Autorska Pracownia Architektury i Urbanistyki

45-837 Opole, ul. Wrocławska 107 tel./faks 077 474 24 58, 077 474 74 39

Zmiana 2008 r.: Biuro Projektowo-Konsultingowe BIPROK 45-081 Opole, ul. Piastowska 17

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY POLSKA CEREKIEW

TEKST STUDIUM* – ZAŁ. NR 1 DO UCHWAŁY NR XIX/134/2008 RADY GMINY W POLSKIEJ CEREKWI Z DNIA 29 GRUDNIA 2008 R (*cz ęść tekstowa zmiany studium zawieraj ąca ustalenia okre ślaj ące kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew, przyj ęte uchwał ą nr XXVII/17298 Rady Gminy w Polskiej Cerekwi z 9 czerwca 1998 r., ze zmianami w formie tekstu jednolitego)

Opole, listopad 1997 r. Zmiana – grudzie ń 2008 r.

1

OPRACOWANIE WYKONAŁ ZESPÓŁ W SKŁADZIE:

AUTOR OPRACOWANIA:

mgr in ż. arch. Maria Oleszczuk uprawniona do projektowania w planowaniu przestrzennym Nr ewid. 1107/90 oraz do planowania przestrzennego w strefach ochrony konserwatorskiej Nr ewid. 40/94

Współpraca:

• mgr Łucja Rauze mgr Janusz Oleszczuk • in ż. Michał Misiun • inz. Zbigniew Gu żda

AUTOR ZMIANY 2008 r.

mgr in ż. arch. Ewa Ogl ęcka członek ZOIU nr ewid. Z-187

,,Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew” składa si ę z nast ępuj ących cz ęś ci:

ROZDZIAŁ I – Warunki przyrodnicze ROZDZIAŁ II – Uwarunkowania historyczno-kulturowe i krajobrazowe ROZDZIAŁ III – Warunki demograficzne ROZDZIAŁ IV – Jako ść życia mieszka ńców ROZDZIAŁ V – Warunki gospodarcze ROZDZIAŁVI – Kierunki zagospodarowania przestrzennego

2

Spis tre ści

WST ĘP...... 7 1. CZ ĘŚĆ INFORMACYJNA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU...... 8 1.1. Informacje formalnoprawne ...... 8 1.2. Ogólne informacje o gminie ...... 8 ROZDZIAŁ I - WARUNKI PRZYRODNICZE ...... 10 1. BUDOWA GEOLOGICZNA I UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI...... 11 1.1. Rze źba terenu...... 11 1.2. Budowa geologiczna...... 12 1.3. Surowce mineralne...... 12 2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ...... 13 2.1. Hydrogeologia...... 13 2.2 . Wody powierzchniowe ...... 14 2.3. Wody gruntowe...... 15 3. WARUNKI KLIMATYCZNE ...... 15 4. GLEBY...... 17 5. ŚWIAT PRZYRODY O ŻYWIONEJ – WARUNKI BIOTYCZNE...... 18 5.1. Ro ślinno ść le śna...... 18 5.2. Ro ślinno ść niele śna...... 22 5.3. Obszary prawnie chronione ...... 23 5.4. Fauna...... 24 6. ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA...... 26 6.1. Ochrona powierzchni ziemi i kopalin...... 26 6.2. Ochrona środowiska wodnego...... 26 6.3. Ochrona powietrza atmosferycznego ...... 27 6.4. Zagro żenia hałasem ...... 28 6.5. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące, szkodliwe dla ludzi i środowiska 29 6.6. Zagro żenia odpadami...... 30 ROZDZIAŁ II - UWARUNKOWANIA HISTORYCZNO-KULTUROWE I KRAJOBRAZOWE ...... 32 1. ZASOBY TO ŻSAMO ŚCI MIEJSCA...... 33 1.1. Pradzieje osadnictwa na terenie gminy...... 33 1.1.1. Wykaz stanowisk archeologicznych ...... 34 1.2. Rozwój osadnictwa i genetyczne formy przestrzenne osad terenu...... 34 1.2.1. Układ wsi wielodro żnej (wielodro żnica) – Polska Cerekiew...... 36 1.2.2. Typ morfologiczny – owalnica ...... 38 1.2.3. Typ morfologiczny – wie ś placowa (Grz ędzin)...... 39 1.2.4. Typ morfologiczny – ulicówka ...... 39 1.2.5. Wie ś rz ędowa ...... 42 1.2.6. Zespoły zabudowy robotniczej...... 42 2. OCENA WARTO ŚCI ZACHOWANYCH UKŁADÓW LUB ZESPOŁÓW PRZESTRZENNYCH ...... 42 3. ZAGRO ŻENIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ...... 45 4. WYKAZ OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH ...... 46 4.1. Zabytkowe parki i cmentarze...... 46 4.2. Wykaz zabytków ruchomych ...... 46 4.3. Wykaz zabytków architektury, budownictwa i techniki ...... 47 ROZDZIAŁ III - WARUNKI DEMOGRAFICZNE ...... 51 1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ...... 52

3

1.1. Zmiany liczby ludno ści...... 52 1.2. Struktura wieku ludno ści ...... 55 1.3. Poziom wykształcenia ludno ści...... 63 2. PROGNOZA DEMOGRAFICZNA 1996–2010 ...... 63 3. ZATRUDNIENIE ...... 69 3.1. Struktura zatrudnienia, aktywno ść zawodowa, bezrobocie ...... 69 3.2. Poda ż pracy brutto w gminie w okresie 1991–2010 ...... 72 ROZDZIAŁ IV - JAKO ŚĆ ŻYCIA MIESZKA ŃCÓW...... 74 1. SYTUACJA MIESZKANIOWA ...... 75 1.1. Standardy zamieszkiwania terenu...... 75 1.2. Parametry techniczne i u żytkowe zabudowy mieszkaniowej ...... 76 1.3. Ruch budowlany...... 77 1.4. Potrzeby mieszkaniowe ...... 78 1.5. Kierunki rozwoju przestrzennego...... 79 2. PROBLEMY ROZWOJU USŁUG...... 80 2.1. Standardy obsługi ludno ści w zakresie usług pozostaj ących w sferze kompetencji samorz ądu i władz rz ądowych (finansowanych z bud żetu gminy lub pa ństwa) ...... 80 2.1.1. Przedszkola...... 80 2.1.2. Szkoły ...... 82 2.1.3. Planowana struktura przestrzenna obsługi mieszka ńców w zakresie o światy...... 84 2.1.4. Usługi w zakresie ochrony zdrowia ...... 85 2.1.5. Bezpiecze ństwo obywateli i mienia...... 88 2.1.6. Urz ądzenia kultury ...... 88 2.1.7. Urz ądzenia sportu i rekreacji oraz zieleni ogólnodost ępnej ...... 89 2.2. Urz ądzenia finansowane przez jednostki gospodarcze ...... 91 2.2.1. Handel...... 91 2.2.3. Gastronomia...... 92 2.3. Struktura o środków usługowych ...... 92 3. SYSTEM KOMUNIKACYJNY I TRANSPORTOWY ...... 93 3.1. Komunikacja kolejowa ...... 93 3.2. System drogowy...... 94 3.3. Komunikacja zbiorowa...... 97 3.4. Zaplecze motoryzacji...... 98 4. SYSTEMY IN ŻYNIERYJNE...... 98 4.1. System zaopatrzenia w wod ę...... 99 4.2. Kanalizacja sanitarna ...... 101 4.3. System zaopatrzenia w ciepło...... 102 4.4. Zaopatrzenie w gaz ...... 102 4.5. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą ...... 103 4.6. Telekomunikacja...... 104 5. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII...... 104 5.1. Uwarunkowania rozwoju energetyki wiatrowej...... 104 ROZDZIAŁ V - WARUNKI GOSPODARCZE...... 107 1. ROLNICTWO...... 108 1.1. Przyrodnicze warunki produkcji rolnej ...... 108 1.1.1. Rze źba terenu ...... 108 1.1.2. Warunki wodne środowiska...... 109 1.1.3. Warunki agroklimatyczne ...... 109 1.1.4. Gleby...... 110 1.1.5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy ...... 112

4

1.2. U żytkowanie gruntów...... 112 1.3. Struktura władania ...... 114 1.3.1. Struktura wielko ści gospodarstw indywidualnych...... 114 1.4. Produkcja ro ślinna i zwierz ęca ...... 115 1.5. Urz ądzenia obsługi rolnictwa ...... 116 2. GOSPODARKA LE ŚNA ...... 116 3. REKREACJA I WYPOCZYNEK...... 117 4. PRZEMYSŁ...... 119 5. MIARA ROZWOJU GOSPODARCZEGO...... 120 6. PREFERENCJE I OGRANICZENIA WYNIKAJ ĄCE Z ISTNIEJ ĄCYCH UWARUNKOWA Ń ROZWOJU GMINY POLSKA CEREKIEW...... 121 6.1. Ogólna charakterystyka uwarunkowa ń rozwoju gminy...... 121 6.2. Szanse i bariery rozwoju gminy...... 128 6.2.1. Potencjał społeczny ...... 128 6.2.2. Gospodarka...... 129 6.2.3. Infrastruktura społeczna ...... 129 6.2.4. Infrastruktura techniczna...... 129 6.2.5. Środowisko przyrodnicze...... 130 6.3. Powi ązania funkcjonalno-przestrzenne z terenami s ąsiednimi...... 130 ROZDZIAŁ VI - KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ...... 132 1. CELE ROZWOJU GMINY...... 133 1.1. Cele ekologiczne...... 133 1.2. Cele gospodarcze: ...... 133 1.3. Cele specjalne: ...... 134 1.4. Cele społeczne:...... 134 1.5. Cele przestrzenne:...... 134 2. MINIMALNE STANDARDY BYTOWANIA LUDNO ŚCI...... 134 2.1. Mieszkalnictwo:...... 135 2.2. Usługi:...... 135 2.3. Urz ądzenia komunikacji: ...... 136 3. OBSZARY, DLA KTÓRYCH NALE ŻY SPORZ ĄDZI Ć MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO...... 136 3.1. Obszary, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania...... 136 3.2. Obszary, dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ...... 137 4. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY POLSKA CEREKIEW ...... 137 4.1. Podstawowe funkcje gminy...... 137 4.2. Ogólna dyspozycja funkcjonalno-przestrzenna obszaru...... 137 4.2.1. Obszary systemu ekologicznego...... 138 4.2.2. Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej...... 139 4.2.3. Obszary rozwoju przemysłu...... 139 4.2.4. Obszary preferowane dla rozwoju wypoczynku, turystyki i rekreacji ...... 140 4.2.5. O środki usługowe...... 140 4.2.6. Obszary rozwoju mieszkalnictwa ...... 141 4.3. Kierunki rozwoju komunikacji...... 141 4.3.1. Komunikacja kolejowa...... 141 4.3.2. System dróg kołowych ...... 141 4.4. Systemy in żynieryjne...... 142

5

4.4.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 142 4.4.2. Odprowadzenie ścieków sanitarnych...... 142 4.4.3. System zaopatrzenia w ciepło ...... 142 4.4.4. Zaopatrzenie w gaz...... 142 4.4.5. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą...... 143 4.5. Urz ądzenia gospodarki komunalnej...... 143 4.5.1. Odprowadzenie odpadów...... 143 4.5.2. Cmentarze...... 143 4.5.3. Tereny sportu, rekreacji i zieleni ogólnodost ępnej ...... 143 4.6. Prawne ograniczenia u żytkowania i zagospodarowania terenów...... 143 4.7. Obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego ...... 145 5. SZCZEGÓŁOWE ZASADY POLITYKI PRZESTRZENNEJ ...... 145 5.1. Wydzielone obszary funkcjonalne i sposób ich użytkowania...... 146 5.1.1. OBSZARY NIEZURBANIZOWANE...... 146 5.1.2. OBSZARY ZURBANIZOWANE ...... 151 5.1.3. OBSZARY ROZWOJU ZABUDOWY...... 154 5.2. Strefy polityki przestrzennej...... 155 5.2.1. POLITYKI SZCZEGÓŁOWE ...... 155 5.2.2. Polityki specjalne...... 168 6. UZASADNIENIE PRZYJ ĘTYCH W ZMIANIE STUDIUM ROZWI ĄZA Ń ...... 174 7. SYNTEZA USTALE Ń PROJEKTU ZMIANY STUDIUM...... 175 ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - DO CZ ĘŚ CI TEKSTOWEJ „STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY POLSKA CEREKIEW” ...... 177

6

WST ĘP

7

1. CZ ĘŚĆ INFORMACYJNA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU

1.1. Informacje formalnoprawne

„Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew” przyj ęte zostało przez Rad ę Gminy Polska Cerekiew uchwał ą nr XXVIII/172/98 Rady Gminy w Polskiej Cerekwi z 9 czerwca 1998 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew”.

Zmiana studium została podj ęta na podstawie uchwały nr XIII/95/2008 Rady Gminy Polska Cerekiew z 27 lutego 2008 r. w sprawie przyst ąpienia do zmiany ,,Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew”.

Zgodnie z uchwał ą zmiana obejmuje uzupełnienie studium o pojedyncze ustalenia dotycz ące kierunków zmian przeznaczenia terenów, a jej celem jest wskazanie terenów pod lokalizacj ę parku elektrowni wiatrowej.

Zmiany w cz ęś ci tekstowej, polegaj ące na uzupełnieniu studium o pojedyncze ustalenia i aktualizacji pojedynczych ustale ń, wprowadzone zostały do dotychczasowego tekstu (w projekcie zmiany studium ustalenia te były wyró żnione kolorem niebieskim).

Zmiany w cz ęś ci graficznej okre ślaj ącej kierunki zagospodarowania przestrzennego, polegaj ące głównie na uzupełnieniu rysunku o granice terenów mo żliwej lokalizacji farm wiatrowych, wprowadzone zostały do dotychczasowego rysunku studium i opisane w uzupełnieniu istniej ącej legendy.

Do cz ęś ci graficznej okre ślaj ącej uwarunkowania nie wprowadzono zmian.

Zmiana „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew” przyj ęta została przez Rad ę Gminy Polska Cerekiew uchwał ą nr XIX/134/2008 Rady Gminy Polska Cerekiew z 29 grudnia 2008 r. w sprawie uchwalenia zmiany ,,Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Polska Cerekiew”.

1.2. Ogólne informacje o gminie

Gmina Polska Cerekiew poło żona jest w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa opolskiego, w odległo ści około 70 km od miasta wojewódzkiego, 15 km od K ędzierzyna-Ko źla i 20 km od Raciborza. Znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania subregionalnego ośrodka miejskiego K ędzierzyna-Ko źla, skupiaj ącego urz ędy, instytucje, placówki i obiekty usługowe w zakresie administracji rz ądowej, specjalnej, lecznictwa zamkni ętego i specjalistycznego, szkolnictwa ponadpodstawowego, kultury i sztuki oraz sportu. Drugim, uzupełniaj ącym ośrodkiem usługowym dla mieszka ńców gminy jest Racibórz.

Gmina graniczy od południowego zachodu z gmin ą Baborów, od zachodu z gmin ą Pawłowiczki, od północy z gmin ą Re ńska Wie ś, a od wschodu z gmin ą Cisek. Południow ą jej

8 granic ę stanowi granica mi ędzy województwami opolskim i katowickim, a Polska Cerekiew sąsiaduje z gmin ą Rudnik. W jej skład wchodzi 13 sołectw: Polska Cerekiew, Zakrzów, Połowa, Ligota Mała, Jaborowice, Ci ęż kowice, Witosławice, Dzielawy, Wronin, Grz ędzin, Ła ńce, Mierz ęcin i Koza.

Zajmuje powierzchni ę 6024 ha, a liczba jej mieszka ńców na koniec 1996 r. wynosiła 5348 osób, co daje zaludnienie około 88 osób/km 2 (57. miejsce w województwie).

Podstawow ą funkcj ą gospodarcz ą gminy jest rolnictwo. Jego rozwojowi sprzyjaj ą bardzo dobre warunki środowiska przyrodniczego. Funkcj ą uzupełniaj ącą gminy jest funkcja mieszkaniowa.

Gmin ę Polska Cerekiew cechuje wysoki udział u żytków rolnych, które zajmuj ą 85,8% jej powierzchni, w tym niewielki udział maj ą u żytki zielone, stanowi ące 16,3% powierzchni u żytków rolnych. Lasy i grunty le śne stanowi ą zaledwie 5,4% powierzchni gminy, a pozostałe 8,0% to tereny zainwestowane lub nieu żytki.

W strukturze gleb przewa żaj ą ziemie o wysokiej warto ści bonitacyjnej. Praktycznie nie wyst ępuj ą gleby V i VI klasy. Przewa żaj ą gleby klasy I, II i III klasy, ogółem wyst ępuj ące na 78,9% terenu gminy.

Jedynym wi ększym zakładem przemysłowym gminy jest cukrownia w Ci ęż kowicach.

9

ROZDZIAŁ I - WARUNKI PRZYRODNICZE

10

1. BUDOWA GEOLOGICZNA I UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI

Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego gmina Polska Cerekiew le ży w obr ębie makroregionu Niziny Śląskiej (318.5), która stanowi południow ą podprowincj ę Nizin Środkowoeuropejskich. Południowo-zachodnia cz ęść gminy poło żona jest w mezoregionie Płaskowy żu Głubczyckiego (318.58), a pozostały jej teren le ży w mezoregionie Kotliny Raciborskiej (Kozielskiej – 318.59).

1.1. Rze źba terenu

Gmina Polska Cerekiew charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą terenu, na któr ą składa si ę obni żenie Kotliny Raciborskiej (Kozielskiej), obejmuj ące środkowo-północn ą cz ęść gminy, oraz teren podgórski wschodniej skrajni wysoczyzny plejstoce ńskiej Płaskowy żu Głubczyckiego.

Powierzchnia terenu opada od strony południowo-zachodniej w kierunku północno- wschodnim, ku niedalekiej dolinie Odry. Deniwelacja terenu gminy dochodzi do około 100 m, przy czym najni żej poło żone s ą tereny znajduj ące si ę w obr ębie Kotliny Raciborskiej w rejonie wsi Zakrzów (180 m n.p.m.), gdzie wysoko ść bezwzgl ędna wynosi 180 m n.p.m., a najwi ększ ą wysoko ść osi ągaj ą tereny poło żone na Płaskowy żu Głubczyckim w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy – 283 m n.p.m. w rejonie wsi Koza.

Ponadto wyra źną osi ą obni żenia terenu gminy jest gł ęboka dolina potoku Cisek, przecinaj ąca j ą w kierunku SW-NE, poło żona w stosunku do terenów przyległych o 20–50 m ni żej. Pocz ątkowy jej bieg rozpoczyna si ę w w ąskiej dolinie na wysoko ści około 250 m n.p.m., by w północnej cz ęś ci gminy osi ągn ąć szeroko ść około 1 km i poziom około 180 m n.p.m. Rze źba terenów poło żonych na zachodnim brzegu potoku jest bardziej zró żnicowana ni ż prawobrze żnych.

Kotlina Raciborska (140–220 m n.p.m) jest równinn ą cz ęś ci ą gminy, o mniej urozmaiconej rze źbie terenu. Elementem o żywiaj ącym krajobraz jest łagodnie wci ęta, podmokła i płaska dolina przepływaj ącego w tym miejscu potoku Cisek. Przewa ża tu rze źba płaskorówninna, niskopagórkowata i niskofalista, a ró żnice wysoko ści wynosz ą około 10–20 m (sołectwa Zakrzów, Jaborowice, Połowa, Polska Cerekiew, Ci ęż kowice). Na blisko 73% powierzchni gminy Polska Cerekiew nachylenie terenu waha si ę od 0 do 5 stopni i nie stwarza wi ększych trudno ści w wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych przy uprawach rolnych .

Zbli żaj ąc si ę do wschodniej skrajni Płaskowy żu Głubczyckiego (około 220 m n.p.m.), rze źba terenu staje si ę bogatsza i zmienia si ę na falist ą, pagórkowat ą i wysokopagórkowat ą. Typow ą cech ą dla tego terenu jest jego rozczłonkowanie przez wiele dolin, cz ęsto suchych, wci ętych gł ęboko w utwory lessowate. Wyst ępuj ące tu pagórki s ą zazwyczaj rozległe, płaskie lub słabo zaokr ąglone i opadaj ą ku otaczaj ącym je dolinom wyra źnymi zboczami. Wzgl ędna deniwelacja terenu si ęga niekiedy nawet 40 m, a ich strome zbocza cz ęsto osi ągaj ą spadki 8–15 stopni, stwarzaj ąc powa żne trudno ści w ich uprawie. Z uwagi na do ść g ęst ą sie ć tego typu dolin głównie w południowej i środkowej cz ęś ci gminy wyst ępuje zjawisko erozji, pot ęgowane przez grunty lessopodobne.

11

1.2. Budowa geologiczna

Obszar gminy pod wzgl ędem geologicznym znajduje si ę w rejonie depresji śląsko-opolskiej, na przedpolu Sudetów Wschodnich. Wierzchni ą warstw ę buduj ą osady czwartorz ędowe zalegaj ące na utworach trzeciorz ędowych, stanowi ących podło że.

Mi ąż szo ść utworów czwartorz ędowych jest du ża i zró żnicowana, waha si ę od około 5 do 45 m. Reprezentowane s ą one przez seri ę osadów plejstoce ńskich oraz holoce ńskich. Maj ą one istotne znaczenie dla kształtowania si ę na terenie gminy warunków geologiczno-in żynierskich, w zwi ązku z czym stanowi ą główny przedmiot zainteresowania niniejszych analiz.

Wierzchnie warstwy utworów czwartorz ędowych, na obszarze gminy, wykształcone są głównie w postaci utworów plejstoce ńskich, tj. lessów i utworów lessopodobnych, które s ą osadem bardzo charakterystycznym dla Płaskowy żu Głubczyckiego, glin zwałowych lub iłów piaszczystych, rzadziej w postaci osadów piaszczysto- żwirowych. Cz ęsto s ą one przewarstwione i zalegaj ą na piaskach ró żnoziarnistych i żwirach fluwioglacjalnych. W stropie tej serii, żwirowo-piaszczystej, spotyka si ę pojedyncze, bardzo małe fragmenty resztek moreny gliniastej.

Pokrywa lessowa ma zró żnicowan ą mi ąż szo ść , od kilkudziesi ęciu centymetrów do kilku metrów. Na terenie wierzchowiny plejstoce ńskiej w podło żu wyst ępuj ą twardoplastyczne i półzwarte pyły lessopodobne o miąż szo ści 2–4 m, pod ścielone glinami zwałowymi lub piaskami. Woda gruntowa wyst ępuje tu na poziomie 5–10 m p.p.t., sporadycznie na grzbietach pagórków o podło żu piasków przepuszczalnych obni ża si ę do poziomu 10–20 m p.p.t. W cz ęś ciach przydolinnych woda gruntowa zalega na gł ęboko ści 2–3 m. Od południa osad ten ko ńczy si ę wyra źną kraw ędzi ą morfologiczn ą, która przebiega z północnego zachodu na południowy wschód gminy, mniej wi ęcej wzdłu ż doliny Wro ńskiej Wody. W południowej cz ęś ci gminy dominuj ą utwory pochodz ące z okresu zlodowacenia Wisły, a s ą to piaski i żwiry z kemów.

Utwory holoce ńskie reprezentuj ą terasy współczesnego dna dolin rzecznych. Stanowi ą one osie drena żu wód gruntowych wyst ępuj ących płytko w obr ębie holoce ńskich utworów piaszczysto-żwirowych oraz madów rzecznych.

Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą utworów czwartorz ędowych generalnie teren gminy posiada mało korzystne warunki geologiczno-inżynierskie (osiadanie budynków, uplastycznienie podło ża).

Poni żej utworów czwartorz ędowych wyst ępuj ą stropowe partie osadów trzeciorz ędowych. Na te osady składaj ą si ę iły, miejscami silnie pylaste, piaski i żwiry z otoczakami zalegaj ące naprzemiennie. S ą to osady wieku mioce ńskiego.

1.3. Surowce mineralne

Na terenie gminy nie ma w chwili obecnej udokumentowanych złó ż surowców mineralnych.

12

2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE

2.1. Hydrogeologia

Na terenie całej gminy wyst ępuj ą dwa pi ętra wodono śne: trzeciorz ędowe i czwartorz ędowe.

Pierwsze pi ętro wodono śne wyst ępuje w utworach czwartorz ędowych. W nich stwierdzono wyst ępowanie kilku warstw wodono śnych. W pierwszym pi ętrze wodono śnym woda znajduje si ę w piaskach ró żnoziarnistych na gł ęboko ściach od 5 do około 20 m p.p.t., a tak że w żwirach z otoczakami, wyst ępuj ących w śród wielometrowych partii glin, do gł ęboko ści około 45 m. Z pierwszego pi ętra wodono śnego zaopatrywane s ą w wod ę studnie przydomowe, a jego wydajno ść na terenie gminy jest zróżnicowana i wynosi 10–100 m 3/h. Zwierciadło wody ma przewa żnie charakter swobodny, a woda charakteryzuje si ę podwy ższon ą twardo ści ą i zwi ększon ą ilo ści ą zwi ązków żelaza i manganu (wymaga uzdatniania). Miejscami, ze wzgl ędu na brak wła ściwie wykształconej warstwy izolacyjnej, woda tego poziomu mo że podlega ć zanieczyszczeniom bakteriologicznym.

Stopie ń zagro żenia antropogenicznego wód tego pi ętra wodono śnego w południowej cz ęś ci gminy jest wysoki. Według dost ępnych w TSSE analiz strefy podwy ższonych zawartości azotanów (10–40 mg/l NO3) w wodach podziemnych czwartorz ędu wyst ępuj ą głównie w rejonie wsi Wronin – Grz ędzin – Dzielawy, ale tak że wsi Zakrzów. Jako ści wód podziemnych zagra żaj ą przede wszystkim nieskanalizowane tereny zabudowy wsi gminy, które s ą podstawowym źródłem zanieczyszcze ń. Obecny stan zanieczyszczenia i zagro żenia wód podziemnych zmusza do wprowadzenia w życie zasad ich ochrony. Dotyczy to głównie ww. rejonów. Głównym celem ich ochrony jest zahamowanie procesów zanieczyszczania, zachowanie ich naturalnej jako ści dla obecnych i przyszłych użytkowników oraz zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. Nale ży wi ęc przyj ąć nast ępuj ące kierunki działa ń ekogospodarczych:

• realizacj ę systemu odbioru i oczyszczania ścieków, • całkowite uregulowanie gospodarki ściekowej cukrowni w Ci ęż kowicach, • szczegółow ą inwentaryzacj ę potencjalnych, innych ognisk zanieczyszczenia wód, ograniczenie ich ujemnego oddziaływania lub ewentualn ą likwidacj ę.

Prawie pod całym obszarem gminy (z wył ączeniem rejonu wsi Koza) zalega tak że trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne o przewodno ści T powy żej 20 m 3/d. Jego zasoby przekraczaj ą około 500% potrzeby perspektywiczne gminy. Woda w tych utworach wyst ępuje w przewarstwieniach piaszczysto-żwirowych o znacznej mi ąż szo ści i ró żnym wykształceniu litologicznym. Zwierciadło wody ma charakter wód subartezyjskich. Warstwa wodono śna wyst ępuje na gł ęboko ści od około 30 do 80 m, a jej wydajno ść waha si ę w granicach 10–60 m 3/h. Woda trzeciorz ędu spływa w kierunku północno-wschodnim gminy. Wody tego zbiornika s ą bardzo nieznacznie zanieczyszczone (nieznacznie odbiegaj ące od normy) i łatwe do uzdatniania (klasa Ic – mog ąca by ć uzdatniana w nieskomplikowany sposób). Pogorszenie jako ści wód wynika głównie z podwy ższonych ilo ści zwi ązków żelaza (Fe) oraz manganu (Mn), barwy i m ętno ści. Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą terenu wody te s ą zazwyczaj średnio i słabo zagro żone przesi ąkaniem zanieczyszcze ń z powierzchni terenu.

13

Prawie całe trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne stanowi obszar wymagaj ący wysokiej ochrony (OWO) Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Obejmuje on teren poło żony na północ od wsi Wronin – Witosławice. Zabezpieczenie wód podziemnych tego zbiornika, maj ącego zasadnicze znaczenie dla zaopatrzenia w przyszło ści gminy w wod ę pitn ą, wymaga wprowadzenia specjalnych zasad gospodarowania.

Na terenach wymagaj ących wysokiej ochrony wskazane jest zakazanie lub ograniczenie:

• budowy obiektów przemysłowych, stwarzaj ących zagro żenie dla środowiska, • budowy składowisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych bezpo średnio na gruncie oraz bez drena żu opaskowego i oczyszczalni ścieków, • posadowienia zbiorników paliw płynnych bezpo średnio na gruncie, • lokalizacji autostrad i dróg ekspresowych bez ochronnych pasów zieleni i drena ży wód deszczowych skojarzonych z oczyszczalniami, • lokalizacji i eksploatacji ferm hodowlanych szczególnie uci ąż liwych dla środowiska, np. bez ściółkowych, a tak że innej działalno ści gospodarczej mog ącej powodowa ć trwałe zanieczyszczenie gruntów i wód.

2.2 . Wody powierzchniowe

Teren gminy poło żony jest w dorzeczu Odry. Jego jedynymi wi ększymi ciekami wodnymi jest potok Cisek, stanowi ący lewobrze żny, bezpo średni dopływ Odry, oraz potok Wro ńska Woda, który jest lewobrze żnym dopływem tego pierwszego. Wzdłu ż zachodniej granicy gminy przepływa niewielki, bezimienny ciek b ędący prawobrze żnym dopływem potoku Olszówka.

Potok Cisek bierze swój pocz ątek na terenie gminy Rudnik (województwo katowickie), a nast ępnie przepływa w rejonie wsi Ła ńce, Wronia, Dzielawy, Witosławice, Ci ęż kowice, Polska Cerekiew, Jaborowice i Zakrzów. W przebiegu do wsi Ci ęż kowice jego wody zaliczane są do III klasy czysto ści, a zanieczyszczenia spowodowane s ą głównie procesami gnilnymi w zalegaj ących w jego dolinie pokładach torfu, spływem zanieczyszcze ń z s ąsiednich terenów rolnych oraz niekontrolowanymi zrzutami ścieków bytowych. Poni żej cukrowni w Ci ęż kowicach, okresowo, jako ść wód potoku jest zaliczana do klasy IV (pozaklasowa), co spowodowane jest zrzutami ścieków technologicznych z cukrowni w Ci ęż kowicach. Na rzece planuje si ę budow ę zbiornika małej retencji „Wronin”.

Potok Wro ńska Woda bierze swój pocz ątek na terenie gminy Pawłowiczki. Na terenie gminy Polska Cerekiew przebiega przez tereny niezainwestowane i wpada do potoku Cisek w rejonie wsi Wronin. Brak danych dotycz ących stanu czysto ści wód tego cieku.

Gęsto ść sieci rzecznej gminy mie ści si ę w przedziale 0,25–0,50 km/km 2, osi ągaj ąc jedn ą z ni ższych warto ści na terenie województwa opolskiego (0,00–2,00).

Deficyt wody zlokalizowany jest na dopływach rzeki Odry, w śród których znajduje si ę potok Cisek (zlewnia deficytowa). Niebagatelne znaczenie dla deficytu wody na terenie gminy ma brak wi ększych zespołów le śnych. Rezerw ę wody dla deficytu powierzchniowego stanowi ą zasoby wód podziemnych, których wielko ść na terenie gminy (i w uprzemysłowionym rejonie Kędzierzyna-Ko źla) jest zadowalaj ąca.

14

Południowa wyniosło ść terenu gminy (rejon wsi Koza) stanowi wał wododzielny pomi ędzy zlewni ą potoku Cisek a zlewni ą Psiny i Troi. Z kolei wał wododzielny pomi ędzy zlewni ą potoku Cisek a zlewni ą potoku Olszówka przebiega na północ od terenów zabudowanych wsi Zakrzów do doliny Wro ńskiej Wody. Tereny wododziałów wymagaj ą podj ęcia działa ń proekologicznych, w tym szczególnie zwi ększenia zadrzewienia.

2.3. Wody gruntowe

Zaleganie wód gruntowych jest bezpo średnio zwi ązane z budow ą geologiczn ą terenu. Na terenie całej gminy, zbudowanej z utworów mało przepuszczalnych, woda gruntowa wyst ępuje głównie na poziomie od 2–10 m.

Najpłycej woda gruntowa wyst ępuje w obni żeniach terenu oraz w dolinach cieków wodnych potoków Ciesek i Wro ńska Woda, w miejscach o słabym odpływie wód, gdzie cz ęsto stagnuj ą na powierzchni ziemi, utrudniaj ąc wykonywanie zabiegów agrotechnicznych sprz ętem mechanicznym. Tereny podmokłe, z wod ą zaskórn ą wyst ępuj ącą blisko powierzchni ziemi, zajmuj ą dosy ć du że przestrzenie gruntów rolnych wsi Wronin, Łaniec, Dzielawy, Polska Cerekiew i Ci ęż kowice. Tereny te przewa żnie u żytkowane s ą jako trwałe u żytki zielone, nie nadaj ą si ę pod lokalizacj ę zabudowy, nie tylko ze wzgl ędu na trudne warunki gruntowo- wodne, ale tak że ze wzgl ędu na ich du żą warto ść przyrodnicz ą.

Na wy żej poło żonych partiach terenu gminy (na wysoko ści około 200–210 m n.p.m.) pierwszy poziom wód gruntowych obni ża si ę do gł ęboko ści 2–5 m. Najni ższe poziomy zwierciadła wód gruntowych wyst ępuj ą na terenach Płaskowy żu Głubczyckiego, gdzie osi ąga ono poziom od 5 do 10 m, w zale żno ści od grubo ści pokrywy lessowej, a sporadycznie nawet schodzi do poziomu 10–20 m p.p.t. Poziom wód gruntowych nie ma niekorzystnego wpływu na rozwój ro ślin, a jednocze śnie stwarza korzystne warunki dla lokalizacji zabudowy.

3. WARUNKI KLIMATYCZNE

Według regionalizacji klimatycznej Adama Schmucka gmina Polska Cerekiew le ży na pograniczu dwóch regionów pluwiotermicznych, tj. nadodrza ńskiego i podsudeckiego. W zwi ązku z tym mo żna zauwa żyć znacz ące dla gospodarki i osadnictwa zmiany cech klimatu pomi ędzy północn ą i środkow ą cz ęś ci ą gminy, poło żon ą w granicach mezoregionu Kotliny Raciborskiej, a jej cz ęś ci ą południowo-zachodni ą, poło żon ą w granicach Płaskowy żu Głubczyckiego.

Ró żnice pomi ędzy tymi cz ęś ciami gminy najbardziej uwidaczniaj ą si ę w panuj ących warunkach termicznych, ilo ści opadów, a tak że w lokalnych warunkach mikroklimatycznych, zale żnych od poło żenia terenu. W środkowej i północnej cz ęś ci gminy klimat wykazuje cechy regionu nadodrza ńskiego, natomiast w południowo-zachodniej cz ęś ci przewa żaj ą cechy klimatu przedgórskiego.

Środkowa i północna cz ęść gminy, znajduj ąca si ę w rejonie nadodrza ńskim, charakteryzuje si ę wpływami oceanicznymi. Jest to najcieplejszy region klimatyczny w Polsce.

15

W świetle danych uzyskanych przez stacj ę meteorologiczn ą w Zakrzowie średnia roczna temperatura na terenie gminy wynosi 8,6°C. W porównaniu ze średnimi rocznymi temperaturami w innych dzielnicach Polski jest to jedna z najwy ższych warto ści, na któr ą wpływ niew ątpliwie ma niemal zupełny brak szaty le śnej. Dobitnie potwierdzaj ą to średnie temperatury miesi ąców najzimniejszego i najcieplejszego. Średnia temperatura stycznia wynosi tutaj 2,2°C, liczba dni z temperatur ą poni żej 0°C w styczniu i lutym wynosi przeci ętnie 51, a w marcu i kwietniu tylko 37.

Po łagodnej zimie pojawia si ę do ść wcze śnie, po krótkim przedwio śniu, wła ściwa pora wiosenna, w czasie której średnia temperatura nie spada poni żej 5°C. Rozpoczyna si ę wi ęc tak wa żny dla rolnictwa okres wegetacyjny, który na terenie gminy trwa około 210–224 dni (30–32 tygodnie). Lato w tym rejonie rozpoczyna si ę ju ż na przełomie maja i czerwca i trwa około 90–95 dni. Średnia temperatura lipca wynosi 18,5°C.

Na terenie południowej cz ęś ci gminy, obejmuj ącej Płaskowy ż Głubczycki, klimat kształtuje si ę pod dominuj ącym wpływem gór, przy wyra źnym zaniku wpływów oceanicznych. Wyra źnie maleje długo ść okresu wegetacyjnego, który jest tu o prawie 15 dni krótszy ni ż na pozostałym terenie gminy i wynosi 205 dni, przy średniej temperaturze wynosz ącej około 14°C.

Wpływ wysoko ści zaznacza si ę te ż w przebiegu innych elementów meteorologicznych. Wraz ze wzrostem wysoko ści Płaskowy żu Głubczyckiego spó źnia si ę nadej ście wiosny i lata, które trwaj ą tutaj około 85–90 dni. Wcze śniej te ż nadchodzi jesie ń i zima. Zima trwa tutaj dłu żej, a pokrywa śnie żna jest obfitsza w porównaniu z terenami poło żonymi ni żej i zalega tu dłu żej.

Pokrywa śnie żna wyst ępuje w ponad 65 dniach, przy czym podlega ć mo że wielokrotnym zanikom i odnowieniom w czasie zimy. Dni przymrozkowych jest około 106 w roku, przy czym wyst ępuj ą od pa ździernika do kwietnia, z małym prawdopodobie ństwem przymrozków majowych oraz zanikowym – wrze śniowych. Dni zimowe wyst ępuj ą od grudnia do marca, jest ich około 35 w roku.

Istotne ró żnice wyst ępuj ą w terminach rozpocz ęcia i zako ńczenia lata, które w tej cz ęś ci terenu gminy zaczyna si ę dopiero 3 czerwca, a ko ńczy si ę wcze śniej ni ż na terenach równinnych. W sumie lato trwa 90 dni na Płaskowy żu Głubczyckim, a około 95 dni na pozostałym terenie gminy.

Niewielka wyniosło ść terenu wysoczyzny odgrywa te ż rol ę w zró żnicowaniu ilo ści opadów. Średnia roczna suma opadów wzrasta od około 650 mm w cz ęś ci północno- środkowej gminy do około 800 mm na południu. W okresie wegetacyjnym ilo ść opadów ro śnie równie ż wraz z wysoko ści ą od 350 do 425 mm, co stanowi około 65% sumy rocznej. Północna cz ęść gminy, z uwagi na wy ższe temperatury maksymalne, cechuje si ę wzmo żon ą transpiracją i mo żliwo ści ą niedoboru wilgoci. W południowej cz ęś ci gminy ilo ść wilgoci jest wystarczaj ąca dla odpowiedniego wzrostu ro ślin i tylko ró żnice w przepuszczalno ści gleb mog ą decydowa ć o ich kategorii zwilgocenia.

W ciepłej porze roku przewa żaj ą wiatry zachodnie i północno-zachodnie, w chłodnej porze roku – południowe, południowo-wschodnie, południowo-zachodnie i zachodnie. Udział wiatrów maj ących warto ść energetyczn ą (wiatry o pr ędko ści > 4–15m/s) jest mały i wynosi zaledwie 20%. Udział cisz atmosferycznych z kolei jest du ży i obejmuje około 20% dni w roku. Szczególnie północna cz ęść gminy Polska Cerekiew (rejon Zakrzowa) cechuje si ę

16 zaciszno ści ą, a w zwi ązku z tym w du żej cz ęś ci roku niekorzystnymi warunkami rozpraszania zanieczyszcze ń. Posiada wi ęc niekorzystne warunki aerosanitarne.

Cały teren gminy charakteryzuje si ę dobrymi i bardzo dobrymi warunkami solarnymi i wilgotno ściowymi, a tak że najmniejsz ą cz ęstotliwo ści ą wyst ępowania inwersji adwekcyjnych i radiacyjnych. Rozwini ęta sie ć dolin rozcinaj ących powierzchni ę terenu gminy koncentruje spływ mas wychłodzonego powietrza ku dolinie Odry. Pełni ą one wa żną funkcj ę w systemie przewietrzania, jednocze śnie same stanowi ąc obszar silnie inwersyjny. Efekt inwersyjny pogł ębiany jest termicznymi własno ściami dominuj ących tu gruntów piaszczystych, silnie wychładzaj ących si ę w porze nocnej.

Nie bez znaczenia dla klimatu lokalnego jest wyst ępuj ąca na terenie gminy szata ro ślinna, a raczej jej brak. Nast ępuje tutaj stepowienie klimatu objawiaj ące si ę jego kontynentalizacj ą (suche wiatry południowe i zwi ązane z nimi pojawianie si ę w krajobrazie stepu kulturowego).

4. GLEBY

Gleby w swoim rozmieszczeniu, jako ści i urodzajno ści zale żą przede wszystkim od utworów geologicznych, z których powstały, cho ć niew ątpliwie i inne czynniki, takie jak klimat, nawodnienie, rze źba powierzchni, szata organiczna i wkład dokonany przez gospodark ę ludzk ą, odgrywaj ą równie powa żną rol ę.

Zale żno ść gleb od utworów geologicznych wida ć w podziale terenu, pokrywaj ącym si ę w du żym stopniu z podziałem geomorfologicznym. A zatem południowa cz ęść gminy Polska Cerekiew, wchodz ąca w skład Płaskowy żu Głubczyckiego, posiada zwi ązane ści śle z podło żem bardzo urodzajne gleby lessopodobne. Nic te ż dziwnego, że gospodaruj ący na tych terenach człowiek stara si ę wyzyska ć rolniczo ka żdy kawałek ziemi, wywieraj ąc jednocze śnie znacz ący wpływ na jako ść krajobrazu.Podczas gdy gleby płaskowy żu były przyniesione wiatrami z dalekiego przedpola l ądolodu skandynawskiego w epoce plejstoce ńskiej, to gleby dolin cieków wodnych s ą pochodzenia młodszego, a mianowicie z epoki holoce ńskiej. Gleby te zostały przyniesione i osadzone przez wody.

Na terenie gminy Polska Cerekiew wyst ępuj ą głównie dwa typy gleb: brunatne i czarnoziemy (przewa żnie zdegradowane). W cz ęś ci południowej terenu przewag ę maj ą gleby brunatne, a w cz ęś ci północnej czarnoziemy. Niewielki obszar w pobli żu cieków wodnych pokrywaj ą gleby mułowo-torfowe i glejowe. Warstw ę około 20 cm od powierzchni tworz ą tu namuły rzeczne, a poni żej znajduje si ę warstwa torfu. Tereny wyst ępowania gleb organicznych mułowo-torfowych, torfowo-mułowych, torfowych i murszowo-torfowych obj ęte są ochron ą prawn ą.

Poza glebami mułowo-torfowymi reszta gleb powstała z utworów lessowatych. Charakteryzuj ą si ę one bardzo dobrymi wła ściwo ściami fizycznymi oraz wysok ą zdolno ści ą magazynowania wody. Gleby te nale żą do najlepszych, ale odznaczaj ą si ę du żą podatno ści ą na erozj ę wodn ą. Ogólnie mo żna oceni ć gleby omawianej gminy jako jedne z najlepszych w województwie.

17

5. ŚWIAT PRZYRODY OŻYWIONEJ – WARUNKI BIOTYCZNE

Jak wykazały badania przeprowadzone w 1956 roku w niedalekiej Kłodnicy, w okresie zwanym miocenem (a wi ęc około 26 milionów lat temu), w rejonie K ędzierzyna-Ko źla wyst ępowały gatunki ro ślin przywi ązanych raczej do stref klimatu ciepłego. Ówczesna ro ślinno ść ró żniła si ę wi ęc w sposób istotny od dzisiejszej flory. Prawdopodobnie na terenie gminy wyst ępowały gatunki orzechów, magnolii, skrzydłoorzechów, sosen, palm i sagowców, rosn ących obecnie w obu cz ęś ciach Ameryk. Flora ciepłolubna, prawie tropikalna, utrzymała si ę w tym rejonie przez kilkana ście milionów lat, ulegaj ąc jednak (na skutek ochłodzenia klimatu) powolnym przekształceniom, wyra żaj ącym si ę wzrostem liczby gatunków charakterystycznych dla klimatu umiarkowanego.

Szata ro ślinna obszaru, na którym znajduje si ę gmina Polska Cerekiew, ostatecznie ukształtowała si ę w holocenie, tzn. po ust ąpieniu ostatniego zlodowacenia plejstoce ńskiego. Fauna i flora tego regionu nale ży wi ęc do historycznie młodych elementów, poniewa ż ukształtowała si ę dopiero po zlodowaceniach, kiedy to ostatecznie wykształciły si ę warunki geologiczne, a razem z nimi gleby. Okre ślenie ,,ostatecznie” nale ży rozumie ć do ść wzgl ędnie, poniewa ż zbiorowiska ro ślinne podlegały dalszym, intensywnym przeobra żeniom. Ocieplenie klimatu spowodowało wówczas rozwój lasów li ściastych (głównie na terenie Płaskowy żu Głubczyckiego), w których rosły: d ąb, leszczyna, wi ąz, lipa, klon, jesion, a tak że jodła i świerk. Dopiero zdobycie przez człowieka umiej ętno ści uprawy ziemi stało si ę punktem zwrotnym w jego stosunku do przyrody. Od tego momentu bowiem zacz ął on wpływa ć na przyrod ę niszcz ąco. Pierwszym efektem tej działalno ści było wytrzebienie lasów poło żonych na żyznych glebach Płaskowy żu Głubczyckiego, a pó źniej tak że w Kotlinie Raciborskiej.

Wyst ępuj ąca dzi ś na terenie gminy przyroda żywa ma ścisłe powi ązanie z faun ą i flor ą Europy Środkowej. Obecna ro ślinno ść jest ju ż oczywi ście pochodzenia wtórnego, wytworzyła si ę pod du żym wpływem ingerencji człowieka w przyrodzie. Od dawna teren ten, z racji korzystnych warunków glebowych i klimatycznych, był intensywnie przystosowywany do potrzeb rolnictwa. Z dawnej ro ślinno ści nie pozostało ju ż nic lub prawie nic, uległa ona gł ębokiej metamorfozie zarówno pod wzgl ędem struktury zbiorowisk, jak i składu gatunkowego. Zmiany w strukturze zbiorowisk polegały głównie na zast ąpieniu zespołów naturalnych zbiorowiskami sztucznymi (pola uprawne, ogrody, tereny przydomowe, sztuczne ł ąki itp.), z okre ślonym zadaniem produkcyjnym. Skład gatunkowy zmienił si ę poprzez wygini ęcie niektórych gatunków, na których miejsce pojawiło si ę wiele gatunków nowych, sprowadzonych przez człowieka świadomie lub przypadkowo.

A zatem obszar gminy Polska Cerekiew nale ży do silnie zmienionych pod wpływem działalności człowieka. Dotyczy to w równym stopniu terenu Kotliny Raciborskiej, jak te ż Płaskowy żu Głubczyckiego.

5.1. Ro ślinno ść le śna

Lasy gminy, według przyj ętego podziału w ,,Regionalizacji przyrodniczo– le śnej” na podstawach ekologiczno-fizjograficznych (wyd. PWRiL Warszawa 1990), le żą w V Śląskiej Krainie przyrodniczo-le śnej, w trzeciej dzielnicy Przedgórza Sudeckiego, w podokr ęgu Kotliny Raciborskiej i Płaskowy żu Głubczyckiego.

18

Pod wzgl ędem administracyjnym lasy gminy wchodz ą w skład Nadle śnictwa Rudy Raciborskie, obr ęb Ku źnia Raciborska (oddziały: 280, 281, 282, 285, 286, 287, 288, 289, 300, 301, 302, 303, 304, 305 i 306). Tylko około 5,5 ha lasów pozostaje własno ści ą prywatn ą.

Kompleksy le śne oraz tereny zadrzewione zajmuj ą powierzchni ę 324 ha (dane z 31.12.1996 r.), co stanowi 5,34% powierzchni całej gminy. Zalesienie terenu gminy Polska Cerekiew jest wi ęc minimalne i nale ży do najmniejszych w województwie opolskim. Lasy tego terenu maj ą posta ć małych fragmentów le śnych i zagajników oraz s ą jedynymi oazami ro ślinno ści drzewiastej w krajobrazie. Płaty lasów pozostały w zasadzie tylko w południowej cz ęś ci gminy w rejonie wsi Koza, Mierz ęcin, Wronin oraz przy drodze krajowej do Raciborza na gruntach wsi Ci ęż kowice. S ą to drzewostany najcenniejsze gospodarczo, a przede wszystkim najbardziej warto ściowe ekologicznie.

Naturalne zespoły le śne (ro ślinno ść naturalna) na obszarze gminy, kwalifikowane według ekologicznych warunków wyst ępowania, to:

• na glebach lessowatych prawie całego obszaru gminy – głównie grądy środkowoeuropejskie (Galio-Carpinetum), odmiany śląsko-wielkopolskiej, formy ni żowej na siedliskach żyznych, a tak że cz ęś ciowo gr ądy subkontynentalne, • w południowo-wschodniej (rejon lasów poło żonych przy drodze krajowej na gruntach wsi Ci ęż kowice) oraz w południowo-zachodniej (rejon wsi Koza) cz ęś ci gminy – gr ądy środkowoeuropejskie (Galio-Carpinetum), odmiany śląsko-wielkopolskiej, formy ni żowej, na siedliskach ubogich, • w dolinach cieków wodnych – głównie łęgi olszowe i jesionowo-olszowe (Circaeo-Alnetum), a tak że ł ęgi jesionowo-wi ązowe (Fraxino-Ulmetem) oraz ł ęgi dębowo-wi ązowe (Galio-Carpinetum).

W gminie Polska Cerekiew wyst ępuje pi ęć typów siedliskowych lasów, charakterystycznych dla obszarów nizinnych. Głównie s ą to:

– Las świe ży (L św) – zajmuj ący siedliska żyzne i bardzo żyzne zbli żone do naturalnych, zniekształcone oraz zdegradowane. Wyst ępuje na glebach brunatnych, kwa śnych zbudowanych z utworów pyłowo-piaszczystych na utworach gliniastych. Gatunkami lasotwórczymi s ą tu: d ąb szypułkowy, jesion, jawor, lipa, świerk, sosna, modrzew, topola, olsza czarna, brzoza oraz buk. Jako domieszki wyst ępuj ą: osika, topola, wierzba i grab, a w podszyciu: bez czarny i koralowy, jesion, kruszyna, olcha czarna, brzoza, leszczyna, d ąb, buk, głóg, dere ń, grab i wierzba. Runo tych lasów buduj ą głównie: je żyna, malina, pokrzywa, narecznica, trzcinnik, śmiałek, rzadziej turzyce, rokiet, orlica i kopytnik. Niewielkie powierzchnie zajmuj ą pozostałe siedliska le śne, do których nale żą :

– Las wilgotny (Lw) – zajmuje siedliska żyzne i bardzo żyzne, umiarkowanie wilgotne, naturalne. Gatunkami panuj ącymi i współpanuj ącymi s ątopola, jesion i świerk. Gatunek podszytowy to bez czarny. W runie wyst ępuj ą: pokrzywa, je żyna, malina, narecznica i niecierpek. Ten typ pojawia si ę w oddziale 282b, na gruntach wsi Wronin, zajmuj ąc powierzchni ę 1,06 ha.

– Las mieszany (LM) – wyst ępuje na powierzchni 3,15 ha w dolinach potoku Cisek na gruntach wsi Wronin i Polska Cerkiew. S ą to przewa żnie siedliska wilgotne i świe że.Jego drzewostan to głównie świerk i sosna z domieszk ą wierzby, topoli, d ębu i jesionu. W podszyciu przewa żnie wyst ępuje bez czarny, a tak że leszczyna, głóg, kruszyna, jesion, wierzba i

19 dąb.

–Ols (Ol) – wyst ępuj ący w gminie na 3,75 ha, na siedliskach głównie zniekształconych, znajduj ących si ę w oddziale 303k (grunty wsi Ci ęż kowice) oraz w lasach prywatnych poło żonych w dolinie potoku Cisek i Wro ńskiej Wody. Wyst ępuje na glebach glejowych, mułowo-torfowych, torfowych, torfowo-mułowych, murszowatych i madach. Drzewostan tych kompleksów le śnych jest zgodny z siedliskiem, a buduje go głównie olsza czarna. W podszyciu wyst ępuje bez czarny, a runo stanowi ą pokrzywa, je żyna i trawy.

– Oles jesionowy (OLJ) – zajmuje powierzchni ę około 1,0 ha i stanowi własno ść Pa ństwowego Funduszu Ziemi. Jego drzewostan buduje jesion oraz olsza czarna. Na 80% powierzchni podszycie buduje bez czarny i kruszyna.

TABELA 1. Procentowy udział siedlisk le śnych gminy Polska Cerekiew w lasach stanowi ących własno ść Lasów Pa ństwowych

Siedliskowy Nadle śnictwo Rudy Raciborskie typ lasu obr ęb Ku źnia Raciborska ha % Lśw 315,04 97,20 Lw 1,06 0,32 Ol 3,75 1,16 LM 3,15 0,97 OLJ 1,00 0,35 ogółem 324,00 100,00

Źródło : Nadle śnictwo Rudy Raciborskie.

Lasy gminy Polska Cerekiew to lasy ochronne (glebochronne), maj ące na celu ochron ę gleb i pól przed erozj ą wodn ą i powietrzn ą. Nale żą do nich lasy rosn ące na lu źnych piaskach i lessach, na stromych zboczach stoków dolin. Rzadziej spotykamy w gminie lasy o funkcji wodochronnej, poło żone wzdłu ż brzegów potoku Cisek i Wro ńskiej Wody. S ą to przewa żnie lasy b ędące własno ści ą prywatn ą.

Oddziaływanie czynników antropogenicznych powoduje, że obszary le śne gminy Polska Cerekiew s ą uszkodzone w stopniu odpowiadaj ącym I klasie uszkodze ń przemysłowych. Powoduje to konieczno ść prowadzenia stopniowej przebudowy drzewostanu. Dodatkowo du że połacie le śne uszkodzone s ą na skutek rozwoju organizmów paso żytniczych i osłabienia biologicznego. Najwi ększe uszkodzenia przez owady notowane s ą w oddziałach 280d, 281c, d, k, o, p, 2821 i 287c (łącznie około 22,0 ha).

20

Przy waloryzacji (ocenie warto ści przyrodniczej) terenów le śnych pod uwag ę wzi ęto nast ępuj ące elementy:

• żyzno ść środowiska i zgodno ść drzewostanu z siedliskiem, • urozmaicenie pionowej i poziomej struktury drzewostanu, • udział gatunków li ściastych (miernik odporno ści na ska żenie atmosfery i zagro żenie ppo ż.).

Na podstawie ww. kryteriów na obszarze gminy Polska Cerekiew wydzielono obszary le śne o najwy ższych walorach szaty ro ślinnej. Obejmuj ą one lasy o wysokich walorach, wykazuj ące zgodno ść z siedliskiem, reprezentowane przez znacznie zrównowa żone lasy li ściaste (d ębowo-bukowo-modrzewiowe) na siedliskach umiarkowanie świe żych i silnie świe żych (L św) oraz olsy (Ol). Lasy te spełniaj ą funkcje glebochronn ą, wodochronn ą i biotopotwórcz ą, cechuj ą si ę znacznym bogactwem i zrównowa żeniem gatunkowym fauny i flory. Dla cało ści wyst ępuje cz ęś ciowe zaburzenie struktury wiekowej.

Lasy tej grupy znajduj ą si ę głównie na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze, głównie w kompleksach le śnych poło żonych w rejonie wsi Koza i na gruntach wsi Ci ęż kowice oraz w dolinie potoku Cisek. Ze wzgl ędu na ich funkcje glebochronn ą i wodochronn ą ich funkcja turystyczna i rekreacyjna jest ograniczona. Stawiany jest tak że wymóg podporz ądkowania funkcji gospodarczej funkcji ochronnej.

Do obszarów le śnych o średnich walorach przyrodniczych zalicza si ę lasy o wysokich walorach ekologicznych, wykazuj ące cz ęś ciow ą zgodno ść z siedliskiem, reprezentowane przez drzewostany przekształcone z zawy żonym udziałem drzew obcych dla siedliska drzew li ściastych oraz szpilkowych, wyst ępuj ące na siedliskach umiarkowanie świe żych i silnie świe żych. Lasy te pełni ą funkcje glebochronn ą, klimatotwórcz ą i biotopotwórcz ą. Zaliczane s ą do terenów o bardzo wysokim bogactwie fauny. Drzewostan przybiera cz ęsto charakter monokulturowy ze znaczn ą przewag ą modrzewia i jesionu. Zagro żeniem dla trwało ści systemu mo że by ć zanieczyszczenie atmosfery. Produkcyjna funkcja lasu (drewno, u żytki uboczne) powinna by ć ograniczona ze wzgl ędu na ochronny charakter drzewostanu. Lasy tej grupy stanowi ą do ść du ży odsetek powierzchni le śnej i le żą , podobnie jak poprzednie, w najwi ększych kompleksach le śnych gminy (rejon wsi Koza i Ci ęż kowice).

Obszary le śne o niskich walorach przyrodniczych obejmuj ą lasy o obni żonych walorach, wykazuj ące cechy monokultur głównie li ściastych lub iglastych, zwi ązane z siedliskami zniekształconymi lub zdegradowanymi, o zaburzonej i z reguły ujednoliconej strukturze wiekowej. Podobnie jak ww. grupy pełni ą funkcje klimatotwórcz ą i glebochronn ą. Ich funkcja biotopotwórcza jest obni żona ze wzgl ędu na zubo żenie siedliska. Cechuje je du ża wra żliwo ść na zanieczyszczenia atmosferyczne, zagro żenia przez szkodniki pierwotne i wtórne, zagro żenia po żarowe. S ą to tereny przydatne do celów rekreacyjnych. Ta grupa lasów zajmuje, niestety, znacz ą cz ęść du żych kompleksów le śnych gminy. Z uwagi na ochronny charakter lasu i konieczno ść podporz ądkowania funkcji gospodarczej funkcji ochronnej istnieje potrzeba prowadzenia kierunkowej przebudowy drzewostanu.

21

5.2. Ro ślinno ść niele śna

Gmina nale ży do obszarów o du żych antropogenicznych przekształceniach ro ślinno ści niele śnej. Ro ślinno ść synantropijna, zast ępuj ąca ro ślinno ść naturaln ą, uległa dalszej degradacji pod wpływem działalno ści człowieka. Niewielkie obszary z fragmentami ro ślinno ści naturalnej zachowały si ę jedynie na terenach niedost ępnych dla rolnictwa i osadnictwa w dolinach cieków wodnych.

Najbardziej zbli żone do naturalnych zespołów ro ślinnych na terenie gminy s ą ł ąki. Tworz ą one system terenów otwartych, biologicznego zasilania terenów intensywnie użytkowanych rolniczo oraz zabudowanych. Przy waloryzacji terenów niele śnych pod uwag ę wzi ęto:

• stopie ń naturalno ści szaty ro ślinnej, • bogactwo gatunkowe, • wyst ępowanie cennych zbiorowisk ro ślinnych i gatunków ro ślin, • przydatno ść w tworzeniu lokalnego systemu biologicznego (system obszarów o zwi ększonym potencjale biologicznym).

Budowa geologiczna, warunki glebowe i klimatyczne spowodowały wykształcenie charakterystycznych zespołów ł ąkowych, które cz ęś ciowo zostały przekształcone oddziaływaniami antropogenicznymi. Pobie żna analiza (tereny te nie były nigdy przedmiotem bada ń fitosocjologicznych) pozwala wyró żni ć główne typy ł ąk:

• zbiorowiska szuwarowo-bagienne na siedliskach torfowisk niskich, wyst ępuj ące w dolinie potoku Cisek i Wro ńskiej Wody – o wysokiej warto ści ekologicznej, • łąki wilgotne z zakrzewieniami zwi ązane z terenami okresowo podtapianymi, porastające zabagnione gleby wytworzone z torfów niskich, charakterystyczne dla doliny potoku Cisek (wyst ępuj ące głównie na południe od Ci ęż kowic) i Wro ńskiej Wody, • łąki świe że wyst ępuj ące na terenach niepodlegaj ących zalewom, najintensywniej użytkowane jako ł ąki i pastwiska.

Ro ślinno ść niele śna pełni w systemie ekologicznym gminy funkcj ę wa żniejsz ą od funkcji ekosystemów le śnych. Zbiorowiska niele śne stanowi ą biotop wielu gatunków fauny niewyst ępuj ącej na terenach le śnych. Szczególn ą rol ę nale ży tu przypisa ć u żytkom ekologicznym (obj ętym ochron ą w my śl ustawy o ochronie przyrody z 16.10.1991 r.), zbiorowiskom szuwarowym i ł ąkowym, a tak że ł ąkom wilgotnym z zakrzewieniami. Zbiorowiska te nierzadko maj ą zespoły ornitofauny bogatsze od wielu systemów le śnych, przy czym s ą to gatunki rzadkie b ądź nawet gin ące. Z tymi systemami wi ążą si ę cz ęsto gatunki rzadkich i chronionych ro ślin.

Ekosystemy ł ąkowe i szuwarowe oraz zadrzewienia poł ęgowe wzdłu ż cieków wodnych tworz ą biologiczn ą obudow ę tych cieków, w znacz ący sposób ograniczaj ąc przenikanie zanieczyszcze ń z terenów otaczaj ących. Ponadto zbiorowiska ł ąkowe (zwłaszcza ł ąk wilgotnych) oraz szuwarowo-torfowiskowe w dolinach rzek zwi ększaj ą retencj ę i sprzyjaj ą stabilizacji stosunków wodnych.

Użytki ekologiczne ro ślinności niele śnej, obejmuj ące zbiorowiska szuwarowo- trzcinowe, cz ęsto wraz z unikalnymi ostojami ptactwa i zwierz ąt, oraz zbiorowiska ł ąk

22 wilgotnych, ł ęgowych, poło żone w dolinie potoku Cisek i Wro ńskiej Wody, w okolicy Ła ńcy, Wronina, Grz ędzina, Ci ęż kowic i Polskiej Cerekwi, nale żą do najcenniejszych zespołów na terenie gminy.

Zbiorowiska te s ą zagro żone przez obni żenie poziomu wód gruntowych (wadliwe melioracje) lub regulacj ę cieków. W swej roli ekologicznej s ą równie ż zagro żone przez intensyfikacj ę u żytkowania: nawo żenie wył ącznie mineralne prowadzi do drastycznego zubo żenia składu gatunkowego, a stosowanie wczesnych pokosów do masowego niszczenia gniazd i l ęgów. Wszystkie te typy ro ślinno ści s ą równie ż zagro żone zanikni ęciem w wyniku niezrozumienia ich roli przez osoby gospodaruj ące na danym terenie.

Oprócz nich na obszarze gminy wyst ępuj ą zespoły ł ąkowe o znacznym stopniu przekształcenia, głównie wskutek melioracji rolniczych. Cechuj ą si ę one znacznymi walorami użytkowymi, jednak ich walory ekologiczne s ą ograniczone.

W obr ębie terenów intensywnej produkcji rolnej do najcenniejszych elementów przyrodniczych nale ży zaliczy ć wyst ąpienia zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych, pełni ących bardzo cz ęsto funkcj ę remiz ochronnych. Cennym elementem ekologicznym i krajobrazowym s ą wyst ępuj ące układy zieleni przydro żnej oraz przywodnej, w szczególno ści w s ąsiedztwie cieków i zbiorników wodnych. Oprócz funkcji ekologicznych i krajobrazowych pełni ą one bardzo wa żne funkcje (wodo- i glebochronne oraz klimatyczne).

Charakterystycznym obrazem gminy s ą du że powierzchnie pól uprawnych, gdzieniegdzie poprzecinane ł ąkami ko śnymi, charakteryzuj ące si ę panowaniem zbiorowisk synantropijnych, zawdzi ęczaj ących swoje powstanie człowiekowi, których dalsze istnienie jest mo żliwe tylko dzi ęki stałej ingerencji z jego strony. Nie mo żna wi ęc pomin ąć ekologicznej roli tych terenów. S ą one miejscem wyst ępowania całego szeregu ro ślin utrzymuj ących si ę wbrew woli człowieka. Do najpospolitszych nale żą : skrzyp polny, szczaw k ędzierzawy i polny, rdesty (plamisty, kolankowy i ptasi), komosy (wielonasienna i biała), łaboda rozło żysta, szarłat szorstki, bniec biały, k ąkol polny, wilczomlecz ogrodowy, ostró żka polna, jaskier rozłogowy, mak polny, gorczyca polna, tobołki polne, tasznik pospolity, fiołek polny, wyki (kosmata i siewna), szczawnik żółty, mniszek lekarski, rumian polny, chaber bławatek, mietlica zbo żowa i inne. Wymienione gatunki zaliczaj ą si ę do chwastów, tzn. ro ślin, które przy masowym pojawieniu si ę w uprawach mog ą spowodowa ć powa żne szkody w postaci obni żenia plonów.

5.3. Obszary prawnie chronione

Na terenie gminy chroniony prawnie jest Obszar Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze , na którym obowi ązuj ą zasady ochrony krajobrazu okre ślone w rozporz ądzeniu nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z 8 maja 2006 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dziennik Urz ędowy woj. opolskiego z 2006 r. nr 33, poz. 1133).

Oprócz ww. obszaru oraz przestrzennego układu przyrodniczego gminy, w skład którego wchodz ą przede wszystkim dolina potoku Cisek i Wro ńskiej Wody wraz z zespołami le śnymi, a tak że tereny dolin bezimiennych cieków wodnych, ł ącz ących dwa najwa żniejsze ww. obszary przyrodniczo-czynne, na uwag ę zasługuj ą formy konserwatorskiej ochrony przyrody, do których zaliczy ć nale ży parki i pomniki przyrody.

23

Parki to sztuczne zbiorowiska ro ślinno ści drzewiastej, wytworzone w celu zaspokojenia potrzeb estetycznych i wypoczynku. W gminie Polska Cerekiew warto ściowe pod wzgl ędem przyrodniczym s ą parki, które znajduj ą si ę przy pałacach w Zakrzowie i Ci ęż kowicach. Park przy zamku w Polskiej Cerekwi posiada niewielk ą warto ść zarówno przyrodnicz ą, jak i kompozycyjn ą. Jest on zupełnie zdewastowany, a zachowały si ę tylko nieliczne warto ściowe drzewa. Za park uznany został tak że zespół zachowany przy (nieistniej ącym ju ż) folwarku Kochaniec. Stanowi on jedyny, wi ększy zespół ro ślinno ści drzewiastej w tym rejonie, a jego funkcja przyrodnicza jest niew ątpliwie du ża. Ochronie prawnej podlegaj ą na terenie gminy parki wiejskie:

• naturalistyczny park wiejski ,,Ci ęż kowice” z drugiej połowy XIX wieku, • krajobrazowy park przy pałacu w Zakrzowie z przełomu XIX/XX wieku, • pozostało ści parku krajobrazowego w Polskiej Cerekwi z XIX wieku, Prawn ą ochron ą nale ży obj ąć park przy folwarku Kochaniec.

Pomnikami przyrody o żywionej na terenie gminy s ą okazałe i wiekowe drzewa, świadkowie wydarze ń historycznych, osobliwe ze wzgl ędu na sam wiek czy pochodzenie. Według ewidencji wojewódzkiego konserwatora przyrody na obszarze gminy Polska Cerekiew zarejestrowano 4 pomniki przyrody. S ą to:

• dwie lipy znajduj ące si ę w parku krajobrazowym przy pałacu w Zakrzowie, • świerk rosn ący w kompleksie le śnym poło żonym na gruntach wsi Koza, przy drodze na Szczyty, • dąb rosn ący przy torach kolejowych, na północ od zabudowy wsi Wronin.

Za projektowane pomniki przyrody nale ży uzna ć ponadto około 150-letni ą alej ę szpalerow ą (lipowo-grabow ą) oraz buk pospolity (o obwodzie pnia 216 cm) i kasztanowiec biały (o obwodzie pnia 250 cm), rosn ące w zabytkowym parku przy pałacu w Ci ęż kowicach.

5.4. Fauna

Pod wzgl ędem faunistycznym obszar gminy nie jest nadmiernie bogaty. Zdecydowana przewaga terenów intensywnej produkcji rolnej i bardzo mały udział lasów powoduje, że nie obserwuje si ę tutaj znacz ącej ilo ści zwierzyny kopytnej i płowej. W tej sytuacji znaczenia nabieraj ą istniej ące zespoły ł ąkowe, które stały si ę na terenie gminy wa żnym miejscem dla świata zwierz ąt. Brak prowadzonych bada ń fitosocjologicznych i faunistycznych stanowi powa żną przeszkod ę w charakterystyce walorów przyrodniczych, a ich podj ęcie na terenie o znacznym zubo żeniu przyrody jest wa żnym elementem prowadzenia rzeczywistych działa ń ochronnych.

Fauna terenów otwartych gminy jest stosunkowo uboga, co niew ątpliwie jest zwi ązane z intensywnym rolniczym u żytkowaniem terenu. Najwi ększe jej bogactwo wyst ępuje w południowej i południowo-zachodniej cz ęś ci gminy. Szczególnie wyró żniaj ą si ę tereny doliny potoku Cisek i Wro ńskiej Wody oraz lasów, a tak że tereny rolne, bezpo średnio z nimi sąsiaduj ące.

24

Jest to obszar prawdopodobnego wyst ępowania gatunków rzadkich i zagro żonych, takich jak:

• gryzonie – koszatka i popielica, • owady – z ębiełek karliczek, • ptaki – bocian biały, czapla siwa.

Obszar gminy przynale ży do czterech obwodów łowieckich (127, 131, 133 i 134). Liczba zwierz ąt łownych na terenie gminy jest stosunkowo niewielka. Dominuje zwierzyna płowa, wyst ępuj ąca głównie na terenie pól uprawnych. Sarny s ą zwi ązane głównie z niewielkimi połaciami lasów południowej i południowo-zachodniej cz ęś ci gminy. W ogóle nie spotyka si ę tutaj jelenia czy dzika. Liczby zwierz ąt łownych kształtuj ą si ę w gminie Polska Cerekiew na poziomie:

• kuropatwa – 10,1 szt./1000 ha, • ba żant obro żny – 46,7 szt./1000 ha, • zaj ąc szarak – 78,6 szt./1000 h ą, • sarna – 31,3 szt./1000 ha, • lis – 3,3 szt./1000 ha.

Pola uprawne i ł ąki s ą głównie siedliskiem ptaków. Wyst ępuj ą tu: trznadel, skowronek, kuropatwa, pokrzewka, cierniówka, jastrząb goł ębiarz, sokół pustułka, wrona, zi ęba, potrzeszcz, kawka, makol ągwa, dzwoniec i inne, a ze ssaków najcz ęś ciej spotyka si ę nornika zwyczajnego i mysz badylark ę. Pola uprawne stanowi ą te ż żerowisko najwi ększego motyla – zmierzchnicy trupiej główki. Jest to gatunek prawnie chroniony.

Fauna ł ąk, które s ą w przewa żaj ącej cz ęś ci intensywnie koszone, nie nale ży do bogatych. Spotyka si ę na nich niewiele zwierz ąt kr ęgowych, zwłaszcza ssaków. Pospolity w tych zbiorowiskach jest jedynie kret, z ptaków mo żna za ś spotka ć świergotka ł ąkowego, pliszk ę żółt ą, świerszczyka, pokl ąskw ę i derkacza.

Świat zwierz ęcy wokół domostw ludzkich jest znacznie bogatszy w porównaniu z faun ą wyst ępuj ącą na polach, zwłaszcza je śli chodzi o ptaki. Na terenach w pobli żu zabudowa ń obserwuje si ę szpaki, srok ę, pliszk ę szar ą, dzierlatk ę, pierwiosnka, kopciuszka, liczne gatunki sikor, kulczyka, szczygła, pokrzewkę ogrodow ą, pieg żę , słowika szarego, pleszk ę, dzierzb ę, jaskółki, zaganiacza, sow ę pójd źkę, sow ę płomykówk ę i inne. Bociana białego spotykamy jednak w niewielu wsiach gminy – tylko we wsi Grz ędzin (ul. Raciborska), Polskiej Cerekwi (ul. Karola Miarki) i Zakrzowie (ul. Ko ścielan 21).

Przy zabudowaniach ludzkich pojawiaj ą si ę tak że liczne ssaki. Wśród nich najbardziej pospolite to:

• nietoperz gacek wielkouch (gatunek prawnie chroniony), • nietoperz karlik malutki (gatunek prawnie chroniony), • łasica, • ryjówka aksamitna.

25

6. ZAGRO ŻENIA ŚRODOWISKA

6.1. Ochrona powierzchni ziemi i kopalin

Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska, ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych oraz rozporz ądzenie Rady Ministrów o szczegółowych zasadach ochrony powierzchni ziemi kład ą nacisk na pełne wykorzystanie walorów biologicznych gleby, ochron ę przed przekazywaniem na cele nierolnicze i niele śne, a tak że przywracanie obszarów zdegradowanych do stanu u żytkowania.

Na ogóln ą powierzchni ę gminy, wynosz ącą 6024 ha, tylko około 8,7% to tereny zainwestowane i nieu żytki. Ubytek powierzchni u żytków rolnych na przestrzeni wielu lat jest minimalny, ze wzgl ędu na niewielki rozwój gminy i niewielkie zapotrzebowanie na nowe tereny budowlane. Taka sytuacja utrzyma si ę w wi ększo ści wsi gminy w dłu ższej perspektywie. Jest ona korzystna ze wzgl ędu na wysokie klasy bonitacyjne gruntów obj ętych prawn ą ochron ą (klasy I, II i III).

Na terenie gminy zachodz ą współcze śnie procesy geomorfologiczne maj ące wpływ na kształt powierzchni ziemi, polegające na spłukiwaniu, spływaniu i spełzaniu warstw gleby. Procesy te zachodz ą na całym terenie gminy, a w jej środkowej i południowo-zachodniej cz ęś ci maj ą posta ć bardzo intensywn ą. Ukształtowanie terenu, a szczególnie znaczne ró żnice wysoko ści, strome zbocza dolin oraz przede wszystkim zalegaj ący na powierzchni less, sprzyja rozwojowi erozji. Materiał lessowaty jest bowiem bardzo podatny na przemieszczanie si ę, nawet przy niewielkim nachyleniu terenu.

W gminie około 14,1% u żytków rolnych nara żonych jest na wodn ą erozj ę powierzchniow ą w stopniu średnim, któr ą najbardziej zagro żone s ą tereny o spadkach 6–10°, a tak że w stopniu silnym (tereny o spadkach 10–15°) oraz bardzo silnym (15°). Najwi ęcej gleb zagro żonych erozj ą wyst ępuje w południowo-zachodniej cz ęści gminy na gruntach wsi Koza (38,9% UR), w Ła ńcu (33,6% UR), Witosławicach (31,8% UR), Grz ędzinie (31,5% UR), Wroninie (24,6% UR) i Dzielawach (17,5% UR). Ochrona gruntów przed erozj ą wymaga podj ęcia kompleksowych zabiegów przeciwerozyjnych.

Na terenie gminy w chwili obecnej nie ma udokumentowanych złó ż surowców mineralnych. Nie wyst ępuj ą wi ęc tu zagro żenia degradacj ą mechaniczn ą, powodowan ą eksploatacj ą złó ż surowców mineralnych, powoduj ącą przekształcenia typu geochemicznego, hydrologicznego, chemicznego, fizyko-mechanicznego oraz termicznego. Niewielkie naruszenie rze źby terenu, gleb i stosunków wodnych powoduj ą nielegalne, przewa żnie ju ż zaniechane, eksploatacje surowców do celów lokalnych, znajduj ące si ę na terenie wsi Zakrzów, Polska Cerekiew, Wronin, Ła ńce, Grz ędzin, Koza. W skali całej gminy zagro żenia tego typu nie stanowi ą powa żnego problemu. Wiele z nich zostało ju ż zrekultywowanych.

6.2. Ochrona środowiska wodnego

Zbiorniki wód podziemnych na terenie gminy s ą raczej dobrze izolowane przed zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. Budowa geologiczna terenu powoduje, że podstawowe źródło wody dla omawianego terenu (zbiornik trzeciorz ędowy) jest odporne na zanieczyszczenia. Gorzej izolowany jest zbiornik wód czwartorz ędowych ( średnia

26 mo żliwo ść zanieczyszczenia wód pierwszego poziomu wodono śnego, sporadycznie znaczna), którego woda jest u żywana głównie do celów gospodarczych w gospodarstwach rolnych. Stwierdzono zanieczyszczenia tego poziomu wodono śnego głównie azotanami i azotynami, a tak że zanieczyszczenia bakteriologiczne w rejonie wsi Grzedzin – Wronin – Dzielawy oraz Zakrzów. Ze wzgl ędu na powszechny brak systemów kanalizacji sanitarnej na terenie gminy oraz intensywne u żytkowanie rolnicze gruntów istnieje potencjalne zagro żenie przesi ąkania zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi do wód zbiornika czwartorz ędowego, a poprzez nieznane obecnie kontakty hydrauliczne do zbiornika trzeciorz ędowego.

Du że zagro żenie dla czysto ści wód wgł ębnych stanowi tak że brak kompleksowego rozwi ązania problemu usuwania ścieków produkcyjnych cukrowni w Ci ęż kowicach, gromadzonych w powierzchniowych zbiornikach akumulacyjnych do zbierania osadu z procesu technologicznego, poło żonych w strefie ochrony po średniej zewn ętrznej uj ęcia dla wodoci ągu komunalnego ,,Polska Cerekiew”, a tak że w nowo wybudowanym zbiorniku naziemnym o pojemno ści 180 000 m 3. W chwili obecnej cz ęść zbiorników naziemnych (poło żonych pomi ędzy potokiem Cisek a torami kolejowymi) jest nieu żytkowana i w najbli ższym czasie teren ten b ędzie rekultywowany. W planach cukrowni jest budowa oczyszczalni ścieków, w której b ędą oczyszczane zarówno ścieki technologiczne, jak i bytowe, które w chwili obecnej odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków w K ędzierzynie- Ko źlu.

Stan czysto ści wód powierzchniowych potoku Cisek badany jest systematycznie przez cukrowni ę w Ci ęż kowicach oraz w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Landzimierzu. Nie ma punktów pomiarowo-kontrolnych na Wro ńskiej Wodzie.

Wielko ści st ęż eń oraz wyniki klasyfikacji przeprowadzonej na podstawie pełnego zakresu bada ń (15–17 wska źników zanieczyszczenia) wskazuj ą III klas ę czysto ści wód potoku Cisek (wody przydatne do celów przemysłu niewymagającego wody o jako ści wód komunalnych i do nawodnie ń rolniczych). Ma to zwi ązek z naturalnymi procesami gnilnymi zachodz ącymi w pokładach torfu zalegaj ących w jego dolinie, ale tak że ze wzmo żonym oddziaływaniem lokalnych źródeł zanieczyszczenia. Okresowo, poni żej punktu zrzutu ścieków technologicznych z cukrowni, wody tego cieku kwalifikuje si ę do klasy N, tzn. wody tych ścieków nie odpowiadaj ą normom. Stan wód tego cieku w ostatnich latach uległ poprawie, ze wzgl ędu na realizacj ę zbiorników naziemnych do gromadzenia ścieków z cukrowni i wprowadzenie zrzutów kontrolowanych. Dzi ęki temu udaje si ę utrzyma ć jednakowe, lecz niskie, parametry wody na całym biegu potoku Cisek.

Na terenie gminy Polska Cerekiew zagro żenia powodziowe wyst ępuj ą lokalnie w dolinie potoku Cisek. Na obszarach nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi obowi ązuje całkowity zakaz wykonywania obiektów budowlanych, sadzenia drzew i krzewów oraz zmiany ukształtowania terenu.

6.3. Ochrona powietrza atmosferycznego

Na obszarze gminy w zanieczyszczeniu powietrza atmosferycznego znaczny udział maj ą sąsiednie tereny przemysłowe (rejon K ędzierzyna-Ko źla, Raciborza oraz Górno śląskiego Okr ęgu Przemysłowego), a tak że s ąsiednie kraje (szczególnie Czechy). Znacznie przekroczone s ą dopuszczalne średnioroczne zanieczyszczenia zwi ązkami siarki (SO 2), których st ęż enia wynosz ą 120 –140% dopuszczalnej normy polskiej. Średnioroczne 27

3 st ęż enie SO 2 wynosi około 128 nq/m .

Gmina Polska Cerekiew nale ży do gmin typowo rolniczych, w zasadzie pozbawionych wielkiego przemysłu. Dominuj ącym typem gospodarki jest rolnictwo i jego obsługa, w mniejszym stopniu usługi i przemysł, tak wi ęc wyst ępuj ące tu lokalne zagro żenia s ą niewielkie.

Na poziom zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy ma przede wszystkim cukrownia w Ci ęż kowicach. Źródłem zanieczyszcze ń s ą przede wszystkim ciepłownia (pi ęć kotłów ró żnej wydajno ści i sprawno ści, o ł ącznej wydajno ści 54 t pary/h) oraz palenisko suszarni wysłodków. Źródłem emisji dezorganizowanej jest ponadto składowisko żużla i opału. Rocznie zakład ten emituje do środowiska ponad 100 kg/h dwutlenku siarki (SO 2) oraz pyłu, tj. około 104 kg/h SO 2 i pyłu całkowitego wysoko ści 171 kg/h. Zakład nie dokonuje obowi ązku okre ślonego w decyzji Wydziału Ochrony Środowiska UW w Opolu nr OŚ-III-7641/241/94 z 9.11.1994 r. o emisji dopuszczalnej, polegaj ącego na stosowaniu paliwa o nie gorszych parametrach ni ż okre ślone w decyzji. Ci ąż y na nim konieczno ść wykonania instalacji odsiarczania spalin, monta żu kró ćców pomiarowych i wykonania pomiarów kontrolnych. Cukrownia, jako zakład zaliczany do mog ących pogorszy ć stan środowiska, nie posiada wykonanej oceny oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Nieznane s ą wi ęc jej rzeczywista uci ąż liwo ść i jej wpływ na tereny s ąsiednie. Ustalona wska źnikowa strefa uci ąż liwo ści wynosi 300 m od granic zakładu.

Wi ększe lokalne źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego zlokalizowane są ponadto na terenie wsi Polska Cerekiew (piekarnia, szkoła i inne budynki u żyteczno ści publicznej), Wronin (szkoła, o środek zdrowia) i Zakrzów (zabudowa wielorodzinna).

Do obiektów stanowi ących źródła emisji zanieczyszcze ń gazowo-pyłowych i bakteryjnych nale ży zaliczy ć tak że obiekty hodowlane, szczególnie zlokalizowane w Zakrzowie, Ci ęż kowicach oraz Wroninie, i kilka zakładów rzemie ślniczych. Głównym rodzajem emitowanych zanieczyszcze ń s ą zanieczyszczenia energetyczne: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek w ęgla i pył całkowity (w tym zawieszony). Ze struktury bran żowej wynika, że do atmosfery emitowane s ą równie ż niewielkie ilo ści siarkowodoru i amoniaku – z obiektów hodowlanych.

Bior ąc to pod uwag ę, mo żna przyj ąć , że stan higieny atmosfery na terenie gminy jest zadowalaj ący, okresowo pogarszaj ący si ę w zimie, kiedy zwi ększa si ę ilo ść niskich emisji lokalnych.

6.4. Zagro żenia hałasem

Zapewnienie wła ściwych warunków klimatu akustycznego jest jednym z podstawowych zada ń w zakresie ochrony i kształtowania środowiska.

Hałas przedostaj ący si ę do środowiska na terenie gminy jest pochodn ą funkcjonowania obiektów produkcyjnych, baz materiałowo-sprz ętowych, rzemiosła oraz komunikacji.

W obecnej sytuacji gospodarczej wiele funkcjonuj ących zakładów działa na mocno zani żonych obrotach, wi ęc równie ż emitowany przez nie hałas nie osi ąga swoich maksymalnych parametrów, dotyczy to równie ż czasokresu wyst ępowania zjawiska.

28

Wi ększo ść źródeł hałasu na terenie gminy ma charakter punktowy i nieustabilizowany w czasie, co w pewien sposób obni ża jego uci ąż liwo ść dla środowiska. Do głównych źródeł uci ąż liwo ści akustycznej nale ży zaliczy ć przede wszystkim: Zakład CHEM-PEST, baz ę magazynow ą SKR-u i warsztat blacharski w Polskiej Cerekwi, magazyn towarów masowych, warsztaty naprawy samochodów w Zakrzowie oraz warsztaty naprawcze RSP we Wroninie.

Źródłem hałasu do środowiska jest równie ż układ komunikacyjny na terenie gminy. Głównym powodem uci ąż liwo ści tego typu jest droga krajowa relacji Opole – Racibórz, na której dominuje ruch pojazdów ci ęż kich, z du żym udziałem tak że ruchu lekkiego. Przy niewielkich odległo ściach zabudowy mieszkalnej od kraw ędzi drogi, we wsiach Polska Cerekiew oraz Ci ęż kowice, hałas komunikacyjny jest bardzo uci ąż liwy dla mieszka ńców. Mniejszy ruch jest na drodze krajowej relacji Baborów – Bła żejowice, ale jej przebieg przez tereny ze zwart ą zabudow ą wsi Wronin, Dzielawy i Witosławice jest równie uci ąż liwy.

6.5. Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizuj ące, szkodliwe dla ludzi i środowiska

Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące zwi ązane jest z wytwarzaniem pól elektromagnetycznych o cz ęstotliwo ściach 50 Hz, o warto ściach nat ęż enia powy żej 1 kV/m. W praktyce takie pole wytwarzane jest przez linie energetyczne, napowietrzne, o napi ęciu znamionowym od 110 kV wzwy ż, a tak że przez urz ądzenia radiokomunikacyjne.

Inwentaryzacja w zakresie elektroenergetyki wykazała, że obecnie na terenie gminy Polska Cerekiew zagro żenia tego typu s ą niewielkie, a źródłem promieniowania elektromagnetycznego jest tylko linia 110 kV relacji Blachownia – Studzienna. Zagro żenia tego typu zwi ększ ą si ę w wyniku realizacji planowanej linii 400 kV relacji Dobrze ń Wlk. – Rybnik.

Dla linii energetycznych wysokich napi ęć mog ą by ć ustanawiane obszary ograniczonego użytkowania w trybie przepisów z zakresu ochrony środowiska. Wielko ść tych obszarów ustala si ę indywidualnie na podstawie faktycznego zasi ęgu uci ąż liwo ści. Dopóki nie ma obszarów ograniczonego u żytkowania, do celów planistycznych mo żna posiłkowa ć si ę pomocniczo nieobowi ązuj ącym ju ż zarz ądzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z 28.01.1985 r. w sprawie szczegółowych wytycznych projektowania i eksploatacji urz ądze ń elektromagnetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego (M.P. z 28.02.1985 r.), zgodnie z którym dla linii energetycznych powinny by ć zachowane minimalne strefy ochronne o nast ępuj ących szeroko ściach:

TABELA 2.

Napi ęcie znamionowe Strefa ochronna IIo Strefa ochronna Io

110 kV 14,5 m 4,0 m istniej ąca 400 kV 55,0 m –

29

Zasady u żytkowania stref ochronnych:

• w obr ębie strefy ochronnej Io dopuszcza si ę przebywanie wył ącznie osób zatrudnionych przy eksploatacji pól, • w obr ębie strefy ochronnej IIo dopuszcza si ę okresowe przebywanie ludno ści, zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej, turystycznej, rekreacyjnej.

W strefach ochronnych nie nale ży lokalizowa ć budynków mieszkalnych oraz budynków wymagaj ących szczególnej ochrony typu szpitale, żłobki, internaty, przedszkola.

6.6. Zagro żenia odpadami

Na terenie gminy Polska Cerekiew w chwili obecnej funkcjonuje zorganizowane wysypisko odpadów komunalnych, zlokalizowane na gruntach wsi Ci ęż kowice. Zostało ono wybudowane w 1994 r., a pojemno ść pierwszego etapu jego u żytkowania wynosi 144 000 m3. Miało ono docelowo wystarczy ć na 30 lat składowania odpadów z terenu gminy (średniorocznie 4600 m 3 odpadów stałych).

Gospodarka odpadami na terenie gminy przebiega w sposób zorganizowany w zakresie odbioru i kontroli nad wywozem nieczysto ści stałych ze wszystkich gospodarstw domowych oraz z zakładów produkcyjnych. Działa tu UWE-ECO spółka z o.o. z K ędzierzyna-Ko źla, odpowiedzialna za odbiór, przewóz i składowanie odpadów. W ubiegłym roku miesi ęcznie z terenu gminy wywiozła ona 585 m 3 odpadów stałych (tj. rocznie około 7000 m 3). Rzeczywista ilo ść wywo żonych odpadów jest wi ększa, ni ż zakładano przy projektowaniu i realizacji wysypiska komunalnego, co jest jednoznaczne ze skróceniem czasu jego użytkowania w pierwszym etapie do 20 lat. Dodatkowe obci ąż enia wynikaj ące ze składowania odpadów stałych z terenów gmin Reńska Wie ś i Cisek, a tak że po żą dany rozwój funkcji gospodarczych spowoduj ą dalsze skrócenie czasu jego użytkowania.

Jak wykazuj ą badania sanepidu w K ędzierzynie-Ko źlu, istniej ące wysypisko komunalne nie stwarza zagro żeń dla środowiska przyrodniczego. Kontrolne badania wód nie wykazuj ą przekrocze ń zanieczyszcze ń. Ze wzgl ędu na budow ę geologiczn ą terenu (wyst ępowanie izolacyjnej warstwy glin) obiekt ten nie posiada specjalnych zabezpiecze ń (folii) przed przenikaniem ska żonych wód do środowiska. Za pomoc ą drena żu wody odciekowe z powierzchni wysypiska odprowadzane s ą do szczelnego zbiornika wybieralnego, a nast ępnie do oczyszczalni ścieków. Wysypisko nie zmienia tak że składu chemicznego i bakteriologicznego wód wgł ębnych. Ponadto wokół ogrodzonego wysypiska wykonano pasy zieleni izolacyjnej, zapewniaj ącej ochron ę przed zapachami wsi Ci ęż kowice i Witosławice, a prawidłowa eksploatacja obiektu ogranicza uci ąż liwo ści dla powietrza atmosferycznego. Ze wzgl ędu na mo żliwo ść wyst ępowania zagro żeń mikrobiologicznych proponowana strefa ochrony sanitarnej wynosi 200 m od ogrodzenia obiektu.

Problem usuwania odpadów płynnych, głównie o charakterze komunalnym, w dalszym ci ągu na badanym obszarze, nie jest rozwi ązany. Na terenie gminy ścieki bytowe s ą przewa żnie odprowadzane w sposób niekontrolowany do gruntu, cieków wodnych czy rowów melioracyjnych. Taka praktyka stanowi tak że powa żne zagro żenie bakteriologiczne i chemiczne dla stanu wód wgł ębnych, a tak że mo że powodowa ć degradacj ę gleb.

30

Z uwagi na wyst ępowanie na terenie gminy Głównego Zbiornika Wód Podziemnych OWO (obszar wysokiej ochrony) oraz zagro żenia powodowane przez zanieczyszczenia ściekami komunalnymi, konieczno ść pełnej kontroli nad gospodark ą ściekow ą jest bezdyskusyjna.

Obecny rolniczy charakter gminy decyduje o tym, że w jej obr ębie powstawanie odpadów przemysłowych nie stanowi wi ększego problemu. Zlokalizowane tutaj obiekty produkcyjne bran ży spo żywczej i obsługi rolnictwa s ą w głównej mierze źródłem powstawania odpadów, które w wi ększo ści przypadków wykorzystywane s ą gospodarczo.

Odpadami, które stanowi ą źródło zagro żenia dla środowiska na analizowanym obszarze, są niew ątpliwie gnojowica i gnojówka. Zjawisko ich wylewania na pola, tak że przez rolników indywidualnych, stało si ę powszechne. Efektem ich stosowania bez ogranicze ń, łącznie z nierozwini ętą gospodark ą ściekow ą, jest zły stan czysto ści wód, szczególnie gruntowych i powierzchniowych. Dopuszczaln ą wielko ść obci ąż enia terenów rolniczych gminy okre ślono na 300 DJP/100 ha dla bydła i 230 DJP/100 ha dla trzody chlewnej. Obecne obci ąż enie wynosi 39 DJP/100 ha dla bydła i 28 DJP/100 ha dla trzody chlewnej oraz stanowi zaledwie 13 i 12% obsady dopuszczalnej. Zagro żenia tego typu, przy istniej ącej budowie geologicznej terenu, nie powinny by ć wi ęc w gminie wi ększym problemem. Problemy te stan ą si ę wa żne przy wi ększej ni ż dopuszczalna obsadzie pogłowia zwierz ąt hodowanych i mog ą skutkowa ć zanieczyszczeniem gleb, wód powierzchniowych oraz wzrostem zagro żeń sanitarnych.

31

ROZDZIAŁ II - UWARUNKOWANIA HISTORYCZNO-KULTUROWE I KRAJOBRAZOWE

32

1. ZASOBY TO ŻSAMO ŚCI MIEJSCA

Udokumentowane zasoby gminy Polska Cerekiew s ą ró żnorodne, jak na tak mał ą gmin ę. Poza du żą ilo ści ą śladów osadnictwa przedhistorycznego obejmuj ą one zachowane genetyczne układy przestrzenne wsi wraz z historyczn ą sieci ą dróg i zabudow ą, na któr ą składaj ą si ę głównie budynki mieszkalne miejskie i wiejskie (68% udokumentowanych zasobów gminy), obiekty kultu religijnego (ko ścioły i kapliczki – 18%), zało żenia dworskie, pałace i zamki (3%), parki i cmentarze (4%), a tak że budynki usługowe i inne (7%). Ogółem w gminie jest 119 obiektów zabytkowych i obj ętych ochron ą konserwatorsk ą. Najwi ększa ich liczba znajduje si ę we wsiach Polska Cerekiew (20%), Zakrzów (19%), Grz ędzin (13%) i Jaborowice (10%). W pozostałych wsiach liczby te wygl ądaj ą nast ępuj ąco: Ci ęż kowice – 7%, Dzielawy, Witosławice, Łaniec – 6%, Wronin – 5%, Ligota Mała – 3%, Mierz ęcin, Koza – 2% oraz Połowa – 1%.

1.1. Pradzieje osadnictwa na terenie gminy

Dotychczasowe badania archeologiczne, przeprowadzone na terenie gminy Polska Cerekiew, wykazuj ą, że pierwsi ludzie pojawili si ę tutaj około lat 8000–4500 p.n.e. w środkowej i młodszej epoce kamienia. Znaleziska z tego okresu to głównie osady i punkty osadnicze. Kumuluj ą si ę przede wszystkim w południowej cz ęś ci gminy na terenie Płaskowy żu Głubczyckiego, w rejonie wsi Wronin – Łaniec – Grz ędzin. Ich poło żenie świadczy o tym, że pierwsze osadnictwo skupiało si ę głównie w dolinie (i jej s ąsiedztwie) jedynego cieku wodnego gminy czy te ż w s ąsiednich suchych dolinach, na urodzajnych ziemiach terenów podgórskich. Z tego wła śnie wzgl ędu cał ą dolin ę potoku Cisek nale ży uzna ć za podstawowy teren, chroniony ze wzgl ędu na du że prawdopodobie ństwo wyst ępowania zabytków archeologicznych.

Znaczna ilo ść odnalezionych śladów pierwszego osadnictwa na terenie gminy pochodzi z młodszej epoki kamienia – neolitu obejmuj ącego okres od 4500 do 1800 r. p.n.e. Zwi ązane to jest z przemianami, jakie zachodziły wówczas w kulturze ludzkiej. Dawne sposoby zdobywania po żywienia (zbieractwo, łowiectwo) ust ąpiły miejsca gospodarce wytwórczej, głównie rolnictwu i hodowli zwierz ąt. Osadnictwo wi ązało si ę wi ęc głównie z korzystnymi tutaj warunkami dla rozwoju gospodarki rolnej.

Znaleziska archeologiczne pochodz ące z okresu wpływów rzymskich i średniowiecza świadcz ą o utrzymywaniu si ę tendencji osiedlania si ę pierwszych ludzi w rejonie wsi Wronin – Łaniec – Grz ędzin. Pierwsze ślady osadnictwa tego okresu odkryto tak że na terenie środkowej cz ęś ci gminy, we wsiach Polska Cerekiew i Ci ęż kowice.

Osadnictwo najstarszej fazy wczesno średniowiecznej kultury słowia ńskiej (VIII– XIII w. n.e.), według udokumentowanych znalezisk archeologicznych, utrwaliło si ę w dotychczasowych ww. rejonach gminy Polska Cerekiew. Ludno ść słowia ńska IX i X w. n.e. mieszkała w osadach otwartych. Zacz ęła równie ż wznosi ć grody umacniane wałami i fosami, które z czasem stawały si ę wa żnymi o środkami władzy plemiennej i pa ństwowej. Na terenie gminy odkryto m.in. grodzisko znajduj ące si ę we wsi Dzielawy. Przez jego teren przebiega lokalna linia kolejowa relacji Ko źle – Baborów, co narusza w wyra źny sposób jego warto ść kulturow ą.

33

1.1.1. Wykaz stanowisk archeologicznych

W ostatnich latach obszar gminy został przebadany powierzchniowo w 100% pod wzgl ędem zasobów archeologicznych. W wyniku bada ń zidentyfikowano na obszarze gminy 196 stanowisk archeologicznych. Cz ęś ci z nich nie udało si ę dotychczas zlokalizowa ć.

Wykaz stanowisk przedstawiony jest w zał ączniku nr 1 do tekstowej cz ęś ci ,,Studium”, a ich przybli żona lokalizacja pokazana na rysunku zmiany ,,Studium”.

Zgodnie z ustaw ą z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.) stanowiska archeologiczne są zabytkami nieruchomymi (archeologicznymi) i podlegaj ą ochronie.

1. Prace ziemne w obr ębie stanowiska archeologicznego s ą mo żliwe tylko po wcze śniejszym przebadaniu tego stanowiska na koszt inwestora, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków w Opolu. 2. Prace ziemne wykonywane w pobli żu stanowiska archeologicznego wymagaj ą nadzoru specjalisty. 3. Stanowiska archeologiczne naziemne – grodziska – nie mog ą by ć zniszczone ani naruszone. 4. Wszystkie przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne na terenie gminy zwi ązane z pracami ziemnymi (budowy, roboty instalacyjne: gazoci ągi, wodoci ągi, kanalizacje, kable energetyczne i telefoniczne, rowy melioracyjne, tworzenie nowych wywierzysk kruszywa i wysypisk śmieci oraz inne prace) musz ą by ć opiniowane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków w Opolu. 5. Dokładne dane dotycz ące chronologii i lokalizacji stanowisk archeologicznych oraz wgl ąd do materiałów archiwalnych uzyska ć mo żna w Dziale III Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Opolu, ul. Piastowska 14. 6. O wszystkich niespodziewanych znaleziskach archeologicznych nale ży niezwłocznie informowa ć wojewódzkiego konserwatora zabytków w Opolu, ul. Piastowska 14.

1.2. Rozwój osadnictwa i genetyczne formy przestrzenne osad terenu

Pierwsze źródła pisane, donosz ące o istnieniu osad w obecnych granicach administracyjnych gminy Polska Cerekiew, pochodz ą dopiero z XIII w n.e. Wzmiankuj ą one o wsiach:

1. Witosławice – 1217 r., 2. Polska Cerekiew – 1259 r. (1337–1418), 3. Zakrzów – 1285 r. (1300 r.), 4. Wronin – 1294 r., 5. Grz ędzin – 1294 r. (1384 r.).

Wczesno średniowieczne osadnictwo skupiało si ę wi ęc w dolinie najwa żniejszego cieku wodnego gminy – potoku Cisek. Ze wzgl ędu na wielk ą urodzajno ść gleb lessowych i lekko sfalowane ukształtowanie terenu płaskowy ż był we wszystkich okresach historycznych rejonem uprzywilejowanym dla osadnictwa. Wszystkie powstałe tu wsie miały charakter rolniczy. Wyj ątek stanowi wie ś Polska Cerekiew, która prawdopodobnie z pierwotnej niewielkiej osady rolniczej (1259 r.) przekształciła si ę szybko w miasto targowe (osiedle targowe XVI–XVIII w.). Obok Ko źla, Kotlarni i Borysławic Polska Cerekiew była 34 wa żnym o środkiem cotygodniowych targów produktów rolnych i rzemiosła.

W wiekach XIV–XV osadnictwo na terenie gminy Polska Cerekiew utrwaliło si ę (i w dalszym ci ągu dotyczyło głównie doliny cieku wodnego) poprzez lokowanie nast ępnych wsi:

6. Jaborowice – 1303 r. (1532 r.), 7. Dzielawy (Dzielów) – 1340 r. (1830 r.), 8. Ci ęż kowice – 1402 r. oraz

9. Ligota Mała – 1434 r. (1531 r.).

Prawdopodobnie w XVII wieku powstała wie ś:

10. Łaniec – 1680 r. (1865 r.).

Dane historyczne wskazuj ą na to, że zamieszkiwali j ą tylko ludzie o niskim statusie społecznym i maj ątkowym (tj. zagrodnicy i chałupnicy). Łaniec wraz ze wsi ą Witosławice i Ci ęż kowice stanowiły dobra rycerskie wła ściciela pałacu w tej ostatniej wsi.

XVII–XIX w. to okres powstawania w gminie nowych form przestrzennych, tj. folwarków (przy dworach lub pałacach) i przysiółków wsi lokowanych wcze śniej oraz kolonii, głównie robotniczo-rolnych i robotniczych. Powstały wówczas wsie:

11. Mierz ęcin – 1783 r., 12. Koza – 1830 r. (1845 r.) (obie powstałe w wyniku podziału gruntów wsi Wronin), 13. Połowa – 1854 r., powstała jako kolonia Zakrzowa, 14. Ciepły Dół – ? r., przysiółek wsi Polska Cerekiew.

Powstały wówczas folwark w Ci ęż kowicach, Zakrzowie i pierwotny pałac w Polskiej Cerekwi, a tak że Nowy Dwór i Kochaniec (wie ś Zakrzów).

Obecny wiek zaowocował na terenie gminy formami typowymi dla uspołecznionej gospodarki rolnej i towarzysz ącej jej zabudowy mieszkaniowej. Powstały zespoły zabudowy produkcyjnej Długie Pole (wie ś Ci ęż kowice). Zrealizowano tak że zespoły zabudowy wielorodzinnej we wsiach: Zakrzów, Polska Cerekiew i Ci ęż kowice.

Wytworzone w historycznym procesie rozwoju struktury i formy osadnictwa na terenie gminy Polska Cerekiew charakteryzuj ą si ę wieloma cechami wspólnymi, wyra żaj ącymi podobne mechanizmy procesów rozwojowych. Niebagatelny wpływ na kształt przestrzenny wsi i ich zabudow ę miała realizacja w 1898 r. linii kolejowej relacji Ko źle – Polska Cerekiew, a pó źniej do Baborowa.

W gminie wiele wsi zachowało wcze śniejsze układy przestrzenne. Wi ększo ść z nich, aż 9, to wsie nieregularne, które nie przeszły jednorazowej regulacji, charakterystycznej dla wsi lokowanych na prawie niemieckim. S ą to wi ęc wsie powstałe samorzutnie. Układ ich rozłogów (pól) jest nieregularny, przy zachowanej stosunkowo du żej regularno ści siedliska. Wsie gminy były zazwyczaj małych rozmiarów (wszystkie liczyły do 20

35 kmieci i zagrodników) i posiadały charakterystyczne poło żenie topograficzne – prostopadle lub wzdłu ż skraju doliny cieku wodnego (pierwsza terasa nadzalewowa). Tylko cztery wsie gminy (Zakrzów, Ligota Mała, Mierz ęcin i Koza) to wsie regularne, powstałe w wyniku jednorazowego zało żenia.

Na terenie gminy Polska Cerekiew najcz ęś ciej wyst ępuj ącym genetycznym układem przestrzennym jest ulicówka, reprezentowana przez wsie:

• Ligota Mała, • Witosławice, • Dzielawy, • Wronin, • Jaborowice, • Łaniec.

Unikaln ą form ę przestrzenn ą na terenie gminy prezentuje wie ś Grz ędzin, która do dzi ś zachowała układ placowy. Z kolei wie ś Zakrzów, mimo wielu nawarstwie ń historycznych, jako jedyna reprezentuje czytelny genetyczny układ wsi owalnicy.

Najbardziej skomplikowany układ przestrzenny charakterystyczny jest dla wsi gminnej, na której kształt przestrzenny miały wpływ wielorakie czynniki społeczno- ekonomiczne. Obecnie zaliczy ć j ą mo żna do typu wsi wielodro żnej, która zawiera w sobie czytelne, genetyczne elementy struktury przestrzennej.

Z kolei wie ś Ci ęż kowice pierwotnie powstała jako folwark (bez wsi kmiecej). Wynikiem komasacji i kolonizacji pruskiej s ą wsie Połowa oraz Koza i Mierz ęcin, wyodr ębnione z gruntów wsi Zakrzów i Wronin. S ą to najmłodsze osady gminy, reprezentuj ące układ przestrzenny wsi rz ędówki.

W ramach mniejszych analiz dokonano opisu zachowanych układów przestrzennych osad gminy Polska Cerekiew. Podstaw ę formułowania wniosków stanowi ą wizja lokalna w terenie, zachowane materiały kartograficzne, dane historyczne, literatura i wiedza autora analiz.

Materiały te powinny by ć wykorzystywane przy formułowaniu ustale ń planów zagospodarowania przestrzennego w granicach siedlisk genetycznych. Ich celem jest ochrona zachowanych zabytkowych struktur przestrzennych, świadcz ących o to żsamo ści i kulturze miejsca, przed degradacj ą i wprowadzaniem obcych form zabudowy (pod warunkiem że inne czynniki i zjawiska nie skłaniaj ą do ich zupełnego przekształcenia).

1.2.1. Układ wsi wielodro żnej (wielodro żnica) – Polska Cerekiew

Wzmiankowana, według jednych źródeł w 1259 r., a według innych w 1337 r., wie ś wymieniana jest jako de Nova Ecclesia (1337 r.), Polske Nowe Czerekwi (1539 r.), Polnisch Neukirch, Gross Neukirch (1939 r.). Wiadomo, że pierwszy ko ściół wybudowano tutaj w 1418 r. (nie przetrwał do dzisiejszych czasów). W XVII w. stanowił własno ść rodziny Oppersdorff i wówczas to zbudowano (w 1617 r.) pó źnorenesansowy pałac (przebudowany w 1894 r.) oraz obecnie istniej ący ko ściół. Jeszcze w XVIII w. wie ś przeszła w ręce hrabiego Gaschyny, który podj ął si ę przebudowy ko ścioła w 1763 (1767) r.

36

W 1830 r. Polska Cerekiew była drug ą (po Zakrzowie) co do wielko ści wsi ą obecnej gminy i posiadała 71 zagród (423 mieszka ńców), a tak że zamek, szkoł ę oraz młyn wodny. Do 1860 r. liczba mieszka ńców si ę podwoiła, a liczba domów wzrosła do 107. Pocz ątkowo była to wie ś o funkcji rolniczej, zamieszkiwana przez 14 kmieci (bogatych chłopów), 3 zagrodników i a ż 50 chałupników. Pó źniej stała si ę wa żnym w rejonie miejskim ośrodkiem targowym, zamieszkiwanym tak że przez rzemie ślników i kupców.

Do dzisiaj zachował si ę genetyczny układ przestrzenny wsi kmiecej w formie wsi owalnicy oraz jego rozwini ęcie w formie ulicówki (placowej). Obejmuje on zabudow ę poło żon ą w zachodniej cz ęś ci dzisiejszej wsi. Układ ten, przekształcony na przestrzeni dziejów, nie posiada dzisiaj wi ększej warto ści przestrzennej ani kulturowej. Ze wzgl ędu na charakterystyczne ukształtowanie terenu nale ży jednak doceni ć jego warto ści krajobrazowe.

Nie przetrwał zamek, który nieprawidłowo u żytkowany popadł w ruin ę, a i z parku krajobrazowego pozostały tylko nieliczne jego elementy i kilka drzew. Jego powierzchnia została pomniejszona poprzez realizacj ę korekty drogi krajowej 49. Zespół ten, poło żony po wschodniej stronie wsi kmiecej (obecnie w centrum zabudowy wsi Polska Cerekiew), stanowi jednak istotne uzupełnienie kompozycji przestrzennej wsi. Gdyby nie zły stan techniczny zamku oraz zły stan parku krajobrazowego, nale żałoby uzna ć go za jeden z warto ściowszych zabytków i układów przestrzennych gminy. Po żą dana byłaby jego rewaloryzacja wraz z towarzysz ącym mu parkiem, ale prawdopodobnie brak inwestora i wysoki koszt prac budowlanych doprowadzi do jego ostatecznej likwidacji.

Dopiero prawdopodobnie w XVI w., kiedy to wzrosła rola wsi jako osady targowej, po zachodniej stronie zamku powstawała zabudowa o układzie i cechach miejskich, obejmuj ąca dzisiejsz ą ulic ę Rynek (Ligonia i Miarki). Uzupełnia ona luk ę pomi ędzy zabudow ą wsi kmiecej a zamkiem. Jest to zało żenie ulicowe na osi SN i WE, którego stron ę wschodni ą zamyka zespół budynków mieszkalnych nale żą cych do zamku. Układ ten stanowi trzeci, historyczny element struktury przestrzennej wsi Polska Cerekiew. To jeden z najcenniejszych układów przestrzennych gminy, skupiaj ący w sobie wi ększo ść obiektów zabytkowych wsi i wymagaj ący bezwzgl ędnego zachowania i ochrony.

Budowie kolei, a pó źniej cukrowni, towarzyszyło powstanie we wsi osiedli zabudowy robotniczej. Pierwsze z nich znajduje si ę w s ąsiedztwie linii kolejowej, drugie poło żone jest w jej północnej cz ęś ci, wzdłu ż drogi krajowej Opole – Racibórz. Oba nie posiadaj ą wi ększych warto ści historycznych i kulturowych, jednak drugie z nich wyró żnia si ę jednolitymi cechami zabudowy i du żymi walorami krajobrazowymi.

W okresie powojennym Polska Cerekiew rozwijała si ę, zajmuj ąc głównie nowe tereny, nie przekształcaj ąc, tylko uzupełniaj ąc historyczne jednostki struktury przestrzennej, co uchroniło j ą od utraty dziedzictwa kulturowego. Autonomiczne, nowe zespoły zabudowy mieszkaniowej (jednorodzinnej) powstały głównie po północno-wschodniej oraz północno-zachodniej stronie starej zabudowy wsi. Charakterystyczny jest dla nich chaos przestrzenny.

Wszystkie wy żej opisane cz ęś ci historycznej (genetycznej) struktury przestrzennej wsi Polska Cerekiew powinny zosta ć poddane ochronie. Jednak stopie ń wprowadzenia rygorów ochronnych (szczególnie w przypadku zamku i pozostało ści parku) zale żny jest od rzeczywistych warto ści kulturowych planu i zabudowy, uzasadnionych szczegółowymi analizami wykonanymi na potrzeby miejscowego planu zagospodarowania

37 przestrzennego.

W najwi ększym stopniu ochronie nale ży podda ć układ przestrzenny i zabudow ę o charakterze miejskim (ul. Rynek, Miarki, Ligonia) wraz z cz ęś ci ą wsi kmiecej (owalnic ą – ul. Pocztowa). Podstawowymi działaniami s ą restauracja i rekonstrukcja historycznego układu urbanistycznego i obiektów. Do szczególnego zachowania lub przywrócenia pierwotnych parametrów nale ży zaliczy ć: historyczny układ ulic i placów, przekroje ulic, linie zabudowy, wysoko ści budynków, wystrój architektoniczny wewn ętrzny i zewn ętrzny obiektów, elementy konstrukcji budynków, a tak że rewaloryzacji parku krajobrazowego.

1.2.2. Typ morfologiczny – owalnica

Owalnica jest układem przestrzennym typu zamkni ętego, o funkcji obronnej. W gminie tylko jedna wie ś (Zakrzów) posiada i zachowała do czasów dzisiejszych ten układ, który jest reliktem osadnictwa wczesno średniowiecznego. W okresie lokowania była to niedu ża osada, licz ąca nie wi ęcej ni ż 20 kmieci i zagrodników Jej układ przestrzenny jest regularny, niwowo-łanowy. Osada o funkcji rolniczej zasłyn ęła w XIX w. z hodowli owiec cienkowełnistych – merynosów.

Do dzi ś bardzo dobrze zachował si ę genetyczny układ przestrzenny wsi kmiecej, ulokowanej wokół owalnego placu, w którego południowym naro żniku wybudowano ko ściół. Przetrwały tutaj liczne domy mieszkalne, obj ęte ochron ą konserwatorsk ą. Czytelny jest układ wrzecionowato wygi ętych dróg okalaj ących wewn ętrzny plac, przy których wytyczono działki siedliskowe. Rozplanowanie zabudowy było i jest bardzo regularne. Zabudowa mieszkalna sytuowana jest od strony wewn ętrznego placu, stanowi ącego centrum wsi. W drugiej linii zabudowy zlokalizowane s ą zabudowania gospodarcze i stodoły, stykaj ące si ę ze sob ą ścianami i zamykaj ące układ, zwi ększaj ące jego obronno ść (podwórze obudowane budynkami w rzucie litery ,,L” lub ,,U”). Obecnie środkowy plac (tzw. nawsie) jest zabudowany głównie obiektami o funkcji usługowej, co pozwala zachowa ć jego pierwotne znaczenie w życiu społecznym mieszka ńców wsi.

Zakrzów, o pierwotnej nazwie Zacraw (1300 r.), a pó źniej Sakrau i Rosengrund, był wsi ą najszybciej rozwijaj ącą si ę w śród wsi gminy. W 1830 r. liczył 818 mieszka ńców, a w 15 lat pó źniej 1232. W tym okresie (XIX w.), poza genetycznym siedliskiem wsi kmiecej, powstał maj ątek rycereki wraz z folwarkiem Annahof. Zachowany z tego okresu pałac wraz z parkiem krajobrazowym znajduje si ę na wzniesieniu po północno-zachodniej stronie zabudowy wsi kmiecej. Folwark wraz z dworem zamykał od północy siedlisko wsi.

Trzy te elementy struktury przestrzennej Zakrzowa zachowały do dzisiejszych czasów zarówno genetyczny układ przestrzenny, jak i zabudow ę.

Na kształt przestrzenny wsi pod koniec XIX w. niewątpliwy wpływ miała budowa kolei i dworca kolejowego. Wówczas po południowej stronie wsi kmiecej powstał zespół zabudowy robotniczej. Wie ś bezplanowo rozwijała si ę tak że w kierunku pomocnym, gdzie powstały zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna oraz zabudowania gospodarstwa uspołecznionego.

Niew ątpliwie za cenny nale ży uzna ć zachowany układ wsi kmiecej Zakrzowa wraz z towarzysz ącymi mu zabytkowymi obiektami publicznymi i zabudową zagrodow ą. Wymagane jest utrzymanie funkcji społecznej wewn ętrznego placu starej wsi kmiecej (,,nawsia”)

38 poprzez zachowanie ogólnodost ępnych funkcji usługowych. Bezdyskusyjnie cenne s ą tak że dobrze zachowany układ przestrzenny i zabudowa folwarku oraz pałacu wraz z parkiem krajobrazowym.

Zabudowa i układ przestrzenny tej wsi posiadaj ą (w skali lokalnej) niew ątpliwe i unikalne warto ści kulturowe. Z tych wzgl ędów nale ży obj ąć je ochron ą poprzez utworzenie strefy ochronnej typu ,,B”, która polegać będzie na ochronie zasadniczych elementów rozplanowania historycznego układu przestrzennego oraz obiektów posiadaj ących warto ści kulturowe, przy dopuszczeniu zmiany ich funkcji pierwotnej, a tak że dostosowaniu charakteru i skali zabudowy nowej do zabudowy istniej ącej (gabarytów, bryły horyzontalnej, kształtu dachu, sposobu sytuowania budynku na siedlisku).

1.2.3. Typ morfologiczny – wie ś placowa (Grz ędzin)

Układ przestrzenny wsi placowej jest unikalny, nie tylko na terenie gminy Polska Cerekiew, ale tak że na terenie województwa opolskiego.

Jest to typ przestrzenny, dobrze dostosowany do topografii terenu. Wie ś Grz ędzin poło żona jest kraw ędziowo, wzdłu ż cieku wodnego, na wy ższej terasie nadzalewowej na granicy łąk uprawnych. Stanowi jeden z najstarszych wiejskich układów genetycznych. Wie ś ta prawdopodobnie posiada znacznie starsz ą metryk ę, ni ż świadcz ą o tym zachowane pisane źródła historyczne, gdzie wymieniana jest jako Grzendzin (1294 r.), a pó źniej Grenzburg.

Siedlisko wsi pierwotnie miało układ owalnego (okrągłego) placu, wokół którego było skupionych do 20 zagród chłopskich. Dzi ś, z uwagi na przekształcenia (zabudowa wewn ętrznego placu i zniszczenie zabudowy okalaj ących go siedlisk), genetyczny układ przestrzenny jest mało czytelny i nie przedstawia du żej warto ści kulturowej.

W historycznym rozwoju wie ś kontynuowała pierwotn ą zasad ę rozplanowania. Zabudowa sytuowana była po zewn ętrznej stronie dróg zamykaj ących si ę w układzie trójk ątnym. W ten sposób powstał ponownie wewn ętrzny ,,plac”, który (głównie w tym wieku) został cz ęś ciowo zabudowany. Dokonał si ę w ten sposób podział funkcjonalny zabudowy wsi. Na pierwszym z boków ,,trójk ąta”, zawieraj ącym w sobie układ genetyczny, dominuje zabudowa zagrodowa. Na drugim, poło żonym od północy, wyst ępuje zabudowa robotniczo-chłopska. Na ostatnim – zabudowa mieszkaniowa o charakterze miejskim. Du ży jej zespół wyst ępuje tak że po południowej stronie ko ścioła. Prawdopodobnie rozwój funkcji mieszkaniowej wsi wi ąż e si ę z realizacj ą kolei, zapewniaj ącej łatwy dost ęp do rynków pracy sąsiednich ośrodków przemysłowych.

Najwi ększ ą warto ść kulturow ą reprezentuje układ przestrzenny wraz z nietypow ą cz ęś ci ą zabudowy wsi, obejmuj ący zespół budynków mieszkalnych o charakterze miejskim. Jest to południowy bok trójk ątnego ,,placu” wiejskiego. Uwzgl ędniaj ąc jednak unikalne rozplanowanie wsi, dostosowane do topografii terenu, a tak że du że walory krajobrazowe środowiska przyrodniczego i kulturowego, nale ży obj ąć ochron ą zarówno układ przestrzenny trójk ątnego ,,placu”, jak i przyległ ą do niego zabudow ę, poprzez utworzenie strefy ochronnej typu ,,B”.

1.2.4. Typ morfologiczny – ulicówka

Układ przestrzenny wsi ulicówki jest najcz ęś ciej wyst ępuj ącym układem na terenie 39 gminy Polska Cerekiew. Pomimo zakwalifikowania wielu wsi do tego typu morfogenetycznego istniej ą pomi ędzy nimi ró żnice.

Ulicówki gminy nie s ą wsiami lokowanymi (powstały samorzutnie). Posiadają przewa żnie nieregularny układ przestrzenny rozłogów i względnie regularne siedlisko wsi kmiecej. Mo żna rozró żni ć tu dwa zasadnicze podtypy układu, tj. ulicówk ę z folwarkiem oraz ulicówk ę.

Ulicówk ę reprezentuj ą wsie kmiece:

• Dzielawy, • Witosławice (Witozlauci – 1217 r., nazwa wywodz ąca si ę od imienia Witosław), • Ligota Mała (Mit Malgota – 1434 r., Parva Elgota – 1531 r.), • Łaniec (Villa Lancze, Laniez, Lancze – 1783 r.), • Jaborowice (Jaworowitz – 1532 r.).

Charakterystyczn ą cech ą układu przestrzennego tych wsi jest usytuowanie siedlisk regularnie po obu stronach prostej ulicy wiejskiej, która w ich przypadku miała niewielk ą długo ść (pierwotnie 100–200 m). Były to wsie licz ące mniej ni ż 20 zagród kmiecych i zagrodniczych. Niektóre z nich na przestrzeni wieków rozwin ęły si ę i przekształciły zasadniczo (Dzielawy, Witosławice, Jaborowice), inne, tak jak Łaniec, Ligota Mała i Połowa, do dzisiaj s ą wsiami o niewielkiej liczbie siedlisk i czytelnym układzie genetycznym.

Układ zabudowy siedliska był regularny. Budynki mieszkalno-inwentarskie o rzucie prostok ątnym, sytuowane były krótszym bokiem do ulicy wiejskiej. W wi ększo ści przypadków przestrze ń podwórza zamykała stodoła znajduj ąca si ę równolegle do drogi.

Na przekształcenia układu przestrzennego oraz form zabudowy wsi Dzielawy i Witosławice zasadniczy wpływ miała realizacja kolei. We wsi Dzielawy dominuje zabudowa mieszkaniowa typu miejskiego (cz ęsto obj ęta ochron ą konserwatorsk ą), a nieliczna zabudowa zagrodowa została wyra źnie zniekształcona. Mo żna uzna ć, że cech ą zarówno układu przestrzennego, jak i zabudowy jest chaos przestrzenny, chocia ż takie kontrastowe zestawienia architektoniczne przyczyniaj ą si ę do powstania interesuj ącego pod wzgl ędem krajobrazowym zespołu zabudowy.

Wśród wymienionych wy żej osad wi ększ ą warto ść kulturow ą (ze wzgl ędu na zachowany układ przestrzenny lub liczb ę wyst ępuj ących obiektów zabytkowych) posiadaj ą wsie Witosławice i Dzielawy. Ich średni ą warto ść kulturow ą wzmacniaj ą pozytywne cechy krajobrazu przyrodniczego, co mo że kwalifikowa ć je do obj ęcia stref ą ,,K” ochrony krajobrazu przyrodniczo-kulturowego. Zasady działań obejmowa ć powinny ochron ę:

• i rewaloryzacj ę zabytkowych obiektów oraz zachowanych elementów rozplanowania układu przestrzennego, • krajobrazu naturalnego, • form i sposobów u żytkowania terenów.

Z kolei w Jaborowicach , mimo licznie wyst ępuj ących tu obiektów zabytkowych, układu zabudowy wsi kmiecej (tylko fragmentami zachowanego) nie mo żna

40 zaliczy ć do układów o znacz ących warto ściach kulturowych. Wyst ępuj ące tu niekorzystne procesy demograficzne miały znacz ący wpływ na utrat ę warto ści przestrzennych i krajobrazowych wsi. A zatem dzi ś jej układ nie wymaga ochrony. Żadna z pozostałych wsi nie przedstawia sob ą wi ększych warto ści historycznych i kulturowych. Wie ś Ligota Mała zachowała jednak jednolite cechy zabudowy oraz swoj ą malowniczo ść i urod ę.

Na terenie gminy Polska Cerekiew typ wsi ulicówki z folwarkiem (tj. wsi folwarczno- chłopskiej) reprezentuj ą:

• Wronin (Wranow – 1294 r., Wronin – 1531 r., nazwa wywodz ąca si ę od nazwy osobowej ,,wrona”), • Ci ęż kowice (Czenschkowicz – 1402 r.).

W okresie pó źnofeudalnym w układach przestrzennych pochodzenia średniowiecznego (ulicówkach) lokowano folwarki (Wronin). Zale żnie od miejsca ich lokalizacji genetyczny układ przestrzenny wsi kmiecej ulegał przekształceniom lub nie. Czasem, gdy wie ś stanowiła własno ść prywatn ą (Ci ęż kowice), pierwszy powstawał folwark, który w pó źniejszych okresach ,,obrastał” zabudow ą chłopsk ą.

W przypadku wsi Wronin folwark wraz z dworem usytuowano w obr ębie siedliska kmiecego we wschodniej cz ęś ci wsi, nie powoduj ąc żadnej zmiany w jej wcze śniejszym układzie przestrzennym. Dzisiaj zabudowa folwarku praktycznie nie istnieje. Pozostał tylko teren z obiektami w ruinie oraz okazałym starodrzewem. W dobrym stanie zachowały si ę jednak ulicowy układ przestrzenny oraz zabudowa wsi kmiecej. Przekształcenia dotycz ą tylko wschodniej cz ęś ci siedliska, gdzie dominuje zabudowa mieszkaniowo-usługowa o charakterze miejskim. Wyra źnie podkre śla ona ,,centrum” wsi, nadaj ąc jej układowi przestrzennemu dodatkowe cechy pozytywne.

Zachowany układ przestrzenny wsi kmiecej z pozostało ściami folwarku, a tak że wyst ępuj ące tu obiekty zabytkowe (których list ę nale ży podda ć weryfikacji) kwalifikuj ą t ę wie ś do ochrony poprzez utworzenie strefy ochrony typu ,,B” oraz ochrony warto ści krajobrazu kulturowo-przyrodniczego ,,K”.

Wie ś Ci ęż kowice, zało żona jako dobra rycerskie, reprezentuje typ genetyczny folwarku (z pałacem). Układ ten zachował si ę do dzisiaj, chocia ż jego czytelno ść zmniejsza ,,obro śni ęcie” dóbr feudalnych zabudow ą robotników rolnych (powstał ą pomi ędzy pałacem a drog ą Opole – Racibórz), o układzie ulicowym. Ze wzgl ędu na jej charakter oraz fakt powstania w sąsiedztwie du żego zakładu cukrowniczego łatwo uległa ona przekształceniu w planie i substancji. A zatem dzisiaj, poza nielicznymi obiektami zabytkowymi, układ przestrzenny wsi kmiecej nie posiada wi ększych warto ści kulturowych.

Oczywi ście powy ższe stwierdzenie nie dotyczy warto ści kulturowej folwarku. Zachowana zabudowa pałacowa z parkiem, a tak że historyczny układ przestrzenny i zachowane szpalery drzew, nawierzchnie dróg reprezentuj ą du żą warto ść kulturow ą. Niestety, nieprawidłowa lokalizacja nowej zabudowy mieszkaniowej (wielorodzinnej), zrealizowanej w okresie socjalizmu, uczyniła ten zabytkowy zespół niedost ępny dla ,,oka”, obni żaj ąc drastycznie jego warto ści krajobrazowe. Zespół ten jest i powinien by ć, wraz z s ąsiednimi terenami zdegradowanymi, obj ęty ochron ą konserwatorsk ą typu ,,B”.

41

1.2.5. Wie ś rz ędowa

W pó źnofeudalnym okresie (1783–1854) powstały na terenie gminy trzy osady, o układzie przestrzennym wsi rz ędówki. Nale żą do nich wsie Połowa (Puhlau), Koza (Heinrichsdorf) i Mierz ęcin (Mierzenzin). S ą to kolonie robotniczo-chłopskie.

Ich układy przestrzenne charakteryzowały si ę równomiernie rozmieszczonymi zagrodami usytuowanymi w pewnych odległo ściach od siebie, po jednej stronie drogi. Luk ę pomi ędzy nimi wypełniały przynale żne do gospodarstwa rozłogi (pola uprawne).

Ten typ układu przestrzennego zaliczy ć nale ży do nieodpornych na wszelkie zmiany, w tym szczególnie na rozwój przestrzenny osady. Tak te ż si ę stało w omawianych tu przypadkach. Tereny rolne, poło żone pomi ędzy zagrodami, zabudowano nowymi obiektami. W Mierz ęcinie zachowało si ę zaledwie kilka siedlisk reprezentuj ących układ pierwotny, poło żonych po prawej stronie drogi. Obudowano tak że drug ą stron ę ulicy, co w przypadku wsi Koza i Mierz ęcin spowodowało zupełn ą utrat ę czytelno ści układu przestrzennego. Zniszcze ń dopełniły działania wojenne. Dzi ś wi ęc ww. wsie nie reprezentuj ą żadnych warto ści przestrzennych i kulturowych. Nieliczne s ą te ż tutaj obiekty zabytkowe. W przypadku wsi Połowa tak samo wygl ądaj ący proces rozwoju doprowadził do dzisiejszego układu ulicowego. Nie reprezentuje on jednak wi ększych warto ści przestrzennych i kulturowych.

1.2.6. Zespoły zabudowy robotniczej

W ko ńcu XIX w. i na pocz ątku XX w. powstały na terenie gminy zespoły zabudowy robotniczej, dzisiaj stanowi ące cenne urozmaicenie istniej ącej zabudowy o innych funkcjach. Do nich nale ży zespół poło żony w północnej cz ęś ci wsi Polska Cerekiew oraz w południowej cz ęś ci wsi Wronin.

Ze wzgl ędu zarówno na zachowane cechy zabudowy, jak i ich unikalno ść na terenie gminy powinny one zosta ć obj ęte ochron ą jako zespoły posiadaj ące jednorodne cechy przestrzenne.

2. OCENA WARTO ŚCI ZACHOWANYCH UKŁADÓW LUB ZESPOŁÓW PRZESTRZENNYCH

Podsumowuj ąc niniejsze analizy, nale ży stwierdzi ć, że na przestrzeni wieków rozwój prawie wszystkich osad gminy Polska Cerekiew był powolny (z wył ączeniem wsi gminnej i Zakrzowa). Nie oznacza to jednak niezmienno ści funkcji i układów pierwotnych. Wr ęcz przeciwnie – wyra źna jest destabilizacja układów przestrzennych, istotnie zmienionych w stosunku do przeszło ści.

Jednostkowe, lecz istotne dla terenu wydarzenia historyczne i społeczno-gospodarcze (np. budowa kolei i cukrowni) oraz generalnie niska pozycja ekonomiczna mieszka ńców (wszystkie wsie genetyczne liczyły mniej ni ż 20 kmieci i zagrodników), powoduj ąca szybkie zast ąpienie pierwotnej (produkcyjnej) funkcji wsi funkcją mieszkaniow ą, wpłyn ęły na powa żne zmiany w morfogenetycznych układach ruralistycznych. Dzisiejsza wie ś gminy Polska Cerekiew wi ąż e wi ęc w sobie szereg typów zabudowy o ró żnym pochodzeniu, funkcjach i

42 charakterze architektonicznym. Obok siebie istniej ą tu przykłady zespołów zabudowy feudalnej (zamki, pałace), regularne siedliska chłopskie (elementy genetycznej wsi kmiecej), zespoły zabudowy chłopo-robotniczej, robotniczej, zabudowy willowej i małomiasteczkowej (tworz ącej regularn ą pierzej ę) – typowe dla miasta oraz pochodz ącej z tego stulecia zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i wielorodzinnej, a tak że zabudowy gospodarczej uspołecznionych gospodarstw rolnych. Cz ęsto te ró żnorodne ,,wydarzenia budowlane” rozgrywaj ą si ę na niewielkiej przestrzeni dziejów. W efekcie, w wielu przypadkach doprowadziło to niemal że do chaosu przestrzennego, obejmuj ącego głównie architektur ę wsi (w mniejszym stopniu jej plan), posiadaj ącego swój niew ątpliwy, swoisty urok.

Odporniejsze okazały si ę wsie du że i szybko rozwijaj ące si ę: Polska Cerekiew i Zakrzów. W ich układzie przestrzennym kolejne nawarstwienia rozwojowe przybrały posta ć nowych (niezale żnych) elementów struktury.

Bior ąc pod uwag ę istniej ący stan morfogenetycznych układów przestrzennych, za najbardziej warto ściowy nale ży uzna ć układ przestrzenny wsi Polska Cerekiew –obejmuj ący ruin ę zamku wraz z towarzysz ącą mu zabudow ą i parkiem krajobrazowym, zespół zabudowy małomiasteczkowej, robotniczej, oraz cz ęś ciowo chroniony układ wsi kmiecej.

Postuluje si ę obj ąć ten zespół stref ą typu ,,B” ochrony konserwatorskiej, z obowi ązkiem:

• zachowania, konserwacji i rewaloryzacji elementów układu, tj. układu parceli budowlanych, zabudowy, układu dróg i placów, nawierzchni i zieleni towarzysz ącej, • dostosowania nowej zabudowy do kompozycji historycznej, • dąż enia do usuni ęcia funkcji i elementów przestrzennych uznanych za zniekształcaj ące układ, • znalezienia współczesnych funkcji dla obiektów zabytkowych i eliminacji funkcji uci ąż liwej.

W strefie tej przyznaje si ę priorytet wymaganiom konserwatorskim i uznaje si ę za konieczne opracowanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Nast ępne obszary, szczególnie warto ściowe na terenie gminy, o bardzo dobrze zachowanej historycznej strukturze przestrzennej, wskazane do bezwzgl ędnego zachowania, to:

• Zakrzów – obejmuj ący wie ś kmiec ą wraz z cmentarzem, pałac z parkiem krajobrazowym oraz folwark z dworem, • Grz ędzin – z układem placowym wraz ze wsi ą Wronin o układzie ulicowym.

Proponuje si ę te tereny podda ć ochronie i rewaloryzacji zabudowy oraz układu przestrzennego, ustalaj ąc dla nich stref ę ochrony konserwatorskiej typu ,,B”, obejmuj ąc ochron ą i rewaloryzacj ą:

• zasadnicze elementy historycznego rozplanowania (układ dróg, podział działek, sposób zabudowy i zagospodarowania terenu, układ zieleni), • obiekty chronione z dostosowaniem do nowych funkcji na podstawie opinii konserwatorskiej,

43

• odtworzenie i uzupełnianie układu z zachowaniem jego cech przestrzennych i architektonicznych, opiniowane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Ochron ą nale ży tak że obj ąć zało żenie pałacowo-parkowe we wsi Ci ęż kowice. Za szczególnie istotne uznaje si ę ochron ę układu przestrzennego folwarku wraz z parkiem krajobrazowym oraz nawierzchni dróg i towarzysz ących im szpalerów zieleni.

Du żą warto ść kulturow ą w skali lokalnej posiadaj ą tak że dobrze zachowane do dzi ś układy przestrzenne wsi Witosławice i Dzielawy, które (wraz ze wsiami Grz ędzin i Wronin) proponuje si ę obj ąć ochron ą krajobrazu kulturowo-przyrodniczego (,,K”). W strefie tej powinny obowi ązywa ć:

• ochrona całego układu przestrzennego wraz z towarzysz ącą zieleni ą komponowan ą, z wyra źnym zró żnicowaniem cech architektoniczno-przestrzennych elementów jego struktury, • ochrona i rewaloryzacja obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą, • uzupełnienie układu nowymi obiektami na podstawie opinii konserwatorskiej, • ochrona krajobrazu naturalnego i zwi ązanego z zało żeniami historycznymi, w tym szczególnie istniej ących form u żytkowania i ukształtowania terenu, układu dróg, miedz, zadrzewie ń śródpolnych, szpalerów, cieków i zbiorników wodnych.

Proponuje si ę utrzymanie projektowanej strefy ochrony krajobrazu przyrodniczego, obejmuj ącej południow ą cz ęść gminy. Za najbardziej warto ściowy (ze wzgl ędów przyrodniczych i kulturowych) w jej granicach uznaje si ę zespół wsi Wronin – Grz ędzin, uzupełniony przez wsie Witosławice, Łaniec i Dzielawy. W przypadku rezygnacji z utworzenia projektowanej strefy chronionego krajobrazu nale ży zachowa ć stref ę ochrony krajobrazu kulturowo-przyrodniczego dla ww. zespołu wsi, okre ślon ą na rysunku analiz.

Stref ą ekspozycji zabytkowych układów przestrzennych (strefa ,,E”) nale ży obj ąć teren poło żony:

• wzdłu ż drogi krajowej relacji Opole – Racibórz we wsi Polska Cerekiew, • wzdłu ż drogi krajowej relacji Baborów – Bła żejowice (droga krajobrazowa), • wzdłu ż doliny cieku wodnego Cisek, w rejonie wsi Wronin – Grz ędzin – Dzielawy – Witosławice, • po obu stronach drogi relacji Zakrzów – Jaborowice, obejmuj ący dolin ę cieku Cisek.

Ponadto w celu zachowania zabudowy wsi oraz zespołów zabudowy o niewielkich warto ściach kulturowych, a wi ększych walorach krajobrazowych, reprezentowanych przez zespoły o jednakowych cechach przestrzennych zabudowy, ochron ą nale ży obj ąć :

• zabudow ę wsi Ligota Mała i Ła ńce, • zespół zabudowy robotniczej poło żony we wsiach Polska Cerekiew i Wronin.

Układy pozostałych wsi znacznie przekształcone, z wieloma nawarstwieniami, nie reprezentuj ą wi ększej warto ści kulturowej i krajobrazowej, z wył ączeniem pojedynczych elementów zabudowy lub fragmentów struktury przestrzennej.

Stref ą ochrony archeologicznej obejmuje si ę zespół udokumentowanych stanowisk 44 archeologicznych poło żonych w rejonie wsi Wronin – Grz ędzin – Łaniec.

Stref ą obserwacji archeologicznej (,,OW”) obejmuje si ę teren doliny cieku wodnego Cisek do wysoko ści pierwszej terasy nadzalewowej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem rejonu wsi Zakrzów.

3. ZAGRO ŻENIA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Podstawowymi elementami zachowanego dziedzictwa kulturowego s ą zabytkowe obiekty i układy przestrzenne oraz stanowiska archeologiczne. Głównym zagro żeniem dla tych ostatnich jest nieprawidłowe u żytkowanie terenu. Szczególnie dotyczy to grodziska znajduj ącego si ę na gruntach wsi Dzielawy, przez które przebiega lokalna linia kolejowa.

Drugim zagro żeniem dla znalezisk archeologicznych jest na terenie gminy erozja gleb i wynikaj ące z niej zmiany ukształtowania terenu. Wi ększo ść znalezisk archeologicznych znajduje si ę bowiem w dolinach Płaskowy żu Głubczyckiego i na ich zboczach.

Najpowa żniejszym zagro żeniem dla istniej ących w gminie obiektów zabytkowych jest brak ich u żytkowania oraz brak bie żą cych remontów i konserwacji, co w efekcie w szybkim czasie doprowadza do całkowitego zniszczenia obiektu czy układu przestrzennego. Powoduje to te ż drastyczny wzrost kosztów wykonywania wszelkich prac budowlanych, które cz ęsto w sposób irracjonalny przewy ższaj ą warto ść zabytkow ą obiektu. Obecnie, ze wzgl ędu na brak użytkownika, niszczeją takie obiekty, jak:

• zamek w Polskiej Cerekwi (nieu żytkowany, a teren wokół niego stanowi baz ę warsztatowo-magazynow ą RSP), • pałac w Ci ęż kowicach, • szereg domów mieszkalnych we wsiach Zakrzów i Wronin.

Zagro żenia warto ści dziedzictwa kulturowego wynikaj ą tak że z moralnego i technicznego zu życia istniej ącej zabudowy, braku pieni ędzy na bie żą cą konserwacj ę i remonty, braku zainteresowania wła ściciela, który wybudował drugi dom mieszkalny na istniej ącym siedlisku, a cz ęsto braku jego świadomo ści, że obiekt jest zabytkowy. W taki sposób najbardziej zagro żone s ą liczne domy mieszkalne w Zakrzowie, nieu żytkowane ze wzgl ędu na zu życie moralne.

Obiekty zagro żone stanowi ą a ż około 9% zabytków gminy, znajduj ących si ę w rejestrze wojewódzkiego konserwatora zabytków w Opolu.

Nie mniej istotne, jako element to żsamo ści miejsca, s ą zachowane na terenie gminy morfogenetyczne układy ruralistyczne wsi kmiecych oraz zespoły XIX- i XX-wiecznej zabudowy robotniczej. Zagro żenia dla nich stwarzaj ą realizacje nowych obiektów bez zrozumienia i zachowania podstawowych zasad kompozycji przestrzeni, a w efekcie – wprowadzanie elementów zagospodarowania terenu kontrastuj ących lub dysharmonijnych z istniej ącą kompozycj ą zespołu.

45

Równie istotne zagro żenia wywołuj ą trwaj ące niekorzystne procesy demograficzne we wsiach gminy Polska Cerekiew, prowadz ące do likwidacji istniej ącej zabudowy (Jaborowice).

4. WYKAZ OBIEKTÓW ZABYTKOWYCH

4.1. Zabytkowe parki i cmentarze

Parki:

• Ci ęż kowice – park pałacowy, wł. AWRSP, XIX w., nr rej. 172/88, • Polaka Cerekiew – park pałacowy, wł. UG, GS, XIX w., nr rej. 177/88 , • Zakrzów – park pałacowy, wł. Huta Katowice, XIX/XX w., nr rej. 163/88 .

Cmentarze:

• Grz ędzin – cmentarz przyko ścielny, • Grz ędzin – cmentarz rzymskokatolicki,

• Polska Cerekiew – cmentarz przyko ścielny, • Polska Cerekiew – cmentarz rzymskokatolicki,

• Zakrzów – cmentarz przyko ścielny, • Zakrzów – cmentarz rzymskokatolicki.

4.2. Wykaz zabytków ruchomych

1. Dzielawy:

• kapliczka przy drodze do Grz ędzina, wewn ątrz której znajduje si ę rze źba – drewniana figura św. Jana Nepomucena, połowa XIX w., polichromowana.

2. Polska Cerekiew:

• rze źba – figura św. Jana Nepomucena, kamienna, barokowa, 1721 r., nr rej. Ks. B. – 580/72, usytuowana w pobli żu parku pałacowego i Urz ędu Gminy,– rze źba – figura św. Floriana, kamienna, po źnobarokowa, 1780 r., nr rej. Ks. B. – 581/1-19/72, usytuowana przy bramce w murze okalaj ącym ko ściół od zachodu, • rze źba – figura św. Barbary, kamienna, po źnobarokowa, 1780 r., nr rej. Ks. B. – 581/1- 19/72, usytuowana przy bramce w murze okalaj ącym ko ściół od zachodu (rze źba wymaga konserwacji), • krzy ż na postumencie, kamienny, neobarokowy, druga połowa XIX w., nr rej. Ks. B. – 581/1-19/72, usytuowany przed bram ą w murze okalaj ącym ko ściół od zachodu.

46

4.3. Wykaz zabytków architektury, budownictwa i techniki

1. Ci ęż kowice:

• kapliczka, murowana, pocz ątek XX w. – gzymsy, lizeny, • pałac, ob. przedszkole, murowane, ok. XIX w. – portyk, gzymsy, stolarka okien i drzwi, • park naturalistyczny, druga połowa XIX w. – starodrzew, • dom mieszkalny, ul. Fabryczna 13, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, ozdoby tynkowe, • dom mieszkalny, ul. Fabryczna 13a, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, ozdoby tynkowe, • dom i restauracja, ul, Fabryczna 31, murowane, XIX/XX w., • dom mieszkalny, ul. Szkolna 14, murowany, ok. XIX w. – licówka, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Szkolna 16, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy.

2. Dzielawy:

• kapliczka murowana, ok. XIX w. – licówka, gzymsy, szczyt, • kapliczka murowana, ok. 1880 r. – stolarka okien i drzwi, szczyt, gzymsy, rze źba Jana Nepomucena, • dom mieszkalny, ul. Kolejowa 2, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Kolejowa 14a, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny, ul. Kolejowa 22, murowany, 1909 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne.

3. Grz ędzin:

• ko ściół parafialny pw. św. Piotra i Pawła, murowany, 1875, 1935 r. – wie ża, drewniany strop, gzymsy, stolarka okien i drzwi, wyposa żenie, szkarpy, • kapliczka murowana, ok. 1880 r. – gzymsy, lizeny, krucyfiks drewniany, • kapliczka murowana, pocz ątek XX w. – licówka, stolarka drzwi, szczyt, • kaplica cmentarna, murowana, ok. XIX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, sterczyny, gzymsy, szczyt, • cmentarz murowany, ok. XIX w. – starodrzew, nagrobki, • dom parafialny, ul. Dolna 1, murowany, ok. XIX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Ko ścielna 1a, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, • dom mieszkalny, ul. Ko ścielna 9, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Polna 4, murowany, ok. XIX w. – gzymsy, opaski okienne, stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny, ul. Raciborska 6, murowany, ok. 1880 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Raciborska 13, murowany, ok. XIX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy,

47

• dom mieszkalny, ul. Raciborska 27, murowany, pocz ątek XX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny, ul. Raciborska 30, murowany, ok. XIX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, • dom mieszkalny, ul. Raciborska 32, murowany, ok. XIX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, • dom mieszkalny, ul. Raciborska 55, murowany, pocz ątek XX w. – licówka, stolarka okien i drzwi, gzymsy, opaski okienne, ozdoby tynkowe.

4. Jaborowice:

• kaplica, murowana, 1801 r. – gzymsy, sygnaturka, opaski okienne, stolarka okien i drzwi, • d. Zajazd, ob. dom mieszkalny, murowany, ok. 1880 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dworzec kolejowy, murowany, pocz ątek XX w. – licówka, gzymsy, opaski okienne, stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny nr 13, murowany, pocz ątek XX w. – gzymsy, opaski okienne, stolarka okien i drzwi, rze źba, • dom mieszkalny nr 26, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny nr 32, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny nr 39, murowany, 1909 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny nr 41, murowany, ok. 1880 r. – gzymsy, stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny nr 44, murowany, ok. 1880 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny nr 46, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny nr 47, murowany, ok. 1880 r. – stolarka okien i drzwi, gzymsy, • dom mieszkalny nr 53, murowany, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, gzymsy.

5. Koza:

• kapliczka murowana, ok. XIX w. – licówka, gzymsy, • dom mieszkalny nr 3, murowany, pocz ątek XX w. – licówka, gzymsy, stolarka okien i drzwi, • dom mieszkalny nr 12, murowany, 1886 r. – gzymsy, stolarka okien i drzwi.

6. Ligota Mała:

• kaplica, murowana, ok. XIX w. – stolarka okien i drzwi, wie ża, szkarpy, szczyt, opaski okienne, gzymsy, wyposa żenie, • kapliczka, murowana, ok. XIX w., • dom mieszkalny nr 32, murowany, ok. pocz ątku XX w., • dom mieszkalny nr 39a, murowany, ok. 1880 r.

7. Łaniec:

• kapliczka, murowana, ok. XIX w., • kapliczka, murowana, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Raciborska 6, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Raciborska 13, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny, ul. Raciborska 14, murowany, ok. 1880 r.,

48

• dom mieszkalny, ul. Raciborska 22, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Raciborska 24, murowany, ok. 1880 r.

8. Mierz ęcin:

• kapliczka, murowana, ok. XIX w., • dom mieszkalny nr 11, murowany, ok. XIX w.,

9. Polska Cerekiew:

• ko ściół parafialny pw. Wniebowzi ęcia NMP, murowany, 1617, 1763, 1945–51, • ogrodzenie z bramk ą ko ścioła parafialnego, murowane, XVIII w., • kapliczka, murowana, ok. XIX w., • ruina zamku, wł. PGR, murowana, 1617, 1894 r., • pozostało ści parku krajobrazowego (zamek), XIX w., • figura św. Jana Nepomucena w parku zamkowym, 1721 r., • dom mieszkalny, ul. Kozielska 3, murowany, lata 20-te XX w., • dom mieszkalny, ul. Ligonia 1, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Ligonia 2, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Ligonia 11, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Ligonia 12, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Ligonia 13, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Miarki 4, murowany, 1909 r., • dom mieszkalny, ul. Miarki 12, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny, ul. Miarki 15, murowany, 1913 r., • dom mieszkalny, ul. Miarki 19, murowany, ok. XIX w., • poczta, ul. Pocztowa 4, murowana, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Raciborska 16, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Rynek 4, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Rynek 6, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Rynek 14, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Rynek 15, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Zamkowa 15, murowany, 1905 r., • dom mieszkalny, pl. Zamkowy 4, murowany, ok. 1880 r.

10. Połowa:

• dom mieszkalny nr l5, murowany, 1900 r.11. Witosławice: • kapliczka, murowana, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Kolejowa 40, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Kozielska 6, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Kozielska 28, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Kozielska 32, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny, ul. Kozielska 35, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny, ul. Le śna 9, murowany, ok. XIX w.

49

12. Wronin:

• kapliczka, murowana, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny nr 10, murowany, pocz ątek XX w., • dom mieszkalny nr 11, murowany, ok. połowy XIX w., • dom mieszkalny nr 20, murowany, 1905 r., • dom mieszkalny nr 65, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny nr 69, murowany, 1906 r.

13. Zakrzów:

• ko ściół parafialny pw . św. Mikołaja, murowany, 1831, 1895 r., • plebania, murowana, ok. XIX w., • kapliczka, murowana, ok. 1805 r., • kapliczka, murowana, ok. połowy XX w., • cmentarz, ok. XIX w., • dom przedpogrzebowy, murowany, ok. XIX w., • pałac, wł. o środek szkoleniowo-kolonijny, murowany, XIX/XX w., • park krajobrazowy, pałacowy pocz.XX w., • dwór, wł. PGR, murowany, 1814, 1956 r., • młyn wodny i dom mieszkalny nr 21, murowany/drewniany, druga połowa XIX w., • dom mieszkalny nr 3, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 12, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 30, murowany, 1899 r., • dom mieszkalny nr 32, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny nr 56, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 64, murowany, ok. połowy XIX w., • dom mieszkalny nr 65, murowany, ok. XIX w., • dom mieszkalny nr 75, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 80, murowany, 1859 r., • dom mieszkalny nr 84, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 86, murowany, ok. 1880 r., • dom mieszkalny nr 88, murowany, wł. H. Kłosik, 1875 r.

Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami z zakresu ochrony zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego nale ży uwzgl ędni ć ochron ę zabytków nieruchomych, wpisanych do rejestru zabytków województwa opolskiego (zabytki z podanym numerem rejestrowym), oraz obj ąć ochron ą konserwatorsk ą wszystkie zabytki znajduj ące si ę w gminnej ewidencji (pozostałe zabytki uwzgl ędnione w wykazie).

50

ROZDZIAŁ III - WARUNKI DEMOGRAFICZNE

51

1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA

Studium demograficzne rozwoju gminy Polska Cerekiew stanowi wa żny element polityki przestrzennej zagospodarowania badanego obszaru. Analiza zmian liczby ludno ści w przeszło ści, tera źniejszo ści i przyszło ści jest podstaw ą do budowy studium uwarunkowa ń i kierunków polityki społeczno-gospodarczej i przestrzennej. Analiza rozwoju demograficznego, uchwycenie zmian w strukturze wieku i płci ludno ści, procesach migracyjnych, dojazdach do pracy, źródłach utrzymania, aktywno ści zawodowej, ocena bezrobocia i kształcenia młodzie ży stanowi podstaw ę budowy koncepcji zagospodarowania przestrzennego.

Procesy demograficzne wi ążą si ę ści śle z wieloma dziedzinami życia gminy Polska Cerekiew. Wpływaj ą na sytuacj ę w zakresie szkolnictwa, rynku pracy, warunków mieszkaniowych oraz warunkuj ą rozmiary i kierunki rozwoju instytucji demograficznych (żłobki, przedszkola, szkoły, miejsca pracy, opieka społeczna i inne). Gmina Polska Cerekiew obejmuje 13 sołectw o powierzchni 60 km 2 i zaludnieniu 5271 mieszka ńców. Gmina posiada charakter rolniczy i zamieszkała jest w wi ększo ści przez ludno ść miejscow ą. Wie ś Polska Cerekiew pełni w stosunku do mieszka ńców gminy istotne funkcje usługowe i administracyjne. Współczesna sytuacja demograficzna gminy oraz prognoza demograficzna do 2010 r. stawia przed koncepcjami zagospodarowania przestrzennego wiele zło żonych zagadnie ń, które nale ży rozpatrywa ć z punktu widzenia szans i zagro żeń rozwoju gminy.

Do podstawowych zagadnie ń, które nale ży rozpatrywa ć przy formułowaniu koncepcji rozwoju gminy Polska Cerekiew, nale żą ruch naturalny (urodzenia, zgony, mał żeństwa), procesy migracyjne i źródła utrzymania.

1.1. Zmiany liczby ludno ści

Na koniec czerwca 1996 r. stan ludno ści gminy wynosił 5271 osób. Około 75% mieszka ńców gminy urodziło si ę ju ż po 1945 r. Charakterystyczn ą cech ą struktury demograficznej obszaru jest wysoki udział ludno ści pochodzenia miejscowego ( śląskiej) i wynosił on w 1990 r. 84,5%.

52

TABELA 1. Zmiany liczby ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 1950–1995

Liczba ludno ści Liczba ludno ści Rok – stan na Rok – stan na 31 XII 31 XII 1950 6628 1984 5829 1960 6356 1985 5867 1966 6759 1986 5893 1970 6835 1987 5896 1975 6686 1988 5783 1976 6651 1989 5782 1977 6547 1990 5658 1978 6214 1991 5593 1979 5908 1992 5553 1980 5816 1993 5506 1981 5860 1994 5475 1982 5852 1995 5332 1983 5807 1996 5271 (VI)

Źródło: Roczniki statystyczne WUSOpracowanie własne – L.R.

Przeprowadzona szczegółowa analiza rozwoju demograficznego gminy Polska Cerekiew w łatach 1950–1995 (patrz diagram nr 1) wskazuje na nast ępuj ące etapy zmian liczby ludno ści.

TABELA 2. Przyrosty i spadki liczby ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 1950–1995

Lata Ogółem osób % 1951–1960 - 272 95,9 1961–1970 + 479 107,5 1971–1980 - 1019 85,1 1981–1990 - 158 97,3 1991–1996 - 387 93,2 Razem - 1357 79,5

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

Na przestrzeni lat 1951–1996 nast ąpił spadek liczby mieszka ńców gminy o 1357 osób, tj. o 20,5%. Spadek ten wyst ępuje ju ż od 1971 r., a najwi ększy – nast ąpił w latach 1971– 1980 (o 1019 osób), co było zwi ązane z wyjazdami za granic ę, głównie do Niemiec. Po 1981 r. odpływ ludno ści znacznie zmalał, przy czym po 1990 r. nast ąpił ponowny wzrost

53 odpływu ludno ści gminy.

Analiza rozmieszczenia ludno ści w gminie wskazuje, że najwi ększe wsie to Polska Cerekiew i Zakrzów – powy żej 1000 mieszka ńców. Pozostałe wsie mieszcz ą si ę w przedziale do 500 mieszka ńców. Najmniejsze wsie o zaludnieniu poni żej 200 osób to:

• Połowa – 67 mieszka ńców, • Mierz ęcin – 71 mieszka ńców, • Koza – 97 mieszka ńców, • Ligota Mała – 175 mieszka ńców, • Łaniec – 176 mieszka ńców.

W przedziale:

• do 200 mieszka ńców znajduje si ę 5 wsi, • 200–300 mieszka ńców znajduj ą si ę 3 wsie, • 301–400 mieszka ńców znajduje si ę 1 wie ś, • 401–500 mieszka ńców znajduj ą si ę 2 wsie, • powy żej 1000 mieszka ńców znajduj ą si ę 2 wsie.

W latach 1991–1996, wrdług danych Urz ędu Gminy, nast ąpił spadek liczby ludno ści gminy o 5,1% (tab. 3). W tym okresie wzrosła nieznacznie liczba ludno ści wsi Dzielawy (11,9%), Jaborowice (2,7%) i Mierz ęcin (1,4%) . W pozostałych wsiach liczba ludno ści spadła. Najwi ększy odpływ ludno ści nast ąpił we wsiach: Ci ęż kowice (o 22,1%), Połowa (12,1%), Koza (10,2%). We wsi gminnej Polska Cerekiew ludno ść w tym okresie zmniejszyła ei ę o 40 osób (tj. o 2,4%) (patrz diagram nr 2).

Nale ży zauwa żyć, że dane zawarte w tabeli 1 dla lat 1990–1996 nieznacznie ró żni ą si ę od danych zawartych w tabeli 3, pochodz ących z innego źródła danych. S ą to jednak ró żnice nieznaczne i nie maj ą wpływu na analiz ę przyrostu ludno ści.

54

TABELA 3. Liczba ludno ści wsi gminy Polska Cerekiew w latach 1950–1996

Przyrost ludno ści w % w latach Wsie 1950 1960 1970 1978 1988 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1991–1996 Ogółem 6628 6356 6835 6214 5783 5638 5462 5393 5489 5488 5567 5348 74,9 gmina Ci ęż kowic 604 553 812 700 664 610 602 608 598 541 543 547 77,9 e Dzielawy 303 271 273 246 220 218 227 208 224 232 223 244 111,9 Grz ędzin 557 544 561 485 442 403 398 394 386 415 401 387 96,0 Jaborowice 392 333 344 279 255 226 212 196 223 230 232 232 102,7 Koza 176 190 194 141 105 108 102 98 105 115 105 97 89,8 Ligota 253 235 259 229 200 190 194 194 194 180 176 175 92,1 Mała Łaniec 256 243 236 195 195 187 190 184 213 194 178 176 94,1 Mierz ęcin 127 103 94 79 70 70 67 53 71 75 74 71 101,4 Polska 1851 1712 1880 1670 1600 1638 1582 1510 1564 1592 1690 1598 97,6 Cerekiew Połowa – – 100 88 79 78 71 74 72 69 72 67 85,9 Witosławic 364 335 316 280 260 258 247 233 229 229 236 233 90,3 e Wronin 626 565 578 499 489 453 406 460 422 425 430 415 91,6 Zakrzów 1110 1272 1288 1323 1204 1199 1164 1181 1188 1191 1207 1178 98.2

Źródło: Dane za lata 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 – Spis powszechny,Dane za lata 1990–1996, Urz ąd Gminy.

1.2. Struktura wieku ludno ści

Z punktu widzenia struktury wieku ludno ści gmina charakteryzuje si ę wysokim udziałem ludno ści w wieku produkcyjnym (60,0%) i poprodukcyjnym (13,8%).

TABELA 4. Struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew – stan na 31.12.1994 r.

Ogółe W wieku W wieku W wieku m przedproduk. W tym produk. poproduk. 0–17 18–59/64 60/64 > w wieku ludno ś ć 0–2 3–6 7–14 15–17 5475 1436 169 319 772 176 3283 754 100,0 26,2 3,1 5,8 14,1 3,2 60,0 13,8

Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin WUS, lipiec 1995 r. – opracowanie własne – L.R.

55

Na przestrzeni lat 1989–1994 obserwujemy w gminie spadek udziału grupy przedprodukcyjnej z 27,5 do 26,2%, wzrost grupy poprodukcyjnej z 12,6 do 13,8%. W grupie przedprodukcyjnej nast ąpił spadek liczby dzieci w wieku 02 lata i 3–6 lat, wzrost udziału dzieci w wieku szkolnym (7–14 lat).

TABELA 5. Struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew w % w latach 1988 i 1994

1988 1994

Osób % osób % Ogółem 5781 100,0 5475 100,0 Przedprodukcyjny 0–17 1591 27,5 1436 26,2 0–2 309 5,3 169 3,1 3–6 422 7,3 319 5,8 7–14 614 10,6 722 14,1 15–17 246 4,3 176 3,2 Produkcyjny 18–59/64 3465 59,9 3285 60,0 Poprodukcyjny 60/65 i w. 727 12,6 754 13,8

Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin WUS – opracowanie własne – L.R.

Analizuj ąc struktur ę wieku ludno ści zamieszkałej we wsiach gminy Polska Cerekiew, mo żna zauwa żyć du że ró żnice w poszczególnych grupach wiekowych. Udział procentowy grupy przedprodukcyjnej wynosi od 23,8% w Witosławicach do 31,6% w Połowie.

W grupie poprodukcyjnej wyst ępuj ą równie ż znaczne ró żnice. Du ży udział procentowy ludno ści w wieku poprodukcyjnym wyst ępuje we wsiach: Mierz ęcin, Dzielawy, Witosławice i Grz ędzin. S ą to wsie starzej ące i wyludniaj ące si ę. Ta struktura wieku wpływa na rozmiary i kierunki inwestycji demograficznych ( żłobki, przedszkola, szkoły, miejsca pracy, opieka społeczna i inne).

Jak wynika z tabeli 1, przyrost rzeczywisty ludno ści w latach 1951–1995 był ujemny i wynosił (-) 1296 osób. W ostatnim 20-leciu (1976–1995) przyrost ludno ści był równie ż ujemny (-) i wynosił 1354 osoby. Oznacza to, że cały przyrost naturalny ludno ści (urodzenia, zgony) gminy w liczbie 447 osób wyemigrował (tab. 6).

56

TABELA 6. Przyrost rzeczywisty i przyrost naturalny gminy Polska Cerekiew w latach 1976–1995

Przyrost Lata Przyrost naturalny rzeczywisty 1976–1980 - 870 + 101 1981–1985 + 51 + 204 1986–1990 - 209 + 152 1991–1995 - 326 - 10 Razem - 1354 + 447

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

Sytuacja ludno ściowa w gminie Polska Cerekiew jest analogiczna jak dla obszarów gmin zamieszkałych w wi ększo ści przez ludno ść miejscow ą, gdzie wyst ępuje przesuni ęcie w czasie powojennego wy żu demograficznego i jego ,,echa” oraz fala emigracji zagranicznych zwi ązana z tzw. akcj ą ł ączenia rodzin i sytuacj ą ekonomiczno-polityczn ą kraju.

TABELA 7. Składowe zmian liczby ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 1976–1995

Przyrost Przyrost W tym Saldo W tym Lata rzeczyw. natural. urodzenia zgony emigracji zagranicz. 1976– - 870 + 101 448 347 - 792 - 728 80 1981– + 51 + 204 545 341 - 194 - 179 85 1986– - 209 + 152 467 315 - 336 - 453 90 1991– - 326 - 10 229 309 - 293 - 323 95 Razem - 1354 + 447 1759 1312 - 1615 - 1683

Źródło: Roczniki Statystyczne WUS, opracowanie własne – L.R.

Na przestrzeni lat 1976–1995 obserwujemy systematyczny spadek urodze ń. Najwy ższa liczba urodze ń nast ąpiła w latach 1981–1987 (rocznie od 104 do 121 osób). Po 1991 r. obserwujemy systematyczny spadek liczby urodze ń (rocznie 66–41osób). Liczba zgonów natomiast utrzymuje si ę na poziomie 66 osób. Przyrost naturalny nie zapewnia ju ż prostej reprodukcji ludno ści.

57

TABELA 8. Migracje ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 1988-1995

Migracje wewn ętrzne Migracje zagraniczne Saldo migracji na 1000 napływ odpływ saldo imigra. emigra. saldo osób Rok mieszka ńców 1988 152 139 13 – 120 - 120 - 107 - 18,5 1989 202 112 90 – 102 - 102 - 12 - 2,1 1990 103 66 37 – 193 - 193 - 156 - 27,6 1991 77 76 1 – 98 - 98 - 97 - 17,1 1992 77 66 11 – 32 - 32 - 21 - 3,8 1993 55 64 - 9 – 40 - 40 - 49 - 8,8 1994 78 35 43 4 57 - 53 - 10 - 1,8 1995 48 64 -16 3 103 - 100 - 116 - 21,8 Ogółem 792 622 170 7 745 - 738 - 568

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

Wyrazem regresu demograficznego gminy jest równie ż wysoka emigracja ludno ści.

W latach 1988–1995, jak wynika z powy ższej tabeli, wyemigrowało za granic ę kraju a ż 738 osób. Migracje wewn ętrzne były natomiast dodatnie. Napłyn ęły w ww. okresie 792 osoby, wyjechały z gminy 622 osoby, saldo wynosiło wi ęc (+) 170 osób. Z danych Urz ędu Gminy wynika, że w okresie ostatnich 4 lat wyjechały do Niemiec 253 osoby. Przy czym najwi ęcej osób ze wsi Polska Cerekiew (73 osoby), Ci ęż kowice (51 osób), Zakrzów (28 osób), Grz ędzin (26 osób), Wronin (24 osoby) (tab. 14).

Niezale żnie od poziomu emigracji stałej gmina charakteryzowała si ę bardzo wysok ą emigracj ą czasow ą. Obj ęła ona w 1988 r. 658 osób, w tym w wieku produkcyjnym a ż 464 osoby (70,5% ogółu ludno ści). Były to osoby głównie z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym (50,6%) oraz podstawowym (30,0%), utrzymuj ące si ę przewa żnie ze źródeł pozarolniczych (87,5%).

Procent emigrantów zagranicznych stałych w latach 1979–1994 i czasowych (z 1988 r.) w stosunku do liczby mieszkańców gminy jest bardzo wysoki i wynosi 34,6%. Wska źnik ten dla województwa wynosi jedynie 11,5%. Natomiast w niektórych gminach o ludno ści miejscowej wynosi on np.: 41,4% (Ujazd), 33,8% (Komprachcice), 29,9% (Tarnów Opolski), 29,6% (Cisek), 26,9% (Dobrze ń Wlk.).

Analizuj ąc procesy migracyjne zagraniczne na przestrzeni lat, mo żna zauwa żyć falowanie tego zjawiska. Najwi ększe migracje wyst ąpiły w latach 1976–1981, w latach 1981– 1985 znacznie zmalały, a w latach 1986–1990 znów wzrosły. Procesy te wi ążą si ę z sytuacj ą polityczn ą i ekonomiczn ą kraju.

Analiza sytuacji demograficznej gminy Polska Cerekiew wskazuje zatem na wiele zagro żeń w jej rozwoju.

Wyra żaj ą si ę one zaburzeniami w reprodukcji ludno ści, spadkiem urodze ń, nasilaniem si ę deformacji demograficznych, pogarszaniem si ę stanu zdrowia

58 mieszka ńców, wzrastaj ącymi migracjami.

TABELA 9. Przyrost naturalny i saldo migracji w gminie Polska Cerekiew

Rok Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Saldo migracji ogółem w tym zagranicz. 1976 93 65 28 - 61 - 71 1977 89 70 19 - 116 94 1978 94 77 17 - 210 - 182 1979 76 64 12 - 288 - 240 1980 96 71 25 - 117 - 141 1981 103 67 36 - 28 - 76 1982 113 60 53 - 61 - 47 1983 108 67 41 - 49 - 10 1984 114 78 36 - 14 - 25 1985 107 69 38 - 42 - 21 1986 121 54 67 - 41 - 16 1987 104 81 23 - 20 22 1988 89 75 14 - 107 - 120 1989 76 60 16 - 12 - 102 1990 77 45 32 - 156 - 193 1991 88 56 32 - 97 - 98 1992 52 49 3 - 21 - 32 1993 66 64 2 - 49 - 40 1994 52 78 - 26 - 10 - 53 1995 41 62 - 21 - 116 - 100 Razem 1759 1312 447 - 1615 - 1683

Źródło: Roczniki Statystyczne WUS, opracowanie własne – L.R.

59

TABELA 10a. Liczba urodze ń w poszczególnych wsiach gminy Polska Cerekiew w latach 1990–1996

Urodzenia w latach Wsie 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

Ogółem gmina 87 81 48 65 44 54 59 Ci ęż kowice 12 8 7 13 4 7 10 Dzielawy 6 5 1 3 5 4 5 Grz ędzin 11 2 4 7 3 4 2 Jaborowice 3 3 3 3 6 4 5 Koza 2 3 1 – 1 2 1 Ligota Mała 6 4 1 1 – 2 2 Łaniec 2 3 – 3 – 2 2 Mierz ęcin 1 2 – 1 1 2 1 Polska Cerekiew 23 27 20 15 9 11 14 Połowa 2 1 1 – – 1 1 Witosławice 2 4 1 3 1 2 3 Wronin 5 2 1 4 5 3 5 Zakrzów 12 17 8 12 9 10 8

Źródło: Dane Urz ędu Gminy Polska Cerekiew, opracowanie własne – L.R.

TABELA 10b. Liczba zgonów w poszczególnych wsiach gminy Polska Cerekiew w latach 1990–1996

Zgony w latach Wsie 1993 1994 1995 1996 Ogółem gmina 59 64 50 44 Ci ęż kowice 4 4 4 3 Dzielawy 3 1 – 6 Grz ędzin 3 8 7 4 Jaborowice – 1 1 – Koza – 1 1 – Ligota Mała 6 2 3 3 Łaniec 3 4 3 2 Mierz ęcin – – – 2 Polska 11 21 17 10 Połowa 2 1 – 2 Witosławice 1 2 3 3 Wronin 10 3 4 3 Zakrzów 16 16 7 6

Źródło: Dane Urz ędu Gminy Polska Cerekiew, opracowanie własne – L.R.

60

TABELA 10c. Przyrost naturalny w poszczególnych wsiach gminy Polska Cerekiew w latach 1993–1996

Urodzenia Przyrost naturalny Wsie Zgony ogółem w latach 1993–96 ogółem Ogółem gmina 222 217 + 5 Ci ęż kowice 34 15 + 19 Dzielawy 17 10 + 7 Grz ędzin 16 22 - 6 Jaborowice 18 2 + 16 Koza 4 2 + 2 Ligota Mała 5 14 - 9 Łaniec 7 12 - 5 Mierz ęcin 5 2 + 3 Polska Cerekiew 49 59 - 10 Połowa 2 5 - 3 Witosławice 9 9 – Wronin 17 20 - 3 Zakrzów 39 45 - 6

Źródło: Dane Urz ędu Gminy Polska Cerekiew, opracowanie własne – L.R.

TABELA 11. Struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew – stan w 1988 r.

W wieku Wsie przedpr.. w tym: produkt. poproduk. 0dduktd. –17 0 – 2 3 – 6 7 –14 15 –17 18–59/64 60/65 > Ogółem gmina 1591 309 422 614 264 3465 727 Ci ęż kowice 193 35 50 70 38 416 55 Dzielawy 57 13 17 18 9 125 38 Grz ędzin 115 27 29 38 21 256 71 Jaborowice 71 17 21 26 7 157 27 Koza 32 2 5 21 4 60 13 Ligota Mała 51 9 18 14 10 127 22 Łaniec 56 15 19 16 6 109 30 Mierz ęcin 17 5 2 9 1 39 14 Polska Cerekiew 424 81 115 161 67 994 182 Połowa 25 2 5 15 3 43 11 Witosławice 62 18 18 19 7 156 43 Wronin 129 15 32 64 18 289 71 Zakrzów 359 70 91 143 55 694 151

Źródło: Spis Powszechny, opracowanie własne – L.R.

61

TABELA 12. Struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew – stan w 1988 r. w %

W wieku Wsie przedpr.. w tym: produkt. poproduk. 0 – 17 0–2 3 – 6 7–14 15–17 18–59/64 60/65 > Ogółem gmina 27,5 5,3 7.3 10,6 4,3 59,9 12,6

Ci ęż kowice 29,0 5,3 7,5 10,5 5,7 62,7 8,3 Dzielawy 25,9 5,9 7,7 8,2 4,1 56,8 17,3 Grz ędzin 26,0 6,1 6,6 8,6 4,7 57,9 16,1 Jaborowice 27,8 6,7 8,2 10,2 2,7 61,6 10,6 Koza 30,5 1, 9 4,8 20,0 3,8 57,1 12,4 Ligota Mała 25,5 4,5 9,0 7,0 5,0 63,5 11,0 Łaniec 28,7 7,7 9,7 8,2 3,1 55,9 15,4 Mierz ęcin 24,3 7,1 2,9 12,9 1,4 55,7 20,0 Polska Cerekiew 26,5 5,0 7,2 10,1 4,2 62,1 11,4 Połowa 31,6 2,5 6,3 19,0 4,9 54,5 13,9 Witosławice 23, 8 6,9 6,9 7,3 2,7 60,0 16,2 Wronin 26,4 3,1 6,5 13,1 3,7 59,1 14,5 Zakrzów 29,9 5,8 7,6 11,9 4,6 57,6 12,5

Źródło: Spis Powszechny, opracowanie własne – L.R.

TABELA 13. Emigracja do Niemiec z poszczególnych wsi gminy Polska Cerekiew w latach 1993–1996

Wyjazdy w latach Wsie 1993 1994 1995 1996 Ogółem 1993–96 Ogółem gmina 42 57 96 58 253 Ci ęż kowice 3 6 35 7 51 Dzielawy 2 – 1 – 3 Grz ędzin 4 3 9 10 26 Jaborowice – 5 4 2 11 Koza – – 3 4 7 Ligota Mała 2 2 2 – 6 Łaniec 4 1 2 1 8 Mierz ęcin – 1 1 1 3 Polska Cerekiew 12 17 18 26 73 Połowa – – 4 2 6 Witosławice 4 3 – – 7 Wronin 2 9 12 1 24 Zakrzów 9 10 5 4 28

Źródło: Dane Urz ędu Gminy Polska Cerekiew, opracowanie własne – L.R.

62

1.3. Poziom wykształcenia ludno ści

Poziom wykształcenia ludno ści gminy w latach 1970–1988 wykazywał tendencje wzrostu.

TABELA 14. Poziom wykształcenia ludno ści gminy Polska Cerekiew w wieku 15 lat i wi ęcej w latach 1970– 1988

Ludno ść w wieku 15 lat i Ludno ść w wieku 15 lat i wi ęcej w % wi ęcej w 1988 r. wg poziomu wykształcenia wg poziomu wykształcenia

wy ższe średnie wy ższe średnie

1970 1978 1988 1970 1978 1988

83 568 0,6 1,3 1,9 4,6 8,1 12,8

Źródło: Spisy Powszechne, opracowanie własne – L.R.

Wska źniki te zbli żone s ą do średniej dla województwa (1,9–13,5). Nale ży zauwa żyć, że w śród czynnych zawodowo gmin w rolnictwie wy ższe wykształcenie posiadaj ą tylko 22 osoby, w tym rolnicze – 15 osób.

2. PROGNOZA DEMOGRAFICZNA 1996–2010

Prognoza demograficzna dla gminy Polska Cerekiew przedstawia obraz przyszłego kształtowania si ę stanu i struktury ludno ści według podstawowych grup ludno ści (0–2, 3–6, 7– 14,15–17,18–59k/64m oraz 60 lat i wi ęcej – kobiety i 65 lat i wi ęcej – m ęż czy źni). Grupy te okre ślaj ą wielko ść przyszłych potrzeb społeczno-gospodarczych wynikających ze zmienno ści struktur demograficznych, które s ą bardzo istotne do 2010 r. Przedstawiona prognoza szczególnie koncentruje swoj ą uwag ę na strukturze dzieci i młodzie ży do lat 18, jako podstawie polityki społecznej i edukacyjnej. Umo żliwia ona podejmowanie uzasadnionych decyzji z zakresu polityki regionalnej w takich dziedzinach życia, jak: rozwój infrastruktury społecznej ( żłobki, przedszkola, szkoły), ochrona zdrowia, rozwój budownictwa mieszkaniowego, tworzenie nowych miejsc pracy, zabezpieczenie społeczne.

Lata transformacji gospodarczej (1989–1996) przyniosły dla gminy zupełnie nowe zjawiska demograficzne, wskazuj ące na kryzys demograficzny:

• spadek urodze ń, • spadek zawieranych mał żeństw, • spadek dzietno ści kobiet, • spadek przyrostu naturalnego, • spadek udziału młodzie ży w strukturze demograficznej gminy, • nadumieralno ść m ęż czyzn,

63

• defeminizacj ę wsi i rolnictwa, • ujemne migracje ludno ści (zagraniczne).

Przedstawione jako ściowo nowe procesy wykluczaj ą zastosowanie w prognozie demograficznej metody ekstrapolacji dotychczasowych trendów. Model reprodukcji ludno ści oparto na nowych cz ąstkowych wska źnikach dzietno ści, płodno ści i reprodukcji netto i brutto.

Dla gminy Polska Cerekiew opracowana została prognoza demograficzna w dwóch wariantach: prognoza biologiczna (bez migracji) oraz prognoza pomigracyjna w zakresie stabilizacji gospodarczej do 2010 r. Wskazuje ona na zagro żenia i szans ę rozwoju społecznego gminy.

Załamanie si ę dotychczasowych trendów rozwoju demograficznego gminy upowa żnia do przyj ęcia zało żeń, że reprodukcja ludno ści b ędzie kształtowa ć si ę do 2010 r. poni żej prostej zast ępowalno ści pokole ń oraz nast ąpi stabilizacja nat ęż enia zgonów na poziomie lat 1985–1995. Jak zaznaczono, lata transformacji gospodarczej (1988–1995) charakteryzuj ą si ę gwałtownym spadkiem urodze ń i wyra źnie zarysowuj ącym si ę kryzysem demograficznym (w 1987 r. urodziły si ę 104 osoby, w 1995 r. – 41 osób). Szczegółowe obliczenia wskazuj ą, że liczba urodze ń w latach 1996–2010 wyniesie średnio 63 osoby (ogółem 940 osób), co jest prognoz ą optymistyczn ą.

Przyj ęto utrzymywanie si ę wska źnika zgonów w latach 1996–2010 na poziomie 61 zgonów rocznie (ogółem 920 zgonów). Proces starzenia si ę ludno ści wskazuje, że w strukturze wieku ludno ści wzrasta udział osób w wieku poprodukcyjnym (z 13,8% w 1994 r. do 15% w 2010 r.), a wska źniki stanu zdrowia si ę pogarszaj ą. Według prognozy biologicznej przyrost naturalny w latach 1996–2010 wyniesie jedynie 20 osób.

Prognoza przyrostu naturalnego dla gminy Polska Cerekiew w poszczególnych latach powinna kształtowa ć si ę nast ępuj ąco:

TABELA 15. Prognoza przyrostu naturalnego gminy Polska Cerekiew w latach 2000, 2005 i 2010

Wyszczególnienie Lata Razem 1996–2000 2001–2005 2006–2010 1996–2010 Urodzenia 290 320 330 940 Zgony 310 310 300 920 Przyrost naturalny - 20 + 10 + 30 + 20

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

64

TABELA 16. Średnioroczny przyrost naturalny w gminie Polska Cerekiew

Stan faktyczny Prognoza Wyszczególnienie 1981–1985 1986–1990 1991–1995 1996–2010 Urodzenia 109,0 93,4 59,8 62,7 Zgony 68,2 63,0 61,8 61,3 Przyrost naturalny + 40,8 + 30,4 -2,0 + 1,4

Opracowanie własne L.R.

Zgodnie z przyj ętą prognoz ą biologiczn ą liczba ludno ści gminy wyniesie:

• Stan faktyczny – 1995 r. – 5332 osoby • Prognoza – 2000 r. – 5310 osób – 2005 r. – 5320 osób – 2010 r. – 5350 osób

O rozwoju ludno ści gminy do 2010 r. zdecyduj ą głównie rozmiary i struktura migracji, w tym migracji zagranicznej. Przy migracjach wewn ętrznych (odpływ ze wsi do miast) przyj ęto zało żenie, ze restrukturyzacja rolnictwa b ędzie czynnikiem nieznacznego odpływu młodzie ży z rolnictwa do miast. W latach 1996–2010 przyj ęto migracje wewn ętrzne na poziomie 70 osób (rocznie ok. 5 osób). Natomiast migracje zagraniczne przyj ęto w wysoko ści 280 osób (rocznie 19 osób).

Przyj ęto tak że zało żenie, że ok. 20% liczebno ści rocznika w wieku 20 lat wyemigruje. Jest to zało żenie o umiarkowanej emigracji, gdy ż w latach 1991–1995 wyemigrowało ok. 80% liczebno ści rocznika w wieku 20–25 lat. Ogółem saldo migracji w latach 1996–2010 wyniesie 350 osób.

TABELA 17. Migracje wewn ętrzne i zewn ętrzne w gminie Polska Cerekiew – prognoza na 2010 r.

Lata Razem Wyszczególnienie 1996–2000 2001–2005 2006–2010 1996–2010 Urodzenia - 20 - 20 - 30 - 70 Zgony - 90 - 100 - 90 - 280 Przyrost naturalny - 110 - 120 - 120 - 350

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

65

TABELA 18. Średnioroczne migracje wewn ętrzne i zagraniczne w gminie Polska Cerekiew – prognoza na 2010 r.

Stan faktyczny Prognoza Wyszczególnienie 1981–1985 1986–1990 1991–1995 1996–2010 Saldo migracji - 38,8 - 67,2 - 58,6 - 23,3

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

Jak wynika z powy ższej tabeli, na lata 1996–2010 migracje przyj ęto znacznie poni żej dotychczasowych wielko ści.

Stan ludno ści gminy Polska Cerekiew w wersji pomigracyjnej (optymistycznej) wyniesie jak w tabeli 20.

TABELA 19. Ludno ść w gminie Polska Cerekiew – prognoza – wersja pomigracyjna

Lata Przyrost Saldo migracji Stan ludno ści naturalny na koniec roku

1995 X X 5332 1996–2000 - 20 - 110 5200 2001–2005 + 10 - 120 5090 2006–2010 + 30 - 120 5000 Razem 1996–2010 + 20 - 350

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

W latach 1996–2010 nast ąpi zatem spadek ludno ści o 332 osoby, tj. o 6,2%.

Ustalenie liczby ludno ści dla poszczególnych wsi gminy jest niezwykle trudne, z uwagi na niewielk ą zbiorowo ść . Analizuj ąc zmiany, jakie zaszły w ostatnich latach w liczbie ludno ści poszczególnych wsi, mo żna zauwa żyć tendencj ę spadku liczby ludno ści prawie we wszystkich wsiach (poza Dzielawami, Jaborowicami i Mierz ęcinem).

Bior ąc pod uwag ę dotychczasowe procesy ludno ściowe (ruchy naturalne i migracje), przyj ęto dalszy spadek liczby ludno ści w poszczególnych wsiach (tab. 23) w granicach 85,2 –98,6% stanu z 1996 r.

Struktur ę wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew przyj ęto na podstawie analizy stanu istniej ącego (struktury wieku z lat 1988 i 1994) oraz zało żenie przyrostu naturalnego i migracji do 2010 r. Z uwagi na utrzymuj ący si ę spadek urodze ń przyj ęto obni żenie udziału procentowego ludno ści w wieku 0–17 lat z 26,2% w 1994 r. do 24,0% w 2010 r.

W latach 1995–2010 liczba dzieci w wieku żłobkowym obni ży si ę nieznacznie i nie wpłynie w sposób zasadniczy na stan liczebno ści tej grupy. Natomiast w grupie 3–6 lat

66 spadek populacji jest du ży. Liczba dzieci w wieku przedszkolnym spada wyra źnie w latach 1995–2010. Statystyka zdrowia wskazuje na konieczność specjalnej opieki nad t ą grup ą dzieci. Ograniczenie liczby przedszkoli mo że dodatkowo osłabi ć t ę grup ę dzieci, szczególnie z rodzin wielodzietnych i pracuj ących matek.

Wyra źny spadek liczby dzieci w wieku szkoły podstawowej (7–14 lat) stawia przed gmin ą bardzo powa żne problemy. Chodzi o wykorzystanie spadku demograficznego tej grupy dzieci do poprawy standardów nauczania w szkolnictwie podstawowym. Jest to niepowtarzalna szansa na popraw ę warunków nauczania.

Prognoza demograficzna wskazuje, że w grupie wieku produkcyjnego (18– 59k/65m) spada liczba osób, co wi ąż e si ę ze zmniejszeniem nacisku na lokalny rynek pracy . Lata 2001–2010 charakteryzuj ą si ę wzrostem liczebno ści grupy osób w wieku poprodukcyjnym, a wi ęc obj ęciem opiek ą społeczn ą wi ększej liczby osób.

Porównanie struktury wieku mieszka ńców gminy Polska Cerekiew z analogiczn ą struktur ą dla wsi województwa opolskiego w 2010 r. wskazuje, że wska źniki te s ą zbli żone we wszystkich trzech grupach wieku. Prognoz ę struktury wieku dla poszczególnych wsi oparto na prognozowanej strukturze wieku dla gminy. Z uwagi na niewielk ą zbiorowo ść poszczególnych wsi struktury wieku nie różnicowano.

TABELA 20. Prognozowana struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 2000–2010 w %

Grupy wieku Stan faktyczny Lata – prognoza Struktura wieku dla 1994 2000 2005 2010 wsi woj. opolskiego w 2010 r. x Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0–17 lat 26,2 26,0 24,5 24,0 24,3 0–2 lata 3,1 3,1 3,0 3,0 4,5 3 – 6 lat 5,8 5,5 5,3 5,2 5,7 7–14 lat 14,1 14,0 12,9 12,5 10,4 15 –17 lat 3,2 3,4 3,3 3,3 3,7 18–59/64 lata 60,0 60,0 61,0 61,0 60,4 60/65 i wi ęcej 13,8 14,0 14,5 15,0 15,3

x – opracowana na podstawie ,,Prognozy ludno ści Polski wg województw na lata 1990–2010 (wersja pomigracyjna) GUS Warszawa 1991, opracowanie – L.R.

67

TABELA 21. Prognozowana liczba ludno ści gminy Polska Cerekiew w latach 2000–2010

Stan Wzrost lub spadek Lata Grupy wieku faktyczn ludno ści w latach y 2000 2005 2010 1995–2000 2001–2005 2006–2010 1994 ogółem 5475 5200 5090 5000 - 275 - 110 - 90 0–17 lat 1436 1352 1247 1200 - 84 - 105 - 47 0–2 lata 169 161 153 150 - 8 - 8 - 3 3–6 lat 319 286 270 260 - 33 - 16 - 10 7–14 lat 772 778 656 625 - 44 - 72 - 31 15–17 lat 176 177 168 165 + 1 - 9 - 3 18–59/64 lata 3285 3120 3105 3050 - 165 - 15 - 55 60/65 i wi ęcej 754 728 738 750 - 26 + 10 + 12

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

TABELA 22. Liczba ludno ści wsi gminy Polska Cerekiew w latach 1988-2010

Wsie 1988 1991 1996 2000 2005 2010 Wzrost lub spadek w % 1989-91 92-96 97-2010 Ogółem gmina 5783 5462 5348 5200 5090 5000 94,4 97,9 93,5 Ci ęż kowice 664 602 475 450 440 420 90,7 78,9 88,4 Dzielawy 220 227 244 240 230 220 103,2 107,5 90,2 Grz ędzin 442 398 387 360 350 330 90,0 97,2 85,3 Jaborowice 255 212 232 220 210 210 83,1 109,4 90,5 Koza 105 102 97 90 90 90 97,1 95,1 92,8 Ligota Mała 200 194 175 160 160 150 97,0 90,2 85,7 Łaniec 195 190 176 160 160 150 97,4 92,6 85,2 Mierzecin 70 67 71 70 70 70 95,7 106,0 98,6 Polska C. 1600 1582 1598 1590 1550 1550 98,9 101,0 97,0 Połowa 79 71 67 60 60 60 89,9 94,4 89,6 Witosławice 260 247 233 220 210 200 95,0 94,3 85,8 Wr onin 489 406 415 400 400 390 83,0 102,2 94,0 Zakrzów 1204 1164 1178 1180 1160 1160 96,7 101,2 98,5

68

TABELA 23. Prognozowana struktura wieku ludno ści gminy Polska Cerekiew w poszczególnych wsiach w 2010 r.

Wsie W grupie wieku Ogółem przedprod. w tym: produk. poproduk. gmina 0-17 0-2 3-6 7-14 15-17 18-59/64 60/65 > ogółem gmina 500 1200 150 260 625 165 3050 750 Ci ęż kowice 420 101 13 22 52 14 256 63 Dzielawy 220 53 7 11 28 7 134 33 Grz ędzin 330 79 10 17 41 11 201 50 Jaborowice 210 50 6 11 26 7 128 32 Koza 90 22 3 5 11 3 55 13 Ligota Mała 150 36 4 8 19 5 91 23 Łaniec 150 36 4 8 19 5 91 23 Mierz ęcin 70 17 2 4 9 2 43 10 Polska 1550 372 46 81 194 51 946 232 Cerekiew Połowa 60 14 2 3 7 2 37 9 Witosławice 200 48 6 10 25 7 122 30 Wronin 390 94 12 20 49 13 238 58 Zakrzów 1160 278 35 60 145 38 708 174

Źródło: Opracowanie własne – L.R.

3. ZATRUDNIENIE

3.1. Struktura zatrudnienia, aktywno ść zawodowa, bezrobocie

W 1994 r. czynni zawodowo stanowili 50,1% ludno ści gminy Polska Cerekiew (tj. 83,7% ludno ści w wieku produkcyjnym). Aktywno ść zawodowa mieszka ńców badanego obszaru jest wi ęc wysoka. Wska źniki aktywno ści zawodowej mieszka ńców gminy wykazuj ą tendencj ę do stabilizacji, a w poszczególnych latach kształtowały si ę nast ępuj ąco:

TABELA 24. Zmiany liczby zawodowo czynnych w gminie Polska Cerekiew w latach 1978–1995 r.

Rok 1970 1978 1985 1988 1995

% ludno ści gminy zawodowo czynnej 51,8 47,9 48,0 50,3 50,1

Źródło: Podstawowe dane statystyczne według miast i gmin WUS 1995, opracowanie własne M.O.

W okresie perspektywicznym, wraz ze wzrostem miejsc pracy na terenie gminy, zakłada si ę niewielki wzrost aktywno ści zawodowej ludno ści gminy i utrzymanie jej w

69 przedziale 50–52% ludno ści zawodowo czynnej w ogólnej liczbie mieszka ńców.

Gmina Polska Cerekiew charakteryzuje si ę stałym wzrostem udziału ludno ści utrzymuj ącej si ę ze źródeł pozarolniczych. Na przestrzeni lat 1970–1988 odsetek ludno ści utrzymuj ącej si ę ze źródeł pozarolniczych wzrósł z 64,8 do 72,7%. Z kolei od 1988 r. do chwili obecnej wzrósł do warto ści blisko 75%. W rozkładzie przestrzennym gminy, w poszczególnych wsiach, wska źnik ten waha si ę od 57% we wsi Połowa do 85,3% we wsi Grz ędzin. Fakt ten nale ży uzna ć za zjawisko trwałe i pozytywne, zwi ązane z zapocz ątkowanym wielofunkcyjnym rozwojem wsi.

Procesy przemian własno ściowych w gospodarce narodowej znajduj ą odzwierciedlenie w prezentowaniu przez WUS danych statystycznych dotycz ących struktur własno ściowych i organizacyjnych gospodarki oraz zatrudnienia. W informacjach statystycznych nie uwzgl ędnia si ę obecnie pracuj ących w zakładach osób fizycznych (prowadz ących działalno ść gospodarcz ą), w których liczba pracuj ących nie przekracza 5 osób oraz pracuj ących w indywidualnych gospodarstwach rolnych. W du żym stopniu utrudnia to przeprowadzenie analiz rzeczywistego rynku pracy na badanym obszarze.

W ko ńcu 1995 r. było w gminie zarejestrowanych 126 podmiotów gospodarczych, w tym 7,1% w sektorze publicznym, a 92,9 % w sektorze prywatnym. W gospodarce narodowej pracowało ogółem 609 osób (w tym 262 kobiety, tj. 43%). W stosunku do 1994 r. liczba pracuj ących w gospodarce narodowej zmniejszyła si ę do poziomu 94,7% (z 643 osób do 609). Według najnowszych danych w 1996 r. nast ąpił wzrost liczby zatrudnionych w gospodarce narodowej do 787 osób.

W ko ńcu 1995 r. w gminie w gospodarce narodowej pracowało 609 osób. W śród zatrudnionych najwi ększ ą grup ę stanowili zatrudnieni w produkcji (41,2%), rolnictwie, le śnictwie i łowiectwie (16,6%), handlu i naprawach (9,0%) oraz edukacji (8,9%).

TABELA 25. Pracuj ący w gospodarce narodowej – stan na 31.12.1995 r w gminie Polska Cerekiew

Ogółem osób %

Ogółem pracuj ący 609 100 1) rolnictwo, łowiectwo i le śnictwo 101 16,6 2) działalno ść produkcyjna 251 41,2 3) budownictwo 34 5,6 4) handel i naprawy 55 9,0 5) transport, składowanie i ł ączno ść 31 5,1 6) po średnictwo finansowe 13 2,1 7) obsługa nieruchomo ści i firm 3 0,5 8) administracja publiczna 19 3,1 9) edukacja 54 8,9 10) ochrona zdrowia 39 6.4 11) pozostała działalno ść usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna 9 1,5

Źródło: Rocznik statystyczny woj. opolskiego – WUS 1995

70

Zmiany w strukturze zatrudnienia na terenie gminy Polska Cerekiew, które nast ąpiły na przestrzeni lat 1994–1996, polegaj ą na zmniejszeniu si ę liczby zatrudnionych w rolnictwie i le śnictwie (z 17,7 do 16,6%), działalno ści produkcyjnej (z 43,8 do 41,2%), administracji publicznej (z 4,6 do 3,1%), edukacji (z 9,3 do 8,9%) oraz w ochronie zdrowia (z 6,8 do 6,4%). Z kolei zwi ększyło si ę zatrudnienie głównie w budownictwie (z 2,2 do 5,6%), handlu i naprawach (z 8,1 do 9,0%), transporcie (z 4,6 do 5,1%). Zwi ększenie liczby zatrudnionych w usługach nale ży oceni ć jako zjawisko po żą dane.

Gmina nie posiada wystarczaj ącej liczby miejsc pracy poza rolnictwem. Istotn ą rol ę w zatrudnieniu ludno ści gminy odgrywaj ą tereny s ąsiednie. Ruchy wahadłowe, zwi ązane z dojazdami do pracy, skierowane s ą tutaj głównie do s ąsiednich centrów typu regionalnego, subregionalnego i przemysłowego, stanowi ących potencjalne lokalne rynki pracy. Głównym kierunkiem wyjazdów do pracy ludno ści gminy Polska Cerekiew jest K ędzierzyn-Ko źle (61,2% wyjazdów do pracy z terenu gminy), do którego przede wszystkim kieruj ą si ę mieszka ńcy wsi Zakrzów, Jaborowice, Polska Cerekiew, Połowa i Ligota Mała. Celem wyjazdów do pracy mieszka ńców wsi poło żonych w południowej cz ęś ci gminy s ą głównie miasta Gliwice (7,9%) oraz Racibórz (5,7%). Z kolei na teren gmin Pawłowiczki i Baborów wyjazdy do pracy s ą niewielkie i dotycz ą głównie mieszka ńców wsi gminnej oraz zespołu wsi Wronin – Dzielawy – Grz ędzin.

Liczba bezrobotnych na koniec 1996 r. wynosiła 91 osób, a w 1997 r. (marzec) wzrosła do 112 osób, co jest niew ątpliwie negatywnym zjawiskiem w gminie.

TABELA 26. Zmiany liczby bezrobotnych w gminie Polska Cerekiew

Rok Liczba bezrobotnych Stopa bezrobocia w % x 1994 132 4~0 1995 113 3,5 1996 91 2,9 1997 112 3,5

x – stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludno ści w wieku produkcyjnym Źródło: Roczniki Statystyczne WUS, opracowanie własne – L.R.

Wśród bezrobotnych w 1997 r. 65,5% stanowiły kobiety. Tylko 1,6% absolwentów szkół policealnych i zasadniczych pozostawało bez pracy na terenie gminy (jednocze śnie byli to inwalidzi).

Główn ą grup ę bezrobotnych stanowili ludzie z wykształceniem podstawowym i ni ższym (42,9%) oraz zasadniczym (39,5%). Nie było w śród bezrobotnych ludzi z wykształceniem wy ższym, a grupa ze średnim wykształceniem stanowiła 17,6% ogółu bezrobotnych.

71

Rozkład przestrzenny ludno ści pozostaj ącej bez pracy w marcu 1997 r., na terenie gminy Polska Cerekiew, przedstawiał si ę nast ępuj ąco:

Wie ś % bezrobotnych Polska Cerekiew 47,3 Zakrzów 20,5 Ci ęż kowice 11,7 Grz ędzin 5,5 Wronin 3,7 Dzielawy 2,8 Witosławice, Jaborowice, po 1,9 Łaniec i Koza Połowa 0.9

Bez pracy pozostawała wi ęc głównie ludno ść zespołu wsi Polska Cerekiew – Ci ęż kowice (59% bezrobotnych w gminie) oraz Zakrzów – Jaborowice (22,4%). Bezrobocie dotkn ęło wi ęc wsie zwi ązane bezpo średnio z rynkiem pracy K ędzierzyna-Ko źla. W mniejszym stopniu te niekorzystne zjawiska dotycz ą wsi położonych w południowej cz ęś ci gminy, tj. zespołu Wronin – Grz ędzin – Dzielawy – Witosławice (13,9%), które zwi ązane s ą z rynkiem pracy Raciborza.

Na 1000 mieszka ńców przypada tylko 21 osób bezrobotnych. Stopa bezrobocia nie przekracza wi ęc 4%, przy średniej wojewódzkiej 9,2%. Nale ży stwierdzi ć, że jest to najni ższy wska źnik w śród 33 gmin autochtonicznych na Opolszczy źnie. Gmina nie nale ży jednocze śnie do terenów zagro żonych bezrobociem strukturalnym.

Tak niska liczba bezrobotnych wi ąż e si ę z faktem du żej emigracji czasowej, do pracy do Niemiec. Przyczyn bezrobocia na terenie gminy Polska Cerekiew nale ży upatrywa ć głównie w restrukturyzacji przemysłu rejonu Kedzierzyna-Ko źla, a tak że w braku zró żnicowanych funkcji gospodarczo-społecznych na terenie gminy.

Je żeli przyj ąć , że bezrobocie w województwie ma wzrosn ąć i w r. 2000 r. osi ągn ąć stan około 100 tys. (liczba ta wydaje si ę zawy żona), w gminie Polska Cerekiew te ż nale ży si ę liczy ć ze wzrostem liczby bezrobotnych. Mo że ona zwi ększy ć liczb ę migracji zagranicznych z terenu gminy.

3.2. Poda ż pracy brutto w gminie w okresie 1991–2010

Rynek pracy b ędzie kształtował si ę pod wpływem odmiennej sytuacji społecznej i gospodarczej. Społeczne efekty zachodz ących procesów (post ępuj ący proces urynkowienia gospodarki, racjonalizacja zatrudnienia, rozwój lokalnych rynków pracy, zmiany w polityce socjalnej pa ństwa) wymaga ć b ędą od władz gminy aktywnej polityki społecznej. Powinna ona doprowadzi ć głównie do wzrostu zatrudnienia w sferze szeroko poj ętych usług w zakresie obsługi ludno ści i rolnictwa oraz tworzenia nowych miejsc pracy dla kobiet.

Prognoza poda ży pracy brutto na lokalnym rynku pracy gminy Polska Cerekiew okre śla liczb ę roczników wchodz ących i wychodz ących z rynku pracy oraz przyrost zasobów pracy brutto. Za wchodz ące na rynek pracy uznano osoby w wieku 17 lat (uko ńczona szkoła zawodowa) oraz 19 lat (uko ńczona szkoła średnia). Roczniki

72 wychodz ące z rynku pracy to osoby 60-letnie. Prognoza demograficzna wykonana na potrzeby ,,Studium” oraz obliczenia te wykazuj ą mo żliwy wi ększy spadek zasobów pracy na terenie gminy do 2000 r. oraz mniejsze spadki w latach 2000–2005 i 2005–2010.

TABELA 27. Poda ż pracy brutto w gminie Polska Cerekiew w latach 1996–2000

Roczniki wchodz ące na Roczniki wychodz ące z Przyrost zasobów rynek pracy rynku pracy pracy brutto Gmina + 371 - 373 - 2

Źródło: mgr M. Grygierczyk i prof. R. Rauzi ński

TABELA 28. Poda ż pracy netto w latach 1991–2000

Przyrost zasobów pracy netto w latach Ludno ść 1991-1996 1996-2000 bierna zawod. w wieku 20-39 lat gmina - 103 - 144 326

Źródło: mgr M. Grygierczyk i prof. R. Rauzi ński

Z hipotetycznej prognozy wynika, że na analizowanym terenie b ędzie zmniejszał si ę nacisk na lokalny rynek pracy. W latach 1996–2000 liczba niezb ędnych miejsc pracy dla ludno ści gminy zmniejszy si ę o 144. Ze wzgl ędu jednak na niekorzystne zjawiska na rynku pracy gminy (za mało miejsc pracy, wysoka liczba migracji czasowych, du ży udział liczby osób doje żdżaj ących do pracy do o środków s ąsiednich) strategia rozwoju gminy Polska Cerekiew winna uwzgl ędnia ć potrzeb ę:

• zwi ększenia liczby miejsc pracy, w celu ograniczenia zagranicznych migracji ludno ści • w wieku produkcyjnym, a szczególnie grupy w wieku 20–35 lat, • ograniczenia odpływu młodzie ży ze wsi i z zawodu rolnika do prac pozarolniczych, • preferencji dla zakładów tworz ących miejsca pracy dla kobiet.

Nale ży tak że uwzgl ędni ć konieczno ść wzrostu nakładów z bud żetu gminy na tworzenie i funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej i społecznej dla zwi ększaj ącej si ę liczby ludzi starszych.

73

ROZDZIAŁ IV - JAKO ŚĆ ŻYCIA MIESZKA ŃCÓW

74

1. SYTUACJA MIESZKANIOWA

1.1. Standardy zamieszkiwania terenu

Stan zasobów mieszkaniowych w gminie Polska Cerekiew przedstawia si ę nast ępuj ąco:

TABELA 1. Zmiany w zasobach mieszkaniowych gminy Polska Cerekiew w latach 1988–1995

Wska źnik Stan 1988 r. 1994 r. 1995 r. Ludno ść w 5783 5475 5271 mieszkaniach Liczba mieszka ń 1511 1552 1554

Liczba izb 6875 6992 7004

m2 powierzchni 131547,0 134100,0 134400,0

Źródło: Roczniki statystyczne woj. opolskiego, opracowanie własne – M.O.

Według danych statystycznych liczba zasobów mieszkaniowych gminy Polska Cerekiew w analizowanych latach zwi ększyła si ę do 102,8% roku wyj ściowego, przy jednoczesnym du żym spadku liczby ludności do 91,1% stanu z 1988 r. Procesy te miały wpływ na popraw ę warunków mieszkaniowych na terenie gminy. Średnie wska źniki obrazuj ące popraw ę warunków zamieszkiwania terenu kształtowały si ę wi ęc nast ępuj ąco:

TABELA 2. Warunki mieszkaniowe w gminie Polska Cerekiew

Stan z 1988 r. 1988 1994 1995 1. Liczba osób/mieszkanie 3,53 3,53 3,39 2. Liczba osób/izb ę 0,84 0,78 0,75 3. m 2 pow. u żytkowej/l osob ę 22,90 24,60 25,50 4. Śred. pow. u żytkowa 87,10 86,40 86,50 mieszkania

Źródło: Dane statystyczne, opracowanie własne – M.O.

75

Średnie wska źniki dla gmin województwa opolskiego kształtowały si ę w 1995 r. w nast ępuj ący sposób:

• liczba osób/mieszkanie 3,36 • liczba osób/izb ę 0,87 • m2 pow. u żytkowej/1 osob ę 21,10 • śred. pow. u żytkowa mieszkania 70,81

Powy ższe dane obrazuj ą ró żnic ę pomi ędzy standardami zamieszkiwania gminy Polska Cerekiew a średnimi standardami w województwie opolskim (generalnie na korzy ść wsi gminy), gdzie trzy wska źniki (z wyj ątkiem liczby osób/mieszkanie) znacz ąco przewy ższaj ą standardy województwa.

W 1988 r. na 1000 mieszka ńców obszaru gminy przypadało średnio 261 mieszka ń, a w 1994 r. ich liczba wzrosła do 283, ostatecznie kształtuj ąc si ę na poziomie 295 w 1995 r. Istniej ąca ilo ść zasobów mieszkaniowych w gminie jest w chwili obecnej bliska po żą danemu, planowanemu w 2000 r. wska źnikowi dla województwa opolskiego wynosz ącemu 300 mieszka ń/1000 mieszka ńców.

Wyra źna tendencja do poprawy zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludno ści gminy (wyra żona popraw ą wska źników obrazuj ących standardy zamieszkiwania terenu) wynika jednak głównie ze spadku liczby ludno ści gminy, a nie z realizacji budowy nowych zasobów mieszkalnych . Od 1970 r. rzeczywista liczba zasobów mieszkaniowych zmniejszyła si ę z 1719 do 1653 szt. w 1978 r., 1511 szt. w 1988 r., by wzrosn ąć w ostatnim okresie do 1554 szt. W rzeczywisto ści liczba mieszka ń na terenie gminy spadła jednak do 90,4% stanu z 1978 r., podobnie jak liczba jej mieszka ńców. A zatem proces starzenia si ę zabudowy mieszkaniowej jest szybszy ni ż proces realizacji nowych mieszka ń.

Rozkład przestrzenny standardów zamieszkiwania terenu nie jest znany ze wzgl ędu na brak danych.

1.2. Parametry techniczne i u żytkowe zabudowy mieszkaniowej

Na terenie gminy Polska Cerekiew dominuje zabudowa mieszkaniowa stara, zrealizowana przed 1945 r., która stanowi ogółem 62,9% mieszka ń obszaru. Jej rozkład przestrzenny jest zró żnicowany. Orientacyjnie najwi ększy udział zabudowy starej posiadaj ą wsie: Połowa, Ligota Mała, Łaniec, Koza i Mierz ęcin. S ą to niew ątpliwie wsie o najmniejszej dynamice rozwoju. Z kolei najmniejszy jej udział maj ą wsie: Polska Cerekiew, Zakrzów i Wronin, wykazuj ące w ostatnim 30-leciu najwi ększ ą dynamik ę rozwoju.

76

TABELA 3. Zasoby mieszkaniowe według okresu ich u żytkowania w gminie Polska Cerekiew – Stan na 1996 r. (dane przybli żone)

Przed 1945 1945-70 1971-78 1979-88 1988-94 r. % w stosunku do zabudowy wsi Gmina 62,8 19,2 9,2 6,0 2,8

Źródło: WUS w Opolu, opracowanie własne – M.0

Struktura własno ści mieszka ń wskazuje na wyra źną dominacj ę zabudowy prywatnej, jednorodzinnej i zagrodowej – stanowi ącej około 75% ogólnej liczby mieszka ń gminy. Około 20% mieszka ń jest własno ści ą jednostek uspołecznionych, a 5,3% własno ści ą komunaln ą. Te dwie ostatnie formy własno ści wyst ępuj ą głównie we wsi Polska Cerekiew, Ci ęż kowice i Zakrzów.

1.3. Ruch budowlany.

W latach 1988–1995 średniorocznie oddawano na terenie gminy 5,4 mieszkań (zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego w Opolu).

W okresie 1989–1996 wydano na terenie gminy 27 pozwole ń na budow ę budynków mieszkalnych (1989 r. – 4, 1990 r. – 2, 1991 r. – 2, 1992 r. – 1, 1993 r. – 4, 1994 r. – 5, 1995 r. – 4 i 1996 r. – 5), z czego 17 (63% ogólnej liczby pozwole ń na budow ę) dotyczyło rozbudowy budynków istniej ących, a tylko 10 (37%) – realizacji nowych budynków mieszkalnych. Zgodnie z nimi nowe mieszkania s ą budowane głównie we wsi gminnej (5 bud), Zakrzów (2 bud), Dzielawy (1 bud.), Połowa (1 bud.) i Mierz ęcin (1 bud). Z kolei we wsiach: Witosławice (2 bud), Ci ęż kowice (2 bud), Ligota Mała (2 bud), Wronin (1 bud) oraz ww. (10 bud) wydane pozwolenia na budow ę dotyczyły rozbudowy budynków istniej ących.

W latach 1995–1996 wydano osiem decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na zabudow ę mieszkaniow ą we wsiach Polska Cerekiew, Ci ęż kowice, Witosławice i Zakrzów.

Nale ży stwierdzi ć, że ruch budowlany (w zakresie mieszkalnictwa) na terenie gminy Polska Cerekiew jest bardzo niski w porównaniu z innymi gminami o dominuj ącej funkcji rolniczej (np. Popielów czy gmina Biała, gdzie średniorocznie, w porównywalnym okresie, oddawano do u żytku 8– 12 mieszka ń, a wydawano około 10–15 pozwole ń na budow ę nowych budynków). Sytuacja ta utrzymuje si ę na przestrzeni ostatnich 6 lat, lat transformacji społeczno- gospodarczej kraju. Z tego faktu wynika jeden wniosek, że mieszka ńcy gminy Polska Cerekiew nie odczuli jeszcze znacz ącej poprawy warunków gospodarczych i finansowych.

Ogólnie na terenie gminy ruch budowlany dotyczył 9 z 13 wsi gminy i koncentrował si ę głównie we wsi gminnej. Drug ą, ciesz ącą si ę zainteresowaniem mieszka ńców wsi ą jest Zakrzów oraz, w du żo mniejszym stopniu, zespół wsi Wronin – Bielawy – Witosławice. Ruch budowlany w pozostałych ww. wsiach jest jednostkowy i nie świadczy o stałym zainteresowaniu mieszka ńców gminy ich terenami budowlanymi. Od 77 pocz ątku tego dziesi ęciolecia nie podj ęto żadnej inwestycji mieszkaniowej w trzech wsiach gminy: Grz ędzin, Łaniec i Jaborowice.

Mo żna wi ęc uzna ć, że przedstawione tendencje utrzymaj ą si ę do 2010 r., a nowa zabudowa mieszkaniowa b ędzie realizowana głównie we wsi gminnej i Zakrzowie. W zespole wsi Wronin – Dzielawy - Witosławice ruch budowlany b ędzie du żo mniejszy, a zabudowa mieszkaniowa powinna si ę koncentrowa ć we Wroninie ze wzgl ędu na lepsze standardy obsługi mieszka ńców w zakresie infrastruktury społecznej. W niewielkim tylko stopniu ruch budowlany mo że dotyczy ć wsi Dzielawy i Witosławice. W pozostałych wsiach gminy ruch budowlany zwi ązany b ędzie z remontami istniej ących budynków oraz z wymian ą starej substandardowej zabudowy na now ą.

1.4. Potrzeby mieszkaniowe

Potrzeby mieszkaniowe ludno ści gminy do lat 2000 i 2010 wynikaj ą z istniej ącego stopnia samodzielno ści zamieszkiwania rodzin i prognozowanych zmian liczby ludno ści, z modernizacji i wymiany starej zabudowy mieszkaniowej oraz przekształce ń funkcjonalnych.

W 1988 r. średnio 23 rodziny na 100 nie posiadały samodzielnego mieszkania. Sytuacja ta prawdopodobnie nie uległa drastycznej poprawie w latach 1988–1996. A zatem potrzeby mieszkaniowe w gminie Polska Cerekiew , w latach 1996–2000–2010, będą wynikały głównie z konieczno ści poprawy niskiego wska źnika samodzielno ści zamieszkiwania rodzin .

Planowany (po żą dany) standard mieszkaniowy, wyra żony wska źnikiem 1 gospodarstwo domowe/l mieszkanie (przy utrzymaniu wielko ści gospodarstwa domowego 3,1 osób), wskazuje na potrzeb ę realizacji budowy w chwili obecnej około 170 nowych mieszka ń.

Z kolei planowany (zmniejszony o połow ę) poziom ubytków w istniej ącej starej zabudowie mieszkaniowej, w latach 1996–2010, w wielko ści 5%, wymusi realizacj ę nowych mieszka ń w liczbie około 80 szt. Ł ącznie wi ęc, przy zachowaniu liczby ludno ści gminy na poziomie 1996 r., ubytków na poziomie 5% i po żą danego standardu zamieszkiwania terenu, wyra żonego wska źnikiem 1 gospodarstwo domowe/l mieszkanie, do 2010 r. nale żałoby wybudowa ć 250 mieszka ń, tj. 18 mieszka ń średniorocznie. Jednak ze wzgl ędu na prognozowane, niekorzystne zmiany demograficzne potrzeby te nie b ędą a ż tak du że.

Prognozowane potrzeby mieszkaniowe gminy Polska Cerekiew uwzgl ędniaj ące:

• niekorzystne procesy demograficzne, wyra żaj ące si ę spadkiem liczby ludno ści do 5200 osób w 2000 r., 5090 – w 2005 r. i 5000 – w 2010 r. (a wi ęc spadkiem liczby gospodarstw domowych z 1725 w 1996 r. do 1613 w 2010 r.), • utrzymanie średniej wielko ści gospodarstwa domowego w gminie: 3,1 osób, z po żą dan ą tendencj ą do wzrostu do 3,2 osób, • podwy ższenie obecnego standardu zamieszkiwania do poziomu wyra żonego wska źnikiem 1 gospodarstwo domowe/1 mieszkanie, • utrzymanie ubytków na niskim poziomie, wynosz ącym 5%

powinny si ę kształtowa ć do 2010 r. na poziomie:

78

• minimum 90 mieszka ń (przy wzro ście liczby osób w gospodarstwie domowym do 3,2), • maksimum 140 nowych mieszka ń (przy utrzymaniu si ę dotychczasowego poziomu wska źnika liczby osób w gospodarstwie domowym).

Prognoza potrzeb mieszkaniowych w gminie wskazuje, że do 2010 r. średniorocznie powinno by ć oddanych do u żytku minimum 6 nowych mieszka ń i maksimum 10 mieszka ń, a wi ęc wi ęcej ni ż dotychczas. Jednocze śnie zwi ększy si ę liczba modernizacji i remontów istniej ących budynków.

Aby zapewni ć po żą dan ą samodzielno ść zamieszkiwania rodzin w mieszkaniu, wi ększa ich cz ęść powinna zosta ć wybudowana do 2005 r.

Rozkład przestrzenny zainteresowa ń ludno ści budow ą nowych mieszka ń jest i będzie zró żnicowany. Najatrakcyjniejsze do zamieszkania b ędą niew ątpliwie wsie gminne Polska Cerekiew i Zakrzów, a potem Wronin. Ze wzgl ędu na niekorzystn ą prognoz ę demograficzn ą w tej ostatniej wsi mo że nie wyst ąpi ć potrzeba wyznaczania nowych terenów mieszkaniowych. Podobnie jak we wsi Dzielawy i Witosławice potrzeby ludno ści będą mogły by ć zaspokojone w ramach istniej ących działek budowlanych. We wsiach Koza, Ligota Mała, Mierz ęcin, Łaniec i Jaborowice liczba mieszka ń powinna mie ć tendencje do stabilizacji. W pozostałych wsiach (Połowa, Grz ędzin i Ci ęż kowice) utrzymywa ć si ę b ędą dotychczasowe tendencje do zmniejszania si ę liczby mieszka ń (wraz z niekorzystnymi zmianami w liczbie mieszka ńców) lub do wymiany zabudowy substandardowej na now ą.

Przewiduje si ę realizacj ę głównie jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, w formach ekstensywnych. W zwi ązku ze zmianami strukturalnymi w rolnictwie budowa mieszka ń w zabudowie zagrodowej b ędzie si ę wi ązała z istniej ącymi ju ż siedliskami. A zatem do 2010 r. w ww. wsiach gminy (Polskiej Cerekwi, Zakrzowie i Wroninie) wyst ąpi potrzeba zapewnienia minimum około 13,0 ha (maksimum 21,0 ha) nowych gruntów budowlanych.

1.5. Kierunki rozwoju przestrzennego

Zgodnie z obowi ązuj ącą ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 1994 r. nr 89, poz. 415) oraz ustaw ą o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. z 1995 r. nr 16, poz. 78) przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze wyznacza si ę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W zwi ązku z tym (stosownie do rzeczywistych potrzeb) Rada Gminy musi podj ąć uchwał ę o sporz ądzeniu m.p.z.p. na tereny okre ślone w ,,Studium”.

Potencjalnymi terenami rozwojowymi na cele zabudowy mieszkaniowej do 2000 r. są tereny wyznaczone w dotychczas obowi ązuj ącym miejscowym planie ogólnym gminy Polska Cerekiew. Głównie jest to teren poło żony:

• w północno-zachodniej cz ęś ci wsi pomi ędzy istniej ącą zabudow ą a planowanym obej ściem drogowym, a tak że w północnej cz ęś ci wsi w rejonie szkoły, uzupełniaj ąco w zachodniej cz ęś ci wsi gminnej – teren poło żony wzdłu ż drogi na Ligot ę Mał ą, • w zachodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci wsi Zakrzów.

79

2. PROBLEMY ROZWOJU USŁUG

2.1. Standardy obsługi ludno ści w zakresie usług pozostaj ących w sferze kompetencji samorz ądu i władz rz ądowych (finansowanych z bud żetu gminy lub pa ństwa)

Celem analizy jest wskazanie kierunków rozwoju usług w poszczególnych jednostkach osadniczych gminy, dla osi ągni ęcia wła ściwych warunków obsługi ludno ści. Przyjmuje si ę, że normy i wska źniki minimalne (nieprzekraczalne) powinny zapewni ć minimum społeczne przestrzennych warunków bytowych ludno ści. Wska źniki preferowane to oczekiwane (po żą dane) standardy obsługi ludno ści, do których nale ży d ąż yć poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki przestrzennej.

2.1.1. Przedszkola

Stanowi ą element wyposa żenia minimum terenów zabudowy mieszkaniowej. Na analizowanym terenie funkcjonuj ą 3 publiczne przedszkola. Funkcjonowanie placówek przedszkolnych uzupełnia działaj ący przy szkole podstawowej, we wsi gminnej, oddział przedszkolny obejmuj ący tzw. zerówk ę. W roku szkolnym 1996–1997 dysponowały one łącznie 172 miejscami, a ucz ęszczało do nich 185 dzieci. Stopie ń wykorzystania miejsc w istniej ących obiektach gminy wynosi 107% (na 1 miejsce w przedszkolu przypada 1,07 dziecka), co świadczy o wyst ępowaniu wi ększych potrzeb od mo żliwo ści ich zaspokojenia.

TABELA 4.Wykaz placówek przedszkolnych na terenie gminy PolskaCerekiew – stan na 1997 r.

Lp. miejscowo ści Liczba Liczba Liczba Liczba Liczba oddz. miejsc p.d.n. dzieci etatów 1. Cerekiew P. 2 25 2 42 7,8 2. Zakrzów (filia) 2 50 2 48 6,6 3. Grz ędzin 3 72 3 78 5,5 4. Cerekiew 1 25 1 17 – P.oddział „0” Ogółem 8 172 8 185 19,88

Źródło: Dane UG w Polskiej Cerekwi, opracowanie własne – M.0.

Obecnie istniej ąca liczba miejsc w przedszkolach na terenie gminy jest zbyt mała w stosunku do potrzeb. Faktycznie tylko 64% dzieci (tj. 172 miejsc na 290 dzieci) w wieku 3–6 lat ma zapewnion ą w gminie opiek ę przedszkoln ą. Tak niski wska źnik zaspokojenia potrzeb jest charakterystyczny dla wsi o podstawowej funkcji rolniczej. Dla wi ększo ści wsi gminy funkcja rolnicza jest funkcj ą uzupełniaj ącą.

80

W rejonach obsługi przedszkoli liczba dzieci w tej grupie wiekowej kształtuje si ę nast ępuj ąco (1996 r.):

• Polska Cerekiew (Jaborowice, Ci ęż kowice, Ligota Mała, Połowa) – 140, • Zakrzów (Steblów) – 60, • Grz ędzin (Łaniec, Wronin, Dzielawy, Witosławice, Mierz ęcin) – 90.

Wska źniki ucz ęszczalno ści do przedszkola s ą zró żnicowane i wynosz ą dla Polskiej Cerekwi 56%, Zakrzowa 80% oraz Grz ędzina 47%. O braku wystarczaj ącej liczby miejsc w przedszkolach świadczy wska źnik wykorzystania miejsc, który dla poszczególnych obiektów kształtuje si ę na poziomie:

• Polska Cerekiew - 118% (l,18 dziecka/1 miejsce), • Grz ędzin - 108% (l,08 dziecka/l miejsce), • Zakrzów - 96% (0,96 dziecka/1 miejsce).

Szczególnie wi ęc w rejonie wsi Polska Cerekiew i Grz ędzin potrzeby mieszka ńców nie są zaspokojone na wła ściwym poziomie.

Liczba dzieci w wieku przedszkolnym w gminie Polska Cerekiew wykazuje tendencje spadkowe od 1988 r., kiedy to wynosiła 422 osoby, w 1994 r. – 319 osób i 290 w 1996 r. Prognoza liczby dzieci w grupie wiekowej 3 – 6 lat na lata 2000 i 2010 wskazuje na dalszy spadek ich liczby. W stosunku do stanu obecnego liczba dzieci zmniejszy si ę do wielko ści około 270 osób w 2000 r. i około 260 osób w 2010 r. Oznacza to, że przy zachowaniu dotychczasowego wska źnika ucz ęszczalno ści dzieci do przedszkola na poziomie 51% potrzebne b ędą w gminie 133 miejsca przedszkolne , a wi ęc istniej ące przedszkola b ędą w stanie zaspokoi ć w pełni potrzeby mieszka ńców gminy przy optymalnym stopniu wykorzystania przedszkoli (około 100% miejsc wykorzystanych = minimum kosztów/maksimum efektów). Zmniejszaj ąca si ę liczba dzieci w tej grupie wiekowej gwarantuje niewielk ą popraw ę standardów obsługi mieszka ńców w tym zakresie.

Zakładaj ąc zró żnicowanie przestrzenne po żą danego wska źnika ucz ęszczalno ści do przedszkoli grupy wiekowej 3-6 lat, którego poziom powinien wynosi ć:

• 60% dla zespołu wsi Grz ędzin - Wronin - Dzielawy - Witosławice - Łaniec - Koza - Mierz ęcin i dla wsi Polska Cerekiew - Ci ęż kowice – Jaborowice - Połowa – Ligota Mała, • 80% dla wsi Zakrzów, • do 2010 r. przedszkole we wsi: Grz ędzin powinno by ć 2-oddziałowe i posiada ć min. 50 miejsc, • Polska Cerekiew powinno by ć 3-oddziałowe i posiada ć 75 miejsc (jest 72 + 17 oddział klasy "0", tj. 90), • Zakrzów powinno by ć 2-oddziałowe i posiada ć min. 50 miejsc.

Łącznie przedszkola w gminie w 2010 r. powinny mie ć 175 miejsc (przy 172 miejscach istniej ących). A zatem zdecydowana poprawa (wska źnika ucz ęszczalno ści do przedszkola) standardów obsługi mieszka ńców gminy Polska Cerekiew wymaga ć b ędzie utrzymania dotychczasowej liczby miejsc przedszkolnych w gminie. W przypadku likwidacji przedszkola we wsi Grz ędzin (ze wzgl ędu na przekazanie budynku 81 zakonowi) wymagana b ędzie realizacja budowy nowego obiektu. Ze wzgl ędu na izochrony doj ść z rejonie obsługi po żą dana jest jego lokalizacja na gruntach wsi Wronin.

2.1.2. Szkoły

Na terenie gminy Polska Cerekiew w roku szkolnym 1996-97 działały 3 szkoły podstawowe finansowane z bud żetu gminy. Dwie z nich prowadziły nauczanie w pełnym zakresie (Polska Cerekiew i Wronin), jedna w zakresie klas I-III (Zakrzów). Ta ostatnia w roku szkolnym 1997-98 została zlikwidowana. Pozostałe ogółem posiadaj ą 27 pomieszcze ń do nauki, 23 oddziały, a ucz ęszcza do nich 518 uczniów. Na terenie gminy nie ma szkół średnich.

TABELA 5. Szkoły podstawowe gminy Polska Cerekiew – stan w latach 1996-1997

Lp. miejscowo ści Liczba Liczba Liczba Uwagi pdn. oddziałów uczniów 1. Polska C. 18 15 363 sala gimnast. I-VIII świetlica biblioteka 2. Wronin 9 8 155 sala gimnast. Ogółem 27 23 518

Źródło: Urz ąd Gminy w Polskiej Cerekwi - dane statystyczne WUS: opracowanie własne – M.O.

Ponadto dzieci z gminy Polska Cerekiew ucz ęszczaj ą do dwóch szkół podstawowych, finansowanych przez s ąsiednie gminy. I tak, dziewi ęcioro dzieci ze wsi Koza ucz ęszcza do szkoły w Maciowakrzach (gmina Pawłowiczki), a 67 dzieci ze wsi Zakrzów ucz ęszcza do szkoły w Steblowie (gmina Cisek).

W 1996 r. grupa wiekowa 7-14 lat liczyła 746 dzieci, tak wi ęc do szkół na terenie gminy ucz ęszcza tylko 70% dzieci tej grupy wiekowej. Nast ępne 10,2% ucz ęszcza do szkół na terenach s ąsiednich gmin. Ł ącznie wi ęc do szkół podstawowych ucz ęszcza tylko 80,2% dzieci gminy. Pozostała ich liczba (tj. 19,8%) prawdopodobnie przebywa wraz z rodzicami na emigracji czasowej lub stałej, maj ąc jednocze śnie zameldowanie na terenie gminy. Jest to zjawisko niecodzienne i niepokoj ące, wpływaj ące niekorzystnie na mo żliwo ści prowadzenia stabilnej polityki w zakresie szkolnictwa.

Rejony obsługi poszczególnych szkół gminy obejmuj ąnast ępuj ące jednostki:

1. Szkoła w Polskiej Cerekwi - klasy I – VIII + 1 oddział przedszkolny: • Polska Cerekiew, Jaborowice, Ligota Mała, Połowa, Ci ęż kowice i Zakrzów, 2. Szkoła we Wroninie – klasy I-VIII: • Wronin, Dzielawy, Witosławice, Grz ędzin, Łaniec, Mierz ęcin i Jastrz ębie (woj. katowickie).

Obiekty szkolne gminy spełniaj ą wymogi stawiane obecnie szkołom. Szkoła we Wroninie wymaga kapitalnego remontu, a w Polskiej Cerekwi remontu bie żą cego. Ka żda z nich posiada odpowiedniej wielko ści przyszkolny teren sportowy.

82

Standardy zaspokojenia potrzeb mieszka ńców w zakresie szkolnictwa podstawowego, wyra żone wska źnikiem liczby uczniów na 1 pomieszczenie do nauki, kształtuj ą si ę nast ępuj ąco:

TABELA 6. Standardy obsługi mieszka ńców w zakresie szkolnictwa podstawowego - gmina Polska Cerekiew, stan w latach 1996 - 1997

Liczba uczniów Przyszkolne Stan tech. budynkuynku na 1 p.d.n boiska - stan

1. Polska C. 20,2 średni średni 2. Wronin 17,2 średni zły Ogółem 19,1

Źródło: UG w Polskiej Cerekwi, opracowanie własne – M.O.

Poziom zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy w zakresie szkolnictwa oceni ć mo żna jako dobry, w sytuacji ucz ęszczania do szkół gminy około 80% jej grupy wiekowej 7-14 lat.

Istotnym elementem standardów zaspokojenia potrzeb jest lokalizacja i wynikaj ąca z niej izochrona doj ść pieszych (lub dojazdów). Pod tym wzgl ędem najgorzej obsługiwani s ą mieszka ńcy wsi Mierz ęcin - Witosławice oraz Połowa i Jaborowice. Organizacj ę przestrzenn ą szkolnictwa podstawowego na terenie gminy (wł ączaj ąc w to szkoł ę w Steblowie) ocenia si ę wysoko. Zapewnia ona prawidłowe izochrony doj ść i dojazdów oraz niskie koszty utrzymania obiektów.

Zgodnie z prognozowan ą - hipotetyczn ą struktur ą wieku ludno ści, udział dzieci w wieku 7-14 lat w zmniejszy si ę z 772 osób (14,1%) w 1994 r. do około 728 osób (14,0%) w roku 2000, 656 (12,9%) w 2005 r., by osi ągn ąć w 2010 r. poziom 625 osób (12,5%).

Zakładaj ąc, że nie zmieni si ę zasadniczo system w zakresie nauczania podstawowego (szkoła podstawowa o śmioklasowa), a uczestnictwo w nauczaniu podstawowym grupy wiekowej 7-15 lat utrzyma si ę w gminie na poziomie 99% (preferencyjny model nie oddzielania uczniów lekko upo śledzonych) oraz zachowany zostanie po żą dany, średni wska źnik 18 uczniów na jedno pomieszczenie do nauki (charakterystyczny dla terenów wiejskich), w perspektywie potrzebnych b ędzie (z wył ączeniem dzieci wsi Zakrzów ucz ęszczaj ących do szkoły w Steblowie) 36 pomieszcze ń do nauki w 2000 r., 33 w 2005 r. i 31 p.d.n. w 2010 roku. Szkoły gminy posiadają ogółem 28 p.d.n. i przy ich zachowaniu średnia liczba uczniów na pomieszczenie do nauki wyniesie 23 U/p.d.n. w 2000 r., 21 U/p.d.n. w 2005 r. i zmniejszy si ę w 2010 roku do 20 U/p.d.n. A zatem przy zało żeniu, że do szkół gminy będzie ucz ęszcza ć 90% dzieci w grupie wiekowej 7-14 lat (pozostałe 10% do szkoły w Steblowie) oraz przy zachowaniu istniej ących szkół, standard nauczania b ędzie si ę w nich polepszał na skutek spadku liczby uczniów (zakłada si ę, że zjawisko emigracji, szczególnie czasowej zostanie powstrzymane, a wyjazd dzieci z rodzicami ograniczony).

83

Hipotetyczny rozkład potrzeb w zakresie nauczania podstawowego, uwzgl ędniaj ący istniej ącą struktur ę przestrzenn ą szkół oraz ich obwody obsługi b ędzie nast ępuj ący:

TABELA 7. Prognozowana liczba uczniów w gminie Polska Cerekiew - rok 2010

lp. rejon szkoły ilo ść dzieci 7-14 lat podst. minimalna 1996/97 2010 ilo ść p.d.n. Ucz ęszczaj ących do szkół ist. proj. gminy 1. Polska Cerekiew 363 368 19 20 (Zakrzów) 2. Wronin 155 171 9 11 Ogółem 518 539 28 31

Opracowanie własne M.O.

2.1.3. Planowana struktura przestrzenna obsługi mieszka ńców w zakresie o światy

Organizacji szkolnictwa w gminie Polska Cerekiew nie mo żna rozpatrywa ć w oderwaniu od organizacji przestrzennej placówek przedszkolnych. W obowi ązku władz gminy le ży zapewnienie dzieciom w wieku 6 lat wychowania przedszkolnego w klasie „0” oraz dzieciom 7 -14 lat nauki w publicznej szkole podstawowej.

Docelowa struktura przestrzenna przedszkoli i szkół podstawowych zale żeć b ędzie od przyj ętych przez władze gminy celów i poziomu zaspokojenia potrzeb mieszka ńców, mierzonego po żą danym wska źnikiem uczniów/oddział, uczniów/1 p.d.n., izochrony doj ścia lub dojazdu do szkoły, stanu technicznego budynków i wyposa żenia w przyszkolne urz ądzenia sportowe, a tak że od systemu o światy preferowanego przez pa ństwo (system szkoły dziesi ęcioletniej).

W wariancie minimalnym organizacji przestrzennej placówek przedszkolnych po żą dane jest utrzymanie istniej ących obiektów.

W wariancie minimalnym organizacji przestrzennej szkół podstawowych, uwzgl ędniaj ącym dopuszczalne izochrony doj ść i dojazdów, warto ść techniczn ą istniej ących obiektów, koszty kształcenia jednego ucznia oraz wyposa żenie w przyszkolne tereny sportowe, docelowa organizacja szkolnictwa w gminie powinna bazowa ć na stanie istniej ącym tj. szkoła w Polskiej Cerekwi i Wroninie (oraz w Steblowie dla dzieci z Zakrzowa).

Taka organizacja szkół pozwoli utrzyma ć udział nakładów finansowych na o świat ę z bud żetu gminy na jednakowym poziomie. Jednocze śnie pozwoli to podnie ść standard wyposa żenia szkół i przedszkoli, co w efekcie poprawi sytuacj ę w tym zakresie oraz poziom nauczania.

84

2.1.4. Usługi w zakresie ochrony zdrowia

W zakresie podstawowym ochrony zdrowia 5348 mieszka ńców gminy Polska Cerekiew obsługiwanych jest przez dwa o środki zdrowia znajduj ące si ę we wsiach:

1. Polska Cerekiew - z rejonem obsługi obejmuj ącym mieszka ńców wsi Polska Cerekiew, Zakrzów, Jaborowice, Ci ęż kowice, Ligota Mała i Połowa, 2. Wronin - z rejonem obsługi mieszka ńców wsi Wronin, Witosławice, Dzielawy, Grz ędzin, Ła ńce, Mierz ęcin i Koza.

TABELA 8. Słu żba zdrowia - gmina Polska Cerekiew – stan na 1997 r.

Lp. O środek zdrowia Liczba Liczba Liczba Llo ść gabin. lekarzy piel ęg. mieszka ńców

1. Polska Cerekiew 2(2) 1,5 1,5 2 1 3725 1623 2. Wronin 2(1)

Ogółem 4(3) 3,0 3 5348

Opracowanie własne M.O.

Łącznie przychodnie zdrowia posiadaj ą 4 gabinety lekarskie (w tym 2 ogólne, 2 stomatologiczne), 2 zabiegowe i 1 punkt szczepie ń dzieci. O środek zdrowia w Polskiej Cerekwi posiada ogółem 2 gabinety lekarskie, 1 zabiegowy oraz punkt szczepie ń. Z kolei o środek zdrowia we Wroninie posiada 2 gabinety lekarskie i 1 zabiegowy.

W zakresie lecznictwa specjalistycznego mieszka ńcy gminy korzystaj ą ze szpitala rejonowego w K ędzierzynie-Ko źlu, który dysponuje trzema szpitalami o 547 łó żkach. Na jedno łó żko szpitalne w rejonie ich obsługi przypada 215 mieszka ńców tj. 47 łó żek/10.000 mieszka ńców rejonu obsługi. Standardy obsługi mieszka ńców gminy w zakresie szpitalnictwa są ni ższe ni ż średnie dla województwa opolskiego, gdzie ten wska źnik kształtuje si ę na poziomie 50,4 łó żek/10.000 mieszka ńców i ma tendencj ę spadkow ą od 1985 r. Dodatkowe utrudnienia wynikaj ą z dojazdów do K ędzierzyna-Ko źla.

Poziom obsługi mieszka ńców w zakresie ochrony zdrowia, zagwarantowanej przez wiejskie o środki zdrowia, ocenia si ę jako dobry. Standardy zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy przez pa ństwow ą słu żbę zdrowia kształtuj ą si ę nast ępuj ąco:

85

TABELA 9. Standardy obsługi mieszka ńców w zakresie słu żby zdrowia - gmina Polska Cerekiew – stan na1997 r.

Wska źnik Ogółem Wronin Polska Cerekiew gmina

- liczba osób/1 gabinet lekarski 1337 812 1563 - liczba ludno ści na placówk ę ambulatoryjn ą (rzeczywista) 2674 1623 3125 - liczba placówek/10.000 ludno ści 3,7 6,2 3,2 - lic zba lekarzy/10.000 mieszka ńców 5,6 9,2 4,8 - liczba ludno ści/lekarza 1783 1082 2083 w tym: - liczba stomatologów/10.000 M 1,9 4,2 1,6 - liczba ludno ści/lekarza stomatologa 5348 3246 6250 - liczba piel ęgniarek/10.000 M 9,3 12,3 9,6 W tym wykwalifikowane 5,6 6,2 6,4

Opracowanie własne M.O.

Porównywalne średnie standardy dla województwa opolskiego w 1996 r. wygl ądały nast ępuj ąco :

Województwo Gmina - liczba ludno ści na placówk ę ambulatoryjn ą (rzeczywista) 3372 2674 - liczbaplacówek/10.000 ludno ści 3,0 3,7 - liczba lekarzy/10.000 17,2 5,6 mieszka ńców 3,8 1,9 - liczba piel ęgniarek/10.000 M. 47,1 9,3 w tym wykwalifikowanych 46,0 5,6

Na analizowanym terenie osi ągni ęto znacznie ni ższy wska źnik liczby osób przypadaj ących na placówk ę od średniej wojewódzkiej (wy ższy wska źnik placówek/10.000 M.). A zatem słu żba zdrowia nie wymaga nowych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych. Niew ątpliwie niskie standardy obsługi ludno ści w tym zakresie wynikaj ą ze zbyt małej liczby personelu medycznego (zarówno lekarzy, jak i piel ęgniarek). Wielko ść wska źnika liczby lekarzy/l0.000M gminy stanowi zaledwie 32% średniego wska źnika dla województwa opolskiego, lekarzy stomatologów 50%, a piel ęgniarek niecałe 20% średniej wojewódzkiej.

Niższy poziom zaspokojenia potrzeb mieszka ńców w zakresie ochrony zdrowia reprezentuje przychodnia we wsi Polska Cerekiew, gdzie wszystkie podstawowe wska źniki maj ą warto ści mniej korzystne ni ż dla o środka zdrowia we Wroninie.

Samorz ądowa słu żba zdrowia wspomagana jest przez funkcjonuj ący obecnie na terenie wsi gminnej prywatny gabinet lekarski (pediatryczny), który tylko nieznacznie wpływa

86 na popraw ę standardów obsługi mieszka ńców.

Ze wzgl ędu na wyra źnie obserwowane procesy starzenia si ę i pogorszenia stanu zdrowotnego społecze ństwa gminy Polska Cerekiew istniej ący poziom obsługi nale ży uzna ć za niewystarczaj ący, szczególnie w zakresie ni ższego personelu medycznego.

Planowane zmiany systemowe w funkcjonowaniu słu żby zdrowia prawdopodobnie zachowaj ą dotychczasowy jej model organizacyjny, bazuj ący na wojewódzkich zespołach opieki zdrowotnej oraz wojewódzkich szpitalach zespolonych. Zakłada si ę wi ęc, że podstawowa struktura organizacyjna słu żby zdrowia na terenie gminy nie ulegnie przekształceniom, przy całkowitej zmianie funkcjonowania i finansowania.

W przypadkach zagro żenia życia czas dojazdu do gminy karetki pogotowia z Kędzierzyna-Ko źla mie ści si ę w granicach od 14 min dla wsi Zakrzów, 19 min dla wsi gminnej oraz do 30 min dla wsi Koza. Bezpiecze ństwo mieszka ńców gminy jest zapewnione na niewystarczaj ącym poziomie (zalecane 5 min w przypadku ratowania życia). Szczególnie niekorzystne standardy obsługi maj ą wsie poło żone w południowej i południowo- zachodniej cz ęś ci gminy.

Obecnie na terenie gminy Polska Cerekiew nie ma żłobka zapewniaj ącego opiek ę dzieciom w wieku 2 lata, do której nale ży 113 dzieci. Zgodnie z prognoz ą demograficzn ą w roku 2010 liczba dzieci w tej grupie wiekowej wzro śnie i wyniesie około 150 dzieci. Przy obowi ązuj ącej normie zabezpieczenia miejsc w żłobkach wynosz ącej 0,75- 1,5% ogólnej liczby mieszka ńców ogółem w gminie potrzebne b ędzie 37-75 miejsc na terenie gminy.

Uwzgl ędniaj ąc prognozowany rozkład zaludnienia analizowanego obszaru oraz wygodne izochrony doj ść lub dojazdu, realizacja żłobka powinna by ć planowana we wsi gminnej, gdzie potrzebnych b ędzie 15-30 miejsc ( żłobek 1 - 2 - oddziałowy) oraz we wsi Wronin 12-24 miejsca ( żłobek 1 - 2 -oddziałowy z rejonem obsługi Wronin - Dzielawy - Witosławice - Łaniec - Koza - Mierz ęcin). We wsi Zakrzów nale żałoby utworzy ć jeden oddział dla dzieci w wieku 2 lat, przy istniej ącym przedszkolu. Realizacja obiektów tego typu w gminie powinna by ć uzale żniona od rzeczywistych potrzeb w tym zakresie, które wi ąza ć si ę będą przede wszystkim z zapewnieniem miejsc pracy dla kobiet.

Gmina nie posiada domu spokojnej staro ści, finansowanego z własnego bud żetu. Według prognozy demograficznej liczba ludno ści w wieku powy żej 60 lat w 2010 r. przy spadku liczby ludno ści utrzyma si ę (w liczbach rzeczywistych) na dotychczasowym poziomie i wyniesie około 750 osób. Normatywne zapotrzebowanie na miejsca w domach spokojnej staro ści wynosi 10 na 1000 mieszka ńców. W gminie Polska Cerekiew w 2010 r. około 50 osób będzie wymagało stałej opieki społecznej . Rzeczywiste zapotrzebowanie na usługi tego typu jest jednak zale żne od istniej ących w gminie wzorców kulturowych oraz struktury gospodarstwa rodzinnego, która w tym przypadku jest niekorzystna (mała, średnia liczba osób w rodzinie, du ża liczba osób samotnych w gminie).

Na terenie miasta znajduje si ę jedna apteka we wsi gminnej, obejmuj ąca swoj ą obsług ą 5250 mieszka ńców obszaru. W porównaniu ze wska źnikiem dla województwa opolskiego wielko ści 5789 osoby/aptek ę lub punkt apteczny pozwala oceni ć poziom zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy jako dobry. Korzystne wielko ści maj ą te ż izochrony doj ść i dojazdów do apteki, które dla wi ększo ści wsi gminy kształtuj ą si ę na poziomie 8 min (Połowa,

87

Ligota Mała, Jaborowice, Zakrzów, Ci ęż kowice, Witosławice, Dzielawy, Grz ędzin).

2.1.5. Bezpiecze ństwo obywateli i mienia

We wsi gminnej Polska Cerekiew funkcjonuje posterunek Policji Pa ństwowej. Obiekty i urz ądzenia jednostek policji s ą planowane i programowane indywidualnie, na podstawie wytycznych wła ściwej jednostki organizacyjnej. Brak wniosku do ,,Studium” wskazuje, że istniej ący posterunek zaspokaja potrzeby bezpiecze ństwa mieszka ńców w sposób wystarczaj ący.

W zakresie specjalistycznej ochrony mieszka ńców gminy Polska Cerekiew przed po żarami obsług ę terenu zapewniaj ą Komenda Rejonowa Stra ży Po żarnych w K ędzierzynie- Ko źlu oraz Jednostki Ratowniczo-Ga śnicze w Ko źlu i Zakładach Azotowych oraz Głubczycach. Struktura przestrzenna zawodowej stra ży po żarnej zapewnia dojazd do wi ększo ści wsi gminy w nieprzekraczalnym czasie 20 min (wymagana norma polska). Do najdalej poło żonych wsi gminy (Koza, Mierz ęcin) dojazd wydłu ża si ę do 30 min, co pozwala uzna ć poziom ich bezpiecze ństwa za średni (w krajach europejskich dopuszczalna norma dojazdu do wypadku wynosi 3-5 min, a do po żaru maksymalnie 8-10 min).

Działania zawodowej stra ży po żarnej wspomagane s ą na terenie gminy przez sie ć placówek Ochotniczej Stra ży Po żarnej, które znajduj ą si ę w Zakrzowie, Polskiej Cerekwi, Jaborowicach, Wroninie i Grz ędzinie, oraz sta ż po żarn ą działaj ącą przy cukrowni w Ci ęż kowicach. W trzech przypadkach gminne obiekty s ą nowe lub zmodernizowane (Polska Cerekiew, Wronin i Jaborowice), dobrze spełniaj ące swoj ą funkcj ę. Przyjmuj ąc wysok ą norm ę obsługi terenu (maksymalny czas dojazdu do po żaru wynosz ący 8 min), nale ży stwierdzi ć, że wszystkie wsie gminy obsługiwane s ą w sposób prawidłowy, na poziomie bardzo wysokim. Istniej ącą struktur ę przestrzenn ą, jak na warunki polskie, mo żna uzna ć za zbyt g ęst ą. Wystarczaj ącą struktur ę zapewniłoby zachowanie obiektów tego typu we wsiach Polska Cerekiew oraz Wronin lub tylko we wsi Wronin, poło żonej w rejonie najgorzej obsługiwanym przez jednostki zawodowe. Pozostałe jednostki OSP mogłyby ulec likwidacji. Wpływ na decyzj ę o ostatecznej strukturze przestrzennej obiektów OSP powinny mie ć nie tylko wyposa żenie i dotychczasowa sprawno ść zespołów ratowniczych, koszt utrzymania poszczególnych jednostek OSP, ale tak że potrzeby mieszka ńców wsi zwi ązane z ich bezpiecze ństwem, ochron ą mienia oraz potrzebami kulturalnymi zaspakajanymi przez działalno ść OSP.

2.1.6. Urz ądzenia kultury

Wyposa żenie terenu w zakresie urz ądze ń kultury (domy kultury, kina, biblioteki, kluby osiedlowe itp.) ustala si ę indywidualnie, a standardy obsługi mieszka ńców obszaru zale żą od potrzeb i przyj ętych przez władze terenu priorytetów w tym zakresie.

Gmina nie posiada wielofunkcyjnego domu kultury, cho ć wsie b ędące o środkami administracji stopnia podstawowego (zgodnie z normatywem urbanistycznym) powinny by ć w tego typu urz ądzenia wyposa żone. Na terenie gminy nie prowadzi się te ż w żadnej innej formie kółek zainteresowa ń czy zaj ęć dydaktycznych dla mieszka ńców gminy, co decyduje o bardzo niskim poziomie zaspokojenia potencjalnych potrzeb w zakresie kultury.

Tylko w trzech z 13 wsi gminy znajduje si ę świetlica wiejska (Zakrzów - przy OSP, Jaborowice, Witosławice - nie funkcjonuje). Obiekty te nie s ą w stanie zaspokoi ć potrzeb 88 kulturalnych mieszka ńców na współczesnym poziomie. Z kolei utrzymywanie ich tylko jako miejsca sporadycznych spotka ń mieszka ńców, bez prowadzenia ró żnorodnych form zorganizowanej działalno ści kulturalnej, rodzi w ątpliwo ści w sens ponoszenia kosztów utrzymania budynków lub pomieszcze ń (szczególnie je śli nie s ą zwi ązane z działalno ści ą OSP). Powinny one zosta ć zlikwidowane, pod warunkiem realizacji wielofunkcyjnego domu kultury we wsi gminnej.

Standard zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy w zakresie usług kultury nale ży uzna ć za niski lub bardzo niski. Dotyczy to wszystkich grup wiekowych mieszka ńców i wszystkich wsi gminy prawie w jednakowym stopniu. Jednak rozwój tego typu placówek uzale żniony jest od preferencji mieszka ńców i id ącej za tym polityki Rady Gminy, która wyst ępuje tu w roli sponsora. Lepszym rozwi ązaniem wydaje si ę zapewnienie mieszka ńcom gminy wyspecjalizowanej jednostki, zapewniaj ącej realizacj ę lub rozwój potrzeb (zespoły ta ńca, teatr, kółka recytatorskie, chór, zespoły muzyczne, pracownie komputerowe, zaj ęcia plastyczne czy inne), ni ż kosztowne utrzymywanie świetlic wiejskich, niewpływaj ących w żaden sposób na zaspokojenie potrzeb kulturalnych mieszka ńców gminy.

Podniesienie standardów obsługi mieszka ńców gminy b ędzie musiało wi ąza ć si ę z realizacj ą wielofunkcyjnego domu kultury we wsi gminnej. Niezale żnie od tej inwestycji gminnej po żą dane jest powstanie komercyjnych klubów kultury i rozrywki, finansowanych przez jednostki gospodaruj ące. Obecnie tego typu klub działa tylko we wsi Zakrzów (BODY CLUB) i mimo niskiego standardu usług jest to po żą dany kierunek zmian.

Na analizowanym obszarze znajduj ą si ę trzy biblioteki, we wsi Polska Cerekiew, Grz ędzin i Zakrzów. Ksi ęgozbiór wynosi 34. 300 woluminów, a liczba czytelników wynosi 765.

Wska źniki na terenie gminy, w ka żdym interesuj ącym nas przypadku, osi ągaj ą wy ższe warto ści ni ż dla województwa opolskiego (stan na 1996 r.):

Gmina Województwo czytelnicy w ogólnej liczbie mieszka ńców 14,6% 17,9 czytelnicy/1000 M. 179 146 ksi ęgozbiór/1000 M. 6542 4231

Jeden tylko wska źnik osi ąga ni ższ ą warto ść w przypadku gminy, tj. wska źnik wypo życze ń woluminów na 1 czytelnika (15,8 w gminie 19,0 w województwie - mieszka ńcy gminy czytaj ą mniej ksi ąż ek, mimo że maj ą do nich lepszy dost ęp).

Struktura przestrzenna wyposa żenia terenu gminy w biblioteki jest dobra, zapewnia mieszka ńcom gminy optymalny dost ęp do tego typu usług i nie wymaga zmian.

2.1.7. Urz ądzenia sportu i rekreacji oraz zieleni ogólnodost ępnej

Usługi tego typu zarówno mog ą by ć finansowane z bud żetu gminy (lub klubów sportowych), jak i mog ą stanowi ć źródło dochodów jednostek gospodarczych.

Na obszarze gminy Polska Cerekiew obiekty i urz ądzenia tego typu s ą nieliczne, a reprezentowane s ą przez boiska sportowe (stanowi ące własno ść gminy), parki

89

(pozostaj ące tak że w r ękach prywatnych wła ścicieli), place zabaw oraz gminne kąpielisko (basen otwarty). Znajduj ą si ę one w 4 wsiach gminy.

Tylko w trzech wsiach gminy (Polska Cerekiew, Zakrzów i Grz ędzin) istniej ą boiska sportowe, które charakteryzuj ą si ę średnim stopniem wyposa żenia technicznego i urz ądzenia terenu. Boiska we wsi gminnej i Zakrzowie wyposa żone s ą w budynki sanitarno-socjalne. Żadne jednak nie posiada urz ądze ń widowni.

Najprostszych urz ądze ń tego typu nie posiadaj ą pozostałe wsie gminy. Nie nale ży jednak tego ocenia ć negatywnie. Koncentracja tego typu obiektów jest słuszna, ze wzgl ędu na koszty ich utrzymania, a przy poprawie wyposa żenia w stosowne urz ądzenia zapewni ą one obsług ę mieszka ńców wsi na dobrym poziomie:

• Polska Cerekiew - Ci ęż kowice, a tak że Ligota Mała, Połowa i Jaborowice, • Grz ędzin - Wronin - Dzielawy - Witosławice, a tak że Koza i Mierz ęcin, • Zakrzów - z zespołem wsi Steblów - Sukowice (gmina Cisek).

We wsi gminnej znajduje si ę basen k ąpielowy, otwarty. Jednak jest on, od wielu lat, nieczynny ze wzgl ędu na zły stan techniczny. Wedługg ekspertyz istniej ące warunki in żyniersko-geologiczne podwa żaj ą sens wykonywania remontu obiektu. Został on zrealizowany na glebach organicznych (torfach), objętych w chwili obecnej prawn ą ochron ą.

Tylko we wsi Polska Cerekiew oraz w Zakrzowie i Grz ędzinie (przy przedszkolach) znajduj ą si ę place zabaw dla dzieci. Niski standard wyposa żenia w urz ądzenia zabawowe oraz zagospodarowanie terenu nie spełnia żadnych wymogów współczesnych, ani zapewne oczekiwa ń mieszka ńców.

Du że zespoły zieleni parkowej o zabytkowym drzewostanie (parki zabytkowe, powstałe w XIX wieku), stanowi ące jednocze śnie tereny chronione na podstawie ustawy o ochronie dóbr kultury (parki krajobrazowe) oraz rozporz ądzenia w sprawie zasad uznawania terenów zadrzewionych na obszarach miast i wsi za parki wiejskie, ochrony tych parków i zarz ądzania nimi, poło żone s ą przy pałacu w Zakrzowie (9,5 ha) i Ci ęż kowicach (5,8 ha) oraz przy zamku w Polskiej Cerekwi (4,0 ha). Dwa z nich w chwili obecnej stanowi ą własno ść komunaln ą i mog ą by ć uznane za ogólnodost ępne. Trzeci (w Zakrzowie) stanowi własno ść prywatn ą, a wst ęp na jego teren osobom postronnym jest zabroniony. Ł ączna powierzchnia zieleni parkowej na terenie gminy, któr ą mo żna uzna ć za ogólnodost ępn ą, wynosi wi ęc ok. 9,8 ha. Na jednego mieszka ńca gminy przypada 18,7 m 2 terenów zielonych, co pozwalałoby oceni ć standard obsługi mieszka ńców jako dobry. Uwzgl ędniaj ąc jednak planowan ą sprzeda ż pałacu wraz z parkiem w Ci ęż kowicach, wska źnik terenów zielonych na mieszka ńca spadnie poni żej normatywnej warto ści min. 8,0 m 2 tj. do 7,6 m 2/na mieszka ńca gminy.

Wyposa żenie analizowanego obszaru w tereny zieleni ogólnodost ępnej ocenia si ę jako niewystarczaj ące, zarówno je żeli chodzi o ich ilo ść , jak i jako ść . Poza projektowan ą rewaloryzacj ą zabytkowego parku we wsi Polska Cerekiew nale ży zapewni ć ogólnodost ępn ą ziele ń parkow ą we wsi Zakrzów (pow. min. l,0 ha max l,7 ha) oraz dla zespołu wsi Wronin -Dzielawy - Grz ędzin - Witosławice - Łaniec wielko ści min. 1,0 ha max 1,9 ha.

90

Wymagane jest podniesienie standardów zaspokojenia potrzeb mieszka ńców z zakresie wyposa żenia terenu gminy w urz ądzenia sportu, rekreacji i wypoczynku.

2.2. Urz ądzenia finansowane przez jednostki gospodarcze

2.2.1. Handel

Ogólny poziom wyposa żenia mieszka ńców obszaru w urz ądzenia handlu uznaje si ę za średni.

Na analizowanym terenie działalno ść handlow ą prowadzi ogółem 26 placówek handlowych (dane z wizji w terenie), a wi ęc na jedn ą przypada 206 mieszka ńców gminy. Dominuj ą sklepy z artykułami spo żywczymi stanowi ące 77% ich ogólnej liczby. Wyposa żenie gminy w sklepy bran ży przemysłowej uznaje si ę za niewystarczaj ące. W sieci handlu detalicznego artykułami spo żywczymi wyst ępuje bran ża ogólnospo żywcza, nabiałowo- piekarnicza, mi ęsna, warzywno-owocowa, monopolowa i winno-cukiernicza (brak sklepu rybnego). W śród sklepów z artykułami nie żywno ściowymi najcz ęś ciej wyst ępuj ą sklepy wielobran żowe. Nie reprezentuj ą one po żą danego spektrum specjalno ści.

Z ogólnej liczby placówek handlowych 42% znajduje si ę na terenie wsi gminnej Polska Cerekiew, co potwierdza jej podstawow ą funkcj ę usługow ą. Poza ni ą wi ększa ilo ść tego typu usług skupiona jest we wsi Zakrzów, na terenie której znajduje si ę 27% ogólnej liczby placówek handlowych oraz we wsiach Dzielawy, Wronin i Ci ęż kowice (ł ącznie 24%). Mieszka ńcy wsi Koza, Mierz ęcin, Ła ńce, Jaborowice i Połowa nie maj ą zapewnionych elementarnych usług handlowych w miejscu zamieszkania. W niektórych z nich istniej ą lokale handlowe, które w chwili obecnej nie s ą u żytkowane.

Łączna powierzchnia sklepów zmniejszyła si ę od 1980 roku i wynosi około 2500 m2 pow. u żytkowej, z czego na terenie wsi gminnej znajduje się około 60%. Średnio na 1000 mieszka ńców gminy przypada 465 m 2 pow. u żytkowej, co ocenia si ę jako standard średni. Rozkład przestrzenny usług handlu w gminie znajduje odzwierciedlenie w zmianach standardów obsługi. I tak, na 1000 mieszka ńców wsi gminnej przypada około 940 m 2 pow. użytkowej (standard wysoki). Z kolei we wsi Zakrzów wska źnik ten kształtuje si ę na poziomie około 430 m 2 (standard średni), a w pozostałych wsiach gminy spada i wynosi około 270 m 2 pow. u żytkowej/1000M.

A zatem poszczególnych wsiach sytuacja jest zró żnicowana, a standard obsługi ich mieszka ńców waha si ę od poziomu niskiego w zespole wsi Wronin - Dzielawy - Grz ędzin, do średniego w Zakrzowie, Ci ęż kowicach, Ligocie Małej i Witosławicach oraz wysokiego we wsi gminnej. W promieniu ich obsługi pozostaj ą wsie nie posiadaj ące elementarnych usług handlu tj. Połowa, Jaborowice, Koza, Mierz ęcin i Łaniec.

W okresie ostatnich o śmiu łat ilo ść placówek handlowych na terenie wsi gminnej wyra źnie wzrosła, a w wi ększo ści wsi gminy zmalała (nieu żytkowane lokale GS-u we wsi Koza, Mierz ęcin, Wroninie, Ła ńcach).

Rozkład przestrzenny standardów obsługi mieszka ńców w zakresie handlu generalnie potwierdza struktur ę o środków usługowych obszaru, gdzie Polska Cerekiew pełni funkcję usługow ą o znaczeniu lokalnym (jednostka usługowa poziomu "2"), i

91 wspomagana jest przez wie ś Zakrzów oraz Wronin (o środek usługowy poziomu "1"). W tej ostatniej ilo ść obiektów handlowych jest jednak za mała. Po żą dany (prognozowany) stopie ń zaspokojenia potrzeb mieszka ńców powinien by ć wyra żony wska źnikiem około 700 m2/1000 mieszka ńców gminy, zmiennym w rozkładzie przestrzennym, odzwierciedlaj ącym funkcj ę usługow ą wsi gminnej, a tak że Zakrzowa i Wronina.

2.2.2. Rzemiosło

Na terenie gminy prowadzi działalno ść tylko 17 zakładów rzemie ślniczych (stan z wizji w terenie w marcu 1997 r.), z czego we wsi gminnej znajduje si ę 41% ich ogółu. Zakłady rzemie ślnicze nie reprezentuj ą całego spektrum bran ż rzemiosła usługowego i produkcyjnego.

Najwi ęcej zakładów, bo 35% ich ogółu (6 szt.), to zakłady obsługi komunikacji. Usługi bytowe, świadczone s ą tylko przez 5 zakładów tej bran ży (29% ogółu). Pozostałe to usługi produkcyjne bran ży spo żywczej (2 piekarnie), usługi instalatorskie (2 zakłady) i stolarskie (2 zakłady).

Najwi ększa koncentracja usług rzemie ślniczych wyst ępuje we wsi gminnej (41%) oraz Zakrzowie (29%). Ponadto wyst ępuj ą one we wsiach: Połowa, Jaborowice, Witosławice, Dzielawy i Wronin.

Mała ilo ść oraz ró żnorodno ść zakładów rzemie ślniczych na terenie gminy nie jest wstanie zaspokoi ć potrzeb jej mieszka ńców na po żą danym poziomie. Świadczy to jednocze śnie o niskiej samodzielno ści mieszka ńców gminy w tworzeniu miejsc pracy dla siebie, przy zapewnionym popycie na niektóre usługi (szczególnie bytowe czy te ż budowlane).

2.2.3. Gastronomia

Poziom zaspokojenia potrzeb w zakresie gastronomii ocenia si ę jako niski. Lokale gastronomiczne znajduj ą si ę we wsi Polska Cerekiew (2 bary + kawiarnia), Zakrzów (bar + kawiarnia), Dzielawy (bar) oraz Wronin (bar), które posiadaj ą ł ącznie około 300 m.k. miejsc konsumpcyjnych i około 800 m2 p.u. (wizja w terenie i dane U.G.). Wska źniki zaspokojenia potrzeb kształtuj ą si ę na poziomie około 55 miejsc konsumpcyjnych oraz 150 m 2 p.u. na 1000 mieszka ńców gminy. Ogólne standardy technicznego wyposa żenia lokali gastronomicznych i jako ści oferowanych usług generalnie s ą tak że niskie.

Ze wzgl ędu na poło żenie terenu gminy Polska Cerekiew na trasie drogi krajowej relacji Opole - Racibórz - Chałupki - granica nale ży uzna ć, że usługi tego typu są rozwini ęte niewystarczaj ąco, a mo żliwo ści tworzenia miejsc pracy i dodatkowych wpływów do bud żetu gminy niewykorzystane.

2.3. Struktura o środków usługowych

Nasycenie usługami poszczególnych jednostek osadniczych obszaru jest jednym z kryteriów oceny rzeczywistej ich hierarchii w obsłudze ludno ści i rolnictwa, w porównaniu ze struktur ą po żą dan ą.

Ogólny poziom wyposa żenia mieszka ńców gminy w urz ądzenia usługowe

92 nale ży oceni ć jako niewystarczaj ący (dotyczy to zarówno wyposa żenia w niektóre urządzenia finansowane z bud żetu gminy, jak i przez jednostki gospodaruj ące). Wie ś gminna posiada wi ększo ść urz ądze ń obsługi rolnictwa i ludno ści i jest przygotowana do pełnienia funkcji gminnego o środka usługowego poziomu "2" (usługi ponadpodstawowe) na poziomie średnim.

Wie ś Zakrzów wspomaga, ilo ści ą usług, gminny o środek usługowy, pełni ąc funkcj ę ośrodka usługowego poziomu ,,1” . Jednocze śnie do pełnienia tej funkcji jest przygotowana tak że wie ś Wronin, obsługuj ąca osady poło żone na południu gminy.

Usługi elementarne posiadaj ą wsie Ci ęż kowice, Ligota Mała, Witosławice, Dzielawy i Grz ędzin. Utrzymanie w niektórych ww. wsiach przynajmniej elementarnego poziomu obsługi mieszka ńców w zakresie handlu b ędzie wymagało od władz gminy stosowania dost ępnych instrumentów, zach ęcaj ących podmioty gospodarcze do prowadzenia tego typu działalno ści (np. przez zmniejszenie obci ąż eń podatkowych). Pozostałe wsie gminy, w gospodarce rynkowej, maj ą niewielkie szanse na zaspokojenie potrzeb mieszka ńców w zakresie usług handlu na poziomie elementarnym.

Struktura przestrzenna o środków usługowych na badanym obszarze w przyszło ści pozostanie taka sama (K ędzierzyn-Ko źle - regionalny o środek usługowy, Polska Cerekiew - gminny o środek usługowy, Zakrzów i Wronin - o środki o programie usług poziomu ,,1”).

3. SYSTEM KOMUNIKACYJNY I TRANSPORTOWY

Potrzeby komunikacyjne mieszka ńców gminy zaspokajane s ą przez dwa systemy komunikacyjne:

• system drogowy, pełni ący podstawow ą funkcj ę w powi ązaniach komunikacyjnych terenu gminy, • system kolejowy, pełni ący funkcj ę uzupełniaj ącą.

Nie wyst ępuje na terenie gminy system komunikacji wodnej.

3.1. Komunikacja kolejowa

Przez obszar gminy Polska Cerekiew przebiega lokalna, jednotorowa linia kolejowa relacji K ędzierzyn Ko źle Zachodnie - Baborów. Jest to linia niezelektryfikowana znaczenia miejscowego. W ci ągu tej linii na terenie gminy zlokalizowane s ą przystanki kolejowe we wsi Jaborowice, Polska Cerekiew, Dzielawy oraz we wsi Sukowice (gmina Cisek - przystanek dost ępny dla mieszka ńców Zakrzowa). Wszystkie skrzy żowania tej linii z drogami krajowymi i wojewódzkimi przebiegaj ą na jednym poziomie.

Linia ta niew ątpliwie pełniła istotn ą funkcj ę w powi ązaniu terenu gminy ruchem osobowym i towarowym z K ędzierzynem-Ko źlem, zapewniaj ącym mieszka ńcom gminy usługi ponadpodstawowe oraz rynek zbytu towarów. Trzykrotne powi ązania poci ągami osobowymi w ci ągu doby (poranne, popołudniowe- i wieczorne) w znacz ący sposób wzmacniały powi ązania komunikacj ą zbiorow ą PKS-u. Powi ązania ruchem towarowym istotniejsze s ą dla miasta Baborów, a z terenu gminy tygodniowo ograniczał si ę do kilku

93 wagonów.

Obecnie linia jest nieczynna dla ruchu osobowego i towarowego, ze wzgl ędu na uszkodzenia torowiska powstałe w wyniku lipcowej powodzi. Podj ęto prace remontowe, ale zostały one nast ępnie wstrzymane. Utrzymanie tej lokalnej linii jest niew ątpliwie dla PKP nieopłacalne. W tej sytuacji Dolno śląska Dyrekcja Okr ęgowa we Wrocławiu, kieruj ąc si ę tak że wzgl ędami społecznymi, usiłuje podj ąć ostateczn ą decyzj ę do 15.10.1997 r. Brana jest pod uwag ę mo żliwo ść likwidacji tego powi ązania komunikacyjnego, istotnego dla mieszka ńców gminy oraz dla jej rozwoju gospodarczego. Sytuacja ta wymaga interwencji władz gminy w celu zapewnienia podj ęcia decyzji korzystnej dla mieszka ńców terenu. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego linia ta uj ęta jest jako linia kolejowa znaczenia miejscowego nr 195 przewidziana do modernizacji.

3.2. System drogowy

Sie ć drogowa na terenie gminy jest dobrze rozwini ęta i umo żliwia dojazd do wszystkich miejscowo ści i osiedli. Składa si ę z dróg krajowych, wojewódzkich, gminnych oraz ulic wiejskich, zaliczonych do dróg gminnych. Ł ącznie na terenie gminy drogi maj ą długo ść 29 kilometrów, z czego 58,6% stanowi ą drogi o powierzchni ulepszonej.

Podstawowe znaczenie dla powi ąza ń komunikacyjnych gminy Polska Cerekiew maj ą drogi:

• droga krajowa nr 45 - Złoczew – granica pa ństwa, przecinaj ąca teren gminy z północy na południe - przebiegaj ąca przez tereny zainwestowane wsi Polska Cerekiew - Ci ęż kowice, • droga wojewódzka nr 421 – Szczyty – Bła żejowice – N ędza, przebiegaj ąca w południowej cz ęś ci gminy przez zabudowane tereny wsi Wronin - Dzielawy – Witosławie, • droga wojewódzka nr 427 – droga 45 Zakrzów – Kochaniec – Roszowice – Dzielnica, przebiegaj ąca w północnej cz ęś ci gminy od drogi nr 45 w kierunku wschodnim przez teren zabudowany wsi Zakrzów.

Niew ątpliwie najwa żniejsz ą rol ę, zarówno w systemie transportowym kraju, jak i stymuluj ącą rozwój gospodarczy gminy, pełni mi ędzyregionalna droga nr 45 prowadz ąca z Opola przez K-Ko źle - Polsk ą Cerekiew - Racibórz do granicy pa ństwa w Chałupkach. Docelowo b ędzie ona tak że zapewnia ć powi ązania z autostrad ą poprzez w ęzeł „D ąbrówka". Jednocze śnie zapewnia ona dogodne powi ązania komunikacyjne terenu gminy z s ąsiednimi regionalnymi o środkami usługowymi (K ędzierzynem-Ko źlem i Raciborzem, a tak że Gliwicami) oraz łatwy dost ęp do s ąsiednich rynków pracy i rynków zbytu. Jest ona najdłu ższ ą drog ą terenu gminy, pełni ącą tak że wa żną funkcj ę w wewn ętrznych powi ązaniach komunikacyjnych badanego obszaru. Obci ąż enie ruchem na tej drodze zbli żone jest do granicy przepustowo ści, przy poziomie obsługi okre ślonym w HCM na poziomie D-E. Obecnie jest to droga jednojezdniowa o szeroko ści jezdni 7,0 m.

94

TABELA 10. Generalny pomiar ruchu w 1995 roku - rodzajowa struktura pojazdów samochodowych

pojazd samo- samo- y lekkie chody chody samoch samo- ci ęż aro ci ęż aro ci ągni pojazd odowe pojazd motoc samo- chody we bez we z ki y powy ż. y v chody ci ęż aro przycze przycze auto- rolni- zaprz ęg 80 ogółem kle osób we P parni busy cze rowery owe kN/o ś 3333 17 2439 366 178 210 72 51 309 45 1 3344 20 2315 294 283 271 70 91 - 47 2

Pomiary ruchu wykonano w dwóch punktach pomiarowych, zlokalizowanych na terenie gminy, poło żonych na odcinku Wi ększyce - Polska Cerekiew oraz Polska Cerekiew - granica województwa.

Wiele odcinków tej drogi nie spełnia wymaga ń normatywu technicznego, tj. wymogów technicznych stawianych drogom klasy G (głównej). Dogodne warunki ruchu zapewnione są głównie na odcinku od Długomiłowic do Polskiej Cerekwi. We wsi gminnej droga ta prowadzi ruch tranzytowy obok jej historycznego centrum, a nast ępnie w s ąsiedztwie cukrowni przez zabudow ę wsi Ci ęż kowice, co znacz ąco obni ża nie tylko standardy jej użytkowania (nieczytelny przejazd, miejscami zaw ęż ony pas drogowy i niebezpieczne przej ścia o ograniczonej widoczno ści, jednopoziomowe skrzy żowanie z torami PKP), ale tak że standardy zamieszkiwania terenów do niej przyległych (hałas, zagro żenia wypadkami). Na swoim południowym odcinku droga posiada głównie nienormatywne promienie łuków poziomych.

Prognoza ruchu na tej drodze krajowej do 2015 roku przewiduje wzrost nat ęż enia do poziomu 182% w stosunku do roku 1995 na odcinku Wi ększyce - Polska Cerekiew i do poziomu 190% na odcinku Polska Cerekiew - granica województwa. Wzro śnie głównie obci ąż enie ruchem przez samochody osobowe, które b ędą stanowi ć 76% ogólnej liczby pojazdów poruszaj ących si ę tą drog ą, a tak że przez samochody ci ęż arowe, których ilo ść na analizowanej drodze stanowi ć będzie 22%.

TABELA 11. Prognoza ruchu na drodze krajowej nr 49 relacji Opole - Pszczyna w punktach pomiarowych Wi ększyce - Polska Cerekiew i Polska Cerekiew - granica województwa

nazwa 1995 r. suma 2000 r. suma 2005 r. suma 2010 r. suma 2015 r. suma odcinka Wi ększyce - 3333 4046 4730 5395 6050 Polska Cer. Polska Cer. - 3344 4114 4867 5604 6334 granica woj.

Mniej istotne znaczenie w funkcjonowaniu gminy odgrywaj ą regionalne drogi wojewódzkie klasy Z (zbiorczej) nr 421 i 427. Warunki geometryczne i techniczne tych dróg

95 prawie na całym przebiegu s ą złe i nie odpowiadaj ą wymaganym warunkom technicznym. Przede wszystkim posiadaj ą one zaw ęż ony pas drogowy (wymagana min. szer. 20,0 m), zbyt małe promienie łuków, ciasne i niebezpieczne przej ścia o ograniczonej widoczno ści przez tereny zabudowane. Miejscami brak jest tak że systemu odwodnienia i chodników. Wymagana jest stosowna modernizacja na całym przebiegu.

Sie ć dróg powiatowych, składaj ąca si ę z dziewi ęciu odcinków, jest dostatecznie g ęsta i daje mo żliwo ść dojazdu do wszystkich miejscowo ści w gminie. Zapewnia ponadto dogodne, bezpo średnie poł ączenie ze wsi ą gminn ą; a tak że s ąsiednimi o środkami gminnymi. Jej słab ą stron ą s ą parametry geometryczne i techniczne. Drogi powiatowe, zgodnie z przepisami, zaliczaj ą si ę do klas zbiorczej i lokalnej (wyj ątkowo głównej). Żadna z dróg nie spełnia wszystkich wymaga ń normatywu technicznego projektowania dróg tych klas. Cz ęść ma nawierzchni ę gruntow ą.

Du żą rol ę dla wła ściwych standardów obsługi mieszka ńców gminy maj ą drogi powiatowe, zapewniaj ące poł ączenia z s ąsiednimi o środkami gminnymi (Pawłowiczki, Cisek i Rudnik - woj. katowickie):

• nr 1405 relacji Pawłowiczki - Połowa - Polska Cerekiew - Zakrzów i droga nr 1422 relacji Zakrzów - Cisek, • nr 1406 relacji Wronin - Chrósty – Pawłowiczki, • nr 1460 relacji Wronin-Ła ńce - Pawłów(granica województwa).

Do dróg powiatowych zaliczono ponadto na terenie gminy Polska Cerekiew pi ęć ci ągów drogowych, zapewniaj ących lokalne powi ązania obszaru gminy Polska Cerekiew z gmin ą Pawłowiczki, Cisek oraz Rudnik:

• nr 1421 relacji Chrósty - Ligota Mała, • nr 1426 relacji Ciepły Dół - Polska Cerekiew, • nr 1453 relacji dojazd do stacji kolejowej – Grz ędzin, • nr 1456 relacji Dzielawy – granica województwa (Modzurów), • nr 1473 relacji Maciowakrze - Koza,

Sie ć dróg gminnych, uzupełniaj ących drogi wy ższych klas, jest tak że dostatecznie g ęsta i posiadaj ą one parametry i nawierzchni ę uniemo żliwiaj ące dostateczn ą pr ędko ść jazdy, wymagan ą dla dróg tej klasy. Słu żą one głównie do obsługi terenów upraw rolnych i ich znaczenie ogólno komunikacyjne nie jest du że.

Nale ży stwierdzi ć, że obecnie w gminie Polska Cerekiew wyst ępuj ą progi rozwojowe, zwi ązane z funkcjonowaniem systemu drogowego. Podstawowe jego wady dotycz ą przede wszystkim:

• niedro żno ści układu dróg krajowych na terenach zabudowanych, • niedostatecznie rozwini ętego układu ulicznego na terenach zainwestowanych wsi gminnej oraz Zakrzowa, • ruch transportowy poprzez zabytkowe centrum wsi gminnej, obni żaj ący jego przydatno ść dla rozwoju funkcji turystyczno-krajoznawczej.

96

Istotn ą, dla dalszego rozwoju gospodarczego i przestrzennego gminy Polska Cerekiew będzie realizacja:

• modernizacji mi ędzyregionalnej drogi krajowej nr 45 do pełnych parametrów klasy G (głównej) z budow ą obej ścia wsi Polska Cerekiew - Ci ęż kowice, budowa MOP-ów dla zlokalizowania na nich parkingów, stacji paliw i moteli), a tak że:

• modernizacji całych ci ągów dróg wojewódzkich, maj ących znaczenie dla wewn ętrznych powi ąza ń wsi gminy oraz powi ąza ń z s ąsiednimi o środkami gminnymi, • modernizacji układu ulicznego wsi Polska Cerekiew oraz Zakrzów, przy zapewnieniu przywrócenia kulturowych i estetycznych warto ści, a tak że zmian funkcjonowania układu (szczególnie we wsi gminnej) umo żliwiaj ących eliminacj ę ruchu transportowego z historycznego centrum, • realizacji ście żek rowerowych wzdłu ż drogi krajowej oraz dróg wojewódzkich i powiatowych.

3.3. Komunikacja zbiorowa

Przewozy osobowe na terenie gminy realizowane s ą przez PKS K ędzierzyn-Ko źle oraz PKS Racibórz.

Pierwszy z nich realizuje głównie powi ązania pomi ędzy K ędzierzynem-Ko źlem a gminn ą na dziesi ęciu trasach tj.:

• K-Ko źle - Polesie (przez Długomiłowice, Niesnaszyn, Łany, Sukowice, Zakrzów ) -16 kursami, • K-Ko źle - Wronin (przez Długomiłowice, Zakrzów, Polska Cerekiew, Wronin ) -11 kursami, • K-Ko źle - Wronin (przez Cisek, Zakrzów, Polsk ą Cerekiew ) - 1 kursem, • K-Ko źle - Racibórz (przez Ostro żnic ę, Polska Cerekiew) - 2 kursami, • K-Ko źle - Baborów (przez Ostro żnic ę, Polsk ą Cerekiew, Wronin, Mierz ęcin, Koz ę) -2 kurasmi, • K- Ko źle - Baborów (przez Polsk ę Cerekiew, Połow ę, Ligot ę Mał ą, Maciowakrze) - 2 kurasmi, • - K-Ko źle – Ligota Mała (przez Cisek, Zakrzów, Jaborowiee, Polsk ą Cerekiew ) -14 kursami, • Ko źle - Ligota Mała (przez Ciek, Zakazów, Polsk ą Cerekiew ) - 11 kursami, • Ko źle - Ko źle (przez Ostro żnic ę, Polsk ą Cerekiew, Zakrzów , Sukowice, Długomiłowice) - 4 kursami, • Racibórz - Opole (przez Długie Pole, Ci ęż kowice, Polsk ą Cerekiew, Długomiłowice, Ko źle) - 3 kursami.

Z kolei PKS w Raciborzu obsługuje głównie południow ą cz ęść gminy czterema kursami autobusowymi dziennie (2 poranne i 2 popołudniowe) na trasie Racibórz - Modzorów -Jastrz ębie - Wronin - Dzielawy - Witosławice - Ci ęż kowice i Polska Cerekiew (powrót t ą sam ą tras ą).

97

W obsłudze komunikacj ą zbiorow ą wsi gminy Polska Cerekiew wyra źne jest zró żnicowanie przestrzenne. Niew ątpliwie najlepiej obsługiwana jest wie ś gminna oraz Zakrzów. Z kolei najgorzej obsługiwani s ą mieszka ńcy wsi Koza i Mierz ęcin, gdzie autobusy PKS-u docieraj ą tylko jeden raz dziennie (do południa). Nieznacznie lepiej obsługiwani s ą mieszka ńcy wsi Połowa i Ligota Mała (około 8 kursów dziennie).

PKS zapewnia zadowalaj ące standardy obsługi ludno ści gminy w godzinach porannych, południowych i popołudniowych (do godz. 16"), zaspokajaj ąc jej potrzeby w relacjach dom - praca (szkoła) oraz praca (szkoła) - dom, w powi ązaniach z s ąsiednimi miastami, głównie z K ędzierzynem-Ko źlem. Odbywa si ę wówczas 80 % kursów autobusowych. Standardy te obni żaj ą si ę znacznie w godzinach wieczornych oraz w dni świ ąteczne (20 - 30% kursów codziennych), gdy mieszka ńcy realizuj ą swoje potrzeby zwi ązane ze sp ędzaniem wolnego czasu, w relacji dom - potrzeby kulturalne, o środek wypoczynkowy, handel. Powi ązania te s ą istotne dla zaspokojenia tych potrzeb, których mieszka ńcy gminy nie mog ą zaspokoi ć na miejscu. A zatem na poziom ich zaspokojenia ma niew ątpliwy wpływ funkcjonowanie komunikacji zbiorowej, podobnie jak na postawy migracyjne ludno ści.

W zwi ązku z wstrzymaniem ruchu osobowego lini ą kolejow ą obecnie podstawowym środkiem komunikacji zbiorowej w gminie s ą autobusy PKS, obsługuj ące wszystkie wsie gminy, cho ć nie w jednakowym stopniu. Stopie ń zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy jest dobry i nie wymaga wi ększych zmian w tym zakresie. Po żą dana jest lepsza obsługa terenu gminy, szczególnie w dni świ ąteczne. Lokalizacje przystanków nale ży uzna ć za prawidłow ą, tj. zapewniaj ą one izochrony doj ść w granicach 15min. (1km).

3.4. Zaplecze motoryzacji

Na terenie gminy znajduje si ę tylko 1 stacja paliw płynnych poło żona przy drodze krajowej relacji Opole-Racibórz we wsi Polska Cerekiew. Funkcjonuje te ż sze ść warsztatów zwi ązanych z napraw ą samochodów, które znajduj ą si ę we wsi gminnej, Witosławice, Zakrzów i Połowa. Warsztaty prowadz ą usługi w zakresie napraw mechanicznych, blacharstwa, lakiernictwa i wulkanizacji.

Jako niezadowalaj ące nale ży oceni ć standardy zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy w zakresie obsługi motoryzacji. Nie ma na terenie gminy całodobowej stacji benzynowej oraz całodobowego warsztatu samochodowego.

Przy drodze krajowej nr 49 na terenie zabudowanym wsi Polska Cerekiew, znajduje si ę tylko jeden parking przydro żny bez wyposa żenia. Nikłe jest tak że ogólne wyposa żenie obszaru w parkingi, charakteryzuj ące si ę wska źnikiem około 10 m.p./1000M.

4. SYSTEMY IN ŻYNIERYJNE

Przez wiele lat nie podejmowano na terenie gminy żadnych inwestycji zwi ązanych z tworzeniem nowych systemów infrastruktury technicznej. Znacz ące opó źnienia rozwojowe systemów in żynieryjnych przejawiaj ą si ę w nast ępuj ących zjawiskach:

• pogorszeniem si ę stanu wód poprzez zwi ększon ą ilo ść zanieczyszcze ń fizyko -

98

chemicznych i bakteriologicznych wody (w tym azotanami, azotynami i bakteriami coli) w uj ęciach przydomowych, a tak że wód powierzchniowych, • generalnym braku systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenach zabudowanych wsi gminy.

Dopiero w latach 90. na terenie gminy rozwi ązano problem zaopatrzenia w wod ę, a tak że odbioru i składowania odpadów, co pozwoliło na likwidacj ę i rekultywacj ę licznie wyst ępuj ących wysypisk nielegalnych.

4.1. System zaopatrzenia w wod ę

Obecnie wszystkie wsie gminy posiadaj ą system centralnego zaopatrzenia w wod ę z dwóch uj ęć wodnych. S ą to:

• automatyczna SUW w Polskiej Cerekwi posiadaj ąca 2 studnie gł ębinowe ujmuj ące wod ę z pokładów trzeciorz ędowych (gł. 72m) o zasobach eksploatacyjnych (dwóch studni ) w kat. B. wielko ści 134,9 m 3/h, • stacja wodoci ągowa w Zakrzowie czerpi ąca wod ę z 2 studni gł ębinowy ujmuj ących wod ę z pokładów czwartorz ędowych, o zasobach eksploatacyjnych w kat. B (obu studni) i wielko ści 202,8 m 3/h.

Woda na uj ęciu w Zakrzowie posiada podwy ższon ą twardo ść , zwi ększone ilo ści zwi ązków żelaza, (w ilo ści 1,2 - 1,1 mg/l) i wykazuje zanieczyszczenia bakteriologiczne . Brak jest pełnej izolacji warstwy wodono śnej przez wyst ępuj ące tu gliny pylaste i piaszczyste. Dla studni nr 2 ustanowiono stref ę ochrony bezpo średniej o R = 8,0 m ; a dla studni nr l – r =10m. Dla tej ostatniej ustanowiono stref ę ochrony po średniej r = 50 m.

Dla uj ęcia wody wodoci ągu grupowego Polska Cerekiew ustanowiono strefę ochrony po średniej, zewn ętrznej wielko ści R = 636,0 m od studni podstawowej, okre ślonej 25- letnim czasem wymiany wody w warstwie wodono śnej. Na terenie strefy zabrania si ę przechowywania i składowania materiałów promieniotwórczych, eksploatacji surowców naturalnych, powoduj ącej zmiany warto ści izolacyjnych nakładu nad warstw ą wodono śną, lokalizowanie nowych uj ęć wody, nie zwi ązanych z przedmiotowym uj ęciem oraz lokalizowanie wysypisk odpadów komunalnych i przemysłowych. Obecnie teren strefy ochronnej tego wodoci ągu komunalnego, zaopatruj ącego w wod ę pitn ą wi ększo ść wsi gminy, jest u żytkowany w sposób zagra żaj ący uj ęciu wody. Znajduj ą si ę tutaj naziemne zbiorniki ścieków technologicznych cukrowni w Ci ęż kowicach. W ątpliwo ści budzi tak że skład zakładu CHEM-PEST oraz baza gospodarstwa rolnego.

Z wodoci ągów grupowych, zrealizowanych na bazie ww. uj ęć , zaopatrywane s ą wsie:

1. Uj ęcie wody w Polskiej Cerekwi - Polska Cerekiew, Ci ęż kowice, Witosławice, Dzielawy, Wronin, Ła ńce, Grz ędzin, Koza, Mierz ęcin oraz cz ęść wsi Jaborowice (do torów kolejowych), na którym roczne zu życie wody (zu życie + straty = produkcja wody) w 1996 roku wynosiło około 145.000 m 3 (maksymalnie rocznie) tj. max. 12.085 m 3 śred/miesi ęcznie i max. 396 m 3 śred/dobowo (17 m 3/h). 2. Uj ęcie wody w Zakrzowie - Zakrzów, Jaborowice oraz Sukowice, Steblów, Byczynica, Cisek, Roszowicki Las, Landzmierz i Biadaczów (gmina Cisek), na którym roczne zu życie wody przez wynosiło 1996 r około 170.000 m 3 (maksymalnie rocznie) tj.

99

max. 1420 m 3 śred/miesi ęcznie i max. 465 m 3 śred/dobowo (19 m 3/h). Zu życie wody przez mieszka ńców wsi Zakrzów i Jaborowice około maksymalnie rocznie 50.000m 3 (tj. max. 4.200m 3 śred/miesi ęcznie i max. 140 m 3 śred/dobowo).

Według danych statystycznych z 1995r. rzeczywiste, średnie zu życie wody w gminie w ci ągu roku na jednego mieszka ńca wyniosło 31,6m 3 (przy średnim w województwie 41,0 m 3/l mieszka ńca i przy średnim zu życiu dla gmin 19,9m 3/M). W skali całej gminy daje to około 176.000 m 3/rok (w tym wie ś Zakrzów + cz ęść wsi Jaborowice 45.000 m3/rok). Wśród gmin województwa opolskiego jest to jeden z najwy ższych wska źników zu życia wody, a osi ąga on tak ą warto ść ze wzgl ędu na du żą dost ępno ść do sieci wodoci ągowej (96% mieszka ńców gminy korzysta z zaopatrzenia w wod ę z wodoci ągu centralnego). W porównaniu jednak z przyjmowanym średnim zu życiem wody/osob ę wynosz ącym 140-160 1/M/dob ę jest ono niskie i powinno wynie ść (tylko dla potrzeb bytowo-gospodarczych) 275.000 m3/rok.

Rzeczywiste mo żliwo ści produkcji wody s ą wiele wi ększe. W przypadku uj ęcia i stacji uzdatniania wody w Zakrzowie wynosz ą około 1350 m 3/dob ę (z czego ok. 35% jest zu żywane), a Polskiej Cerekwi 960 m 3/dob ę (gdzie zu życie wynosi max. 42%). Nie ma wi ęc wi ększych ogranicze ń dla rozwoju funkcji gospodarczych terenu, wynikaj ących z dost ępno ści do wody pitnej, w tym nawet rozwoju przemysłów wodochłonnych. Problemem pozostaje tylko jako ść wody, wykazuj ącej znaczn ą zawarto ść żelaza i manganu, a tak że zanieczyszczenia bakteriologiczne. Gmina Polska Cerekiew posiadaj ąc znaczne nadwy żki wody pitnej, mo że zasili ć s ąsiednie obszary deficytowe (np. Baborów - pod warunkiem realizacji nowego odcinka sieci magistralnej od Wronina).

Sie ć wodoci ągowa gminy, o ł ącznej długo ści 41,8 km jest nowa, realizowana w latach 1991 - 1996. Wodoci ąg grupowy Polska Cerekiew wykonano z rur PCV jest w bardzo dobrym stanie technicznym. Z kolei 1 km wodoci ągu Zakrzów wykonano z rur AC (azbestowo-cementowych), a pozostał ą cz ęść z rur PCV. Ten pierwszy odcinek, ze wzgl ędu na u żyte materiały kwalifikuje si ę do wymiany. Ponadto na uj ęciu wody w Zakrzowie w sposób prawidłowy nie pracuje stacja wodoci ągowa , która nie zawsze zapewnia wła ściwe ci śnienie (powoduj ąc okresowe braki wody na wy ższych pi ętrach budynków), a tak że dwa zbiorniki wyrównawcze. Kwalifikuj ą si ę wi ęc one do modernizacji.

Awaryjno ść wodoci ągów gminy jest bardzo mała. Podstawow ą wad ą istniej ącego systemu zaopatrzenia w wod ę w gminie jest brak tzw. awaryjnego zasilania, umo żliwiaj ącego dostaw ę wody dla mieszka ńców w przypadku wyst ąpienia powa żnych awarii na sieci lub urz ądzeniach uj ęcia wody. A zatem podstawow ą inwestycj ą (obok modernizacji sieci i urz ądze ń uj ęcia wody w Zakrzowie) powinno by ć powi ązanie wodoci ągu grupowego Polska Cerekiew z wodoci ągiem grupowym. Zakrzów sieci ą długo ści około 1,0 km biegn ącą po zachodniej stronie torów PKP. Nie jest to inwestycja kosztowna, a zapewni dostaw ę wody mieszka ńcom gminy podczas awarii na jednym z wodoci ągów.

Na obszarze gminy Polska Cerekiew znajduj ą si ę studnie gł ębinowe istniej ących jednostek gospodarczych oraz obiekty u żyteczno ści publicznej. Dwie studnie, o zasobach eksploatacyjnych kat B wielko ści 28,5 m 3/h i 40,0 m3/h, znajduj ą si ę na terenie CUKROWNI w Ci ęż kowicach i ujmuj ą wod ę z poziomu trzeciorz ędowego. W chwili obecnej s ą nieu żytkowane ze wzgl ędu na znaczn ą zawarto ść żelaza oraz zwi ększone ilo ści manganu. Trzecia studnia znajduje si ę przy szkole podstawowej we Wroninie i w chwili obecnej

100 jest nieu żytkowana ze wzgl ędu na zanieczyszczenia bakteriologiczne. Ujmuje ona wod ę z pokładów czwartorz ędowych a jej zasoby eksploatacyjne wynosz ą 25,0 m 3/h. Dla tego uj ęcia wody wyznaczono stref ę ochrony bezpo średniej wielko ści R = 10,0m oraz stref ę ochrony po średniej, zewn ętrznej uj ęć wody (zasobów wodnych) wielko ści R = 516m od osi studni zasadniczej. Pozostałe dwie studnie znajduj ą si ę na terenie wsi gminnej przy szkole oraz na terenie POM-u. Obie ujmuj ą wod ę z utworów trzeciorz ędowych, a ich wydajno ść eksploatacyjna wynosi kolejno 24 m 3/h i 33,9 m 3/h.

Dla istniej ących uj ęć wody w Polskiej Cerekwi i Zakrzowie zostały ustanowione strefy ochrony bezpo średniej, których teren jest wygrodzony i obowi ązuje na nim ograniczenie użytkowania tylko do celów zwi ązanych z eksploatacj ą uj ęcia oraz zakaz wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i podziemnych oraz rolniczego wykorzystywania ścieków, grzebania zwierz ąt, urz ądzania obozowisk i pastwisk, a tak że lokalizacji zbiorników i ruroci ągów do magazynowania lub transportu olejów i materiałów łatwopalnych.

4.2. Kanalizacja sanitarna

Na terenie gminy Polska Cerekiew brak jest systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, co nale ży oceni ć jako znacz ące opó źnienie rozwojowe.

Obecnie nie funkcjonuje żaden zorganizowany system odbioru ścieków, z wyj ątkiem podczyszczalni ścieków technologicznych cukrowni w Ci ęż kowicach. Gospodarka ściekowa na terenie gminy opiera si ę na powszechnym, przej ściowym gromadzeniu ścieków w zbiornikach wybieralnych i wywo żeniu ich na pola uprawne, ł ąki lub nielegalne wysypiska, a tak że na bezpo średnim odprowadzaniu ścieków do cieków wodnych. Rocznie bezpo średnio do środowiska zrzucanych jest na terenie gminy około 120.000 m 3 ścieków bytowych (istniej ące zu życie wody - straty na sieci - potrzeby gospodarcze), co ma niew ątpliwy wpływ na stan zanieczyszcze ń wód powierzchniowych oraz gleb.

Istniej ące warunki gruntowo - wodne w gminie s ą niekorzystne i nie umo żliwiaj ą przyj ęcia wszystkich ścieków gospodarczo - bytowych. W warunkach znacznej deniwelacji terenu oraz małej przepuszczalno ści gleb na terenie prawie całej gminy (wyst ępowanie utworów zwi ęzłych w całym profilu glebowym, wykształconych na glinach less-podobnych), wyst ępuje realne zwi ększenie zagro żeń dla jako ści wód powierzchniowych oraz gleb. Budowa geologiczna i warunki hydrogeologiczne terenu przewa żnie wykluczaj ą mo żliwo ść ska żenia wód podziemnych.

Potrzeba wyposa żenia terenu gminy w systemy odbioru i oczyszczania ścieków wzrasta w zwi ązku z zako ńczeniem wyposa żania w urz ądzenia wodoci ągowe. Du że zu życie, a wi ęc du ża ilo ść ścieków, b ędzie w istotny sposób wpływa ć na dalsz ą degradacj ę środowiska (a tak że na potencjalne zagro żenia wód wgł ębnych). Szczególnego znaczenia nabiera realizacja systemu odprowadzenia i oczyszczania ścieków w dwóch najwi ększych wsiach gminy: Polskiej Cerekwi i Zakrzowie.

Istniej ąca niewielka sie ć cieków wodnych (Potok Cisek, Wro ńska Woda i Olcha) sprawia, że lokalizacja oczyszczalni ścieków nie jest dowolna. Ukształtowanie terenu z kolei generalnie umo żliwia grawitacyjne odprowadzenie ścieków do oczyszczalni.

Koncepcja technicznych rozwi ąza ń kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków dla terenu gminy Polska Cerekiew, powinna przede wszystkim uwzgl ędni ć realizacj ę systemów 101 kanalizacji dla zespołów wsi uznanych za rozwojowe oraz wsi o wi ększej liczbie zaludnienia , w proponowanym układzie:

1. Wronin - Łaniec - Dzielawy - Grz ędzin - Witosławice - ł ączna ilo ść ścieków Q śred. = 390m 3/d, lokalizacja oczyszczalni ścieków na gruntach wsi Witosławice, 2. Polska Cerekiew - Ci ęż kowice (ewentualnie Jaborowice) - ł ączna ilo ść ścieków Q śred. = 410 m 3/d, lokalizacja oczyszczalni ścieków na gruntach wsi Polska Cerekiew, 3. Zakrzów - Jaborowice - Sukowice - Steblów - ł ączna ilo ść ścieków Q śred. = 370 m 3/d (600 wg. planu), (lub wariant II - Zakrzów, Jaborowice oraz Sukowice, Steblów, Cisek, Landzmierz (gm. Cisek - ł ączna ilo ść ścieków Q śred.= 1250 m 3/d), lokalizacja oczyszczalni ścieków na gruntach wsi Steblów lub Sukowice.

Docelowo, do 2010 r., kanalizacja sanitarna powinna obj ąć obsług ą 92-93% mieszka ńców gminy.

Uwzgl ędniaj ąc istniej ący i planowany sposób u żytkowania terenu, a szczególnie brak terenów zainwestowanych o du żym zanieczyszczeniu powierzchni terenu, przewiduje si ę realizacj ę głównie kanalizacji rozdzielczej. Kanalizacj ą ogólnospławn ą powinny by ć obj ęte tylko tereny, na których planowana jest koncentracja usług, przemysłu lub zaplecza komunikacji.

Pozostałych wsi gminy Polska Cerekiew nie obejmuje si ę zbiorowymi systemami kanalizacji sanitarnej (tj. wsi Połowa, Ligota Mała, Koza i Mierz ęcin oraz przysiółków). Gospodarka ściekowa w nich powinna opiera ć si ę na gromadzeniu ścieków w szczelnych zbiornikach, z których okresowo b ędą one wywo żone na oczyszczalnie ścieków znajduj ącą si ę w rejonie ich lokalizacji.

4.3. System zaopatrzenia w ciepło

Na terenie gminy dominuj ą indywidualne systemy zasilania budynków w ciepło. Przewa ża ogrzewanie piecowe oraz małe kotłownie lokalne. Znajduje si ę tutaj 8 lokalnych kotłowni, zaopatruj ących w ciepło zabudow ę mieszkaniow ą wielorodzinn ą (Zakrzów, Polska Cerekiew, Ci ęż kowice) oraz obiekty u żyteczno ści publicznej, usługowe i zakłady produkcyjne. Zwi ększaj ą w okresie zimowym nisk ą emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego.

Potrzeby cieplne gminy s ą bardzo małe. Czynnik ten, oraz znaczne rozproszenie odbiorców powoduje, że wprowadzenie scentralizowanej gospodarki cieplnej na terenie najwi ększych wsi gminy jest nieopłacalne dla producenta. Po żą dana wydaje si ę raczej perspektywa realizacji źródeł ciepła dla zgrupowania obiektów kubaturowych.

4.4. Zaopatrzenie w gaz

Na badanym obszarze nie ma sieci gazu przewodowego, przesyłowej ani rozdzielczej. Najbli ższa sie ć gazowa przebiega na południe od terenu gminy. Jest to gazoci ąg przesyłowy gazu ziemnego 6,4 MPa relacji Katowice - Nysa (Racibórz - Głubczyce). Najbli żej poło żonym miastem, zaopatrywanym w gaz jest Kietrz. Tak wi ęc południowa i zachodnia cz ęść terenu gminy ma wi ęc najwi ększe szans ę na zasilanie w gaz (wie ś Polska Cerekiew, Ci ęż kowice, Witosławice, Dzielawy, Grz ędzin, Wronin i

102

Łaniec) Jednak ze wzgl ędu na nisk ą ilo ść i znaczne rozproszenie odbiorców, gmina nie jest uj ęta w planach inwestycyjnych Zakładu Gazowniczego.

4.5. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Na terenie gminy znajduje si ę główny punkt zasilaj ący (GPZ Polska Cerekiew), poło żony na gruntach wsi Ci ęż kowice. Odbiorcy energii elektrycznej terenu gminy zasilani s ą właśnie z tej stacji GPZ.

Przez teren gminy przebiegaj ą dwie napowietrzne linie wysokich napi ęć :

• jednotorowa 110 kV relacji Blachownia – Chemik – Polska Cerekiew – Studzienna przewidziana do modernizacji, • dwutorowa 400 kV relacji Dobrze ń – Wielopole przewidziana do adaptacji.

Wszystkie wsie gminy wyposa żone s ą w stacje transformatorowe 15/0,4 kV zasilane liniami napowietrznymi 15 kV. Ł ącznie w gminie zlokalizowanych jest 26 punktów transformatorowych. Poszczególni odbiorcy zasilani s ą liniami napowietrznymi 0,4 kV (NN). Na terenach zabudowanych, na słupach tych linii znajduj ą si ę tak że latarnie oświetlenia ulicznego

Wszystkie urz ądzenia elektryczne tj. linie i stacje transformatorowe s ą własno ści ą Zakładu Energetycznego K ędzierzynie-Ko źlu, który je utrzymuje i remontuje.

Istniej ący system zasilania w energi ę elektryczn ą zapewnia zaspokojenie potrzeb mieszka ńców na zadowalaj ącym poziomie. Stan sieci niskich i średnich napi ęć jest generalnie dobry, ale wymaga na terenie gminy modernizacji i remontów (głównie linia 15kV relacji GPZ Ko źle - GPZ P. Cerekiew). Ponadto dla poprawy warunków napi ęciowych przewidywana jest budowa siedmiu nowych stacji transformatorowych we wsiach Polska Cerekiew (2), Zakrzów, Jaborowice, Witosławice, Grzędzin i Koza.

Planowany rozwój gospodarczy gminy Polska Cerekiew nie wpłynie w zasadniczy sposób na zmiany w istniej ącym systemie zaopatrywania jej odbiorców w energi ę elektryczn ą ani na znacz ące zmiany w ich potrzebach. Na utrzymanie si ę lub niewielki wzrost obecnego poziomu zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą zasadniczy wpływ b ędzie mie ć spadek liczby ludno ści i utrzymanie si ę dotychczasowych funkcji gospodarczych gminy. Odbiorcy energii elektrycznej b ędą w dalszym ci ągu podstawowo zasilani z adaptowanego GPZ - Polska Cerekiew, a układ sieci średnich napi ęć na terenie gminy pozostanie bez wi ększych zmian.

W miar ę ujawniania si ę nowych potrzeb istniej ący system b ędzie wymagał poprawy warunków zasilania i rozbudowy, szczególnie na terenie wsi Polska Cerekiew-Ci ęż kowice, Zakrzów i Wronin.

Docelowo przez teren gminy b ędzie przebiegała linia 400 kV relacji Dobrze ń - Rybnik. Jej przebieg pokrywa ć si ę b ędzie z istniej ącym przebiegiem linii 110 kV. Strefa ochrony od obu linii wyniesie ł ącznie 110m.

103

4.6. Telekomunikacja

W chwili obecnej gmina Polska Cerekiew jest bardzo dobrze wyposa żona w sie ć telefoniczn ą. Wykonano now ą central ę telefoniczn ą o 1000 numerach. Na 100 mieszka ńców gminy przypada 20 numerów telefonicznych. Nie ma potrzeby rozbudowy czy modernizacji istniej ącej sieci telekomunikacyjnej.

5. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII

Do rozwoju odnawialnych źródeł energii Polska jest zobligowana przez przepisy unijne. (10 stycznia 2007 Komisja Europejska przedstawiła pakiet działa ń w obszarze energii i zmian klimatu stanowi ący podstaw ę nowej polityki energetycznej dla Europy, której głównym strategicznym zało żeniem jest 20% redukcja emisji gazów cieplarnianych, 20% udział energii odnawialnej w konsumpcji całej UE i 20% zmniejszenie zu życia energii do roku 2020.)

Zgodnie z art. 3 pkt 20 ustawy z dnia z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r. nr 89, poz. 625 z pó źn. zm.) odnawialne źródło energii to źródło wykorzystuj ące w procesie przetwarzania energi ę wiatru, promieniowania słonecznego, geotermaln ą, fal, pr ądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energi ę pozyskiwan ą z biomasy, biogazu wysypiskowego, a tak że biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szcz ątek ro ślinnych i zwierz ęcych.

W warunkach gminy Polska Cerekiew mo że by ć brana pod uwag ę produkcja energii z wykorzystaniem energii wiatru, promieniowania słonecznego, biomasy i biogazu. Z wy żej wymienionych źródeł energii tylko rozwój energii wiatrowej wymaga terenów o szczególnych warunkach.

5.1. Uwarunkowania rozwoju energetyki wiatrowej.

Podstawowymi elementami środowiskowymi, które powinny by ć brane pod uwag ę przy wyborze terenów pod elektrownie wiatrowe, maj ące wpływ na produktywno ść elektrowni, s ą wiatr i rodzaj terenu.

Wiatr jako siła nap ędowa elektrowni wiatrowej ma bezpo średni i najwa żniejszy wpływ na jej wydajno ść .

Dla zweryfikowania rejonu gminy Polska Cerekiew pod wzgl ędem wietrzno ści przeprowadzone zostały roczne pomiary za pomoc ą specjalnie do tego przystosowanego masztu, które pozwoliły wst ępnie oceni ć, że teren ten nadaje si ę pod tego rodzaju inwestycj ę.

Teren przeznaczony pod farm ę wiatrow ą powinien by ć przede wszystkim niezalesiony i wolny od zabudowa ń. Istotna jest równie ż jego szorstko ść , orografia oraz g ęsto ść zabudowy w otaczaj ącej okolicy. Ze wzgl ędu na obowi ązuj ące przepisy dotycz ące dopuszczalnego nat ęż enia hałasu w miejscach s ąsiaduj ących z inwestycj ą siedzib ludzkich, farmy wiatrowe powinny znajdowa ć si ę w odległo ści nie mniejszej ni ż 500 metrów od najbli ższej istniej ącej i

104 projektowanej zabudowy mieszkaniowej. Nie nadaj ą si ę pod lokalizacj ę farm wiatrowych tereny o gruntach słabono śnych.

Teren gminy Polska Cerekiew ma ogólnie do ść korzystne warunki dla lokalizacji farm wiatrowych. Przes ądza o tym przede wszystkim zwarta zabudowa wsi, niewielka powierzchnia lasów i zadrzewie ń oraz przewa żaj ąca na obszarze gminy płaskorówninna i niskofalista rze źba terenu. Poza tym gmina nie ma walorów rekreacyjno-wypoczynkowych (patrz rozdz. V pkt 3), z którymi kolidowałyby wiatraki, a wysokie klasy gleb na niemal całym obszarze gminy wykluczaj ą rozwój innej zabudowy (patrz rozdz. V pkt 1.1.5).

Kontrowersje zwi ązane z lokalizacj ą farm wiatrowych dotycz ą głównie:

• zagro żenia ptactwa, • ingerencji w krajobraz, • emisji hałasu a zwłaszcza infrad źwi ęków • błysków słonecznych odbijaj ących si ę od łopat wiatraków (tzw. efekt disco).

Problem zagro żenia ptactwa przez turbiny wiatrowe jest od wielu lat przedmiotem bada ń naukowców. Badania te dowodz ą, że migruj ące ptaki, wbrew powszechnym przekonaniom, nie s ą dotkni ęte rozwojem elektrowni wiatrowych. Naukowcy odkryli, że ptaki albo omijaj ą elektrownie wiatrowe przelatuj ąc obok lub wybieraj ą drog ą mi ędzy turbinami, gdzie istnieje mniej ni ż 1% prawdopodobie ństwa na kolizj ę z olbrzymimi strukturami 1. Niezale żnie od tego na obszarze gminy prowadzone s ą od jesieni badania ornitologiczne, które wykazały, że z punktu widzenia ochrony ptaków nie ma przeciwwskaza ń dla lokalizacji farm wiatrowych.

Ingerencja farm wiatrowych w krajobraz jest istotna i bezdyskusyjna. Faktycznie tereny zaj ęte przez farmy wiatrowe mog ą by ć u żywane jedynie rolniczo lub przemysłowo. W przypadku gminy Polska Cerekiew nie jest to jednak argument przeciw wiatrakom, poniewa ż gmina de facto jest gmin ą rolnicz ą i – zgodnie z przyj ętymi kierunkami rozwoju – ma tak ą pozosta ć, dlatego lokalizacja farm wiatrowych niczego w tym zakresie nie zmienia. Rozwój energetyki wiatrowej zmienia natomiast korzystnie wizerunek gminy, bo daje mo żliwo ść mieszka ńcom i władzom samorz ądowym przedstawiania swojego terenu jako obszaru proekologicznego i staraj ącego si ę rozwija ć w symbiozie ze środowiskiem naturalnym. Inwestycja taka, jak pokazuj ą niektóre przykłady, mo że sta ć si ę nawet atrakcj ą turystyczn ą.

Problem hałasu rozwi ązuje si ę poprzez lokalizacj ę turbin wiatrowych w odpowiedniej odległo ści od siedzib ludzkich. Za najmniejsz ą wystarczaj ącą odległo ść przyjmuje si ę 500m. Faktyczny zasi ęg hałasu zale ży od rodzaju u żytych turbin wiatrowych, ich liczby, szorstko ści terenu, a nawet g ęsto ści powietrza, dlatego dla ka żdej tego rodzaju inwestycji wykonywane s ą specjalistyczne badania. Infrad źwi ęki były rzeczywi ście problemem w pocz ątkowym okresie rozwoju turbin wiatrowych. Jednak zaostrzenia prawne i szybki rozwój w tej dziedzinie doprowadziły do uzyskania konstrukcji prawie nie emituj ących infrad źwi ęków.

Równie ż problem błysków słonecznych odbijaj ących si ę od łopat wiatraków został ju ż technicznie rozwi ązany; nowoczesne turbiny wiatrowe wykonywane s ą z materiałów matowych, minimalizuj ących odbijanie światła słonecznego.

1 Informacja o wynikach bada ń opublikowana została w magazynie Biology Letters. 105

Wpływ uwarunkowa ń na ustalenie kierunków i zasad lokalizacji farm wiatrowych

Jak wynika z wy żej przedstawionych uwarunkowa ń oraz uwarunkowa ń przyrodniczych przedstawionych w rozdz. 1, lokalizacja farm wiatrowych na terenie gminy Polska Cerekiew nie powinna mie ć negatywnego wpływu na jako ść przestrzeni tego obszaru pod warunkiem wykluczenia spod lokalizacji:

• terenów w odległo ści nie mniejszej ni ż 500m od istniej ących i planowanych terenów na których dopuszcza si ę zabudow ę mieszkaniow ą, a w przypadku wi ększych wsi, ok. 1000m - dla zabezpieczenia mo żliwo ści ewentualnego rozwoju zabudowy w przyszło ści, • obszarów tworz ących lokalny system ekologiczny, tj. dolin Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody wraz z zespołami le śnymi i dolinami bezimiennych cieków wodnych, ł ącz ących w/w obszary przyrodniczo-czynne, oraz pozostałych kompleksów le śnych.

Ponadto na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze nale ży uwzgl ędni ć ograniczenia okre ślone w rozporz ądzeniu Nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z dnia 8 maja 2006r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu, z których wynika zakaz realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.), tj. m. in. „instalacji planowanych na l ądzie wykorzystuj ących sił ę wiatru do produkcji energii, o mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej ni ż 100 MW”.

106

ROZDZIAŁ V - WARUNKI GOSPODARCZE

107

1. ROLNICTWO

1.1. Przyrodnicze warunki produkcji rolnej

1.1.1. Rze źba terenu

Tereny rolne gminy Polska Cerekiew charakteryzuj ą si ę urozmaicon ą rze źbą, na któr ą składa si ę rozległa równina Kotliny Raciborskiej, obejmuj ąca północn ą i środkow ą cz ęść gminy, oraz tereny podgórskie Płaskowy żu Głubczyckiego, obejmuj ące południowo- zachodni ą cz ęść gminy.

Na terenie całej gminy dominuje typ płasko równinny o spadkach terenu 0-1°, wyst ępuj ący na 34% jej powierzchni. W obr ębie Kotliny Raciborskiej, tj. pomocnej i środkowej cz ęś ci gminy, urozmaicony jest on niskofaliat ą i niskopagórkowat ą rze źbą wyst ępuj ącą na 26% powierzchni terenu gminy. W pasie od wsi Ligota Mała przez Polsk ą Cerekiew, Dzielawy do Grz ędzina rze źba terenu przybiera form ę falist ą, o dominuj ących spadkach terenu 3 - 5°. Tereny o tej rze źbie stanowi ą 13% powierzchni gminy. Na południe od wsi Polska Cerekiew - Witosławice, w okolicy wsi Wronin - Dzielawy - Grz ędzin rze źba terenu zmienia si ę w pagórkowat ą. Deniwelacja terenu dochodzi tu do 20 m, a nachylenie zboczy dolin cz ęsto przekracza 10 stopni, stwarzaj ąc trudno ści w ich uprawie. Takie ukształtowanie terenu wymaga stosowania poprzecznej orki, odpowiednich ro ślin w uprawie i zakładania pasów wiatrochronnych.

Najwi ększe zró żnicowanie w ukształtowaniu terenu wyst ępuje w pasie wsi Grz ędzin - Wronin - Mierz ęcin - Koza. Wyst ępuje tu rze źba wysokopagórkowata. Cech ą charakterystyczn ą tych obszarów gminy jest porozcinanie terenu płaskowy żu licznymi, gł ęboko wci ętymi dolinami cieków wodnych oraz suchymi dolinami, w których ró żnica wysoko ści pomi ędzy dnem a kraw ędzi ą doliny przekracza nawet 40 m. Teren le żą cy pomi ędzy dolinami jest stosunkowo płaski. Strome zbocza, których spadki przekraczaj ą niekiedy 15°, utrudniaj ą (a cz ęsto uniemo żliwiaj ą) ich u żytkowanie rolnicze. Zbocza dolin, ze wzgl ędu na brak wi ększych mo żliwo ści prowadzenia prac agrotechnicznych, a tak że podatno ść na erozj ę gleb, winny zosta ć wył ączone z produkcji rolnej i przeznaczone na trwałe zadrzewienia czy zakrzewienia.

Znaczne ró żnice wysoko ści, strome zbocza dolin, a przede wszystkim zalegający na powierzchni less, sprzyjaj ą rozwojowi erozji. Materiał lessowaty jest bowiem bardzo podatny do przemieszczanie si ę, nawet przy niewielkim nachyleniu terenu. Najwi ęcej gleb zagro żonych erozj ą wyst ępuje w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy na gruntach wsi Koza (38,9% UR), w Ła ńcu (33,6% UR), Witosławicach (31,8% UR), Grz ędzinie (31,5% UR), Wroninie (24,6% UR) i Dzielawach (17,5% UR).

Średni wska źnik rze źby terenu dla gminy Polska Cerekiew wynosi 5,2 punktów w skali 10-punktowej, przy średnim wska źniku dla województwa opolskiego wynosz ącym 8,4 punktów. Dominuj ą w gminie tereny bardzo korzystne i korzystne (10 - 6,1 punktów) do uprawy pod wzgl ędem rze źby terenu, stanowi ące ł ącznie 60% terenów rolnych gminy. Tylko 8% terenów zakwalifikowano do średnio korzystnych do uprawy (6,0 - 4,1 punktów), a 5% do mało korzystnych (4,0-2,1 punktów). A ż 27% powierzchni gminy to tereny o bardzo niekorzystnych warunkach rze źby terenu (tylko 2,0 - 0,0 punktów).

108

1.1.2. Warunki wodne środowiska

Zró żnicowanie budowy geologicznej i ukształtowania terenu warunkuje układ wód gruntowych na obszarze gminy Polska Cerekiew.

Pierwszy poziom wód gruntowych wyst ępuje najpłycej w dolinach cieków wodnych Potoku Cisek, Wro ńskiej Wody i Potoku Olcha, na poziomie od 0-2 m. S ą to tzw. wody aluwialne. Tereny podmokłe, z wod ą zaskórn ą wyst ępuj ącą blisko powierzchni ziemi, zajmuj ą dosy ć du że przestrzenie dolin cieków wodnych wsi Zakrzów, Polska Cerekiew, Ci ęż kowice, Dzielawy i Wronia. Tereny te przewa żnie u żytkowane s ą jako trwałe u żytki zielone kompleksu 1z i 2z. W miejscach o słabym odpływie wód, wody gruntowe cz ęsto stagnuj ą na powierzchni ziemi, utrudniaj ąc wykonywanie zabiegów agrotechnicznych sprz ętem mechanicznym. Jednocze śnie zaliczane s ą one do najbardziej warto ściowych pod wzgl ędem przyrodniczym.

W północnej i środkowej cz ęś ci gminy, zbudowanej z utworów mało przepuszczalnych, na wy żej poło żonych partiach terenu tej cz ęś ci gminy (do wysoko ści 200 m n.p.m.), pierwszy poziom wód gruntowych wyst ępuje na gł ęboko ści 2-5 m. S ą to tereny, na których nie ma wi ększych problemów z wykonywaniem wszelkich prac agrotechnicznych, a tak że lokalizacj ą zabudowy.

Zwierciadło wód gruntowych obni ża si ę stopniowo w kierunku południowym gminy. Na terenach rolnych Płaskowy żu Głubczyckiego osi ąga poziom od 5 do 20 m, w zale żno ści od grubo ści pokrywy lesowej, a sporadycznie nawet schodzi do poziomu 10-20 m p.p.t. Tak niski poziom wód gruntowych nie ma żadnego wpływu na wykonywanie zabiegów agrotechnicznych na terenach rolnych.

Ocena warunków wodnych środowiska gminy Polska Cerekiew do celów produkcji rolnej kwalifikuje j ą na wysokim poziomie, przyznaj ąc jej 8,6 punktów w skali dziesi ęciopunktowej. Tak wiec ogólne warunki uwilgotnienia gleb s ą bardzo korzystne. Tylko 0,1% u żytków rolnych to grunty o stałym nadmiarze wody (Polska Cerekiew i Wronin), a 11,9% o okresowym nadmiarze wody. Podobny, niski udział maj ą grunty o stałym niedoborze wody wyst ępuj ące tylko na 0,3% powierzchni u żytków rolnych gminy oraz gruntu o okresowym niedoborze wody zajmuj ące 14,8% u żytków. A ż 72,9 % u żytków rolnych gminy to grunty uwilgotnione optymalnie (3882,8 ha).

1.1.3. Warunki agroklimatyczne

Gmina Polska Cerekiew le ży na pograniczu dwóch regionów pluwiotermicznych; nadodrzanskiego i podsudeckiego. W zwi ązku z tym mo żna zauwa żyć niewielkie zmiany cech klimatu pomi ędzy północno - wschodni ą i środkow ą cz ęś ci ą gminy, a jej cz ęś ci ą południowo-zachodni ą gdzie przewa żaj ą cechy klimatu przedgórskiego.

Ró żnice najbardziej uwidaczniaj ą si ę w panuj ących warunkach termicznych, ilo ści opadów, a tak że w długo ści trwania okresu wegetacyjnego. W środkowej i północnej cz ęś ci gminy klimat wykazuje cechy zbli żone do regionu nadodrzanskiego, natomiast w południowej i południowo - zachodniej cz ęś ci przewa żaj ą cechy klimatu przedgórskiego.

Okres wegetacyjny na południowym obszarze gminy jest krótszy ni ż na jej pozostałym terenie, i wynosi 210 dni przy średniej temperaturze 14°C. W cz ęś ci północnej i środkowej

109 gminy trwa on 225 dni, a jego średnia temperatura kształtuje si ę na poziomie 14,2°C.

Niewielka wyniosło ść południowej cz ęś ci terenu gminy odgrywa te ż rol ę w zró żnicowaniu ilo ści opadów. Średnia roczna suma opadów wzrasta od około 650 mm w cz ęś ci północno - wschodniej gminy do około 700 mm na południowym zachodzie. W okresie wegetacyjnym ilo ść opadów stanowi około 65% sumy rocznej (tj. około 450 mm) i jest wystarczaj ąca dla prawidłowego rozwoju ro ślin.

Na terenach podgórskich gminy dominuj ą kierunki wiatrów z zachodu, a w środkowej i północnej jej cz ęś ci z zachodu i południa.

Warunki pluwiotermiczne dla terenu całej gminy, wg Adama Schmucka, okre ślane są jako bardzo korzystne. Wska źnik agroklimatu, oceniaj ący warunki klimatyczne i ich wpływ na wegetacj ę ro ślin, wynosi dla całego terenu gminy 13,2 przy skali od 0,1 pkt do 14 pkt.

1.1.4. Gleby

Zarówno w gruntach ornych jak i u żytkach zielonych przewa żaj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych tj. II i III, podlegaj ących bezwzgl ędnej ochronie. Zajmuj ą one prawie 86,9 % ogólnej powierzchni gruntów rolnych.

Dominuj ą grunty o III klasy bonitacyjnej stanowi ące 51,5% gruntów rolnych gminy (w śród gruntów ornych 52,7%, a u żytków zielonych - 38,4%). Równie cz ęsto wyst ępuje tu II klasa bonitacyjna, która stanowi 35,4% u żytków rolnych gminy. Gleby I klasach bonitacyjnej stanowi ą niecałe 5% u żytków rolnych gminy. Wyst ępuj ą głównie na terenie wsi Zakrzów, Połowa, Ligota Mała, Jaborowice i Polska Cerekiew. Najgorsze gleby (V i VI klasy), zajmuj ące bardzo niewielkie, lu źna poło żone kompleksy u żytków rolnych, wyst ępuj ą we wsiach głównie południowej cz ęś ci gminy, głównie w Witosławicach, Grz ędzinie i Dzielawach.

TABELA 1. Klasy bonitacyjne gruntów ornych gminy Polska Cerekiew - stan na 1996 r.

I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz ha 211 1640 1808 632 223 62 40 17 - % 4,5 35,4 39,0 13,7 4,8 1,4 0,8 0,4 - Łącznie 4633 ha = 100%

Źródło: Dane Urz ędu gminy - opracowanie własne M.O.

TABELA 2. Klasy bonitacyjne u żytków zielonych gminy Polska Cerekiew - stan na l996 r.

I II III IV V VI ha 24,4 138,5 150,0 50,0 23,7 3,9 % 6,2 35,5 38,4 12,8 6,1 1,0 Łącznie 390,5 ha =100%

Źródło: Dane Urz ędu gminy - opracowanie własne M.O.

110

TABELA 3. Klasy bonitacyjne gruntów rolnych gminy Polska Cerekiew - stan na 1996 r.

I II III IV V VI ha 235,5 1778,5 2590,0 335,0 64,0 21,0 % 4,7 35,4 51,5 6,7 1,3 0,4 Łącznie 5024,0 ha = 100%

Źródło: Dane Urz ędu Gminy - opracowanie własne M.O.

Najwi ększy udział gleb o najwy ższych klasach bonitacyjnych (I, III i III), w gruntach sołectwa, ma wie ś Ligota Mała, Połowa i Zakrzów.

Poza wsi ą Ligota Mała, Jaborowice i Mierz ęcin, w których gleby ci ęż kie stanowi ą zaledwie po par ę procent powierzchni rolniczo u żytkowanej, w pozostałych wsiach ich udział w u żytkach rolnych kształtuje si ę na poziomie kilkunastu procent.

W powierzchni gruntów ornych regionu przewa ża kompleks 2 - pszenny dobry (40,3% gruntów ornych gminy) i 1 - pszenny bardzo dobry (38,7%), przydatne pod wszystkie uprawy (równie ż pod sadownictwo i ogrodnictwo), co wa żne jest dla wszechstronnego rozwoju upraw w gminie. U żytki zielone gminy zaliczone s ą głównie do średnich, które stanowi ą 59,2% wszystkich u żytków zielonych.

TABELA 4. Kompleksy przydatno ści gruntów ornych gminy Polska Cerekiew - stan na 1996 r. (ha/%)

Pszenny Pszenny Pszenny Żytni Żytni Żytni zbo ż-past. b. dobry dobry wadliwy dobry słaby b. słaby mocny Ha 1878,5 1957,6 732,5 30,0 24,3 41,0 189,9 % 38,7 40,3 15,1 0,6 0,5 0,8 3,9

Źródło: WBGiTR w Opolu - opracowanie własne M.O.

TABELA 5. Kompleksy przydatno ści rolniczej u żytków zielonych - gmina Polska Cerekiew.

1Z.b.dobre i dobre 2Z. średnie 3Z. słabe

Ha 90,6 279,1 101,5 % 19,2 59,2 21,6

Źródło: WBGiTR w Opolu - opracowanie własne M.O.

Średni wska źnik przydatno ści gleb dla rolnictwa w gminie wynosi 78,2 pkt. i kwalifikuje ją bardzo wysoko w skali od 1 - 90 pkt. Najlepsze gleby wyst ępuj ą we wsi Ligota Mała (88,7 pkt), Zakrzów (86,1 pkt), Połowa (86,0 pkt), Ci ęż kowice (79,3 pkt) i Polska Cerekiew (77,9 pkt).

111

1.1.5. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy

Ogólny wska źnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, oceniaj ący jednocze śnie warunki agrokilmatyczne, warunki wodne oraz warunki glebowe, wynosz ący dla gminy 99,1 punktów, daje jej bardzo wysokie - 6 miejsce w skali województwa (na 63 gminy). Jest on wy ższy ni ż średni wska źnik dla całego województwa, który wynosi 87,2 pkt, oraz niewiele ni ższy od wska źnika najlepszej gminy w województwie, gdzie osi ąga on warto ść 102,3 pkt. Tak wysoki wska źnik gminy Polska Cerekiew, okre śla bardzo dobre mo żliwo ści produkcji i rozwoju rolnictwa. Świadczy on o mo żliwo ściach uprawy ro ślin o bardzo wysokich wymaganiach glebowych i klimatycznych, gwarantuj ąc uzyskanie najwy ższych plonów.

W rozkładzie przestrzennym jako ść przestrzeni produkcyjnej w gminie zmienia si ę od północy, gdzie osi ąga ona najwy ższe wska źniki, na południe, gdzie jej warto ść oceniana jest najni żej. Najlepsze warunki dla produkcji rolnej posiadają grunty wsi: Ligota Mała (109,0 pkt), Zakrzów (108,8 pkt), Połowa (106,7 pkt), Jaborowice (100,6 pkt), Ci ęż kowice (99,8 pkt), Polska Cerekiew (99,2 pkt). Z kolei najgorsze warunki produkcji wyst ępuj ą we wsiach: Witosławice (83,4 pkt), Grz ędzin (86,3 pkt), Wronin (92,9 pkt), Mierz ęcin (93,5 pkt) i Dzielawy (93,7 pkt).

Gmina Polska Cerekiew zaliczana jest wi ęc do obszarów najwy ższej warto ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a jednocze śnie stanowi stref ę żywicielsk ą dla Kędzierzyna-Ko źla. Nale ży do obszarów szczególnie chronionych dla intensywnego rozwoju rolnictwa. Za region intensywnego rozwoju rolnictwa uznaje si ę obszary wszystkich wsi gminy, a szczególnie wsi poło żonych w jej środkowej i północnej cz ęś ci. Obowi ązywa ć tu musz ą pewne ograniczenia przeznaczania gruntów na cele nie zwi ązane z produkcj ą roln ą, w tym szczególnie ograniczenie lokalizacji zakładów przemysłowych, szczególnie tych które mogłyby spowodowa ć ujemne skutki dla gospodarki rolnej lub le śnej oraz zanieczyszczenie cieków wodnych, powietrza atmosferycznego i powstawanie szkodliwych dla środowiska odpadów.

1.2. U żytkowanie gruntów

Ogólna powierzchnia gminy Polska Cerekiew wynosi 6024 ha. Wg danych Urz ędu Gminy z dn. 01.01.1997r u żytki rolne gminy stanowiły 85,9% ogólnej powierzchni gminy (5173 ha), lasy i tereny zadrzewione 5,4 % (tj. 324 ha), a grunty pozostałe i nieu żytki 8,7% (tj. 527 ha).

112

Struktura u żytkowania gruntów w gminie Polska Cerekiew w dniu 01.01.1997 r. przedstawiała si ę nast ępuj ąco:

TABELA 6. Użytkowanie gruntów w gminie Polska Cerekiew - stan na1997 r.

Rodzaj powierzchnia % 1. Grunty orne i sady 2. 4690 ha 77,8 Użytki zielone 483 ha 8,0 Razem u żytki rolne 5173 ha 85,8

3. lasy i grunty le śne 4. 4. 307 ha 5,1 zadrzewione i zakrzewione 17 ha 0,3 Razem grunty zalesione i 324 ha 5,4 zakrzewione

5. grunty pod wodami 41 ha 0,7 6. u żytki kopalne 0 ha – 7. tereny komunikacji 228 ha 3,8 8. tereny zabudowane 192 ha 3,2 9. inne (ró żne) 53 ha 0,9 10. nieu żytki 13 ha 0,2 Razem tereny zainwestowane 527 ha 8,8 oraz pod wodami i eksploat. Ogółem 6024 ha 100,0

Źródło: Dane UMiG w Polskiej Cerekwi - opracowanie własne J.O.

Grunty rolne zajmuj ą a ż 90 % powierzchni u żytków rolnych (4657 ha), a ł ąki i pastwiska 9,3% (tj. 483 ha).

Najwi ększe powierzchnie u żytków zielonych znajduj ą si ę w dolinach cieków wodnych Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody.

Lasy, grunty le śne oraz zadrzewienia zajmuj ą zaledwie 324 ha, stanowi ąc 5,4% terenu gminy. Najbardziej zalesione s ą grunty wsi Ci ęż kowice (38,9% ich ogólnej powierzchni), Wronin (28,4% ich powierzchni), Łaniec (20,3%) i Polska Cerekiew (8,6%).

Tereny zainwestowane osi ągn ęły w gminie niski, bo 7,8% udział w ogólnej powierzchni gminy. Warto ść jego jest średnia dla gmin województwa opolskiego (5-13%).

Nieu żytki stanowi ą na analizowanym terenie 0,2% jego ogólnej powierzchni gminy.

113

1.3. Struktura władania

Głównym u żytkownikiem gruntów rolnych terenu s ą rolnicy indywidualni, w których posiadaniu znajduje si ę ł ącznie na terenie gminy Polska Cerekiew 3568 ha tj. około 59,2% powierzchni obszaru (w tym w ich władaniu pozostaje 70,0% u żytków rolnych gminy).

Pa ństwowe gospodarstwa rolne, drugi pod wzgl ędem zasobów gruntów rolnych wła ściciel, dysponuje 1299 hektarami. Stanowi ą one 21,6% powierzchni obszaru. We władaniu tego sektora pozostaje 25,4% u żytków rolnych gminy. Na terenie gminy gospodaruje Gospodarstwo Rolne Zasobów Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa - Steblów, które posiada swoje grunty w Zakrzowie. Przekształcone ostatnio w spółkę z.o.o. Gospodarstwo Rolne w Ci ęż kowicach posiada około 500 ha na gruntach wsi Ci ęż kowice i Jaborowice.

We władaniu Agencji Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa pozostaje 80 ha gruntów rolnych (1,3%).

Sektor spółdzielczy dysponuje 370 hektarami. Stanowi ą one 6,1% powierzchni obszaru. We władaniu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej we Wroninie pozostaj ą grunty na terenie wsi Wronin, Koza, Mierz ęcin, Dzielawy i Grz ędzin.

Lasy Pa ństwowe s ą w posiadaniu 256 ha na terenie gminy Polska Cerekiew, tj. władaj ą powierzchni ą 4,2% całego obszaru.

Niewielkie ilo ści gruntów znajduj ą si ę poza tym we władaniu Pa ństwowego Funduszu Ziemi 1,2% (75 ha).

TABELA 7. Struktura władania terenem gminy Polska Cerekiew – stan na 1.01.1997 r.

Własno ść gmina

l. PGR 1423 2. Lasy pa ństwowe 256 3. Agencja Własno ści Rol nej Skarbu Pa ństwa 4. RSP 305 5. Indywidualne gosp. rolne 3581 6. PFZ 76 8. Pa ństwowe wody i rowy 18 9. Grunty komunalne 10 10. Inne społeczne i pa ństwowe grunty 75 11. Pow. wyrównawcza - 78

Źródło; Dane Urz ędu Gminy - opracowanie własne J.O.

1.3.1. Struktura wielko ści gospodarstw indywidualnych.

Wg danych z 01.01.96 r w gminie gospodarowało 303 rolników (gospodarstwa rolne o powierzchni powy żej 1 ha), którzy posiadali 3.118 ha ziemi. Średnia wielko ść

114 indywidualnego gospodarstwa rolnego jest wi ększa ni ż w województwie (7,8 ha) i wynosi 9,36 ha

Struktura według grup obszarowych przedstawia si ę nast ępuj ąco:

TABELA 8. Struktura wielko ści indywidualnych gospodarstw rolnych gminy Polska Cerekiew – stan na 1996 r.

ilo ść areał wielko ść gospodarstwa % szt. ha od 1,1 do 2,0 ha 103 30,9 161,0 2,1 - 5,0 55 16,5 178,0 5,1 - 10,0 45 13,5 349,0 10,1 - 15,0 52 15,6 670,0 15,1 - 20,0 33 10,0 573,0 20,1 - 30,0 37 11,1 888,0 30,1 - 50,0 8 2,4 298,0 powy żej 50,0 - - - ogółem 333 100,0 3118,0 gospodarstwa rolne 470 - 234,0 o pow. do 1 ha. Łącznie 803 - 3352,0

Źródło. Dane WUS - Opracowanie własne J.O.

Od około dziesi ęciu lat na analizowanym obszarze obserwuje si ę korzystne zmiany w strukturze wielko ści gospodarstw indywidualnych.

1.4. Produkcja ro ślinna i zwierz ęca

W gminie Polska Cerekiew, o dominuj ącej gospodarce indywidualnej, wysoki udział w uprawie ro ślin maj ą zbo ża, które zajmuj ą 64,5% powierzchni zasiewów. W śród nich na najwi ększym areale siana jest pszenica, zajmuj ąca ok. 70% powierzchni gruntów rolnych obsiewanych zbo żami. Na nast ępnym miejscu znajduj ą si ę buraki cukrowe , sadzone na ok. 14,3 % gruntów, ro śliny oleiste, które zajmuj ą średnio 12,5% gruntów i ziemniaki - 9,6% powierzchni gruntów rolnych. Rodzaj upraw odpowiada kompleksom rolniczej przydatno ści gleb.

Powierzchnia zasiewów poszczególnych upraw w gospodarstwach indywidualnych gminy przedstawia si ę nast ępuj ąco: zbo ża - 65,4%, kukurydza - 0,5%, str ączkowe -jadalne - 0,1%, przemysłowe - 24,6%, pastewne - 3,8% i pozostałe 5,6%.

Średnie plony w gminie kwalifikuj ą j ą dopiero na blisko 46-48. miejscu w województwie opolskim, w zale żno ści od rodzaju upraw.

W hodowli zwierz ęcej obsada pogłowia zwierz ąt, w gospodarce indywidualnej oraz

115 uspołecznionej, na 100 ha użytków rolnych w gminie, wskazuje na dominacj ę hodowli trzody chlewnej:

• bydło - 39 szt/100 ha (około 39DJP/100ha), • trzoda chlewna- 112 szt/100 ha (około 28DJP/100ha), • owce -1,0 szt/100 ha, • konie -1,4 szt/100 ha, • kozy - 1,7 szt/100 ha, • króliki - 3,6 szt/100 ha, • drób -136 szt/100 ha

Niewielkie zainteresowanie hodowl ą bydła w gminie zwi ązane jest z brakiem naturalnej bazy paszowej. Jednocze śnie rozwój produkcji trzody chlewnej jest ograniczony, ze wzgl ędu na brak korzystnych warunków dla rolniczego zagospodarowania gnojowicy. Dopuszczaln ą wielko ść obci ąż enia terenów rolniczych gminy okre ślono dla bydła na 300DJP/100 ha dla bydła i 230DJP/100 ha dla trzody chlewnej. Konsekwencj ą wi ększej, ni ż dopuszczalnej, obsady trzody chlewnej mo że by ć wzrost zagro żeń zanieczyszczenia gleb, wód powierzchniowych oraz zagro żeń sanitarnych.

1.5. Urz ądzenia obsługi rolnictwa

Wyposa żenie gminy w urz ądzenia obsługi rolnictwa jest niezadowalaj ące. Głównym ośrodkiem zaopatrzenia i obsługi rolnictwa jest wie ś gminna, gdzie znajduje si ę około 75% urz ądze ń tego typu. Ponadto znajduj ą si ę one tylko w trzech wsiach gminy (Zakrzowie, Wroninie i Dzielawach).

Wśród nich przewa żaj ą zakłady skupu płodów rolnych, stanowi ące na terenie gminy około 35% (6 szt.). S ą to punkty skupu mleka w Zakrzowie, Polskiej Cerekwi i Wroninie, magazyn zbo żowy w Polskiej Cerekwi, cukrownia w Ci ęż kowicach. Nie zapewniaj ą one rolnikom gminy zbytu, na zadawalaj ącym ich poziomie, podstawowych produktów rolnych tego obszaru tj. głównie zbo ża i żywca Zakładów zaopatrzenia rolnictwa jest niewiele mniej i stanowi ą one w gminie 29 % urz ądze ń obsługi rolnictwa (punkt sprzeda ży pasz, środków ochrony ro ślin oraz sklep wielobran żowy ROLNIK w Polskiej Cerekwi, sprzeda ż nawozów i pasz w Zakrzowie, magazyn towarów masowych w Dzielawach). Pozostałe urz ądzenia obsługi rolnictwa to głównie usługi weterynaryjne, świadczone we wsi gminnej.

Du żo gorsze wyposa żenie w urz ądzenia zaopatrzenia i zbytu rolnictwa maj ą wsie poło żone w południowej cz ęś ci gminy. W zasadzie brak im podstawowych urz ądze ń tego typu.

2. GOSPODARKA LE ŚNA

Na terenie gminy Polska Cerekiew znajduje si ę tylko 324 ha lasów i gruntów le śnych będących w administracji Lasów Pa ństwowych. Stanowi ą one zaledwie 5,4 % powierzchni ogólnej gminy. Lasy administrowane s ą przez Nadle śnictwo Rudy Raciborskie, podlegaj ące Okr ęgowemu Zarz ądowi Lasów Pa ństwowych w Katowicach. Powierzchnia lasów prywatnych jest znikoma.

Zalesione s ą głównie południowe tereny gminy. Wi ększe kompleksy le śne znajduj ą si ę w granicach chronionego krajobrazu rejonu Wronin - Maciowakrze. Ogranicza to w

116 znacz ący sposób ich u żytkowanie gospodarcze.

Gmina Polska Cerekiew nie ma wi ęc wi ększych szans na rozwój gospodarki le śnej. Wielko ść powierzchni le śnych ogranicza przydatno ść gruntów dla rolnictwa. Jednocze śnie przy niewielkiej powierzchni, dominuj ą lasy o funkcjach ochronnych (ze wzgl ędu na ich poło żenie głównie na zboczach pagórków o nachyleniu wi ększym ni ż 8 o, posiadaj ących funkcje glebochronne), ograniczaj ących ich wykorzystanie gospodarcze.

Ze wzgl ędu na brak bazy surowcowej brak jest szans rozwoju przemysłu drzewnego, którego tak że w stanie istniej ącym jest brak na jej terenie.

3. REKREACJA I WYPOCZYNEK

W ocenie atrakcyjno ści turystycznej terenów województwa opolskiego około 70% obszaru gminy uznane zostało za nieprzydatne dla rozwoju rekreacji i turystyki, 25% jej obszaru zakwalifikowano jako tereny posiadaj ące mał ą atrakcyjno ść turystyczn ą, a tylko 5% obszaru gminy zakwalifikowano do obszarów atrakcyjnych dla potrzeb turystyki. W badaniach brano tylko pod uwag ę walory turystyczne środowiska przyrodniczego oraz dost ępno ść komunikacyjn ą wytypowanych rejonów.

Na mo żliwo ści rozwoju rekreacji i wypoczynku obszaru ma wpływ pi ęć zasadniczych czynników:

• walory przyrodnicze (w rym szczególnie atrakcyjno ść przyrodnicza kompleksów le śnych, obszary chronionego krajobrazu, klimatu, rze źby terenu, ilo ść wyst ępuj ących cieków, wyst ępowanie urozmaiconej ro ślinno ści, w tym szczególnie ro ślinno ści naturalnej), • walory kulturowe (występowanie terenów o utrwalonej strukturze przestrzennej, warto ściowej pod wzgl ędem architektonicznym, liczba unikalnych obiektów takich jak pałace, ko ścioły i inne obiekty lub zało żenia zabytkowe), • walory krajobrazowe (liczba naturalnych punktów i otwar ć widokowych, udział powierzchni wód otwartych, liczba dominant architektonicznych, wyst ępowanie ci ągów komunikacyjnych ze szpalerami drzew lub inn ą zieleni ą towarzysz ącą), • istniej ące zagospodarowanie terenu, • poło żenie gminy , lub jej niektórych obszarów, w s ąsiedztwie zewn ętrznych terenów, maj ących niezrealizowane zapotrzebowanie na rekreacj ę i wypoczynek, • oraz tzw. walory specjalistyczne tj. cechy środowiska naturalnego, które umo żliwiaj ą uprawianie ró żnorodnych form rekreacji (np. my ślistwa, w ędkarstwa, je ździectwa, żeglarstwa itp.).

Wska źnik turystycznych walorów klimatu dla gminy Polska Cerekiew kształtuje si ę na poziomie średnim i wynosi 0,85-0,90 (w skali 0,65 -1,15), co nie zwi ększa atrakcyjno ści gminy z tego wzgl ędu (klimat nie posiada cech leczniczych). Podobnie rze źba terenu, ilo ść i funkcja lasów, jak i ilo ść cieków i zbiorników wód powierzchniowych na terenie gminy, a tak że małe zespoły ro ślinno ści naturalnej, nie stwarzaj ą mo żliwo ści rozwoju kwalifikowanych form turystyki i wypoczynku.

Warto ść estetyczn ą krajobrazu gminy, o bardzo wysokim (północna cz ęść terenu gminy) i wysokim (tereny południowe) stopniu synantropizacji, oceniono na poziomie średnim i niskim. Tak wi ęc atrakcyjno ść rekreacyjno - turystyczna gminy, dotycz ąca 117 warto ści krajobrazu przyrodniczego, jest tak że znikoma. Najatrakcyjniejszy jest teren południowej cz ęś ci gminy poło żony w granicach chronionego krajobrazu, a szczególnie rejon wsi Wronin - Grz ędzin - Dzielawy. Niebagatelne znaczenie ma tutaj przebieg regionalnej drogi krajowej, któr ą nale ży uzna ć za krajobrazow ą. Nieco ni ższe walory krajobrazowe (według autora) posiada rejon wsi Zakrzów - Steblów - Sukowice (gmina Cisek). Walory krajobrazowo - przyrodnicze obu tych rejonów, nierozerwalnie ł ącz ą si ę z walorami kulturowymi wsi. Mog ą mie ć one wpływ na rozwój rekreacji i turystyki pod warunkiem, że b ędą w odpowiedni sposób eksponowane.

Nale ży stwierdzi ć, że zarówno istniej ące warunki kulturowe, krajobrazowe, jak i przyrodnicze, nie s ą na tyle atrakcyjne, aby mogły zapewni ć w prosty sposób rozwój funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych. Teren gminy nie posiada nawet minimum cech, potrzebnych dla zapewnienia warunków rozwoju urlopowej turystyki i wypoczynku (pobytowej). Brak jest wi ęc prostych mo żliwo ści rozwoju tej funkcji, a co za tym idzie, łatwych korzy ści ekonomicznych dla ludno ści badanego obszaru. Tej niekorzystnej sytuacji nie poprawia stan zagospodarowania turystycznego gminy, który nale ży oceni ć jako bardzo niski. Gmina nie posiada obiektów i urz ądze ń bazy wypoczynkowej, a tak że umo żliwiaj ących zaspokajanie potrzeb ruchu turystycznego, szczególnie bazy noclegowej, komunikacyjnej oraz towarzysz ącej (k ąpielisk czy innych). Nie posiada tak że bazy zaspokojenia potrzeb specjalistycznych w zakresie rekreacji. Jedynym obiektem tego typu jest prywatny Klub Je ździecki NEWADA w Zakrzowie. Za niewystarczaj ący nale ży uzna ć tak że poziom wyposa żenia terenu w baz ę żywieniow ą, a szczególnie jej stan techniczny i poziom oferowanych usług.

Ogólna ocena warunków gminy wyklucza mo żliwo ść rozwoju na jej terenie bazy wypoczynku pobytowego. Gmina Polska Cerekiew niew ątpliwie nie jest obszarem atrakcyjnym, z punktu widzenia wymaga ń wypoczynku urlopowego, zarówno obecnie, jak i w perspektywie. Wsie, nie posiadaj ą cech, które s ą istotne z punktu widzenia preferencji tej formy wypoczynku. Żadna z miejscowo ści nie dysponuje te ż zorganizowan ą baz ą noclegow ą. Jedyn ą szans ę nale ży tutaj upatrywa ć w mo żliwo ści rozwoju agroturystyki, ści śle wi ążą cej si ę z podstawow ą funkcj ą obszaru.

Z kolei rozwój kwalifikowanych form rekreacji i wypoczynku cotygodniowego wydaje si ę mo żliwy, cho ć trudny. Na obszarze gminy znajduj ą si ę tereny i miejsca, które w pewnych warunkach mogłyby sta ć si ę atrakcyjne dla rozwoju form turystyki i rekreacji. Obszary te s ą jednak zupełnie niezagospodarowane i nieprzygotowane do spełnienia tej funkcji (brak bazy noclegowej, organizacji wypoczynku, miejsc parkingowych, estetyki miejsca, urz ądze ń rozrywkowo - rekreacyjnych). Warunkiem rozwoju analizowanej funkcji jest stworzenie wła ściwej bazy specjalistycznej. Nie bez znaczenia pozostaje tutaj dost ępno ść komunikacyjna wytypowanych rejonów, których atrakcyjno ść przyrodnicza, kulturowa i krajobrazowa w skali gminy jest du ża (w skali województwa niewielka).

Na potencjalne mo żliwo ści rozwoju tych funkcji ma du ży wpływ tak że przebiegaj ąca przez gmin ę mi ędzyregionalna droga krajowa Opole - granica pa ństwa. Zapewnia ona łatw ą dost ępno ść do terenu gminy zarówno mieszka ńcom K ędzierzyna-Ko źla i Raciborza, umo żliwiaj ąc rozwój wypoczynku cotygodniowego (weekendowego). Jednak dla mieszka ńców Raciborza teren gminy prawdopodobnie nie b ędzie nigdy atrakcyjny, ze wzgl ędu na blisko ść dobrze wyposa żonego i bardzo atrakcyjnego pod wzgl ędem kulturowym, przyrodniczym i krajobrazowym rejonu Rudy Raciborskiej. Dobre powiązania komunikacyjne i blisko ść o środków o znaczeniu regionalnym (do 50 km), a szczególnie

118 ruch tranzytowy do granicy pa ństwa niew ątpliwie mo że by ć atutem w rozwoju form wypoczynku cotygodniowego w rejonie wsi Zakrzów i Wronin - Grz ędzin - Dzielawy, a tak że obiektów i urz ądze ń obsługi ruchu turystycznego i komunikacji we wsi Polska Cerekiew i Zakrzów. Niewykorzystanie do tej pory przebiegaj ącej tranzytowo drogi relacji Opole - granica pa ństwa, nale ży uzna ć za bł ąd.

4. PRZEMYSŁ

Zakłady przemysłowe na terenie gminy Polska Cerekiew nie wyst ępuj ą. Jedynym, powa żnym, jest cukrownia we wsi Ci ęż kowice i MŁYN w Polskiej Cerekwi. Nie ma innych, wi ększych zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego.

Istniej ąca baza surowcowa predysponuje badany obszar do rozwoju przetwórstwa rolno - spo żywczego. Rozpatruj ąc najwa żniejsze czynniki umo żliwiaj ące rozwój przetwórstwa i przechowalnictwa rolno-spo żywczego, nale ży stwierdzi ć, że gmina posiada:

• baz ę surowcow ą w postaci produktów ro ślinnych (zbó ż podstawowych, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz produktów zwierz ęcych (głównie mi ęso wieprzowe, w mniejszym stopniu wołowe oraz mleko), • niezrównowa żony rynek pracy, na którym wyst ępuje nadwy żka zasobów pracy w stosunku do ilo ści miejsc pracy na miejscu, • wystarczaj ąco g ęst ą sie ć dróg, zapewniaj ącą łatwe powi ązania komunikacyjne z wi ększymi miastami oraz sieci ą dróg o znaczeniu regionalnym, • zapewniony rynek zbytu w pobliskich przemysłowych ośrodkach miejskich (K ędzierzyn- Ko źle, Racibórz oraz Opole).

Czynniki te sprzyjaj ą rozwojowi drobnego przemysłu spo żywczego.

Niekorzystne czynniki, mog ące wywoływa ć ograniczenie rozwoju tego typu przemysłu w gminie sprowadzaj ą si ę do: • trudno ści w pozyskiwaniu nowych terenów budowlanych ze wzgl ędu na bardzo wysok ą przydatno ść gruntów dla potrzeb rolnictwa, • małej ilo ści cieków wodnych, nie umo żliwiaj ąca swobodnej lokalizacji oczyszczalni ścieków, • niewystarczaj ąco rozbudowanej sieci infrastruktury technicznej (brak kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni, zapewniaj ącej odbiór du żej ilo ści ścieków lub brak oczyszczalni w ogóle), • mało sprawnego pod wzgl ędem technicznym układu komunikacyjnego.

Wymienione ww. niekorzystne czynniki niew ątpliwie podwy ższaj ą koszty inwestycji. Poza tym konkurencj ą w tej dziedzinie mo że sta ć si ę nie wykorzystana zdolno ść produkcyjna istniej ących zakładów w gminach s ąsiednich, szczególnie na terenie miasta Baborów czy gminy Pawłowiczki.

Zaopatrzenie w wod ę w żadnym stopniu nie wpływa hamuj ąco na rozwój życia gospodarczego. Mo żliwo ści istniej ących ju ż uj ęć wody s ą wykorzystywane zaledwie w ok. 50 - 40%. Tereny posiadaj ące lepsze mo żliwo ści zaopatrzenia w wod ę pokrywaj ą si ę z przebiegiem trzeciorz ędowego zbiornika wodono śnego OWO (tj. obejmuj ącego północn ą i środkow ą cz ęść gminy). Istniej ące zasoby s ą wystarczaj ące do celów komunalnych i

119 przemysłowych i nie spowoduj ą zakłóce ń rozwoju ekonomicznego obszaru.

Na podstawie istniej ących kierunków produkcji rolnej mo żna rozwija ć przemysł mi ęsny (ubój zwierz ąt rze źnych, produkcja wyrobów i przetworów mi ęsnych, wytwórnie w ędlin i wyrobów w ędliniarskich, wytwórnie konserw) oraz przemysł młynarski (spichlerze i magazyny zbo żowe, młyny, wytwórnie makaronu). Najlepsze bran że dla gminy wi ążą si ę z przetwórstwem zbó ż.

Po żą dana wydaje si ę, w celu zachowania miejsc pracy w rolnictwie, zmiana profilu produkcji małych gospodarstw na upraw ę warzyw i owoców, która mo że si ę sta ć podstaw ą rozwoju zakładów przechowalnictwa oraz przetwórstwa owocowo-warzywnego. Predestynuje j ą do tego du ża przydatno ść gleb do produkcji ro ślin o wysokich i ró żnorodnych wymaganiach oraz istnienie du żej liczby gospodarstw małych, o wielko ści 0 - 2 ha (503 gospodarstwa na 803 istniej ące w gminie). Stwarza to dodatkowe szanse dla gminy, ze wzgl ędu na niewystarczaj ącą sie ć tego typu zakładów na terenie województwa opolskiego. Brak w gminie tradycji uprawy warzyw i owoców powoduje, że rozwój tego rodzaju produkcji wymaga informacji, promocji i zach ęt dla wła ścicieli małych gospodarstw rolnych.

Gmina nie posiada udokumentowanych złó ż surowców naturalnych, umo żliwiaj ących rozwój przemysłów zwi ązanych z produkcj ą materiałów budowlanych. Ze wzgl ędu na przydatno ść gruntów dola produkcji rolnej rozwój tej bran ży wydaje si ę niemo żliwy.

5. MIARA ROZWOJU GOSPODARCZEGO

Polska Cerekiew - to gmina rolniczo-robotnicza, poło żona w bezpo średnim zasi ęgu oddziaływania tak silnych lokalnych rynków pracy jak K ędzierzyn-Ko źle i Racibórz. Miara osi ągni ętego poziomu rozwoju gospodarczego, przy rozpi ęto ści 0,9795 - 0,0099, wynosi dla gminy 0,2364 (najwy ższ ą warto ść osi ąga miasto Ozimek - 0,6794, najmniejsz ą gmina Gródków 0,0457).

W klasyfikacji rozwoju miast i gmin (90 jednostek), do sporz ądzenia której przyj ęte zostały nast ępuj ące zmienne:

• stopa bezrobocia, • wzrost lub spadek liczby ludno ści w latach 1987-1992, • odsetek ludno ści zatrudnionej w przemy śle, • poziom wykształcenia ludno ści.

Gmina zajmuje dobre 49 miejsce w śród gmin i miast województwa opolskiego. Dla porównania miara rozwoju K ędzierzyna-Ko źla wynosi 0,4697, Krapkowic (miasta) 0,5042, Zdzieszowic (miasta) 0,4984, gminy Pawłowiczki - 0,1613, gminy Cisek – 0,1249, miasta Baborów 0,3934 i gminy Baborów 0,1303 (R. Rauzi ński, 1994 r.).

Podstawow ą rol ę w rozwoju gospodarki na terenie gminy ma i b ędzie mie ć gospodarka rolna. Obszar ten posiada wszelkie predyspozycje do rozwoju tej funkcji. Działania zwi ązane z jej rozwojem powinny zmierza ć do:

• kształtowania wła ściwej struktury obszarowej gospodarstw rolnych, • zwi ększania efektywno ści produkcji zarówno ro ślinnej jak i zwierz ęcej, 120

• uruchamiania drobnego przetwórstwa rolno-spo żywczego w celu im unikni ęcia strat w transporcie czy te ż stworzenia dodatkowych miejsc pracy, • dalszego usprawniania skupu płodów rolnych, • wła ściwego zaopatrzenia w środki produkcji.

Tendencje rozwoju przemysłu powinny wykorzysta ć istniej ącą baz ę surowcow ą, jak ą dostarcza rolnictwo gminy i uwzgl ędnia ć preferencj ę dla małych i średnich zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego.

W klasyfikacji rozwoju miast i gmin (90 jednostek), do sporz ądzenia której przyj ęte zostały nast ępuj ące zmienne:

• stopa bezrobocia, • wzrost lub spadek liczby ludno ści w latach 1987-1992, • odsetek ludno ści zatrudnionej w przemy śle, • poziom wykształcenia ludno ści.

Gmina zajmuje dobre 49. miejsce w śród gmin i miast województwa opolskiego. Dla porównania miara rozwoju K ędzierzyna-Ko źla wynosi 0,4697, Krapkowic (miasta) 0,5042, Zdzieszowic (miasta) 0,4984, gminy Pawłowiczki - 0,1613, gminy Cisek - 0.1249, miasta Baborów 0,3934 i gminy Baborów 0,1303 (R. Rauzi ński, 1994 r.).

Podstawow ą funkcj ę w rozwoju gospodarki na terenie gminy ma i b ędzie mie ć gospodarka rolna. Obszar ten posiada wszelkie predyspozycje do rozwoju tej funkcji. Działania zwi ązane z jej rozwojem powinny zmierza ć do:

• kształtowania wła ściwej struktury obszarowej gospodarstw rolnych, • zwi ększania efektywno ści produkcji zarówno ro ślinnej jak i zwierz ęcej, • uruchamiania drobnego przetwórstwa rolno-spo żywczego w celu m.in. unikni ęcia strat w transporcie czy te ż stworzenia dodatkowych miejsc pracy, • wła ściwego zaopatrzenia w środki produkcji oraz dalszego usprawniania skupu płodów rolnych, • tworzenia gospodarstw wzorcowych.

Tendencje rozwoju przemysłu powinny wykorzysta ć istniej ącą baz ę surowcow ą, jak ą dostarcza rolnictwo gminy i uwzgl ędnia ć preferencj ę dla małych i średnich zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego .

6. PREFERENCJE I OGRANICZENIA WYNIKAJ ĄCE Z ISTNIEJ ĄCYCH UWARUNKOWA Ń ROZWOJU GMINY POLSKA CEREKIEW

6.1. Ogólna charakterystyka uwarunkowa ń rozwoju gminy

Gmina Polska Cerekiew poło żona jest w obr ębie dwóch krain geograficznych: Kotliny Raciborskiej i Płaskowy żu Głubczyckiego, i z tego faktu wynika specyfika jej warunków przyrodniczych. Rze źba terenu gminy jest urozmaicona i zmienia si ę z płasko równinnej na jej południu (Zakrzów) do niskopagórkowatej w okolicy wsi gminnej oraz

121 wysokopagórkowatej w południowo-zachodniej cz ęś ci jej obszaru. Nie ogranicza ona jednak w istotny sposób mo żliwo ści rolniczego u żytkowania gruntów rolnych.

Budowa geologiczna terenu stwarza mało korzystne warunki geologiczno-in żynierskie realizacji inwestycji (osiadanie budynków, uplastycznienie podło ża). Szczególnie niekorzystne warunki utrzymuj ą si ę w dolinach cieków wodnych oraz na zboczach suchych dolin Płaskowy żu Głubczyckiego. Ze wzgl ędu na wyst ępuj ące tutaj gleby organiczne, a tak że zjawisko erozji, tereny te nale ży zaliczy ć do wył ączonych z zabudowy.

Dostępno ść , jak równie ż zasoby wód wgł ębnych s ą dobre i nie ograniczaj ą mo żliwo ści rozwoju gospodarczego gminy. Powszechnie wyst ępuje tu czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne, przy czym trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne stanowi obszar wysokiej ochrony (OWO) głównych Zbiorników Wód Podziemnych Polski.

Gęsto ść sieci rzecznej gminy jest bardzo niska, co kwalifikuje j ą jako obszar deficytu wód powierzchniowych. Ogranicza to w istotny sposób swobod ę lokalizacji oczyszczalni ścieków. Jednocze śnie na terenie gminy nie wyst ępuj ą w ogóle tereny zagro żone powodzi ą.

Gmina Polska Cerekiew zaliczana jest do najcieplejszych regionów klimatycznych w Polsce i jednocze śnie posiada bardzo urodzajne gleby lessopodobne, co predysponuje j ą do rozwoju rolniczej produkcji ro ślinnej. W cz ęś ci południowej terenu przewag ę maj ą gleby brunatne, a w cz ęś ci północnej czarnoziemy. Od dawna teren ten, z racji korzystnych warunków glebowych i klimatycznych, był intensywnie przystosowywany do potrzeb rolnictwa, co miało niebagatelny wpływ na przekształcenia środowiska przyrodniczego.

Gmina nale ży do obszarów o du żych antropogenicznych przekształceniach ro ślinno ści naturalnej, silnie zmienionej pod wpływem działalno ści człowieka. Lasy zajmuj ą tu zaledwie 5,34% obszaru. Zalesienie gminy Polska Cerekiew jest wi ęc minimalne i nale ży do najmniejszych w województwie opolskim. Lasy maj ą tu posta ć małych fragmentów le śnych oraz zagajników i s ą jedynymi oazami ro ślinno ści drzewiastej w krajobrazie. Dominuj ącą ich cz ęść stanowi ą lasy o małych warto ściach przyrodniczych (tj. lasy niezgodne z siedliskiem). Niewielkie zespoły le śne o charakterze naturalnym zachowały si ę głównie w dolinie Potoku Cisek. Lasy gminy to przewa żnie lasy ochronne o funkcji glebochronnej i wodochronnej. Jednocze śnie s ą one uszkodzone w stopniu odpowiadaj ącym I klasie uszkodze ń przemysłowych.

Ro ślinno ść niele śna pełni w systemie ekologicznym regionu funkcj ę najistotniejsz ą, wa żniejsz ą od roli ekosystemów le śnych. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego gminy ma ci ąg ekologiczny doliny Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody. Tworzy on system terenów otwartych, biologicznego zasilania terenów intensywnie u żytkowanych rolniczo oraz zabudowanych. Ze wzgl ędu na istniej ące tu warunki przyrodnicze, które ograniczaj ą dost ęp człowiekowi i gospodarcze u żytkowanie terenu, zachowały si ę tutaj jeszcze naturalne zespoły ro ślinno ści oraz torfowiska. Najwi ększ ą rol ę środowiskotwórcz ą nale ży przypisa ć u żytkom ekologicznym, do których zaliczaj ą si ę zespoły szuwarowo-torfowiskowe. Pełni ą one funkcje biotopotwórcz ą i wodochronn ą. Zbiorowiska te nierzadko maj ą zespoły fauny bogatsze od systemów le śnych. Z tymi systemami wi ążą si ę cz ęsto gatunki rzadkich i chronionych ro ślin.

Charakterystycznym obrazem gminy s ą du że powierzchnie pól uprawnych,

122 charakteryzuj ące si ę panowaniem zbiorowisk synantropijnych.

Znaczna cz ęść terenu gminy zagro żona jest procesami erozji powierzchni ziemi. W wi ększym stopniu dotyczy to południowo-zachodniej cz ęś ci gminy.

Budowa geologiczna powoduje, ze istniej ące zbiorniki wód podziemnych s ą dobrze izolowane przed przenikaniem zanieczyszcze ń z powierzchni ziemi. Najwi ększe zanieczyszczenia, powodowane całkowitym brakiem systemów kanalizacji sanitarnej, odnotowuje si ę w pierwszym poziomie wodono śnym, szczególnie w rejonie wsi Zakrzów, Wronin-Dzielawy-Grz ędzin.

Z kolei stan czysto ści wód powierzchniowych jest zły , a wynika on głównie z całkowitego braku systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków sanitarnych.

Istotny wpływ na stan powietrza atmosferycznego na terenie gminy ma cukrownia w Ci ęż kowicach oraz inne, mniejsze jednostki gospodarcze gminy.

Zagro żenia hałasem wynikaj ą głównie z ruchu komunikacyjnego drogowego (w mniejszym stopniu kolejowego) i funkcjonowania kilku jednostek gospodarczych. Zagro żenia elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym s ą niewielkie, a wynikaj ą z przebiegu linii energetycznej 110kV relacji Blachownia-Studzienna. Gmina ma całkowicie uregulowan ą gospodark ę odpadami.

Gmina Polska Cerekiew posiada bogate i ró żnorodne zasoby kulturowe. Obejmuj ą one zachowane genetyczne układy przestrzenne wsi wraz z historyczn ą sieci ą dróg i zabudow ą, na któr ą składaj ą si ę głównie budynki mieszkalne miejskie i wiejskie (68% udokumentowanych zasobów gminy), obiekty kultu religijnego (ko ścioły i kapliczki - 18%), zało żenia dworskie, pałace i zamki (3%), parki i cmentarze (4%), a tak że budynki usługowe i inne (7%).

Do najcenniejszych zabytkowych układów przestrzennych, które nale ży podda ć ochronie, zaliczy ć nale ży (wraz z obiektami zabytkowymi i obj ętymi ochron ą konserwatorsk ą) układ wsi:

• Polska Cerekiew, obejmuj ący zespół zabudowy miejskiej poło żony wzdłu ż ulicy Rynek, Miarki i Ligonia oraz ruin ę zamku wraz pozostało ściami parku krajobrazowego, • Zakrzów, obejmuj ący genetyczny układ wsi kmiecej, folwark oraz pałac wraz z parkiem krajobrazowym, • Wronin - Grz ędzin, obejmuj ący wsie kmiece z pó źniejszymi, historycznymi nawarstwieniami.

Ochronie prawnej podlegaj ą ponadto niektóre elementy układy przestrzennego, poło żone poza ww.w układami chronionymi, takie jak zespół pałacowo-parkowy we wsi Ci ęż kowice.

Południowo-zachodnia cz ęść obszaru gminy poło żona jest w granicach chronionego krajobrazu Wronin - Maciowakrze. Ponadto ochronie poddane s ą tereny, które umo żliwiaj ą ekspozycj ę terenów obj ętych ochron ą ze wzgl ędów kulturowych. Zachowane wysokie walory krajobrazu kulturowego i przyrodniczego gminy stwarzaj ą mo żliwo ści rozwoju nowych funkcji gospodarczych gminy.

123

Na przestrzeni ostatniego czterdziestolecia na terenie gminy Polska Cerekiew nast ępuj ą niekorzystne procesy demograficzne , polegaj ące na stałym spadku liczby ludno ści (o około 20,0% w stosunku do 1955 r.). Spadek ten nasila si ę w okresach kryzysów gospodarczych kraju i zwi ązany jest z wyjazdami jej mieszka ńców za granic ę, głównie do Niemiec. Prawie we wszystkich wsiach spadek liczby ludno ści to zjawisko stałe (wyj ątek stanowi wie ś Dzielawy).

Na koniec czerwca 1996r. stan ludno ści gminy wynosił 5271 osób. Charakterystyczny jest wysoki udział ludno ści pochodzenia miejscowego ( śląskiej), wynosz ący w 1990 r. 84,5%. Gmina charakteryzuje si ę wysokim udziałem ludno ści w wieku produkcyjnym (60,0%) i poprodukcyjnym (13,8%). Od ko ńca lat osiemdziesi ątych obserwuje si ę stały wzrost grupy poprodukcyjnej i spadek grupy przedprodukcyjnej oraz urodze ń. Przyrost naturalny nie zapewnia ju ż prostej reprodukcji ludno ści. Wyrazem regresu demograficznego gminy jest równie ż wysoka emigracja ludno ści, obejmuj ąca 10 -15% ludno ści gminy. Niezale żnie od poziomu emigracji stałej gmina charakteryzowała si ę bardzo wysok ą emigracj ą czasow ą. Procent emigrantów zagranicznych stałych w latach 1979-1994 i czasowych (z 1988 r.) w stosunku do liczby mieszka ńców gminy jest bardzo wysoki i wynosi 34,6%.

Analiza sytuacji demograficznej gminy Polska Cerekiew wskazuje zatem na szereg zagro żeń w jej rozwoju. Wyra żaj ą si ę one zaburzeniami w reprodukcji ludno ści, spadkiem urodze ń, nasilaniem si ę deformacji demograficznych, pogarszaniem si ę stanu zdrowia mieszka ńców, wzrastaj ącymi migracjami. O rozwoju ludno ści gminy do 2010 r. zdecyduj ą głównie rozmiary i struktura migracji, w tym migracji zagranicznej.

Bior ąc pod uwag ę dotychczasowe procesy ludno ściowe (ruchy naturalne i migracje) w perspektywie (do 2010 r.), przyj ęto dalszy spadek liczby ludno ści gminy w granicach 85-99% stanu obecnego. Liczba jej wyniesie w roku 2000-5200 osób, w 2005-5090 osób oraz 2010 roku - 5000 osób.

Niekorzystne b ędą tak że zmiany w strukturze wieku ludno ści. W latach 1995 - 2010 liczba dzieci w wieku żłobkowym obni ży si ę nieznacznie i nie wpłynie w sposób zasadniczy na stan liczebno ści tej grupy. Natomiast w grupie 3-6 lat spadek populacji jest du ży. Liczba dzieci w wieku przedszkolnym spada wyra źnie w latach 1995-2010. Wyra źny jest tak że spadek ilo ści dzieci w wieku szkoły podstawowej (7-14 lat). W grupie wieku produkcyjnego (18-59 k/65m) tak że prognozuje si ę rzeczywisty spadek liczby osób, co wi ąż e si ę ze zmniejszeniem nacisku na lokalny rynek pracy. Lata 2001-2010 b ędą charakteryzowa ć si ę wzrostem liczebno ści grupy osób w wieku poprodukcyjnym, co utrwali istniej ące i wywoła nowe problemy społeczne.

Aktywno ść zawodowa mieszka ńców badanego obszaru jest wysoka (50,1%). Charakterystyczny dla gminy jest stały wzrost utrzymuj ących si ę ze źródeł pozarolniczych, których w chwili obecnej jest około dwukrotnie wi ęcej ni ż utrzymuj ących si ę z rolnictwa. Gmina nie posiada wystarczaj ącej liczby miejsc pracy poza rolnictwem. Istotn ą rol ę w zatrudnieniu ludno ści gminy odgrywaj ą wi ęc tereny s ąsiednie. Dojazdy do pracy skierowane s ą głównie do K ędzierzyna-Ko źla i Raciborza.

Najwi ększym pracodawc ą gminy jest CUKROWNIA w Ci ęż kowicach, która zapewnia przede wszystkim sezonowe miejsca pracy. Liczba bezrobotnych w gminie jest

124 niska, a stopa bezrobocia w ostatnich pi ęciu latach nie przekroczyła nigdy warto ści 4%. Jest to najni ższy wska źnik w śród 33 gmin autochtonicznych na Opolszczy źnie. Tak niska liczba bezrobotnych wi ąż e si ę z faktem du żej emigracji czasowej ludno ści, do pracy do Niemiec. Tak wi ęc liczba miejsc pracy na rynku lokalnym i na rynkach s ąsiednich nie zaspokaja potrzeb ludno ści gminy pod wzgl ędem zarówno ilo ściowym, jak i jako ściowym . W śród bezrobotnych w 1997 roku 65,5 % stanowiły kobiety. Główn ą grup ę bezrobotnych stanowili ludzie z wykształceniem podstawowym i ni ższym (42,9%) oraz zasadniczym (39,5%). Najwięcej bezrobotnych pochodzi ze wsi gminnej . Przede wszystkim brak jest wi ęc miejsc pracy dla ludzi z niskim wykształceniem, które dominuje w śród mieszka ńców gminy. Jednocze śnie brak jest obsady miejsc pracy dla ludzi z wykształceniem wy ższym.

Mieszka ńcy gminy wykazuj ą si ę wyj ątkowo nisk ą aktywno ści ą w tworzeniu sobie samemu miejsca pracy. Obserwuje si ę niedorozwój zakładów podstawowych usług bytowych :krawieckich, fryzjersko-kosmetycznych, szewskich, maglarskich, pralniczych, naprawy sprz ętu zmechanizowanego i radiowo-telewizyjnego, fotograficznego, a tak że usług odnawiania mieszka ń (malarskich, szklarskich, budowlanych, instalacyjnych itp.).

Wyra źna poprawa zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludno ści gminy (wyra żona popraw ą wska źników obrazuj ących standardy zamieszkiwania terenu), wynika głównie ze spadku liczby ludno ści gminy, a nie z realizacji nowych budynków mieszkalnych . W rzeczywisto ści, na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat, liczba mieszka ń na terenie gminy spadła do 90,4% stanu z 1978 roku. Proces starzenia si ę zabudowy mieszkaniowej jest szybszy ni ż proces realizacji nowych mieszka ń. Świadczy o tym niewielki ruch budowlany (średniorocznie oddawano na terenie gminy 5,4 mieszkania). Tak niski ruch budowlany jest głównie wynikiem niskiej zamo żno ści mieszka ńców gminy. Zainteresowania ludno ści realizacj ą nowych miesza ń ograniczaj ą si ę zaledwie do kilku wsi gminy (Polskiej Cerekwi, Zakrzowa, Wronina-Dzielaw.

Potrzeby mieszkaniowe w gminie Polska Cerekiew, w latach 1997-2010, będą wynikały głównie z konieczno ści poprawy niskiego wska źnika samodzielno ści zamieszkiwania rodzin i powinny si ę kształtowa ć do 2010 r. na poziomie:

• minimum 90 mieszka ń (przy wzro ście ilo ści osób w gospodarstwie domowym do 3,2), • maksimum 140 nowych mieszka ń (przy utrzymaniu si ę dotychczasowego poziomu wska źnika liczby osób w gospodarstwie domowym).

Ze wzgl ędu na nisk ą kondycj ę finansow ą mieszka ńców gminy i wynikaj ący z tego fakt braku mo żliwo ści rozwi ązania problemu mieszkaniowego przez nich samych, po żą dana jest aktywna polityka mieszkaniowa Rady Gminy prowadz ąca do realizacji budownictwa komunalnego.

Infrastruktura społeczna gminy Polska Cerekiew jest w du żym stopniu niejednolita.

Wyposa żenie terenu w urz ądzenia o światy jest dobre i nie wymaga nowych inwestycji w przyszło ści (z wył ączeniem przedszkola, po przej ęciu istniej ącego budynku przez Zakon).

Podobnie jest z urz ądzeniami ochrony zdrowia. Poziom zaspokojenia potrzeb w tym ostatnim przypadku jest jednak niski, ze wzgl ędu na mały stan zatrudnienia i niskie

125 standardy bezpiecze ństwa ludno ści w przypadkach nagłych. Jednocze śnie wyposa żenie terenu gminy w urz ądzenia sportu-rekreacji i kultury jest minimalne, a poziom zaspokojenia potrzeb społecznych niski. Brak jest tak że na terenie gminy domu spokojnej staro ści i żłobka W tym zakresie wymaganych jest szereg inwestycji publicznych.

Liczba placówek handlowych zaspokaja potrzeby jej mieszka ńców na poziomie średnim. Zbyt małe jest spektrum bran ż, szczególnie sklepów przemysłowych. Niewielka jest liczba zakładów rzemie ślniczych, które nie reprezentuj ą podstawowego spektrum bran ż rzemiosła usługowego i produkcyjnego. Poziom zaspokojenia potrzeb w zakresie gastronomii ocenia si ę tak że jako niski, podobnie jak i ogólne standardy ich technicznego wyposa żenia i jako ści oferowanych usług. Brak jest zupełnie urz ądze ń obsługi ruchu turystycznego, a urz ądzenia obsługi komunikacji s ą nieliczne.

Gmina posiada dobre powi ązania komunikacyjne z terenami sąsiednimi. Przez jej obszar przebiega lokalna, jednotorowa linia kolejowa relacji Ko źle - Baborów. Niew ątpliwie pełni ona istotn ą rol ę w powi ązaniu terenu gminy ruchem osobowym i towarowym z K ędzierzynem - Ko źlem, zapewniaj ącym mieszka ńcom gminy usługi ponadpodstawowe, miejsca pracy oraz zbyt towarów.

Sie ć drogowa na terenie gminy jest tak że dobrze rozwini ęta i umo żliwia dojazd do wszystkich miejscowo ści i osiedli. Podstawowe znaczenie dla powi ąza ń komunikacyjnych gminy ma mi ędzyregionalna droga krajowa relacji Opole - Pszczyna - granica pa ństwa, która mo że stymulowa ć rozwój gospodarczy gminy. Ze wzgl ędu na jej rol ę w powi ązaniach komunikacyjnych i transportowych kraju, a tak że istniej ące złe warunki techniczne, na terenie gminy wymagana jest budowa obej ścia drogowego wokół wsi Polska Cerekiew.

Jako niezadowalaj ące nale ży oceni ć standardy zaspokojenia potrzeb mieszka ńców gminy w zakresie obsługi motoryzacji . Z kolei obsługa mieszka ńców gminy komunikacj ą zbiorow ą jest zadawalaj ąca, ale tylko w porach wyjazdu i powrotu z pracy.

Wyposa żenie terenu gminy Polska Cerekiew w systemy infrastruktury technicznej jest niezrównowa żone. Wszystkie wsie gminy wyposa żone s ą w wodoci ąg komunalny, a żadna w system kanalizacji sanitarnej. Brak systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków nale ży oceni ć jako znacz ące opó źnienie rozwojowe, które powinno zosta ć nadrobione w najbli ższym czasie. Powoduje to istotne ograniczenia rozwoju gospodarczego, obni żenie standardów jako ści życia mieszka ńców, a tak że zagro żenia dla środowiska przyrodniczego, szczególnie dla gleb, wód powierzchniowych i wgł ębnych.

Mo żliwo ści produkcji wody przez istniej ące Stacje Uzdatniania Wody s ą znacznie wi ększe, ni ż obecne- jej zu życie. Nie ma wi ęc wi ększych ogranicze ń dla rozwoju funkcji gospodarczych terenu (w tym nawet rozwoju przemysłów wodochłonnych), wynikaj ących z dost ępno ści do wody pitnej. Sie ć wodoci ągowa jest w bardzo dobrym stanie technicznym. Problemem pozostaje jednak brak jej awaryjnego zasilania, a tak że du że straty wody si ęgaj ące do 30%, co nie jest spowodowane awaryjno ści ą sieci tylko niekontrolowanymi poborami wody do celów gospodarczych z istniej ących hydrantów.

Na terenie gminy dominuj ą indywidualne systemy zasilania budynków w ciepło.

126

Przewa ża ogrzewanie piecowe oraz małe kotłownie lokalne. Potrzeby cieplne gminy s ą bardzo małe. Czynnik ten, oraz znaczne rozproszenie odbiorców powoduje, że wprowadzenie scentralizowanej gospodarki cieplnej na terenie całej gminy jest nieopłacalne dla producenta. Po żą dana jest realizacja źródeł ciepła dla zgrupowania obiektów kubaturowych oraz wprowadzanie nowoczesnych systemów ogrzewania, niebazuj ących na paliwie tradycyjnym.

Na badanym obszarze nie ma sieci gazu przewodowego, przesyłowej ani rozdzielczej. Ze wzgl ędu na nisk ą ilo ść i znaczne rozproszenie odbiorców , gmina nie jest uj ęta w planach inwestycyjnych Zakładu Gazowniczego.

Istniej ący system zasilania w energi ę elektryczn ą terenu gminy zapewnia zaspokojenie potrzeb mieszka ńców na zadowalaj ącym poziomie. Stan sieci niskich i średnich napi ęć jest generalnie dobry, ale wymaga modernizacji i remontów (głównie linia 15kV relacji GPZ Ko źle - GPZ P. Cerekiew). Planowany rozwój gospodarczy gminy Polska Cerekiew nie wpłynie w zasadniczy sposób na zmiany w istniej ącym systemie zaopatrywania jej odbiorców w energi ę elektryczn ą ani na znacz ące zmiany w ich potrzebach. Nowe potrzeby na media tego typu koncentrowa ć si ę b ędą w Polskiej Cerekwi-Ci ęż kowicach oraz we wsi Zakrzów.

Gmina posiada najkorzystniejsze warunki środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarki rolnej, szczególnie produkcji roślinnej. Charakteryzuj ą si ę one bardzo dobrymi warunkami uwilgotnienia gleb (8,6 pkt w skali dziesi ęciopunktowej), wysokim wska źnikiem agroklimatu wynosz ącym dla gminy 13,2 punktów (przy skali od 0,1 do 14 pkt.), wysokim wska źnikiem przydatno ści gleb dla rolnictwa wynosz ącym 78,2 pkt (w skali od 1 - 90 pkt.), a w konsekwencji wysokim ogólnym wska źnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (oceniaj ącym jednocze śnie warunki agrokilmatyczne, warunki wodne oraz warunki glebowe), który wynosi dla gminy 99,1 punktów i stawia j ą na bardzo wysokim - 6 miejscu w skali województwa (na 63 gminy). Gmina Polska Cerekiew zaliczana jest do obszarów najwy ższej warto ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a jednocze śnie stanowi stref ę żywicielsk ą dla K ędzierzyna- Ko źla. Nale ży do obszarów szczególnie chronionych dla intensywnego rozwoju rolnictwa.

Bardzo korzystne warunki środowiska przyrodniczego dla gospodarki rolnej nie maj ą bezpo średniego odzwierciedlenia w efektach produkcyjnych gminy. Średnie plony kwalifikuj ą ją dopiero na około 46-48. miejscu w województwie opolskim, w zale żno ści od rodzaju upraw. Rolnicy gminy nie wykorzystuj ą mo żliwo ści, jakie stwarza środowisko przyrodnicze, do produkcji ró żnorodnej ro ślinno ści. Praktyczne nie prowadzi si ę na terenie gminy upraw sadowniczych i warzywniczych, co niew ątpliwie jest szans ą rozwoju dla małych gospodarstw rolnych. Słabo jest rozwini ęta sie ć urz ądze ń obsługi rolnictwa, szczególnie zbytu płodów rolnych. Ma to niew ątpliwy wpływ na kierunki produkcji rolnej rolników obszaru. Brak jest tak że na terenie gminy zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego, pomimo istnienia i du żych mo żliwo ści stworzenia dobrej bazy surowcowej. Fakt ten ma niew ątpliwie niekorzystny wpływ na mo żliwo ści produkcyjne gospodarstw gminy. Dwa najwi ększe zakłady to cukrownia i młyn. Głównym użytkownikiem gruntów rolnych terenu s ą rolnicy indywidualni (333 rolników), w których posiadaniu znajduje si ę około 59,2% powierzchni obszaru. Charakterystyczne dla gminy jest du że rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw rolnych . Gospodarstwa do 5,0 ha stanowi ą 47,4% ich ogólnej liczby (w tym 30,9% to gospodarstwa o pow. 1,0-2,0 ha - nieprodukcyjne). Obserwuje si ę jednak korzystne

127 zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, co skutkowa ć musi w tworzeniu nowych miejsc pracy poza rolnictwem.

Ze wzgl ędu na minimalne zalesienie terenu gminy, funkcje ochronn ą lasów, Polska Cerekiew nie posiada szans na rozwój gospodarki le śnej.

Analiza szeregu czynników pozwoliła zakwalifikowa ć teren gminy jako nieprzydatny lub mało atrakcyjny dla potrzeb rozwoju turystyki i wypoczynku . Jedynymi rejonami maj ącymi szans ę na rozwój kwalifikowanych form wypoczynku cotygodniowego, ze wzgl ędu na posiadane walory środowiska przyrodniczo - kulturowego, jest rejon wsi Zakrzów oraz Wronin - Grz ędzin - Dzielawy. Niskiej atrakcyjno ści turystyczno-wypoczynkowej gminy towarzyszy niski stan zagospodarowania turystycznego. Ogranicza to w znacz ący sposób mo żliwo ści rozwoju tej funkcji gospodarczej obszaru. Ewidentnie gmina, a szczególnie wie ś Polska Cerekiew, nie wykorzystuje swoich szans na rozwój urz ądze ń obsługi komunikacji i ruchu turystycznego, wynikaj ących z przebiegu mi ędzyregionalnej drogi krajowej relacji Opole - Pszczyna - granica pa ństwa.

Istniej ąca baza surowcowa predysponuje badany obszar do rozwoju przemysłu rolno-spo żywczego, a tak że rozwojuj przechowalnictwa rolno-spo żywczego. Rozpatruj ąc najwa żniejsze czynniki umo żliwiaj ące jego rozwój nale ży stwierdzi ć, że gmina posiada baz ę surowcow ą w postaci produktów ro ślinnych oraz produktów zwierz ęcych, niezrównowa żony rynek pracy, na którym wyst ępuje nadwy żka zasobów pracy w stosunku do liczby miejsc pracy na miejscu. Wyró żnia j ą relatywnie wysoka dost ępno ść komunikacyjna poprzez transport kołowy i kolejowy, zapewniaj ący łatwe powi ązania komunikacyjne z wi ększymi miastami. Gmina ma tak że zapewniony rynek zbytu w pobliskich przemysłowych o środkach miejskich (K ędzierzyn- Ko źle Racibórz oraz miasta Górnego Śląska). Czynniki te sprzyjaj ą rozwojowi, po żą danego w gminie Polska Cerekiew, przemysłu rolno-spo żywczego.

6.2. Szanse i bariery rozwoju gminy

6.2.1. Potencjał społeczny

ZALETY

1. Du ża liczba ludzi w wieku produkcyjnym i wysoka aktywno ść zawodowa mieszka ńców.

WADY

1. Du ża i wzrastaj ąca liczba ludzi w wieku poprodukcyjnym. 2. Mała liczba miejsc pracy na miejscu, i wynikaj ąca z tego du ża migracja zarobkowa mieszka ńców. 3. Niska aktywno ść mieszka ńców w rozwoju tzw. biznesu rodzinnego i zapewnieniu sobie miejsca na terenie gminy. 4. Niski poziom wykształcenia zawodowego mieszka ńców. 5. Ubogi rynek pracy, mała liczba i ró żnorodno ść miejsc pracy na terenie gminy poza rolnictwem.

128

6.2.2. Gospodarka

SZANSE ROZWOJU

1. Wysokiej jako ści gleby i dobre warunki agroklimatyczne, umo żliwiaj ące ró żnorodn ą produkcj ę ro ślinn ą, w tym tak że ro ślin o wysokich wymaganiach. 2. Potencjalne mo żliwo ści stworzenia bogatej i ró żnorodnej bazy surowcowej dla rozwoju zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego. 3. Blisko ść aglomeracji miejskich - rynków zbytu dla produktów rolnych oraz dobre powi ązania komunikacyjne z nimi. 4. Przebieg mi ędzyregionalnej drogi krajowej Opole – Pszczyna - granica pa ństwa, umo żliwiaj ącej rozwój urz ądze ń obsługi komunikacji i ruchu turystycznego.

BARIERY ROZWOJU

1. Ubogi sektor usług w otoczeniu lokalnego rolnictwa, przy istniej ącym wysokim jego poziomie. 2. Brak produkcji rolnej - specjalistycznej czy te ż warzywno-owocowej. 3. Zbyt du ża ilo ść drobnych gospodarstw rolnych (0-2 ha). 4. Wysokie koszty przeznaczenia pod inwestycj ę terenów stanowi ących grunty o wysokiej klasie bonitacyjnej gleb. 5. Brak bazy wypoczynku świ ątecznego dla mieszka ńców s ąsiednich aglomeracji, w tym tak że podstawowej bazy hotelowej i gastronomicznej, a tak że brak atrakcyjnych terenów czy powierzchniowych zbiorników wodnych, mog ących pełni ć funkcj ę rekreacyjn ą.

6.2.3. Infrastruktura społeczna

ZALETY

1. Dobra dost ępno ść i odpowiadaj ąca potrzebom baza o światowa i lecznictwa podstawowego (przy jednoczesnym słabym poziomie zatrudnienia).

WADY

1. Brak rozwoju budownictwa mieszkaniowego. 2. Brak podstawowej bazy sportowo-rekreacyjnej oraz kulturalnej dla mieszka ńców gminy.

6.2.4. Infrastruktura techniczna

ZALETY

1. Rozwini ęta sie ć dróg kołowych oraz kolejowych, zapewniaj ących powi ązania pasa żerskie i transportowe. 2. Rozwini ęta sie ć wodoci ągowa o du żych, niewykorzystanych mo żliwo ściach produkcji wody. 3. Zapewnione miejsce składowania odpadów stałych.

129

BARIERY ROZWOJU

1. Niewystarczaj ące parametry techniczne dróg kołowych oraz niewygodne ich przebiegi przez tereny zabudowane. 2. Całkowity brak systemów odbioru i oczyszczania ścieków sanitarnych.

6.2.5. Środowisko przyrodnicze

ZALETY

1. Przyrodniczo-kulturowe pi ękno południowej cz ęś ci gminy, poło żonej w granicach obszaru chronionego krajobrazu Wronin - Maciowakrze, w tym szczególnie rejonu wsi Grz ędzin - Wronin - Dzielawy, a tak że wsi Zakrzów. 2. Bardzo dobre warunki środowiskowe do rozwoju rolniczej produkcji ro ślinnej. 3. Niewielkie zagro żenia elementów środowiska przyrodniczego.

WADY

1. Wysoka synantropizacja środowiska przyrodniczego (zły stan i mała ilo ść lasów i mała ilo ść zadrzewie ń, niewielki udział powierzchni zachowanych w stanie bliskim naturalnemu). 2. Brak znacz ących cieków i zbiorników wodnych, przydatnych dla rozwoju turystyki i rekreacji. 3. Brak mo żliwo ści swobodnego lokalizowania oczyszczalni ścieków, ze wzgl ędu na nisk ą gęsto ść cieków wodnych.

6.3. Powi ązania funkcjonalno-przestrzenne z terenami s ąsiednimi

Gmina Polska Cerekiew s ąsiaduje bezpo średnio z gmin ą Baborów, Pawłowiczki, Re ńsk ą Wsi ą, Cisek oraz Rudnik (województwo katowickie). Najsilniejsze zwi ązki gospodarcze gmina posiada jednak z K ędzierzynem-Ko źlem, regionalnym o środkiem usługowym. Zapewnia on obsług ę ludno ści gminy, głównie w zakresie ponadlokalych usług o światy i zdrowia, a tak że stanowi rynek pracy dla mieszka ńców gminy i rynek zbytu towarów rolnych. Gmina nie posiada, z wyj ątkiem linii kolejowej, innych powi ąza ń przestrzennych z miastem. Du żo mniejsz ą rol ę w funkcjonowaniu terenu gminy odgrywa miasto Racibórz.

Silne zwi ązki daje si ę zauwa żyć pomi ędzy Polsk ą Cerekwi ą a gmin ą Cisek, i w przyszło ści b ędą si ę one pogł ębia ć. Dotycz ą one:

• urz ądze ń o światy: o szkoła w Steblowie zapewnia nauczanie dzieciom ze wsi Zakrzów, o przedszkole w Zakrzowie zapewnia opiek ę dzieciom ze wsi Steblów, • urz ądze ń infrastruktury technicznej: o z uj ęcia wody w Zakrzowie oraz grupowego wodoci ągu komunalnego korzystaj ą mieszka ńcy wsi gminy Cisek, o planowana jest realizacja systemu kanalizacji sanitarnej dla wsi Zakrzów oraz wsi gminy Cisek, jako inwestycja wspólna obu samorz ądów, • urz ądze ń komunalnych:

130

o odpady stałe z terenu gminy Cisek odprowadzane s ą na wysypisko śmieci w Ci ęż kowicach.

Obie gminy zainteresowane s ą tak że ochron ą wód powierzchniowych Potoku Cisek oraz ochron ą jego doliny, jako głównego ci ągu ekologicznego gminy Polska Cerekiew. Przewiduje si ę utrzymanie istniej ących zwi ązków funkcjonalno-przestrzennych.

Tak że z terenu gminy Re ńska Wie ś odprowadzane s ą odpady stałe na wysypisko komunalne w Ci ęż kowicach. Utrzymanie tego stanu rzeczy zale żne jest od bie żą cych decyzji i interesów samorz ądu gminy Polska Cerekiew.

Z terenem gminy Baborów oraz Rudnik zwi ązki Polskie Cerekwi dotycz ą powi ąza ń obejmuj ących systemem obszarów chronionych. Ustanowiono tutaj granic ę chronionego krajobrazu rejonu wsi Wronin - Maciowakrze, obejmując ni ą obszar maj ący znaczenie regionalne dla rozwoju turystyki i wypoczynku.

Zwi ązki funkcjonalno-przestrzenne z gmin ą Pawłowiczki s ą niewielkie i nie maj ą istotnego znaczenia dla funkcjonowania analizowanego obszaru. Zwi ązki gospodarcze s ą tak że niewielkie, powi ązania infrastrukturalne nie wyst ępuj ą, a powi ązania przyrodnicze nie odgrywaj ą zasadniczej roli dla stanu środowiska rejonu. Obie gminy powinny by ć zainteresowane ochron ą warto ści ekologicznych i krajobrazowych niewielkiego terenu, poło żonego w s ąsiedztwie wsi Połowa.

131

ROZDZIAŁ VI - KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

132

1. CELE ROZWOJU GMINY

Dla zapewnienia rozwoju przestrzennego i gospodarczego gminy Polska Cerekiew ustala si ę nast ępuj ące cele, w porz ądku hierarchicznym:

1.1. Cele ekologiczne

• Ścisła ochrona zasobów i walorów ekologicznych podstawowego ci ągu ekologicznego - doliny Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody, a tak że ochrona krajobrazu, w tym szczególnie terenów poło żonych w granicach chronionego krajobrazu rejonu Wronin - Maciowakrze.

• Przywracanie równowagi ekologicznej środowiska oraz odnowa powi ąza ń pomi ędzy obszarami ekologicznie czynnymi, poprzez odbudow ę i ochron ę obszarów si ęgaczy ekologicznych, cz ęś ciowo zdegradowanych poprzez u żytkowanie rolnicze terenu, oraz wzmacnianie naturalnej odporno ści środowiska terenów rolnych, utrzymanie i wzbogacenie bioró żnorodno ści ich ekosystemów.

• Likwidacja zagro żeń i zapobieganie degradacji wód wgł ębnych i powierzchniowych, a tak że likwidacja zagro żeń komunalnego uj ęcia wody w Polskiej Cerekwi, wynikaj ących z istniej ącego, konfliktowego u żytkowania terenów sąsiednich (zakłady produkcyjne i akumulacyjne zbiorniki ścieków technologicznych cukrowni).

• Ograniczenia zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego (w tym szczególnie cukrowni) przez stosowanie paliw niskoemisyjnych oraz technik i technologii, minimalizuj ących ujemny wpływ działalno ści produkcyjno - usługowej na środowisko.

1.2. Cele gospodarcze:

• Ochrona kompleksów glebowych wysokiej jako ści, jako podstawy funkcjonowania ekosystemów żywicielskich oraz d ąż enie do zapewnienia zgodno ści mi ędzy przydatno ści ą, chłonno ści ą i odporno ści ą środowiska przyrodniczego, a rodzajem i intensywno ści ą użytkowania rolniczego i zagospodarowania terenów otwartych.

• Ochrona terenu gminy dla intensywnego rozwoju rolnictwa, w tym szczególnie produkcji ro ślinnej, jako bazy surowcowej dla rozwoju przemysłu i przechowalnictwa rolno- spo żywczego.

• Rozbicie monofunkcyjno ści obszaru gminy, poprzez ochron ę i zachowanie walorów terenów potencjalnych dla rozwoju funkcji usługowych, w tym szczególnie obsługi ludno ści i rolnictwa oraz ruchu komunikacyjnego i turystycznego.

• Ochrona warto ści historyczno-kulturowych i estetycznych zabytkowych układów ruralistycznych, a tak że warto ści krajobrazu przyrodniczo-kulturowego, jako podstawy rozwoju w przyszło ści funkcji gminy turystyczno - rekreacyjnej (agroturystyki).

• Racjonalne wykorzystanie terenów, przeznaczonych dla przemysłu i prowadzenia

133

działalno ści gospodarczych, ze wzgl ędu na wysokiej klasy grunty rolne.

1.3. Cele specjalne:

• Usprawnienie ruchu kołowego - tranzytowego oraz powi ąza ń z s ąsiednimi o środkami gospodarczymi, poprzez rozbudow ę i modernizacj ę podstawowego systemu krajowej drogi tranzytowej obszaru i popraw ę funkcjonowania systemu ulicznego.

• Realizacja nowoczesnych rozwi ąza ń infrastrukturalnych, w tym szczególnie budowa systemu kanalizacji sanitarnej.

• Zachowanie istniej ących stosunków wodnych na terenach o funkcjach ekologicznych oraz przeciwdziałanie ich dalszej degradacji, wynikaj ącej z realizacji melioracji odwadniaj ących. 1.4. Cele społeczne:

• Zwi ększenie poda ży i ró żnorodno ści miejsc pracy poprzez zapewnienie nowych miejsc pracy głównie w usługach i w przemy śle, wykorzystuj ących lokalizacj ę gminy, istniej ącą baz ę surowcow ą oraz kwalifikacje zawodowe jej mieszka ńców.

• Poprawa warunków życia mieszka ńców poprzez zapewnienie współczesnego standardu technicznego i u żytkowego funkcjonowania terenów zabudowanych.

• Poprawa warunków życia mieszka ńców głównie przez zwi ększenie standardów obsługi ludno ści, w tym szczególnie optymalizacj ę lokalizacji usług handlu, popraw ę jako ści oświaty i ochrony zdrowia , a tak że realizacj ę usług kultury oraz sportu i rekreacji.

• Poprawa wyposa żenia terenów zabudowanych w infrastruktur ę techniczn ą, poprzez realizacj ę systemów kanalizacji sanitarnej.

1.5. Cele przestrzenne:

• Kształtowanie struktury terenów zabudowanych efektywnej i sprawnie funkcjonuj ącej. • Kształtowanie zró żnicowanego środowiska terenów zabudowanych, nacechowanego indywidualnym charakterem, pozbawionego schematyzmu i nadmiernej standaryzacji zabudowy, pełnego tre ści kulturowej. • Dąż enie do tworzenia nowych walorów funkcjonalnych i użytkowych, poprawa walorów estetycznych krajobrazu kulturowego, ochrona układów i elementów zabytkowej struktury.

2. MINIMALNE STANDARDY BYTOWANIA LUDNO ŚCI

Ustala si ę nieprzekraczalne standardy zabezpieczenia minimum społecznego przestrzennych warunków bytowania ludno ści na obszarze w zakresie:

134

2.1. Mieszkalnictwo:

Minimum - 330 mieszka ń /1000 mieszka ńców do 2010 r.

2.2. Usługi:

A. O ŚWIATY:

PRZEDSZKOLA • utrzymanie ilo ści miejsc zapewniaj ącej: o 60% uczestnictwa dzieci w grupie wiekowej 3-6 lat w zespole wsi Wronin – Grz ędzin – Dzielawy oraz Polskiej Cerekwi, o 80% uczestnictwa dzieci ze wsi Zakrzów, • utrzymanie trzech obiektów przedszkolnych w ww. rejonach.

SZKOŁY PODSTAWOWE • minimalny standard nauczania 20 uczniów/1 p.d.n. w 2010 r., • zachowanie obsługi terenu gminy przez minimum trzy placówki szkolne: w Polskiej Cerekwi, Wroninie oraz w Steblowie (gmina Cisek).

B. ZDROWIA:

PRZYCHODNIE LEKARSKIE: • liczba gab./1000 M - 0,8 szt., • apteki-placówki/1000 M - 0,2 szt. • dom opieki społecznej - z preferowan ą lokalizacj ą we wsi gminnej, - minimum – łó żek/1000 M - 5 szt. • żłobek: (lokalizacja we wsi gminnej) - minimum - 30 miejsc.

C. KULTURY

• zapewnienie wielofunkcyjnego domu kultury we wsi gminnej.

D. SPORTU I ZIELENI PUBLICZNEJ:

• tereny zieleni ogólnodost ępnej z lokalizacj ą we wsi gminnej, Zakrzowie oraz zespole wsi Wronin-Grz ędzin, - minimum 8,0 m 2/1M, • tereny sportu i rekreacji z lokalizacj ą we wsi gminnej i w zespole wsi Wronin-Grz ędzin - minimum 4,0 m 2/IM

E. KOMUNALNYCH URZ ĄDZE Ń USŁUGOWYCH:

• stra żnice po żarne o czas dojazdu do najdalej poło żonego obiektu - max. 20 min. o zachowanie min. stra żnicy OSP we Wroninie. • baza komunalna i baza konserwacji zieleni - 0,06 ha /1000 M, • powi ększenie cmentarzy ł ączn ą pow. - 2 m 2/1 M.

135

F. HANDEL, GASTRONOMIA, USŁUGI BYTOWE.

• w gminnym o środku usługowym o rozszerzonym poziomie "2" - 1000 m 2 p.u./1000 M gminy, • w jednostkach usług poziomu "1" - 450 m 2 p.u/1000 M gminy, przy udziale poszczególnych sieci: o handlowej 55 - 60%, o gastronomicznej 10 - 15%, o usług bytowych 25 - 35%.

2.3. Urz ądzenia komunikacji:

• miejsca parkingowe: o na terenach zabudowy mieszkaniowej min. 0,5 m.p./ 1 gospodarstwo domowe, o na terenach obiektów i urz ądze ń usługowych - min. 10 m.p. / 100 u żytkowników, • stacje paliw i obsługi samochodów - minimum 1 stanowisko obsługowe / 300 samochodów.

3. OBSZARY, DLA KTÓRYCH NALE ŻY SPORZ ĄDZI Ć MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO.

Zgodnie z wymaganiami ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.) w studium okre śla si ę:

• obszary, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych, w tym obszary wymagaj ące przeprowadzenia scale ń i podziału nieruchomo ści, a tak że obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzeda ży powy żej 400 m 2 oraz obszary przestrzeni publicznej, • obszary, dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagaj ące zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne;

3.1. Obszary, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania

Na terenie gminy nie ma obszarów, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych ani obszarów wymagaj ących przeprowadzenia scale ń i podziału nieruchomo ści. Nie przewiduje si ę te ż na terenie gminy lokalizacji obiektów handlowych o powierzchni sprzeda ży powy żej 2000m2.

136

3.2. Obszary, dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nale ży opracowa ć na wszystkie wyznaczone w ,,Studium”, a nieobj ęte obowi ązuj ącymi planami, tereny przeznaczone pod rozwój zabudowy (tereny rolne, które przeznaczone s ą pod zainwestowanie). S ą to tereny oznaczone w ,,Studium” symbolem ZR przeznaczone pod rozwój mieszkalnictwa, usług, rekreacji, sportu i wypoczynku, urz ądze ń obsługi ruchu turystycznego i komunikacji, przemysłu i działalno ści gospodarczej oraz z przeznaczeniem pod rozwój lokalnego systemu ekologicznego terenów zabudowanych. Tereny te zostały wyznaczone – poza gruntami obj ętymi planami we wsi Polska Cerekiew – Ci ęż kowice i w zachodniej cz ęś ci wsi Zakrzów - na gruntach wsi Wronin, Grz ędzin i południowej cz ęś ci wsi Zakrzów. .

Ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania, do których zaliczy ć nale ży ochron ę warto ści kulturowych i krajobrazowych gminy, podniesienie standardów i efektywno ści funkcjonowania terenów zabudowanych, zapewnienie terenów pod rozwój mieszkalnictwa oraz obsługi mieszka ńców, a tak że zaspokojenie potrzeb w zakresie realizacji nowych miejsc pracy, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nale ży sporz ądzi ć dla terenów istniej ącej i planowanej zabudowy wsi: wsi Zakrzów, zespołu wsi Wronin - Grz ędzin - Dzielawy.

Ze wzgl ędu na potrzeb ę szczególnej ochrony terenów gminy, pełni ących istotn ą rol ę w funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego, wskazane jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla głównego ci ągu ekologicznego terenu gminy, okre ślonego rysunkiem "Kierunki zagospodarowania przestrzennego" tj. doliny Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody wraz z si ęgaczmi ekologicznymi.

W celu umo żliwienia rozwoju energetyki wiatrowej wskazane jest sporz ądzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów lokalizacji farm wiatrowych.

4. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY POLSKA CEREKIEW

4.1. Podstawowe funkcje gminy

Podstawow ą funkcj ą obszaru gminy pozostanie rolnictwo oraz gospodarka żywno ściowa (przetwórstwo i przechowalnictwo rolo-spo żywcze), z uzupełniaj ącą funkcj ą mieszkaniow ą.

4.2. Ogólna dyspozycja funkcjonalno-przestrzenna obszaru

Rysunek "Kierunki polityki przestrzennej" ustala ogóln ą dyspozycj ę funkcjonalno- przestrzenn ą obszaru, wyró żniaj ąc obszary niezurbanizowane, o funkcjach ekologicznych i produkcji rolnej oraz obszary zurbanizowane, zwi ązane z działalno ści ą gospodarcz ą człowieka, mieszkalnictwem i wypoczynkiem.

137

Do pierwszych zaliczono obszary przyrodniczo-czynne systemu ekologicznego oraz obszary rolne, wspomagaj ące system ekologiczny. Wyró żnione obszary zurbanizowane generalnie posiadaj ą funkcje: mieszkaniow ą, usługow ą i produkcyjn ą.

Sposób u żytkowania obszarów oraz rozwój przestrzenny gminy został zdeterminowany warunkami przyrodniczymi oraz istniej ącym rodzajem i formami zainwestowania.

4.2.1. Obszary systemu ekologicznego.

Dla zapewnienia prawidłowych warunków funkcjonowania przyrody uznaje si ę za konieczne, utworzenie lokalnego systemu ekologicznego, stanowi ącego cz ęść wielkoobszarowego systemu ekologicznego województwa.

Jako ekologiczny system obszarów chronionych (ESOCh), nale ży rozumie ć system przestrzennie i funkcjonalnie powi ązanych obszarów preferowanych do pełnienia funkcji ekologicznej, poddanych ró żnym re żimom ochronnym. Systemem tym na terenie gminy obj ęte zostały obszary o zachowanych walorach przyrodniczych, posiadaj ące zdolno ść do utrzymania równowagi ekologicznej oraz obszary umo żliwiaj ące zachowanie lub podniesienie walorów przyrodniczych na terenach s ąsiednich i w środowisku człowieka, a tak że zapewniaj ące konieczn ą ł ączno ść pomi ędzy nimi.

W skład Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych gminy Polska Cerekiew wchodz ą nast ępuj ące tereny:

• teren doliny Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody obejmuj ący zbiorowiska ro ślinne le śne i niele śne bliskie stanowi naturalnemu, która stanowi podstawowy ci ąg ekologiczny obszaru. Pełni ona najistotniejsz ą rol ę dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów gminy, zapewniaj ąc utrzymanie ekologicznej równowagi środowiska przyrodniczego. Główn ą funkcj ą ci ągu ekologicznego jest zapewnienie ci ągło ści przestrzennej ró żnorodnych ekosystemów, migracji flory i fauny, wzmocnienie naturalnej odporno ści układu oraz "magazynowanie" najwarto ściowszych wyst ąpie ń fauny i flory. Pełni on tak że funkcj ę wodochronne, klimato i biotopotwórcze; • tereny lasów poło żonych w południowej cz ęś ci gminy w rejonie wsi Koza, Wronin i Witosławice, wykazuj ące znaczne zaburzenia w równowadze ekologicznej, zaliczane do lasów glebochronnych; • tereny si ęgaczy ekologicznych, obejmuj ące doliny bezimiennych cieków wodnych, stanowi ące poł ączenie najcenniejszych, z ekologicznego punktu widzenia, fragmentów przyrody obszaru gminy tj. głównego ci ągu ekologicznego gminy z zespołami le śnymi.

Cz ęś ciowej ochronie i rewaloryzacji poddaje si ę tak że tereny u żytkowane rolniczo, poło żone na styku lasów i terenów otwartych. Zalecane jest podnoszenie ich warto ści przyrodniczej poprzez wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń oraz specjalnych metod w uprawach rolnych, powstrzymuj ących tak że procesy erozji gleb.

Ochrony konserwatorskiej wymagaj ą tzw. u żytki ekologiczne, które zachowuj ą unikatowe (w skali lokalnej) zasoby genowe i typy środowisk florystyczno - faunistycznych, a przez to wzbogacaj ą s ąsiednie tereny, zubo żone przyrodniczo ze wzgl ędu na ich intensywne użytkowanie gospodarcze. S ą to przede wszystkim u żytki ekologiczne ro ślinno ści niele śnej obejmuj ące zbiorowiska szuwarowo - bagienne.

138

4.2.2. Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Cały obszar gminy Polska Cerekiew uznaje si ę za szczególnie warto ściowy dla prowadzenia gospodarki rolnej i zaliczony do obszarów szczególnie chronionych dla intensywnej produkcji rolnej , głównie ro ślinnej. Jednocze śnie obszar gminy chroniony jest jako strefa żywicielska dla s ąsiednich o środków przemysłowo-usługowych.

Na podstawie obowi ązuj ących przepisów całkowicie wył ączone z zabudowy i obj ęte szczególn ą ochron ą s ą grunty o glebach pochodzenia organicznego (mułowo-torfowych, torfowo-mułowych, torfowych i murszowo- torfowych), a tak że grunty zagro żone erozj ą gleb w stopniu silnym i bardzo silnym (o spadkach powy żej 10 stopni).

Za tereny wył ączone z zabudowy, ł ącznie z obiektami słu żą cymi rolniczej produkcji zwierz ęcej i ro ślinnej oraz obiektami obsługi rolnictwa (z wyj ątkiem terenów wskazanych na rysunku "Kierunki zagospodarowania przestrzennego" do rozwoju zabudowy) uznaje si ę tak że grunty o I-II oraz III klasie bonitacyjnej gleb. Warto ść bonitacyjna gruntów rolnych gminy wprowadza istotne ograniczenia w rozwoju przestrzennym istniej ących tu osad oraz rozwoju funkcji nie zwi ązanych z rolnictwem, w tym szczególnie stwarzaj ących zagro żenia dla rozwoju gospodarki rolnej.

Tereny gminy intensywnie u żytkowane rolniczo, posiadaj ą nisk ą warto ść ekologiczn ą. Mała ilo ść naturalnych elementów wzbogacaj ących i wzmacniaj ących ekosystem polny, wpływa negatywnie na kształtowanie naturalnego krajobrazu ekologicznego i wzmaga procesy degraduj ące takie jak erozja gleb, przesuszenie terenu, zubożenie fauny łownej i ptaków owado żernych, pogorszenie retencyjno ści, obni żenie naturalnych cech odporno ściowych. W obr ębie wszystkich terenów rolnych powinna by ć prowadzona gospodarka dostosowana do warunków środowiskowych i w harmonii z istniej ącymi warunkami przyrodniczymi. Wymagaj ą one tak że prowadzenia zabiegów zwi ększaj ących walory przyrodnicze, szczególnie rejon środkowej i północnej cz ęś ci gminy (w tym szczególnie tereny gospodarki rolnej wielkoobszarowej), poprzez odnow ę zachowanych fragmentów terenów o funkcjach ekologicznych, utrzymaniu istniej ącej zieleni przydro żnej i śródpolnej (w formie ci ągów linijnych lub k ęp), realizacji nowych nasadze ń oraz ograniczenie zabiegów agrotechnicznych, powoduj ących degradacj ę środowiska.

4.2.3. Obszary rozwoju przemysłu

Rozwój przemysłu na terenie gminy musi by ć ograniczony do wielko ści zapewniaj ącej niezb ędn ą ilo ść i ró żnorodno ść miejsc pracy. Miejsca pracy w przemy śle głownie koncentrowa ć si ę b ędą w zespole wsi Polska Cerekiew-Ci ęż kowice.

Teren gminy zaliczono do obszarów wył ączonych z lokalizacji zakładów przemysłowych nie zwi ązanych z rolnictwem, mog ących powodowa ć zagro żenia dla rozwoju gospodarki rolnej, w tym szczególnie zakładów mog ących pogorszy ć stan środowiska lub szkodliwych dla środowiska. Na ograniczenie mo żliwo ści rozwoju przetwórstwa i przechowalnictwa rolno-spo żywczego wpływaj ą wysokie klasy bonitacyjne gruntów rolnych (I- II -III).

Utrzymuje si ę koncentracj ę przemysłu w zespole wsi Polska Cerekiew - Cięż kowice, oraz umocnienie funkcji przez dalszy rozwój zakładów przetwórstwa i

139 przechowalnictwa rolno-spo żywczego. Tutaj te ż b ędą si ę koncentrowa ć urz ądzenia obsługi rolnictwa. O środkami pomocniczymi, koncentruj ącymi urz ądzenia rolnictwa (obsługi i produkcji) b ędzie ponadto wie ś Wronin i Zakrzów.

4.2.4. Obszary preferowane dla rozwoju wypoczynku, turystyki i rekreacji

Gmina Polska Cerekiew nie posiada atrakcyjnych warunków do rozwoju funkcji wypoczynkowych. Jednak jej walory kulturowe i krajobrazowe, jak i poło żenie w s ąsiedztwie du żego przemysłowego o środka miejskiego K ędzierzyna - Ko źla oraz na trasie wa żnej - mi ędzyregionalnej drogi krajowej relacji Opole - granica pa ństwa umo żliwiaj ą ograniczony rozwój kwalifikowanych form wypoczynku i rekreacji, a tak że obsługi ruchu turystycznego i komunikacji.

Za szczególnie chroniony dla rozwoju kwalifikowanych form rekreacji i wypoczynku uznaje si ę obszar poło żony w granicach obszaru chronionego krajobrazu. Wsie poło żne tutaj uznaje si ę za preferowane do rozwoju agroturystyki. Ich atrakcyjno ść kulturowo- krajobrazow ą wzmocni ć powinna realizacja zbiorników wodnych. Szczególnie preferowany do lokalizacji urz ądze ń i obiektów tego typu jest rejon wsi Wronin - Grz ędzin - Dzielawy.

Dla rozwoju kwalifikowanych form wypoczynku i rekreacji rezerwuje si ę ponadto teren poło żony w zachodniej cz ęś ci wsi Zakrzów (np. pod rozwój działalno ści istniej ącego klubu je ździeckiego).

Pod lokalizacj ę urz ądze ń obsługi komunikacji i ruchu turystycznego wyznacza si ę tereny poło żone w trzech rejonach gminy. Pierwszy lokalizuje się na gruntach wsi Zakrzów, w s ąsiedztwie terenów rezerwowanych pod rozwój kwalifikowanych form wypoczynku i rekreacji. Drugi wyznacza si ę na skrzy żowaniu drogi krajowej nr 45 Opole - Pszczyna z drog ą wojewódzk ą 421, a trzeci - w północnej cz ęś ci wsi gminnej.

Ponadto, ze wzgl ędu na zachowane warto ści kulturowe i krajobrazowe, poddaje si ę ochronie (strefa „B") zabudow ę wsi Zakrzów, Polska Cerekiew i Wronin-Grz ędzin , jako najbardziej atrakcyjne o środki krajoznawcze o potencjalnych mo żliwo ściach pełnienia funkcji zwi ązanych z turystyk ą lub obsług ą ruchu turystycznego. Warunkiem niezb ędnym jest przywrócenie im tre ści historyczno - estetycznych, wzmocnienia funkcji usługowych oraz przywrócenie tradycyjnych (specyficznych historycznie) funkcji, modernizacji układu komunikacyjnego, wyposa żenia we wła ściwe urz ądzenia obsługi oraz rozwoju bazy noclegowej.

4.2.5. O środki usługowe

Utrzymuje si ę funkcj ę wsi Polskiej Cerekwi jako lokalnego o środka usługowego poziomu ,,2”, skupiaj ącego usługi dla ludno ści i rolnictwa. B ędzie ona koncentrowa ć urz ądzenia w zakresie handlu i rzemiosła bytowego, a tak że wyposa żona b ędzie w gminny o środek kultury oraz o środek sportu i rekreacji i tereny zieleni ogólnodost ępnej.

Dwie wsie: Zakrzów i Wronin b ędą pełni ć rol ę o środków usługowych, wspomagaj ących wie ś gminn ą jako o środki usługowe poziomu ,,1”. Pozostałe wsie gminy będą ewentualnie wyposa żone w usługi elementarne dla ludno ści.

Obsług ę rolnictwa b ędzie zapewnia ć przede wszystkim wie ś gminna. Podniesiona 140 zostanie rola wsi Zakrzów i Wronin, jako o środków usługowych tego typu.

4.2.6. Obszary rozwoju mieszkalnictwa

Zapotrzebowanie na nowe tereny mieszkaniowe wynika głównie z konieczno ści poprawy istniej ących standardów zamieszkiwania terenu, w tym szczególnie rozg ęszczenia zasobów mieszkaniowych. Nowe tereny mieszkaniowe koncentruje si ę we wsi gminnej Polskiej Cerekwi oraz Zakrzowie. Niewielki teren wyznacza się tak że we wsi Wronin.

W pozostałych wsiach potrzeby mieszkaniowe w zasadzie nie wyst ępuj ą, tak wi ęc ich ewentualne zaspokojenie odbywa ć si ę b ędzie poprzez uzupełnianie i porz ądkowanie istniej ącej struktury przestrzennej.

4.3. Kierunki rozwoju komunikacji

4.3.1. Komunikacja kolejowa

Dla zapewnienia realizacji alternatywnych dróg transportu płodów rolnych i innych produktów z obszaru, a tak że komunikacji zbiorowej, zachowuje si ę istniej ący system kolejowy.

Zachowuje si ę pełnione funkcje i przebieg oraz przewiduje modernizacj ę linii kolejowej znaczenia miejscowego nr 195 relacji K ędzierzyn-Ko źle Zachodnie – Baborów wraz z przystankami w Polskiej Cerekwi i Dzielawach. Teren linii kolejowej jest terenem zamkni ętym.

4.3.2. System dróg kołowych

W zakresie sieci drogowo-ulicznej proponowane zmiany zmierzaj ą generalnie w kierunku:

• sprawnego przeprowadzenia ruchu tranzytowego przez teren gminy drog ą krajow ą nr 45 relacji Złoczew - granica pa ństwa, polegaj ące na jej modernizacji do pełnych parametrów klasy głównej, a tak że realizacji obwodnicy wsi Polska Cerekiew - Ci ęż kowice (wraz z realizacj ą dróg gospodarczych i ście żek rowerowych), a tak że :

• modernizacji całych ci ągów dróg wojewódzkich nr 421 i 427 do parametrów klasy zbiorczej, oraz powiatowych do parametrów klasy zbiorczej lub lokalnej (ustala zarz ądca dróg), maj ących znaczenie dla wewn ętrznych powi ąza ń wsi gminy oraz powi ąza ń z sąsiednimi o środkami gminnymi wraz z realizacj ą ście żek rowerowych, • modernizacji układu ulicznego wsi Polska Cerekiew oraz Zakrzów, przy zapewnieniu przywrócenia kulturowych i estetycznych warto ści, a tak że zmian funkcjonowania układu (szczególnie we wsi gminnej) umo żliwiaj ących eliminacj ę ruchu transportowego z historycznego centrum.

141

4.4. Systemy in żynieryjne

Kierunki polityki przestrzennej w tym zakresie dotycz ą elementów źródłowych i liniowych, niezb ędnych dla funkcjonowania terenu gminy. Nale żą do nich uj ęcia wody, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, ciepłoci ągi, a tak że inwestycje realizowane przez zainteresowane jednostki gospodarcze jak linie elektroenergetyczne, gazoci ągi wysokopr ęż ne.

4.4.1. Zaopatrzenie w wod ę

Utrzymuje si ę podstawowe źródła wody dla mieszka ńców gminy - uj ęcie wody w Polskiej Cerekwi oraz Zakrzowie. Przewiduje si ę modernizacj ę urz ądze ń SUW w Zakrzowie oraz rozwini ęcie systemu wodoci ągowego gminy w system uj ęć awaryjnych, poprzez poł ączenie sieci magistralnych istniej ących wodoci ągów we wsi Jaborowice.

4.4.2. Odprowadzenie ścieków sanitarnych

Budowa systemu odbioru i oczyszczania ścieków zaliczana jest do pilnych zada ń gminy. System tym docelowo obj ęte zostan ą wsie: Polska Cerekiew, Ci ęż kowice, Zakrzów, Jaborowice, Wronin, Łaniec, Dzielawy, Grz ędzin, Witosławice.

Proponowany układ zbiorczych układów kanalizacji sanitarnej powinien zosta ć zrealizowany w układzie wsi:

• Polska Cerekiew - Ci ęż kowice (ewentualnie Jaborowice) z lokalizacj ą czyszczalni ścieków na gruntach wsi Polska Cerekiew, • Wronin - Łaniec - Dzielawy - Grz ędzin - Witosławice z lokalizacj ą oczyszczalni ścieków po północnej stronie zabudowy wsi Witosławice, • Zakrzów - Jaborowice - Sukowice - Steblów (lub inne wsi gminy Cisek) z lokalizacj ą oczyszczalni ścieków na terenie gminy Cisek.

W pozostałych wsiach przewiduje si ę budow ę lokalnych systemów odbioru i oczyszczania ścieków lub gromadzenie ich w szczelnych zbiornikach wybieralnych i odprowadzanie na poblisk ą ww. oczyszczalni ę.

4.4.3. System zaopatrzenia w ciepło

Nie przewiduje si ę realizacji scentralizowanego systemu zaopatrzenia w ciepło dla całego terenu gminy. Za po żą dan ą uznaje si ę realizacj ę źródeł ciepła dla zgrupowania obiektów kubaturowych, szczególnie we wsi Polska Cerekiew, Zakrzów oraz Wronin - Grz ędzin - Dzielawy, oraz stosowanie wysokosprawnych systemów grzewczych na paliwa niskoemisyjne.

4.4.4. Zaopatrzenie w gaz

Nie przewiduje si ę na terenie gminy realizacji sieci gazu przewodowego.

142

4.4.5. Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą

Zachowuje si ę dotychczasowy system zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą na bazie podstawowego źródła zasilania terenu GPZ - Polska Cerekiew, poło żonego na gruntach wsi Ci ęż kowice, wraz z:

• modernizacj ą jednotorowej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji Blachownia- Chemik – Polska Cerekiew – Studzienna, • adaptacj ą dwutorowej linii energetycznej 400 kV relacji Dobrze ń – Wielopole.

Istniej ący układ sieci średnich i niskich napi ęć przewiduje si ę do modernizacji i rozbudowy, w dostosowaniu do wyst ępuj ących potrzeb. Koncentracj ę nowych odbiorców przewiduje si ę we wsi Polska Cerekiew-Ci ęż kowice, Zakrzów i Wronin. W pozostałych wsiach gminy liczba odbiorców b ędzie spadała.

4.5. Urz ądzenia gospodarki komunalnej

4.5.1. Odprowadzenie odpadów

Utrzymuje si ę istniej ące wysypisko komunalne, zlokalizowane na gruntach wsi Ci ęż kowice. Przewiduje si ę rozpocz ęcie II etapu u żytkowania obiektu.

4.5.2. Cmentarze

Poło żenie istniej ących cmentarzy we wsi Polska Cerekiew, Zakrzów i Grz ędzin umo żliwia powi ększanie ich powierzchni w dowolny sposób, w dostosowaniu do potrzeb. Przyjmuje si ę konieczno ść ich powi ększenia kosztem s ąsiednich gruntów rolnych bez okre ślenia kierunku jego rozbudowy.

4.5.3. Tereny sportu, rekreacji i zieleni ogólnodost ępnej

Przewiduje si ę wzmocnienie funkcji usługowej i rangi wsi gminnej poprzez realizacj ę ogólnodost ępnych urz ądze ń i terenów rekreacyjno-sportowych: Wyznacza si ę w Polskiej Cerekwi teren lokalizacji O środka Sportu i Rekreacji oraz terenu parku komunalnego, poprzez rewaloryzacj ę parku krajobrazowego przy ruinie zamku.

Obejmuje si ę ochron ą konserwatorsk ą teren parku krajobrazowego przy pałacu w Zakrzowie i Ci ęż kowicach. Ponadto ochron ą obejmuje si ę zespół zieleni wysokiej przy folwarku Kochaniec.

Rezerwuje si ę teren na styku zabudowy wsi Wronin - Grz ędzin na realizacj ę terenów ogólnodost ępnego parku komunalnego, ł ączenie z bogatym programem urz ądze ń sportowych i rekreacyjnych.

4.6. Prawne ograniczenia u żytkowania i zagospodarowania terenów

Ograniczenia w u żytkowaniu i zagospodarowaniu terenów, sprecyzowane s ą przez

143 obowi ązuj ące przepisy szczegółowe. Nale żą do nich:

* Ograniczenia wynikaj ące z ochrony środowiska i niektórych jego elementów:

• obszar chronionego krajobrazu Wronin-Maciowakrze, na którym obowi ązuj ą zasady ochrony krajobrazu okre ślone w rozporz ądzeniu nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z dnia 8 maja 2006r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dziennik Urz ędowy woj. opolskiego z 2006 r. nNr 33, poz. 1133), • wszystkie lasy terenu gminy jako kompleksy lasów ochronnych, o funkcji glebochronnej i wodochronnej, a tak że lasów uszkodzonych na skutek działalno ści przemysłu (Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z 25.08.1992r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki le śnej Dz.U. nr 67 poz 337 z 1992r., oraz Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. nr 45, poz. 435 z pó źn. zm.), • użytki ekologiczne poło żone w dolinie Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody na gruntach wsi oraz na gruntach wsi, chronione na podstawie ustawy z dnia z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880 z pó źn. zm.), • tereny ochrony po średniej i bezpo średniej oraz ochrony zasobów uj ęcia wody we Wroninie oraz uj ęcia komunalnego w Polskiej Cerekwi i w Zakrzowie (zgodnie z wła ściwymi decyzjami administracyjnymi).

* Ograniczenia w gospodarowaniu gruntami rolnymi i leśnymi:

• grunty rolne stanowi ące u żytki rolne o klasach bonitacyjnych I-III, podlegaj ą ochronie przed przeznaczaniem ich na cele nierolne i niele śne, a u żytki rolne wszystkich klas wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, a także torfowiska i oczka wodne, są wykluczone z zabudowy oraz chronione przed zmian ą sposobu ich u żytkowania - ustawa z dn. 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. nr 121, poz. 1266 z pó źn. zm. ) • wszystkie kompleksy le śne gminy, które w świetle obowi ązuj ących przepisów zaliczone s ą do lasów ochronnych o funkcji glebochronnej i wodochronnej (Ustawa z dnia 28.10.91r. o lasach - okre ślaj ąca zasady gospodarki le śnej, bez wzgl ędu na form ę własno ści, któr ą prowadzi si ę wg planu urz ądzenia lasu - rozporz ądzenie Ministra O ŚZNiL z dn. 28.08.92r. (Dz. U. nr 67, poz. 337) w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki le śnej;

* W zakresie ochrony warto ści kulturowych:

• strefy ochrony archeologicznej, obejmuj ąca dolin ę Potoku Cisek w rejonie wsi Wronin - Grz ędzin - Dzielawy oraz strefy ochrony konserwatorskiej - strefy ochrony zasadniczych elementów rozplanowania (strefa "B") obejmuj ącej wie ś Polska Cerekiew, Zakrzów. Ochrona genetycznych układów ruralistycznych, do których nale ży zaliczy ć układ wsi Wronin-Grz ędzin. Ochrona zespołów pałacowo - parkowych (Zakrzów, Ci ęż kowice i Polska Cerekiew), sakralno - cmentarnych i cmentarzy. Ochrona zespołów zabudowy robotniczej w Polskiej Cerekwi; • ochrona terenów o harmonijnym krajobrazie kulturowym - przyrodniczym terenu południowo-gminy.

144

* Wynikaj ące z prawa budowlanego i warunków technicznych realizacji inwestycji:

• wszystkie tereny w zasi ęgu zagro żeń i uci ąż liwo ści okre ślonych w przepisach odr ębnych, do których zalicza si ę: o szkodliwe promieniowanie i oddziaływanie pól elektromagnetycznych, o hałas i drgania (wibracje), o powodzie, • - rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z pó źn. zm.) • tereny ochrony sanitarnej od cmentarzy wielko ści 50 m na terenach zwodoci ągowanych - ustawa z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. nr 23, poz. 295) oraz Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959r. w sprawie określenia jakie tereny pod wzgl ędem sanitarnym s ą odpowiednie na cmentarze (Dz. U. Nr 52, poz. 315), • tereny dróg publicznych - ustawa z dnia 21 marca 1985r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. nr 19, poz. 115 z pó źn. zm.).

4.7. Obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego

Na terenie gminy nie wyst ępuj ą zadania rz ądowe słu żą ce realizacji celu publicznego o znaczeniu krajowym, o których mowa w art. 48 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa, to obszary wyznaczone pod nast ępuj ące zadania:

• modernizacj ę drogi krajowej nr 45 relacji granica pa ństwa – Złoczew do pełnych parametrów klasy G wraz z planowanym obej ściem miejscowo ści Polska Cerekiew, • modernizacj ę drogi wojewódzkiej nr 421 relacji Szczyty – N ędza do pełnych parametrów klasy Z, • modernizacj ę drogi wojewódzkiej nr 427 relacji Zakrzów – dzielnice do pełnych parametrów klasy Z, • modernizacj ę linii kolejowej znaczenia miejscowego nr 195 relacji K ędzierzyn Ko źle Zachodnie – Baborów, • modernizacj ę jednotorowej linii elektroenergetycznej 110 kV relacji Blachownia- Chemik – Polska Cerekiew – Studzienna, • adaptacj ę dwutorowej linii energetycznej 400 kV relacji Dobrze ń – Wielopole. • adaptacj ę istniej ącej stacji GPZ „Polska Cerekiew”, • budow ę zbiornika małej retencji „Wronin” na rzece Cisek.

Na terenie gminy nie wyznacza si ę nowych terenów pod inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym.

5. SZCZEGÓŁOWE ZASADY POLITYKI PRZESTRZENNEJ

Na terenie gminy wyznacza si ę obszary funkcjonalne, charakteryzuj ące si ę wzgl ędnie jednorodnym sposobem u żytkowania, zasadami kształtowania przestrzeni oraz typem 145 zabudowy, własno ści ą gruntów i ich u żyteczno ści ą publiczn ą, a tak że stopniem ich ochrony. Dla wydzielonych obszarów precyzuje si ę zasady przeznaczenia, pomagaj ące w podejmowaniu jednostkowych decyzji przestrzennych.

Przyj ęte nazwy obszarów maj ą charakter porz ądkowy i wyra żaj ą ogólny cel gospodarki przestrzennej. Dominuj ąca funkcj ę obszaru odzwierciedla jego przeznaczenie podstawowe. Wyklucza ono wprowadzenie funkcji sprzecznych.

Zagospodarowanie obszaru powinno by ć zgodne z jego przeznaczeniem podstawowym lub z przeznaczeniem dopuszczalnym przy zachowaniu warunków przewidzianych dla niego, oraz z polityk ą szczegółow ą, a tak że polityk ą specjaln ą, je śli wyst ępuje. Zabrania si ę lokalizacji w obszarze funkcji sprzecznych z przeznaczeniem podstawowym.

Przebieg linii rozgraniczaj ących obszary funkcjonalne mo że zosta ć zmieniony, w celu dostosowania go do aktualnych potrzeb, stanu własności lub u żytkowania.

5.1. Wydzielone obszary funkcjonalne i sposób ich użytkowania.

Ustala si ę wydzielone obszary funkcjonalne:

5.1.1. OBSZARY NIEZURBANIZOWANE

OBSZARY PRZYRODNICZO - CZYNNE SYSTEMU EKOLOGICZNEGO - E

E1 - Obszar głównego ci ągu ekologicznego gminy - doliny potoku Cisek i Wro ńskiej Wody, obj ęty szczególn ą ochron ą ekologiczn ą.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. seminaturalne zbiorowiska ł ąkowe z lokalnymi zakrzewieniami i zadrzewieniami, 2. lasy o funkcji wodochronnej, 3. zbiorniki i cieki wodne, 4. ziele ń nieurz ądzona i towarzysz ąca ciekom wodnym, z adaptacj ą oraz mo żliwo ści ą dokonywania remontów, modernizacji i zmiany sposobu u żytkowania istniej ącej zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. upraw polowych, 2. terenów zieleni publicznej, 3. urz ądze ń sportu, wypoczynku i rekreacji, 4. terenów przeznaczonych do zalesienia o niewielkim areale, nie utrudniaj ących spływu powietrza, 5. gospodarstw rybackich, 6. sieci, urz ądze ń i obiektów infrastruktury technicznej, szczególnie zwi ązanych z ochron ą środowiska, oraz magistrali infrastruktury technicznej o znaczeniu ponadlokalnym, w przypadku braku mo żliwo ści ich innego trasowania,

146 pod warunkiem:

• ochrony najcenniejszych zespołów flory i fauny oraz zachowania ci ągło ści ekologicznej obszaru, • dostosowania sposobu u żytkowania i rozwi ąza ń technicznych do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E2 - Obszar u żytków ekologicznych na glebach organicznych - ści śle chroniony, wzmacniaj ący lokalny system ekologiczny.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. ekosystemy szuwarowo-trzcinowe o bardzo du żej roli biotopotwórczej i wodochronnej, wył ączone z zabudowy.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. użytków zielonych, 2. zbiorników wodnych, pod warunkiem:

• ochrony istniej ących zespołów flory i fauny, • utrzymania dotychczasowej roli biotopotwórczej i wodochronnej terenu, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E3 - Obszar le śny, szczególnej ochrony ekologicznej, współtworz ący podstawowy system ekologiczny gminy, obejmuj ący zbiorowiska le śne zgodne i cz ęś ciowo - zgodne z siedliskiem.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. lasy ochronne o funkcji wodochronnej i glebochronnej z zachowan ą w du żym stopniu naturaln ą flor ą i faun ą, nie wykazuj ące żadnych zaburze ń równowagi środowiskowej oraz lasy niezrównowa żone w niewielkim stopniu, wymagaj ące wprowadzenia specjalnych zasad w gospodarce le śnej, bez prawa do jakiejkolwiek zabudowy i realizacji wszelkich urz ądze ń słu żą cych do obsługi komunikacji i ruchu turystycznego, wypoczynku i rekreacji oraz infrastruktury technicznej.

Dopuszcza si ę:

1. adaptacj ę i realizacj ę nowych urz ądze ń zwi ązanych z gospodark ą wodn ą, pod warunkiem nienaruszania po żą danych (prawidłowych) stosunków wodnych i ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E4 - Obszar le śny - po średniej ochrony ekologicznej, współdziałaj ący z systemem ekologicznym gminy, obejmuj ący lasy gospodarcze o silnie zaburzonej równowadze ekologicznej,

147

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. Lasy gospodarcze.

Dopuszcza si ę:

1. lokalizacj ę obiektów i urz ądze ń zwi ązanych bezpo średnio z gospodark ą le śną i wodn ą, 2. udost ępnienie obszaru dla potrzeb turystyki, rekreacji i wypoczynku oraz lokalizacj ę stosownych urz ądze ń, a tak że urz ądze ń obsługi komunikacji i ruchu turystycznego, 3. urz ądze ń i sieci infrastruktury technicznej, pod warunkiem:

• wył ączenia z u żytkowania i zabudowy terenów najcenniejszych zespołów flory i fauny oraz zagro żonych erozj ą gleb, • wył ączenia z u żytkowania i zabudowy terenów najcenniejszych zespołów flory i fauny oraz zagro żonych erozj ą gleb, • dostosowania rozwi ąza ń funkcjonalnych i technicznych do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego, a szczególnie nieprzekraczania wysoko ści otoczenia, • stosowania rozwi ąza ń technicznych i technologicznych przyjaznych środowisku, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E5 - Obszar si ęgaczy ekologicznych - współdziałaj ących z lokalnym systemem ekologicznym.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. użytki zielone, 2. tereny zieleni nieurz ądzonej oraz przeznaczone do zalesienia lub zadrzewienia.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. upraw polowych, 2. urz ądze ń i obiektów gospodarki wodnej i rybackiej, 3. sieci, urz ądze ń i obiektów infrastruktury technicznej, szczególnie zwi ązanych z ochron ą środowiska, pod warunkiem:

• wył ączenia z u żytkowana i zabudowy terenów najcenniejszych zespołów flory i fauny oraz zagro żonych erozj ą gleb, • dostosowania sposobu u żytkowania i rozwi ąza ń technicznych do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

148

E6 - Obszar wód otwartych.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. wody otwarte, płyn ące i stoj ące.

Dopuszcza si ę ponadto:

1. realizacj ę urz ądze ń zwi ązanych z gospodark ą wodn ą, rekreacj ą i wypoczynkiem, 2. dokonywania korekt linii brzegowej lub przebiegu, pod warunkiem:

• ochrony najcenniejszych zespołów flory i fauny, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E7 - Obszary o funkcji ekologicznej na terenach zabudowanych.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. ziele ń parkowa oraz skwery i ziele ńce, 2. cmentarze, 3. zbiorniki i cieki wodne z zieleni ą towarzysz ącą, wraz z urz ądzeniami im towarzysz ącymi, 4. ziele ń izolacyjna.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. ogrodów jordanowskich i placów zabaw dla dzieci, 2. urz ądze ń rekreacji i wypoczynku, 3. elementów małej architektury, z prawem do adaptacji oraz mo żliwo ści dokonywania remontów, modernizacji i zmiany sposobu u żytkowania istniej ącej zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej na funkcje niesprzeczne z podstawowym przeznaczeniem obszaru, pod warunkiem:

• dostosowania rozwi ąza ń technicznych i architektonicznych do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

E8 - Obszar zainwestowany o podwy ższonym standardzie ekologicznym.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. zabudowa mieszkaniowa i zagrodowa o niskiej intensywno ści zainwestowania terenu, z zleceniem ograniczenia lokalizacji nowej zabudowy, 2. towarzysz ące jej ogrody i sady lub inne uprawy rolne.

149

Po żą dana jest ponadto lokalizacja:

1. zieleni nieurz ądzonej oraz towarzysz ącej ciekom wodnym, 2. użytki zielone, cieki i zbiorniki wodne.

OBSZARY ROLNE - WSPOMAGAJ ĄCE SYSTEM EKOLOGICZNY- R

R1 - Obszar rolny wył ączony z zabudowy, szczególnie chroniony, obejmuj ący grunty nara żane na erozj ę.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. użytki zielone i niewielkie kompleksy le śne, 2. grunty orne wraz z bogatymi zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, bez prawa do jakiejkolwiek zabudowy.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. ogrodów i sadów, pod warunkiem:

• stosowania technik rolnych nie pogł ębiaj ących procesów erozyjnych, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

R2 - Obszar rolny, chroniony przed zainwestowaniem, obejmuj ący grunty o bardzo korzystnych warunkach przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. grunty orne i u żytki zielone, z adaptacj ą oraz mo żliwo ści ą dokonywania modernizacji i zmiany sposobu u żytkowania istniej ącej zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej na funkcje niesprzeczne z podstawowym przeznaczeniem obszaru. 2. specjalistyczne gospodarstwa rolne produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej oraz bazy gospodarcze zieleni.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. urz ądze ń, obiektów i terenów zwi ązanych gospodark ą roln ą i wodn ą, terenów zieleni nieurządzonej oraz przeznaczonych do zalesienia, ogrodów działkowych, 2. dróg lokalnych oraz urz ądze ń obsługi komunikacji, w pasie terenu do 100 m od kraw ędzi dróg krajowych, 3. cmentarzy oraz urz ądze ń i obiektów kubaturowych im towarzysz ących, w granicach istniej ących ich stref ochronnych, 4. wysypisk odpadów stałych i wylewisk nieczysto ści na cele lokalne, 5. zabudowy kubaturowej na wyznaczonych obszarach rozwojowych, 6. sieci oraz urz ądze ń i obiektów infrastruktury technicznej, 7. farm wiatrowych,

150 pod warunkiem:

• preferowania lokalizacji na gruntach o ni ższych klasach bonitacyjnych, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej, • w przypadku farm wiatrowych – lokalizacji turbin wiatrowych w granicach wyznaczonych na rysunku „Kierunki zagospodarowania przestrzennego".

5.1.2. OBSZARY ZURBANIZOWANE

OBSZARY ZABUDOWY - Z

ZP - Obszar produkcji i zaplecza technicznego.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. zakłady produkcyjno - wytwórcze, składy, magazyny i hurtownie oraz bazy komunikacji i budownictwa.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. tereny i obiekty targowe oraz wystawowe, obiektów i urz ądze ń o funkcjach uzupełniaj ących funkcje podstawowe obszaru, pod warunkiem:

• zachowania zasady, że obiekty i urz ądzenia z zakresu przeznaczenia dopuszczalnego nie będą posiadały funkcji sprzecznej z ju ż istniej ącym sposobem u żytkowania obszaru, lub że b ędą stanowi ć jego wzbogacenie, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZG - Obszar wytwórczo-usługowy działalno ści gospodarczej

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. drobne, nieuci ąż liwe zakłady produkcyjno-usługowe, rzemiosła usługowego produkcyjnego, 2. inne zakłady nieuci ąż liwe, niewielkie magazyny i składy oraz zakłady obsługi motoryzacji oraz tereny i obiekty targowe.

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. obiektów i urz ądze ń o funkcjach uzupełniaj ących przeznaczenie podstawowe obszaru, pod warunkiem, że:

• obiekty i urz ądzenia z zakresu przeznaczenia dopuszczalnego nie będą posiadały funkcji sprzecznej z ju ż istniej ącym sposobem u żytkowania obszaru, lub że b ędą stanowi ć jego wzbogacenie, • nie naruszy ona obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

151

ZR - Obszar koncentracji urz ądze ń rolnictwa

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. urz ądzenia obsługi i produkcji gospodarki rolnej lub inne zwi ązane z rolnictwem.

Dopuszcza się ponadto lokalizacj ę:

1. obiekty i urz ądzenia wzbogacaj ące funkcje podstawowe obszaru, 2. inne obiekty produkcyjne lub usługowe, je śli ich funkcja nie sprzeczna z istniej ącym zagospodarowaniem terenu, pod warunkiem:

• zapewnienia wła ściwej obsługi komunikacyjnej, • nienaruszania obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZZ - Obszar zabudowy mieszanej, zagrodowo-mieszkaniowej.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. zabudowa zagrodowa i jednorodzinna, a tak że towarzysz ące im uprawy ogrodnicze i sady, 2. urz ądzenia produkcji rolnej i hodowlanej o obsadzie nie wi ększej ni ż 50 DJP, a w przypadku chowu ściółkowego wi ększej ni ż 100 DJP, z wymogiem minimalizowania zagro żeń ekologicznych i sanitarnych, ze strony obiektów już istniej ących, prowadz ących do ograniczenia ich negatywnego wpływu na środowisko,

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. obiektów i urz ądze ń obsługi rolnictwa oraz usług elementarnych 2. obiektów i urz ądze ń o innych funkcjach, uzupełniaj ących podstawowe przeznaczenie obszaru, 3. urz ądze ń infrastruktury technicznej oraz zwi ązanych z obsług ą komunikacji, pod warunkiem:

• że obiekty o funkcjach chronionych nie b ędą nara żone na uci ąż liwo ści wynikaj ące ze sposobu u żytkowania terenów s ąsiednich, • utrzymania uci ąż liwo ści w granicach własno ści oraz eliminacji zagro żeń sanitarnych, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZM - Obszar zabudowy mieszkaniowej.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. zabudowa jednorodzinna, małe domy mieszkalne i budynki wielorodzinne, o nieprzekraczalnej wysoko ści do 4-ech kondygnacji wraz z towarzysz ącymi jej sieciami i urz ądzeniami infrastruktury technicznej.

152

Dopuszcza si ę ponadto:

1. adaptacj ę zabudowy zagrodowej, z wył ączeniem urz ądze ń produkcji hodowlanej o obsadzie wi ększej ni ż 10 DJP, z wymogiem eliminowania zagro żeń ekologicznych i sanitarnych ze strony obiektów ju ż istniej ących, ograniczania ich negatywnego wpływu na środowisko, a w skrajnych przypadkach ograniczenia użytkowania obiektu lub gruntu, 2. lokalizacj ę terenów i obiektów usług i urz ądze ń uzupełniaj ących oraz wzbogacaj ących podstawowe przeznaczenie obszaru, 3. adaptacj ę terenów zieleni i urz ądze ń wypoczynku i rekreacji, 4. lokalizacj ę obiektów i urz ądze ń o funkcjach niesprzecznych z podstawowym przeznaczeniem obszaru, pod warunkiem:

• wykluczenia zagro żeń dla przeznaczenia podstawowego wynikaj ących z funkcjonowania obiektów i terenów o przeznaczeniu dopuszczalnym, • zachowania wła ściwych dla funkcji obszaru standardów środowiska zamieszkiwania, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZUC - Obszar koncentracji usług publicznych i komercyjnych

Podstawowe przeznaczenie obszaru: 1. obiekty usług komercyjnych i publicznych poziomu "1" i "2" wraz z towarzysz ącą zieleni ą

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. obiektów mieszkalnych, 2. urz ądze ń i obiektów zwi ązanych z funkcj ą podstawow ą, 3. obiektów i urz ądze ń o funkcjach niesprzecznych z podstawowym przeznaczeniem obszaru, pod warunkiem:

• że realizacja obiektów o przeznaczeniu dopuszczalnym wzbogaci lub uzupełni przeznaczenie podstawowe obszaru, nie naruszy warto ści przestrzeni – wynikaj ącej z funkcji podstawowej, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZU - Obszar usług komercyjnych.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. elementarne usługi komercyjne i publiczne, 2. zabudowa mieszkaniowa.

153

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. towarzysz ących terenów zieleni, 2. urz ądze ń zwi ązanych z funkcj ą podstawow ą, 3. obiektów i urz ądze ń o funkcjach nie sprzecznych z przeznaczeniem podstawowym obszaru, pod warunkiem:

• że realizacja obiektów o przeznaczeniu dopuszczalnym wzbogaci lub uzupełni przeznaczenie podstawowe obszaru, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

ZW - Obszar urz ądze ń sportu i rekreacji.

Podstawowe przeznaczenie obszaru:

1. ogólnodost ępne urz ądzenia rekreacji i wypoczynku, 2. zbiorniki i cieki wodne oraz ziele ń im towarzysz ąca, 3. obiekty mieszkalnictwa zbiorowego,

Dopuszcza si ę ponadto lokalizacj ę:

1. urz ądze ń i obiektów zwi ązanych z funkcj ą podstawow ą, pod warunkiem:

• dostosowania rozwi ąza ń technicznych i architektonicznych do charakteru i wymaga ń przeznaczenia podstawowego, • nienaruszania ustale ń obowi ązuj ącej polityki przestrzennej.

5.1.3. OBSZARY ROZWOJU ZABUDOWY

ZR- Obszary o indywidualnym procesie inwestycyjnym. Podstawowe przeznaczenie obszaru zgodne z ni żej podanym symbolem oznaczaj ącym jego funkcj ę. Planowane w granicach obszaru inwestycje b ędą realizowane przez wielu inwestorów, niezale żnie od siebie. Podstaw ą realizacji inwestycji b ędzie miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, okre ślaj ący szczegółowe warunki i zasady zagospodarowania terenu. Granicami opracowania nale ży obj ąć planowany obszar wraz z terenami s ąsiednimi, maj ącymi z nim bezpo średnie powi ązania funkcjonalno-przestrzenne. Nie wyznacza si ę, ze wzgl ędu na brak potrzeb, obszarów o zorganizowanych procesie inwestycyjnym.

P - Z wył ączeniem lokalizacji funkcji mieszkaniowych i chronionych.

Preferowane przeznaczenie obszaru:

• zakłady przemysłowe wraz z zapleczem administracyjno - socjalnym, • zakłady, urz ądzenia i obiekty ograniczaj ące ska żenie środowiska oraz przetwarzaj ące

154

odpady, • inne zakłady produkcyjne, o funkcjach niesprzecznych z istniej ącym w bezpo średnim sąsiedztwie sposobem u żytkowania obszaru, • targowiska i obiekty targowe oraz wystawowe, • drobne zakłady rzemiosła usługowego i produkcyjnego, • inne zakłady, magazyny i składy oraz zakłady obsługi rolnictwa, motoryzacji i hurtownie, • inne, niesprzeczne z istniej ącym zagospodarowaniem terenu.

M - z przeznaczeniem pod zabudow ę mieszkaniow ą z zakazem lokalizacji funkcji uci ąż liwych dla otoczenia.

Preferowane przeznaczenie obszaru:

1. zabudowa mieszkaniowa z obiektami i urz ądzeniami towarzysz ącymi oraz usługami elementarnymi i innymi nieuci ąż liwymi.

W – z przeznaczeniem na rozwój rekreacji, sportu i wypoczynku.

Preferowane przeznaczenie obszaru:

1. ogólnodost ępne urz ądzenia rekreacji i wypoczynku, 2. zbiorniki i cieki wodne oraz ziele ń im towarzysz ąca, 3. urz ądzenia i obiekty zwi ązane z funkcj ą wymienion ą w pkt. 1 i 2,

T – z przeznaczeniem na rozwój urz ądze ń obsługi ruchu turystycznego i komunikacji

Preferowane przeznaczenie obszaru:

1. hotele, obiekty obsługi mchu turystycznego i gastronomii, 2. stacje paliw oraz obiekty usług technicznych motoryzacji.

X - o niezdefiniowanym przeznaczeniu, dostosowanym do pojawiaj ących si ę potrzeb. Preferowane przeznaczenie obszaru nale ży dostosowa ć do wyst ępuj ących potrzeb, jednak nie mo że stwarza ć zagro żeń dla funkcjonowania terenów s ąsiednich.

5.2. Strefy polityki przestrzennej

Ustala si ę nast ępuj ące zasady polityki przestrzennej dla wyznaczonych funkcjonalnych.

5.2.1. POLITYKI SZCZEGÓŁOWE

P1. - Polityka szczegółowa nr 1

W celu ochrony i zachowania unikatowych w skali lokalnej zasobów genowych i typów środowisk szuwarowo-trzcinowych, wyznacza si ę stref ę polityki:

ŚCISŁEJ OCHRONY LOKALNEGO UKŁADU EKOLOGICZNEGO

155

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest zapewnienie trwało ści systemu ekologicznego oraz optymalnej liczebno ści dziko wyst ępuj ących ro ślin i zwierz ąt, przy zachowaniu w mo żliwie najwi ększym stopniu ró żnorodno ści genetycznej.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• ochrona i utrzymanie oraz racjonalne zagospodarowanie naturalnych zbiorowisk ro ślinnych szuwarowo-trzcinowych, torfowisk, muraw, bagien oraz naturalnych stanowisk dziko wyst ępuj ących ro ślin i zwierz ąt, • rozmna żanie i rozprzestrzenianie gin ących gatunków ro ślin i zwierz ąt na intensywnie użytkowane rolniczo tereny s ąsiednie, • przeciwdziałanie czynnikom antropopresji i minimalizowanie ich negatywnego wpływu na funkcjonowanie obszaru.

Zabrania si ę:

• wylewania nieczysto ści i składowania odpadów w granicach obszaru i jego bezpo średnim sąsiedztwie. • zmiany stosunków wodnych, szczególnie zmierzaj ących do osuszenia terenu. • udost ępniania obszaru na cele rekreacji, wypoczynku i turystyki.

P2. - Polityka szczegółowa nr 2.

W celu ochrony i zachowania bogactwa przyrody, utrzymania magazynu genów warto ściowych zespołów biocenozy i ró żnorodno ści gatunkowej flory i fauny, zachowania ci ągło ści w czasie i przestrzeni obszarów, na których zachowały si ę ekosystemy w stanie naturalnym lub mało zmienionym, posiadaj ących wysokie walory przyrodnicze, utrzymania funkcji glebochronnej lub wodochronnej, a tak że w celu utrzymania mo żliwo ści biologicznego zasilania terenów s ąsiednich, intensywnie u żytkowanych gospodarczo, wyznacza si ę stref ę polityki:

ŚCISŁEJ OCHRONY WARTO ŚCI PRZYRODNICZYCH

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest konserwacja i ochrona naturalnych zasobów i składników środowiska przyrodniczego poprzez:

• zachowanie dotychczasowego sposobu u żytkowania terenu oraz istniej ącej fauny i flory, • zachowanie cech fizjonomii krajobrazu, • ograniczenia gospodarczego u żytkowania obszaru oraz wprowadzanie specjalnych zasad w gospodarce, zmierzaj ących do dostosowania jej do funkcji ekologicznej obszaru, polegaj ących na ograniczaniu zabiegów gospodarczych do czynno ści piel ęgnacyjnych, ograniczeniu pozyskiwania surowca i stosowania wszelkich środków chemicznych, stosowaniu odnowie ń naturalnych, biologicznych metod ochrony, • przeciwdziałanie czynnikom antropopresji i minimalizowanie ich negatywnego wpływu na funkcjonowanie obszaru.

156

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• zachowanie i przywrócenie prawidłowych zasobów wód, • rozmna żanie i rozprzestrzenianie gin ących gatunków ro ślin i zwierz ąt, ochrona i odtwarzanie stanowisk zwierz ąt rzadkich oraz ochrona tras migracyjnych zwierz ąt.

Zabrania si ę:

• naruszania ci ągło ści przestrzennej i czasowej ekosystemów oraz zrywania istniej ących powi ąza ń ekologicznych poprzez lokalizacj ę urz ądze ń stanowi ących przeszkod ę dla swobodnego przepływu materii i energii, • wykonywania robót pogarszaj ących lub zmieniaj ących stosunki wodne, oraz zmierzaj ących do trwałego obni żenia poziomu wód gruntowych oraz regulacji cieków wodnych polegaj ących na skracaniu i prostowaniu lub zmianie naturalnego ich przebiegu, a tak że likwidacji naturalnych podmokło ści, torfowisk, bagien i oczek wodnych oraz dokonywania zmian w ukształtowaniu powierzchni ziemi i pokryciu naturalnym terenu - bez wykonania ekspertyzy wpływu na środowisko przyrodnicze, • stosowania r ębni zupełnych w gospodarce le śnej, z wyj ątkiem szczególnych wypadków kl ęsk żywiołowych.

P3. - Polityka szczegółowa nr 3

W celu stabilizacji stosunków ekologicznych obszaru, wzbogacenia walorów środowiska oraz zapewnienia ci ągło ści gospodarczego u żytkowania, wyznacza si ę stref ę polityki:

ZACHOWANIA WARUNKÓW RÓWNOWAGI EKOLOGICZNEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest utrzymanie dotychczasowego sposobu u żytkowania oraz równowagi przyrodniczej, racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody polegające na dostosowaniu intensywno ści użytkowania do jego cech, zapewnienie ochrony warto ści produkcyjnych i innych, niezb ędnych do zachowania równowagi przyrodniczej, oraz ochrona zachowanej naturalnej ro ślinno ści. Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• dla obszarów le śnych - uzupełnianie i powi ększanie zasobów, przebudowa drzewostanów uszkodzonych lub zniekształconych na zgodne z warunkami siedliska, • podporz ądkowanie gospodarki le śnej zasadom gospodarowania na obszarze lasów ochronnych oraz tworzenie warunków do rekreacji i wypoczynku weekendowego przy zapewnieniu sterowania penetracj ą i dost ępno ści ą przestrzeni. • dla obszarów rolnych - wprowadzanie dodatkowych zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych i przydro żnych oraz biologicznej obudowy cieków wodnych, a tak że dolesie ń, eliminowanie lub zminimalizowanie wyst ępuj ących w obr ębie obszaru zagro żeń ekologicznych, wynikaj ących z gospodarczego u żytkowania strefy, dostosowanie wielko ści obsady zwierz ęcej do lokalnej bazy surowcowej i mo żliwo ści ekologicznego nawo żenia gleb, • szczególna ochrona powierzchni ziemi oraz ochrona gleb przed erozj ą i degradacj ą ich żyzno ści, niszczeniem mechanicznym lub zanieczyszczaniem substancjami szkodliwymi, 157

• zachowanie i przywracanie optymalnych, dla elementów przyrody o żywionej i gospodarki człowieka, warunków wodnych.

P4. - Polityka szczegółowa nr 4.

W celu zachowania powi ąza ń ekologicznych pomi ędzy obszarami aktywnymi biologicznie, zapewnienia migracji flory i fauny, zachowania mo żliwo ści zwi ększania ró żnorodno ści i podnoszenia naturalnej odporno ści układu ekologicznego gminy, zachowanie bogactwa przyrody oraz warunków przepływu materii i energii w ekosystemach, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY I ZACHOWANIA POWI ĄZA Ń EKOLOGICZNYCH

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona i przywracanie u żytkowania obszaru jako u żytków zielonych, zachowanie harmonii krajobrazu naturalnego oraz ochrona i konserwacja wyst ąpie ń tworów przyrody w formie zadrzewie ń, zakrzewie ń, ł ąk, cieków i zbiorników wodnych i podmokło ści.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• dostosowanie intensywno ści zagospodarowania i u żytkowania strefy do warto ści i warunków funkcjonowania przyrody, • uzupełnienie i utrwalenie naturalnej ro ślinno ści obszaru oraz zachowanie jego pierwotnych funkcji u żytkowych (ł ąk i pastwisk), a tak że ochrona i konserwacja nienaruszonych warto ści naturalnych obszaru, • wzmocnienie naturalnej odporno ści środowiska poprzez wprowadzenie nowych elementów wzbogacaj ących, adekwatnych do warunków abiotycznych przy jednoczesnym przeciwdziałaniu czynnikom antropopresji i minimalizowaniu ich negatywnego wpływu na środowisko. • utrzymanie istniej ących i odtworzenie dawnych, naturalnych cieków wodnych w ich naturalnym przebiegu oraz zwi ększanie zasobów wód poprzez pi ętrzenie i jej retencjonowanie.

P5. - Polityka szczegółowa nr 5

W celu ochrony i zachowania struktury fizjonomicznej krajobrazu naturalno- kulturowego, a tak że w celu zachowania bioró żnorodno ści, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY WARTO ŚCI KRAJOBRAZU KULTUROWO-PRZYRODNICZEGO

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona istniej ących warto ści krajobrazu naturalno - kulturowego poprzez ochron ę i konserwacj ę wyst ąpie ń tworów przyrody w formie zadrzewie ń, zakrzewie ń, łąk, cieków i podmokło ści, a przez to zachowanie optymalnej liczebno ści świata zwierz ęcego. Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• odtwarzanie zniszczonych elementów krajobrazu i systemu ekologicznego, • dostosowanie intensywno ści u żytkowania gospodarczego do warto ści ekologicznej i produkcyjnej obszaru.

158

Zabrania si ę:

• wznoszenia obiektów wielkokubaturowych, • powodowania wielkoprzestrzennych zanieczyszcze ń rolniczych.

P6. - Polityka szczegółowa nr 6.

W celu przywrócenia do stanu wła ściwego zasobów i składników przyrody oraz utrzymania wysokich warto ściach przyrodniczych obszarów zubo żonych poprzez gospodarcz ą działalno ść człowieka, wyznacza si ę stref ę polityki:

REWALORYZACJI WARTO ŚCI PRZYRODNICZYCH I KRAJOBRAZU

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest przywracanie i podnoszenie warto ści ekologicznej obszaru i krajobrazu, zgodnie z jego cechami naturalnymi, ochrona i konserwacja nienaruszonych warto ści naturalnych i cech fizjonomicznych krajobrazu (wyst ąpie ń tworów przyrody w formie zadrzewie ń, zakrzewie ń, ł ąk, cieków i zbiorników wodnych i podmokło ści).

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• uzupełnianie i odtwarzanie zniszczonych elementów krajobrazu i systemu ekologicznego oraz wzmocnienie naturalnej odporno ści środowiska poprzez wprowadzenie wzbogacaj ących elementów przyrody o żywionej, adekwatnych do warunków abiotycznych, • przeciwdziałanie czynnikom antropopresji i minimalizowanie ich negatywnego wpływu na środowisko, a szczególnie ograniczenia stosowania środków chemicznych, organicznych i mineralnych, mog ących powodowa ć nadmierne zanieczyszczenie gleb, wód gruntowych i powierzchniowych, • utrzymanie istniej ących i tworzenie nowych cieków i zbiorników wodnych, • wprowadzenie racjonalnego u żytkowania gospodarczego, dostosowanego do funkcjonowania przyrody.

P7. - Polityka szczegółowa nr 7

W celu naprawy bł ędów i szkód, które spowodowały dewastacj ę środowiska polegaj ącą na nieodwracalnych zmianach w strukturze i funkcjonowaniu układów przyrodniczych, a tak że odtworzenia i utrzymania powi ąza ń pomi ędzy obszarami o szczególnych warto ściach przyrodniczych i ekologicznych, wyznacza si ę stref ę polityki:

KSZTAŁTOWANIA NOWYCH STANÓW RÓWNOWAGI

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest rekultywacja zniszczonych warto ści środowiska przyrodniczego i krajobrazu, wytworzenia nowych stanów i zasobów przyrody oraz ochrona zachowanych warto ści naturalnych. Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• przeciwdziałanie czynnikom antropopresji i minimalizowanie ich negatywnego wpływu

159

na środowisko, a szczególnie rekultywacja wylewisk nieczysto ści, • wprowadzenie racjonalnego u żytkowania gospodarczego, dostosowanego do istniej ących warunków przyrodniczych oraz wymogów polityk specjalnych.

Zabrania si ę:

• wprowadzania sposobu u żytkowania, powoduj ącego dalsz ą degradacj ę obszaru.

P8. - Polityka szczegółowa nr 8.

W celu zwi ększenia przyrodniczej funkcji terenów otwartych, intensywnie użytkowanych rolniczo, dla podniesienia ich warto ści ekologicznej oraz poprawy walorów estetycznych krajobrazu, wyznacza si ę stref ę polityki:

PROMOCJI DZIAŁA Ń PROEKOLOGICZNYCH NA OBSZARACH INTENSYWNIE UŻYTKOWANYCH ROLNICZO

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest wykonanie nowej parcelacji gruntów (na pola o mniejszym areale), b ędącej wynikiem post ępowania likwidacyjnego lub upadło ściowego gospodarstwa uspołecznionego, oraz wprowadzenie i zachowanie zieleni śródpolnej, zadrzewie ń, zakrzewie ń lub ich zespołów.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• odtworzenie lub uzupełnienie istniej ącej zieleni przydro żnej zgodnie z gatunkiem wyst ępuj ącym.

Zabrania si ę:

• wprowadzania zabiegów agrotechnicznych powoduj ących erozj ę gleb, • likwidacji istniej ących zadrzewie ń i zakrzewie ń przydro żnych.

P9. - Polityka szczegółowa nr 9

W celu zachowania neutralno ści obszaru znajduj ącego si ę w polu obserwacji zabudowy, stanowi ącej istot ę widoku i główny przedmiot ochrony, niedopuszczenia do jej przesłoni ęcia lub zakłócenia, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA PRZEDPOLA WIDOKU JEDNOSTKI ARCHITEKTONICZNO-KRAJOBRAZOWEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona dotychczasowego charakteru u żytkowania i zagospodarowania obszaru poło żonego w strefie, zawartego pomi ędzy punktem widokowym (obserwatorem), a ogl ądanym krajobrazem kulturowym obszaru zabudowanego.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• osłabienie negatywnego oddziaływania obiektów zbyt wysokich lub zespołów obiektów usytuowanych wewn ątrz strefy, zakłócaj ących odbiór zabytkowej sylwety

160

ogl ądanej zabudowy, poprzez zmianę ich znaczenia, formy, obni żenie lub maskowanie zieleni ą wysok ą fragmentów szpec ących lub dysharmonijnych, a w skrajnych (lub mo żliwych) przypadkach likwidacj ę obiektu szpec ącego czy dysharmonijnego, • kreacja przestrzenna nowej zabudowy przeznaczenia dopuszczalnego, umo żliwiaj ąca zachowanie harmonijno ści widoku oraz unikni ęcie przesłoni ęcia najwarto ściowszych jego cz ęś ci, przy zachowaniu warunku sporz ądzenia studium widokowego, akceptowanego przez Rad ę Gminy i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Zabrania si ę:

• realizacji napowietrznych sieci telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych, w tym szczególnie linii elektroenergetycznych wysokich napi ęć , • wprowadzania zwartych kompleksów le śnych i zieleni wysokiej, przysłaniaj ącej chroniony widok, • dokonywania zmian w ukształtowaniu terenu, naruszających cele utworzenia strefy, • wprowadzania rodzajów u żytkowania mog ących zakłóci ć lub oszpeci ć odbiór widoku.

P10. - Polityka szczegółowa nr 10

W celu zachowania neutralno ści obszaru znajduj ącego si ę w polu ekspozycji otwartego krajobrazu przyrodniczo - kulturowego, stanowi ącej istot ę widoku panoramicznego, niedopuszczenia do jego przesłoni ęcia lub zakłócenia, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY I KSZTAŁTOWANIA PLANU DALEKIEGO WIDOKU

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona cech ukształtowania i pokrycia obszaru położonego w strefie, oraz ochrona sposobu użytkowania i zagospodarowania strefy.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• osłabienie negatywnego oddziaływania na widok urz ądze ń infrastruktury technicznej, obiektów lub ich zespołów zbyt wysokich, szpec ących czy dysharmonijnych, • ochrona i eksponowanie obiektów lub zagospodarowania terenu o du żej warto ści krajobrazowej.

Zabrania si ę:

• przekształcenia zagospodarowania obszaru, powoduj ącego zakłócenie ekspozycji obszarów i obiektów, które stanowi ą podstaw ę widoku, w tym szczególnie przysłaniaj ących dominanty widokowe, • realizacj ę napowietrznych linii infrastruktury technicznej, w tym szczególnie linii elektroenergetycznych wysokich napi ęć , • dokonywania zmian w ukształtowaniu terenu, naruszających cele utworzenia strefy, • wprowadzania rodzajów u żytkowania mog ących zakłóci ć odbiór lub oszpeci ć widok.

P11. - Polityka szczegółowa nr 11

W celu ochrony i zachowania zabytkowego układu przestrzennego średniowiecznej 161 osady targowej oraz jego oprawy architektonicznej, wyznacza si ę stref ę:

SZCZEGÓLNEJ OCHRONY KONSERWATORSKIEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest rewaloryzacja historycznego układu urbanistycznego średniowiecznej osady targowej, zachowanie i przywracanie pierwotnych cech historycznego układu ulic i placów oraz zieleni wysokiej, linii zabudowy, gabarytów i wysoko ści budynków, ich materiałów i wystroju architektonicznego. Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest: • ochrona i rewaloryzacja konserwatorska w odniesieniu do obiektów i terenów zabytkowych, w oparciu o opini ę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. • rewaloryzacja w odniesieniu do obiektów i terenów o warto ściach kulturowych, na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, • uzupełnianie i przywracanie dawnej świetno ści zespołowi oraz nadawanie współczesnych warto ści u żytkowych obiektom i terenom.

Zabrania si ę:

• podejmowania jakichkolwiek inwestycji i likwidacji obiektów zabytkowych i obj ętych ochron ą konserwatorsk ą bez opinii i zgody wojewódzkiego konserwatora zabytków.

P12. - Polityka szczegółowa nr 12

W celu ochrony, zachowania i eksponowania lokalnych warto ści kulturowych, historycznych i estetycznych zało żeń ruralistycznych, zachowanych w układzie i substancji, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY SZCZEGÓLNYCH WARTO ŚCI KULTUROWYCH ZAŁO ŻEŃ WIEJSKICH

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona i konserwacja warto ści przestrzennych zachowanego układu ruralistycznego oraz utrzymanie istniej ącej zabudowy o warto ści historycznej, lub lokalnej kulturowej, wraz z innymi elementami zagospodarowania strefy, poprzez:

• zachowanie i utrwalenie układu oraz przebiegu dróg, ulic oraz placów, istniej ącego podziału na siedliska, a tak że typowego układu jego zabudowy, • zachowanie istniej ącej linii zabudowy, • zachowanie gabarytów i zasadniczych proporcji wysoko ściowych budynków kształtuj ących sylwet ę zespołu, kompozycji zieleni z konieczno ści ą uzupełnienia ubytków, • ochrona i konserwacja zachowanych w strefie obiektów zabytkowych i obj ętych ochron ą konserwatorsk ą.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• twórcze skorygowanie struktury i formy przestrzennej lub jej regulacja, w dostosowaniu do

162

współczesnych potrzeb, • integracja i uzupełnienie układu przestrzennego przy zachowaniu zasadniczych proporcji wysoko ściowych kształtuj ących sylwet ę zespołu, zachowaniu gabarytów i proporcji budynków reprezentatywnych dla kompozycji urbanistyczno - architektonicznej, • wprowadzenie współczesnych tre ści, dostosowanych do warto ści kulturowych i zabytkowych substancji architektonicznej.

Zabrania si ę:

• realizacji obiektów wg projektów typowych, wielkokubaturowych i dysharmonijnych, naruszaj ących kompozycj ę przestrzenn ą historycznego układu oraz wprowadzania obiektów silnie eksponowanych, dominant lub subdominant, • realizacji budynków mieszkalnych w drugiej linii zabudowy, • likwidacji obiektów zabytkowych i obj ętych ochron ą konserwatorsk ą, z wył ączeniem przypadków na które wyrazi zgod ę Wojewódzki Konserwator Zabytków, • dokonywania zmian układu zabudowy w zakresie rozplanowania ulic, dróg, • kompozycji przestrzennej, gabarytów zabudowy i dominant, rzeźby terenu.

P13. – Polityka szczegółowa nr 13.

W celu ochrony zespołów zabudowy o wyj ątkowych warto ściach historycznych, kulturowych i estetycznych, zachowanych w układzie przestrzennym i substancji, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY ELEMENTÓW HISTORYCZNEJ STRUKTURY PRZESTRZENNEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona i konserwacja zachowanego układu przestrzennego i substancji architektonicznej, a tak że zieleni, poprzez:

• całkowite utrzymanie układu przestrzennego i jego kompozycji, • konserwacj ę obiektów zabytkowych oraz zachowanie we wła ściwym stanie technicznym i funkcjonalnym obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą, • konserwacj ę towarzysz ącej zieleni.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• uzupełnienie lub odtworzenie brakuj ącej zabudowy w oparciu o opinie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, • realizacja zagospodarowania terenu, w tym nawierzchni placów i dojazdów, przy uwzgl ędnieniu kompozycji i materiałów budowlanych historycznych, oraz infrastruktury technicznej, • likwidacja obiektów obcych w zespole.

Zabrania si ę:

• dokonywania zmian układu przestrzennego w zakresie rozplanowania zabudowy, dróg i placów, zieleni, struktury przestrzennej i gabarytów zabudowy oraz rze źby terenu,

163

• dokonywania wtórnych podziałów parceli, zwi ększanie intensywno ści jej zainwestowania oraz wygradzanie jej cz ęś ci, • budowy nowych obiektów, z wyj ątkiem uzupełniaj ących kompozycj ę.

P14. - Polityka szczegółowa nr 14

W celu zachowania i uzupełnienia zespołów zabudowy rolniczej, rolno- robotniczej i robotniczej, o zdefiniowanej i unikalnej formie architektoniczno-przestrzennej, posiadaj ącej warto ść krajobrazowo-kulturow ą w skali lokalnej, wyznacza si ę stref ę polityki:

TRWAŁEGO ZACHOWANIA ŁADU PRZESTRZENNEGO

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ochrona i zachowanie istniej ącej kompozycji przestrzennej zespołu, utrzymanie gabarytów i zasadniczych proporcji wysoko ściowych budynków kształtuj ących jego sylwet ę, oraz zachowanie charakterystycznych materiałów budowlanych i detalu architektonicznego.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• modernizacja, rozbudowa i przebudowa istniej ących budynków zespołu, pod warunkiem utrzymania zasad kompozycji przestrzennej i architektonicznej, zgodnych z tradycj ą miejsca, • uzupełnienie ci ągło ści pasma lub układu kompozycji poprzez kontynuacj ę istniej ącego ładu przestrzennego, przy utrzymaniu intensywno ści zabudowy, rytmu i odległo ści, zasad parcelacji, linii zabudowy oraz gabarytów, wysoko ści i cech architektonicznych zabudowy tworz ącej zespół. Zabrania si ę:

• naruszania istniej ących rygorów kompozycyjnych, • lokalizacji budynków mieszkalnych w drugiej linii zabudowy na istniej ącym siedlisku, • zmiany sylwety zespołu, proporcji wysoko ściowych i gabarytów zabudowy oraz zmiany kompozycji zabudowy siedliska, • realizacji obiektów wielkokubaturowych oraz dysharmonijnych i agresywnych krajobrazowo.

P15. - Polityka szczegółowa nr 15.

W celu nadania i przywrócenia świetno ści cz ęś ciowo zdewastowanym zespołom i obiektom historycznej struktury przestrzennej, utrwalenia ich warto ści kulturowych oraz kompozycji przestrzennej, a tak że dla osi ągni ęcia wy ższych standardów funkcjonowania obszaru, wyznacza si ę stref ę polityki:

REWALORYZACJI ELEMENTÓW HISTORYCZNEJ STRUKTURY PRZESTRZENNEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest rekompozycja (odtworzenie) układu przestrzennego i charakteru elementów go tworz ących, dąż enie do nadania funkcji bliskich jego przeznaczeniu pierwotnemu oraz ochrona i konserwacja

164 zachowanych historycznych form przestrzennych i obiektów zabytkowych.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• twórcze skorygowanie struktury i formy przestrzennej lub jej regulacja, • utrzymanie wysokiego poziomu rozwi ąza ń architektonicznych nowych obiektów oraz integracji kompozycyjnej, • modernizacja zabudowy zu żytej technicznie i moralnie oraz przebudowa lub maskowanie zabudowy dysharmonijnej.

P16. - Polityka szczegółowa nr 16

W celu kontynuacji w du żym stopniu ju ż okre ślonych zasad kompozycji przestrzennej istniej ących zespołów zabudowy, poprawy warunków życia mieszka ńców, podniesienia standardów technicznych i u żytkowych obszaru, a tak że wprowadzenia estetyki krajobrazu współczesnego, wyznacza si ę stref ę polityki:

ADAPTACJI I KONTYNUACJI ISTNIEJ ĄCEGO ŁADU PRZESTRZENNGO

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest zachowanie i kontynuowanie istniej ącej kompozycji przestrzennej zespołu, modernizacja i uzupełnianie istniej ącej zabudowy, infrastruktury technicznej i komunikacji oraz wzbogacenie obszaru o układy zieleni ulicznej lub ogólnodost ępnej i usługi podstawowe.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• podnoszenie standardów wyposa żenia w infrastruktur ę społeczn ą i techniczn ą, poprawiaj ących jego standardy u żytkowe oraz dostosowanie układu i parametrów komunikacji do potrzeb współczesno ści, • likwidacja lub ograniczanie działalno ści obiektów i terenów, o funkcjach sprzecznych z przeznaczeniem podstawowym obszaru, eliminacja zagro żeń ekologicznych i sanitarnych oraz uci ąż liwo ści społecznej ze strony obiektów produkcyjnych, • podtrzymywanie i kontynuacja tradycji kulturowo-budowlanych strefy.

P17. - Polityka szczegółowa nr 17

W celu intensyfikacji wykorzystania terenów wyposażonych w infrastruktur ę techniczn ą i komunikacj ę, wprowadzenia ładu przestrzennego na obszarach chaotycznej urbanizacji, nie posiadaj ących utrwalonej struktury przestrzennej, wyznacza si ę stref ę polityki:

PORZ ĄDKOWANIA STRUKTURY PRZESTRZENNEJ I INTENSYFIKACJI ZAGOSPODAROWANIA

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest tworzenie zwartych terenów zabudowy metod ą porz ądkowania, uzupełniania i kontynuacji pozytywnych cech istniej ącego układu zabudowy i powstrzymanie tendencji negatywnych.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

165

• podnoszenie standardów u żytkowych strefy, czytelno ści kompozycji przestrzennej oraz walorów estetycznych przestrzeni, wzbogacenie jej o elementy identyfikacji, uzupełnianie i podnoszenie standardów wyposa żenia zgodnie z wymogami współczesno ści, • dostosowanie parametrów układu komunikacyjnego do potrzeb, • eliminacja procesów intensywnych i przypadkowych zmian strukturalnych, • eliminacja zagro żeń ekologicznych i uci ąż liwo ści społecznej ze strony obiektów produkcyjnych.

Zabrania si ę:

• utrwalania obiektów i funkcji nie zwi ązanych z przeznaczeniem podstawowym lub dopuszczalnym obszaru.

P18. - Polityka szczegółowa nr 18

W celu zaprzestania u żytkowania obszaru w sposób niepo żą dany lub ograniczenia uci ąż liwo ści obszarów, na których prowadzi si ę działalno ść gospodarcz ą, poprawy ich walorów użytkowych i technicznych, a tak że podniesienia warto ści estetycznych i przestrzenno-funkcjonalnych, wyznacza si ę stref ę polityki:

PRZEKSZTAŁCE Ń ISTNIEJ ĄCEJ STRUKTURY FUNKCJONALNO- PRZESTRZENNEJ

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest przekształcenie funkcjonalne lub przestrzenne istniej ącego zainwestowania, polegaj ące na zmianie funkcji obiektów i terenu lub zmianie formy zainwestowania, twórcza kreacja i regulacja struktury przestrzennej. Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• porz ądkowanie zabudowy zapewniaj ące wysokie walory estetyki i u żytkowania strefy, przy zachowaniu wysokiego poziomu rozwi ąza ń przestrzennych, • podnoszenie standardów funkcjonowania i u żytkowania obszaru, • likwidacja funkcji sprzecznych, uci ąż liwych lub konfliktowych dla danego obszaru lub sąsiednich obszarów chronionych.

P19. - Polityka szczegółowa nr 19

W celu zaspokojenia potrzeb społecznych w zakresie nowych miejsc pracy, rekreacji i wypoczynku oraz usług komercyjnych , wyznacza si ę stref ę polityki:

PROMOCYJNO - INFORMACYJNEJ Z OKRE ŚLENIEM PREFERENCJI ROZWOJU

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest zapewnienie realizacji inwestycji preferowanych ze wzgl ędów społecznych, niezb ędnych do zaspokojenia najpilniejszych potrzeb lub rozwi ązuj ących najpilniejsze problemy.

166

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• prowadzenie aktywnej polityki przez Rad ę Gminy, zmierzaj ącej do realizacji celów ustanowienia strefy, • okre ślenie preferencji dla lokalizacji funkcji po żą danych i zapewnienie warunków, umo żliwiaj ących realizacj ę po żądanych inwestycji, • anga żowanie środków gminy na sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz oferty promocyjnej, • prowadzenie akcji promocyjno-informacyjnej, wywołującej zainteresowanie u inwestorów, gwarantuj ących osi ągni ęcie celu ustanowienia strefy. • zebranie ofert oraz wyłonienie po żą danych inwestorów.

P20. - Polityka szczegółowa nr 20

W celu zagwarantowania rozwoju zainwestowania w pożą danym kierunku, zapewniaj ącym osi ągni ęcie optymalnego efektu u żytkowego przy anga żowaniu minimalnych nakładów finansowych gminy, niezb ędnych do urbanizacji strefy, wyznacza si ę stref ę polityki:

WSPIERANIA PROCESÓW URBANIZACJI

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest przygotowanie ich do urbanizacji poprzez wyprzedzaj ące sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na cało ść lub cz ęść gruntów poło żonych w jej granicach.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• tworzenie zasobów gruntów komunalnych, • przygotowanie uzbrojenia technicznego i komunikacji.

Zabrania si ę:

• realizacji inwestycji ograniczaj ących dost ępno ść terenu lub uniemo żliwiaj ących lokalizacj ę preferowanej funkcji.

P21.- Polityka szczegółowa nr 21

W celu zapewnienia w odległych horyzontach czasu, terenów dla rozwoju mieszkalnictwa i funkcji mu towarzysz ących, a tak że zagwarantowania w bli ższym okresie czasu alternatywnych mo żliwo ści rozwoju, wyznacza si ę stref ę polityki:

REZERWACJI GRUNTÓW DLA ZASPOKOJENIA DALSZYCH POTRZEB

Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach poło żonych w strefie, jest ograniczenie lokalizacji nowych gospodarstw rolnych i du żych areałów trwałych upraw sadowniczych.

167

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• tworzenie zasobów gruntów komunalnych, • dostosowanie rozwi ąza ń technicznych infrastruktury realizowanej w s ąsiedztwie strefy, do zaspokojenia potrzeb, które wyst ąpi ą w przyszło ści.

Zabrania si ę:

• realizacji inwestycji ograniczaj ących dost ępno ść terenu lub uniemo żliwiaj ących lokalizacj ę preferowanej funkcji.

5.2.2. Polityki specjalne

W ZAKRESIE OCHRONY WARTO ŚCI KULTUROWYCH

Polityka strefy ochrony reliktów archeologicznych

W celu ochrony potencjalnych obszarów o nierozpoznanych i nieprzebadanych zasobach archeologicznych, w tym szczególnie terenów zabudowanych osad gminy, wyznacza si ę stref ę polityki:

STREFY OBSERWACJI ARCHEOLOGICZNEJ

Działalno ść inwestycyjna zwi ązana z wykonywaniem prac ziemnych, winna uwzgl ędnia ć mo żliwo ść dokonania odkrycia archeologicznego. W przypadku odkrycia reliktów zabytkowych prace budowlane nale ży przerwa ć w celu przeprowadzenia bada ń specjalistycznych, które zadecyduj ą o dalszym sposobie post ępowania. Na inwestorze ci ąż y obowi ązek natychmiastowego zgłoszenia o odkryciu wła ściwym słu żbom wojewódzkim.

Polityka ochrony stanowisk archeologicznych

W celu ochrony miejsc znalezisk archeologicznych, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH

Dopuszcza si ę inwestowanie oraz wykonywanie innych robót ziemnych, pod warunkiem przeprowadzenia bada ń ratunkowych przedmiotów archeologicznych przez właściwe słu żby w uzgodnieniu z opolskim wojewódzkim konserwatorem zabytków.

168

Polityka strefy ochrony konserwatorskiej typu „B”

W celu ochrony zachowanych historycznych zało żeń przestrzennych zespołów zabudowy miejskiej i wiejskiej wraz z historycznym przebiegiem ulic i placów, w powi ązaniu z zabytkowymi elementami struktury przestrzennej, świadcz ących o to żsamo ści kulturowej gminy, ich eksponowania oraz nadania wła ściwej rangi miejscu, a tak że w celu ochrony i utrwalenia historycznie ukształtowanych walorów estetycznych i krajobrazowych, zawartych w unikalnych zespołach przestrzennych i ich elementach, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY ZABYTKOWYCH ZAŁO ŻEŃ PRZESTRZENNYCH I ICH KRAJOBRAZU KULTUROWEGO

Zakres działa ń podstawowych obejmuje:

• ochron ę konserwatorsk ą zabytków nieruchomych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego przez uwzgl ędnienie zabytków wpisanych do rejestru zabytków województwa opolskiego oraz obj ęcie ochron ą konserwatorsk ą zabytków znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków. • utrzymanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania układu dróg, podziału działek, sposobu zagospodarowania terenu, • rewaloryzacj ę zachowanej substancji architektonicznej, zieleni jej towarzysz ącej i elementów małej architektury, • utrzymanie głównych osi kompozycyjnych i widokowych zespołu, • ochron ę sylwety krajobrazowej zespołu, stylowo ści i czytelno ści kompozycji przestrzennej (urbanistycznych, ruralistycznych i architektonicznych) oraz dominant i innych obiektów lub zespołów eksponowanych, • eliminacj ę elementów zagospodarowania dysharmonijnych i szpecących krajobraz lub łagodzenie innymi środkami ich negatywnego oddziaływania.

Na obszarach obj ętych stref ą działaniem dodatkowym jest:

• twórcze porz ądkowanie i uzupełnianie istniej ącego układu przestrzennego zgodnie z tradycj ą miejsca, form ą architektoniczn ą i kompozycj ą przestrzenn ą obszaru, • likwidacja urz ądze ń i obiektów, a tak że sposobów u żytkowania, niezgodnych z funkcj ą obszary lub wpływaj ących szkodliwie na ich stan, • dokomponowywanie elementów, zespołów lub komponowanie całych cz ęś ci struktury fizjonomicznej, • nadanie obszarowi współczesnych tre ści oraz d ąż enie do funkcjonalnej i kompozycyjnej integracji, • wzmo żony nadzór architektoniczny nad projektami inwestycji i ich realizacj ą.

W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA KRAJOBRAZU

Polityka obszaru chronionego krajobrazu

W celu ochrony wysokich warto ści estetycznych i ekologicznych obszarów, wyró żniaj ących si ę krajobrazowo, oraz zapewnienia ich wzgl ędnej równowagi ekologicznej, cz ęś ciowo zniszczonej na skutek gospodarczej działalno ści człowieka, wyznacza si ę stref ę polityki: 169

OBSZARU CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Podstawowym kierunkiem działa ń, na obszarach obj ętych stref ą, jest zachowane cech fizjonomii krajobrazu oraz ochrona przed wpływami zewn ętrznymi najcenniejszych ekosystemów i utrzymanie ich w mo żliwie najmniej zmienionej formie, a tak że tworzenie warunków dla poprawnego i optymalnego funkcjonowania przyrody oraz ochrona i konserwacja zachowanej ro ślinno ści naturalnej.

Na obszarach poło żonych w strefie działaniem dodatkowym jest:

• przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom wszelkiej działalno ści gospodarczej człowieka, minimalizowanie ich negatywnego wpływu na środowisko i naprawienie powstałych w ich wyniku szkód, • przywracanie i utrzymanie zniszczonych elementów krajobrazu, zgodnie z jego cechami naturalnymi oraz dokomponowywanie elementów lub zespołów, • podnoszenie warto ści ekologicznej obszaru, • kształtowanie nowych warto ści ekologicznych i krajobrazowych w dostosowaniu do przekształconych gospodarcz ą działalno ści ą człowieka warunków środowiskowych, • utrzymanie istniej ących i przywrócenie dawnych, naturalnych i sztucznych cieków i zbiorników wodnych, • ograniczenie realizacji nowych obiektów i urz ądze ń dysharmonijnych lub szpecących krajobraz.

Polityka ochrony ci ągu widokowego.

W celu zapewnienia pozytywnych wra żeń estetycznych z komunikacyjnego ci ągu krajobrazowego, ustala si ę polityk ę:

OCHRONY CI ĄGU WIDOKOWEGO

Zakres działa ń podstawowych obejmuje dbało ść estetyk ę terenów zabudowanych, poło żonych wzdłu ż ci ągu, tworzenie po żą danych dominant przestrzennych oraz niezakłócanie i nieprzesłanianie dalekiego widoku.

Zabrania si ę:

• realizacji zabudowy dysharmonijnej i agresywnej krajobrazowo oraz przesłaniania istniej ących pozytywnych dominant przestrzennych, • zadrzewiania i zakrzewiania obszaru, umo żliwiaj ącego obserwacj ę dalekiego widoku, • lokalizacji sieci linii elektroenergetycznych wysokich napi ęć .

Polityka ochrony punktu widokowego

W celu umo żliwienia obserwacji dalekiego lub bliskiego widoku, z miejsca stanowi ącego naturalne wyniesienie terenu, a tak że utrzymania roli punktów widokowych, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY PUNKTU WIDOKOWEGO

170

Zakres działa ń podstawowych obejmuje dbało ść o niezakłócanie i nieprzesłanianie widoku.

Zabrania si ę:

• zabudowy lub zadrzewiania i zakrzewiania obszaru, • lokalizacji sieci linii elektroenergetycznych wysokich napi ęć .

W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Polityka ochrony ci ągów zieleni poł ęgowej i przydro żnej

W celu zachowania funkcji ekologicznej terenów poło żonych wzdłu ż cieków wodnych i dróg gospodarczych oraz utrzymania warto ści estetycznych krajobrazu otwartego, ustala si ę polityk ę:

OCHRONY CI ĄGÓW ZIELENI POŁ ĘGOWEJ I PRZYDRO ŻNEJ

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ochron ę i konserwacj ę istniej ącego drzewostanu oraz jego uzupełnianie, zgodnie z gatunkiem istniej ącym, piel ęgnacj ę drzewostanu istniej ącego i eliminacj ę drzew b ędących w złym stanie.

Polityka ochrony cieków wodnych i terenów przyległych

W celu ochrony cieków wodnych i ich obrze ży oraz terenów przyległych nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi ustala si ę polityk ę:

OCHRONY CIEKÓW WODNYCH I OGRANICZANIA SKUTKÓW ZALEWÓW POWODZIOWYCH

Zakres działa ń podstawowych obejmuje:

• zakaz grodzenia nieruchomo ści w odległo ści 1,5m od kraw ędzi cieków, • nakaz wyznaczania wył ączonych z zabudowy pasów ochronnych wzdłu ż potoków i rzek o szeroko ści min. 5m od brzegów w celu umo żliwienia prowadzenia robót remontowych i konserwatorskich w korytach tych cieków a tak że dla ochrony otuliny biologicznej cieków, • całkowity zakaz wykonywania obiektów budowlanych, sadzenia drzew i krzewów oraz zmiany ukształtowania terenu na obszarach nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi.

Polityka ochrony gniazd bociana białego

W celu zachowania istniej ącej liczebno ści populacji obj ętego ochron ą bociana białego, ustala si ę polityk ę:

OCHRONY GNIAZD BOCIANA BIAŁEGO

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ochron ę s ąsiednich terenów żywicielskich (zbiorników wodnych, mokradeł i zbiorowisk szuwarowo-trzcinowych oraz ochron ę miejsca usytuowania gniazda.

171

Polityka wewn ętrznego terenu ochrony po średniej uj ęć wody

W celu zachowania przydatno ści ujmowanej wody lub wydajno ści uj ęcia, wyznacza si ę stref ę polityki:

WEWN ĘTRZNEGO TERENU OCHRONY PO ŚREDNIEJ UJ ĘĆ WODY

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ochron ę terenu strefy przed użytkowaniem i zagospodarowaniem, mog ącym spowodowa ć zmniejszenie przydatno ści ujmowanej wody lub wydajno ści uj ęcia.

Zabrania si ę:

• wprowadzania ścieków do wód oraz rolniczego wykorzystania ścieków, • przechowywanie i składowanie odpadów promieniotwórczych, • lokalizacji zakładów przemysłowych, ferm chowu zwierz ąt, magazynów substancji ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz ruroci ągów do ich transportu, a tak że wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych.

Polityka ochrony po średniej - zewn ętrznej uj ęcia wody.

W celu zapobie żenia zagro żeniom zanieczyszczeniami oraz zachowania wydajno ści uj ęć wody, słu żą cym do zbiorowego zaopatrywania w wod ę do picia i potrzeb gospodarstwa domowego ludno ści gminy, wyznacza si ę stref ę polityki:

OCHRONY PO ŚREDNIEJ - ZEWN ĘTRZNEJ UJ ĘCIA WODY

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ochron ę obszaru zasilania uj ęcia wody przed użytkowaniem i zagospodarowaniem, powoduj ącym zmniejszenie przydatno ści ujmowanej wody lub wydajno ści uj ęcia.

Działania dodatkowe obejmuj ą:

• eliminacj ę istniej ących zagro żeń zanieczyszczenia wód gruntowych, powierzchniowych lub podziemnych, wynikaj ących z istniej ącego zagospodarowania i u żytkowania obszaru, • realizacj ę systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków.

Zabrania si ę:

• wprowadzania ścieków do ziemi i wód powierzchniowych oraz rolniczego wykorzystania ścieków, • użytkowania obszaru, które mogłoby spowodowa ć przenikanie substancji promieniotwórczych lub toksycznych substancji biologicznych czy chemicznych do ziemi i wód gruntowych lub powierzchniowych, powoduj ąc zanieczyszczenia lub zaburzenia stosunków wodnych, • lokalizowania nowych, wydajnych uj ęć wody oraz wykonywania wszelkich czynno ści, mog ących spowodowa ć uszczuplenie zasobów istniej ącego uj ęcia wody, • lokalizacji zakładów przemysłowych, ferm chowu zwierz ąt, magazynów substancji 172

ropopochodnych i innych substancji chemicznych, parkingów, cmentarzy oraz wysypisk i wylewisk nieczysto ści.

Polityka ochrony sanitarnej obiektów i urz ądze ń komunalnych

W celu ochrony obszarów s ąsiednich przed zagro żeniami sanitarnymi wynikaj ącymi z funkcjonowania komunalnego wysypiska śmieci i cmentarzy, ustala si ę polityk ę:

STREFY OCHRONY SANITARNEJ OBIEKTÓW I URZ ĄDZE Ń KOMUNALNYCH

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ochron ę obszaru (50 m od cmentarzy, 200 m od wysypiska śmieci) przed lokalizacj ą wszelkich obiektów o funkcjach chronionych, a tak że zakładów przetwórstwa rolno-spo żywczego, magazynowania żywno ści, uj ęć i urz ądze ń uzdatniania wody, obiektów mieszkalnych oraz u żyteczno ści publicznej.

Działania dodatkowe obejmuj ą kontrol ę stanu środowiska przyrodniczego w jej zasi ęgu oraz, w przypadku wysypiska odpadów komunalnych, ustalenie rzeczywistej strefy uci ąż liwo ści na podstawie prowadzonych pomiarów kontrolnych.

Polityka zapewnienia bezpiecze ństwa od napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokich napi ęć

W celu ochrony ludzi i zwierz ąt przed elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizuj ącym, wyznacza si ę stref ę polityki:

ZAPEWNIENIA BEZPIECZE ŃSTWA OD NAPOWIETRZNYCHLINII ELEKTROENERGETYCZNYCH WYSOKICH NAPI ĘĆ

Zakres działa ń podstawowych obejmuje ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu strefy (po 55 m od skrajnego przewodu linii 400 kV i 14,5 od skrajnego przewodu linii 110 kV).

Dopuszcza si ę na obszarze strefy okresowe przebywanie ludzi.

Polityka rozwoju energetyki wiatrowej

W celu stworzenia mo żliwo ści rozwoju energetyki wiatrowej w sposób nie koliduj ący z dotychczasowymi kierunkami polityki przestrzennej gminy wyznacza si ę stref ę polityki:

ROZWOJU ENERGETYKI WIATROWEJ

Zakres działa ń podstawowych obejmuje wyznaczenie terenów, na których mo żliwa jest lokalizacja turbin wiatrowych, z zachowaniem odległo ści 800 - 1000m od istniej ących terenów zwartej zabudowy wsi i nie mniejszej ni ż 500m od pozostałej istniej ącej oraz planowanej zabudowy mieszkaniowej.

Zabrania si ę: na Obszarze Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze – lokalizacji instalacji wykorzystuj ących sił ę wiatru do produkcji energii o mocy nominalnej elektrowni wi ększej ni ż 100 MW – zgodnie z ograniczeniami wynikaj ącymi z rozporz ądzenia nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z 8 maja 2006 r. w sprawie obszarów chronionego

173 krajobrazu .

6. UZASADNIENIE PRZYJ ĘTYCH W ZMIANIE STUDIUM ROZWI ĄZA Ń

Podstawow ą zmian ą wprowadzon ą do studium jest wskazanie terenów mo żliwej lokalizacji elektrowni wiatrowych. Zmiana studium podj ęta została na wniosek inwestora zainteresowanego realizacj ą takiej inwestycji na obszarze gminy Polska Cerekiew oraz s ąsiedniej gminy Pawłowiczki. Wybór wy żej wymienionych terenów dokonany został na podstawie analizy wnioskowanych lokalizacji elektrowni wiatrowych pod k ątem uwarunkowa ń, które uwzgl ędnione zostały w sposób nast ępuj ący:

• uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenów oraz warunków i jako ści życia mieszka ńców, w tym ich zdrowia uwzgl ędniono wyznaczaj ąc tereny mo żliwej lokalizacji turbin wiatrowych z zachowaniem odległo ści 800 – 1000m od istniej ących terenów zwartej zabudowy wsi i nie mniejszej ni ż 500m od pozostałej istniej ącej oraz planowanej zabudowy mieszkaniowej, w celu ochrony tych terenów przed hałasem emitowanym przez turbiny; • uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska uwzgl ędniono wyznaczaj ąc tereny mo żliwej lokalizacji farm wiatrowych poza obszarami cennymi przyrodniczo, które w kierunkach zagospodarowania przestrzennego gminy wydzielone zostały jako obszary przyrodniczo-czynne systemu ekologicznego – E, oraz poza szczególnie chronionymi obszarami rolnymi; • uwarunkowania wynikaj ące ze stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków uwzgl ędniono wyznaczaj ąc tereny mo żliwej lokalizacji farm wiatrowych w sposób nie zakłócaj ący chronionych ci ągów widokowych na dolin ę Potoku Cisek i widoku na wie ś Polska Cerekiew z wyznaczonego do ochrony punktu widokowego, oraz poprzez ustalenia polityki ochrony stanowisk archeologicznych; • uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych uwzgl ędniono ustalaj ąc warunek przestrzegania ogranicze ń obowi ązuj ących na Obszarze Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze, okre ślonych w rozporz ądzeniu nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z dnia 8 maja 2006r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu, w tym zakaz lokalizacji na tym obszarze instalacji wykorzystuj ących sił ę wiatru do produkcji energii o mocy nominalnej elektrowni wi ększej ni ż 100 MW;

Poza ww. zmian ą podstawow ą, do studium wprowadzonych zostało kilka mniej istotnych zmian wynikaj ących z nowych uwarunkowa ń prawnych oraz wniosków i uwag organów opiniuj ących.

W ramach aktualizacji studium pod k ątem nowych uwarunkowa ń prawnych:

• na rysunku studium zaktualizowane zostały tereny planowanej zabudowy, zgodnie z uchwalonymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego wsi Polska Cerekiew i Zakrzów, • w tek ście studium zaktualizowane zostały dane dotycz ące obowi ązuj ących aktów prawnych, numeracja dróg publicznych, zapisy dotyczące obszarów rozmieszczenia inwestycji celu publicznego oraz obszarów, dla których wymagane jest sporz ądzenie planów miejscowych.

174

Uwzgl ędniaj ąc wnioski i uwagi organów opiniuj ących, ustalenia studium w cz ęś ci tekstowej i graficznej uzupełniono o zapisy dotycz ące obszarów na których wyst ępuje zagro żenie powodziowe i ochrony cieków wodnych, oraz zaktualizowano zasady ochrony zabytków z uwzgl ędnieniem aktualnych danych dotycz ących zabytków archeologicznych.

7. SYNTEZA USTALE Ń PROJEKTU ZMIANY STUDIUM

Zmiana studium została podj ęta w celu wskazania terenów pod lokalizacj ę parku elektrowni wiatrowej.

W ramach zmiany uzupełniona została cz ęść studium dotycz ąca uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego gminy o uwarunkowania zwi ązane bezpo średnio z planowan ą inwestycj ą.

Z uwarunkowa ń tych wynika, że na terenie gminy s ą korzystne warunki dla lokalizacji farm wiatrowych a ich budowa nie powinna mie ć negatywnego wpływu na jako ść przestrzeni tego obszaru pod warunkiem wykluczenia spod lokalizacji:

• terenów w odległo ści mniejszej ni ż 500m od istniej ących i planowanych terenów na których dopuszcza si ę zabudow ę mieszkaniow ą, • obszarów tworz ących lokalny system ekologiczny, tj. dolin Potoku Cisek i Wro ńskiej Wody wraz z zespołami le śnymi i dolinami bezimiennych cieków wodnych, ł ącz ących w/w obszary przyrodniczo-czynne, oraz pozostałych kompleksów le śnych, oraz uwzgl ędnienia ogranicze ń obowi ązuj ących na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze okre ślonych w rozporz ądzeniu Nr 0151/P/16/2006 Wojewody Opolskiego z dnia 8 maja 2006r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu, z których wynika zakaz realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62. poz. 627 z pó źn. zm.), tj. m. in. „instalacji planowanych na l ądzie wykorzystuj ących sił ę wiatru do produkcji energii, o mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej ni ż 100 MW”.

Na podstawie wniosków wynikaj ących z uwarunkowa ń, w kierunkach zagospodarowania przestrzennego gminy na obszarach rolnych oznaczonych symbolem R2 wyznaczone zostały obszary, na których mo żliwa jest lokalizacja turbin wiatrowych, z uwzgl ędnieniem odległo ści 800 – 1000m od istniej ących terenów zwartej zabudowy wsi i nie mniejszej ni ż 500m od pozostałej istniej ącej oraz planowanej zabudowy mieszkaniowej oraz z nakazem przestrzegania ogranicze ń obowi ązuj ących na Obszarze Chronionego Krajobrazu Wronin – Maciowakrze.

W celu zachowania ustalonych odległo ści, na rysunku Studium zaktualizowane zostały tereny planowanej zabudowy zgodnie z uchwalonymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego wsi Polska Cerekiew i Zakrzów.

Poza zmianami wynikaj ącymi bezpo średnio z celu podj ęcia zmiany studium, zaktualizowane zostały zapisy zwi ązane po średnio z tym celem.

Są to zapisy formalne, tj.:

175

• dane dotycz ące obowi ązuj ących aktów prawnych, • numeracja dróg publicznych, oraz zapisy bezpo średnio wynikaj ące z obowi ązuj ących aktualnie przepisów oraz wniosków organów uzgadniaj ących ,tj. zapisy dotycz ące:

• obszarów rozmieszczenia inwestycji celu publicznego, • obszarów na których wyst ępuje zagro żenie powodziowe i ochrony cieków wodnych, • obszarów dla których wymagane jest sporz ądzenie planów miejscowych, • zasad ochrony zabytków, w tym wykaz stanowisk archeologicznych.

Obszary na których wyst ępuje zagro żenie powodziowe oraz lokalizacje uzupełnionych w wykazie stanowisk archeologicznych pokazane zostały równie ż na rysunku Studium.

Ww. zmiany, poza wprowadzon ą mo żliwo ści ą rozwoju energetyki wiatrowej, nie zmieniaj ą zasadniczych kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy przyj ętych w wersji podstawowej studium.

Autor: mgr in ż. arch. Maria Oleszczuk zmiana: mgr in ż. arch. Ewa Ogl ęcka

176

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - DO CZ ĘŚ CI TEKSTOWEJ „STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY POLSKA CEREKIEW”

WYKAZ STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH NA TERENIE GMINY POLSKA CEREKIEW

Lp. Miejscowo ść Nr Typ stanowiska Chronologia Nr Lokalizacja Sta rejestru n. zabytków 1 Ci ęż kowice 1 Obozowisko, Mezolit, neolit, Poło żone ok. 350 m. osada średniowiecze na południe od stacji kolejowej Ci ęż kowice, na terenie cukrowni Ci ęż kowice 2 Ci ęż kowice 2 Ślad Neolit, pradzieje Poło żone ok. 650 m. osadnictwa, Na południowy osada? wschód od stacji kolejowej w Ci ęż kowicach, ok. 150 m na zachód od punktu wysoko ściowego 232,8 3 Ci ęż kowice 3 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 4 Ci ęż kowice 4 Punkt osadniczy Epoka kamienia Brak lokalizacji 5 Ci ęż kowice 5 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Brak lokalizacji 6 Ci ęż kowice 6 Punkt osadniczy Epoka kamienia Brak lokalizacji 7 Ci ęż kowice 7 Punkt osadniczy Epoka kamienia Po zachodniej stronie skrzy żowania szosy z Ci ęż kowic do Szonowic z szos ą z Łan 8 Ci ęż kowice 10 Punkt osadniczy Epoka kamienia Brak lokalizacji 9 Ci ęż kowice 11 Obozowisko? Epoka kamienia Poło żone ok. 500 m na południowy wschód od zabudowa ń PGR-u Długie Pole, ok. 250 m. na północ od lasu 10 Ci ęż kowice 12 Punkt osadniczy Epoka kamienia Brak lokalizacji 11 Ci ęż kowice 13 Ślad osadnictwa pradzieje Poło żone ok. 950 m na wschód od zabudowa ń PGR-u 12 Ci ęż kowice 14 Ślad osadnictwa neolit Poło żone ok. 1500 m na północ od zabudowa ń PGR-u Długie Pole, przy punkcie wysoko ściowym 241,8, po zachodniej stronie drogi polnej

177

13 Ci ęż kowice 15 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 14 Ci ęż kowice 16 Ślad Kultura Poło żone ok. 750 m na osadnictwa, pucharów południowy wschód od punkt osadniczy lejkowatych, zabudowa ń PGR-u kultura łu życka, Długie Pole wczesne średniowiecze 15 Ci ęż kowice 17 Punkt Neolit, kultura Poło żone ok. 150 m na osadniczy, łu życka (III-IV północ od maj ątku w osada okres epoki Ci ęż kowicach, na br ązu), XIV w. południe od stawu 16 Ci ęż kowice 18 Punkt Kultura łu życka Poło żone ok. 100 m na osadniczy, ślad (epoka br ązu), północ od osadnictwa XIV-XV w. skrzy żowania zlokalizowanego w centrum wsi, po zachodniej stronie szosy do Polskiej Cerekwi 17 Ci ęż kowice 19 Punkt osadniczy neolit Poło żone ok. 1400 m na północ od skrzy żowania szosy z Ci ęż kowic do Szonowic z szos ą do Łan, ok. 100 m na zachód od lasu 18 Ci ęż kowice 20 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Poło żone ok. 1100 m XIV-XV w. na północ od skrzy żowania szosy z Ci ęż kowic do Szonowic z szos ą do Łan, ok. 100 m na zachód od lasu 19 Ci ęż kowice 21 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Poło żone przy drodze polnej z Ci ęż kowic do Łan, przy zabudowaniach PGR-u zlokalizowanego przy tej drodze 20 Ci ęż kowice 22 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Poło żone po wschodniej stronie szosy z Ci ęż kowic do Szonowic, ok. 500 m na północny zachód od szosy z Ci ęż kowic do Szonowic 21 Ci ęż kowice 23 Ślad Neolit, kultura Poło żone ok. 250 m na osadnictwa, przeworska (faza południe od maj ątku w punkt osadniczy D) Ci ęż kowicach, ok. 150 m na zachód od szosy

178

z Ci ęż kowic do Szonowic 22 Ci ęż kowice 24 Ślad Epoka kamienia, Poło żone ok. 1600 m osadnictwa, kultura late ńska na południe od osada skrzy żowania zlokalizowanego w centrum wsi 23 Ci ęż kowice 25 osada Kultura amfor Poło żone ok. 150 m na kulistych zachód od drogi polnej z Ci ęż kowic do Witosławic, ok. 750 m na południe od maj ątku w Ci ęż kowicach 24 Ci ęż kowice 26 Osada?, ślad Neolit, XV w. Poło żone ok. 150 m na osadnictwa zachód od szosy z Ci ęż kowic do Szonowic, ok. 1750 m na południe od stacji kolejowej w Ci ęż kowicach 25 Dzielawy 1 Punkt osadniczy paleolit Poło żone ok. 150 m na zachód od szosy z Ci ęż kowic do Szonowic, ok. 1750 m na południe od stacji kolejowej w Ci ęż kowicach 26 Dzielawy 2 grodzisko Wczesne A-307/70 Dz. Gr. nr 216, 218 średniowiecze 27 Dzielawy 3 Punkt osadniczy paleolit Poło żone ok. 750 m na północny zachód od skrzy żowania drogi Dzielawy-Wronin z szos ą z Grz ędzina w centrum wsi przy cieku wodnym 28 Dzielawy 4 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 29 Dzielawy 6 Cmentarzysko średniowiecze Brak lokalizacji szkieletowe 30 Dzielawy 11 osada IX-XI w Brak lokalizacji

31 Dzielawy 12 Cmentarzysko XIII w. Poło żone ok. 750 m na rz ędowe zachód od stacji kolejowej w Dzielawach, ok. 200 m na północ od torów kolejowych 32 Dzielawy 13 Cmentarzysko Średniowiecze Brak lokalizacji szkieletowe 33 Dzielawy 14 Ślad Paleolit, neolit, Brak lokalizacji

179

osadnictwa, średniowiecze punkt osadniczy 34 Dzielawy 15 Osada?, grób Kultura ceramiki Brak lokalizacji szkieletowy sznurowej 35 Dzielawy 16 Osada?, ślad Kultura Poło żone po osadnictwa pucharów zachodniej stronie lejkowatych, torów kolejowych, ok. VIII-X w 1300 m na północny wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 36 Dzielawy 17 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Poło żone ok. 300 m na zachód od torów kolejowych, ok. 1300 m na północ od stacji kolejowej w Dzielawach 37 Dzielawy 18 Ślad Kultura Poło żone ok. 350 m na osadnictwa, pucharów zachód od torów osada lejkowatych, kolejowych, ok. kultura łu życka 1200na północ od (V okres epoki stacji kolejowej w br ązu/halsztat) Dzielawach 38 Dzielawy 19 osada Kultura Poło żone po pucharów zachodniej stronie lejkowatych torów kolejowych, ok. 1100 m na północny wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 39 Dzielawy 20 osada Kultura Poło żone ok. 250 m na pucharów zachód od torów lejkowatych kolejowych, ok. 100 m na północ od stacji kolejowej w Dzielawach 40 Dzielawy 21 Punkt osadniczy neolit Poło żone ok. 250 m na zachód od torów kolejowych, ok. 100 m na północny wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 41 Dzielawy 22 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Poło żone ok. 100 m na XIV-XV w zachód od torów kolejowych, ok. 750 m na północny wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 42 Dzielawy 23 Punkt Neolit, kultura Poło żone po osadniczy, ślad przeworska wschodniej stronie

180

osadnictwa (pó źny okres torów kolejowych, ok. wpływów 1000 m na północny rzymskich) wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 43 Dzielawy 24 Ślad osadnictwa Kultura ceramiki Poło żone ok. 200 m na wst ęgowej rytej wschód od torów kolejowych, ok. 500 m na północny wschód od stacji kolejowej w Dzielawach 44 Dzielawy 25 Ślad osadnictwa neolit Poło żone ok. 200 m na wschód od torów kolejowych, ok. 1500 na północny zachód od stacji kolejowej w Dzielawach 45 Dzielawy 26 Punkt osadniczy neolit Poło żone ok. 500 m na zachód od skrzy żowania szosy Dzielawy-Wronin z drog ą do Grz ędzina, ok. 750 m na zachód od stacji kolejowej w Dzielawach 46 Dzielawy 27 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Poło żone ok. 500 m na północny zachód od skrzy żowania szosy Dzielawy-Wronin z drog ą do Grz ędzina, ok. 100 m na północ od torów kolejowych 47 Grz ędzin 3 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 48 Grz ędzin 4 Obozowisko, Epoka kamienia, Poło żone ok. 50 na osada kultura północny zachód od przeworska ko ścioła w Grz ędzinie (okres wpływów rzymskich) 49 Grz ędzin 5 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 50 Grz ędzin 6 Ślad osadnictwa średniowiecze Ok. 250 m na południowy wschód od ko ścioła w Grz ędzienie, ok. 125 na wschód od drogi do szosy Jastrz ębie- Modzurów 51 Grz ędzin 7 Obozowisko? paleolit Brak lokalizacji 52 Grz ędzin 8 Obozowisko? paleolit Ok. 350 na zachód od cmentarza w Grz ędzinie, na

181

wyniesieniu o nocie 232,6 53 Grz ędzin 12 Punkt osadniczy Neolit, kultura Brak lokalizacji łu życka (halsztat) 54 Grz ędzin 13 Ślad Neolit, wczesne Brak lokalizacji osadnictwa, średniowiecze osada? 55 Grz ędzin 14 Osada? Kultura late ńska, Ok. 300 m na północ średniowiecze od ko ścioła w Grz ędzinie, za zabudowaniami 56 Grz ędzin 15 Ślad osadnictwa Neolit, XIV-XV Ok. 750 m na wschód w od ko ścioła w Grz ędzinie, ok. 100 na wschód od szosy z Grz ędzina do Modzurowa 57 Grz ędzin 16 Osada Neolit, epoka Ok. 1000 m na wschód br ązu, kultura od cmentarza w late ńska Grz ędzinie, ok. 150 na wschód od szosy z Grz ędzina do Modzurowa 58 Grz ędzin 17 Punkt Kultura Ok. 1300 m na wschód osadniczy, pucharów od cmentarza w osada lejkowatych, Grz ędzinie, ok. 500 m kultura na wschód od szosy z przeworska Grz ędzina do (pó źny okres Modzurowa wpływów rzymskich) 59 Grz ędzin 18 Osada, punkt Kultura late ńska, Ok. 500 m na wschód osadniczy XIV-XV w. od ko ścioła w Grzedzinie, 70 m na zachód od szosy z Grz ędzina do Modzurowa 60 Jaborowice 1 Ślad Kultura Dz.Gr. nr 366 osadnictwa, przeworska osada (okres wpływów rzymskich), XIV-XV 61 Jaborowice 2 Punkt osadniczy neolit Brak lokalizacji

62 Jaborowice 3 Punkt osadniczy Neolit, kultura Brak lokalizacji łu życka (III okres epoki br ązu – okres late ński)

182

63 Jaborowice 4 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Dz. Gr. Nr 187 64 Jaborowice 6 Punkt osadniczy neolit Ok. 800 m na południe od ruin stacji kolejowej Jaborowice, na południe od drogi do PGR-u Kochanice 65 Jaborowice 7 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Dz.Gr. nr 329 66 Jaborowice 8 osada Kultura łu życka Dz.Gr. nr 251, 252 (epoka br ązu), kultura przeworska (faza C1-C3) 67 Jaborowice 9 Ślad osadnictwa neolit Ok. 1000 m na południe od skrzy żowania szosy z Jaborowic do Polskiej Cerekwi z torami kolejowymi 68 Jaborowice 10 Ślad osadnictwa neolit Ok. 850 m na południe od skrzy żowania szosy z Jaborowic do Polskiej Cerekwi z torami kolejowymi 69 Jaborowice 11 Ślad osadnictwa Kultura Ok. 500 m na południe pucharów od skrzy żowania szosy lejkowatych z Jaborowic do Polskiej Cerekwi z torami kolejowymi 70 Ligota Mała 1 osada Kultura Brak lokalizacji przeworska (okres wpływów rzymskich) 71 Ligota Mała 4 Ślad Neolit, epoka Brak lokalizacji Ligota Mała osadnictwa, br ązu osada? 72 Ligota Mała 6 osada Kultura late ńska Brak lokalizacji (okres late ński), kultura przeworska (okres wpływów rzymskich), XII- XIII w. 73 Ligota Mała 7 Ślad osadnictwa Kultura late ńska Brak lokalizacji (okres late ński) 74 Ligota Mała 8 Ślad Neolit, kultura Ok. 350 m na zachód osadnictwa, przeworska od skrzy żowania szosy osada (okres wpływów Ligota Mała-Polska rzymskich), Cerekiew (po średniowiecze północnej stronie) z szos ą z Połowy

183

75 Ligota Mała 10 Ślad Epoka kamienia, Dz.Gr. nr 263, 264, osadnictwa, kultura 266 osada przeworska (faza C1-C3), 2 poł. XIII i XIV w. 76 Ligota Mała 11 osada Kultura Dz.Gr. nr 261, 265 pucharów lejkowatych, kultura łu życka ( V okres epoki br ązu/halsztat), kultura pzreworska (pó źny okres wpływów Rzym- skich) XIV-XV w. 77 Ligota Mała 12 Ślad osadnictwa Neolit, XIV-XV Dz.Gr. nr 280, 281 w 78 Ligota Mała 13 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 79 Ligota Mała 14 osada Kultura late ńska, Brak lokalizacji kultura przeworska (XIV w), średniowiecze 80 Ligota Mała 15 osada Kultura Łu życka Brak lokalizacji (epoka br ązu), średniowiecze 81 Ligota Mała 16 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 82 Ligota Mała 17 grób neolit Brak lokalizacji 83 Ligota Mała 18 osada Kultura łu życka Brak lokalizacji (V okres epoki br ązu/halsztat) 84 Ligota Mała 19 Osada? Kultura late ńska Brak lokalizacji 85 Ligota Mała 20 osada Kultura late ńska Brak lokalizacji 86 Ligota Mała 21 osada pradzieje Ok. 600 m na zachód od skrzy żowania szosy Ligota Mała-Polska Cerekiew (po południowej stronie) z szos ą z Połowy 87 Ligota Mała 22 Osada, ślad Kultura late ńska, Ok. 100 m na północny osadnictwa pradzieje, X-XI wschód od małego w. stawu (sadzawki) poło żonego w centrum wsi, ok. 100 m na południe od stanowiska nr 21 88 Ligota Mała 23 Osada, ślad Kultura łu życka Ok. 150 m na wschód osadnictwa (IV-V okres od południowego

184

epoki br ązu), brzegu małego stawu XIV-XV w. poło żonego w centrum wsi, ok. 550 m na południowy zachód od skrzy żowania szosy Ligota Mała – Polska Cerekiew z szos ą z Połowy 89 Ligota Mała 24 Osada, punkt Kultura Ok. 200 m na osadniczy łu życka,(halsztat południowy wschód od D),2 poł. XIII i małego stawu XIV w. poło żonego w centrum wsi, ok.100 m na wschód od szosy Ligota Mała – Chrósty 90 Ligota Mała 25 osada Kultura Ok. 250 m na łu życka(epoka południowy wschód br ązu) od małego stawu poło żonego w centrum wsi, ok. 200 m na wschód od szosy Ligota Mała-Chrósty 91 Ligota Mała 26 Slad osadnictwa Epoka kamienia Dz.Gr. nr 94 92 Ligota Mała 27 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Dz.Gr. nr 48 93 Łaniec B Stanowisko Mezolit, neolit, A-565/80 Dz.Gr. nr 49,50 nieokre ślone średniowiecze 94 Łaniec C Stanowisko Paleolit, neolit A-564/80 Dz.Gr. nr 57/2 nieokre ślone 95 Łaniec F Stanowisko Kultura A-573/80 Dz.Gr. nr 40, 41 nieokre ślone pucharów lejkowatych 96 Polska 1 osada Kultura Brak lokalizacji Cerekiew pucharów lejkowatych, średniowiecze 97 Polska 2 osada Kultura A-42/65 Dz.Gr. nr 1459/6,1460 Cerekiew pucharów lejkowatych, kultura łu życka (epoka br ązu),kultura łu życka (okres wpływów rzymskich) 98 Polska 3 osada Neolit, kultura Ok. 550 m na północny Cerekiew przeworska wschód od ko ścioła w (okres wpływów Polskiej Cerekwi, za rzymskich) zabudowaniami poło żonymi przy północnym kra ńcu wsi

185

99 Polska 4 osada Kultura łu życka Ok. 1500 na Cerekiew (epoka br ązu) południowy zachód od ko ścioła w Polskiej Cerekwi, ok. 350 m na zachód od torów kolejowych, ok. 500 m na południowy wschód od punktu wysoko ściowego 215, 5 100 Polska 5 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Ok. 1250 m na Cerekiew kultura late ńska, południe od ko ścioła w kultura Polskiej Cerekwi, ok. pzreworska 50 m na zachód od (IV?) torów kolejowych 101 Polska 6 Punkt Neolit, kultura Ok. 1000 m na Cerekiew osadniczy, ślad late ńska, kultura południowy zachód od osadnictwa przeworska (IV) ko ścioła w Polskiej Cerekwi, ok. 350 m na zachód od torów kolejowych 102 Polska 7 Ślad Epoka kamienia, Ok. 850 na zachód od Cerekiew osadnictwa, kultura ko ścioła w Polskiej osada przeworska Cerekwi, ok. 200 m na (okres wpływów zachód od drogi do rzymskich) Dzielaw 103 Polska 8 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Ok. 500 m na Cerekiew południowy zachód od maj ątku w Polskiej Cerekwi, ok. 550 m od torów kolejowych 104 Polska 10 osada Kultura late ńska, Ok. 100 m na Cerekiew kultura południowy wschód od przeworska punktu (pó źny okres wysoko ściowego wpływów 222,1, ok. 250 m na rzymskich) zachód od torów kolejowych, ok. 1500 m na południowy zachód od ko ścioła w Polskiej Cerekwi 104 Polska 11 Osada? Wczesne Brak lokalizacji Cerekiew średniowiecze 105 Polska 12 Osada? Wczesne Brak lokalizacji Cerekiew średniowiecze 107 Polska 13 Osada? Wczesne Brak lokalizacji Cerekiew średniowiecze 108 Polska 14 Ślad osadnictwa Neolit Brak lokalizacji Cerekiew 109 Polska 15 cmentarzysko Kultura łu życka Brak lokalizacji

186

Cerekiew (halsztat) 110 Polska 16 Ślad osadnictwa Epoka br ązu Brak lokalizacji Cerekiew 111 Polska 17 Ślad Neolit, kultura Ok. 1350 m na Cerekiew osadnictwa, przeworska (C- północny wschód od osada hutnicza D) ko ścioła w Polskiej Cerekwi, ok. 100 na południe od drogi z Polskiej Cerekwi do Nieznaszyna 112 Polska 18 osada Kultura Ok. 950 na północny Cerekiew przeworska (faza wschód od ko ścioła w C) Polskiej Cerekwi, ok. 200 ma na północ od drogi z Poskiej Cerekwi do Nieznaszyna 113 Polska 19 osada Kultura łu życka Ok. 350 m na północny Cerekiew (V okres epoki wschód od ko ścioła w br ązu/halsztat) Polskiej Cerekwi, ok. 250 m na zachód od drogi z Polskiej Cerekwi do Długomiłowic 114 Polska 20 Ślad Pradzieje, XIV- Ok. 500 m na zachód Cerekiew osadnictwa, XV w. od zabudowa ń maj ątku punkt osadniczy w Polskiej Cerekwi, ok. 750 m na południowy zachód od ko ścioła w Polskiej Cerekwi 115 Polska 21 osada 2 poł. XIII i XIV Ok. 250 na zachód od Cerekiew w zabudowa ń maj ątku w Polskiej Cerekwi, na północ od piaskowni 116 Polska 22 Ślad osadnictwa Epoka kamienia Dz. Gr. Nr 60/1 Cerekiew 117 Polska 23 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji Cerekiew 118 Polska 24 osada Kultura łu życka Ok. 650 m na południe Cerekiew (halsztat D) od ko ścioła w Polskiej Cerekwi 119 Polska 25 Osada Kultura łu życka Ok. 600 m na Cerekiew (III-IV okres południowy zachód od epoki br ązu) placu sportowego w Polskiej Cerekwi, ok. 200 m na zachód od punktu wysoko ściowego 225,9 120 Polska 26 Ślad osadnictwa Kultura Ok. 850 m na zachód

187

Cerekiew pucharów od maj ątku w lejkowatych Ci ęż kowicach, ok. 300 m na zachód od torów kolejowych, przy drodze z Polskiej Cerekwi do Dzielaw 121 Polska 27 Ślad osadnictwa neolit Ok. 750 na Cerekiew południowy zachód od maj ątku w Ci ęż kowicach, ok. 200 m na zachód od torów kolejowych, ok. 100 m na wschód od drogi z Polskiej Cerekwi do Dzielaw 122 Polska 28 osada Kultura łu życka Ok. 850 m na Cerekiew (IV-V okres południowy zachód od epoki br ązu) maj ątku w Ci ęż kowicach, pomi ędzy torami kolejowymi a drog ą z Polskiej Cerekwi do Dzielaw 123 Polska 29 Ślad Epoka kamienia, Ok. 1000 m na Cerekiew osadnictwa, kultura łu życka południowy zachód od osada, punkt (epoka brązu), maj ątku w osadniczy XIV-XV w. Ci ęż kowicach, ok. 100 m na zachód od drogi z Polskiej Cerekwi do Dzielaw 124 Polska 30 Osada, Ślad Neolit, kultura Brak lokalizacji Cerekiew osadnictwa late ńska, średniowiecze 125 Polska 31 Osada, ślad Neolit, kultura Brak lokalizacji Cerekiew osadnictwa łu życka (epoka br ązu), wczesne średniowiecze 126 Polska 32 Osada, ślad Neolit, kultura Ok. 450 m na Cerekiew osadnictwa przeworska południowy wschód od (okres wpływów ko ścioła w Polskiej rzymskich), Cerekwi, ok. 500 m na wczesne północny zachód od średniowiecze stacji kolejowej w Polskiej Cerekwi 127 Polska 33 Ślad Epoka kamienia, Ok. 750 m na północny Cerekiew osadnictwa, kultura łu życka wschód od stacji osada (epoka br ązu), kolejowej w Polskiej kultura Cerekwi, ok. 150 m na przeworska południe od lasu, w (okres wpływów zakolu cieku wodnego

188

rzymskich) 128 Polska 34 Ślad osadnictwa nieokre ślona Ok. 500 na wschód od Cerekiew stacji kolejowej w Polskiej Cerekwi, przy torach kolejowych 129 Polska 35 Osada, punkt Kultura Ok. 700 m na Cerekiew osadniczy pucharów południowy wschód od lejkowatych, stacji kolejowej w kultura Polskiej Cerekwi, ok. przeworska (faza 1100 m na północny D) wschód od maj ątku w Ci ęzkowicach, ok. 250 m na północ od punktu wysoko ściowego 232, 8 130 Polska 36 Punkt osadniczy Kultura Brak lokalizacji Cerekiew nieokre ślona 131 Witosławice 1 osada Kultura Brak lokalizacji nieokre ślona 132 Witosławice 4 Ślad osadnictwa Średniowiecze Brak lokalizacji 133 Witosławice 6 osada Neolit Brak lokalizacji 134 Witosławice 7 cmentarzysko Kultura Brak lokalizacji nieokre ślona 135 Witosławice 8 grób Kultura Brak lokalizacji nieokre ślona 136 Witosławice 9 Ślad osadnictwa Neolit, wczesne Brak lokalizacji średniowiecze 137 Witosławice 10 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Ok. 1100 m na pradzieje, XIV- północny zachód od XV w. skrzy żowania szosy Ci ęż kowice- Szonowice z szos ą z Łanów, ok. 100 m na południe od punktu wysoko ściowego 237,2 138 Witosławice 11 Punkt osadniczy Kr ąg kultur Ok. 300 m na północny wst ęgowych wschód od (neolit), XIV- skrzy żowania drogi XV w. polnej z Ci ęż kowic z szos ą, ok. 200 m na północ od punktu wysoko ściowego 212,3 139 Witosławice 12 Ślad Epoka kamienia, Ok. 1000 m na zachód osadnictwa, XIV w. od skrzy żowania szosy osada Ci ęż kowice- Szonowice z szos ą z Łanów 140 Witosławice 13 osada XIV-XV Ok. 750 m na wschód od stacji kolejowej w Dzielawach

189

141 Witosławice 14 Ślad Epoka kamienia, Ok. 500 m na osadnictwa, kultura late ńska, południowy wschód od osada, punkt X-XII w., XIV- stacji kolejowej w osadniczy XV w. Dzielawach, ok. 1900 na zachód od PGR-u Długie Pole 142 Witosławice 15 osada XIV-XV w. Ok. 850 m. Na południowy wschód od stacji kolejowej w Dzielawach, ok. 1900 m. Na zachód od PGR- u Długie Pole 143 Witosławice 16 Punkt osadniczy Kultura łu życka, Brak lokalizacji kultura przeworska (okres wpływów rzymskich) 144 Witosławice 17 Punkt osadniczy neolit Brak lokalizacji 145 Witosławice 18 Punkt osadniczy Wczesne Brak lokalizacji średniowiecze 146 Witosławice 19 Punkt osadniczy Neolit, kultura Brak lokalizacji łu życka 147 Witosławice 20 osada Kultura Brak lokalizacji przeworska (okres wpływów rzymskich) 148 Wronin 1 Grób Kultura Brak lokalizacji popielnicowy przeworska (okres wpływów rzymskich) 149 Wronin 2 Punkt osadniczy pradzieje Poło żone po zachodniej stronie szosy z Wronina do Radoszowy, ok. 300 m na wschód od punktu wysoko ściowego 235, przy lesie, przy nieistniej ącym ju ż maj ątku 50 Wronin 9 Grób ciałopalny Kultura Brak lokalizacji nieokre ślona 151 Wronin 10 skarb Okres wpływów Brak lokalizacji rzymskich 152 Wronin 11 Ślad osadnictwa Kultura ceramiki Brak lokalizacji wst ęgowej (neolit), neolit, kultura przeworska (okres w ędrówek ludów)

190

153 Wronin 12 osada XI-XIII w. Brak lokalizacji 154 Wronin 13 Punkt osadniczy Neolit, A-562/80 Dz. Gr. Nr 885, 886/1, średniowiecze 887 155 Wronin 14 Ślad osadnictwa neolit A-563/80 Dz. Gr. Nr 886/2, 885, 884 156 Wronin 15 osada neolit Ok. 200 m na wschód od skrzy żowania szosy Wronin-Szczyty z szos ą do Ła ńca 157 Wronin 16 Osada?, ślad Kultura Ok. 1500 m. Na osadnictwa przeworska (faza północny zachód od C), XIV-XV w. maj ątku we Wroninie, ok. 300 m na zachód od szosy Wronin- Radoszowy

158 Wronin 17 Osada, ślad Kultura Ok. 1600 m. Na osadnictwa przeworska (faza północny zachód od D), XIV-XV w. maj ątku we Wroninie, ok. 100 m na wschód od szosy Wronin- Radoszowy, ok. 200 m na zachód od torów kolejowych 159 Wronin 18 Punkt osadniczy XIV-XV w. Ok. 1600 m na północny wschód od maj ątku we Wroninie, ok. 100 m. Na zachód od szosy Wronin- Radoszowy 160 Wronin 19 Punkt osadniczy Kultura łu życka, Ok. 300 m na północ XIII w. od maj ątku we Wroniinie przy torach kolejowych 161 Wronin 20 Punkt osadniczy Neolit, XIV-XV Ok. 650 m na zachód w. od maj ątku we Wroninie, na północ od zabudowa ń le żą cych przy drodze do Maciowakrzy 162 Wronin 21 Osada, ślad Kultura łu życka Ok. 100 m na zachód osadnictwa, (halsztat), XI-XII od maj ątku we punkt osadniczy w., XIV-XV w. Wroninie, na zachód od szosy do Radoszowy, za zabudowaniami 163 Wronin 22 Punkt osadniczy Kultura Ok. 250 m na przeworska (faza południowy zachód od C), XIII w. skrzy żowania szosy Wronin-Dzielawy

191

164 Wronin 23 Ślad Kr ąg pó źnych Poło żone przy punkcie osadnictwa, kultur wysoko ściowym osada naddunajskich 236,7, ok. 400 m na (neolit), kultura południowy wschód od pucharów skrzy żowania szosy lejkowatych Wronin-Szczyty z szosa do Łaniec, ok. 200 m na północ od wybierzyska piasku 165 Wronin 24 Punkt osadniczy Kultura Poło żone ok. 250 m na nieokre ślona zachód od szosy z Wronina do Radoszowy, ok. 2750 m na północny zachód od centrum wsi 166 Wronin 25 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Dz. Gr. Nr 152/3 pó źne średniowiecze 167 Wronin 26 Punkt osadniczy IX w. Dz. Gr. Nr 152/3 168 Wronin 27 Pracownia neolit Dz. Gr. nr 636/1 krzemieniarska 169 Zakrzów 1 Ślad osadnictwa neolit Brak lokalizacji 170 Zakrzów 2 osada Neolit Brak lokalizacji 171 Zakrzów 3 Punkt osadniczy Neolit, kultura Brak lokalizacji łu życka (halsztat), średniowiecze 172 Zakrzów 4 Punkt Neolit, Brak lokalizacji osadniczy, średniowiecze osada hutnicza 173 Zakrzów 5 Cmentarzysko, Kultura łu życka Brak lokalizacji ślad osadnictwa )V okres epoki br ązu), XIII w. 174 Zakrzów 6 Ślad Neolit, kultura Brak lokalizacji osadnictwa, łu życka (epoka punkt osadniczy br ązu), średniowiecze 175 Zakrzów 7 Ślad osadnictwa Neolit Brak lokalizacji 176 Zakrzów 8 Grodzisko Średniowiecze? Brak lokalizacji domniemane 177 Zakrzów 9 Osada, ślad Kultura łu życka Dz. Gr. Nr 344, 345 osadnictwa (epoka br ązu), XIV-XV w. 178 Zakrzów 10 osada Kultura Dz. Gr. Nr 465/ 466/2 pucharów lejkowatych 179 Zakrzów 11 Osada, ślad Kultura Dz. Gr. Nr 475 osadnictwa pucharów lejkowatych, XIV-XV w 192

180 Zakrzów 12 Ślad osadnictwa Epoka kamienia, Dz. Gr. Nr 568/2 XI-XII w., XIV- XV 181 Zakrzów 13 Punkt Kultura ceramiki Dz. Gr. Nr 610 osadniczy, ślad wst ęgowej, XIV- osadnictwa XV w. 182 Zakrzów 14 Punkt XI-XII w., XIV- Dz. Gr. Nr 593 osadniczy, ślad XV w. osadnictwa 183 Zakrzów 15 Ślad Epoka kamienia, Dz. Gr. Nr 308 osadnictwa, XIII-XIV w. osada 184 Zakrzów 16 Ślad Pradzieje, Dz. Gr. Nr 307 osadnictwa, wczesne osada średniowiecze 185 Zakrzów 17 Ślad Neolit, kultura Dz. Gr. Nr 288 osadnictwa, late ńska, XIII- osada XIV w. 186 Zakrzów 18 Punkt Neolit, kultura Dz. Gr. Nr 914/2 osadniczy, łu życka(epoka osada, ślad br ązu), wczesne osadnictwa średniowiecze 187 Zakrzów 19 Osada, ślad Kultura Dz. Gr. Nr 907 osadnictwa pucharów lejkowatych, kultura łu życka (epoka br ązu), kultura łu życka (pó źny okres wpływów rzymskich), XI- XII w. 188 Zakrzów 20 Ślad Epoka kamienia, Dz. Gr. Nr 263 osadnictwa, XIV-XV w. punkt osadniczy 189 Zakrzów 21 Ślad osadnictwa Pradzieje, XIV- Dz. Gr. Nr 244 XV w. 190 Zakrzów 22 Punkt osadniczy XIV-XV w. Dz. Gr. Nr 245 191 Zakrzów 23 Punkt Kultura late ńska, Dz. Gr. Nr 245 osadniczy, XIII-XIV w. osada 192 Zakrzów 24 Ślad osadnictwa Kultura Dz. Gr. Nr 54 przeworska (okres wpływów rzymskich) 193 Zakrzów 25 Osada, ślad Kultura łu życka, Dz. Gr., Nr 79 osadnictwa (III-IV okres epoki br ązu), XIV-XV w. 194 Zakrzów 26 Ślad osadnictwa Pradzieje, XIV- Dz. Gr. Nr 119/4

193

XV w. 195 Zakrzów 27 osada Kultura łu życka Dz. Gr. Nr 118 (epoka br ązu) 196 Zakrzów 28 Punkt Neolit, kultura Dz. Gr. Nr 201, 202, osadniczy, ślad przeworska 203. osadnictwa (okres wpływów rzymskich), X- XII w.

194