toy ny sekoly momba ny fifandraisan’ny olombelona. Ary ao anatin’io ankohonana io, amin’ny maha sekoly azy izay, no ianaran’ny ankizy miaina ao anaty fiarahamonina. Ary izany indrindra no heverinay fa antony hanatsarana ny fiainan-tokantrano eto, amin’ny maha-sekolin’ny ankizy azy izay. http://www.fondation-vision.ch/visionmedia/article.aspx?id=4210&rdr=true&LangType=1036, Regards et Horizons nouveaux, Jerry de Gier, tak 8. « Dans son livre intitulé ‘’L’enfant stressé’’, le psychologue des enfants David Elkind parle de la famille comme étant « une école de relations humaines dans laquelle les enfants apprennent à vivre dans une société ».

101 Betsaka ireo lohahevitra dinihina amin’ny ‘’école des parents’’ fa santionany iray tamin’izany no atolotra eto, dia momba ny lohahevitra hoe : « ny fomba tokony hatao amin’ny fanabeazana ny ankizy ».

Manazava aloha ireo mpampiofana fa trerontrerona no fampiasa tamin’ny fanabeazana taloha : tonga dia mitrerona ny ray aman-dreny raha vao misy zavatra tsy mifanaraka amin’ny sainy. Manitsy ireo mpampiofana fa tsy dia tsara izany fa mila mifampiantso sy mifampidinidinika amin’ny zanaka aloha ny ray aman-dreny, miara-mijery ny olana, miara- manadihady ny mety sy ny tsy mety. Ary ny fehiny dia hoe : tsy tsara ny mitrerona ny ankizy fa aleo mifampiresaka mazava aminy.

Rehefa vita ny famelabelaran’ny mpampiofana dia miditra eo amin’ny fanontanian’ny ray aman-dreny, toy ny antony tsy maha tsara ny fitreromana zaza, ny tokony hatao raha tsy mety ifampiresahana ny ankizy… Dia mamaly indray ireo mpampiofana ary dia toy izany hatrany hatrany. Izany hoe, ny ‘’école des parents’’ dia miainga amina lohahevitra misahana ny olana iainan’ny ray aman-dreny andavanandro ka anomezana azy ireo torohevitra sy fanabeazana amin’ny alalan’ny fifanankalozan-kevitra amin’ny mpampiofana.

Tsy ny lafiny maha olona ihany anefa no jeren’ny CERES, na ny lafiny fampianarana ihany, fa mijery ihany koa izy ny lafiny olana ara-tsôsialin’ny mpianatra.

2.2.4. Ny famahana ny olana ara-tsôsialin’ny mpianatra.

Araka ny hita tany amin’ny fizarana voalohany, dia betsaka amin’ireo mpianatra no mipetraka lavitra ny sekoly (tak 30). Betsaka amin’izy ireo ihany koa no miaina ao anaty fahantrana ; izany hoe ambany ny fari-piainany (tak 28) ka misy fiantraikany eo amin’ny fitaovam-pianarany, izay lasa tsizarizary. Ary amin’ny fotoanan’ny ‘’havaratana’’ dia tsy ampy sakafo izy ireo. Heverina fa manoloana izany rehetra rehetra izany dia najoron’ny CERES ny kilasimandry, ny ‘’cantine scolaire’’, ary ny fampitaovana ireo mpianatra.

102 2.2.4.1. Ny fametrahana kilasimandry

a. Ny isan’ny mpianatra raisina ho kilasimandry

Marihina hatrany moa fa mandray mpianatra 80 ny CERES. Ary ny 60 amin’ireo dia atao kilasimandry (30 zazalahy, ary 30 zazavavy). Mitokana ny zazalahy , ary mitokana ihany koa ny zazavavy. Samy manana ny tranony.

Ny zazavavy dia mipetraka ao amin’ny ivontoerana CERES, fa ny zazalahy kosa dia anofan’ny CERES trano. Eo akaikikaikin’ny trano CERES eo ihany no misy ny kilasimandry zazalahy. Tokotokony ho 50 m eo ho eo, raha ny fanombananay azy. Ary ny CERES no mandray an-tanana ny hofan-tranony sy ny vidin-jirony.

Raha 60/80 no isan’ny mpianatra kilasimandry ao amin’ny CERES, ahoana kosa àry ny fomba nisafidianana azy ireo ?

b. Ny fepetra andraisana ireo mpianatra ho kilasimandry

Izay mipetraka lavitra no raisin’ny CERES ho kilasimandry, izany hoe ireo mpianatra lavi-podiana, mandeha tongotra mihoatra ny 30 minitra miala eo am-pianarana mankany an- tranony.

Raha sendra ka mbola misy ny toerana, dia raisin’ny CERES indray ireo mpianatra izay manomana fanadinam-panjakana BEPC. Ary raha mbola tsy feno ihany ny toerana, dia raisina amin’izay ireo mpianatra izay manana sakana amin’ny fianarana any an-tokantranony ( tsy misy jiro sy tsy misy latabatra ianarana ilay zaza, mamo lava ny ray aman-dreniny…)

Marihina anefa, fa miaraka amin’ireo fepetra ireo dia jerena ny risi-pon’ilay mpianatra sy ny ray aman-dreniny : maniry mba horaisin’ny CERES ho kilasimandry ve ilay zaza ? Izany hoe afaka mandà izy ireo. Ary amin’izay fotoana izay dia tsy manery ny CERES.

Misy anjara biriky takin’ny CERES amin’ireo mpianatra voaray ho kilasimandry.

103 d. Ny fandraisana anjara ao amin’ny kilasimandry

Ny mpianatra kilasimandry tsirairay avy dia mandoa vola 30.000 Ar isan-taona sy vary 5 kapoaka isan-kerinandro amin’ny latsakemboky ny kilasimandry. Ireo roa ireo no anjara biriky takin’ny CERES eo amin’ireo mpianatra, ankoatra ny fitondrany ireo kojakoja filany manokana, toy ny akanjony, ny atin’akanjony, ny borosy nifiny…

Ny ankoatra ireo dia anjaran’ny CERES ny miantoka azy, toy ny lambam-pandriany, ny bodofotsiny, ny savony ampiasainy, ny kidoro sy ny fandriana atoriany.

Ankoatra ny anjara biriky, dia manitikitika ny saina ihany koa ny fitondran’ny CERES ireo kilasimandry ireo.

e. Ny fitondran’ny CERES ireo kilasimandry

Marihina fa tsy mitovy ny fitondran’ny CERES ireo kilasimandry zazalahy sy zazavavy ireo. Iangarana ny zazavavy raha mitaha amin’ny zazalahy. Izany hoe somary eo an- tanana ankavanan’ny CERES kokoa ny zazavavy raha mitaha amin’ny zazalahy. Ary araka ny voalazan-dRamatoa Louisette, dia natao ho an’ny zazavavy no tena antom-pijoroan’ny CERES . Hoy indrindra izy nilaza izany : « (…) à destination feminine io CERES io tany am- piandohana ».

Araka ny fanazavan’Andriamatoa Jacot, ny antony nahatonga izany dia satria somary hamaivanin’ny tantsaha ny fianaran’ny zazavavy . Atosiny kokoa ny zazalahy raha mitaha amin’ny zazavavy eo amin’ny lafiny fianarana. Manoloana izany dia somary kely hirika ny ahatafitan’ny zazavavy eo amin’ny fianarana raha mitaha amin’ny zazalahy. Noho izany, dia nanapa-kevitra ny PROMES fa handray an-tanana ny fianaran’ireo zazavavy any ambanivohitra ireo. Dia izany indrindra no nahatonga ny CERES hanome lanja kokoa ny zazavavy aty amin’ny kilasimandry.

Lafin-javatra roa no tena ahatsapana io tsy fitoviana io, dia eo amin’ny trano ipetrahan’izy ireo izany, sy ny fitaovana iantohan’ny CERES ho azy ireo.

Mianto-tena ny zazalahy eo amin’ny fitaovana ampiasainy, toy ny bodofotsy, ny lambam-pandriana, ny sotro, ny lovia, ny vilany, ny fandriana atoriany… raha ny CERES kosa no miantoka ireo rehetra ireo any amin’ny kilasimandry zazavavy. Ny hofantrano sy ny

104 vidin-jiro ihany no iantohan’ny CERES eo amin’ny zazalahy (ary vao taty aoriana no nandraisan’ny CERES izany fanapahan-kevitra izany, fa tany am-piandohana dia mbola ny ray aman-drenin’ny zazalahy no niantoka izany). Ary toy izao aseho amin’ny sary izao kosa ny trano ipetrahan’izy ireo.

Sary 12,13 : Ny kilasimandry, endrika ivelany, zazalahy sy zazavavy CERES

Kilasimandry zazavavy kilasimandry zazalahy

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014

Inona no azo ambara mikasika izay fitanilana amin’ny zazavavy izay ? Ara-tantara, dia isan’ny antom-pisian’ny miralenta tokoa ny fanaovana tsinontsinona ny vehivavy. Izany hoe vokatry ny fanambaniana ny vehivavy eny amin’ny sehatra rehetra eny, dia nipoitra ny atao hoe miralenta : fampitoviana toerana ny lahy sy ny vavy manoloana ny zon’olombelona. Raha ny tsapa eto, dia isan’ny mivoy ny miralenta ny CERES. Miady izy amin’ny fanaovana tsinontsinona ny vehivavy. Ary asehony ny tany ama-monina ny toerana tokony hametrahana ny vehivavy fa tsy tahaka ny toerana nametrahan’ny fiarahamonina azy fahizay.

f. Ny fiaimpiainan’ny kilasimandry

Isan’ny toe-javatra nanintona ny sainay ihany koa ny fampiasana ny teny frantsay eo amin’ny fifandraisan’ireo mpianatra kilasimandry. Mifampiresaka amin’ny teny frantsay izy ireo. Ary tahaka izay ihany koa rehefa mifampiresaka amin’ny mpanabe , teny frantsay no teny enti-mifandray. Ary araka ny tombantomban-dRamatoa Louisette, dia eo amin’ny 30% eo ho eo ny teny malagasy miasa raha 70% ny teny frantsay ato amin’ny kilasimandry.

105 Fa isan’ny tsikaritra ihany koa ny fandaminan’ny CERES ny sakafon’ireo mpianatra. Rehefa manakaikikaiky ohatra ny fanadinana eny amin’ny kolejy, dia saika ireo sakafo mampisy fitadidiana no omen’ny CERES ireo mpianatra, toy ny lojy, ny trondro, ny atody… ary efa manaraka ‘’tetiandro’’ avokoa ny sakafo ao. Ary ny sakafo omen’ny CERES ny mpianatra dia sakafo ara-kalitao fa tsy sakafo ara-pahabetsahana. Isan’andro ny sakafon’ireo mpianatra ireo dia ahitana lasary (crudité), voankazo, ankoatra ny vary sy laoka.

Izay ny lafiny kilasimandry, fa isan’ny mbola famahana ny olana ara-tsôsialin’ny mpianatra ihany koa ny fisian’ny ‘’cantine scolaire’’, izay hojerena manaraka.

2.2.4.2. Ny fametrahana ‘’cantine scolaire’’

Soso-kevitra avy amin’ny CERES izy io, ialana amin’ny tsy fahampian-tsakafo eo amin’ny mpianatra mandritra ny ‘’havaratana’’. Araka izany, dia najoro tao amin’ny kolejy ny ‘’cantine scolaire’’. ‘’Cantine scolaire’’ ho an’ny kolejy izy io (saingy eo ambany fanaraha-mason’ny CERES), fa tsy kantinina ho an’ny CERES, izany hoe, ny mpianatra rehetra ao amin’ny kolejy, na CERES izy na tsia, dia afaka mihinana ao avokoa raha toa ka mahavita ny fepetra takin’ny ‘’cantine scolaire’’.

a. Ny fepetra takin’ny ‘’cantine scolaire’’

Mba hahafahan’ny mpianatra misakafo ao amin’ny ‘’cantine scolaire’’, dia tsy maintsy mandoa vary 123 kapoaka izy.

Marihina anefa fa, raha misy zaza 2 na 3 mpiray tampo, indray mianatra ao amin’ny kolejy, dia mihena ny vary aloan’ny faharoa sy fahatelo. Ny faharoa mandoa vary 62 kapoaka. Ary ny fahatelo dia mandoa 13 kapoaka (vary akotry ireo). Araka izany, dia mihena 50% ny vary aloan’ny zaza faharoa, ary mihena 90% ny vary aloan’ny zaza fahatelo. Manomboka eo amin’ny zaza fahatelo dia toy izao no fepetra noraisin’ny CERES : ny zaza fahatelo sy ny manaraka azy dia mandoa 13 kapoaka avokoa.

Araka ny tenin’Andriamatoa Jacot, dia mitsinjo ny fianakaviana maro anaka ny CERES, araka izany dia izy no mameno ireo 62 kapoaka sy ireo 13 kapoaka ireo ho lasa 123 kapoaka. Izany hoe manome vary ny ‘’cantine scolaire’’ ihany koa ny CERES, entina hamenoana ireo vary banga ho feno 123 kapoaka.

106 Marihina moa fa amin’ny fotoanan’ny « hasotry » no andoavana io vary io, ary heverinay fa mety tsara izany satria, eo ny tantsaha no mampiaka-bary.

b. Ny fotoana isokafan’ny ‘’cantine scolaire’’

Tsy mandritra ny taom-pianarana ny ‘’cantine scolaire’’, fa misy fotoanany ihany. Ao anatin’ny vanim-potoana ‘’maitso ahitra’’ no anaovana azy io, mandritra ny 60 andro (roa volana eo ho eo). Ary mihinam-bary sy laoka ny mpianatra amin’io.

Araka ny nambaran’Andriamatoa Jacot, dia manomboka ny volana Novambra ny ‘’cantine scolaire’’ ary mifarana ny volana Febroary. Tsy ao anatiny ireo andro tsy fianarana, ary amin’ny sakafo antoandro ihany izy no misokatra.

Mandritra io fotoana fisokafany io , dia tsy misy ny sakafo antoandro ao amin’ny kilasimandry ; izany hoe : mamonjy misakafo any amin’ny kantinina ihany koa ireo kilasimandry CERES.

Araka ny hevitray, dia mety tsara ny fotoana fisokafan’ny ‘’cantine scolaire’’ eto satria eo ny mpianatra no tsy ampy sakafo.

Aorian’ny fanadihadiana izay natao teo amin’ny fomba fiasan’ny CERES, dia misy fanamarihana tiana haroso ihany manaraka eto :

2.2.5. Fanamarihana

2.2.5.1. Ny fampiasana ny teny frantsay eo anivon’ny CERES

Azo heverina fa misy ‘’pôlitika momba ny teny’’ ihany ataon’ny CERES amin’ny fanorenam-paka ny teny frantsay any amin’ireo mpianatra : mpampianatra manana mari- pahaizana ambony (bacc+ 3) no mampianatra ny taranja frantsay ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato raha toa ka bakalôrea ny an’ny mpampianatra amin’ny taranja hafa. Ezahina hilona amin’ny teny frantsay ny mpianatra : amin’ny teny frantsay no ifampiresahan’izy ireo sy hanarahany ny fampianarana fanampiny, ary amin’ny teny frantsay ihany koa ny horonantsary maro be izay jereny. Eo koa ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho anisan’ny taranja hamafisina. Araka izany dia azo lazaina fa lalana iray ahafahana mampiroborobo ny teny frantsay ny fandaharana asa tahaka itony. Tahaka ny fandaniana vola

107 be ataon’ny Fanjakana frantsay amin’ireo firenena ao anaty faribolana miteny frantsay (francophonie) 117, toy ny fametrahana ny ‘’alliance française’’, ny fikarakarana ny lalao frankôfônia, ny fanatobahana ireo boky amin’ny teny frantsay etsy sy eroa, ny fananganana trano famakiam-boky ‘’I.F.M’’, ny fandikana amin’ny teny frantsay ny tekinôlôjia vaovao… izay natao mba tsy hahafaty ny teny frantsay ary hitazonana ireo firenena ao anaty faribolana mampiasa ny teny frantsay .

2.2.5.2. Siantifika ny fomba fiasa CERES

Azo lazaina ho siantifika ny fomba fiasa CERES. Porofo : ny fisian’ny ‘’Mpanolo- tsaina ara-pedagôjia’’ eo amin’ny sehatry ny fampianarana. Ao ihany koa ny fisian’ny mpampiofana manam-pahaizana manokana eo amin’ny ‘’école des parents’’, ny fandalovan- dRamatoa Louisette fiofanana raha hitazona ny ‘’fampivelarana ny maha izy’’. Ao ihany koa ny fisian’ny sakafo ara-kalitao eo amin’ny kilasimandry... Fa ambonin’izany rehetra izany, dia ara-pedagôjia avokoa ny fomba fiasany eo amin’ny tontolon’ny fampianarana sy ny fanabeazana. Tao ohatra ny fampiasany ireo fomba fiasa pedagôjika toy ny ‘’methode interrogative’’, ny ‘’methode expositive’’, ny ‘’méthode expérientielle’’… Ary ity tranonkala iray dia manamafy fa fahadisoana tanteraka ny fifotorana amin’ny fomba fiasa pedagôjika tokana satria miankina amin’ny zava-misy no ampiasana azy, no mahamety azy na tsia 118.

Fehiny : Ny CERES dia mandray an-tanana ny fianaran’ireo mpianatra izay iandraiketany (toy ny fanomezana fampianarana fanampiny azy ireo, ary ny fanofanana ara-pedagôjia ny mpampianatr’izy ireo). Manamafy orina ny asa fampandrosoana eo anivon’ny sekoly iarahany miasa ihany koa ny CERES (toy ny fananganana foto-drafitrasa eo anivon’ny sekoly, ny fampitaovana azy, ny fametrahana ‘’cantine scolaire’’ amin’ny maitso ahitra, ny fandraisana ny sasany amin’ireo mpianatra ho kilasimandry, ny fampivelarana ny lafiny maha olona amin’ny alalan’ny fanabeazana manokana ny mpianatra sy ny ray aman-dreniny).

117 http://fr.wikipedia.org/wiki/Politique_linguistique_de_la_France, politique de la France concernant le français à l’étranger, tak 17. « L'État français soutient le français à l'étranger (francophonie). (…) L'objectif de la Francophonie concernant la promotion de la langue française et de la diversité culturelle et linguistique se décline en deux points : étendre la place du français dans le monde et notamment défendre sa position dans les anciennes colonie d'Afrique , lutter contre la prédominance de l'anglais. (…) L'État français subventionne des établissements français par immersion à l'étranger ».

118 http://eduscol.education.fr/bd/competice/superieur/competice/libre/qualification/q3b.php, Les méthodes pédagogiques. « (…) bien sûr, la méthode unique imposée ou obligatoire serait une erreur, car elle appartient au libre choix de l’enseignant ou de l’étudiant et est souvent affaire de cisrconstances ». 108 FAMINTINANA NY FIZARANA FAHAROA

Ny CERES dia fandaharana asa tontosain’ny fikambanana PROMES, nanomboka tamin’ny taona 2006. Miompana amin’ny tontolon’ny fampianarana sy fanabeazana ny sahanasa ataony, any amin’iny faritra ambanivohitra Matsiatra Ambony iny. Ireto avy ny mpiara-miombona antoka aminy : ny fikambanana iraisam-pirenena IECD, ny DREN Matsiatra Ambony, ny DIDEC Fianarantsoa, ary ireo sekoly izay iarahany miasa. Ny CERES dia manana tanjona ny hampitombo avo folo heny ny voka-panadinana eo amin’ny sekoly ambanivohitra izay iarahany miasa. Entiny manatanteraka izany, dia miezaka izy manamafy orina ny fampianarana eo anivon’ireo sekoly izay iarahany miasa, toy ny fanofanana ireo mpampianatra ao ara-pedagôjia, ny fandraisana an-tanana ny foto-drafitrasa eo anivon’ireo sekoly, ny fametrahana trano famakiam-boky, ny fanaovana ‘’cantine scolaire’’ amin’ny fotoanan’ny maitso ahitra, ary ny famatsiana ara-pitaovana madinidinika ny sekoly. Fa ambonin’izany, dia maka mpianatra 80 ihany koa izy, isaka ny sekoly, raisiny an-tanana manokana. Omena fampianarana tosika ireo mpianatra ireo. Raisina ho kilasimandry ihany koa izay mipetraka lavitra ny sekoly, ireo izay manomana ny BEPC, ary ireo izay manana olana any anivon’ny tokantranony (toy ny hoe : mamo lava ny ray aman-dreniny na miady lava, ao koa ny mety tsy fisiana latabatra na seza ianarana…). Iantohan’ny CERES ihany koa ny fitaovam-pianaran’izy ireo. Araka ny efa voalaza teo anefa, dia tsy mijanona eo amin’ny tontolon’ny fampianarana ihany ny CERES, fa mirona ihany koa eo amin’ny tontolon’ny fanabeazana. Araka izany, dia beazin’ny CERES ireo mpianatra 80 ireo amin’ny alalan’ny fampivelarana ny maha izy azy, toy ny fampijerena horonantsary azy ireo, ny fampizarana azy ireo hiady hevitra, ny fanofanana azy ireo amin’ny tontolon’ny fidiovana sy ny fahasalamana… Ary marihina fa, miara-dalana amin’ireo rehetra rehetra ireo ny fanamafisana ny teny frantsay, na ho an’ny fampianarana tosika izany, na ho an’ny kilasimandry, na ho an’ny fanabeazana azy ireo. Tsy ireo mpianatra ireo ihany anefa no omen’ny CERES fanabeazana, fa ireo ray aman-dreniny ihany koa. Omena toromarika izy ireo ny amin’ny fitaizana ny ankizy, ny amin’ny tokony hitondrana ny fiainan-tokantrano, ary ny fihetsika tokony hananana manoloana ny fiainam-piarahamonina.

109 FIZARANA FAHATELO : NY FIANTRAIKAN’NY ASAN’NY CERES TEO AMIN’NY FIARAHAMONINA SY NY TOLO- KEVITRA HO FANATSARANA NY LESOKA

0 Ato amin’ity fizarana fahatelo ity, dia hojerena ny fiantraikan’ny asan’ny CERES (raha ny hita tao Andranovorivato) teo amin’ny fiarahamonina, izay ahitana ny sekoly, ny mpianatra, ary ireo ray aman-drenin’ny mpianatra. Avy eo dia hoentina eto izay heverinay ho lesoka amin’ny fomba fiasan’ny CERES sy ny tolo-kevitra hanatsarana izany.

3.1. NY FIANTRAIKAN’NY ASAN’NY CERES TEO AMIN’NY FIARAHAMONINA

Ny akon’ny asan’ny CERES teo amin’ny fiarahamonina, hita taratra tao Andranovorivato, dia azo sokajina ho 3 lehibe, dia ny fiantraikany teo amin’ny sekoly, ny fiantraikany teo amin’ny mpianatra, ary ny fiantraikany teo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra.

3.1.1. Ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato

Tarehin-javatra 3 no anehoana ny fiantraikan’ny CERES teo anivon’ny kolejy, dia ny voka-panadinana, ny fahafaham-pon’ny Taleny, ary ny fahazoan’ny kolejy foto-drafitrasa.

3.1.1.1. Ny voka-panadinana teo anivon’ny kolejy

Raha ny voka-panadinam-panjakana BEPC ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato no jerena, dia tsy isalasalana fa azo lazaina fa mahomby ny CERES. Mahomby izy satria raha ny zavatra tsikaritra dia miakatra hatrany ny voka-panadinana BEPC ao. Manao lanja miakatra fa tsy manao lanja midina.

Talohan’ny 2009, izany hoe mbola tsy tonga teo amin’ny kilasy T9 na 3e ny mpianatra atosiky ny CERES, dia nanodidina ny 10% foana ny voka-panadinana BEPC (10% , na 9%, na 11%). Ary araka ny fanamarihan’ny Talen-tsekoly dia io 11% io no farany tsara vitan’ny sekoly talohan’ny CERES niditra an-tsehatra.

Rehefa niditra an-tsehatra kosa ny CERES ny taona 2006, ka tonga teo amin’ny kilasy T9 na 3e ireo mpianatra niandraiketany tamin’ny taona 2009, avy hatrany dia niakatra ho 15% ny voka-panadinana BEPC. Niakatra ho 20% izany ny taona 2010, 30% kosa ny taona

110 2011. Ary tamin’ny taona 2012, dia tafakatra 46% izany, ary ny taona 2013, dia 55%. Tamin’ity taona 2014 ity dia efa tafakatra 65% ny voka-panadinana BEPC, ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato.

Kisary 3 : Ny voka-panadinana BEPC teo anivon’ny kolejy Saint Michel

70%

60%

50%

40% panadinana - 30% Voka 20%

10%

0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Taona

Loharano : ny Talen-tsekoly, taona 2014.

Marihina moa fa voka-panadinana teo anivon’ny sekoly manontolo izy io, izany hoe fitambaran’ny mpianatra rehetra, na ny mpianatra raisin’ny CERES an-tanana izany na ny mpianatra tsy raisin’ny CERES an-tanana.

Fa raha ny mpianatra CERES fotsiny no asiana fanamarihana, dia mpianatra iray monja ihany no tsy afaka BEPC tamin’ity taona 2014 ity : mpianatra iray tao anatin’ny mpianatra 20. Mbola tsy mionona amin’io taham-pahombiazana io ny CERES, araka ny tenin’Andriamatoa Jacot, fa ny hanatratra ny ho 100% no tena tanjony.

Ary raha ny voka-panadinana BEPC teo anivon’ny CERES rehetra no jerena, izany hoe raha natambatra ireo voka-panadinana isaka ny ivontoerana, dia nanome salanisa 96% -

111 raha 44% ny eran’i Madagasikara 119.

Ankoatra ny voka-panadinana, dia isan’ny nahitana taratra ny fahombiazan’ny CERES ihany koa ny fahafaham-pon’ny Talen’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato.

3.1.1.2. Ny fahafaham-pon’ny Talen-tsekoly

Afa-po amin’ny zavatra ataon’ny CERES eo amin’ny sekoliny ny Talen’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato. Hoy indrindra izy maneho izany amin’ny antsipiriany :

« (…) Betsaka ny tombontsoa azon’ny kolejy eo amin’ny fiaraha-miasa amin’ny CERES.

Voalohany indrindra , rehefa niditra an-tsehatra teo amin’ny kolejy ny CERES, dia niakatra be ny niveau-n’ny kolejy (azo adika hoe : niakatra be ny fari-pahaizan’ny kolejy) 120. Ny 10% lasa niakatra ho 70%.

Ny faharoa dia hoe : ny kolejy dia tsy afaka hanao ezaka amin’ny fampiofanana mpampianatra. Mampanao ihany ny DIDEC saingy indray mandeha isan-taona ny azy raha hisy. Tsy mba tahaka ny an’ny CERES izay tsy maintsy misy intelo isan-taona fara fahakeliny. Ary noho ny CERES , dia lasa manana ‘’compétence’’ (fahaiza-manao) amin’ny maha mpampianatra azy ireo mpampianatra ao amin’ny kolejy. Ary rehefa miakatra ny ‘’compétence’’-n’ny mpampianatra dia miakatra ihany koa ny voka-panadinana.

Ny fahatelo, manamora ny fanatanterahana ireo asa izay sahanin’ny kolejy ny CERES. Ohatra : ny kolejy dia tsy mbola manana fitaovana izay manala fahasahiranana. Tokony mba hanana solosaina ny kolejy, kanefa dia tsy misy izany eto amin’ny sekoly, ary vokatry ny fiaraha-miasa amin’ny CERES, dia mamoaka ny lisitra no anjaran’ny kolejy, fa ny CERES no manao izany amin’ny solosaina. Mandray vita ny kolejy. Ary tsy mba misy tambiny ny fiangaviana ny CERES amin’ny famoahana ireo lisitra ireo, hoe koa satria ny kolejy dia nangataka tamin’ny CERES an’izao, noho izany dia izao no takianay.

119 www.iecd.org/centres-de-renforcement-éducatif-et-scolaire-à-madagascar, Les centres de renforcement éducatif et scolaire, tak 5. « résultat : (…) 96% des collégiens CERES réussissent le BEPC (contre 44 % au niveau national) ».

120 Ny teny ao anaty fononteny dia fanazavana ireo teny nampiasainy tamin’ny teny frantsay. 112 Ny fahefatra, dia isan’ny manampy ny ray aman-drenin’ny mpianatra ny ‘’cantine scolaire’’. Kanefa noho ny fahasahiranana izay mianjady eo amin’izy ireo, dia mafy be aminy ny fandoavana ny fandraisana anjara. Mandoa vary mantsy izy ireo , vary 123 kapoaka isan- jaza. Nanoloana izany dia nanampy ny CERES ny hampidinana ireo fandraisana anjaran’izay maro anaka. Lasa nihena ny anjaran’ireo zaza faharoa sy fahatelo, ary ny CERES no manentsina azy ireny ho lasa 123 kapoaka ihany. Mody hoe fanampiana ny ray aman- drenin’ny mpianatra izy io, kanefa raha ny tena marina dia fanampiana ny kolejy. Ato amin’ny kolejy mantsy dia betsaka ireo zaza no alefa mody satria fanina, marary an-doha, malemilemy tahaka ireny olona marary ireny noho ny tsy fahampiana sakafo eo amin’ny fotoanan’ny ‘’havaratana’’. Misy akony eo amin’ny fianaran’ilay zaza izany. Ary mba hialana amin’izay no antony nanaovan’ny CERES ny ‘’cantine scolaire’’ sy ny fampidinana ny anjara fandoavam-barin’ireo izay maro anaka.

Ny fahadimy, isan’ny fiaraha-miasa eo amin’ny CERES sy ny kolejy ihany koa ny fanamboarana trano. Manao fangatahana ny ray aman-dreny, ary raisin’ny CERES izany. Dia ny CERES no mitady mpamatsy vola. Isan’izany ohatra ny kolejy Saint Michel Andranovorivato. Nanamboaran’ny CERES trano vaovao izy io. Taloha mantsy ny efitrano fianarana dia tery. Ary rehefa vita ny trano vaovao, dia nafindra ho ao ireo kilasy T7 no ho miakatra. Taloha mantsy dia nitambatra tamin’io trano taloha io avokoa na ny T6 izany na ny T7, na ny T8 na ny T9, fa amin’izao fotoana izao dia ny kilasy T6 ihany no mianatra ao amin’ny efitrano taloha. Misy anankiroa ny T6 ato amin’ity kolejy ity , dia ny T6 A sy ny T6 B. Ireo sisa no mianatra ao amin’ny trano taloha. Fa ny T7 no ho miakatra izany no mianatra ao amin’ny trano vaovao.

Ny fahenina, mahazo fanampiana amin’ny CERES ihany koa ny kolejy eo amin’ny fanamboarana dabilio. Izany moa dia natao mba tsy haneritery ireo mpianatra rehefa mandray lesona izy na manao fampiasana. Izay dabilio simba dia amboarin’ny CERES avokoa amin’ny ankapobeny. Mifantoka tanteraka ny mpianatra araka izany fa tsy sorena amin’ny fahateren’ny toerana eo amin’ny dabilio.

Ny fahafito, manamora amin’ny fampitaovana ny CERES, ohatra ny fisian’ny ‘’imprimante’’. Eo amin’ny famoahana ny laza adina ohatra dia avoaka amin’ny ‘’imprimante’’ izany. Taloha ny sekoly raha manao fanadinana, dia adika eny amin’ny tabilao ny laza adina, fa noho ny fisian’io ‘’imprimante’’ io dia lasa samy manana laza adina tsirairay avy ny ankizy eo ambany masony. Ary ankoatra izay dia, ny kolejy mbola tsy manana tahirin-

113 kevitra na documents, dia afaka maka any amin’ny CERES izy mba hahafahana mampivelatra ny fahombiazana eto amin’ny kolejy. Ny mpampianatra ohatra dia afaka maka boky ao amin’ny CERES hoentiny mampianatra ny kilasiny. Mindram-boky ao izy ireo, ary io boky io dia azony ampiasaina mandritra ny taona iray. Ary rehefa vita ny taom-pianarana dia haverina. Karazana ‘’bibliothèque’’ ho an’ny mpampianatra izany ny CERES, miantoka boky.

Ny fahavalo, manao kilasimandry ihany koa ny CERES. Ary amin’ny maha mpanabe ahy, sy amin’ny maha Talen-tsekoly ahy, dia tsapako fa tena manabe ny ankizy tambanivohitra ny CERES. Tsy misy mivoana ny zavatra ataony. Ampianarina ireo zaza ohatra ny amin’ny zavatra fadiana rehetra rehefa misakafo, zarina amin’ny lalana tokony halehany izy, ohatra hoe ny fanaovana raharaha.

Ny fahasivy, momba ny ‘’cours de renforcement’’( fampianarana fanampiny). Ekena fa ny mpianatra izay raisin’ny CERES an-tanana ato amin’ny kolejy ihany no mahazo an’io ‘’cours de renforcement’’ io, mpianatra CERES ihany izany, fa fotsiny hoe : manatsara ny resultats-n’ny kolejy (ny voka-panadinana). Ary ambonin’izany , dia afaka mitarika fahavitrihana eo amin’ny kilasy misy azy ireo kilonga CERES ireo, lasa ‘’activée’’ (velona) be zany ny classe. Izany toe-javatra izany dia miteraka ‘’concurrence’’ (fifaninanana) eo amin’ny kilasy. Mahatonga fifaninanana ny ‘’cours de renforcement’’ ».

Raha fintinina izany ireo voalazan’ny Tale ireo, dia afa-po ny kolejy eo amin’ireto lafin-javatra 6 ireto, dia ny voka-panadinana eo anivon’ny kolejy izany, ny koro fanatevenana, ny ‘’cantine scolaire’’, ny fanapariahana fampiofanana mpampianatra, ny fampitaovana ny kolejy, ary farany dia ny fanabeazana azon’ny mpianatra ao amin’ny kilasimandry.

Izay ny fahafaham-pon’ny Talen’ny kolejy Saint Michel, fa mbola isan’ny fiantraikan’ny CERES teo anivon’ity kolejy ity ihany koa ny fahazoany foto-drafitrasa. Efa natsidiky ny Talen-tsekoly teo ihany izy ity saingy hidirana amin’ny lalindalina kokoa.

3.1.1.3. Ny fahazoan’ny sekoly foto-drafitrasa

Nanamboaran’ny CERES efitrano 9 ny kolejy Saint Michel tamin’ny taona 2009 : ny 6 efitrano fianarana, ny 1 biraon’ny Tale, ny 1 biraon’ny ‘’surveillants’’, ary ny 1 efitrano ho an’ny mpampianatra na ‘’salle des professeurs’’. Nanomboka teo dia lasa naharaka ny isan’ny mpianatra ny isan’ireo efitrano fianarana. Tsy mpianatra 80 toy ny taloha intsony ny iray

114 kilasy fa nihena ho 40. Vokatr’izany dia lasa nihena ny fahasemporana noho ny fahaterena sy ny fofonaina, izay isan’ny mankarary an-doha ny mpianatra. Voaara-mason’ny mpampianatra bebe kokoa ny iray kilasy.

Fa tamin’io taona io ihany, dia nampidiran’ny CERES rano ihany koa ny kolejy. Ary nomarihan’ny Taleny fa nanomboka tamin’ny fidiran’ny CERES an-tsehatra tao vao nisy rano ity sekoly ity. Lasa mamafa solaitrabe amin’ny ‘’éponge’’ lena ny mpamafa tabilao ankehitriny. Tsy miaritra vovon-tsaoka intsony izy ireo, izay atahorana hisy fiantraikany eo amin’ny fahasalamana. Izay mpianatra te hatory ihany koa dia afaka manasa tarehy. Tsikaritra ihany koa ny fanasan’ireo mpianatra tanana rehefa avy naka rivotra, mialoha ny handraisany kahie indray ao an-dakilasy.

Tsy nataon’ny CERES tsinontsinona ihany koa ny isan’ny mpianatra isan-dabilio. Raha 4 na 3 isan-dabilio izy ireo taloha, ankehitriny dia efa 2 isan-dabilio, fa indrindra ny kilasy T8 sy T9 (4e sy 3e). Izany hoe mbola ahitana mpianatra 3 isan-dabilio ihany ny kolejy saingy any amin’ny kilasy T6 sy T7 (6e sy 5e) sisa, ary tsy mihoatra ny dabilio 3 no ahitana mpianatra 3 isan-dabilio amin’ny ankapobeny ao anaty kilasy iray. Ny 4 isan-dabilio moa dia efa tsy hita intsony ao amin’ny kolejy. Lasa tsy teritery intsony amin’ny ankapobeny ny mpianatra eo amin’ny fandraisana lesona ao am-pianarana ankehitriny.

Azo lazaina izany fa tsy azo atao tsinontsinona mihitsy ny foto-drafitrasa eo anivon’ny sekoly satria manatsara ny fiainan’ny mpianatra sy ny mpampianatra. Ary ny fisian’ny foto- drafitrasa amin’ny ankapobeny dia isan’ny toe-javatra azo itarafana ny fivoaran’ny fiarahamonina (eo amin’ny lafiny ara-tsôsialy : « progrès social ») 121.

Fehiny : Ny CERES, nanomboka tamin’ny nidirany tao Andranovorivato, no nahatonga ny voka-panadinan’ny kolejy Saint Michel hiakatra hatrany hatrany. Nanampy ara-pitaovana ny sekoly ihany koa izy, izay nanatsara sy nanamora ny asa. Noho ny foto-drafitrasa natsangan’ny CERES, dia nihatsara ny fepetra iainan’ny mpianatra sy ny mpampianatra ao an-tsekoly. Ary tsapa ihany koa fa ny fijoroan’ireo trano lehibe vao naorina, toy ny ivon- toerana CERES, sy ny kolejy Saint Michel vaovao dia nanome endrika tsaratsara kokoa ny tanàna.

121 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social, Développement économique et social, tak 10. « Le progrès social (…) cerne les conditions de vie materielles... ». 115 Tsy teo anivon’ny sekoly ihany anefa no niantraika ny asan’ny CERES, fa teo amin’ireo mpianatra ihany koa.

3.1.2. Ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny mpianatra

Betsaka ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny mpianatra. Azo sokajina ho 3 izy ireo, dia ny fiantraikany eo amin’ny fianarana (fanovozam-pahalalana), ny fiantraikany eo amin’ny lafiny ara-piarahamonina, ary ny fiantraikany eo amin’ny filana ara-batana.

3.1.2.1. Ny fiantraikan’ny CERES eo amin’ny fianaran’ny mpianatra

Ny mpianatra ampin’ny CERES dia mamiratra ao amin’ny kolejy amin’ny ankapobeny.

a. Mamiratra ireo mpianatra CERES ao amin’ny kolejy amin’ny ankapobeny

Amin’ny ankapobeny, dia eo amin’ny laharana voalohany ka hatramin’ny laharana fahafolo eo ho eo no misy ny mpianatra CERES. Amin’ny ankapobeny io, fa misy ihany ireo ao aorian’izay, araka ny fanazavana azonay tamin’Andriamatoa Talen’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato.

Tsy dia ny laharan’ny mpianatra loatra anefa no zava-dehibe teo amin’ny zavatra nataon’ny CERES, fa ny akon’izay. Lasa misy fifaninanana eo amin’izy samy mpianatra. Lasa velona ny kilasy, lasa mavitrika.

b. Niteraka fifaninanana teo anivon’ny mpianatra CERES sy ny mpianatra tsotra ny CERES

Raha amin’ny ankapobeny no jerena, dia misy ihany ireo mpianatra izay tsy noraisin’ny CERES no tonga lohalaharana ao am-pianarana. Izany hoe iadian’ny mpianatra CERES sy ny mpianatra tsotra ny lohalaharana.

116 Araka ny efa fantatra mantsy, dia misy mason-tsivana eo amin’ny fandraisan’ny CERES mpianatra hampiana : ny mpianatra kely taona, manana fahafahana na fahazoana mivelatra ara-tsaina sy ara-môraly (‘’potentiel intellectuel et moral’’). Toy izany ny ankizy raisin’ny CERES.

Misy anefa ireo ankizy be taona no mamiratra hatrany amin’ny sekoly izay niaviany. Ohatra ireo mpianatra avy any amin’ny EPC (Ecole Primaire Catholique), ambaratonga fototra izany. Ireo ankizy ireo dia mahay saingy tsy voaray CERES noho ny taonany efa mihoatra. Koa na dia tsy niditra CERES aza izy, dia maharesy ny ankizy CERES. Tsy manaiky ny ho resin’ny mpianatra CERES izy ireo. Ary dia tena mifampitana tokoa eo amin’ny fiadiana ny laharana voalohany.

Misy araka izany, amin’ny kilasy sasany dia ny CERES no mitarika. Fa misy kosa amin’ny kilasy sasany, tsy lasan’ny CERES. Tsy mpianatra CERES no mitarika fa mpianatra tsotra. Izany hoe na ankizy tsy CERES izany, dia mifangaro miady laharana. Eny fa na dia ny eo anelanelan’ny voalohany sy ny fahafolo aza, dia tsy hoe ny mpianatry ny CERES avokoa no ao, fa tena mifangaroharo, mifanahantsahana.

Ary amin’ny ankapobeny, hoy Andriamatoa Talen’ny kolejy Saint Michel, raha jerena amin’ny maso tsy miangatra, dia tena mifampitana ny isan’ireo ankizy misongadina eo amin’ny CERES sy ny tsy CERES. Mifangaroharo eo izy ireo. Misy ohatra voalohany, faharoa, fahatelo, mpianatry ny CERES, fa ny fahefatra, fahadimy, fahenina, hatrany amin’ny faharoambin’ny folo, mpianatra tsotra, tsy CERES. Dia aorian’izay indray vao misy mpianatry ny CERES. Fa misy any amin’ny kilasy sasany dia tena tsy avelan’ireo mpianatra tsotra ho azon’ny CERES ny voalohany, faharoa, fahatelo. Tena misy fifaninanana be eo amin’ny kolejy. Misy amin’ireo mpianatra tsotra izany , dia tena hita hoe mahay, ary tsy resy tosiky ny CERES mihitsy.

Hoy Andriamatoa Tale namintina izany rehetra rehetra izany : « tena ataoko angamba hoe ‘’don’’ (talenta) ny azy. Fa raha ny tombony azon’ireo zaza CERES ireo, dia tokony ho resy tosika ny ‘’tsy CERES’’, fa izy ireo tsy voatosika mihitsy ».

Inona no lesona azo tsoahina ? lalana iray azo alain-tahaka ny fomba fiasa CERES mba hampisy fifaninanana eo anivon’ny samy mpianatra, mba hahavelona ny kilasy.

Ankoatra ny fifaninanana eo amin’ny samy mpianatra, noho ny CERES, dia lasa tia fianarana ihany koa ireo mpianatra.

117 d. Ny fitiavan’ny mpianatra fianarana

Resadresaka nifanaovana tamin’ireo mpianatra CERES no nahatsapana ity tarehin- javatra ity. Mpianatra 20/78 no nampiresahina, ary natambatra ho sokajy iray izay valin-teny nitovy. Izany hoe tenina mpianatra iray tamin’ireo nitovy hevitra no noraisina ho solontenan’izy ireo. Tamin’ny fotoana samihafa no nampiresahana ireo mpianatra ireo, ny sasany tany amin’ny kolejy, ny sasany teny an-dalana, ny sasany tany amin’ny kilasy mandry, ny sasany tao amin’ny trano famakiam-boky. (Rehefa nahavita nanontany mpianatra 20 fotsiny izahay dia nijanona)

Marihina moa fa fanontaniana 3 isaky ny mpianatra iray no natao ;

- Fanontaniana 1 : fahafinaretana ho anao ve ny manao fampiasana ? Nahoana ? - Fanontaniana 2 : manao ahoana ny fanomanana ny fanadinana ? - Fanontaniana 3 : inona no tianao, manao ‘’veillée’’ ve sa manao ‘’cours de renforcement’’ ? Nahoana ?

Dia ireo fanontaniana telo ireo ihany no miverimberina isaka ny mpianatra anontaniana, mandra-pahafenon’ny isa 20. Fanontaniana izay nokendrena hamoahan’ny mpianatra ny tsy fitiavany fianarana izy ireo, kanefa dia tsy izay no zava-nitranga, fa nisongadina ny fitiavan’ny mpianatra mianatra.

Mikasika ny fanontaniana 1, dia toy izao no nambaran’i Anne Marie (izay maneho ny valin-tenin’ireo mpianatra 17 tao anatin’ny mpianatra 20) (17/20 na 85%), mpianatra CERES T9, « (…) tiana hatao aby ny ‘’exercices’’ hita ao anaty boky. Ohatra hoe manao matematika, fizika, mahafinaritra ny mampihatra an’ilay ‘’formule’’…» . Niezaka nisikotra azy izahay ka mbola nanohy ny fanontaniana : ‘’fa ahoana ?’’ Dia hoy indray izy : « mahafinaritra ny manao ilay raha raha hay ilay izy. (…) tsy te hiala teo mihitsy »

Izany hoe : lasa mahita tsirony ireo mpianatra rehefa manao fampiasana. Ary heverinay fa vokatry ny ‘’fampianarana fanampiny’’ na fampianarana tosika nataon’ny CERES no nahatonga izany. Rehefa avy nandalo ny fampianarana tosika ireo mpianatra ireo dia lasa mahay, ary izay fahaizany izay no mitarika azy hahita tsirony eo amin’ny fianarana. Ary izahay dia mahita fa tombony lehibe ho an’ny mpianatra CERES ny fanaovana ity fampianarana tosika ity, na ny fampianarana fanampiny.

118 Mikasika ny fanontaniana 2, dia toy izao kosa no nambaran’i Jeanne, kilasy T7, (izay maneho ny valin-tenin’ireo mpianatra 15 tamin’ireo 20 nanontaniana) (15/20 na 75%) : « (…) tsy andry izay hahatonga ny fanadinana ». Dia hoy izahay taminy : « efa mahay be angaha ? ». Jeanne : « tsy hoe mahay be fa efa vonona fotsiny ».

Izany hoe tsy miferotra aina amin’izay mety ho fahasarotan’ny fanadinana any an- dakilasy ny mpianatra CERES. Ary raha itarina ilay hoe : ‘’(…) efa vonona fotsiny’’, dia maneho ankolaka fa mianatra isan’andro ireo mpianatra ireo.

Ary farany, izay isan’ny maneho ny fitiavan’ireo mpianatra CERES fianarana ihany koa, ny famalian’izy ireo ny fanontaniana 3 napetrakay taminy : ‘’inona no tianao, manao « veillée » ve sa manao « cours de renforcement » ?’’ Dia hoy i Toussaint (14/20 na 70%), kilasy T8 : ‘’ny manao « cours de renforcement »’’ (na ny fampianarana fanampiny). Dia hoy indray izahay nanohy ny fanontaniana : « fa maninona ise no nisafidy ny « cours de renforcement » fa tsy ny « veillée » ?’’ Ary hoy ny valin-teniny : « amin’izay mba afaka mi- geste any am-pianarana » (azo adika hoe : amin’izay mba afaka misehoseho mampidera fahaizana). Izany fihetsiky ny mpianatra mitady fankasitrahana izany dia azo lazaina fa voajanahary ary tafiditra ao amin’ny filan’ny olombelona arak’i Abraham Maslow 122.

Ireto roa farany ireto (ny valin-teny nasehon’i Jeanne sy i Toussaint) dia nahitana taratra fa matoky tena ny mpianatra CERES.

Raha fintinina ireo voalaza ireo dia hoe : mpianatra 17 ao anatin’ny mpianatra 20 (17/20 na 85%) no manana faharetana amin’ny fanaovana fampiasana. Mpianatra 15 ao anatin’ny 20 kosa (15/20 na 75%) no tsy matahotra fanadinana. Ary mpianatra 14 ao anatin’ny mpianatra 20 (14/20 na 70%) no misafidy ny fianarana fa tsy fialamboly.

Fa manamafy ny fitiavan’ny mpianatra CERES fianarana ihany koa, ny fanamarihana nataon’ny ray aman-drenin’izy ireo mikasika ny fianarany lesona any an-trano. Ray aman- drenin’ny mpianatra 10 no nanontanianay : ‘’mba mianatra ve ry zalahy rehefa tonga any an- trano ?’’ Nitovy avokoa ny valin-teny azonay, « yehe » (‘’eny mianatra’’). Ary nisy tamin’izy ireo no nanamarika hoe : ‘’mianatra loatra indray ry zalahy, tena mandany jiro’’. Ary mifanandrify amin’izany indrindra ny fanamarihana nataon’i Jeanne ; « rehefa tonga any an-

122 THOMAS Murray, MICHEL Claudine, préface de Gilbert de Landsheere, Théories du développement de l’enfant, Etudes comparatives, De Boeck Université, 1994. tak 480 « Les besoins humains dans le système de Maslow forment une hiérarchie (…) 2) besoin d’éstime de soi : il implique le respect et l’estime de soi-même, de même que l’estime des autres ». 119 drano anay » hoy izy, « dia averina aby ny raha natao tany amin’ny koro (‘’cours’’) tamin’iny herinandro iny vao matory ». Marihina fa tsy misy manery izy ny amin’izany fa dia mandeha amin’ny nahim-pony. Ary izany toe-javatra izany dia isan’ny manamarika ny fivoaran’ny fomba fisainan’ny mpianatra. « Ny hetsiky ny tsirairay, tafiditra amin’izany ny lafiny asa, dia ahafahana mitaratra ny fivoaran’ny fiainan’ny mponina (eo amin’ny lafiny ara- tsôsialy : ‘’progrès social’’) » 123.

Tsapa eto, fa tsy tokony hatao tsinontsinona ny fampianarana tosika, fa tena ilain’ny mpianatra. Mampahay ny mpianatra izy ireny ka hiteraka faharisihana eo aminy ; lasa mazoto izy, mahita tsirony, ka mahatonga azy ho tia fianarana. Marina fa misy manao fitadiavam-bola izy ireny, kanefa dia tsy tokony izay no hironan’ny saina fa ny voka-tsoa entiny. Ary izahay eto dia misarika ny sain’ny rehetra, fa tsy natao ho an’ny mpianatra osa ihany ny fampianarana tosika, araka ny fiheverantsika azy hatramin’izay, fa natao ihany koa ho an’ny mpianatra efa mahay mba hampitombo bebe kokoa hatrany ny faharisihany. Tamin’ny alalan’ity fikarohana momba ny CERES ity no ahafahana milaza izany.

Ankoatra ny fitiavan’ny mpianatra fianarana, dia mbola akon’ny CERES teo amin’ny mpianatra ihany koa ny mahalasa azy ireo lavidavitra eo amin’ny fianarana.

e. Lasa lavidavitra amin’ny fianarana ny mpianatra CERES

Tamin’ireo mpianatra andiany voalohany izay niandraiketan’ny CERES dia 6 izao no mianatra eny amin’ny oniversite. Ny 2 mianatra momba ny lalàna eny amin’ny oniversite Andrainjato (Fianarantsoa). Ny 1 mianatra momba ny fitantanana eny Ankatso (Antananarivo). Ny 2 mianatra momba ny fambolena sy fiompiana eny Ankatso ihany. Ary ny 1 mianatra momba ny fitsaboana eny Ankatso (Antananarivo). Samy taona voalohany avokoa izy 6 ireo. Izany hoe mpianatra 6 tao anatin’ny mpianatra 20 natosiky ny CERES no eny amin’ny ambaratonga ambony izay maneho 30% n’ny mpianatra noraisiny an-tanana.

Araka izany dia nihintsana ny 14 : ny 4 tamin’izy ireo nandeha nanara-bady, tsy tonga teo amin’ny BEPC akory ; ny 8 no mbola manohy fianarana, eny amin’ny lisea izy ireo ankehitriny saingy tsy CERES intsony satria tsy afaka BEPC indray maka (ny CERES mantsy

123 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social, Développement économique et social, tak 10. « Le progrès social (…) cerne les activités personnelles dont le travail... ». 120 dia tsy mandray mpianatra mamerin-taona). Ary ny 2 dia lasa nifindra monina teo amin’ny kilasy T8, « tsy fantatra intsony izay niafarany », araka ny fanamarihan’Andriamatoa Jacot.

Ary marihina moa fa ny voka-panadinana teo anivon’ity andiany voalohany ity no voka-panadinana ratsy indrindra teo amin’ny CERES tao amin’ny kolejy Saint Michel. Mbola santatra am-bavarano izy io ho an’ny CERES satria ankehitriny dia mpianatra 19 ao anatin’ny mpianatra 20 no afaka BEPC, ary izy 19 ireo dia samy eny amin’ny ‘’Année Préparatoire’’ avokoa, izany hoe raha 14 ireo nihintsana an-daharana teo amin’ny andiam-pianatra voalohany, dia anankiray monja izany tamin’ity andiany naka BEPC ity ( taona 2014).

Marihina ihany koa fa manana risi-po ireo mpianatra CERES ny hanohy lavidavitra amin’ny fianarana izay ataony. Santionany iray amin’izany ny voalazan’i Joséphine : « ny tanjoko eo amin’ny fiainana dia ny ho lasa mpitantan-draharaha, ary izany indrindra no mahatonga ahy hanohy fianarana, farafaharatsiny mba mahazo ‘’licence’’. Safidiko manokana ny sehatry ny fitantanana satria io no be mpitady, ka mba tsy hisy ny tsy fananana asa aoriana any. Betsaka amin’ny tolotra asa an-gazety mantsy no mitady olona manana diplaoma momba ny fitantanan-draharaha » 124. Mifanandrify amin’izany indrindra ny voalazan-dry Schultz, Gary Becker, ary Jacob Mincer ao amin’ilay teôriany antsoina hoe ‘’capital humain’’ (ny olona dia fitaovam-pamokarana ; ary ny fianarana azony dia mampitombo ny famokarany). Ao amin’io teôria io no amelabelaran’izy ireo fa « ny fanabeazana dia ataon’ny olona fitaovana hoenti-mitady asa. Ary izany no mahatonga ny olona hanapa-kevitra ny hanohy fianarana lavidavitra sy hisafidy tsara ny fianarana izay tiany hatao arakaraka ny tombontsoa hoentiny » 125.

Raha fintinina izany ireo voalaza ireo dia hoe : niantraika tany amin’ny fianaran’ny mpianatra ny asa nataon’ny CERES. Fa ankoatra izany, dia niteraka fihetsika vaovao teo amin’ny mpianatra ihany koa ny CERES, ary hita taratra izany eo amin’ny fiainany andavanandro.

124 www.iecd.org/centres-de-renforcement -éducatif-et-scolaire-à-madagascar, p. 5, « Témoignage de Joséphine, 18 ans : ‘’j’ai de l’ambition c’est pourquoi je continue mes études jusqu’à l’obtention de ma licence au moins. Je rêve aussi de devenir une gestionnaire plus tard parce que si je regarde les annonces sur le journal, c’est presque le diplôme de gestion qui est le plus demandé. Alors je pense qu’il n’y aura pas de chomage après ».

125 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-economie-de-l-education/ Economie de l’éducation, tak 1. « (…) Theodore Schultz (Prix Nobel 1979), Gary Becker (Prix Nobel 1992) et Jacob Mincer qui ont fondé la théorie du capital humain. Selon cette théorie, les compétences acquises dans le système d'enseignement (école, collège, lycée, université, enseignement et formation techniques et professionnels, etc.) augmentent la productivité des individus. (…) L'éducation est représentée comme un investissement en capital humain : les individus décident de la durée et du contenu de leurs études en fonction de leurs coûts ainsi que des bénéfices qu'ils espèrent en retirer ».

121 3.1.2.2. Ny fiantraikan’ny CERES eo amin’ny lafiny ara- piarahamonina

Ny fanabeazana azon’ireo mpianatra teo anivon’ny kilasimandry sy teo amin’ny ‘’developpement personnel’’ dia niteraka fiovam-pihetsika teo aminy, ary izany dia hita taratra eo amin’ny fiaimpiainany andavanandro eo amin’ny fiarahamonina. Fa mbola noho ny asan’ny CERES teo amin’ny mpianatra ihany, dia lasa nanana fomba fijery manokana mikasika ireo mpianatra ireo ny fiarahamonina.

a. Ny fiovam-pihetsika teo amin’ny mpianatra vokatry ny fitaizana azy tao amin’ny kilasimandry

Nanabe ireo mpianatra ny CERES tany amin’ny kilasimandry. Nozariny hanao raharaha ireo ankizy ireo tao 126. Toy izao taterin’Andriamatoa Jacot izao ny akon’izany : « Betsaka ireo ray aman-drenin’ny mpianatra no manontany ny CERES hoe : manao ahoana loatra ny fomba fitaizanareo an’ireo zaza ireo ? Araka ny tenin’ireo ray aman-dreny ireo mantsy », hoy hatrany Andriamatoa Jacot, dia « tena niova be ny zanany nanomboka ny nidirany tao amin’ny kilasimandry. Vao tonga any an-trano izy ny Asabotsy, tonga dia mandamin-trano. Tsy mahazaka zavatra mikorontana intsony. Vita pirina avokoa ny korontana rehetra ao an-trano, izay izy vao manao zavatra hafa ».

Izany hoe ny fahazaran’ireo ankizy any amin’ny kilasimandry no entiny miaina ihany koa rehefa tonga any amin’ny tokantrano misy azy izy.

Tsy ny tao amin’ny kilasimandry ihany anefa no nitondra fiovana tsara teo amin’ireo mpianatra, fa ny fanabeazana azony tany amin’ny ‘’dévéloppement personnel’’ ihany koa.

b. Ny fiovam-pihetsika teo amin’ny mpianatra vokatry ny « fampivelarana ny maha izy azy »

Tsapa ity toe-javatra ity raha nampiresahanay ireo mpianatra vitsivitsy izay sendra anay, iny handeha hamonjy fodiana ny Asabotsy iny izy ireo (tsy mipetraka ao amin’ny kilasimandry ny mpianatra fa mandeha mody ny Asabotsy maraina, ary ny Alatsinainy hariva,

126 Hita any amin’ny tovana ny fandaharam-potoanan’ny kilasimandry, tak vi. 122 rehefa avy mamonjy ‘’fampianarana tosika’’ izy ireo vao miverina ao amin’ny kilasimandry)

Nanodidina ny 10 teo ho eo ny isan’izy ireo. Izany hoe izy 10 ireo no nanontanianay. Toy izao ny fanontaniana napetrakay taminy : ‘’rehefa tonga any an-trano ianareo, dia inona izao no hataonareo ?’’ Dia niara-namaly izy ireo tamin’izay hoe « hanasa lamba ».

Izany toe-javatra izany dia ahafahana mitaratra fa mipaka any amin’ny mpianatra ny fanabeazana ara-pahasalamana ‘’santé et hygiène’’ izay natao tany amin’ny ‘’dévéloppement personnel’’.

Ary notohizanay ny fanontaniana tamin’izay : ‘’(…) fa angaha tsy ny mamanareo no manasa ny lambanareo?’’ Dia hoy indray izy ireo : « ampianarina manasa lamba anay ao amin’ny CERES, dia nanomboka teo dia anay amin’izay ro nanasa ny lambanay rehefa avy any an-drano, fa tsa manantena an’i mama koa (…) »

Raha itarina izany toe-javatra izany, dia azo heverina fa ny renin’izy ireo no nanasa ny lambany taloha, fa nanomboka nidirany tao amin’ny CERES no nanasany ny lambany amin’izay.

Fa isan’ny nanamarika anay ihany koa ny fahalalam-pomban’ireo mpianatra CERES. Miarahaba olona izy ireo, manaja ny toerana maha olon-dehibe ny olon-dehibe (tsy manevateva ny olon-dehibe miresaka aminy, ary am-panajana tanteraka ny fomba firesany aminy). Heverinay fa tao amin’ny zana-taranja ‘’ady hevitra’’ (mikasika ny tokony hanajana olon-dehibe tao amin’ny ‘’développement personnel’’ ) no nahazoany io toetra io.

Ary azo lazaina fa io no antony mampirindra ny fiainan’ny mpianatra CERES eo anivon’ny fiarahamonina misy azy, satria dia tsapa izany teo amin’ny firotsahana an-tsehatra fa tsy manana raorao amin’ny fiarahamonina ny mpianatra CERES no sady tsy manana raorao amin’ny mpiara-mianatra aminy ihany koa.

Inona no lesona azo tsoahina ? Mila zarina amin’ny lalana tokony halehany ny ankizy. Ary ny lafiny fanabeazana sy ny fahasalamana ary ny fifandraisana misy eo anivon’ny fiarahamonina dia isan’ny azo itarafana ny fivoaran’ny fiainan’ny mponina ihany koa (eo amin’ ny lafiny ara-tsôsialy : « progrès social ») 127.

127 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social Développement économique et social. tak 10. « Le progrès social (…) cerne la santé, l’éducation, les liens et rapports sociaux... ».

123 Izany hoe ny CERES izany dia namboly toetra amam-pihetsika vaovao teo amin’ny mpianatra izay noraisiny an-tanana. Fa mbola fiantraikan’ny CERES teo amin’ny mpianatra ihany, ny fomba fijerin’ny fiarahamonina ny mpianatra CERES.

d. Ny fomba fijerin’ny fiarahamonina ny mpianatra CERES

Nomen’ny fiarahamonina anaram-bositra hoe ‘’zana-bazaha’’ ny mpianatra CERES. Antony roa no heverinay fa nahatonga io anarana napetaky ny fiarahamonina io ho an’ny mpianatry ny CERES. Voalohany indrindra dia noho ny foto-drafitrasa nataon’ny CERES ho an’ny kilasimandry zazavavy. Ary ny antony faharoa dia ny fahafolahan’ireo mpianatra CERES ny teny frantsay.

Raha ny zavatra hita tokoa eo amin’ny kilasimandry zazavavy, dia miaina ao anaty tontolo hafa mihitsy izy ireo : miaina ao anatin’ny tontolon’ny fandrosoana. Ny trano fivoahana ohatra fôseptika (‘’fosse septique’’), ny trano fidiovana sy ny lakozia dia vita amin’ny karô (‘’carreaux’’)...

Sary 14,15,16 : Ny foto-drafitrasa kilasimandry zazavavy CERES

Trano fivoahana Lakozia Trano fidiovana Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014.

Ary raha misakafo ireo mpianatra ireo dia ampianarina azy ny tsy tokony hatao rehefa misakafo ; ohatra amin’izany ny fisokirana tainify eo am-pisakafoanana, ny mandrezatra mafy aderadera, ny fipetraky ny tanana mba tsy hibahana ny hafa, ny fampiasana ny antsy sy ny sotrorovitra (‘’fourchette’’) eo amin’ny lafin-tsakafo sasantsany, ny fampiasana ny lamban- databatra kely famafana vava (‘’serviette de table’’), ny endrikendriky ny fipetraky ny lovia,

124 ny sotro, ny vera… eo ambony latabatra, eny fa na dia ny fomba fisotroana rano amin’ny vera aza… Raha atao amin’ny teny iray dia sivilize ireo mpianatra zazavavy CERES. Ary dia izany tokoa no toe-java-misy hitanay tao rehefa nisakafo niaraka tamin’ny kilasimandry zazavavy izahay. Izany dia isan’ny mandrafitra ilay antsoina amin’ny teny frantsay hoe « savoir-vivre ». « Ary ity farany (ny « savoir-vivre» izany ), dia isan’ny azo itarafana ihany koa ny fivoaran’ny fiainan’ny mponina (eo amin’ny lafiny ara-tsôsialy : ‘’progrès social’’) »128.

Fa isan’ny nametahan’ny fiarahamonina ny anaram-bositra ‘’zana-bazaha’’ ho an’ny mpianatra CERES ihany koa ny fahafolahan’izy ireo ny teny frantsay. Tsy miankanankana izy ireo rehefa miteny frantsay fa avy hatrany dia misosa tahaka ireny vazaha tompon-teny ireny. Tamin’ny firotsahanay an-tsehatra tany dia voatery miteny frantsay izahay ao amin’ny kilasimandry satria izany no fepetra mifehy ireo zaza ireo ao. Ary ety ivelany, izany hoe eny anivon’ny fiarahamonina, dia mbola manana fironana miteny frantsay aminay ireo mpianatra ireo. Nisy fotoana mantsy izahay nitsidika ny tokantranon’ny sasany tamin’izy ireo. Efa miteny malagasy izahay izay vao manaraka izy ireo.

Azo lazaina eto fa mifanaraka amin’ny pôlitika apetraky ny ‘’frankôfônia’’ ny CERES amin’ny ankapobeny. Satria mantsy dia « mihodidina amin’ireto manaraka ireto ny iraka imasoan’ny ‘’frankôfônia’’ : ny fampiroboroboana ny teny frantsay eo amin’ny firenena mpikambana, ny fampivelarana ny fahasamihafan’ny kolontsaina (ny ampidirana ny kolontsaina tandrefana no tena kendrena) , ny fampidirana fiteny samihafa (ny ampidirana ny teny frantsay no tena kendrena). Miditra an-tsehatra ihany koa ny ‘’frankôfônia’’ eo amin’ny fanohanana ny fanabeazana, ny fiofanana, ny fampianarana ambony ary ny fanohanana ny asa fikarohana. Ao ihany koa ny fampiroboroboana ny fiaraha-miasa eo amin’ny sehatry ny fampandrosoana maharitra sy ny firaisan-kina. Ny fampiroboroboana ny fandriam- pahalemana, ny demokrasia, ary ny zon’olombelona » 129.

Ankoatra ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny lafiny ara-piarahamonina dia misy –

128 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social Développement économique et social, tak 10. « Le progrès social (…) cerne la notion de savoir-vivre... ».

129 http://fr.wikipedia.org/wiki/Politique_linguistique_de_la_France, promotion du français à l’étranger, tak 17. « Les États et gouvernements membres de l'OIF ont choisi de structurer le périmètre des interventions de l'organisation autour de quatre missions : • la promotion de la langue française et de la diversité culturelle et linguistique • l'appui à l'éducation, la formation, l'enseignement supérieur et la recherche ; • le développement de la coopération au service du développement durable et de la solidarité • la promotion de la paix, de la démocratie et des droits de l'homme ».

125 ihany koa ny fiantraikan’ny CERES eo amin’ny filana ara-batan’ny mpianatra.

3.1.2.3. Ny famaliana ny filana ara-batana

Ny CERES dia miantraika eo amin’ny filana ara-batan’ireo mpianatra ihany koa. Noho ny CERES, dia mihinana sakafo ara-kalitao sy ara-pahasalamana ireo mpianatra kilasi- mandry ; ary afaka misakafo ihany koa ireo mpianatry ny kolejy, amin’ny ankapobeny, mandritra ny ‘’havaratana’’. Marihina moa fa « ny filaminana ara-tsakafo dia lalana ho an’ny tsirairay hahazoany fiainana salama sy mavitrika » 130.

a. Ny fihinanan’ireo mpianatra kilasimandry sakafo ara-kalitao sy ara-pahasalamana

Ampy sakafo ny mpianatra kilasimandry. Ary sakafo ara-pahasalamana sy ara-kalitao no azony amin’ny CERES. Nisy fotoana izahay nisakafo antoandro tao niaraka tamin’ny kilasimandry zazavavy, dia nihinana ‘’yaourt’’, nisotro rano voadio (nandalo sivana) ; karazany roa ny laokanay tamin’izay : trondro saosy ny iray ary saosisy sy anana ny iray. Mipetraka eo ambony latabatra avokoa izany ; tahaka izay ihany koa ny vary, ary samy mandoatra izay laniny (saingy mitsinjo ny hafa ihany aloha na dia izany aza). Akondro no tsindrin-tsakafo (akondro sy ‘’yaourt’’).

Ary hita fa miantraika any amin’ireo mpianatra sy ny tomponandraikitra kilasimandry ny fahafenoan’ny sakafo. Isan’ny porofo ahatarafana izany ny tsy fisiana aretina mateti- pitranga, vokatry ny tsy fahampian-tsakafo, eo amin’ireo zaza ireo. Hoy indrindra mantsy ny tomponandraikitra kilasimandry zazavavy raha nanontanianay izy ny amin’ny aretina mpahazo ireo zaza ireo : « (…) Tsa hitako. Aretin’ny hakamoana mianatra angaha ». Fa manampy izay voalazan’ny tomponandraikitra izay, dia mavitribitrika ihany koa izy ireo. Miramirana lalandava ny endriny.

Tsapa araka izany fa tsy tokony hatao ambanin-javatra ny sakafon’ny mpianatra mba hiarovana azy amin’ny aretina samihafa (izay mety tsy ahafahany mianatra). Eo ihany izay fa mba ho miramirana ihany koa ny sainy miatrika ny fianarana izay ataony. Ary isan’ny

130 Séminaires sur la sécurité alimentaire, Stratégie communautaire de sécurité alimentaire et pays ACP, Bruxelles, 1997, tak 9 « La sécurité alimentaire est l’accès pour chaque individu à tout instant à des ressources alimentaires permettant de mener une vie saine et active »

126 ahafahana mitaratra ny fivoaran’ny fiainan’ny mponina ihany koa ny filaminana ara-tsaina sy ara-batana eo aminy (eo amin’ny lafiny ara-tsôsialy : « progrès social ») 131.

Sary 17,18 : Santionana sakafo ao amin’ny kilasimandry CERES

Loharano : Ny mpikaroka, Andriamasinoro Tohy Miahy R, taona 2014

b. Ny fahafahan’ny mpianatry ny kolejy misakafo amin’ny ‘’havaratana’’

Ary amin’ny fotoanan’ny havaratana ihany koa, ny mpianatry ny kolejy izay nahaloa adidy tamin’ny ‘’cantine scolaire’’ dia misakafo ara-dalàna ny antoandro. Izany hoe miala amin’ny hanin-kotrana izy ireo ary mihinam-bary sy laoka . Ary nomarihin’Andriamatoa Talen’ny kolejy Saint Michel fa « nihena ny isan’ny mpianatra fanina, marary kibo, ary safotra any am-pianarana nanomboka tamin’ny nisian’io ‘’cantine scolaire’’ io 132. Ary araka ny tarehimarika navoakan’ny IECD, dia « 5.000 ireo mpianatry ny kolejy mpiara-miombona antoka amin’ny CERES no mahazo tombony amin’io ‘’cantine scolaire’’ io mandritra ny fotoanan’ny maitso ahitra na havaratana ». 133

131 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social Développement économique et social, tak 10. « Le progrès social (…) cerne l’insécurité, tant économique que physique.. .».

132 CREAM, Monographie Région Haute Matsiatra, février 2013, tak 81. « Ny fisian’ny ‘’cantine scolaire’’ dia mahatonga ny mpianatra hifantoka ao am-pianarana. Miakatra ny tahan’ny ankizy mifantoka ao am-pianarana noho ny ‘’cantine scolaire’’ ». « L’existence de cantine scolaire (…) contribue à l’amélioration du taux de rétention des élèves à l’école ».

133 www.iecd.org/centres-de-renforcement-éducatif-et-scolaire-à-madagascar, IECD, tak 6. « 5 000 collégiens bénéficient d’une cantine pendant la période de soudure, période précédant les premières récoltes et où le grain de la récolte précédente peut venir à manquer.

127 Fa azo itarafana ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny mpianatra ihany koa ny fahafaliam-pon’izy ireo, sady entina hamintinana ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny mpianatra. Hoy i Anne Marie, kilasy T9 (kolejy Saint Michel Andranovorivato) : « Tena afa- po, ny tena mahatonga anahy hoe tena afa-po amin’ny CERES a, na amin’ny fianarana izany na amin’ny fanampiana amin’ny fiainana andavanandro dia hita ao aby ».

Fehiny : Azo zaraina roa ny fiantraikan’ny CERES teo amin’ny mpianatra, andaniny, ny fihatsaran’ny fianaran’izy ireo (lasa tia fianarana izy ireo ; lasa nisy fifaninanana masina ao an-dakilasy ; betsaka ihany koa no tonga lavidavitra amin’ny fianarana…), ary ankilany dia nisy fivoarana ny fiaimpiainan’ireo mpianatra (tongan’ireo mpianatra any an-tranony ireo fahazarany tany amin’ny kilasimandry sy ireo fanabeazana azy ao amin’ny CERES; lasa sivilize ihany koa izy ireo ; afaka misakafo antoandro amin’ny ‘’havaratana’’ …)

Tsy nijanona teo amin’ny sekoly sy ny mpianatra ihany anefa ny akon’ny CERES teo amin’ny mponina, fa niantraika tany amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra CERES ihany koa.

3.1.3. Ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra

Tarehin-javatra 2 no ahatarafana ny akon’ny CERES teo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra ;

- Ny fahafaham-pon’izy ireo tamin’ny CERES - Ny fihenan’ny vesatr’izy ireo amin’ny fampianarana ny zanany sy ny fiainany amin’ny andavanandro.

3.1.3.1. Ny fahafaham-pon’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra tamin’ny CERES

Hoentina amintsika eto ny hafaliam-pon’Andriamatoa Talen’ny kolejy Saint Michel sy Ramatoa Ravaoarisoa Philomene izay samy nanan-janaka natosiky ny CERES.

Hoentina hanombohana izany ny hafaliam-pon’Andriamatoa Talen’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato.

128 a. Ny hafaliam-pon’ny Talen’ny kolejy Saint Michel

Hoy ny Talen-tsekoly Saint Michel Andranovorivato, amin’ny maha ray aman- drenin’ny mpianatra CERES azy no itenenany eto. Nanan-janaka noraisin’ny CERES an- tanana ihany koa mantsy izy.

Hoy izy : « Ho ahy manokana , ny zava-misy dia izao : nisy zanako anankiray CERES, tao amin’ny 6e ka hatrany amin’ny 3e noraisin’ny CERES an-tanana. Nanala BEPC io zaza io, dia afaka. (…) Ary matetika rehefa tonga ny fivoriam-be CERES miaraka amin’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra dia asaina mijoro ho vavolombelona aho. Tena resy lahatra tanteraka aho ny amin’ny fiaraha-miasa amin’ny CERES. Ary raha azoko atao, fitiavan-tena ny ahy, dia tokony mba horaisin’ny CERES ihany koa ilay zanako farany ao. Tena hitako ny ‘’niveau’’- n’ny zaza ao. Ho ahy manokana, dia hitako fa tena ara-dalàna ny zavatra ataon’ny CERES. Niova mihitsy ilay zaza ».

Izay ny fahafaham-pon’ny Talen’ny kolejy Saint Michel, izay nahitana taratra ny akon’ny CERES, fa mbola fahafaham-pon’ny ray aman-drenin’ny mpianatra ihany koa ny hoentina manaraka eto.

b. Ny hafaliam-pon-dRamatoa Ravaoarisoa Philomène, manan-janaka ao amin’ny CERES

Manan-janaka 3 izy ao amin’ny CERES. Mpirahavavy ny roa, fa ny iray kosa dia zanaky ny zokiny saingy taizany. Marihana moa fa efa maty io zokiny io. Ity zanaky ny zokiny ity ankehitriny dia efa any amin’ny oniversite. Mpianatra niandraiketan’ny CERES izy io nanomboka ny kilasy T6 (6e), hatramin’izao any amin’ny ambaratonga ambony izao (oniversite). Fa ireto zanany mirahavavy ireto no mbola ao amin’ny ‘’taninketsa’’ na ‘’pépinière’’. Ny iray dia ao amin’ny kilasy T7 na 5e , ny zandriny izany, fa ny iray kosa dia any amin’ny kilasy T9 na 3e, ilay zokiny.

Faly dia faly tokoa Ramatoa Philomène satria voaray tao amin’ny CERES ireo zanany ireo. Hoy indrindra izy ny amin’ny antsipirian’izany : « (…) tena faly tokoa, satria manana mpanampy anay amin’ny fanabeazana, amin’ny fanabeazana ny ankizy. Sarotra ny manabe ankizy amin’izao fotoana izao. Ho anay ray aman-dreny irery dia tsy mahavoafehy ny zaza.

129 Ary ankasitrahako manokana ny CERES eo amin’ny fanabeazana ireo zaza ireo. Eo amin’ny fampianarana ny ankizy ihany koa ».

Marihina moa fa isan’ireo ray aman-dreny izay mazoto manaraka ny ‘’Ecole des Parents’’ Ramatoa Ravaoarisoa Philomène. Toy izao ny resany mikasika ny ‘’Ecole des parents’’ : « Tena mazoto tokoa anay ray aman-dreny amin’ny ‘’école des parents’’. Ary ezahanay mihitsy mba tsy ho tapaka ny fanarahana azy io satria tena mahatsara mihitsy na ato amin’ny fiainana an-tokantrano, na ny fanampiana amin’ny fanabeazana ny ankizy , na amin’ny fiarahamonina. Tena manatsara tokoa ny ‘’Ecole des parents’’. Tena ampiharina mihitsy izy io satria mahasoa. Na amin’ny fanabeazana izany, na amin’ny fiainana momba ny tokantrano, na eo amin’ny fiarahamonina, dia tena ilaina no sady tena mahasoa ny ‘’Ecole des parents’’. Mahafinaritra tokoa izy io. Ary tena tsapa mihitsy fa tena mivaingana eo amin’ny fiainanay ray aman-dreny. (…) Tena ampiharina mihitsy. Satria moa mazàna anay ray aman- dreny tahaka izao, dia notaizaina tamin’ny fanabeazana taloha ; mitrerona, tonga dia didy jadona, tsy mahazo manao an’izao, tsy mahazo manao an’izao… Nampiharinay tamin’ny zanakay koa io fony mbola tsy nisy CERES. Kanefa noho ny fampianarana omen-dry zareo avy any, dia niova ny fomba nitondranay ny fanabeazana ireo kilonga ireo. Lasa mifampidinidinika aminy anay ray aman-dreny, lasa manontany tena ny amin’ny antony nanaovan’ilay kilonga ny ditrany… Tena niova tokoa. Ary tena tsapa mihitsy hoe nisy fivoarany noho ny manao didy jadona. Tena tsapa ».

Izay sy izay ny fahafaham-pon’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra manoloana ny fanampiana ataon’ny CERES. Fa isan’ny ahitana taratra ny fiantraikan’ny CERES eo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra ihany koa ny fihenan’ny olan’izy ireo eo amin’ny fampianaran-janaka, sy amin’ny fiainany andavanandro.

3.1.3.2. Ny fihenan’ny olan’ny ray aman-dreny amin’ny fampianaran- janaka sy eo amin’ny fiainana andavanandro

Isan’ny manahirana ny ray aman-dreny ny fiantohana ireo fitaovam-pianaran’ny zanany. Nanoloana izany dia noraisin’ny CERES an-tanana ny fiantohana azy io. Ary noho ity farany, dia nihena ny vesatry ny ray aman-drenin’ny mpianatra eo amin’ny fividianana ireo fitaovam-pianaran-janany. Nahatsapa ihany koa ny CERES fa sahirana ireo tantsaha, ary nanoloana izany dia nametraka kilasimandry izy ho an’ireo izay mipetraka lavitra mba tsy hanofany trano ho an’ny zanany. Vokatr’izany dia nihena ny vesatr’ireo ray aman-drenin’ny

130 mpianatra teo amin’ny hofantrano. Fa mbola mifamatotra amin’io fahasahiranan’ny tantsaha io hatrany, dia nampianarin’ny CERES taozavatra ihany koa ny mpianatra hanamaivana ny ray aman-dreniny amin’ny fiantohana ny kojakojan-tokantrano amam-pitafiana.

a. Ny fihenan’ny vesatra eo amin’ny fividianana fitaovam- pianarana

Araka ny hita tany amin’ny fiarahamonina (tak 29), dia mananosarotra ireo ray aman- dreny ny fiantohana ara-pitaovam-pianarana ireo zanany. Rehefa ialan’ny solitany , ny siramamy, ny kafe … mantsy ireo vola kely vidin’anana dia izay, majifa. Ary ambonin’izany dia ao anatin’ny vanim-potoana havaratana ny fidiran’ny mpianatra. Izany hoe tena ao anatin’ny tsy fisiana. Tsy misy fidiram-bola intsony ny tantsaha eo afa-tsy ny varotra anana.

Iaraha-mahalala anefa fa mila vola ny fianaran’ny ankizy. Mila vola ny fividianana penina, kahie, fitsipika, kaompà, pensilihazo … Ary ambonin’izany dia tsy mba kahie tokana no vidina fa kahie maromaro ihany koa. Ao ny taranja malagasy, ny taranja matematika, ny fizika …. Tsy araky ny ray aman-dreny ireo (miampy ny zavatra ilaina amin’ny fiainana andavanandro toy ny solitany na ‘’petrole’’, kafe, ny siramamy…). Ny vidina kahie fotsiny no efa 700 ariary ny farany mora. 1200 ariary kosa ny faran’ny lafo. (Izany hoe eo anelanelan’ny 700 sy 1200 ariary ny vidin’ny kahie iray). Misy firy anefa ny zanak’izy ireo izay samy mila iantohana fitaovam-pianarana avokoa? Misy firy anefa ny kahie ilaina, ho an’ny mpianatra iray ? Tahaka izay ihany koa ny vidina penina, eo anelanelan’ny 200 sy 500 ariary, kanefa tsy maintsy ahitana penina mena sy manga farafaharatsiny…

Ary ny zavatra tsikaritray tany, dia misy mpianatra, kahie 100 pejy roa ihany no ampiasainy ho an’ny taranja rehetra. Ny kahie iray dia natokany ho ana taranja 3, ao ny malagasy, ny frantsay, ny anglisy. Tahaka izay ihany koa ny iray, ao ny matematika, ny fizika ary ny siansa. Mitambatra ao daholo na ny lesona na ny asa fampiasana.

Azo lazaina fa sakana izany, sakana eo amin’ny fianaran’ny ankizy. Tsy mivelatra tsara ilay zaza miatrika ny fianarany fa mihafihafy sao dia tsy ho ampy ny kahie. Manoloana izany dia tsitsitsitsina ireo kahie roa ireo. Efa mila hitambatra ny soratra ao anatiny noho ny fitsitsiana takila sao halaky lany.

Tsapan’ny CERES izany. Tsy ho tafavoaka mihitsy ny fanampiana ireo zaza ireo raha mbola ny ray aman-drenin’izy ireo ihany koa no hiantoka ny fitaovana any amin’ny

131 fampianarana fanampiny. Ny fitaovan-janany any am-pianarana aza efa manahirana azy ka mainka fa mbola hiampy ny fitaovana any amin’ny fampianarana fanampiny ihany koa.

Nanoloana izany toe-javatra izany, dia nanapa-kevitra ny CERES fa hiantoka ny fitaovam-pianaran’ireo zaza ireo any amin’ny fampianarana fanampiny. Heverina fa nataony izany mba ho fitsinjovana ny fianaran’ireo zaza ireo sy ny famoaham-bola eo amin’ny ray aman-dreniny. Raha eritreretina mantsy ny hoe, nampanao fampianarana fanampiny ny CERES nefa tsy niantoka fitaovam-pianarana ho an’ireo zaza ireo, tsy niantoka kahie, tsy niantoka penina … Inona ny zavatra mety hitranga ? Handringa ny fanampiana CERES satria betsaka ny mety hitsoaka an-daharana noho ny fitaovam-pianarana.

Ary rehefa nodinihina ny zava-misy, dia azo heverina fa ny CERES ihany no miantoka ny fitaovam-pianaran’ireo mpianatra ireo any amin’ny kolejy, fa mody lazaina hoe ny fitaovana ampiasaina ao amin’ny fampianarana fanampiny ihany no iantohany. Porofon’izany dia misy amin’ireo mpianatra no milaza any amin’ny tomponandraikitra CERES fa lany sahady ny peniny ao anatin’ny herinandro iray… Rehefa lany mantsy ny fitaovana ampiasain’ireo mpianatra ireo ao amin’ny fampianarana tosika na fampianarana fanampiny dia afaka maka ny solony izy ao amin’ny tomponandraikitra CERES.

a. Ny fihenan’ny vesatra eo amin’ny fandoavana hofan-trano

Araka ny hita tao amin’ny fizarana faha-2, dia anaovan’ny CERES kilasimandry ireo mpianatra ireo (tak 103). Nisy akony teo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra izany.

Tao ny nilaza : « afaka ady aloha anay amin’ny fanofana trano ho an’ireo zaza ireo e ! (…) sady manahirana be ny hametraka ireo zaza ireo amin’olo». Tao ihany koa no nilaza : « (…) sady any voaara-maso tsara ny fianaran’ny kilonga, aty izy manao izay tiany hatao. Nga misy hanaovany an’izay koa any ? »

Raha ireo tenin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra ireo no ifotorana, dia tsapa fa mafy amin’ny ray aman-dreny ny fanofana trano ho an’ireo zanany mianatra any Andranovorivato. Raha ny hofan-trano ao Andranovorivato dia eo anelanelan’ny 15.000 sy 100.000 ariary isam- bolana (raha ny hofan’ny tranon’ny kilasimandry zazalahy izao dia 100.000 ariary izay aloan’ny CERES). Tsy maintsy miditra amin’io anefa ny ray aman-drenin’ny mpianatra, na dia mafy aza izany raha toa ka tsy nisy ny kilasimandry CERES. Tsy maintsy niditra tamin’io satria lavi-podiana ny zanany. Ny kolejy Saint Michel mantsy dia miditra amin’ny 7 ora sy

132 sasany ny maraina, amin’ny firy maraina izany ireo zaza ireo dia efa miala any an-trano ? Ny tany anefa tsy mandry fahalemana, ny tanàna mitsitokotoko. Etsy andaniny dia mirava amin’ny 5 ora ny kolejy ny hariva ; izany hoe tsy maintsy tratra alina ireo zaza ireo vao tonga any an-tranony. Hanao ahoana ny fitaintainan’ireo ray aman-dreniny amin’izay fotoana izay ?… Araka izany rehetra rehetra izany dia tsy maintsy hanofana trano ihany ilay zaza. Hanao ahoana ny fiainan’ireo tantsaha araka izany raha mbola hakana hofan-trano ny vola kely miditra eo aminy ? Inona no tiana hambara ? Tombony lehibe ho an’ny ray aman- drenin’ny mpianatra tokoa ny CERES hialana amin’ny hofan-trano.

Fa ankoatra ny famahana ny olan’ny ray aman-dreny eo amin’ny fampianaran-janaka, dia misy akony amin’ny fiatrehan’izy ireo ny fiainana andavanandrony ihany koa ny zavatra ataon’ny CERES.

d. Ny fihenan’ny vesatry ny ray aman-dreny eo amin’ny fividianana kojakojan-tokantrano amam-pitafiana

Ankoatra ny hoe ilaina ny fisokafan’ny saina fa tsy ho fianarana fotsiny, izay azo lazaina fa antom-pisian’ity fampianarana taozavatra ny mpianatra ity ao amin’ny CERES, dia tsy nijanona tamin’izay izy io fa niitatra tany amin’ny fahafahan’ny mpianatra manampy ny ankohonany.

Tamin’ny firotsahanay an-tsehatra, dia nahita izahay fa ampiharin’ireo mpianatra any an-tranony ny fahaizany mandrary tany amin’ny CERES. Ary rehefa nanontanianay ireo mpianatra ny amin’ny antony anaovany an’ilay rary, dia hoy izy : « (…) mba sitrany ahay tsa mividy tsihy koa ». Ary ankoatra ny resaka rary, dia nomarihany ihany koa fa izy ireo ihany no manampina ny akanjoban’ny ao an-trano. Izany hoe tsy ny akanjobany ihany no raisiny an- tanana, fa ny akanjoban’ny ao an-trano rehetra. Izy ireo ihany koa no manjaitra izay akanjo rovitra rehetra…

Araka izany, dia mihena ny fandanian’ny ray aman-dreny vola eo amin’ny fividianana kojakoja ilaina amin’ny andavanandro, tahaka izay ihany koa ny eo amin’ny lafiny fitafiana fa indrindra ny akanjo mafana.

Raha ny vidina tsihy ao Andranovorivato ohatra, dia eo anelanelan’ny 7.000 sy 30.000 ariary. Misy ihany ny 3.000 ariary fa ilay farany kely (tsy dia fampiasan’ny olona any). Eo

133 anelanelan’ny 2.000 sy 25.000 ariary kosa ny vidin’ny akanjo mafana eny amin’ny tsena (friperie), raha 1.000 - 4.000 ariary ny akanjo tsotra (ivelan’ny akanjoba).

Fehiny : Ny CERES dia nisy fiantraikany, tsy teo amin’ny mpianatra fotsiny, fa teo amin’ny ray aman-drenin’ny mpianatra ihany koa. Ary amin’ny ankapobeny dia afa-po ireo ray aman- drenin’ny mpianatra tamin’ny CERES, nanoloana ny fahombiazan’ny zanany ara-pianarana rehefa natosiky ny CERES , sy ny fanampian’ny CERES azy ireo amin’ny fanabeazana ny ankizy... Fa ankoatra izany fahafaham-po izany , dia betsaka ihany koa ny vola tsy mivoaka eo amin’ireo ray aman-drenin’ny mpianatra noho ny tsy fiantohana ny fitaovam-pianarana izay raisin’ny CERES an-tanana ; eo ihany koa ny tsy fandoavana hofan-trano noho ny fisian’ny kilasimandry, ary farany dia eo ny tsy fividianana fitafiana sy kojakoja ao an- tokantrano intsony noho ny fahaizan’ny zanany taozavatra. Tena mampihena ny vesatra eo amin’ny fampianaran-janaka sy eo amin’ny fiainana andavanandron’ny tantsaha izany ny CERES.

Raha ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny sekoly, mpianatra, ary ny ray aman-drenin’ny mpianatra no jerena, dia azo lazaina fa mahomby ny CERES amin’ny ankapobeny. Fa na izany aza anefa dia ahitana lesoka ihany koa ny CERES, izay haroso manaraka eto, miaraka amin’ny soso-kevitra izay heverina fa hanatsarana izany.

3.2. IREO LESOKA TSAPA AMIN’NY FOMBA FIASAN’NY CERES SY NY TOLO- KEVITRA HO AMIN’IZANY

Betsaka ireo heverinay ho lesoka teo amin’ny fomba fiasan’ny CERES. Nahatsapa izany izahay teo amin’ny lafiny fitondrana mpianatra, teo amin’ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa, ary teo amin’ny lafiny pôlitikam-pampianarana. Tsy hijanona eo amin’ny fitanisana lesoka fotsiny anefa izahay, fa hiezaka koa ny hanome tolo-kevitra mifanandrify amin’ireo lesoka isanisany avy. Izany rehetra izany dia hasesy hojerena etoana.

134 3.2.1. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny fitondrana mpianatra

Ireto toe-javatra 3 ireto no tsapa fa lesoka eo amin’ny lafiny fitondran’ny CERES mpianatra :

- Ny fitanilana eo amin’ny fitondrana ny kilasimandry zazalahy sy zazavavy - Ny fandroahan’ny CERES mpianatra noho ny tsy fahavitrihan’ny ray aman-dreniny - Ny tsy fanomezana hirika fanindroany ireo mpianatra tsy afa-panadinana

3.2.1.1. Ny fitanilana eo amin’ny fitondrana ny kilasimandry zazalahy sy zazavavy, izay tokony hampitoviana

Mampihetsi-po ny zavatra ataon’ny CERES eo amin’ny kilasimandry zazalahy. Ampitoeriny any amin’ny trano tsy dia lafatra izy ireo, raha omeny trano raitra sy manara- penitra kosa ny zazavavy. ‘’Tranom-bazaha’’ hoy ny filazan’ny mponina Andranovorivato azy. Tsy mety izany araka ny hevitray fa samy mendrika ny hitoetra ao anaty tranom-bazaha avokoa izy ireo amin’ny maha tantsaha azy. Izany hoe : tokony samy hampiainina ao anaty tontolo izay tsy fahitany na ny zazalahy na ny zazavavy, fa tsy hoe ny zazavavy irery ihany araka ny ahitana azy ankehitriny.

Zava-dehibe ary hanamarika ny fiainan’ireo zaza ireo manontolo mantsy ny fampiainana azy ireo ao anaty tontolo vaovao izay tsy neritreretiny akory ho hita. Ary ho tamberin-tadidy na ‘’souvenir’’ tsara hoentiny mandra-maty izany. Hipetraka ao an-tsainy foana ny zavatra nataon’ny CERES taminy : ‘’Tamin’izahay tao amin’ny CERES dia nipetraka tamina trano tahaka izao’’. Ary rariny sy hitsiny raha ampitoviana ny zazalahy sy ny zazavavy eo amin’ny toe-javatra tahaka izany, mba samy afaka manonofy izy ireo hoe tsy eto Andranovorivato fa any andafy. (ary dia izay tokoa no mahalaza sy mahafintina ny ao anatin’ny tranon’ny kilasimandry zazavavy, na ny efitranony izany, na ny trano fivoahana, na ny trano fidiovana, na ny lakozia…).

Ankoatra izany, izay mbola lesoka eo amin’ny fitondrana ny kilasimandry ihany, dia tokony ho ny CERES no miantoka ireo fitaovana ampiasain’ny kilasimandry zazalahy, fa tsy ireo ray aman-dreniny akory, satria tantsaha efa sahirana izy ireny. Tokony ho samy tsinjovin’ny CERES na ny ray aman-drenin’ny zazavavy na ny ray aman-drenin’ny zazalahy, fa tsy hoe tsy sahirana akory ny ray aman-drenin’ny zazalahy fa ny ray aman-drenin’ny –

135 zazavavy ihany no sahirana.

Ary ny tsy fitoviam-pitaovana ampiasain’ny ankizy, satria tsy mitovy ny fari- piainan’ny ray aman-drenin’izy ireo, ny sasany ohatra mihinana amin’ny lovia ‘’duralex’’, ny sasany mihinana amin’ny lovia gasy (vita Ambatolampy) ; ny sasany mamoaka bodofotsy vaovao be, ny sasany mamoaka bodofotsy efa tonta sy rovitra… dia hiteraka ‘’complexe d’infériorité’’134 eo amin’ny samy ankizy. Ary tsy ho voafehin’ny olona izany ‘’complexe’’ izany fa hiseho amin’ny alalan’ny fihetsika eny. Fihetsika tsy voahevitra hoy ny fitenenana malagasy, izay no mahalaza ny tianay hambara, izany hoe fihetsika nateraky ny avy ao amparahatoka 135. Ary ny fihetsika ateraky ny ‘’complexe d’infériorité’’ dia tsy ho tambo isaina, ary miseho amin’ny alalan’ny fihetsika izay toa maneho hery setra izy io 136. Lasa manana fihetsika mahery setra ilay ankizy, na ilay olona tratran’ny ‘’complexe d’infériorité’’.

Mbola tsy tonga any amin’ny fihetsika mahery setra aloha ireo zazalahy ireo hatreto araka ny fanamarihana nataon’ity tomponandraikitra kilasimandry zazalahy iray, fa tahaka izao no mateti-pitranga, hoy izy : « Rehefa misakafo ireo kilasimandry zazalahy ireo, dia mitambatra ho iray latabatra ireo mihinana amin’ny vilia gasy. Samy mivangongo mifampisisisisika eo aby izy rehetra. Ary amin’io fotoana io, tonga dia hita miavaka ery izay mihinana amin’ny vilia ‘’duralex’’, lasa mitambatra ho azy 137. Fa rehefa matory koa ry zalahy, dia mampalahelo ny zava-misy ; misy amin-dry zalahy ireo no miaritra hatsiaka, tsy mety mamoaka ny bodofotsy firakofany. Milaza izy ireo fa mafana, nefa amin’ny andro mangatsiaka be. Ary mitambokona ny fatorin’izy ireo. Ary izay no ahatsapanay mpanabe fa ‘’complexés’’ ireo zaza ireo, tsy sahy mamoaka ny fananany. Anay moa tsy nisava. Misy koa amin’izy ireo, tsy mirakotra amin’ny voalohany, fa rehefa mipika ny jiro vao manararaotra mitsangana moramora maka ny lamba firakofany. Ary ny tena mampihomehy sy mampalahelo, dia mifoha maraina be ry zalahy, mifoha alohan’ny rehetra ary mampirina ny

134 http://fr.wikipedia.org/wiki/Complexe_d%27inf%C3%A9riorit%C3%A9, Complexe d’infériorité, tak 1. Ny ‘’complexe d’infériorité’’ dia fanehoan-tena ho ambany eo amin’ny lafin-javatra sasantsany. « Le complexe d’infériorité (ou parfois sentiment d'infériorité), dans les domaines de la psychologie et la psychanalyse, est une perception de soi exprimée comme inférieure dans certaines situations ».

135 id, tak 1. « Le complexe d’infériorité (ou parfois sentiment d'infériorité), (…) Venant du subconscient ».

136 id, tak 2. « Les sentiments d'infériorité d'un individu (…) peuvent se manifester par de divers symptômes comme un comportement agressif ».

137 id, tak 2. « Mbola isan’ny fihetsika ateraky ny ‘’complexe d’infériorité’’ ihany koa : misy amin’izy ireo no miezaka miaro tena mba hanakonana an’ilay ‘’complexe’’ ». « Les sentiments d'infériorité d'un individu (…) Il arrive parfois que certains individus développent des mécanismes de défenses pour compenser leur complexe d'infériorité ».

136 fandriany alohan’ny rehetra, mamalona ny bodofotsiny malaky. Dia miverina matory moramora. Ary isan’andro dia izay foana no tsikaritray amin’ireo zaza ireo. Misy efa-dahy eo ry zalahy mpanao an’io ».

Ary raha mahazo laka io ‘’complexe d’infériorité’’ io, dia mety hiteraka voka-dratsy eo amin’ny fahombiazan’ilay ankizy sy eo amin’ny fanomezany lanja ny tenany ihany koa 138.

Izany rehetra izany no antony ilazanay fa lesoka io, ary tokony hiantohan’ny CERES ny fitaovan’ny kilasimandry zazalahy mba hialana amin’ny toe-javatra tahaka izany. Mba samy hitovy daholo izy rehetra ka tsy hisy intsony ny ho ‘’complexés’’.

Marihina moa fa tsy dia nahafaly ny ray aman-dreny zazalahy loatra io fitanilana ataon’ny CERES io ka nahatonga azy ireo hivondrona, hanorina fikambanana antsoina hoe APEC (Association Parents-Elèves Ceres) handray an-tanana manokana ny kilasimandry zazalahy. Izany hoe « teraka io hevitra io noho ny fifandonana anaty teo amin’ny tomponandraikitry ny asa fampandrosoana sy ny mponina » 139 . Ary amin’ny alalan’io fikambanana APEC io no itadiavan’ireo ray aman-drenin’ny zazalahy vola entina hampitoviana ny fepetra iainan’ireo kilasimandry zazalahy. Ary azo heverina eto izany fa na dia tantsaha aza ireo ray aman-drenin’ny mpianatra zazalahy ireo, dia afaka mitondra ny fomba fisainany 140 sy ny fomba fiasany hanovana ny toe-javatra iray izay tsy mahafa-po azy.

Fa ankoatra ny fitanilana eo amin’ny fitondrana ny kilasimandry zazalahy sy ny kilasimandry zazavavy, dia isan’ny lesoka tsapanay ihany koa ny fandroahan’ny CERES ireo ankizy noho ny tsy fahavitrihan’ny ray aman-dreniny.

138 http://fr.wikipedia.org/wiki/Complexe_d%27inf%C3%A9riorit%C3%A9, Complexe d’infériorité, tak 2. «Lorsqu'un complexe d'infériorité est suffisamment intense, il peut causer des effets négatifs sur les performances et l'estime de soi d'un individu »

139 Scoones Ian et Thompson John Tohn, La reconnaissance du savoir rural, Savoir des populations, recherche agricole et vulgarisation, éditions KARTHALA et CTA- 1999, tak 16-17 « Le savoir apparaît comme le produit de l’interaction entre différents acteurs : les acteurs locaux (les agriculteurs) et les intervenants exterieurs (acteurs du développement, chercheur …) »

140 id, tak 10. « Au début des années 90, les populations pauvres, instruites ou non, ont montré, dans de nombreux pays, leur capacité à élaborer (…) des éstimations et des analyses bien supérieures aux éstimations des professionnels exterieurs. Les agriculteurs ont fait preuve de capacités inattendues ».

137 3.2.1.2. Ny fandroahan’ny CERES mpianatra noho ny tsy fahavitrihan’ny ray aman-dreniny, izay tokony hialana

Tsara ny manamarika fa ny CERES dia mitaky ny risi-pon’ireo ray aman-dreny sy ny ankizy izay raisiny an-tanana.

Tsy mahazo mandeha ila izany. Ohatra hoe ny ray aman-dreny tsy marisika fa ilay zaza ihany no marisika, na ny ray aman-dreny ihany no marisika fa ilay zaza tsy marisika. Tsy maintsy indray miaraka ny faharisihana eo amin’ny ray aman-dreny sy ny faharisihana eo amin’ilay mpianatra. Fepetra isan’ny takin’ny CERES eo amin’ izy ireo izany. Inona anefa no zava-mitranga tsindraindray ?

Misy tia tena ireo ray aman-drenin’ny mpianatra sasany. Mangirifiry izy ireo ny ialan’ny adidy hany ka minia tsy mandoa izany. Ny tsy fandoavana adidy anefa dia raisin’ny CERES ho tsy fahavitrihana eo amin’ny ray aman-dreny. Ary rehefa tsy mavitrika ny ray aman-dreny, dia roahin’ny CERES ilay zaza.

Mandringa izany raha ny hevitray. Mandringa satria : izay tsy faharisihan’ny ray aman-dreniny any ve no tokony handroahana ilay zaza izay hita fa marisika ? Inona moa no fahadisoan’ilay zaza ao anatin’izany ? Tsy ny faharisihan’ilay zaza ve no tokony hojerena ?

Aminay , raha tena te hanampy mpianatra tokoa, dia ny faharisihan’ny ankizy no tokony hojerena. Fanampiny fotsiny ny an’ny ray aman-dreniny. Fa raha ilay zaza mihitsy no tsy marisika, izay vao tokony handroaka ny CERES. Soloana zaza hafa marisika ny zaza tsy marisika. Fa raha mbola ny tsy fahavitrihan’ireo ray aman-dreniny, dia tsy tokony handroaka ny CERES.

Zaza manatsara ny ho aviny mantsy ireo zaza ireo, ary zaza manome lanja ny fianarana. Ary hita eo amin’izy ireo ny voalazan’i François Dubet hoe : « anjaran’ny mpianatra ny manome dikany ny fianarany, raha anjaran’ny mpampianatra kosa ny mandrisika azy ireo » 141. Matoa izy nanapa-kevitra ny hiditra CERES, dia vonona ny hianatra izy izay, ary mametraka ny fianarana ho ambonin-javatra (ary tao an-damosiny ny ray aman- dreniny satria zaza mbola tsy ampy taona ireo). Tsy efa midika ve izany fa marisika ny ray aman-dreniny, satria tao an-damosin’ilay zaza ? Ary nazava tsara ny resaka teo amin’ny

141 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-sociologie-de-l-education/3-que-fait-l-ecole/, les acteurs et les expériences scolaires, tak 10, François Dubet : « Il appartient aux élèves de donner du sens à leurs études et surtout, aux enseignants de motiver leurs élèves ».

138 dingana farany tamin’ny fifaninanana T6 fa narisika ny ray aman-dreniny matoa voaray CERES ilay zaza. Ka inona moa no tokony mbola hidiran’ny faharisihan’ny ray aman-dreniny indray aty aoriana, raha tena te-hanampy sy hitsinjo ilay mpianatra ny CERES ?

Naningotra ny sainay mantsy ny tenin’ireo mpianatra sasantsasany izay nifampitafatafa taminay, raha nanontanianay izy ireo ny amin’izay heveriny fa tsy mety ataon’ny CERES. Hoy izy ireo : « (…) Ny ray aman-dreninay ve no manao hadalana any dia anay no roahina ? Fa inona no fahadisoanay ? Anay mianatra tsara sy hendry tsara, Inona moa izany no tokony handroahana anay ? »

Nanaitra anay izany valin-tenin’ny mpianatra izany ary heverinay fa marina. Ary izany indrindra no mahatonga anay hilaza eto fa mandringa ihany ny fanapahan-kevitra raisin’ny CERES, ny fandroahany ireo mpianatra noho ny tsy fahavitrihan’ny ray aman-dreniny. Mandringa io satria tsy mifaka tanteraka amin’ilay mpianatra ny fanampiana, fa mbola miankina amin’ny fahavitrihan’ny ray aman-dreniny. Tahaka ny hoe : nanangana trano iray isika. Raha nisy niongotra ve ny tafo, dia harodana ny trano ? Mandringa izany toe-javatra izany araka ny fomba fijerinay.

Ary izany indrindra no mahatonga an’i Olivier de Sardan hilaza fa « ny ‘’anthropologie’’ dia tahaka ny tenin’ny moana. Izany hoe isan’ny toetra mampiavaka ny ‘’anthropologie’’ ny fihenoana ny tenin’ireo mitaraina (matetika ireo mitaraina ireo dia ny vondron’olona voafehy, na mahantra, na voazanaka...) » 142.

Fa ankoatra ny tokony tsy handroahana mpianatra raha tsy miankina aminy ny hadisoana, dia heverinay fa lesoka eo amin’ny CERES ihany koa ny tsy fanomezana hirika fanindroany ho an’izay mamerin-taona.

3.2.1.3. Ny tsy fanomezana hirika fanindroany ireo mpianatra tsy afa- panadinana, izay tokony homena hirika fanindroany

Isan’ny lesoka ihany koa ny tsy maha 100% ny mpianatry ny CERES afaka eo amin’ny fanadinam-panjakana BEPC. Tamin’iny taona 2014 iny dia nisy mpianatra iray tao anatin’ny mpianatra 20 tsy afaka. Sady efa mpianatra 20 monja no alaina, no mbola omena

142 http://apad.revues.org/296, Olivier de Sardan, Bulletin de l’APAD, tak 7. L’anthropologie comme parole des muets. « C'est une autre caractéristique de l'anthropologie que d'être souvent assimilée au recueil et à l'expression du point de vue de "ceux d'en bas" : elle s'attache en effet à "découvrir" les dires oubliés ou non entendus, à prendre au sérieux les discours et les représentations des groupes sociaux dominés, défavorisés, marginalisés, colonisés, exclus ».

139 fampianarana fanampiny, ary arahi-maso ihany koa ny fianaran’izy ireo, kanefa dia mbola misy tsy afaka ihany. Alaim-panahy ny tenanay eto hanontany tena hoe : « sao dia misy tsy mahazaka taintaina na « pression » àry ny mpianatra ? ».

Raha ny zavatra ataon’ny CERES ho an’ireo mpianatra ireo mantsy, dia sarotra eritreretina mihitsy ny tsy haha 100% ny voka-panadinana eo anivon’ny mpianatra raisiny an- tanana. Kanefa dia izany no zava-misy, tsy 100% ireo mpianatra afaka.

Raha ny hevitray, araka izany, dia tokony handramana hoesorina ireo toe-javatra miteraka fitaintainana na ‘’pression’’ eo amin’ny mpianatra. Anisan’izany ohatra ny hoe : « tsy mandray mpianatra mamerin-taona ny CERES ». Tokony homena hirika fanindroany na ‘’seconde chance’’ izy ireo. Ary misy manam-pahaizana maro toa an-dry Edmond Marc, Jacqueline Garcia-Locqueneux, ary Jean-Yves Arrivé manamafy izany hevitra izany : « Ny fiainana iray manontolo dia tsy tokony ho voafaritry ny zavatra atao indray mandeha ihany (…). Ny tsirairay eo amin’ny fiainany dia tokony hanana zo amina hirika fanindroany » 143 . Mba any amin’ny fanintelony vao nandroso kitay tsy nirehitra, ka afaka adidy, tahaka ny tetika amam-paika ampiasain’ny oniversiten’Antananarivo. Ny oniversten’Antananarivo dia mamela ny mpianatra hamerin-taona, saingy tsy manaiky ny hamerenany fanintelony intsony ny kilasy iray. Fa amin’izay fotoana izay dia hitombo ny isan’ny mpianatra raisin’ny CERES an-tanana. Raha izany no mety hahatsara zavatra dia tokony handramana.

Fehiny : Betsaka ireo toe-javatra azo hatsaraina eo amin’ny fomba fitondran’ny CERES mpianatra. Anisan’izany ohatra ny fitanilana eo amin’ny kilasimandry zazalahy sy zazavavy. Tokony hampitoviana ny fitondrana azy ireo. Eo ihany koa ny fandroahana mpianatra noho ny tsy faharisihan’ny ray aman-dreniny. Tokony ho ny ezaka ataon’ny mpianatra ampiana no atao ambonin’ny risi-pon’ny ray aman-dreniny. Ny fahatelo dia ny tsy fandraisana an-tanana intsony ireo mpianatra tsy afa-panadinana. Tokony homena hirika hamerina fanindroany izy ireo.

Tsy eo amin’ny fomba fitondrana mpianatra ihany anefa no ahitana lesoka eo amin’ny CERES, fa eo amin’ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa ihany koa.

143 Marc (E), Garcia-Locqueneux (J), Arrivé (J-Y), Guide des méthodes et pratiques en formation, La pédagogie en mouvement, édition Retz/VUEF 2001, tak 5. « Toute une vie (…) ne doit pas être jouée en une fois. Chacun a droit, au cours de sa vie active, à une seconde chance ».

140 3.2.2. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa

Ireto toe-javatra 4 ireto no tsapa fa lesoka eo amin’ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa :

- Ny fahavitsian’ny mpianatra raisina an-tanana - Ny fahavesaran’ny fandraisana anjara eo amin’ny CERES raha ho an’ny tantsaha - Ny fitantanana ny ‘’cantine scolaire’’ - Ny tsy fanatanterahana amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo vinavinanasa

3.2.2.1. Vitsy ny mpianatra raisina an-tanana, tokony hampitomboina

Mpianatra 80 ao anatin’ny mpianatra 394 no ampin’ny CERES ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato. Kely loatra raha ny eritreritray io 80/394 io, izay manome ny taha 20,3%. Farafaharatsiny mba mpianatra 100/394 no alaina, izay manome ny taha 25,4%, mba ho betsaka kokoa ny zanaka tantsaha ho tafita eo amin’ny fianarana ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato, ary mba hihoatra ny eritreretina ny vokatra ho azo (mba hihoatra ny avo folo heny ny voka-panadinana BEPC eo anivon’ny sekoly miara-miasa amin’ny CERES).

Araka ny hevitray, arakaraka ny hamaron’ny mpianatra raisina an-tanana manokana no hiakaran’ny voka-panadinana ihany koa.

Araka izany dia tokony hampitomboin’ny CERES 5% ny isan’ny mpianatra raisiny. Mba farafaharatsiny io, izay hanome ny 1/4 –n’ny mpianatra ao amin’ny kolejy. Sady amin’izay ihany koa mba mitombo ireo mpianatra tantsaha voaray izay heverina fa manana otrikery tsara ara-tsaina sy ara-panahy. Noho ny toerana voafetra mantsy, dia tsy voaray izy ireny na dia manana an’ilay otrikery tsara ara-tsaina sy ara-panahy tadiavin’ny CERES aza. Ary mba hialana amin’ny toe-javatra tahaka izany dia tokony hampitomboina ny isan’ny mpianatra raisina.

Ankoatra ny fahavitsian’ny mpianatra raisin’ny CERES an-tanana, dia azo heverina fa lesoka ho an’ny CERES ihany koa ny fahavesaran’ny adidy takiny raha ho an’ny tantsaha.

141 3.2.2.2. Mavesatra ho an’ny tantsaha ny adidy ao amin’ny CERES, ka tokony hahena

Mbola lesoka ihany koa ny fahavesaran’ny adidy ataon’ny tantsaha ao amin’ny CERES.

Mitaraina ireo tantsaha fa mavesatra aminy ny fandoavana ilay vary 5 kapoaka isan- kerinandro ao amin’ny kilasimandry. Ary nohazavainy toy izao izany : ankoatra ny 123 kapoaka takin’ny ‘’cantine scolaire’’, sy ny 210 kapoaka takin’ny sekoly ( Saram-pianarana handoavana ny karaman’ny mpampianatra, mbola hafa koa ireo vola isan-karazany toy ny fetin’ny sekoly sy ireo fety isan-karazany, izay lazain’izy ireo hoe : ‘’solom-pety’’), dia mbola asain’ny CERES mandoa vary 5 kapoaka isan-kerinandro izy ireo ho anjara birikiny ao amin’ny kilasimandry (mbola misy ny fandraisana anjara ara-bola ankoatra izany).

Raha natao tokoa ny kajy, dia hitombo ny fandaniana eo amin’ny tantsaha satria tsy mitambatra vary ao anatin’ny ankohonana ilay zaza fa andoavana vary manokana. Ary ny zaza iray dia andaniana 20 kapoaka isam-bolana ao amin’ny kilasimandry. Raha zaza roa izany dia 40 kapoaka isam-bolana. Ao anatin’ny taona iray araka izany ny tantsaha dia handoa vary 180 kapoaka isan-jaza ho an’ny kilasimandry (efa nesorina tsy ho ao anatin’izany ireo fotoanan’ny fialan-tsasatra sy ny ‘’cantine scolaire’’). Ary raha mitambatra amin’ny anjara biriky takin’ny ‘’cantine scolaire’’ sy ny sekoly izany dia hanome : 180 (kilasimandry) + 210 (saram-pianarana) + 123 (cantine scolaire) = 513 kapoaka. Izany hoe ny tantsaha dia mandoa vary 513 kapoaka ho ana zaza iray ao amin’ny CERES.

Ary ny zaza ambiny, raha toa ka mianatra any amin’ny CEG Andohamahatao, na EPP (miankina na tsy miankina), dia mbola andaniana 210 kapoaka isanisany ihany koa (ankoatra ny vola aloa, toy ny ‘’solom-pety’’). Vary avokoa mantsy no solon’ny saram-pianarana eo anivon’ny sekoly rehetra misy ao Andranovorivato 144, ary io 210 kapoaka io no fenitra, na any amin’ny CEG izany na any amin’ny EPP, na miankina na tsy miankina (saram-pianarana no filaza azy ho an’ny sekoly tsy miankina, ary tsipaipaika hoenti-mandoa ny karaman’ny mpampianatra tsy raikitra kosa ho an’ny sekoly miankina145). Misy firy anefa ny zanaky ny

144 http://www.madagascar-tribune.com/La-refondation-de-l-education,20230.html, Tribune Madagascar, enseignement, batailles des syndicats. tak 3. « Il n’est pas rare, notament dans les zones rurales, de voir des enseignants payés par des dons en nature (riz, poulet, manioc…) »

145 Eran’i Madagasikara, dia mitontaly 17.690/847.287 ireo mpampianatra eny anivon’ny sekoly miankina no karamain’ny FRAM (fitambaran’ny ambaratonga fototra sy ambaratonga faharoa) http://ries.revues.org/778, 142 tantsaha iray ? Ary izany indrindra no antony mampitaraina ireo tantsaha eto, amin’ny fandoavana ny vary 5 kapoaka isan-kerinandro, ho an’ny kilasimandry. Na izany aza anefa dia nomarihany ihany fa tsy betsaka ny fandraisana anjara takin’ny CERES fa izy tantsaha mihitsy no mahantra.

Koa mba ho marimaritra iraisana eo amin’ny tantsaha sy ny CERES, araka ny hevitray, dia tokony hahena io fandoavana vary 5 kapoaka isan-kerinandro io eo amin’ny kilasimandry. Tsy hoe tsy mandoa mihitsy ny tantsaha, fa mba hahena fotsiny. Mba hitadiavana mpamatsy vola handoa izay banga.

Fa ankoatra ny fahavesaran’ny adidy eo amin’ny CERES raha ho an’ny tantsaha, dia hita ihany koa fa mbola lesoka eo amin’ny CERES ny fanaraha-maso ny ‘’cantine scolaire’’.

3.2.2.3. Goragora ny fitantanana ny ‘’cantine scolaire’’, mila jerena

Marihina fa tamin’ity taona 2014 ity, dia tsy dia navitrika ny ray aman-drenin’ny mpianatra tamin’ny fandoavana ny adidy eo amin’ny ‘’cantine scolaire’’.

Hoy indrindra ity ray aman-drenin’ny mpianatra CERES iray nanazava, raha nanontanianay izy hoe : « misy zavatra tsy tianareo ve ataon’ny CERES ? »

« Mbola tsy nahita aloha, ny ataon’ny CERES aloha mbola tsy nahita hoe zavatra tsy nety, fa ilay ‘’cantine’’ ato izany a, tsy hoe ny CERES no fôty (diso) a, fa ilay ‘’responsablan’ny cantine’’ sy ny mpampianatra, ao no fôty satria tsy mandeha ara-dalàna izany ny ‘’cantine’’. Ny fanampiana ataon’ny CERES ao amin’ny ‘’cantine’’ dia tsara, fa ilay ‘’president-n’ny cantine’’ sy ny mpampianatra sy ny fanaovana ny sakafo ao mihitsy ‘zany no lasa tsy ara-dalàna, tsy milamina, fa ny ataon’ny CERES ‘zany mahafinaritra daholo, fa ry zalahy ‘zany manodinkodina. Dia tsy madio ara-pahasalamana koa ‘zany ny sakafo , tena tsy madio, ny mpisy ny rano (fitoeran-drano), maloto hiakaran’ny totozy sy ny voalavo. Ny sakafo natao ho an’ny ankizy mpianatra, kanefany ny mpampianatra no voky mialoha , ny sakafon’ny ankizy tsy ampy kanefa ny ankizy mandoa ‘’cotisation’’, dia ilay fahadiovana tena tsy ara-dalàna, moa ny ray aman-dreny tadiavin-dry zareo hahandro kanefa ny ray aman- dreny tsy tonga ao , dia voatery ny mpianatra lasa tany an-dakilasy (antsoina) hahandro, dia banga ny ‘’cours’’ ary an-dakilasy, izay ‘zany no tsy ankasitrahako ny ‘’cantine’’ ».

Revue internationale d’éducation de Sèvres, Le système éducatif de Madagascar, tak 4. « (à Madagascar) 847 287 enseignants du public dont 17 690 payés par le FRAM pour 3 366 600 élèves au total ».

143 Izany no zava-misy eo amin’ny ‘’cantine scolaire’’. Ary raha fintinina izany dia hoe : tsy an’ny CERES ny fahadisoana, fa mitodika any amin’ireo tomponandraikitra mikarakara ny ‘’cantine scolaire’’. Voatonona ao anatin’izany ireo mpampianatra sy ny filohan’ny ‘’cantine scolaire’’. Voalaza fa manodinkodim-bola izy ireo, ary vokatr’izay dia tsy ampy sakafo ny mpianatra. Eo ihany ny tsy fahampian-tsakafo eo anivon’ny mpianatra, fa tsy ara- pahasalamana ihany koa ny sakafo aroso ao fa maloto. Fa ny tena loza dia ireo mpianatra indray no voatery mahandro ny sakafo satria tsy misy mahandro ny sakafo, ary voatery izy ireo no manapaka ny fianarany.

Araka izany, dia azo lazaina fa lesoka eo amin’ny CERES ihany koa ny fisian’ny toe- javatra tahaka izao. Ary raha ny tolo-kevitra avy aty aminay, dia tokony harahin’ny CERES maso akaiky ny fitantanana ny ‘’cantine scolaire’’. Ankoatra izany, dia tokony hanarama olona manokana ihany koa ny CERES handray an-tanana ny fikarakarana ny sakafo ao, mba tsy ho ny mpianatra no hanao izany.

Fa isan’ny mbola lesoka eo amin’ny fanatanterahana ny fandaharana asa ihany koa ny tsy fanatanterahana amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo vinavinanasa.

3.2.2.4. Ny tsy fanatanterahana amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo vinavinanasa, izay tokony hanaovana ezaka

Manaiky izahay fa sarotra ny manao zavatra, fa na izany aza anefa dia azo ambara fa lesoka ho an’ny CERES ihany ny tsy fahatratrarana zato isan-jato ny tetikasa izay eritreretiny hatao.

Raha ny tetikasa neritreretiny hatao, dia hanena ny isan’ny mpianatra eo amin’ny dabilio iray, mba ho 2 isaky ny dabilio ny mpianatra. Tsy izany anefa ny zava-mitranga hatreto ao amin’ny kolejy Saint Michel Andranovorivato, fa ao amin’ny kilasy iray ohatra dia mbola ahitana mpianatra 3 isaka ny dabilio iray. Tsindrina anefa, fa efa nisy ezaka be nataon’ny CERES. Tamin’ny ankapobeny taloha dia 4 isaka ny dabilio avokoa ny kilasy tsirairay, raha 3 sy 2 izany ankehitriny. Tokony hiezaka ny CERES araka izany mba hanatratra ny volavolana asa izay neritreretiny hatao. Ary heverinay fa ny mpamatsy vola ihany no tena vahaolana ny amin’izany.

144 Fehiny : Vitsy ireo mpianatra raisin’ny CERES an-tanana, tsy ampy ny ampahefatry ny mpianatra rehetra akory. Kanefa raha te hahazo vokatra tsara kokoa isika eo anivon’ny kolejy, dia tokony hampitombo izany taha izany. Arakaraka ny hamaron’ny mpianatra ampiana no hampisy vokatra tsaratsara kokoa hatrany. Manoloana izany dia tokony hampiakarina ny isan’ny mpianatra raisina. Ankoatra izay, dia hita ihany koa fa tsy zakan’ny tantsaha ny adidy miandry azy eo amin’ny CERES, koa araka izany dia tokony hahenan’ny CERES ny fetram- bary aloa. Mety hoe filam-banony ny an’ny tantsaha, nefa tsapa ihany koa fa tena fadiranovana izy ireo. Fa ny zava-miseho ao amin’ny ‘’cantine scolaire’’ ihany koa dia isan’ny lesoka eo amin’ny CERES, ary ny tolo-kevitra naroso dia ny fanamafisana ny fanaraha-maso atao, sy ny fanaramana olona hikarakara ny ao . Ary farany, dia tsy tanteraky ny CERES zato isan-jato ny fanatanterahana ny tetikasa tokony hataony eo amin’ny fampihenana ny isan’ny mpianatra isan-dabilio, ary lesoka ihany koa izany ka mila vahana.

Tsy eo amin’ny fomba fitondrana mpianatra sy fanatanterahana ny fandaharana asa ihany anefa no ahitana lesoka eo amin’ny CERES, fa eo amin’ny pôlitikam-pampianarana izay ataony ihany koa.

3.2.3. Ireo lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny lafiny pôlitikam-pampianarana

Toe-javatra 2 no horesahina ato :

- Ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina - Ny fifotorana amin’ny hoe : mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina (sy ara- panahy) fotsiny eo amin’ny fifidianana mpianatra horaisina.

3.2.3.1. Ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina, izay tokony hampidirina

Isan’ny lesoka eo amin’ny CERES ihany koa ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja anaovana fanamafisana.

Lesoka satria voalohany indrindra, ny kilasy T9 dia manana safidy na hanao sokajy A na hanao sokajy B any amin’ny fanadinam-panjakana BEPC. Raha misafidy ny ho sokajy A izy, dia tsy maintsy manao ny taranja anglisy. Raha misafidy ny ho sokajy B kosa izy, izay vao afaka tsy manao ny taranja anglisy. Fanontaniana goavana no mipetraka eto : dia ahoana

145 izany raha misafidy ny ho « sokajy A » ilay mpianatra any amin’ny BEPC ? Tsy tokony hohamafisina eo aminy ve izany ny taranja anglisy ? Raha ny hevitray aloha dia tokony hohamafisina eo aminy ny taranja anglisy. Ary mba ho fanajana ny safidy malalaky ny mpianatra, dieny any amin’ny kilasy T6 io taranja anglisy io dia efa tokony hamolahana azy, mba ho tsara fototra izy raha hisafidy ny sokajy A any amin’ny BEPC ; tahaka ny maha tsara fototra azy eo amin’ny taranja frantsay sy ny taranja malagasy ihany koa. Heverinay fa tsara ny tarehin-javatra sahala amin’izany.

Itarina ihany ny fomba fijery, hiakatra ny lisea ireo ankizy ireo rehefa afaka BEPC. Ary eo amin’ny kilasy voalohany dia tsy maintsy manao safidy izy ireo na hanao ‘’kilasy voalohany literera’’ na hanao ‘’kilasy voalohany siantifika’’. Dia izay safidiny eo no hitohy hatrany amin’ny kilasy famaranana. Raha misafidy ny kilasy literera izy ireo, dia tafiditra ao anatin’ny taranja fototra ny anglisy (ny taranja malagasy, ny taranja frantsay, ary ny taranja anglisy) izany hoe ireo no taranja be salanisa indrindra (miampy ny taranja filôzôfia sy ny tantara-geôgrafia). Araka izany, ny tsy fampidirana ny teny anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina dia tsy fitsinjovana ny mety ho safidy malalaky ny mpianatra any aoriana any.

Ambonin’izany rehetra rehetra izany, dia iaraha-mahalala ihany koa ny toerana misy an’ io teny anglisy io. Ny teny anglisy dia teny iraisam-pirenena voalohany. Izany hoe ny teny anglisy no teny voalohany entin’izao tontolo izao mifandray. Ary marihina, eny fa na dia ry zareo Frantsay izay lazaina fa mpifaninana amin’ny teny anglisy aza dia mianatra an’io teny anglisy io, mba hahafahany misokatra amin’ny firenena maro. Koa araka izany, mba hahafahana misokatra amin’ny firenena maro, sady isika rahateo tsy afa-miala amin’ny fanatontoloana (izay hita fa tena hanjakan’ny teny anglisy tanteraka), dia isan’ny taranja tokony hohamafisina eto Madagasikara ihany koa ny teny anglisy.

Fa ankoatra ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina, dia azo lazaina fa lesoka ihany koa ny fifotorana fotsiny amin’ny hoe : ‘’izay mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina ihany no fantenina, hampiana’’.

146 3.2.3.2. Ny fifotorana amin’ny mpianatra manana otrikery tsara ara- tsaina fotsiny, izay tokony hitatra any amin’ireo osa ihany koa

Ny CERES eto dia maneho amintsika fa misy ireo mpianatra mahay ary mendrika hampiana izy ireny.

Izahay kosa dia te haningotra ny saintsika eto fa, misy ireo mpianatra bado ary mendrika ampiana izy ireny. Ary ny mahabado azy dia heverinay fa noho ireo toe-javatra iainany eny anivon’ny fiaraharamonina misy azy, na eny anivon’ny tokantranony 146, fa tsy hoe efa voajanahary eo aminy akory ny habadoana. Ary ny ‘’pédagogie de la gestion mentale’’ dia manamafy izany amin’ny filazany fa ny mpianatra rehetra dia manana fahafahana hahomby avokoa eo amin’ny fianarana izay ataony. Ny atao fotsiny hoy izy, dia omena azy ireo ny fombafomba natao tamin’ireo tafita na nahomby 147.

Fomba fijery roa mifanohitra no hita eto (dia ny fironana amin’ny fanampiana mpianatra mahay sy ny fironana amin’ny fanampiana mpianatra bado), ary araka ny hevitray, dia samy misy fahamarinany avokoa izy roa ireo. Ka ho marimaritra iraisana, dia tokony samy hotanterahina avokoa izy ireo. Araka izany, dia tokony hasiana fetrana isa (quota) eo amin’ny fandraisana ireo mpianatra bado, ary asiana fetrana isa ihany koa eo amin’ny fandraisana ireo mpianatra mahay, horaisin’ny CERES an-tanana.

Fa na izany aza anefa, dia te hanao fanamarihana ihany izahay mikasika ny paikadin’ny CERES mifototra amin’ny hoe : ‘’mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina no alaina ho mpianatra CERES’’.

Tsy maharesy lahatra anay ity paikadin’ny CERES ity, ary sokajianay ho lesoka. Raha izahay no teo amin’ny toeran’ny CERES, dia ireo mpianatra faran’izay ahitana sakana eo amin’ny fianarana indrindra no raisinay an-tanana, io no fepetra andraisanay mpianatra fa tsy ny fananana otrikery tsara ara-tsaina na ‘’potentiel intellectuel’’ akory. Izany hoe tsy ny fananana otrikery tsara ara-tsaina no jerena, fa ny sakana maha fadiranovana eo amin’ny fianarana, ankoatra ny fananana otrikery ara-panahy (resy lahatra aloha izahay fa ilaina io –

146 http://fr.wikipedia.org/wiki/Sociologie_de_l%27%C3%A9ducation, Sociologie de l’éducation, la théorie conflictualiste. tak 1. «(…) ce sont les rapports sociaux qui détermineront l'orientation scolaire, la réussite ou l'échec ».

147 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie, Pédagogie, tak 19. «La pédagogie de la Gestion mentale est issue des travaux d’Antoine de la Garanderie. Le parcours personnel de ce philosophe humaniste l’a convaincu que chaque enfant a en lui les moyens de sa réussite. (…)La pédagogie de la Gestion mentale est une pédagogie de la réussite : il s’agit de transférer les moyens de la réussite sur l’échec ». 147 fananam-panahy io). Ny antony mantsy dia izao :

Ny Profesora Nantenaina dia nilaza fa, « tsy misy olona mahay na dondrona izany eto ambonin’ny tany. Mitovy daholo ny atidohan’ny zanak’olombelona. Mitovy ny refiny, mitovy ireo sela mandrafitra azy, mitovy ihany koa ny fomba fiasany, ny firafiny (…) » 148. Ary betsaka ireo manam-pahaizana momba ny ‘’sociologie de l’éducation’’ aty amin’ny ‘’école nouvelle’’ no milaza fa tsy misy mpianatra dondrona na mahay izany, fa ny mampahay na ny mahadondrona azy dia miankina amin’ny zava-misy iainany, na ny tontolo manodidina azy, na ilay mpampianatra mampita fahalalana 149.

Eo ihany izay, fa isan’ny lafiratsiny ihany koa ity : ny mahay dia hahay hatrany fa ny bado dia ho bado hatrany hatrany. Ary hitombo hatrany ny hantsana eo amin’ny samy mpianatra, hisy ireo tena hisongadina, ary hisy ireo ho tena fadiranovana. Inona ny zavatra mety haterak’izany? Hanakorontana kilasy ireo tsy mahay, na hingitrika lava, satria tsy hisy maminy aminy ny fianarana 150 . Izay ve no zavatra tadiavintsika ? Ary io zavatra ataon’ny CERES io ihany koa dia manamafy ny lafiratsin’ny sekoly : ny sekoly dia manilika ny osa ary mandray an-tanana ny mahery 151.

Eo ihany izay, fa raha ny lôjika ihany koa ho anay, dia tokony ho ireo mpianatra dondrona no ampiana na atosika fa tsy ireo mpianatra efa mahay (manana ‘’potentiel intellectuel). Satria araka ny hevitray dia misy antony ao mahadondrona azy, tahaka ny zava- misy ao Isamizanany.

Ao Isamizanany ohatra, dia misy mpianatra tsy manam-potoana mihitsy ianarana noho ny raharaha ampanaovin’ny ray aman-dreniny azy. Vokatr’izany dia gisitra foana io zaza io any am-pianarana. Ary ny mampalahelo dia izy indray no mahazo latsa fa dondrona, nefa tsy tsapan’ireo ray aman-dreniny fa noho ny antony avy aminy ihany no tsy mampahay fianarana

148 I Profesora Nantenaina dia mpampianatra ao amin’ny sampam-pampianarana fitsaboana, oniversite Antananarivo. Io lazainy mikasika ny atidohan’ny zanak’olombelona io dia isan’ny fanamarihany rehefa mampianatra momba ny atidohan’ny zanak’olombelona izy.

149 lesona ‘’sociologie de l’éducation’’, niarahana tamin’Andriamatoa Samuel Andriar, ENS Antananarivo.

150 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-sociologie-de-l-education/3-que-fait-l-ecole/, EDUCATION Sociologie de l’éducation, Que fait l’école ? « des établissements ne sélectionnent et n'orientent pas les élèves de la même manière, quelques-uns creusent les écarts , d'autres les maintiennent ou les atténuent. Ce qu'on appelle le climat éducatif (…) (par conséquent) Les uns sont confrontés à l'absentéisme et aux désordres, les autres moins ».

151 Cours ‘’pédagogie’’, niarahana tamin’Andriamatoa Mihamitsy Cyrille, ENS Antananarivo. « L’école élimine les faibles et encourage les forts ».

148 ilay zaza. Aminay, dia ny toe-javatra tahaka izany no tokony handraisan’ny CERES an-tanana mpianatra na tsia fa tsy ilay fananana ‘’otrikery tsara ara-tsaina’’. Ary raha izany no atao, dia inoana fa hitombo mihoatra ny tanjona napetraka ny vokatra azo, satria ny mahay efa mahay (izany hoe ireo izay tsy manana olana tsy mila ampina intsony), fa hiakatra ihany koa ireo tsy mahay rehefa raisin’ny CERES an-tanana (izany hoe hiala ny olana izay manakana azy eo amin’ny fianarany, ka hamokatra izy).

Ary heverinay fa ny mpianatra rehetra dia samy manana an’io otrikery tsara ara-tsaina io avokoa raha ny voalazan’ny Profesora Nantenaina no ifotorana, saingy tsy nifanaraka tamin’ny valin-teny nandrasan’ny CERES no nambarany tamin’ny fifaninanana niatrehana ny ‘’test psycho technique’’ ka dia tsy voaray izy. Ary ity farany indrindra no fanazavana ilay voalazan’Andriamatoa Jacot hoe : « tsy zato isan-jato (100%) ny ‘’test psycho technique’’ fa indraindray mamitaka, 75% eo ho eo ny maha-‘’fiable’’ azy ( Marihina fa ny ‘’test psycho- technique’’ no entin’ny CERES mamantatra ny fananan’ny mpianatra iray otrikery ara-tsaina tsara na tsia). Satria misy mpianatra tsy voaray teo amin’ny fifaninanana nefa voalohany foana any amin’ny fanadinana. Resiny indray ny mpianatra CERES izay afaka teo amin’ny ‘’psycho technique’’ ». Tsy hoe ny ‘’psycho technique’’ no mamitaka, fa nifanaraka tamin’ny valin-teny nandrasan’ny CERES ny valin-tenin’ilay mpianatra, dia afaka izy. Azo lazaina izany fa tsy ny fananana otrikery tsara ara-tsaina no mahafaka ilay mpianatra fa ny fifanojoan’ny valin-teniny amin’ny valin-teny andrasana ao amin’ilay ‘’test psycho- technique’’.

Ambonin’izany, araka ny fomba fijerinay, dia tsy noho ny fananan’ilay mpianatra otrikery tsara ara-tsaina loatra no antony nahatafita azy rehefa natosiky ny CERES izy, fa ireo fanampian’ny CERES azy mihitsy no nahatonga azy ho tafita. Porofon’izany dia misy amin’ireo mpianatra izay heverin’ny CERES fa manana otrikery tsara ara-tsaina no tsy afaka. Raha ny lojika ve tsy tokony ho afaka daholo izy ireo, satria sady efa mahay no mbola mahazo fanampiana betsaka eo amin’ny lafiny fianarana ?

Raha fintinina ny tianay hambara, dia tsy tokony ho ireo manana otrikery ara-tsaina tsara no alaina, satria tsy dia manana olana izy ireny eo amin’ny fianarana, fa ireo mpianatra tena misedra olana eny anivon’ny fiarahamonina na ao an-tokantranony (ohatra amin’izany ny hoe : lavitra ny sekoly ny toeram-ponenany, tsy mandry fahalemana ny tanàna ipetrahany, vesarin’ny asa aman-draharaha ao an-tokantrano izy ka tsy afa-mianatra, mamo lava ny ray aman-dreniny, zanaka mpivaro-tena izy, tsy raharahin’ireo ray aman-dreniny ny fitaovam-

149 pianarany…Ireny rehetra ireny dia isan’ny sakana tsy mahatafita ny mpianatra, fa tsy hoe dondrona izy na tsy manana otrikery tsara ara-tsaina). Ary raha ifotorana ny zavatra ataon’ny CERES, dia ahatarafana fiezahana hamaha ireo olana izay mety tsy hahatafita ny mpianatra eo amin’ny fianarany, ary izay fiezahana hamaha olana izay indrindra no tokony hakana ireo mpianatra manana olana miantraika any amin’ny fianarany.

Fehiny : Lesoka ho an’ny CERES ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina satria tokony ho tsara fototra ireo mpianatra ireo raha hisafidy ny ho ‘’sokajy A’’ any amin’ny BEPC, sy ‘’sokajy literera’’ any amin’ny Bakalôrea. Fa ambonin’izany, dia ilaina ihany koa ny fifehezana ity teny ity ho fisokafana amin’ny any ivelany. Ankoatra ny tsy fampidirana ny teny anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina, dia tsapanay fa lesoka ihany koa ny tsy fitaran’ny CERES handray an-tanana ireo mpianatra manana olana eo amin’ny fahafahana mianatra. Ary araka ny hevitray dia tokony hasiana fetrana isa handraisana ireo mpianatra manana otrikery tsara ara-tsaina sy fetrana isa handraisana ireo mpianatra manana olana eo amin’ny fahafahana mianatra.

Inona no lesona azo tsoahina ? Mila manombana ny asa ataony ny tsirairay mba hahafahany mandroso hatrany hatrany 152.

152 Ambetin-tenin-dRamatoa Ratiaray Suzette, mpampianatra ao amin’ny ENS Antananarivo, io voalaza io rehefa maneho ny antony anombanany mpianatra izy any amin’ny ‘’sedra ofana’’ na ‘’stage pratique’’ izay ataon’ny mpianatra ENS eny amin’ny lisea. 150 FAMINTINANA NY FIZARANA FAHATELO

Tahaka ny zava-drehetra, dia ahitana fahombiazana sy lesoka ihany koa ny CERES. Fa raha natao ny fandanjalanjana azy ireo, dia hita fa betsaka kokoa ny fahombiazan’ny CERES raha mitaha amin’ireo izay heverina fa lesoka. Ary ireo lesoka ireo dia nezahina nitondrana tolo- kevitra mba hiofo ho fahombiazana. Marihina moa fa, ireo voalaza fa lesoka ireo dia mihodidina eo amin’ny lafiny fomba fitantanana ny mpianatra, eo amin’ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa, ary eo amin’ny lafiny fampianarana. Eo amin’ny fomba fitantanana ny mpianatra ohatra, ny lesoka hita dia ny fitanilana eo amin’ny fomba fitondrana ny kilasimandry zazalahy sy ny kilasimandry zazavavy, izay tokony hampitoviana. Anisan’izany ihany koa ny fandroahan’ny CERES mpianatra noho ny tsy fahavitrihan’ny ray aman-dreniny, izay tokony hoesorina. Ao ihany koa ny tsy fanomezana hirika fanindroany ho an’izay tsy nahomby, izay tokony hovana (mila omena hirika fanindroany ireo mpianatra ireo raha sanatria ka mamerin-taona). Ireo no heverinay fa lesoka sy tolo-kevitra eo amin’ny fomba fitantanana mpianatra. Fa ireto avy kosa no heverinay ho lesoka mandrafitra ny lafiny fanatanterahana ny fandaharana asa. Voalohany indrindra dia ny fahavitsian’ny mpianatra raisina an-tanana, izay tokony hampitomboina. Faharoa, ny fahavesaran’ny fandraisana anjara ao amin’ny CERES raha ho an’ny tantsaha, izay tokony hahena. Fahatelo, ny fitantanana ny ‘’cantine scolaire’’, izay tokony harahi-maso hentitra. Ary fahefatra farany dia ny tsy fanatanterahana amin’ny an-tsakany sy an-davany ireo vinavinanasa, toy ny famerana ny isan’ny mpianatra ho 2 isan-dabilio, izay tokony hoezahina ampiharina . Eo amin’ny lafiny fampianarana kosa dia tsapa fa lesoka ny tsy fampidirana ny taranja anglisy ho isan’ireo taranja hamafisina, izay tokony hampidirina. Ary heverinay fa lesoka ihany koa ny tsy fanomezan-danja ny olana mianjady eo amin’ny mpianatra eny anivon’ny fiarahamonina eo amin’ny fifidianana mpianatra horaisina CERES, izay tokony ho isan’ny fepetra handraisan’ny CERES mpianatra. Ireo rehetra rehetra ireo no tsapanay fa lesoka sy soso- kevitra amin’izany. Fa araka ilay efa voalaza teo, dia nahitana fahombiazana ihany koa ny CERES. Tao ohatra ny fiakaran’ny voka-panadinana hatrany hatrany nanomboka tamin’ny nidiran’ny CERES an-tsehatra teo amin’ny kolejy Saint Michel. Tao ihany koa ny fahafaham- pon’Andriamatoa Taleny sy ireo ray aman-drenin’ny mpianatra momba ny fisian’ny CERES. Tsy hadino ihany koa ireo voka-tsoa nentin’ny CERES ho an’ny mpianatra ; toy ny fahazoany toetra tia fianarana, ny fahafahany manampy ny ankohonany amin’ny alalan’ny taozavatra izay norantoviny, ny fahafahany miteny frantsay tsara, ny fahatongavany ho sivilize…

151 TENY FAMARANANA

Ny CERES na « CEntres de Renforcement Educatif et Scolaire », izay adikanay hoe « Ivontoerana fanamafisana ny fanabeazana sy ny fampianarana », dia fandaharana asa tontosain’ny fikambanana PROMES. Araka io anarana entiny io, dia miompana amin’ny ‘’fanabeazana sy fampianarana’’ ny asa fampandrosoana imasoany, ary miantefa any amin’ny mpianatra tantsaha. Tsy ny mpianatra tantsaha manerana an’i Madagasikara anefa no iantsorohan’ny CERES, fa ireo mpianatra tantsaha ao amin’ny Faritra Matsiatra Ambony ihany, hatreto. Ary kaominina 6 ao amin’io Faritra Matsiatra Ambony io no niantefan’ny safidiny ; dia ny kaominina Alakamisy Ambohimaha, Ambalakely ( izay samy ao anatin’ny Distrikan’i Lalangina), Isorana, Nasandratrony (izay samy ao anatin’ny Distrikan’i Isandra), ary Alakamisy Itenina sy Andranovorivato (izay samy ao anatin’ny Distrikan’i Vohibato). Ary dia ity farany moa (Andranovorivato) no nifotorana nenti-nanatanteraka ny asa fikarohana. Marihina anefa, fa tsy ireo mpianatra ihany no nahazo tombontsoa tamin’ny CERES, fa ireo ray aman-dreniny ihany koa, sy ireo sekoly izay iarahany miasa.

Nahitana lesoka ihany ny CERES teo amin’ny lafin-javatra sasantsany, toy ny fomba fitondrana mpianatra, ny fomba fanatanterahana ny fandaharana asa, ary teo amin’ny lafiny pôlitikam-pampianarana. Fa na izany aza anefa, dia nahitana fahombiazana ihany koa izy, toy ny fiovam-pihetsika teo amin’ny mpianatra izay azo lazaina fa feno fanabeazana tokoa, ny fitiavany fianarana, ny fisakafoanan’izy ireo ara-dalàna… Tao ihany koa ny fiakaran’ny voka- panadinana teo anivon’ny kolejy, ny fahazoany foto-drafitrasa, ary ankoatra izay dia nahatsiaro tena nihamaivana ihany koa ireo ray aman-drenin’ny mpianatra teo amin’ny fomba fitaizana ny ankizy sy teo amin’ny olana momba ny fampianaran-janaka…

Ary raha iverenana ny hita tary amin’ny petraka olana : betsaka ireo olana eo anivon’ny fampianarana sy fanabeazana eto Madagasikara, ary inona no vahaolana ? Naroso ho vahaolana tao amin’ny petra-kevitra ny CERES, ary azo lazaina tokoa eto fa ny CERES dia azo raisina ho vahaolana hoenti-miady amin’ireo olana sasantsasany izay sedrain’ny fampianarana sy fanabeazana eto Madagasikara. Ny fisian’ny kilasimandry fotsiny ohatra, dia ahafahana mamaha ireto tarehin-javatra manaraka ireto : ny halaviran’ny toeram-ponenan’ireo mpianatra miala ny trano fianarany, ny tsy fandriam-pahalemana, ny tsy fisian’ny latabatra ianarana any an-trano... Eo ihany koa ny fisian’ny fampianarana fanampiny na tosika, izay manamafy orina ny fahaizan’ireo mpianatra ireo. Ny ‘’cantine scolaire’’, ahafahana mampisakafo ireo mpianatra amin’ny fotoanan’ny maitso ahitra. Ny fanabeazana ny maha

152 olona, nahafahana nanatsara ny fifandraisan’ireo mpianatra amin’ny mpiara-belona aminy. Ny fanabeazana ireo mpianatra ara-taozavatra, izay nahafahana nampihena ny vola mivoaka teo amin’ny ray aman-dreniny. Ny famolahana ny teny frantsay eo amin’ny mpianatra, izay tena ilainy raha hanohy fianarana any amin’ny ambaratonga ambony izy …

Ary amin’ny maha fikambanana ny PROMES, izay miasa amin’ny alalan’ny CERES, dia misy tombontsoa manokana katsahiny ao 153 amin’ny asa fampandrosoana izay imasoany. Izany tombontsoa katsahiny izany dia tsy hita mivantana fa mila takarina. Ny hita taratra eto dia ny fanapariahana ny teny frantsay sy ny kolontsaina tandrefana.

Raha jerena amin’ny lafiny ratsy izany dia azo raisina ho toy ny fanamboaran-dalana ho amin’ny fanjanahan-tsaina. Raha jerena amin’ny lafiny tsara kosa dia azo heverina ho toy ny tombom-pahalalana azo ampiasaina eo amin’ny fiainana amin’izao andron’ny fanatontoloana izao. Ary ny Akademia malagasy moa dia efa nametraka ho teny filamatra ny hoe : « Andrianiko ny teniko, fa ny an’ny hafa koa feheziko ».

Raha fehezina ny tiana holazaina dia hoe : na dia misy tombontsoa manokana aza katsahin’ny CERES ; na dia eo aza ireo heverinay ho lesoka, izay nanoloranay tolo-kevitra ho fanatsarana, dia mibahan-toerana ny tombontsoa azo avy amin’ny fandaharana asa CERES ka mendrika ny halain-tahaka. Ny fakan-tahaka ny tsara vitan’ny hafa, ka miteraka fampandrosoana na fivoarana no anisan’ny voarakitra amin’ny fomba fiteny amin’ny Faritra Matsiatra Ambony hoe : « Soa fianatsa ro mahavokatsa ».

153 « Seminaire anthropologie et développement », niarahana tamin’ny Profesora SOLO-RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie, ENS Antananarivo. Isan’ny maha samy hafa ny ‘’Association’’ amin’ny ‘’ONG’’ ny fikatsahana tombontsoa. Ny ‘’Association’’ dia ahitana fikatsahana tombontsoa manokana, izany hoe miasa izy mba hahazo tombontsoa manokana, raha tsy ahitana izany ny ONG. Manamafy izany ny hita ao amin’ny tranonkala : http://fr.wikipedia.org/wiki/Organisation_non_gouvernementale, Organisation Non Gouvernementale. tak 1. « Une organisation non gouvernementale (ONG) est une association à but non lucratif ». http://www.carenews.com/fr/news/795-dis-flavie-quelle-difference-entre-ong-et-association, Dis Flavie : quelle différence entre ONG et ASSOCIATION ? tak 2. « les associations comme les ONG emploient des salariés et fonctionnent sur des modèles dits d’entreprises, mais sans profit ». 153 TAHIRIN-KEVITRA

0 TAHIRIN-KEVITRA

BOKY :

- ABINAL et MALZAC (S.J). Dictionnaire Malgache-Français, Fianarantsoa 1987, 816 tak.

- ANDRIAMIALIJAONA (L), Tontolo iainana voakolo antoky ny fahavelomana, Tsileondriaka, boky novolavolaina tamin’ny alalan’ny fiaraha-miasan’ny DEPA (Direction de l’Education Pré-scolaire et de l’Alphabétisation) sy ny DVV (Fikambanana Alemana momba ny fanabeazana olon-dehibe), 140 tak. (tsy misy daty)

- B.O. Le Bulletin Officiel de l’Education Nationale, Loi d’orientation du système éducatif Malgache, N°3 Avril 1995, page 97 à 118, 19 tak.

- CERES : - Centres de Renforcement Educatif et Scolaire CERES, 2010-2013, 55 tak. - Le programme CERES, 5 tak - Convention de partenariat entre l’association PROMES et la Direction Régionale de l’Education Nationale, 2 tak.

- CREAM, Monographie de la Région Haute Matsiatra, Antananarivo février 2013, 193 tak.

- Direction Inter Régionale de l’Enseignement Secondaire et de l’Education de Base, DIRESEB FIANARANTSOA, MADagascar l’Ecole de la REussite (MAD.E.RE), Les remédiations, Activités Ludiques, Tous niveaux, Toutes disciplines, C.E.G, Dossier suivi par Brigitte AYELA, Juillet 2013. 98 tak.

- DUBOIS (H-M), Monographie des Betsileo, Institut d’éthnologie, Musée de l’Homme, Palais de Chaillot, Place du Trocadéro, Paris. 1938. 1510 tak.

- EVANS-PRITCHARD (E.E), Anthropologie sociale, Payot, Paris, 1969, 174 tak.

A - JAGOT (P.C), L’éducation de la parole, comment convaincre, séduire et captiver par une élocution claire et assurée, Editions Dangles, St-Jean-de-Braye (France) 1975, 151 tak

- le petit Larousse Compact, Edition entièrement nouvelle, LAROUSSE, 21, rue du Montparnasse 75283 Paris cedex 06, 1998, 1784 tak.

- Le petit Larousse illustré, dictionnaire encyclopédique, Paris 1996, 1784 tak.

- MARC (E) , GARCIA-LOCQUENEUX (J), ARRIVE (J.Y), Guide des méthodes et pratiques en formation, la pédagogie en mouvement, Retz/Vuef 2001, 461 tak.

- Ministère de l’Education Nationale, CRESED, UERP, CNAPMAD, Programmes scolaires Classes de 6e, 5e, 4e, 3e, Antananarivo 1997, 255 tak.

- Ministère de l’Enseignement Secondaire et l’Education de Base, ‘’Voambolana malagasy-malagasy (frantsay), Lexique malagasy-malagasy (français)’’, SLP MINESEB, 1986, 235 tak.

- OLIVIER DE SARDAN (J.P), Anthropologie et développement, Essai en socio- anthropologie du changement social, Editions APAD-KARTHALA, Marseille-Paris 1995, 221 tak.

- Séminaires sur la sécurité alimentaire, Stratégie communautaire de sécurité alimentaire et pays ACP , CTA, Bruxelles, 1997, 93 tak.

- SCOONES (I) et THOMPSON (J), La reconnaissance du savoir rural, Savoir des populations, recherche agricole et vulgarisation, KARTHALA et CTA, 1999, 474 tak.

- THOMAS (M.R), MICHEL (C), Préface de Gilbert de Landsheere, Théories du développement de l’enfant, Etudes comparatives, DeBoeck Université, Belgique 1994, 572 tak.

- United Bible Societies, Testamenta vaovao, Thailand Permisson, 1987, 522 tak.

B TRANONKALA (Webographie) :

- Centre de renforcement éducatif et scolaire à madagascar, 13/02/2015 www.iecd.org/centres-de-renforcement-éducatif-et-scolaire-à-madagascar

- Complexe d’infériorité, dernière modification 18/12/2014, 06/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/Complexe_d%27inf%C3%A9riorit%C3%A9

- Développement économique et social, dernière modification 08/01/2015, 05/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9veloppement_%C3%A9conomique_et_social

- Développement rural, aménagement du territoire, et sécurité alimentaire, 06/02/2015 http://www.eeas.europa.eu/delegations/madagascar/eu_madagascar/dev_cooperation/d ev/index_fr.htm

- Didactique, dernière modification 18/09/2014, 01/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/Didactique

- Dis Flavie : quelle différence entre ONG et ASSOCIATION ? 13/03/2014, 02/02/2015 http://www.carenews.com/fr/news/795-dis-flavie-quelle-difference-entre-ong-et- association

- Education-Economie de l’éducation, 15/07/2015, 10/02/2015 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-economie-de-l-education/

- Education nouvelle, dernière modification 21/11/2014, 02/02/2014 http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ducation_nouvelle

- Education sexuelle, Décembre 2008, 04/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89ducation_sexuelle

- Education sexuelle : qu’apprend on vraiment à l’école ? 12/03/2014, 12/02/2015 http://static.lexpress.fr/medias

D - Education sociologie de l’éducation, 29/01/2015, 09/02/2015 http://www.universalis.fr/encyclopedie/education-sociologie-de-l-education/3-que- fait-lecole/

- Enseignement, 29/01/2015, 30/01/2015 http://www.madagascar-tribune.com/La- refondation-de-l-education,20230.html

- Herisetra mianjady amin’ny vehivavy : Ny rehetra mihitsy no tokony samy handray andraikitra, 28/11/2014, 12/02/2015 http://www.jejooweb.com/

- Institut Européen de Coopération et de Développement, 2015, 11/02/2015 www.citizen-commitment.com//institut-européen-de-coopération-et-de- développement

- L’anthropologie du changement social et du développement comme ambition théorique ? 06/06/2006, 05/02/2015, http://apad.revues.org/296

- Le Miralenta, dernière modification 21/02/2014, 05/02/2015 https://cnfmadagascar.wordpress.com/2014/02/21/miralenta/

- Le système éducatif de Madagascar, Décembre 2007, 04/02/2015 http://ries.revues.org/778

- Les activités économiques et domestiques, masculines et féminines, dans les manuels scolaires de Madagascar, 31/01/2015 http://www.ceped.org/cdrom/manuels_scolaires/sp/chapitre4.html

- Les femmes malgaches et le miralenta (égalité du genre), 19/02/2013, 06/02/2015 http://gasikara.mondoblog.org/2013/02/19/les-femmes-malgache-et-le-mira-lenta- egalite-du-genre/

- Les méthodes pédagogiques, 01/02/2015 http://eduscol.education.fr/bd/competice/superieur/competice/libre/qualification/q3b1. php

E - Les pères sont-ils nécessaires ? Automne 2007, 03/02/2015 http://www.fondationvision.ch/visionmedia/article.aspx?id=4210&rdr=true&LangTyp e=1036

- Mémoire à long terme, dernière modification 10/04/2014, 05/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9moire%C3%Aolong terme

- Organisation non gouvernementale, dernière modification 07/01/2015, 03/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/Organisation_non_gouvernementale

- Pédagogie, dernière modification 20/01/2015, 09/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/P%C3%A9dagogie

- Politique linguistique de la France, dernière modification 10/01/2015, 05/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/Politique_linguistique_de_la_France

- Sociologie de l’éducation, dernière modification 22/01/2015, 13/02/2015 http://fr.wikipedia.org/wiki/Sociologie_de_l%27%C3%A9ducation

LESONA :

- Lesona ‘’socio-linguistique’’ - Lesona ‘’sociologie de l’éducation’’ - Lesona ‘’pédagogie’’ - Seminera ‘’anthropologie et développement’’

F TOVANA

0  Ny ambaratongam-pifandraisana misy eo amin’ny CERES : ‘’organigramme’’

RESPONSABLE DU PROGRAMME

RESPONSAB RESPONSABLE RESPONS RESPONSABLE LE DE RESPONSABLE DES ABLE DU RESPONSAB QUALITE ET ADMINISTRATI L'ANNEE PEPINIERES SUIVI DES LE DU RESSOURCES F ET PREPARATOI LYCEES POST-BAC HUMAINES FINANCIER RE

6 RESPON SABLES 2 CONSEILLERS 1 COMPTABLE DES PEDAGOIQUES 1 5 1 2 ACHETEURS ASSISTANTS 3 ASSISTANTS PEPINIE CONSEILLER ASSISTANT 1 SECRETAIRE PEDAGOGIQUE RES 2 COURSIERS

14 PROFESSEURS ET RESPONSABLES PEDAGOGIQUES

PAR PEPINIERE: 2 2 RESPONSABLES D'INTERNAT RESPONSABLES D'INTERNAT (FILLE/GARCON) (FILLES OU GARCONS) 3 ASSISTANTS PAR INTERNAT

LA FILIERE CERES, page 4

i Ireo mpianatra CERES zazavavy

nom et prénoms date de classe âge interne domicille travail des naissance parents TOLOJANAHARY ANKAZONDRANO Ray : mpamboly 09/07/02 6e A 12 OUI Zo Sitraka Anastasie Marie 1h-30’ de marche (5Km) Reny : mpamboly TSIALONINA ILAFA Reny : sécretaire 09/10/02 6e A 12 NON Tiandrainy Leonardine 30’ de marche (1 Km) (BIF) FANAMBINANTSOA SOANAMELANA Ray : mpamboly 23/05/02 6e A 12 OUI Anne Marie Joséphine 1h de marche Reny : mpamboly ANTSOMPIONONANA TAMBOHOBE Ray : mpamboly 03/12/03 6e B 11 OUI Andriantsoa 1h de marche (2,5 Km) Reny : mpandrary RAHANITRINIAINA 17/07/01 6e B 13 NON Arihery Marie Christine RAVAOARISOA AMBALAVAOFEHILOHA Ray : mpamboly 21/03/01 6e B 13 OUI Hanitriniaina N.R. Esther 2h de marche (6,5 Km) Reny : mpamboly RANDRIARIMANANA ILAFA Mpampianatra 18/09/02 6e B 12 OUI Rova 30’ de marche (1 Km) RAVELOARISOA TAMBOHOANIVO Reny : mpamboly 24/09/03 6e B 11 OUI Gisèle 1h de marche (6 Km) RAFANOMEZANJANAHARY AKIJANA (4,5 Km) Ray : mpamboly 29/10/01 6e B 13 OUI Marie Josiane 1h-30’ de marche Reny : mpamboly TAHINJANAHARY 29/10/01 6e B 13 OUI Hajalalaina Francise RAKOTONIAINA 07/04/02 6e B 12 NON Safidy Andrianarivo LEFITRINIONJA TAMBOHOBE Ray : mpamboly 03/10/01 5e A 13 OUI Fanjaiarenana Romualdine 1h de marche (2,5 Km) Reny : mpandrary RAVONIMBOAHIRANA TSAITSOA (10 Km) Reny : mpamboly 23/06/00 5e A 14 OUI Marie Chantal RASOANOMENJANAHARY ANDRANOVORIVATO Reny : sécretaire 01/05/00 5e A 14 NON Evelyne Marie Josea 5’ de marche (0 Km) VOLATIANA AMBALAMANJOKY Ray : mpamboly 25/04/00 5e A 14 NON Marie Esther 10’ de marche (1Km) Reny : mpandrary SANTATRINIAINA N TAMBOHOBE Ray : cathéchiste 14/06/02 5e B 12 OUI Andreace 1h de marche (2,5 Km) Reny : mpamboly ANDRIANDROMILAZA TAMBOHOBE Ray : mpamboly 05/06/01 5e B 13 OUI Rovalalaina 1h de marche (2,5 Km) Reny : mpamboly WLADIMIRE AMBATOBE (4 Km) Mpamboly 28/09/00 5e B 14 OUI Olio-Now 1h-30’ de marche RAVELONOTAHINJANAHARY AMBALATANIFOTSY Ray : mpamboly 16/09/00 5e B 14 OUI Miharisoa Sylvia 2h-30 marche (6,5 Km) Reny : mpamboly RATOVONDRAINY ANDRANOVORIVATO Ray : mpamboly 08/05/99 5e B 15 NON Aimée Clara 5’ de marche (0 Km) Reny : mpamboly RASOARIMALALA AMBALAMANANJOKY Ray : mpamboly 25/09/99 5e B 15 OUI Marie Merline 30’ de marche (2,5 Km) Reny : mpamboly

ii nom et prénoms date de classe âge interne domicille travail des parents naissance HANITRINIAINA AMBALATELO Ray : mpamboly 17/06/00 4e A 14 OUI Zafinirina 2h de marche Reny : mpanjaitra RAZAZANOHAVANA 11/05/00 4e A 14 NON Marie Suzanne ANDRY MENAVAVA Ray : mpamboly 12/10/99 4e A 15 OUI Solange Pelasoa Rosette 2h de marche Reny : mpamboly RASOLOFOARIJAONA ILAFA (1 Km) Ray : mpampianatra 15/03/01 4e A 13 NON Jose Astride 30’ de marche Reny : mpivarotra RASOANJANAHARY IKALAVAO (16 Km) Ray : mpamboly 17/06/00 4e B 14 OUI Njarasoa Aimée Joséphine 4h de marche Reny : mpandrary RAZAFINDRAVOLA TAMBOHOANIVO Ray : mpamboly 06/09/99 4e B 15 OUI Narindra Merline 1h de marche (6 Km) Reny : mpamboly FETISOA AMBATOTOKANA Ray : mpamboly 26/06/99 4e B 15 OUI Léa Honorette 2h d marche (12 Km) Reny : mpampianatra RAVOSAINA AMBOLAHILA Ray : mpivarotra 16/05/99 4e B 15 OUI Armedise ??? de marche Reny : mpamboly RAZARASOA TSAITSOA Ray : mpamboly 10/10/98 4e B 16 OUI Nomenjanahary Marie C. 1h de marche Reny : mpamboly ONJANIAINA ANTSABOKA Ray : mpampianatra 02/02/99 4e B 15 OUI Marie Christian 2h de marche Reny : mpampianatra MAMISOA ANTSAHAMARO Ray : mpamboly 18/04/98 3e A 16 OUI Jeanne Angele 2h-30’ de marche Reny : mpamboly RAZANAKANIVOLA SOANAMORIANA Ray : mpampianatra 30/07/98 3e A 16 OUI Tsikinarivo 1h de marche (3 Km) Reny : mpamboly RATAHINJANAHARISOA IHAMOTSA (10 Km) Ray : cathéchiste 28/11/98 3e A 16 OUI Claudine 4h de marche Reny : mpamboly RAZAFINDRAVOLA MANGABE Ray : mpamboly 11/07/00 3e A 14 OUI Tahinjanahary Nirinifoko C. 1h de marche (3 Km) Reny : mpamboly BAKOLIARIVONY 01/08/00 3e B 14 NON Safidiarilala Georgette RASOANANDRASANA 26/05/98 3e B 16 OUI Lovasoa Jeanne d’Arc RAVAOARISOA ANDRANOVORIVATO Reny : sécrétaire 05/12/97 3e B 17 NON Anne Marie Thérèse 5’ de marche (0 Km) RAZAFINARIVO MENAVAVA Ray : mpamboly 16/06/97 3e B 17 OUI Marie Viviane 2h-30’ de marche Reny : mpamboly RAZAFINDRAVAO 06/08/99 3e B 15 OUI Albertine RAZAINJAFY SAHAVANONA Ray : mpamboly 08/12/98 3e B 16 OUI Marie Yvette 2h-30’ de marche Reny : mpamboly

iii nom et prénoms classe OBSERVATIONS TOLOJANAHARY Père motivé à toutes les activités du CERES. Il veut que son enfant aille jusqu’à 6e A Zo Sitraka Anastasie Marie l’université. Son frère habite à Fianarantsoa. TSIALONINA Mère motivée, elle a déjà une fille en AP. Elle est donc motivée sur l’activité du 6e A Tiandrainy Leonardine CERES. Elle veut que son enfant aille jusqu’à l’université. FANAMBINANTSOA Parents motivés, surtout le père. Sa fille veut devenir une soeur. Existence de 6e A Anne Marie Joséphine correspondence à Fianarantsoa. Son père veut qu’elle aille à l’université.

Ireo mpianatra CERES zazalahy

nom et prénoms date de classe âge interne domicille travail des parents naissance RAZAFIARISOA 25/03/02 6e A 12 OUI Marie Michel NAMBININJANAHARY ANDRANOVATO 14/04/03 6e A 11 OUI Maminiaina Martinien 01H 45’ de marche ANJARA Ray : prof de math 12/04/03 6e A 11 NON Ny Aina Finaritra Reny : Seecaline RAZAFIMANDIMBY ANDRANOVORIVATO Ray : instituteur 27/04/02 6e B 12 NON Donatien 05’ de marche RAKOTONIRINA AMBALASELA Ray : mpamboly 01/01/01 6e B 13 OUI Fananantsoa Patrick 30’ de marche Reny : mpamboly TAHINARISOA Tuteur : institutrice 26/06/01 6e B 13 NON Nasandratra Sarobidy MAHATRADRAIBE ??????? Ray : mpamboly 06/01/02 6e B 12 OUI Nomenjanahary Merlaine 01H 20’ Reny : tsy miasa ANDRIAMITAHISOA ?????? Ray : mpampianatra 06/06/01 6e B 13 OUI Rolland Evariste 01H 30’ de marche Reny : mpamboly FANOMEZANTSOA ANDRANOVORIVATO Ray : mpamboly 20/06/01 6e B 13 NON Jean Fidel 10’ de marche Reny : ménagère MAURICE AMBALASELA Ray : directeur EPP 27/07/01 5e A 13 OUI Andriamanoro Honoré 30’ de marche Reny : institutrice EPP TOKINIAINA LAMOSINA Ray : mpampianatra 20/10/00 5e A 14 OUI Romuald Emile 5H de marche Reny : mpamboly VALISOA SOANAMORINA 15/03/00 5e A 14 OUI Mahenina 1H 30’ de marche RANDRIANANTENAINA 25/04/00 5e B 14 OUI Angelo Richard Eric FANEVANANTENAINA ILAFA Ray : mpamboly 01/03/03 5e B 11 NON Nomenjanahary Andre 15’ de marche Reny : mpamboly RASOLOFONIAINA 15/07/99 5e B 15 NON Heritina Jean Claude ANDRIASITRAKA 27/07/01 5e B 13 OUI Miandrisoa Julino RANDRIANATOAVINA 23/04/00 5e B 14 OUI Registoivin RANDRIANANTENAINA IVORY 01/05/00 5e B 14 NON Jean Fidel 3H de marche

iv nom et prénoms date de classe âge interne domicille travail des parents naissance RAZAFINDRAKOTO ?????? Ray : mpamboly 21/05/99 4e A 15 OUI Celestin 01H de marche Reny : mpamboly RAKOTONANDRASANA 23/06/00 4e A 14 OUI Zafimamy LOVASOA AMBALANIVO 01/01/00 4e A 14 OUI Toussaint 30’ de marche RASOLONDRAIBE TANAMBAO Ray : mpamboly 26/05/99 4e A 15 OUI Annicet Jonny Justin 5H de marche Reny : mpamboly RAZAFIMANDIMBY ?????? Ray : mpamboly 30/03/99 4e A 15 NON Stanislas Gaela 20’ de marche Reny : mpampianatra RATOLOJANAHARY 04/10/98 4e A 16 NON Freddy ANDRIANIRINA ?????? Ray : mpamboly 06/02/95 4e B 19 OUI Tahinjanahary Jean Claude 01H de marche Reny : mpandrary RANDRIANANDRASANA 18/05/98 4e B 16 OUI Tongasoa Jean Fidel ANDRIANANTENAINA ??????? Ray : mpamboly 05/05/99 4e B 15 OUI Dimbison Alfred 01H 30’ de marche Reny : mpamboly HENINTSOA 04/03/00 3e A 14 OUI Paul Davidson RATSIMBAZAFY 03/10/97 3e A 17 NON Elysé NAMBININIAINA 11/09/98 3e A 16 OUI Aimé Nicolas Herman RAKOTOVAO 06/03/97 3e A 17 OUI Tojoarisoa Ginnot ANDRIANTSOALAZA 07/10/98 3e B 16 OUI François d’Assise MAMINIAINA 14/01/98 3e B 16 OUI Danielson Maurice RAMAROLAHY 23/12/97 3e B 17 OUI Sylvain RANDRIANARIVO 20/05/98 3e B 16 OUI Fanomezantsoa S. Brichard RAZAFINIRINA 27/04/98 3e B 16 NON Jean François TAFITASOA 10/04/98 3e B 16 NON Nomenjanahary Jean Paul

nom et prénoms classe OBSERVATIONS NAMBININJANAHARY Son parent est vraiment motivé jusqu’à la fin. Il discute avec son parent s’il 6e A Maminiaina Martinie arrive chez lui. Seul fils. RAKOTONIRINA Il aide beaucoup ses parents s’il arrive chez eux surtout dans la cuisine, 6e B Fananantsoa Patrick Ménage. Ses parents ont déjà bien connu le CERES car il a un frère en AP. TAHINARISOA Le tuteur est prêt à faire enseigner son enfant. Sa fille habite au firaisana 6e B Nasandratra Sarobidy Iaritsena Ambalavao. Elle visite son enfant chaque vacances scolaires. Institutrice suppliante.

v  Ny fandaharam-potoanan’ny kilasimandry

ORA MPIANATRA TOMPON’ANDRAIKITRY NY KILASY MANDRY 04h 50 Mifoha 04h 55 Mifoha ny kilasimandry

04h 55 à 05h 00 Mampirim-pandriana Manara-maso Mamoha varavarankely Manadio trano, mahandro Manara-maso 5h – 5h 45 sakafo maraina, mandro, miakanjo Misakafo maraina Manara-maso 5h 45 – 6h 05 Manasa lovia, mahandro ny Manara-maso 06h 05 – 6h 25 sakafo antoandro Mianatra Manara-maso 6h 25 – 7h 25

7h 25 Mandeha any an-tsekoly

11h 45 Tonga ao amin’ny kilasimandry Mametraka ny fitaovana Manara-maso 11h 45 – 12h fisakafoanana Misakafo antoandro Manara-maso 12h – 12h 20 Manasa lovia, mahandro ny Manara-maso 12h 20 – 12h 55 sakafo hariva 12h 55 Mandeha any an-tsekoly

Fianarana fanampiny 17h 15 – 18h 15 (RESCO : REnforcement SCOlaire) Mamana sakafo, manao dosy Manara-maso 18h 20 – 18h 30 (douche) Misakafo hariva 18h30 – 18h 45 Manasa lovia, mikarakara ny 18h 45 – 19h sakafo maraina Mianatra Manara-maso 19h – 21h

21h Mandeha matory

Loharano : CERES Andranovorivato

vi  Fiche pépinière CERES Andranovorivato (année 2013)

ADV (ANDRANOVORIVATO)

Distance de Fianarantsoa 28 km, 40 minutes Nb d'habitants XX Nb de foyers XX Ethnies 80% Betsileo, 5% Merina, 15% autres Activités économiques principales riziculture, élevage de zébu Nombre d'écoles primaires 33, dont 18 publiques Nombre de collèges 02, dont 01 public Nombre de lycées 01, dont 00 public Insécurité élevé Activité administrative principale Commune rurale

 Monographie d’Andranovorivato

MINISTERE DE L’AGRICULTURE, DE L’ELEVAGE ET DE LA PECHE DIRECTION DU MARKETING ET DES ETUDES ECONOMIQUES SERVICE DE LA STATISTIQUE AGRICOLE

FARITANY REGION DISTRICT FIANARANTSOA HAUTE MATSIATRA 21 FIANARANTSOA II 220

MONOGRAPHIE DE LA COMMUNE DE :

ANDRANOVORIVATO 15

Nom du Maire : RAZAFIMAMONJY FERDINAND JOSEPH Nombre de conseillers communaux : 14 dont hommes : 14, femmes : 0 Coordonnées GPS du Chef-lieu : / BUDGET 2004 : 35192971 Ariary

UTILISATION DU SOL

SUPERFICIE DE LA COMMUNE (km²) 309 SUPERFICIE IRRIGABLE NON IRRIGUE (Ha) 1930 SUPERFICIE IRRIGUEE Y COMPRIS RIZIERE (Ha) 3595 CULTURES PERMANENTES (Ha) 32 CULTURES TEMPORAIRES (Ha) 3400 TERRES EN JACHERES (Ha) 1100 TERRAINS REBOISEE (Ha) 2842 FORETS NATURELLES (Ha) 10 PRAIRIES ET PATURAGES NATURELLES (Ha) 2.500

vii POPULATION

NOMBRE D’HABITANTS 19.080 NOMBRE DE MENAGES 2935 NOMBRE DE NAISSANCES DES 12 DERNIERS MOIS 858 NOMBRE DE DECES DES 12 DERNIERS MOIS 165 NOMBRE DE MARIAGES DES 12 DERNIERS MOIS 41

FLEUVE OU RIVIERE

1. MANDRANOFOTSY longueur de la partie traversant la CR : 20 km 2. MANANDRIANA ------: 18 km

EDUCATION

 Etablissement public

Rubrique Préscolaire Primaire Secondaire Secondaire Centre de 1er cycle ème 2 cycle formation Nombre d’établissements 17 1 Nombre de salles de classe 70 9 Nombre d’enseignants 74 21 Nombre d’élèves filles 1723 304 Nombre d’élèves garçons 1929 252 Nombre de cantines scolaires Nombre de bibliothèques 1

 Etablissement privé confessionnel

Rubrique Préscolaire Primaire Secondaire Centre de er Secondaire 1 cycle ème formation 2 cycle Nombre d’établissements 17 1 Nombre de salles de classe 46 2 Nombre d’enseignants 44 4 Nombre d’élèves filles 1003 60 Nombre d’élèves garçons 1009 57 Nombre de cantines scolaires Nombre de bibliothèques

viii  Etablissement privé non confessionnel

Rubrique Préscolaire Primaire Secondaire Centre de er Secondaire 1 cycle ème formation 2 cycle Nombre d’établissements Nombre de salles de classe Nombre d’enseignants Nombre d’élèves filles Nombre d’élèves garçons Nombre de cantines scolaires Nombre de bibliothèques

SANTE

Centre Nombr Nombre de paramedicaux Nombr Nombre de Nombre de santé e de Infirmier Sage Aide e de lits consultation d’accouchement medeci femm sanitair s dernier s dernier n e e trimestre trimestre CRENI CRENA CSBI CSBII 1 1 1 8 298 91 CHDI CHDII Dispensai re privé Clinique privée Autres Centres de Santé agrée

ELECTRIFICATION

Existe-t-il de l’électricité dans la Commune ? : OUI Si Oui, dans 1 FKT sur 16 Source de l’électricité : JIRAMA

ix POSSESSION D’EQUIPEMENTS ET MATERIELS

Type de materiel Paysan simple Société Association Total ONG Matériel de labour Tracteur Motoculteur Matériel de pseudo labour Pulvérisateur (à disque ou à dent) Matériel de semis Semoir Matériel de récolte Moissonneuse Moissonneuse batteuse Matériel de transport Camion Charrette 6 6 Tracteur Remorque Pirogue Autres Moto-pompe Groupe électrogène

 IREO TANANA SY FOKONTANY MANDRAFITRA NY KAOMININA

FOKONTANY TANANA TAFO KM AMBATOLAHY VOHIAMBANA 7 3 TAMBOHOBE (*) 18 2,5 TAMBOHOVORY 33 2 VOHIAMBA AMBALAVAO IHARANA 17 1 NASOMAINA AMBATOLAHY FONGOA 26 1 AMBALAMANANJOKY (*) 32 1 AMBALAVATO 6 600m TSIAFOA 5 2 Loharano : Ben’ny tanàna

x FOKONTANY TANANA TAFO KM BEFARIA (*) 20 12 - Ankitsikitsika 13 11 VOHITSOA 16 9 - Laisada 7 9 - Andriamilatany 14 10 S - Ampoza 8 8 A - Antsofinondry 8 7 N AMBOHIBORY 12 10 G - Ikambo 10 12 A - Andaobato 8 11 S - Andrakopea 12 9,5 A - Ambalasanatry 6 10 N ANORAMITSIPIKA 30 9 G - Ambalahambana 12 13 A - Ambalatsimifary 10 10 - Ambalavao 10 10 - Ambalamahasoa 7 10,5 - Ambalatambina 6 9,5 - Soatolakandro 10 9,5 - Antokomavo 2 9

Loharano : Sefom-pokontany

FOKONTANY TANANA TAFO KM AMBALAVOHIMAY 28 12 ANDRIANAVO 28 13 AMBALA ANDOHAREANA 19 13 VOHIMAY AMBALAMISAONY 19 12 AMBATOTOKANA 20 12 ANJAKY 16 11

Loharano : Sefom-pokontany

FOKONTANY TANANA TAFO KM AMBOHIBORY 12 14 ANDREAMENA 12 12 AMBALAVAO AMBANY 16 16 AMBALAVAO AMBONY 9 18 AMBOHI AMBALAMIJEA (*) 45 18 BOLAMENA TSIHIROMILAZA 8 18 AMBALABE 38 14 AMBALAMANAJAHAVANA 4 13 AMBOALOBOKA 18 15 ANKIHADY 29 17 IKALAVAO ATSINANANA (*) 35 16 IKALAVAO ANDREFANA 7 14

Loharano : Sefom-pokontany

xi FOKONTANY TANANA TAFO KM LIHIVORY 33 6 LOHATSIAVONY 34 6 BERANGOTRA 43 5 ANKIZANA (*) 30 4,5 AMBATOSOA AMBODIHADY 13 4 FAHAROA AMBATOTOKANA (*) 17 4 AKONDRO 17 4 AMBANILALANDRANO 33 4,5 MAROMPANIRY 3 2 ISAMIZANANY 8 2

Loharano : Ben’ny tanàna

FOKONTANY TANANA TAFO KM SOATANAMBOLA 30 6 TAMBOHONIVO (*) 30 6 ANKAZONDRANO (*) 24 5 AMBATOSOA ANDOVOKA 23 3 VOALOHANY TANISOAMARINA 24 3 ANDRANOTAKATRA 33 2 AMINDROAKA 34 2 MAROTAHALAKA 32 2 ANDOHAMAHATAO 8 1,5

Loharano : Ben’ny tanàna

FOKONTANY TANANA TAFO KM AMPITSANGANANA 15 5 TANAMBAO 15 5,5 AMBALATANIFOTSY (*) 22 6,5 AMBATOVAKY 12 7 SAHAVANANA AMBALAROINGIVY 10 6 AMBALAVOHIKELY 10 6 AMBALALEHIBE 12 5 AMBODIHARANA 10 5 AMBALATAMBINA 10 5 MAROVAHONA AVARATRA 10 6

Loharano : Sefom-pokontany

FOKONTANY TANANA TAFO KM TRANOVELATRA 35 7 AMBALAVAOMAHASOA 25 6 MAHASOA AMBALASEVA (*) 18 6,5 AMBALAVORY 20 6,5 AMBODIMAHASOA 2 6

Loharano : Ben’ny tanàna

xii FOKONTANY TANANA TAFO KM MANINANIVO 12 7,5 AMPOLATANY 6 7,5 AMBOBOKA 5 7,5 AMBODIALA 24 8 AMBODIHARANA 14 8,5 AMBODIHADY 30 9 IVORY 30 10 TOTOFO 6 10,5 SAHA AMBALATSILALOVANA 9 10,5 NAVELO ANJOZORO 4 10,5 AMBOLOMBORONA 12 10,5 TSAITSOA (*) 30 10 ANTANIDITSA 8 9,5 AMBALANIVO 8 9 ANDRIAMENA 6 9 TONOMBATO 6 9 AMBAIBO 10 9 AMBAKOANA 15 8,5 IHAMOTRA (*) 4 10 AMBOAIMENA 8 9,5

Loharano : Sefom-pokontany

FOKONTANY TANANA TAFO KM SAHALAVA ANKERANA 10 7 - Ankerana 10 7 - Sahalava Avaratra 4 7,5 - Ambalahita 4 7 - Ankazotany 3 7 - Ankosirano 10 6,5 AMBALAVAO 15 6,5 - Ambalamahasoa 10 7 - Fohiloha (*) 15 6,5 - Ambalamarina 8 6 SOMAINA ANTONOMBATO 50 6,3 FAHAROA - Ambalavory 12 6 - Tsizaraina 4 6 AMBALAMAHAMASINA 10 5 - Malaipekona 53 5,5 - Tsiavadika 12 5,7 - Sangavola 10 5 TAMBOHOMANDREVO 54 5 - Sahalava 15 4,7 - Soarano 5 5 - Ambalamarina 10 5,7 - Ampanenjanana 10 6 - Ambahibo 6 6,3

Loharano : Sefom-pokontany

xiii FOKONTANY TANANA TAFO KM BEMBAMBO 5 4 AMBALATSOTSO 3 4,5 SAHAFATRA 35 5 AMBALAPANO 4 3,5 VINANI TANIKOROSOA 4 4 TSAREANA ANDROMIVATO 7 4 AMBALATSILA 10 4 AMBATOBE (*) 10 4 TANISOAMARINA 15 4,5 AMPASIMBE 34 5 AMBALAMARINA 25 6 SAHANARIVO 3 7

Loharano : Ben’ny tanàna

FOKONTANY TANANA TAFO KM TAMBOHOBE (*) 15 15 ANARA 3 15 AMBALAMAHATSINJO 10 16 SIRAO 12 15,5 AMBALAMANANA 8 16 AMBALAVAO 10 10 AMBAHITSAMITSA 6 10 AMBALAMIGOANA 4 10 AMBALATRAZAFY 10 10 ANDRANOVORY 10 16 AMBODIRANO AMBODITANIMENA 15 16 MAITSO ANTSIRAVAZA 6 17 AMBATOVORY 4 17 MAFAITRAPOMBO 4 17 AMBALATSILALOVANA 20 17 ZOTOROANDRO 3 17 AMBODIFAMPANA 6 17 MANAMITSIASESY 12 18 ATSANGY 15 18 VOHITRARIVO 10 19 AMBALAMIRARY 5 19 AMBALAMAHASOA (*) 15 20 AMBALAMIANA 5 20 TAMBOHOBE ANKERANA 6 21

Loharano : Sefom-pokontany

xiv FOKONTANY TANANA TAFO KM FAMORIANA CENTRE 20 3 - Ambalamasy 10 4 - Soatsinjavina 10 4 - Ambalakinana 10 4 - Tsaratanana 5 4 - Fanekentsoa 5 4 - Amboakitsy 5 4,5 - Ambalandapa 6 3 - Ambalafilanonana 12 3 - Amboboka 22 4 ANDRAILOVY CENTRE 50 5 - Marosalaza 3 6 - Andremena 1 6 - Kilangala 10 8 - Masia 15 10 A - Ambalatsotso 15 6 - Ambohibao 3 6 N - Ankidina 4 7 K - Ambalamahasoa 13 5 A - Atombanto 30 5 R - Analambandrika 15 5 I - Andranonondry 3 5 T AMBONDRONA CENTRE 15 8 S - Mandiamody 44 8 - Mahiatrandraka 8 8 A - Ambalamahalova 2 8 N AMBALAVAO CENTRE 13 9 A - Ambatovory 4 7 N - Ampinomandrano 3 7 A - Ambalavato 2 6,5 N - Ambodiseva 30 7 2 6 A - Ambozontany SOANAMORIANA CENTRE (*) 20 3 - Ambohimaro 3 4 - Ambakoana 1 3 - Leonjafy 2 3 - Mangabe (*) 50 3 AMBALANIERANA 8 2 - Faliandro 10 2,5 - Tsifanaika 22 2,5 - Ambalamananjoky (*) 5 2,5 - Ambalamanandray 15 2,5 - Ambalakijama 11 2,5 - Ambalamahazatra 7 2,5 - Ambalamahatsinjo 1 1,5 MAROKOAZY 45 3 - Anara 2 3,5 - Ambodiala 4 3,5 - Vandandoha 1 3 - Ambalafaibato 6 3 - Ambalamirary 15 3 - Ambalavaomananjarasoa 8 3 - Moramitsipika 2 3 - Tsarahonenana 2 3 loharano : sefom-pokontany

xv Mpanoratra : ANDRIAMASINORO Tohy Miahy Rabetokontany Adiresy : Lot II V 134 Ampandrana Ouest Fifandraisana : 034.01.795.89 Lohateny : Ny endrika fanampiana mpianatra ataon’ny CERES sy ny akony eo amin’ny fandrosoana / fampandrosoana, tarafina amin’ny sekoly katôlika Saint Michel, kaominina Andranovorivato, Faritra Matsiatra Ambony. Isan’ny takila : 153 Isan’ny sary : 18 Isan’ny fafana : 15 Isan’ny tovana : 15 Isan’ny sarintany : 3 Isan’ny kisary : 3 Teny fototra : fampianarana, fanabeazana, mpianatra, CERES, fampivelarana, fanampiana.

FAMINTINANA Ity asa fikarohana ity dia miompana amin’ny fanamafisana orina ny fampianarana sy fanabeazana ataon’ny CERES eny anivon’ny tontolo ambanivohitra, kaominina Andranovorivato, Faritra Matsiatra Ambony. Atosiky ny CERES ireo mpianatra tantsaha eo amin’ny fianarana izay ataony. Beazin’ny CERES ihany koa izy ireo hanana fomba fijery mivelatra ivelan’ny tontolo misy azy, sy handray an-tanana ny fiainany, ary hanome tolo-tanana ny ankohonany eo amin’ny lafiny harin-karena. Fa miara-dalana amin’izany rehetra izany, dia beazin’ny CERES ihany koa ireo ray aman-drenin’ny mpianatra eo amin’ny lafiny fitaizana ny ankizy, ny fiainan- tokantrano, ny fiainam-piarahamonina… RESUME Ce travail de recherche concerne le renforcement éducatif et scolaire au milieu rural, mené par le CERES, dans la Commune Rurale d’Andranovorivato, Région Haute Matsiatra. Le CERES accompagne les élèves de la campagne à réussir leurs études, et, les aide à élargir leur vision du monde. Il les éduque aussi à prendre leur vie en main, et, à aider leur famille économiquement. Parallèlement à tout ça, le CERES intervient aussi à la formation de leurs parents sur les points suivants : éducation des enfants, la vie familiale, la vie sociale… (Mots clés : enseignement et instruction, éducation, élèves, CERES, développement, aides) ABSTRACT This research relates the educational and school reinforcement in the rural environment carried out by the CERES, in the Rural District of Andranovorivato, in the Haute Matsiatra Region. The CERES accompanies the pupils in the countryside to make a success of their studies, and, helps them to widen their vision of the world. He also educates them to take their life in hand, and, to help their family economically. Parallel to all that, the CERES also intervenes in the training of their parents on the following points : education of the children, the family life, the social life… (Key words : teaching and instruction, education, pupils, CERES, development, helps)

Mizara 3 lehibe ny asa fikarohana ; ao amin’ny fizarana voalohany no ahitantsika ny momba momba ny toerana nanaovana fikarohana, dia ny kaominina Andranovorivato izany. Hita ao ny lafiny jeôgrafikany, ny sôsialiny, ny toe-kareny, ny olana sedrain’ny mponina ao… Ao amin’ny fizarana faharoa kosa no ahitantsika ny fampahafantarana ny CERES, sy ny fomba fiasany. Ary ny fizarana fahatelo dia anehoana ny fiantraikan’ny asan’ny CERES teo amin’ny fiarahamonina, izay ahitana ny sekoly, mpianatra, ary ireo ray aman-drenin’ny mpianatra, sy ny tolo-kevitra entina manatsara ireo lesoka tsapa tamin’ny fomba fiasany.

Mpitarika : Ramatoa SOLO-RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie, Professeur titulaire et Directrice de recherche à l’ Université d’Antananarivo - Ecole Normale Supérieure.

xvii