PAPUR BRO GENAU’R-GLYN, MELINDWR, TIRYMYNACH, TREFEURIG A’R BORTH

PRIS 75c | Rhif 396 | Chwefror 2017

Atgofion Cadair Ciao Emlyn i Judith Daniela Rees t.10-11 t.8 t.9 Pencampwyr

Osian Petts o Ysgol Penrhyn-coch yn derbyn ei wobr gan Kirsty Williams AC am gynllunio logo – gweler t19

Llongyfarchiadau i Gronw a Betsan Downes, Glanrafon, ar eu llwyddiant yn y Strafagansa Pres a gynhaliwyd yn Aberystwyth ar yr 21ain o Ionawr. Betsan oedd yn fuddugol yn y gystadleuaeth i unawdwyr pres dan 11 oed, a daeth Gronw i’r brig yn yr adran dan 15 oed. Roedd y ddau hefyd yn aelodau o’r ensemblau buddugol – sef A’r Tincer yn mynd i’r wasg clywyd fod John James, Pen-banc, Penrhyn- ensemble Ysgol Gymraeg Aberystwyth dan 11 oed, ac coch wedi dod yn drydydd yn rownd derfynol Pencampwriaeth Cneifio y ensemble Ysgol Gyfun Penweddig dan 15 oed. Byd yn Invercargill, Seland Newydd. Da iawn John! Gweler t.8 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 dyddiadurdyddiadur

Sefydlwyd Medi 1977 Rhifyn Mawrth Aelod o Fforwm Papurau Bro Ceredigion Deunydd i law: Mawrth 3. Dyddiad cyhoeddi: Mawrth 15

ISSN 0963-925X CHWEFROR 15 Nos Fercher Lyn phaned yn festri Horeb, Penrhyn-coch Ebeneser yn trafod ei gyfrol Gwersyll am 6.30 Mynediad: £3; plant am ddim GOLYGYDD – Ceris Gruffudd Fron-goch Cymdeithas y Penrhyn yn Croeso i bawb Rhos Helyg, 23 Maesyrefail, Penrhyn-coch festri Horeb, Penrhyn-coch am 7.30 MAWRTH 14 Nos Fawrth Bara Caws yn ( 828017 | [email protected] CHWEFROR 17 Nos Wener Noson cyflwyno Yfory (Siôn Eirian) yn Theatr y TEIPYDD – Iona Bailey yng nghwmni Manon Steffan Ros, Werin am 7.30 CYSODYDD – Elgan Griffiths (627916 “Ysbrydoliaeth”. Cymdeithas Lenyddol y GADEIRYDD A THREFNYDD CYFEILLION Garn, am 7.30. MAWRTH 17 Nos Wener ‘Eisteddfod Y TINCER – Bethan Bebb Fach Eto’, dan ofal Geraint Evans, Tal-y- Penpistyll, Cwmbrwyno, Goginan ( 880228 CHWEFROR 18-19 Dyddiau Sadwrn a Sul bont. Cymdeithas Lenyddol y Garn, ym IS-GADEIRYDD – Richard Owen, Rowndiau cyn-derfynol Côr Cymru yng Methlehem, Llandre am 7.00. 31 Glan Ceulan, Penrhyn-coch ( 820168 Nghanolfan y Celfyddydau. Tocynnau YSGRIFENNYDD – Anwen Pierce ar gael am ddim o 10.00 bore Llun 23 MAWRTH​ 18 Nos Sadwrn Cinio Gŵyl 3 Bryn Meillion, Bow Street ( 828337 Ionawr trwy ffonio 029 2022 3456 neu Ddewi Cymdeithas y Penrhyn yng TRYSORYDD – Hedydd Cunningham ebostio [email protected] Ngwesty’r Richmond, Aberystwyth. Tyddyn-Pen-y-Gaer, Llandre, Aberystwyth Ni fydd Côr Cymru ar y nos Wener eleni Gwraig wadd: Elin Jones AC Manylion ( 820652 [email protected] – bydd dwy sesiwn ar y Sadwrn a’r Sul. gan ac enwau i Richard Owen (820168) HYSBYSEBION – Cysyllter â’r Trysorydd cyn nos Sul 12 Mawrth CHWEFROR 24 Nos Wener Noson Cawl a Chwis yn Neuadd yr Eglwys, Penrhyn- Nos Wener Cinio Sioe LLUNIAU – Peter Henley MAWRTH 24 coch, am 7.00. Aberystwyth a Sir Ceredigion Dôleglur, Bow Street ( 828173 er budd Apêl Seren a’r Sioe. Ocsiwn TASG Y TINCER – Anwen Pierce CHWEFROR 28 Nos Fawrth Ynyd Noson ac adloniant gan Bois y Gilfach yng TREFNYDD GWERTHIANT – Lila Piette Grempog gydag Adloniant gan Trefor ac Ngwesty Llety Parc am 7.00 £25 i Llys Hedd, Bow Street ( 820223 Eleri yn Neuadd yr Eglwys, Capel Bangor gynnwys pryd 2 gwrs. Tocynnau meinir. am 7.00 [email protected] 01974 200814 ABER-FFRWD A CHWMRHEIDOL Mrs Beti Daniel MAWRTH 1 Pnawn Mercher Te Pnawn MAWRTH 25 Nos Sadwrn. Cofiwch droi Glyn Rheidol ( 880 691 yn Festri’r Garn rhwng 2 a 4 o’r gloch er y clociau awr ymlaen heno! Y BORTH – Grace Bailey, Pencarreg, budd ffoaduriaid Syria Stryd Fawr, Y Borth ( 871462 MAWRTH 31 - EBRILL 1 Nos Wener Nos Fercher Cawl a a Dydd Sadwrn Eisteddfod Gadeiriol BOW STREET MAWRTH 1 Chân yng nghwmni disgyblion Ysgol Penrhyn-coch yn Neuadd y Penrhyn Mrs Mair Lewis, 40 Maes Ceiro ( 828 102 Rhydypennau. Dathliad Gŵyl Ddewi Lynn Phillips, 1 Cae’r Odyn ( 820 908 i’r gymuned gyfan am 6.30 yn Neuadd EBRILL 5 Nos Fercher Cyngerdd yn Anwen Pierce, 3 Bryn Meillion ( 828 337 Rhydypennau. £5 yr oedolyn, £2 i Ysgol Penweddig gydag Adran yr Maria Owen, Gerddi Gleision ( 822074 ddisgyblion uwchradd. Tocynnau ar Urdd, Aberystwyth; disgyblion Ysgol CAPEL BANGOR / PEN-LLWYN werth gan Delyth Morgan, Pwllglas Penweddig a Chôr Cantre’r Gwaelod Mrs Aeronwy Lewis (820656) neu o’r ysgol (828608). Dewch dan arweiniad Elen Pen-cwm am 7.00 â phowlen a llwy ar gyfer y cawl – a Mynediad drwy docyn (ar gael yn Siop Rheidol Banc, Blaengeuffordd ( 880 645 chroeso cynnes i bawb! y Pethe neu gan Alwen Morris ar CAPEL MADOG, CEFN-LLWYD A CAPEL DEWI 01974 241 296. Elw tuag at daith yr Urdd Eirian Hughes, Lluest Fach ( 880 335 MAWRTH 7 Nos Fawrth Cwis, pwdin a i Batagonia – Apêl Alwen. Elwyna Davies, Tyncwm ( 880 275 Dei Evans, Fferm Fronfraith, Comins-coch ( 623 660 DÔL-Y-BONT Telerau hysbysebu Mrs Llinos Evans – Dôlwerdd ( 871 615 Tudalen lawn £120; hanner tudalen £80; chwarter tudalen £50. Maint i fyny i DOLAU 4cm x 6cm, £40 am ddeg rhifyn (£4 y rhifyn am 6-10 rhifyn / £6 y rhifyn am 1-5 rhifyn). Maint dros 4cm x 6 cm a lan i 6cm x 9cm, £60 am ddeg rhifyn (£6 y rhifyn Mrs Margaret Rees – Seintwar ( 828 309 am 6-10 rhifyn / £8 y rhifyn am 1-5 rhifyn). Cysyllter â’r Trysorydd. GOGINAN Mrs Bethan Bebb Penpistyll, Cwmbrwyno ( 880 228 LLANDRE Cyhoeddir y Tincer yn fisol o Fedi i Mehefin gan Bwyllgor y Tincer. Argreffir gan Mrs Nans Morgan y Lolfa, Tal-y-bont. Nid yw’r Pwyllgor o angenrheidrwydd yn cytuno ag unrhyw Dolgwiail, Llandre ( 828 487 farn a fynegir yn y papur hwn. Dylid cyfeirio unrhyw newyddion i’ch gohebydd PENRHYN-COCH lleol neu i’r Golygydd, ac unrhyw lythyr neu ddatganiad i’r wasg i’r Golygydd. Mairwen Jones – 7 Tan-y-berth ( 820 642 Y mae pawb sy’n ymwneud â’r Tincer yn gwneud hynny’n wirfoddol ac yn ddi- TREFEURIG dâl er budd y gymuned leol. Nhw fel unigolion sy’n derbyn pob risg a chyfrifoldeb Mrs Edwina Davies (cyfreithiol ac fel arall) gan dderbyn mai ar y telerau hynny y maent yn cyfrannu Darren Villa, Pen-bont Rhydybeddau ( 828 296 at y papur a’i ddosbarthiad.

2 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

CYFEILLION Y TINCER Dyma fanylion enillwyr Cyfeillion y 30 MLYNEDD YN OL Tincer Mis Ionawr 2017 £25 (Rhif 273) Cari Jenkins, Cwmbwa, Penrhyn-coch £15 (Rhif 4 ) Haydn Foulkes, 7 Maesyrefail, Penrhyn-coch £10 (Rhif 22) Mair England, Pantyglyn, Llandre

Fe dynnwyd y rhifau buddugol gan aelodau o’r tim dosbarthu yn festri Bethlehem, Llandre pnawn Mercher Ionawr 18 Diolch i bawb a wnaeth ail-ymaelodi a rhai aelodau newydd felly fe fyddwn yn medru cadw y gwobrau yr un peth am eleni.

Eisteddfodau’r Tîm pêl-droed Ponteurig, sef tîm o Ysgol Ponterwyd ac Ysgol Trefeurig, gyda’r Dr Glyn Jones, y rheolwr. Urdd 2017 Llun: Hugh Jones (O Dincer Chwefror 1997) MAWRTH 2 Dydd Iau Gŵyl Offerynnol Cynradd ac Uwchradd yn Theatr Felin- fach Mae Cwmni Theatr Bara Caws yn MAWRTH 8 Dydd Mercher ddeugain oed! Rhagbrofion Eisteddfod cylch Aberystwyth I ddathlu’r garreg filltir hynod Llythyr yn Ysgolion cynradd y cylch hon, a dathlu cyfraniad y cwmni MAWRTH 8 Dydd Mercher Annwyl Olygydd, i fyd y theatr yng Nghymru, mae Eisteddfod Uwchradd yr Urdd cylch Hoffwn dynnu eich sylw at ddau Gwasg Carreg Gwalch yn bwriadu Aberystwyth yn Ysgol Gyfun Penweddig ddigwyddiad sydd ymlaen yn ystod cyhoeddi cyfrol llawn hanes, atgofion a MAWRTH 9 Dydd Iau Eisteddfod Cynradd Hanner Tymor cylch Aberystwyth yn y Neuadd Fawr, straeon am weithgarwch y cwmni dros Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth y blynyddoedd. 1) Twrnament Pêl-droed a Phêl-rwyd MAWRTH 24 Dydd Gwener Oes ganddoch chi unrhyw atgofion o ar yr 22ain o Chwefror i blant Bl 6 + yn Neuadd Gymunedol y Borth o12.00 Eisteddfod Uwchradd yr Urdd gynyrchiadau Bara Caws? Fuoch chi’n tan 5.00. Dewch mewn tîm neu yn Rhanbarth Ceredigion ym Mhafiliwn gysylltiedig gyda’r cwmni - yn weithiwr, unigol. Cost: £1 y person Pontrhydfendigaid o 9.00 yb trefnydd neu’n aelod o gynulleidfa? Yn 2) Joio@Morlan ar y 23ain o Chwefror i MAWRTH 25 Dydd Sadwrn Eisteddfod morio chwerthin neu’n wfftio at eu plant Bl 3 – 6 10-4 o’r gloch. cynradd yr Urdd Rhanbarth Ceredigion sioeau clybiau? Beth bynnag fo’ch cysylltiad, hoffwn glywed gennych. Os ym Mhafiliwn Pontrhydfendigaid am 9.00 Mae angen cofrestru erbyn 20fed o ydych am gyfrannu, gyrrwch e-bost MAWRTH 9 Nos Iau Eisteddfod Rhanbarth Chwefror. Ceredigion Aelwydydd yr Urdd yn y draw at llyfrbaracaws@gmail. Yn gywir, Neuadd Fawr, Aberystwyth am 6.00. com gyda’ch atgofion a›ch lluniau. Zoe Jones MAWRTH 10 Dydd Gwener Gŵyl Ddawns Rhannwch nhw, da chi, byddwn yn 01970 611510 yr Urdd Rhanbarth Ceredigion yn Ysgol ddiolchgar iawn o’u cael. [email protected] Bro Teifi, Llandysul Y dyddiad cau ar gyfer cyfraniadau yw 07584411524 Chwefror 28.

Enwau llun Ionawr Gyda diolch, Llŷr Titus Diolch i ddarllenwyr am gysylltu efo Camera’r Tincer Cofiwch am enwau y bechgyn oedd yn llun tîm gamera digidol y Tincer – mae ar gael pêl-droed Ysgol Penrhyn-coch o Rhodd i unrhyw un yn yr ardal fydd am ei Dincer Ionawr (o Ionawr 1997) Cydnabyddir yn ddiolchgar y rhodd fenthyg i dynnu llun ar gyfer y papur Cefn ch-dde Nicholas Foley, Phillip isod. Croesewir pob cyfraniad boed o gyngerdd, cinio neu ddigwyddiad Richards, Alun Price, Gwion Lewis, gan unigolyn, gymdeithas neu a gynhelir o fewn ein dalgylch. Simon Jones, Sion James. gyngor. Fe’i cedwir gan Mrs Mair Lewis, 40 Ffrynt ch-dde Iestyn Morgan, Maes Ceiro, Bow Street (828102). Os (y diweddar) James Evans, Stephen Jean ac Iwan Davies, Cnwc y Deintur, byddwch am gael llun eich noson goffi Bishop, Emyr Hughes Jones Maes-y-garn. £10 yn Y Tincer defnyddiwch y camera.

3 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

CAPEL BANGOR / PEN-LLWYN Llythyr

Merched y Wawr – Cangen Melindwr Annwyl Olygydd, Croesawyd pawb yn gynnes i’n cyfarfod Ysgrifennaf atoch yn fy swydd fel mis Ionawr gan ein llywydd, Angharad Cadeirydd Mainc Ceredigion Penfro. Jones. Dymunodd wellhad buan i’r aelodau Yr ydym ar hyn o bryd yn chwilio am oedd yn sâl – ac yn arbennig i Lis Collison Ynadon newydd i eistedd yn bennaf (Gohebydd y wasg) a gafodd glun newydd y yn Aberystwyth. Yr ydym yn benodol prynhawn hwnnw. yn edrych am Ynadon sydd yn medru Braf oedd cael treulio’r noson yng ngofal cyfathrebu drwy gyfrwng y Gymraeg. un o’n haelodau, sef Jan Armstronga. Gyda ymddeoliadau fe fydd Dangosodd Jan o Melindwr Textiles yn anoddach yn y dyfodol i enghreifftiau o’i gwaith crosio ar ddechrau’r ddarparu gwasanaeth Cymraeg yn noson gyda phawb yn rhyfeddu at yr Aberystwyth. amrywiaeth o wrthrychau a ddangosodd. Nid yn unig daethom yn ymwybodol Os oes rhywun â diddordeb gallwch o’i dawn fel crefftwraig ond hefyd o’r o ddosbarthiadau! gael mwy o fanylion trwy gysylltu â pwysigrwydd a rydd i liwiau yn ei gwaith. Yn ystod y misoedd diwethaf bu Jan yn Russell Evans [email protected] Soniodd fel y dechreuodd grosio pan yn cefnogi’r elusen Algerian Action sy’n paratoi 07798862801 blentyn. Ei chwaer Meira fu’n gyfrifol am ei pecynnau i fabanod a roddir i famau wrth dysgu. Cofia Jan iddi grosio siôl i’w mam iddynt adael yr ysbyty. Bu’n crosio blancedi i oedd yn nyrs mewn ysbyty ac y byddai’n fabanod ar gyfer yr elusen hon. gwisgo’r siôl honno i achlysuron arbennig. Diolchwyd i Jan Armstrong gan Eirlys Cyngor Cymuned Yna daeth tro gweddill yr aelodau a Davies. Lynne Davies a Delyth Davies oedd thynnodd pawb fachyn crosio a phellen o yn gyfrifol am y lluniaeth a’r wobr raffl. Genau’r-glyn edafedd o’u bagiau. Amrywiol iawn oedd Enillwyd y wobr raffl gan Eirwen McAnulty. Yn eisiau mor fuan â phosibl: profiad pawb – rhai yn brofiadol, rhai wedi CLERC I GYNGOR CYMUNED dysgu’r grefft yn y gorffennol ond heb Genedigaeth GENAU’R-GLYN grosio ers blynyddoedd ac eraill erioed Llongyfarchiadau i Rhian Ellis-Barr Am ragor o wybodaeth cysylltwch wedi profi’r grefft. Fodd bynnag, gydag ac Anthony Barr, 5 Cefn Melindwr, ar gydag Ann Elias trwy e-bost ar amynedd, llwyddodd Jan i’n rhoi ar ben y enedigaeth Carn Meical Ellis-Barr bore [email protected] ffordd. Mae’n ddigon posibl y bydd ganddi Sadwrn 11 Chwefror; brawd bach i Erin. os gwelwch yn dda. ddisgyblion ychwanegol yn ei chyfres nesaf Dymuniadau gorau iddynt. Cyngor Cymuned Tirymynach

Mae problem cŵn yn baeddu caeau £21.57 ar annedd Band D. Gyda llaw, 4% Doedd dim gwrthwynebiad i’r mast ffôn chwarae y gymuned yn cynyddu ac yn fydd codiad treth y Cyngor Sir eleni. sydd i’w godi ar dir Brysgaga (datganodd ofid i rieni a phlant sydd yn mynychu’r Yn ei adroddiad misol dywedodd y y Cyng. Rowland Rees ei ddiddordeb), na cyfleusterau hyn. Adroddir fod rhai Cyng. Paul Hinge mai 6 yn unig oedd gwrthwynebiad i estyniad i annedd yn perchnogion a’u cŵn yn cerdded y yn bresennol yng nghyfarfod PACT Cain Fallen (cae Caergywydd gynt). meysydd hyn yn hwyr y nos ac ar y ar ddechrau’r flwyddyn. Ni chafwyd Dosbarthwyd rhoddion i elusennau bore cynnar. Bu’r Cyngor yn gohebu dyddiad am y cyfarfod nesaf. Bydd ef lleol fel a ganlyn am eleni. Ffrindiau gyda’r Cyngor Sir ynglŷn â deddfu ar y yn galw am gyfarfod arbennig (summit Cartref Tregerddan £200, Y Tincer mater, ond llusgo traed a wnaethant gan meeting) cyn etholiad Mai parthed £400, Cymdeithas Maes Chwarae awgrymu bod y broses yn rhys gostus. parcio ar ffordd Cartref Tregerddan. Rhydypennau £500, Pwyllgor Henoed Penderfynwyd ymholi ymhellach am Newydd da ganddo oedd bod y gwaith i £300, Mynwent y Garn £200, (Datganodd y posibilrwydd o fabwysiadu is-ddeddf ddiogelu cerddwyr ar ffordd Clarach, tros y Cyng. Vernon Jones ei ddiddordeb), (byelaw). Cwynwyd bod rhai perchnogion bont y rheilffordd i gychwyn o gwmpas Mynwent Noddfa £200, Clwb Hoci yn taflu y carthion dros y cloddiau i mis Mawrth. Bydd y ffordd ar gau o 9 y Bow Street £200, Cylch Meithrin diroedd preifat. Fel Cyngor erfyniwn bore tan 3.30 y prynhawn yn ddyddiol Rhydypennau £200, Ysgol Rhydypennau ar berchnogion cŵn i arddel synnwyr am rai wythnosau. £100, Ambiwlans Awyr Cymru £200, cyffredin, gan gofio fod carthion yn Bu canmol cyffredinol i’r goeden Noson Tân Gwyllt £300, Neuadd medru achosi clefydau difrifol. Nadolig o flaen yr ysgol yn ystod yr ŵyl. Rhydypennau £1,000, Sioe Arddwriaethol Cyfarfu’r Cyngor ar nos Iau, 26 Mae rhwyd y gôl yng nghae chwarae Rhydypennau £150, CAB £200, Clwb Ionawr yn Neuadd Rhydypennau o dan Bryncastell wedi dod i glawr mewn Ffermwyr Ieuanc Tal-y-bont £200, Gŵyl lywyddiaeth y Cyng. Sian Jones. Hon cwter! Y Cyngor yn parhau i geisio cael Cerdd Dant 2017 Llandysul £100. oedd y noson pryd y penderfynwyd rhywun i osod y seti. Da deall bod clirio yr anialwch wrth y praesept am y flwyddyn 2017- Cynllunio. Er gwybodaeth, dangoswyd geg ystad Maes Afallen wedi cymryd lle 2018. Sail Treth y Cyngor yw £881.10. cynlluniau yr adeiladau estynedig sydd yn ddiweddar. Bydd y cyfarfod nesaf y Penderfynwyd ar praesept o £19,000, sef i’w codi gan y Brifysgol yng Ngogerddan. Cyngor ar 23 Chwefror.

4 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Y BORTH LLANDRE

Merched y Wawr Llandre Nos Lun Ionawr 16 cawsom sgwrs ddiddorol ar Aloe Vera - Forever Living gan Manon Reynolds o Benrhyn-coch. Roedd yn dangos gwahanol ddefnydd a gellir ei wneud o’r cynnyrch. Diolchwyd iddi hi gan Gwenda James.

Lyndsey, Cadeirydd y Pwyllgor Rhyngwladol, Nans Morgan a Derrick Whitting, Llywydd y Rotari, mewn gweithgaredd ocsiwn ddistaw yng Nghlwb Brynamlwg yn ddiweddar.

Eisteddfod Fach Eto Nos Wener 17 Mawrth, 2017 yn Bethlehem, Llandre Cymdeithas Henoed y Borth Beirniad: Geraint Evans Daeth yr ieuenctid talentog hyn o Ysgol Pen-glais, gyda’u hathrawes Mrs. Morgans, i Gymdeithas Henoed y Borth Y Tasgau ddechrau’r mis i’n diddanu gyda Chopin ar y piano, jig a thonau 1. Brawddeg ar y gair “BRECSIT” 2. Gorffen limrig eraill ar y sacsaffon a chaneuon o Wicked, Les Miserables a’u sioe Tra’n spidio ger Capel y Garn sydd ar ddod – Sweeney Todd. Am wledd i ni i gyd! Diolch yn Fe’m daliwyd gan gamra y farn fawr iddynt. 3. Trydar – neges gyfoes, Gymreig sy’n darllen yn gyfforddus. Dim mwy na 140 o lythrennau Ysgol Sul St Matthew 4. Erthygl i’r Papur Bro ar y thema – “Y Gair Olaf” – Gwnaeth aelodau Ysgol Sul St. Matthew Gristingls ar gyfer eu tua 200 o eiriau. (erthygl yn mynegi barn am bwnc llosg) gwasanaeth a gymerwyd gan y Parchg Stuart Bell, yn yr eglwys 5. Esboniad ar darddiad yr enw “Bow Street” ar Ionawr 17ain. Roedd yn braf gweld cymaint o gyfeillion a theuluoedd yn y gwasanaeth. Y cyfansoddiadau – gyda ffugenw – i’w rhoi, os gwelwch yn dda, i Janet neu Alan neu yn y blwch arbennig ar ben y piano yn y festri

erbyn bore Sul Mawrth 5ed 2017

Crefftau Pennau​ TACSI EDDIE Coffi Boreuol Byrbrydau Poeth neu Oer Perchennog: Cinio Te Prynhawn Connie Evans, Crefftau Ac Anrhegion Ar agor 6 Gwawrfryn, diwrnod yr wythnos Penrhyn-coch Mawrth-Mai (ar gau Llun ond ar agor 01970 828 642 Gwyliau Banc) 07790 961 226 01970 820 050

5 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

owain bebb O’r Cynulliad Elin Jones Am amser i fod yn wleidydd! nawr wedi ymrwymo i amddiffyn yr a’i gwmni Dyw hi ddim yn syndod bod yr ysbryd hwn. ansicrwydd yn parhau wrth i bobl geisio Er hyn, roeddwn yn siomedig iawn y CYFRIFWYR SIARTREDIG CHARTERED ACCOUNTANTS dyfalu beth sy’n mynd i ddigwydd nesaf mis hwn i glywed y bydd Llywodraeth wedi’r refferendwm ar adael yr UE. Er yr Cymru yn sefydlu pencadlys Awdurdod holl honiadau mai ‘Brexit yw Brexit’ (neu, Cyllid Cymru, yr asiantaeth newydd yn wir, ‘Brecwast’), ni wyddwn eto pa ar gyfer casglu rhai o drethi Cymru, Aberystwyth 01970 607920 ffurf yn union y bydd hwn yn ei gymryd, yn Nhrefforest yn hytrach nag yn 3 Tŷ Harbwr, Y Lanfa, neu os bydd, yn y pen draw, yn digwydd Aberystwyth neu’r Gorllewin. Fe godais Aberystwyth SY23 1AS o gwbl. Fe wyddwn, wrth gwrs, bod yna botensial Ceredigion fel lleoliad yr Caernarfon 01286 677 624 risgiau enfawr i ni yng Ngheredigion, Awdurdod Cyllid gyda’r Llywodraeth, Pwllheli 01758 612646 boed yn ein prifysgolion, yn ein sector felly mae’n siom fawr ei bod wedi amaethyddol neu yn ein hunaniaethau penderfynu ar leoliad ychydig o [email protected] fel dinasyddion Ewropeaidd. filltiroedd tu fas i Gaerdydd ar gyfer owainbebb.cymru Petai’n digwydd, mae llawer o y pencadlys. Fe fydda i’n codi’r mater agweddau sensitif yn y fantol. Mae unwaith eto, er mwyn tanlinellu’r angen sicrhau mynediad at y farchnad sengl am swyddi yn y canolbarth. yn holl bwysig i economi Ceredigion, Fe gafodd rhai o’r materion mawr SIOP rydym ni’n allforio llawer iawn o’n yma eu trafod yng Nghystadleuaeth cynnyrch i Ewrop, ond wrth gwrs mae’r Siarad Cyhoeddus Clwb Ffermwyr Ifanc SGIDIAU cyfnewid diwylliannol yn enfawr i’n Ceredigion y mis yma. Roeddwn yn GWDIHW myfyrwyr a’n trigolion. falch iawn i feirniadu’r gystadleuaeth ac Ar ôl trafodaethau helaeth yn y i glywed cymaint o bobl ifanc yn mynegi Shan Jones Cynulliad, roeddwn yn falch iawn, felly, eu barn ar sawl mater gwahanol o bwys. 8 Ffordd Portland, bod Plaid Cymru wedi creu consensws Mae pob cyfle sy’n dod i gwrdd â phobl gyda Llywodraeth Cymru ynglŷn â’r ifanc Ceredigion yn f’atgoffa ein bod yn Aberystwyth ffordd orau ymlaen i Gymru yn sgїl yr ffodus iawn i gael cymaint o bobl ifanc SY23 2NL holl ansicrwydd yma. Mae Ceredigion brwdfrydig a deallus yng Ngheredigion, 01970 617092 yn lle agored a chroesawgar, ac rwy’n ac mae’r CFfI yn enwedig yn rhoi falch iawn bod Llywodraeth Cymru sylfaen gref i arweinwyr y dyfodol. GWASANAETH GOFAL TRAED Ceiropodydd /podiatrydd graddedig ac wedi cofrestru efo’r H.C.P.C., S.R.Ch., M.Ch.S., B.S.C.Pod, Llythyr Dip.Pod.Med. Annwyl Olygydd, Drive, Allerton, Liverpool L18 6HW. Y Gŵyl Hedd Wyn ym Mhenbedw beirniaid ydyw y Parchedig Ddr Siôn Gan fod llu o feirdd praff yn perthyn Aled, Wrecsam, a Dr Robin Gwyndaf, i’ch ardaloedd hoffwn alw sylw eich Caerdydd, dau fardd meistrolgar. Yr darllenwyr at yr Ŵyl a drefnir gennym ydym hefyd yn awyddus i gael seremoni ym Mhenbedw ar 9 a 10 Medi 2017 i gofio Coroni yn y ddwy iaith a hynny ar gyfer cadair ddu Eisteddfod Penbedw 1917, ac pobl ieuainc rhwng 11 a 19 mlwydd oed. ar y Sadwrn o dan ofal Archdderwydd Y Testun ar gyfer Cerdd neu gasgliad Cymru, y Prifardd Lloyd Owen, cyflwynir o gerddi yn Gymraeg ar Yr Arwr ac yn eich gwefan leol seremoni cadeirio’r beirdd yn y Saesneg ar Yr Hero heb fod dros 80 llinell. www.trefeurig.org prynhawn (Cadair a Dwy Goron ) a bydd Y dyddiad cau 2 Mehefin 2017. Bydd your local website croeso i’r gorseddogion i ddod i gefnogi panel yn beirniadu cerddi y goron ac ac i gadeirio a choroni y beirdd ifanc a anfoner y gwaith ataf I’r cyfeiriad uchod . hyn. Dewch ffrindiau i gael anrhydeddu cerdd newyddion etc. i / news etc. to: Rhoddir y gadair hardd anghyffredin neu gerddi gwerth ei gael i gofio yr Arwr [email protected] yn rhodd gan Gymdeithas Hedd Wyn, o Drawsfynydd. Fflandrys, am Gerdd, neu gyfres o Gyda diolch, William Howells, Gerddi heb fod dros 100 llinell ar y testun Y Parchedig D. Ben Rees. Rhyd-y-gof, Penrhyn-coch, HEDD WYN. A dylid anfon y gwaith ataf (Cadeirydd Cymdeithas Etifeddiaeth Aberystwyth SY23 3EQ erbyn 20 Gorffennaf 2017 i 32 Garth Cymry Glannau Mersi).

Cysyllter â’r trysorydd os am hysbysebu [email protected]

6 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

BOW STREET

Suliau 26 Chwefror Gwyliau Hanner Tymor Garn 5 Mawrth Y Garn. Gwasanaeth Gŵyl 10.00 a 5.00 Ddewi. Gweler hefyd http://www.capelygarn.org/ 12 Y Garn Chwefror 19 Y Garn 19 Bugail 26 Y Garn 26 R W Jones Diolch Mawrth Dymuna Jean ac Iwan Davies, Maes- 5 Oedfa Gŵyl Ddewi y-garn, ddiolch i bawb am bob arwydd 12 Terry Edwards o gydymdeimlad a charedigrwydd a 19 Bugail estynnwyd iddynt yn eu galar wedi i Jean 26 Oedfa’r ofalaeth – cyfarfod gollwng y golli ei brawd, Dai, yn annisgwyl, wythnos Parchg Wyn Morris am 5.00 cyn y Nadolig. Hoffai’r ddau ddiolch hefyd i’r Parchedigion Richard Lewis ac Elwyn Noddfa Pryse am gymryd rhan yn y gwasanaeth. Chwefror 19 Cyfeillach am 10.00 Genedigaeth 26 Oedfa am 2.00 Gweinidog Llongyfarchiadau i Matthew a Beti, Y Lôn Groes (a gynt o Matt’s Deli) ar enedigaeth Mawrth. Daw’r cyfarchion oddi wrth Mam, Mawrth merch fach yn Ionawr – Martha, chwaer Dad, Tomos a’r teulu i gyd. 5 Uno yn y Garn am 10.00 fach i Milo a Moli. 12 Oedfa am 10.00. Gweinidog. Cymun. Te P’nawn 19 Cyfeillach am 10.00 Llongyfarchiadau hefyd i Gwynant a Cynhelir Te Pnawn yng Nghapel y Garn 26 Oedfa am 2.00. Gweinidog Lynn Phillips, Cae’r Odyn, ar enedigaeth rhwng 2 a 4 o’r gloch ar Ddydd Gŵyl wyres – Macy Alys, ym Mhenrhyn-coch; Ddewi. Trefnwyd er budd ffoaduriaid Dydd Gweddi Byd-eang y Chwiorydd gorwyres i Maud Phillips, Tregerddan. Syria, yn arbennig i helpu’r plant sy’ angen Dydd Gwener Mawrth 3ydd yn Noddfa blancedi cynnes a meddyginiaeth y gaeaf am 2.00 o’r gloch Pen blwydd hapus oer yma. Croeso cynnes i bawb. Byddwn Pen blwydd hapus iawn i Ffion Wyn yn dra ddiolchgar am eich cefnogaeth a Ysgol Sul Bow Street Roberts, Garregwen, ar ddathlu ei phen phob chyfraniad at yr achos. 19 Chwefror Gwyliau Hanner Tymor blwydd yn ddeunaw oed ddechrau mis Bethan Jones a Shân Hayward

Taith drwy’r iaith - casgliad o ymadroddion a diarhebion difyr, doniol, dychanol a difrïol o Fôn i Fynwy ac o Ben Llŷn i Bont-siân.

Mary Wiliam Dawn Ymadrodd - ddawn ymadroddi’r Cymry fel petai esbonio un dywediad lyfrau: “‘Pawb at ei ffansi”, fel y Taith Drwy’r Iaith. Gomer, 2016 praff eu hiaith, dros ddegawdau yn atgoffa’r awdur o ddywediad dywedodd y dyn wrth gusanu’r £7.99 t.224 niferus? tebyg, a bod hwnnw, yn ei dro, gaseg’. Cyhoeddwyd prototeip y yn ei hatgoffa am ddywediad Diau y bydd y gyfrol hon yn Fe ŵyr y to hŷn am Mary gyfrol hon gan Mary Wiliam gwahanol mewn rhan arall o gyfrwng i brocio’r cof ac y bydd Wiliam ar gyfrif ei chyfnod ym mis Mawrth 1978, ac mae Gymru – taith yng ngwir ystyr llawer ohonom, o’i darllen, yn gweithio i’r BBC. Mary diwyg y testun yn debyg, ond y gair. yn cofio’r hyn a ddywedai ein Middleton oedd hi’r pryd bod y gyfrol hon yn llawer hwy Y trueni mawr yw nad tadau a’n teidiau. Yn ein teulu hwnnw, ac fe’i gwelid yn na’i rhagflaenydd (ddwywaith yw’r iaith yn ddigon cyhyrog ni, er enghraifft, os byddai nosweithiol yn holi ar y rhaglen ei hyd ac ar bapur mwy) ac bellach i greu’r fath gyfoeth rhywun yn tagu ar fwyd neu boblogaidd Heddiw. Yn wir, wedi ei diwygio drwodd a thro. o ddywediadau. Ystyriwch y ddiod, fe ddywedid bod yr cawsom gip arni’n ddiweddar, Yn y gyfrol hon, mae’r pedwar dychan a’r doniolwch wrth ymborth ‘wedi mynd i’r twll mewn clip du a gwyn ar pennawd ar bymtheg wedi eu ddisgrifio dyn diog fel ‘masiwn caws’. Croeso mawr felly i gyfrol S4C, yn jeifio gyda’r Hywel trefnu dan dri phrif bennawd: ar y môr’ (t. 163), neu alw werthfawr a defnyddiol. Beth Gwynfryn ifanc mewn dawns ‘Y dywediadau’; ‘Tylwyth a ‘diacon pren’ ar flaenor di- am inni i gyd fynd ati i lunio yn Llanddewibrefi, yn rhinwedd chymdeithas’; a ‘Byd gwaith werth mewn capel (t. 48), neu’r dywediadau cyhyrog cyfoes? ei swydd ar Heddiw. Fe gofia’r ac arian’. Hwyrach y dylid sylw fod bachgen wedi dewis Beth am ddisgrifio rhywun mwyaf diwylliedig yn ein plith sôn, cyn teithio ymhellach, cymar llai nag addas – ‘Fe busneslyd yn un ‘gwell na Gwgl iddi fod, hefyd, yn ymchwilydd am y clawr dychmygus sy’n bigodd y ddraenen ymhlith y am wybod eich hanes chi’? Na, ar staff yr Amgueddfa darlunio’r ffordd sy’n dringo blode’ (t. 103). Nodir dywediad go brin. Werin yn Sain Ffagan, yn i fyny Bwlch Tal-y-llyn ym o ardal Ffair-rhos: ‘“Bob un â’i Dafydd Ifans gweithio dan gyfarwyddyd y Meirionnydd. ‘Taith drwy’r ffansi,” fel y gwedodd y ceffyl diweddar Vincent Phillips ar iaith’ yw’r isteitl a dyna yw wrth gusanu’r mochyn’(t. 42). Adolygiad oddi ar www.gwales. dafodieithoedd Cymru. Pwy’n natur y gyfrol; gwib sydyn a Tybiaf mai Tegla sy’n nodi com, trwy ganiatâd Cyngor well, felly, i gyflwyno inni ffraeth o un dywediad i’r llall, dywediad tebyg yn un o’i Llyfrau Cymru.

7 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

PENRHYN-COCH

Suliau Horeb Cemlyn Davies (Glan Ceulan gynt) a ar y nos Sadwrn ceir cystadleuaeth llafaru Chwefror Ruth Mosalski yng Nghaerdydd i ddysgwyr. 19 2.30 Kieran Owen Lisa Humphreys, (Gelli gynt) gyda 26 10.30 Tecwyn Jones Miguel Torres ym Melbourne Pen blwydd arbennig Ym more coffi Eglwys Sant Ioan ar 7 Mawrth Genedigaeth Chwefror dymunwyd yn dda i Mrs Gabriel 5 2.30 Y Parchg Peter Thomas Llongyfarchiadau i Natasha a Martyn, Y Starling, 4 Ger-y-llan oedd yn dathlu pen 12 10.30 Y Parchg Peter Thomas Ddôl Fach, ar enedigaeth eu merch Macy blwydd arbennig yn 90 ar 8 Chwefror. 19 10.30 Clwb Sul – Horeb Alys; wyres i Gwynant a Lynn Phillips, 2.30 Beti Griffiths Bow Street a gorwyres i Maud Phillips, Pob hwyl John! 26 10.30 Clwb Sul – Ar y cyd yn Sant Ioan Tregerddan. Llongyfarchiadau i John James, Pen-banc 10.30 Ymuno â Bethel, Aberystwyth – oedd yn un o’r pedwar cneifiwr o dramor Yr Athro John Tudno Williams Merched y Wawr ymhlith y chwech gyrhaeddodd ffeinal Ein gwraig wadd am Ionawr oedd Manon Cystadleuaeth Ryngwladol Ganolradd Croeso Reynolds, merch Wendy, un o’n haelodau Southland – un o’r rhagrasau cyntaf i Croeso i Benrhyn-coch i Mrs Margaret sydd wedi mynd i fyd busnes yn gwerthu gael ei phenderfynu yn ystod dathlu Hands sydd wedi symud o Bont-goch i 44 cynnyrch Aloe. Fe fu yn siarad a dangos Pencampwriaethau Cneifio a Thrin Gwlân Glan Ceulan. sleidiau am y cwmni byd eang sydd y Byd yn 40 oed yn Invercargill, Ynys y De, yn cynhyrchu y nwyddau Aloe ac yna Seland Newydd. Wrth i’r Tincer fynd i’r Ennill jwg yn dangos i ni nifer o’r cynnyrch sydd wasg mae John yn arwain y chwech sydd Llongyfarchiadau Glenys Howells, Rhyd- ar werth gan adael i’r aelodau dreialu yn y Ffeinal cneifio gyda pheiriant (nos y-gof, enillydd cwis Barn. Y wobr yw rhai ohonynt. Cafwyd noson hwyliog a Wener) ac mae Jonny Rees o Aberhonddu jwg serameg porslen o waith llaw Olwen dymunwn yn dda i Manon yn ei busnes. Thomas, Pontargothi Ein gwr gwadd am gyfarfod Chwefror oedd Owain Schiavone , un o Gwellhad buan Gyfarwyddwyr Cylchgrawn Golwg sydd Dymunwn wellhad buan i Mair Evans, a’i swyddfeydd yn Llanbedr Pont Steffan. Glan Ceulan, yn dilyn cael triniaeth yn Esboniodd ychydig o hanes Golwg ers y Ysbyty Bron-glais yn ddiweddar. dechrau dros 25 mlynedd ar hugain yn ôl gan ddangos i ni rhai o’r newidiadau Dyweddïo dros yr amser gyda Golwg 360 yn cael ei Llongyfarchiadau i’r canlynol ar eu adio i’r we a chylchgrawn Lingo newydd dyweddiad a dymuniadau gorau i’r ar gyfer y dysgwyr yn cael ei gynhyrchu. dyfodol. Cafwyd noson hwyliog iawn gan orffen gyda cwis yn seiliedig ar deitlau, lluniau a chamgymeriadau sgymraeg yn ôl- rhifynnau Golwg.

Newid aelwyd Dymuniadau gorau i Graham, Anwen, Olivia, Steffan a Sofie Gillies sydd wedi symud o Ger-y-llan i Golygfa. Dymuniadau Urdd y Gwragedd gorau iddynt yn eu cartref newydd. Noson yng nghwmni Anita Owen o Bant-y-crug – ond yn wreiddiol o Bore coffi MacMillan ardal Machynlleth – oedd siaradwraig Da clywed fod y Bore Coffi MacMillan y mis. Rhoddodd fraslun o’i gyrfa a drefnwyd gan Elsie Morgan ym mis ar ôl ymuno â’r heddlu yn Llundain Ionawr wedi codi £400. Hoffai Elsie am dri deg mlynedd, dechreuodd ar ddiolch yn fawr i bawb gefnogodd. waelod yr ysgol fel cwnstabl yn un ar hugain oed yn 1977 yn Camden Eisteddfod Gadeiriol Penrhyn-coch ac mewn amser cael dyrchafiad i Cyhoeddwyd mai Llywyddion 2017 fod yn rhingyll. Yn ardal Harrow cyn Ennill cadair fydd – Nos Wener Mrs Morfudd Griffiths, ymddeol nôl i Gymru. Dangosodd Llongyfarchiadau i’r Parchg Judith Llangurig; prynhawn Sadwrn: Meleri fedal a dderbyniodd am wasanaeth Morris, Berwynfa, ar ennill cadair Jones, Caerdydd sydd yn athrawes yn Ysgol o ddwy flynedd ar hugain a medal Eisteddfod Gadeiriol Cenarth dydd Gyfun Gymraeg Llangynwyd ger Maesteg a a dderbyniodd gan y frenhines. Sadwrn ddiwedd Ionawr. Roedd y nos Sadwrn y Parch Lyn Lewis Dafis. Dywedodd iddi fwynhau yr holl beirniad, Y Parchg John Gwilym Ceir dwy gystadleuaeth newydd eleni brofiadau amrywiol yn ystod ei gyrfa. Jones, yn llawn canmoliaeth o waith – ar y nos Wener mae cystadleuaeth Diolchwyd iddi am rannu ei hanes ‘Aderyn y to’ ar y testun ‘Gadael’. cyfyngedig i aelodau Academi Ger-y-lli gyda’r gwragedd. sydd yn cyfarfod yn Neuadd y Penrhyn ac

8 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

– oedd uchaf yn y rhagras gyntaf yn Thomas roedd gweinidogion – Samuel chyfle i gymdeithasu a dal i fyny efo pobol. bumed. Pob hwyl i John – dyma’r Roberts, Llanbrynmair, Islwyn, Thomas Creda fod diddordeb mewn rygbi yn ystadegau o’r rhagrasys – John James Charles, Hiraethog a Michael D. Jones. cynyddu oherwydd Cystadleuaeth y Chwe (Cymru) 7mun 21.981eil, 29.349 pwynt, 1; Prin yw’r merched yn y casgliad, ond mae Gwlad – ond nid yw mor boblogaidd a Tom Brewer (Awstralia) 8mun 23.912eil, tair ‘seren’ yn eu plith – Sara Edith Wynne phêl-droed yn y wlad. Mae hi wastad 31.946pwynt, 2; Brandon Maguire- – Eos Cymru, Margaret Jones – teithiwr yn cefnogi Cymru mewn rygbi, a’r Eidal Ratima (Seland Newydd) 8mun 31.756eil, ‘Y Gymraes o Ganaan’ a Sarah Jane Rees – mewn pêl-droed ond efallai ers yr Euros 32.338pwynt, 3; Mitchell Murray (Seland Cranogwen. ‘Selebs’ go iawn! Bu farw John fod yn rhaid iddi newid ei meddwl! Newydd) 7mun 3.612eil, 33.181pwynt, Thomas yn 1905 a chladdwyd ef yn Anfield. Ar ôl cyfnod yn gweithio efo Tinopolis 4; Jonny Rees (Cymru) 8mun 6.871eil, Diolch i Lyn am noson ddiddorol a difyr yn Llanelli mae Daniela nawr yn 33.181pwynt, 5; George Olof (Lloegr) 7mun tu hwnt! gynhyrchydd efo’r BBC yng Nghaerdydd 42.429eil, 34.121pwynt, 6. ac yn cynhyrchu deunydd digidol/ar-lein Heddwyn Morgan, Brynhyfryd ar gyfer Bitesize – adnodd astudio rhad Cymdeithas y Penrhyn Un o blant y Penrhyn oedd Heddwyn wedi ac am ddim y BBC ar gyfer disgyblion Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf 2017 yng ei eni a’i fagu yn Brynhyfryd ac yr oedd yn ysgol ym Mhrydain. Mae wedi ei gynllunio Nghapel Horeb, nos Fercher 18 Ionawr. dal i fyw yno efo’i deulu. i gynorthwyo disgyblion ysgol gyda’u Noson yng nghwmni Lyn Lewis Dafis, a Roedd Heddwyn yn adnabyddus fel gwaith ysgol ac ar gyfer myfyrwyr hŷn. gamodd i’r adwy yn dilyn salwch Gruffydd dreifiwr bws, wedi bod yn ymwneud â Antur. bysiau drwy ei oes Ei dad-cu a gychwynodd Teitl ei sgwrs oedd “John Thomas a y busnes bysiau ym Mhenrhyn-coch, ac fel Selebs Cyntaf Cymru”, a’r hyn a gawsom ei dad a’i ewythr, ar y bysiau fu Heddwyn. oedd hanes gwaith y ffotograffydd o Oes Erbyn hyn, wrth gwrs, Mid Wales y gelwir Fictoria – John Thomas. y busnes. Mae llawer o blant y Penrhyn yn Ganwyd ef yng Nghellan, Sir Aberteifi ei gofio yn mynd a nhw i’r ysgol ar hyd y yn 1835. Ei swydd gyntaf oedd prentis i blynyddoedd. Roedd Heddwyn bob amser ddilledydd yn Llanbed. O 1853-63, bu’n yn serchog ac yn barod ei gymwynas gweithio mewn siop ddillad yn Lerpwl, ond bob amser ac yn dynnwr coes i ryfeddu. oherwydd afiechyd, gorfodwyd ef i gael Bu ei angladd ar y 30ain o Ionawr ac fe gwaith awyr agored, fel cynrychiolydd cwmni ffarweliwyd â Heddwyn mewn arch o siâp gwerthu papur ysgrifennu a ffotograffau. bws, ac yng nghwmni tyrfa o bobl efo’i Yn 1867, cychwynnodd ei fusnes gydweithwyr yn amlwg yno. ffotograffydd ei hun – The Cambrian Yn ystod ei wasanaeth dan ofal y Parchg Gallery, a newidiwyd yn ddiweddarach i’r Richard Lewis, fe dalwyd teyrnged i’w thad ‘Oriel Gymreig’. gan Sheryl, drwy benillion oedd wedi eu Teithiodd ledled Cymru’n tynnu lluniau cyfansoddi. A rhoddodd dipyn o hanes enwogion a chymeriadau, eglwysi ei fywyd, hyd yn oed y drygioni fu’n ei Pêl-droed a chapeli, cartrefi Cymru enwog a wneud pan yn grwt ifanc. Cofion melys golygfeydd hynod. Gwerthodd bedwar mil amdano. Cydymdeimlwn yn ddwys iawn Penrhyn-coch o negatifs i Syr O. M. Edwards. Heddiw fe’u â’r teulu a’r cysylltiadau oll. Canlyniadau tîm cyntaf Rhagfyr a cedwir yn y Llyfrgell Genedlaethol. Ionawr yng Nghyngrair Huws Gray Ymhlith y ‘selebs’ yng nghasgliad John Daniela Rhagfyr Fore Sul y gêm rygbi yn erbyn yr Eidal bu 10 Penrhyn-coch 0 Caergybi 3 Dewi Llwyd yn siarad gyda dau a anwyd 17 Penrhyn-coch 1 Treffynnon 1 yng Nghymru gyda’u tadau yn dod o’r 27 Llanfair 0 Penrhyn-coch 2 Eidal. Un o’r ddau oedd Daniela Antoniazzi o Aberystwyth - merch Bethan (Thomas Ionawr gynt, y Felin). Daw tad Daniela o Bardi 7 Penrhyn-coch 1 Conwy 0 yng ngogledd yr Eidal ger Parma, a daeth 21 Penrhyn-coch 1 Caernarfon 1 efo’i rieni i fyw yng Nghymru pan yn 12 28 Trefyclo 1 Penrhyn-coch 2 oed – yn y 50au hwyr. Soniodd Daniela fel y byddai un o’i hathrawon yn Ysgol Tîm Eilyddion Penrhyn-coch Gymraeg Aberystwyth yn arfer gofyn iddi Ionawr adrodd enw llawn ei thad – Pier Antonio 21 Eilyddion Prifysgol Aberystwyth 5 Luigi Gregorio Antoniazzi. Siaradai Daniela Penrhyn-coch 2 Eidaleg ac astudiodd yr iaith ym Mhrifysgol 28 Bont 2 Penrhyn-coch 2 Birmingham. Mae hi a’i brawd a’i chwaer yn ymwelwyr cyson â’r Eidal. Canlyniadau diweddaraf Tîm Beth sy’n gwneud yr Eidal yn arbennig i Menywod Penrhyn-coch Daniela? Yr Iaith, y tywydd, y diwylliant a’r Chwefror bwyd - mae’n hoffi y traddodiad o eistedd 5 Penrhyn-coch 3 Felin-fach 2 i lawr am bryd o fwyd - dwyawr i ginio, a

9 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 Rhai atgofion Emlyn Rees, Bodowen am ‘waelod y pentre’ Bow Street

Fe’u nodwyd mewn sgwrs gyda Vernon Jones, 28 Mehefin 2011. Gan gychwyn wrth bont Rhydhir, yn ystod y cyfnod cyn rhyfel 1914-1918, bu’r Fyddin Diriogaethol (Territorials) yn gwersylla ar y caeau a elwir yn “fflats Rhydhir”. Credodd rhai o fechgyn yr ardal mae da o beth oedd ymuno â nhw dros gyfnod, ond pan dorrodd y rhyfel allan, syfrdanwyd y bechgyn pan gawsant eu “galw i fyny” i’r fyddin, ac nid oedd gobaith dod yn rhydd. Tu hwnt i’r rheilffordd, lle mae gwaith carthffosiaeth Dŵr Cymru heddiw bu gwersyll mawr gan y fyddin a mynych fe glywyd seiniau band y fyddin yn canu, a bu’r milwyr yn chwarae pêl Lorïau T. J. Hughes droed yn erbyn bechgyn Bow Street. glo, ffurfiwyd tîm pêl-droed yn cerrig beddau gan David a’i lorïau i ddosbarthu cerrig Mae sôn bod un o fechgyn y pentre a enwyd y Robins. Cyn Davies, tad-cu Llinos Dafis, a shipins dros y Cyngor Sir. Bow Street, Griff Hughes, wedi y Piod enwog! Cyflwynodd hefyd byddai un o deulu’r Yn ddiweddarach parciwyd disgleirio fel gôl geidwad, a bod Sir Lewis Pryse Gogerddan Harrands Capel Dewi yn trwsio cerbydau (coaches) gan rhai o’r uchel swyddogion wedi weithredoedd Cae Mari i’r Clwb esgidiau a Hughes y Glo (Evan Gwmni’r Great Western proffwydo dyfodol disglair ac yno y buont yn chwarae Oliver Hughes) yn cyflogi nifer Railway yn y seidins a deuai iddo, ond aeth yntau i’r fyddin am gyfnod. Ond darfu’r Clwb o weithwyr i ddosbarthu glo, trigolion canolbarth Lloegr a dryswyd pob gobaith, er iddo yn ystod blynyddoedd y ee Cwmni Charles a Mason yma ar wyliau. chwarae yn ddiweddarach i dirwasgiad a dychwelwyd y Trefeurig i gario glo i ardaloedd Cyflogai yr Orsaf cymaint dîm yn Ne Cymru pan oedd gweithredoedd i Gogerddan. gwledig Penrhyn-coch a â 13 o weithwyr ar un adeg. yn saer dan ddaear yn un o’r Yn un o ystafelloedd yr orsaf Phen-bont Rhydybeddau. Gweithient mewn shifts, yn cymoedd. Cae Mari yw enw y byddai’r bechgyn yn newid eu Byddai defnyddiau crai ar gyfer lanhawyr a bechgyn swyddfa. cae nesaf ond un at Bow Street, dillad i’w cit chwarae. gwneud ffyrdd ac adeiladu Yn 1927, tad-cu Emlyn oedd ac fe gofia rhai ohonom am Perchennog Glen View - yn cael eu storio yma, a y gorsaf-feistr. Pan ail- Goeden Mari ar fin y ffordd Wern Deg – heddiw oedd darparai hyn waith i deulu T gychwynnodd Clwb Pêl-droed fawr. un, Mr Griffiths. Trigai yno ar J Hughes (tad Meinir Lowry) Bow Street yn y tridegau, ar Ar yr ochr ddwyreiniol i’r ben ei hun, ond yn Llundain faes y stesion byddent yn ffordd roedd caeau Gogerddan roedd ei wraig yn byw. Os ymarfer gydag un lamp yn gyda 20 o goed hynafol nad oedd ganddo ddigon o goleuo’r libart a John Munson wedi eu gwasgaru dros y arian i dalu am docyn i fynd Roberts yn eu hyfforddi. tir. Yr hen ddywediad oedd, ar y trên byddai’n gwystlo ei Enghraifft gynnar o ymarfer “pan syrth y coed, fe gwymp oriawr aur gyda’r orsaf feistr, dan oleuadau! Gogerddan”. Ar ryw ystyr bu sef tad-cu Emlyn, John Lewis Awn i fyny’r pentref yn araf. hyn yn wir. Heddiw gwelir Rees. Talai am gael yr oriawr Ar y dde yn Hafod trigai y yma leiniau arbrofi hadau yn ôl pan ddychwelai gydag plismon lleol Pascoe Davies. adrannau amaethyddol IBERS arian oddi wrth ei wraig, mae’n Tipyn o gymeriad o’r hen deip yn Gogerddan. Yn ystod y siŵr! Dyma ichi enghraifft dda ac roedd iddo barchedig ofn pedwardegau a’r pumdegau o wystlo gan Gwmni’r Great gan bawb, ofn ei gerydd llym o’r ganrif ddiwethaf gwelid Western Railway! yn ogystal â blaen ei esgid! gwartheg gosgeiddig duon Fel y gellid dychmygu, roedd Ysgolfeistr wedi ymddeol Ruel Isaf gyda’r cyrnau mawr Stesion “Bwstryd” (chwedl y oedd yr Henadur B T Williams, yn pori’r tir. brodorion) yn le prysur iawn Hendre Gwyndir, a bu’n Wedi’r Rhyfel Byd Cyntaf, gyda nifer o fân ddiwydiannau weithgar iawn yn y gymdeithas gyda’r bechgyn yn dychwelyd yn ffynnu yno, Yma roedd am nifer o flynyddoedd. o’r fyddin, ac eraill o’r pyllau gwaith cerrig sef torri a naddu David Davies Ysgoldy yn perthyn i Gapel y

10 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Garn sydd bellach yn dŷ yw Yr chwaer yng nghyfraith Mary ardaloedd hyn yn y pumdegau. Hen Ysgoldy. Yma cyfarfyddai Davies yn 1894. Claddwyd hi Ym Mhantyberllan y trigai plant “gwaelod y pentre” i’w ym mynwent Capel y Garn. teulu’r Thomosiaid, saddlers hysgol gân i ddysgu Sol-ffa ar Daliwyd y Capten mewn tafarn a’u gweithdy yn Iard Daniels nos Lun o dan ofal Dai Dafis sef yng Nghastell-nedd, a chafodd yn Aberystwyth. Buont hefyd David Davies y cerfiwr cerrig ei grogi. yn cario’r post yn ardaloedd beddau. Ar nos Iau, noson Drws nesaf yn Morlais, Penrhyn-coch, a David Richard debyg i ddysgu canu gyda cadwai Kate Jones bopty yn yn gweithio ar ddiwedd ei oes Gwladys Rees. Canu rhywbeth crasu bara a buns i’w gwerthu gyda’i frawd yng nghyfraith yn tebyg i hyn: i’r pentrefwyr. Wedi hynny Davmor Garage, Tal-y-bont. “Plant bach y pentre ydym ni daeth tad a mam Emlyn i fyw Cyn dyfod y rheilffordd roedd Yn chwarae un dau tri, yma. Gogerddan oedd piau’r cae tu cefn i Islwyn yn ymestyn A cerdded lan a lawr ar hyd y tai hyn eto. Yr Henadur David at Felin y Ruel (Glyn Rhosyn stryd...” Rees Morgan, un o deulu heddiw). Yn Bryn Teifi roedd Yn ôl yr hen gymeriad Glanfread oedd yng ngofal y siop Jack Hughes yn gwerthu Charlie Bailey a drigai ym Black Lion am flynyddoedd, nwyddau (groceries). Un arall o Minyfron, roedd tafarn ar ei briod hefyd yn perthyn i hen deulu’r pentref, brawd Griff dir lle saif cartref Ambrose a hen deulu yn yr ardal, nifer Hughes, a Mrs Jones, Tyrabbi, Margaret Roberts, sef Awel y ohonynt o gwmpas Bow Street a chyda’r hwyr byddai trigolion CINIO DYDD SUL Werydd. Bow Street Court oedd yn y ganrif hon. Tu cefn roedd gwaelod y pentre yn galw i PRYDAU BAR ei henw, ac yno y cyfarfyddai’r stablau i gadw 4 ceffyl, tra adrodd straeon a phenillion. PARTÏON BWYDLEN BWYTY llys barn lleol rhyw ddau gant byddai’r perchnogion yn mynd Nododd T Gwynn Jones bod ADLONIANT a hanner o flynyddoedd yn ôl. ar y trên. yna ddiwylliant arbennig yn Yn ddiweddarach symudwyd Cock and Hen Street oedd yr perthyn i’r dosbarth gweithiol y dafarn i’r lle y mae hi heddiw enw lleol ar y lôn fach tu rhwng yn Bow Street. AR AGOR O 5:30 P.M. a’i henwi yn Black Lion, y Black a Phantyberllan. Y tŷ isaf Yn ôl eto, a gyferbyn â NOSWEITHIAU IAU A GWENER AM BRYDIAU TEULUOL erbyn hyn Y Welsh Black yw’r yw Glanrafon, lle y daeth Haydn Islwyn mae dau dŷ sinc wedi enw. Bu farw Charlie Bailey Fleming adre o Sain Tathan eu hadnewyddu. Daethpwyd yn nechrau’r pumdegau o’r ger Caerdydd, ar ddiwedd y a rhain i fyny o Benfro ar ôl y ganrif ddiwethaf, a’i gladdu rhyfel diwethaf i chwarae pêl- Rhyfel Byd Cyntaf yr un pryd a’r MYNACH GARDEN ym mynwent Capel y Garn. Yn droed i Bow Street (a gweld ei Neuadd Rhydypennau wreiddiol MAINTENANCE anffodus nid oes garreg i nodi wraig Eunice wrth gwrs!), gyda sef y “Y M”. Cabanau y fyddin ei fedd. phennaeth yr RAF yn dilyn pob oeddynt ym Mhenfro. Torri Porfa, Sietynau, Tai pridd o eiddo Gogerddan cam. Ond i’r drws nesaf yr aeth Yn Bodowen, cartref Emlyn Tirlinio a Garddio Gwasanaeth cyfeillgar a oedd y tai gwreiddiol yma, a hwnnw i weld ei fodryb! heddiw, roedd Dic Jones yn phrisiau rhesymol thebyg mai gweithwyr y plas Roedd yna efail hefyd yn yr byw. Dosbarthai’r post yn y bore : fyddai’r tenantiaid. hen amser lle saif y tai eraill. a byddai’n mendio beics ac ati Ffoniwch Meirion Ar yr ochr orllewinol i’r Dau dŷ yn unig oedd yn y stryd weddill y dydd yn y gegin! Ei 07792 457816 ffordd, yn Manteg magwyd y tu cefn i Pantyberllan, a galwyd frawd oedd Tommy Jones, Ivy 01974 261758 Parchg Richard Davies, ficer hon yn Thread and Needle Villa, Clarach a oedd yn enwog e-bost: mynachhandyman Llanarth hyd at saithdegau’r Street! Yma y trigai “Mrs Chico” am ddal llwynogod yn yr ardal. @yahoo.com ganrif ddiwethaf. Ei fam oedd – ni wyddai neb ei henw iawn Ar ddiwedd ei oes aeth i fyw at un a welodd y Capten llong – y wyniadyddes. Yma hefyd ei fab yn Cross Inn, Ceinewydd hwnnw o’r Borth yn dianc liw oedd cartref Gwyn Edwards, lle ddaeth yn fyw enwog byth nos ar ei geffyl ar ôl lladd ei gôl-geidwad abl iawn yn yr am ddal llwynogod. Eirian Reynolds, Ychydig yn uwch i fyny o Tech. S.P. Tŷ Cerrig roedd mynedfa i lwybr cyhoeddus a arweiniai GWASANAETH gydag ochr y cael lle mae IECHYD ystâd Tregerddan heddiw i lan A DIOGELWCH drwy gaeau Brysgaga, gydag Arolygon Diogelwch ochr Coed Gogerddan ac i Asesiadau Peryglon lawr wedyn at Fron Castellan Archwiliadau Damweiniau (Y Fron, Penrhyn-coch). Hyfforddiant Tebyg mai llwybr oedd hwn 01970 820124 yn wreiddiol yn ymwneud â 07709 505741 helfeydd Gogerddan. Wrth ymyl y fynedfa roedd pistyll dŵr gyda dau gafan, un i geffylau Cysyllter â’r trysorydd ddadsychedu, a’r llall i wragedd os am hysbysebu y pentre gael dŵr golchi. hedyddcunningham @live.co.uk Vernon Jones Gorffennaf 4, 2011 Papur swyddogol David Davies (I’w barhau)

11 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 Pared Gŵyl TREFEURIG Ddewi Aberystwyth

Bellach cyhoeddwyd taw bach yn y Bandstand wedi Glan Davies, y comedïwr, eu trefnu gan Cered yn yr actor, yr arweinydd arbennig i blant/pobl ifanc a noson lawen a chyngerdd, theuluoedd ac yn amrywio o a’r codwr arian o fri fydd berfformiadau roc i weithdai Tywysydd Parêd Gŵyl creu masgiau, canu’r Ddewi Aberystwyth eleni. ukulele, creu offerynnau Crwt o Frynaman a chlocsio! A bydd Siop y yw Glan, ond bu’n byw Pethe yn fwrlwm hefyd gyda yn Aberystwyth am sesiynau storïau a sgwrs flynyddoedd cyn ‘ymddeol’ gyda’r awdur Mihangel i Lanfarian. Ond mae’n Morgan. adnabyddus i bawb drwy’r Bydd yna berfformiadau ardal, ac yn aml i’w weld ar yn y bore yn Sgwâr Owain dudalennau’r papurau lleol Glyndŵr, ac yna ar ôl y yn sgîl ei waith clodwiw Parêd bydd yna sesiwn i godi arian i Galonnau werin yn y Llew Du. Ac Cymru. ar y Sul ym Morlan bydd Fel arfer bydd Parêd gwasanaeth i ddathlu ein eleni, a gynhelir ar ddydd nawddsant. Sadwrn 4 o Fawrth yn llawn Edrychwch mas am lliw a bwrlwm. Geraint y posteri, dewch i gyd- Roberts fydd y pibydd i, gerdded gyda’ch baneri, a’ch Diolch i Rhydian Mason am gael cyhoeddi y lluniau yma; llun o a bydd Band Arian y Dre, gwisgoedd Cymreig, a’ch ddoe a’r un fan heddiw. Tybed lle oedd y teithwyr yma yn mynd? Côr Meibion Aberystwyth capiau stabl – neu unrhyw Bellach nid yw trafnidiaeth gyhoeddus yn cyrraedd y pentref ynghyd a chorau eraill, a beth coch. Pen-bont Rhydybeddau. Band Samba Aberystwyth i Dyma ein dydd gyd yn ymlwybro ar hyd y cenedlaethol. Cyd- strydoedd yn un dyrfa lawen ddathlu yw ein braint a’n swnllyd. dyletswydd. Am 1 o’r gloch bydd y Mwy o fanylion ar Weplyfr Cymanfa Ganu Unedig parêd ei hun yn cychwyn ParedGwylDewiAberystwyth o gloc y dre, ond bydd yna neu’r wefan www. Gogledd Ceredigion 2017 weithgareddau o’r bore gwyldewiaber.cymru Bethel, Tal-y-bont Dydd Sul 14 Mai 2017 am 10.00 a 5.30 o’r gloch Arweinydd: Alwyn Evans

Trefn y rihyrsals nosweithiau Mercher 5 Ebrill Capel y Morfa am 7.00 12 Ebrill Capel y Garn, Bow Street am 7.00 26 Ebrill Bethel, Aberystwyth am 7.00 3 Mai Seion, Stryd y Popty am 6.30 10 Mai Bethel, Tal-y-bont am 7.00

[email protected]

12 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Taith Hen Geir HEDD Eira! WYN – Ypres, Gwlad Belg Mae siarad am y tywydd yn ail natur i ni, ac yn fodd i gynnal sgwrs pan nad oes llawer arall i’w ddweud. A phetai’n m mis Gorffennaf 2017, bydd tua 29/07/2017 Ymweld â llefydd hanesyddol. bwrw eira, mae hynny’n destun siarad 20 car yn teithio o Abertawe i Ypres Cyngerdd hwyrol yn eglwys gan bawb! Yfel rhan o ddigwyddiadau i goffáu Langemark. Ond faint o eiriau sydd i ddisgrifio canmlwyddiant brwydr Passchendaele 30/07/2017 Gwasanaeth Coffa Hedd Wyn eira yn benodol? Mae yna ystôr ac yn enwedig marwolaeth Hedd Wyn. 31/07/2017 Ymweld â llefydd hanesyddol ohonynt yng Ngeiriadur Prifysgol Dyma gyfle ichi i ymuno ar y daith. (Rhyfel Byd Cyntaf) neu Cymru, a rhai ohonynt yn hen iawn. Yn dilyn llwyddiant ysgubol taith hen Dunkirk ar y ffordd nôl i Er enghraifft sonnir amfriwod, geir Abertawe i Mametz yn 2016, mae’r Dieppe – hwylio am nôl 6.00pm sef eira mân a yrrir gan y gwynt, trefnydd wedi penderfynu trefnu taith a chynneiry, sef eira cyntaf, tua’r debyg eleni i Ypres, yng Ngwlad Belg i Llety flwyddyn 1400 yn Llyfr Coch Hergest. goffàu canmlwyddiant marwolaeth Hedd Bydd y teithwyr yn aros mewn gwesty Mae’r bardd Iolo Goch yn cyfeirio at Wyn. Dim ond lle i 20 car sydd ar y daith sy’n agos at Ypres. Bydd y gost, tua £499 liw nyf, sef lliw eira, yn y 14eg. ganrif, a ac mae croeso i ddarllenwyr Y Tincer am ddau berson, yn cynnwys: Dafydd ap Gwilym yn sôn am ôd (eira), gofrestru arni. • Y fordaith o Newhaven i Dieppe a’r daith gair sydd ar lafar o hyd mewn rhai Trefnir y daith gan Huw Morris, sy’n o Dieppe i Newhaven ardaloedd yn y ferf odi (bwrw eira) . gweithio ym Mhrifysgol Abertawe a • Tair noson, gwely a brecwast, mewn Ar ddiwrnod eiriog (llawn o eira), dywed bod 10 car wedi cofrestru yn barod. gwesty 3* yn agos at Ypres efallai mai ffluwch (haen denau), Felly os oes gennych hen gar a diddordeb • Bwrdd rali swyddogol ffrechen (cawod ysgafn), neu mewn “sbin” fach i Wlad Belg, cysylltwch sgimpen (haen denau) a gwymp, neu ag e cyn gynted ag y bo modd trwy Manylion cyswllt daw eirwynt a lluwch neu luchfa o ddanfon e-bost yn datgan eich diddordeb Ymholiadau i’w cyflwyno at Huw Landeg fanod (mân ôd, eira mân) i’n cadw at [email protected]. Morris drwy e-bost: [email protected] i ffwrdd o’r lonydd ac o’r gwaith. Bydd y daith yn digwydd rhwng y Ac wrth gwrs mewn ychydig o 27-31ain o Orffennaf 2017, gan adael y ddiwrnodau, bydd y gwynneiry (eira Mwmbwls, Abertawe am 10 o’r gloch y gwyn) neu’r hiffiant (eira wedi ei yrru bore ar y 27ain. Byddwn yn cyrraedd gan y gwynt) wedi troi yn isgell neu Ypres, gobeithio!, erbyn swper ar yr botes eira (eira tawdd) hyll a budr. 28ain ac yna yn mynychu gwasanaeth A wyddoch chi am unrhyw hen i’w gynnal wrth gofeb Hedd Wyn a eiriau lleol neu anghyffredin i digwyddiadau eraill yn gysylltiedig â’r ddisgrifio’r eira (neu unrhyw dywydd Rhyfel Byd Cyntaf. arall)? Chwiliwch amdanynt yn GPC ar lein (ac am ddim), http://gpc. Hedd Wyn Ceir ar daith y llynedd cymru. Ac os nad ydynt yno, byddwch Ganwyd Ellis Humphrey Evans yn mor garedig â chysylltu â ni ar gpc@ Nhrawsfynydd, Sir Feirnionnydd, geiriadur.ac.uk neu Geiriadur Prifysgol a mabwysiadodd y ffug-enw Hedd Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Wyn. Fe’i cadeiriwyd mewn nifer o Aberystwyth SY23 3HH. Rydym eisteddfodau lleol a chyflwynodd gerdd, yn edrych ymlaen at glywed oddi gan ei ddanfon at yr Eisteddfod o faes y wrthoch! gad, ar gyfer cystadleuaeth y Gadair yn Eisteddfod Penbedw (Birkenhead) yn 1917. Ychydig o wythnosau cyn seremoni cadeirio bardd buddugol yn yr Eisteddfod, Cysyllter â’r trysorydd os am hysbysebu lladdwyd Hedd Wyn ym mrwydr [email protected] Passchendaele. Hedd Wyn oedd yn fuddugol yn y gystadleuaeth. Yn seremoni cadeirio’r bardd buddugol, cafodd y Gadair ei gorchuddio gan frethyn du – “Seremoni’r Gadair Ddu”.

Y Daith Dyma fanylion y daith Amrywiaeth eang o lyfrau, cardiau, 27/07/2017 Gadael Abertawe am 10 y cerddoriaeth ac anrhegion Cymraeg. bore - teithio i Newhaven gan CROESAWIR ARCHEBION GAN (hwylio am 00.30 y bore ar UNIGOLION AC YSGOLION 28/7/17) 13 Stryd y Bont, Aberystwyth 28/07/2017 Teithio o Dieppe i’r gwesty, drwy Ffrainc a Gwlad Belg. Maer Abertawe ar ddechrau taith 2015 01970 626 200

13 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 Jac yn y Bocs

Emyr Edwards Jac yn y Tyddewi, Casnewydd a ac yn drasig, ar syniadau a bocs a dramâu byrion eraill. Chaerdydd. Mae hefyd wedi gweithgareddau’r ifanc. Fe’i Cyhoeddwyd gan yr awdur ysgrifennu nifer o sioeau lleolwyd mewn ysgol ac, o £7.00 cerdd ac ef oedd sylfaenydd a reidrwydd, cast ifanc sydd iddi chyfarwyddwr Cwmni Theatr yr ar wahân i athro a phrifathro, Jac yn y bocs – dyna deitl Urdd rhwng 1973 a 1988. naw o actorion mewn nifer. casgliad o ddramâu byrion Yn y blynyddoedd diwethaf Dyma gyfrol o ddramau a gyhoeddwyd ddiwedd mis mae Emyr wedi cyhoeddi sawl byrion sydd yn cyfleu Rhagfyr diwethaf gan Emyr cyfrol o ddramâu byrion, megis sefyllfaoedd cyfoes a chyffrous, Edwards. Gwahoddwyd Bob Y Fodrwy, Adolff a Lloeren, ac wedi ei hanelu, yng Roberts, Cadeirydd Cwmni cyfanswm o ddwy ar bymtheg ngeiriau’r awdur “at gwmnïau Drama Eglwys y Crwys, o ddramâu ar gyfer cwmnïau drama amatur, ysgolion a Caerdydd, i fwrw golwg dros y amatur, colegau ac ysgolion. cholegau”. Mae’n gyfrol sy’n gyfrol. A nawr dyma gyfrol arall wirioneddol yn llenwi bwlch Y gŵyn fwyaf y mae dyn o’i waith, sef Jac yn y Bocs a yn llenyddiaeth Cymru. Diolch yn ei chlywed gan gwmnïau phedair o ddramâu byrion eraill Emyr. drama amatur y dyddiau – dramâu gyda deialog sy’n Mae’r drydedd ddrama, Os nad yw y gyfrol yma yma yw’r diffyg yn y nifer o rhedeg yn llyfn ac yn hawdd Uffern, wedi ei hanelu atoch ar werth yn eich siop lyfrau ddramâu, hir a byr, sydd ar gael iawn i’w llwyfannu; delfrydol i chi y bobl dechnegol. Mae’n leol gellir ei harchebu yn iddynt eu llwyfannu. Mwy na gwmnïau amatur. sôn fel y mae’r dechnoleg uniongyrchol oddi wrth yr pheidio maent yn dibynnu ar Mae Jac yn y Bocs yn fodern, megis yr i-ffôn, yn awdur naill ar y ffôn: 02920 gyfieithiadau neu addasiadau cynnwys elfen o ddychan rhwystro cyfathrebu ymhlith 565122; ar e-bost: edwards- o ddramâu mewn ieithoedd wrth ymdrîn â sefyllfa o banig pobl. Rwy’n siwr y bydd y [email protected] neu drwy eraill. Rwy’n siwr bod hyn yn ymysg llywodraethau lleol deialog staccato sydd yma yn ysgrifennu ato yn 9, Petherton rhannol gyfrifol am y dirywiad ac awdurdodau swyddogol taro deuddeg gyda sawl un Mews, Llantrisant Road, yn y nifer o gwmnïau drama eraill. Er bod pedwar ar ddeg o ohonoch. Dyma ddrama arall Llandaf, Caerdydd, CF5 2SJ. amatur sydd yn bodoli yma gymeriadau ynddi hawdd iawn hawdd i’w llwyfannu gan mai yng Nghymru a hynny, wedyn, fyddai dyblu i fyny ar actorion dim ond bwrdd a thair cadair yn cael ei adlewyrchu yn y ac, fel mae’r teitl yn ei awgrymu, sydd eu hangen ar y llwyfan. R.J.Edwards Adeiladau Fferm y Cwrt nifer o wyliau drama sydd yn dim ond bocs sydd ei angen ar y Darlun yw’r ddrama O’r Cwrt Farm Buildings cael eu cynnal. llwyfan! Yn yr ail ddrama, Colli Dom i’r Llaid o’r modd y twyllir Penrhyn-coch Mae lle i ddiolch, felly, am Gafael, mae yna ymdriniaeth caethweision i gyffesu. Mae’r Contractiwr, masnachwr gynnyrch cyson y dramodydd sensitif iawn â sut y mae’r clefyd ddrama wedi ei lleoli mewn gwair a gwellt Arbenigwr ar ailhadu o Gaerdydd, Emyr Edwards. dementia yn gallu effeithio’n carchar gyda phedwar cymeriad Cyflenwi a gwasgaru Mae’n awdur toreithiog, wrthdrawiadol ar berthnasau – iddi – tri gŵr a gwraig, sef calch, slag a Fibrophos wedi cyhoeddi sawl drama, sefyllfa y mae sawl un ohonom, caethwas, caethferch, swyddog Lori, turiwr a malwr ynghyd â llyfrau ar gynhyrchu rwy;n siwr, yn ymwybodol carchar a milwr. Y ddrama i’w llogi Cyflenwi cerrig mán a llwyfannu dramâu. Mae ohoni. Drama yw hon wedi ei olaf yn y gyfrol yw Bwlis, sy’n hefyd wedi dod yn fuddugol hanelu, mi dybiwn, at actorion ymdrîn â sut y gall addysg 01970 820149 yn eisteddfodau cenedlaethol mwy profiadol. ddylanwadu’n negyddol, 07980 687475 Llaeth yn Llundain

Prin yw teuluoedd sefydledig y Sir bosibl cyn i bethau fynd yn angof. Mae hynny sydd heb ryw fath o gofnod cyhoeddiad newydd – dwyieithog o o aelodau oedd yn ymwneud â’r bosib – ar y gweill er mwyn sicrhau diwydiant llaeth yn Llundain yn ystod y hanes mor gyflawn â phosib fydd yn ddeunawfed a’r ugeinfed ganrif. seiliedig ar adroddiant byw yn hytrach Eich cigydd Yr hanes o gyfnod oes y porthmyn nag ar ystadegau archifol. hyd at heddiw oedd testun y ddau lyfr, Apêl yw hon i unrhyw ddarllenydd lleol Llwybr Llaethog Llundain a’r London sydd â deunydd – boed hwnnw ar Milk Trail a gyhoeddwyd yn ystod bapur, yn llafar neu’n ddarluniadol – ac Pen-y-garn y blynyddoedd diwethaf. Seiliwyd y nad oedd wedi gallu ymateb i geisiadau Ffôn 828 447 gwaith ar gyfraniadau’r cyhoedd ac blaenorol, i gysylltu â mi, Megan Llun: 9-5.30 mae’r ddau lyfr wedi tyfu erbyn hyn i Hayes, ar: [email protected] aw ad fod yn adroddiadau diffiniol. neu 01545 570545. Cydnabyddir pob M -S 8.00-5.30 Serch hynny, mae’n amlwg bod mwy cyfraniad os caiff ei ddefnyddio yn y o ddeunydd i’w ‘achub’ a theimlaf ei cyhoeddiad. Gwerthir ein cynnyrch mewn fod yn bwysig recordio cymaint ag sy’n Megan Hayes rhai siopau lleol

14 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Mapiau Degwm i bawb Eisteddfod Gadeiriol Dewch i weld hen fapiau gogoneddus Mae prosiect Cynefin hefyd wedi o’r ardal ar y We. Cafodd yr ardal hon, digido dogfennau’r degwm sy’n mynd Penrhyn-coch fel bron pob ardal yng Nghymru, ei gyda’r mapiau. Mae’r rhain yn enwi mapio yn fanwl yn ystod yr 1840au ar pwy oedd yn talu’r degwm, a phwy 30 Mawrth – 1 Ebrill 2017 gyfer casglu’r degwm. oedd perchnogion y tir, gwybodaeth Mae’r mapiau yma i gyd, dros 1,200 ddiddorol iawn i haneswyr teulu. Dyma destunau llên a chartref yr ohonynt, wedi eu digido yn y Llyfrgell Gan amlaf mae’r wybodaeth wedi Eisteddfod; y beirniad yw’r prifardd Genedlaethol ac maent arlein ar wefan ei rhoi fesul cae, ac mae hefyd yn Dafydd Pritchard, Aberystwyth, (1-9) cynefin.cymru. Croeso i unrhyw un cynnwys enwau’r caeau a’r defnydd a Huw Foulkes, Caerdydd (10) a dylai fynd ar y wefan yma i edrych arnynt, tir. Mae’r dogfennau a’r mapiau cyfansoddiadau gael eu gyrru trwy’r a chymharu’r hyn a fu gyda beth yma yn cael eu trawsgrifio gan post i’r Ysgrifennydd​ sydd yma heddiw. Os edrychwch yn wirfoddolwyr er mwyn ei gwneud yn Ceris Gruffudd, fanwl fe welwch reilffyrdd, camlesi, bosib i bawb allu eu harchwilio yn Rhos Helyg, 23 Maesyrefail, tollbyrth a gweithfeydd mwyngloddio hwylus yn y dyfodol, ac mae dros fil Penrhyn-coch, Aberystwyth, Ceredigion SY23 3HE neu ebost i cynnar. Mae tlotai a phlastai ar draws y o bobl yn rhan o’r prosiect eisoes. Er [email protected] cyn wlad, a gallwch ddod i hyd i ffermydd hynny, mae digon o waith ar ôl, os 13 Mawrth. mewn mannau anghysbell, a thiroedd hoffech chi ymuno gallwch wneud amaethyddol sydd bellach wedi eu hynny yn rhwydd ar wefan cynefin. 1. Y Gadair – Cerdd gaeth neu llyncu gan drefi a dinasoedd - a cymru, neu trwy anfon ebost at rydd hyd at 50 llinell ar y testun - chronfeydd dŵr. [email protected] Gorwelion. Cadair fach a £50.00

Y gadair a’r arian yn rhoddedig er cof am y diweddar Elwyn a Hilda Mason, New Inn, Cwmerfin gan David a Mair Mason a Margaret Mason Pollak a Henry Pollak.

2. Telyneg – Glaw £10.00 3. Llunio Brawddeg o’r gair - CNEIFIO £10.00 4. Englyn – Hedd Wyn £10.00 5. Soned – Deffro £10.00 6. Stori fer ar y thema – Chwerthin £10.00 7. Erthygl neu gyfres o bytiau diddorol addas i’w cyhoeddi mewn papur bro £10.00 Map o ardal Rhydypennau 8. Adolygiad o unrhyw nofel Gymraeg a gyhoeddwyd yn 2016 £10.00 9. Limrig yn cynnwys y llinell – Eleni, rwy’n gwneud un adduned Pwy yw bardd gorau’r ardal? £10.00 HEFYD TESTUN CERDDOROL Ar Fai 3ydd eleni cynhelir Eisteddfod ofyn am hyd at 3,000 o eiriau ar y thema Calan Mai Morlan Aberystwyth. Hon fydd “Atgof.” 10. Tlws yr Ifanc – dan 21 oed pumed pen-blwydd yr eisteddfod newydd Ac mae mwy i eisteddfod na Tlws a £20.00 anedig, ac i ddathlu hynny bydd hon llenydda – yn ôl yr arfer mae yna ystod am y tro cyntaf yn Eisteddfod Gadeiriol! o gystadlaethau gwaith cartref, gan Cyfansoddi darn cerddorol – “Llanw” yw testun y gystadleuaeth gerdd gynnwys ffotograffiaeth a chelf, a llu o lleisiol neu offerynnol. gaeth neu rydd a gwobrwyir y buddugol gystadlaethau llwyfan, o’r difrif i’r digri. Y gwobrau yn rhoddedig gan â chadair fechan o waith Wyn Morgan A bydd chopsticks yn cael lle ar lwyfan Aaron ac Ashley Stephens, a £20. Eisteddfod leol wrth gwrs yw’r steddfod Morlan eleni! Am fanylion llawn Glan Seilo. eisteddfod hon, yn gyfyngedig i ddalgylch codwch gopi o’r rhaglen o Siop Inc neu Beirniad rhif 10: Penweddig, ond yn sicr mae yn yr ardal Siop y Pethe neu ewch i’r wefan Huw Foulkes, nythed o feirdd a gobaith y pwyllgor trefnu www.steddfota.org. Caerdydd yw y byddant yn ymateb i’r sialens. Ebrill 25 yw’r dyddiad cau ar gyfer Wrth gwrs mae mwy i eisteddfod na derbyn gwaith cartref – felly digon o Gwobrwyir enillydd Tlws yr Ifanc ar y chadair! Fe gynigir tlws llenyddiaeth amser i’r awen alw heibio i bentrefi nos Wener. eleni, a hynny hefyd am y tro cyntaf, gan gogledd Ceredigion.

15 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 Y Glec, cynhyrchiad diweddaraf Cwmni Theatr Arad Goch

Fersiwn newydd gan Arad y Gymraeg am 19:30. Fe fydd Goch o’r ddrama drawiadol perfformiad yn y Saesneg am gan gwmni Zeal Theatre o 19:30 y noson wedyn, sef yr Awstralia – cwmni sy’n cael ei 8fed o Fawrth. Fe deithiodd y adnabod yn rhyngwladol am ei ddrama i ysgolion uwchradd ddramâu dwys o safon uchel Ceredigion, Sir Gâr a Sir Benfro – sydd yn archwilio y broblem cyn y Nadolig gan dderbyn o or-yfed alcohol a thrais llu o sylwadau ac ymatebion ymysg bobl ifanc. Mae Y Glec arbennig; yn cadw at arddull arferol Zeal; “Drama afaelgar, emosiynol drama llawn egni a hiwmor lle ac roedd safon perfformiad welwn Rhodri Sion a Owain yr actorion yn wych” – Athro, Llŷr Edwards yn chwarae Ysgol y Strade. llu o wahanol gymeriadau Wedi’i seilio mewn parti mewn parti pen-blwydd. Mae’r pen-blwydd, mae Y Glec yn gerddoriaeth yn uchel a phawb adrodd stori dau fachgen yn cael amser da, ond pan sydd yn herio ei gilydd. Mae mae’r rhieni yn gadael, mae rhywbeth sydd yn cychwyn fel pethau’n newid... bach o sbort yn sydyn yn troi Mae drama ddiweddaraf mewn i ryfel gwaedlyd wedi ei Arad Goch, sydd eisoes wedi thanio gan alcohol. fersiwn Arad Goch o’r ddrama sgriptiau, a gynhyrchwyd gan cael ei disgrifio gan Lowri Mae gan Cwmni Theatr Arad enwog Stones gan gwmni Zeal. Arad Goch yn y gorffennol, Haf Cooke fel “Y cynhyrchiad Goch berthynas dda iawn “Rydyn ni’n falch iawn i sef Tafliad Carreg. Mae eu mwyaf egnïol i mi’i weld ers gyda chwmni Zeal Theatre gydweithio unwaith eto â Zeal gwaith i’w weld mewn dros tro byd”, yn teithio ledled erbyn hyn, ar ôl dros 16eg o Theatre, un o gwmnïau theatr 20 o wledydd ar draws y byd.” Cymru ym mis Mawrth. Fe flynyddoedd o gydweithio mwyaf llewyrchus yn y byd yn Ym mis Medi, 2016, fe fydd y daith yn cychwyn a rhannu syniadau. Tafliad ein maes ni a bellach yn hen gychwynnodd ymarferion Y yng Nghanolfan Arad Goch, Carreg oedd y tro diwethaf ffrind i Arad Goch.” Glec/King Hit ac fe wnaeth Aberystwyth ar y 7fed o i’r ddau gwmni weithio ar Dywedodd Jeremy Turner, Tom Lycos o gwmni Zeal ddod Fawrth gyda pherfformiad yn gynhyrchiad gyda’u gilydd, sef Cyfarwyddwr Creadigol o Awstralia i Aberystwyth i Cwmni Theatr Arad Goch. gyfarwyddo. Rhodri Sion, sydd “Fe gwrddais a Zeal yn gwneud ei ymddangosiad Theatre yng ngwyl Theatr cyntaf mewn cynhyrchiad ASSITEJ theatr yn Norwy, a Arad Goch, sydd yn perfformio rydyn ni wedi cadw mewn gydag Owain Llŷr Edwards yn cysylltiad â nhw ers hynny. y sioe hynod o gorfforol yma. Mae eu gwaith nhw’n heriol Yn ogystal a pherfformio yn y a chyfoes. Mae hyn yn cael ddrama, Owain Llŷr Edwards ei gydnabod yn y ffaith oedd hefyd yn gyfrifol am bod cydbwyllgor addysg gyfieithu ac addasu’r ddrama Cymru wedi cyhoeddi un o’i i’r Gymraeg. Lluniau: Keith Morris Keith Lluniau:

16 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Colofn Enwau Lleoedd MADOG, CAPEL DEWI A Cyffiniau Gogerddan Cymerwch er enghraifft yr enwau hyn Mae llawer o bryder wedi ei fynegi dros yng nghyffiniau Gogerddan: CEFN-LLWYD y blynyddoedd diwethaf ynghylch y Faint ohonom bellach sy’n arddel yr bygythiad i enwau lleoedd oherwydd enw Troead Tŷ-coch am y gyffordd Suliau Madog y duedd gynyddol i newid enwau. lle mae’r lôn o Gogerddan yn ymuno 2.00 Mewn gwirionedd, dylem fod yr un mor â’r briffordd rhwng Bow Street ag 19 Bugail bryderus am yr enwau sy’n diflannu o Aberystwyth? Tebyg bod llai byth 26 R W Jones gof gwlad wrth i ni golli nabod ar ein ohonom yn cofio’r tŷ brics a arferai cynefin. sefyll yno, ac a roddodd i’r troead ei enw. Mawrth 5 Oedfa Gŵyl Ddewi – Garn 12 Terry Edwards 19 Bugail 26 Oedfa’r Ofalaeth – Garn

Eira mawr 1947 Pan drafodwyd eira mawr 1947 ar Bore Cothi ddiwedd Ionawr clywyd fod Valmai wedi ffonio o Market Drayton i roi ei hatgofion hi o fod wedi ei chloi yn y tŷ am wythnosau yng Nghapel Madog oherwydd yr eira. Roedd Valmai yn priodi ym mis Mai pryd roedd tamaid o eira yn dal ar y llawr. Tybed oes rhywun yn cofio Valmai yn yr ardal?

Ymddeoliad hapus Dymunwn ymddeoliad hapus i Dilwyn Tŷ-coch (llun o gasgliad ac mae’n resyn meddwl Thomas, Brynheulog, ôl gwasanaeth hir ar Agnes Morgan ar wefan nad yw’r enw’n cael ei ffermydd IGER ac IBERS. Trefeurig: www.trefeurig. ddefnyddio gan lawer org/oriel-agnesmorgan. mwyach. Cydymdeimlad php) Soniais innau yn y Cydymdeimlwn â Iona Davies, golofn hon am Dŷ Jerri Llaingwyddil, ar golli cefnder o Benrhyn- Pwy wedyn sy’n Bach Gogerddan (Chwefror coch; gyfarwydd â’r enw Rhiw 2014) ar Riw Siôn Saer hefyd, â Patrick Sims-Williams ar golli Celyn am y ffordd sy’n (Hydref 2013). Does syndod perthynas o Ddinas Cross, Sir Benfro. codi i gyfeiriad Capel i’r enw Tŷ Jerri Bach Dewi o groesffordd Gogerddan ddiflannu gan Gogerddan? Digwydd un iddo gael ei ddymchwel er o’r ychydig gofnodion mwyn lledu’r ffordd, ond GOGINAN ysgrifenedig ohono mae’n drueni mawr bod mewn erthygl gan R. cyn lleied yn gyfarwydd Gwellhad Buan Gwmryn Jones yn Cymru â’r enw Rhiw Siôn Saer a’i Danfonwn ein dymuniadau gorau i Amber 1896 (cyf. xi. t. [283]). Fe leoliad ar y briffordd y tu Humphreys, Blaendyffryn ar ei anlwc o sylwch bod celynen neu cefn i bentref Comins- fod mewn damwain car yn ddiweddar lle ddwy yn parhau i dyfu ar coch. torrodd ei bigwrn. fin y ffordd gan dystio i Enw arall gwerth tynnu darddiad yr enw. sylw ato ar nodyn mwy Cwrs rasio Gogerddan i Elfed Price, Troedrhiwcastell, ar ôl ei Mewn llythyr yn rhifyn calonogol yw Cae Rasys. ar y Map Degwm oddi ar driniaeth diweddar yn Ysbyty Bron-glais. Tachwedd 2007 Y Tincer Dyma’r cae gwastad sydd wefan cynefin.cymru (t. 16), cyfeiriodd Erwyd wedi ei leoli i’r gogledd- Felly defnyddiwch Cydymdeimlo Howells at Riw Drws orllewin o groesffordd yr enwau hyn, neu mi Cydymdeimlwn â Maureen Perkins a’r Coch rhwng cylchdro Gogerddan lle byddai ddiflannan nhw! teulu oll, Ardwyn, ar farwolaeth Alan, gŵr, Gelli Angharad a fferm teulu’r plas yn arfer Angharad Fychan tad a tad-cu annwyl ar Ionawr 25. Fe fu ei Lovesgrove, rhiw a enwyd cynnal rasys ceffylau. Paratowyd gyda angladd ar Chwefror y cyntaf yn Amlosgfa ar ôl drws coch yn y wal Rwy’n hynod o falch bod chefnogaeth Cymdeithas Aberystwyth. sy’n rhedeg yn gyfochrog yr enw’n parhau i gael ei Enwau Lleoedd Cymru â’r ffordd. Mae’r paent ddefnyddio heddiw gan a’r Cynllun GWARCHOD Newid Aelwyd coch wedi hen ddiflannu, staff fferm Gogerddan. Pob lwc i Steve, Sian Donnelly a’r teulu yn eu cartref newydd yn Llanbadarn wrth www.cymdeithasenwaulleoeddcymru.org iddynt symud o’r Tŷ Capel, Y Dyffryn.

17 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

ABER-FFRWD A CHWMRHEIDOL

Ymddiheuriadau i’n gohebydd yn yr ardal newydd trist am farwolaeth sydyn iawn yn gynnes i bawb a weithiodd i wneud y – drwy amryfusedd ni chynhwyswyd Noragh Jones, Troedrhiwsebon gynt. noson yn llwyddiant a chyflwynwyd tusw newyddion a gyrhaeddodd ddechrau Ar ôl treulio rhyw ddwy flynedd yn byw o flodau i Norma gan iddi ddathlu pen Ionawr. yn Aberystwyth ac ar ôl colli Ken daeth blwydd arbennig ddechrau Ionawr. Noragh yn ôl i fyw i Caehaidd ers mis Amser prysur Medi. Hannai o Ogledd Iwerddon ac mi Eleni eto bu y penwythnos cyn y Nadolig oedd yn awdures doreithiog ac wrthi yn brysur iawn yn yr ardal . Cynhaliwyd yn ysgrifennu llyfr ar hyn o bryd. Aeth i y parti blynyddol ar y nos Sadwrn pryd y Lundain i dreulio y Nadolig gyda’i merch daeth nifer dda o bobl a phlant ynghyd. a’i theulu ond ni ddaeth yn ôl. Mae Daeth Siôn Corn heibio ag anrheg i bob gennym i gyd yn yr ardal atgofion melys plentyn a diolch o galon i Steve Briggs am iawn amdani hi a Ken. ei waith da eleni eto. Difyrrwyd y plant hefyd gan John Alderhouse, Tancnwch, Newid aelwyd ac mi ‘roedd pawb wrh eu bodd yn ei Dymuniadau gorau i Meriel Morgan wylio yn gwneud triciau. Diolch i bawb - gynt o Is y Coed, Aber-ffrwd – yn ei am y gwobrau raffl a diolch yn arbennig i chartref newydd yn y Gorlan, Capel Seion. Lorraine Maloney a John a Carol Marshall Treuliodd hi a’i diweddar ŵr Vivian dros am baratoi y Neuadd ar gyfer y noson. hanner canrif yn Aber-ffrwd ac mae yn Nos Lun aeth Beti, John, Carol a Lorraine chwith meddwl am y pentref hebddoch. o amgylch Cwmrheidol i ganu carolau Gobeithio y cewch iechyd gwell i fwynhau a mi wnaeth Elen Howells drefnu parti bywyd yn eich cartref newydd. o blant i fynd o amgylch Aber-ffrwd. Llwyddwyd i godi £300.00 a fydd yn cael Urdd y Benywod ei drosglwyddo i Glwb ar ôl ysgol Ysgol Cynhaliwyd ein cinio blynyddol yng Pen-llwyn. Diolch i bawb am y croeso ac Ngwesty yr Hafod Pontarfynach pryd y am y rhoddion hael. daeth nifer dda o aelodau a›u partneriaid ynghyd. Cawsom groeso cynnes gan Noragh Jones Dewi a Nicholl Gwyn a mwynhawyd cinio Rhai dyddiau ar ôl y Nadolig daeth y blasus iawn. Diolchodd Norma Stephens

Cyngor Cymuned Melindwr Trefnwyr Angladdau

Cynhaliwyd pwyllgor cyntaf y flwyddyn bryd a gwahoddir ceisiadau oddi wrth ar Nos Iau 19 o Ionawr yn Neuadd gymdeithasau a sefydliadau lleol am C T Evans Pen-llwyn, Capel Bangor. Dechreuwyd grantiau bach (hyd at £500) i gefnogi trwy groesawu Lyn Davies fel ein clerc gweithgareddau neu prosiectau Gwasanaeth Angladdol newydd a hefyd unwaith eto diolch i lleol neilltuol. Gofynnir i’r ceisiadau Teuluol Cyflawn, wedi Elaine Lewis am ein helpu dros dro. gynnwys y canlynol ei arwain yn bersonol gydag Gan fod pethau wedi bod yn dawel 1. amlinelliad o’r prosiect / dros adeg y Nadolig nid oedd fawr gweithgaredd – i nodi budd y urddas. Capel Gorffwys ddim i adrodd ers y pwyllgor diwethaf prosiect i’r ardal neu i frodorion yr Preifat, Gwasanaeth ond penderfynwyd eto i atgoffa y ardal Dydd a Nos. Cyngor fod sefyllfa Pont Rhiwarthen yn 2. manylion o gyllid y gweithgaredd / niweidiol i fusnesau yr ardal. prosiect a pha elfennau y mae’r cais 01970 820013 Adroddodd y Cadeirydd ei bod yn i’w ariannu siomedig nad oedd wedi cael unrhyw 3. copi o fantolen ariannol mwyaf [email protected] ymateb am brisiau am y meinciau diweddar y sefydliad neu gymdeithas oddi wrth y busnesau lleol roedd wedi cysylltu gyda nhw. Penderfynwyd - os Dylid anfon y wybodaeth i Jean Watson, Brongenau, Llandre, na fyddai ateb yn y dyfodol agos - fe Cadeirydd Cyngor Cymuned Melindwr, Aberystwyth SY24 5BS fyddai rhaid edrych ymhellach. Blaen Rhos, Pant-y-Crug, Capel Seion, Fe fu cryn drafodaeth am sefyllfa Aberystwyth SY23 4EF, neu trwy ebost i cyfrifon y Cyngor ac maent nawr yn [email protected] ac i arthen@ barod i gael eu danfon ymlaen i’w btinternet.com i gyrraedd erbyn dydd archwilio. Hefyd penderfynwyd nad Llun 13eg o Fawrth 2017. ydym yn codi’r stipend eleni gan fod Cynhelir y pwyllgor nesaf ar Chwefror gennym arian wrth gefn ar hyn o 16 yn Neuadd Pen-llwyn, Capel Bangor. [email protected]

18

Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Llun y mis

Llun o gasgliad Iestyn Hughes, Maes-y-garn,

Bow Street. Gellir gweld mwy o’i luniau ar ei wefan CHWILIO AM LE I GYNNAL http://www.atgof.co/ CYFARFOD, CYNGERDD NEU DDIGWYDDIAD ARALL? Mae gan Morlan neuadd fawr, dwy ystafell bwyllgor a bar coffi cysurus sy’n addas ar gyfer pob math o weithgarwch. Telerau gostyngol i grwpiau cymunedol, crefyddol ac elusennol.

Cysylltwch am wybodaeth bellach: 01970- 617996 neu [email protected]

Morlan, Morfa Mawr, Aberystwyth SY23 2HH 01970-617996; [email protected]; @CanolfanMorlan

Cysyllter â’r trysorydd os am hysbysebu [email protected] Machlud y Borth

Cyhoeddi logo buddugol

yhoeddi logo diogelwch ar- Chwefror bob blwyddyn er mwyn hybu Daeth pawb a oedd yn y rownd derfynol lein newydd i Gymru mewn defnydd diogel a phositif o dechnoleg i ddigwyddiad Diwrnod Defnyddio’r Cdigwyddiad Diwrnod Defnyddio’r ddigidol ar gyfer dysgwyr. Rhyngrwyd yn Fwy Diogel yn y Senedd Rhyngrwyd yn Fwy Diogel yn y Senedd. Yng Nghymru, mae’r UK Safer Internet a chyhoeddodd Kirsty Williams AC, Datgelwyd logo buddugol cystadleuaeth Centre wedi bod yn gweithio mewn Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, enw’r Diwrnod Defnyddio’r Rhyngrwyd yn Fwy partneriaeth â Llywodraeth Cymru i enillydd. Roedd yr ysgolion yn y rownd Diogel dydd Mawrth Chwefror 7fed. Cafodd gynnal ymgyrch Diwrnod Defnyddio’r derfynol yn cynnwys Ysgol Fodel yr Eglwys ei ddylunio gan Isabel Bates o Ysgol Gyfun Rhyngrwyd yn Fwy Diogel. Cystadlodd yng Nghymru, Ysgol Arbennig Portfield, ac Bryn Celynnog ym Meddau, ger Pontypridd. mwy na 100 o ieuenctid o bob cwr o’r wlad Ysgol Penrhyn-coch lle oedd logo Osian Dathlir Diwrnod Defnyddio’r Rhyngrwyd yn y gystadleuaeth logo Parth Diogelwch Petts wedi denu sylw y beirniaid. yn Fwy Diogel yn fyd-eang ym mis Ar-lein a lansiwyd ym mis Tachwedd. Mae logo Isabel bellach wedi ei ychwanegu at y Parth Diogelwch Ar-lein ar Hwb, ble gall ymarferwyr, dysgwyr, rhieni a gofalwyr gael llawer o gyngor, gwybodaeth ac adnoddau ymarferol yn ymwneud â diogelwch ar-lein. Gwelir logo Osian yma. Bu un o’i ffrindiau – Gwion – i lawr efo fo yng Nghaerdydd a gwelir eu llun ar y clawr. Llongyfarchiadau i’r ysgol fuddugol, i bawb yn y rownd derfynol a diolch o galon i’r holl bobl ifanc a gymerodd ran yn y gystadleuaeth. Meddai Osian: “Roeddwn yn teimlo’n nerfus iawn cyn mynd ar y llwyfan. Meddyliais bod yn rhaid i fi ddweud rhywbeth ond diolch fyth doedd dim rhaid i fi! Roedd yna sawl camera yn tynnu lluniau a bu bron i mi gwympo o’r llwyfan gyda un fflach! Roeddwn yn falch iawn o dderbyn yr ail wobr.”

19 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Ysgol Pen-llwyn

Chwaraeon Bu disgyblion Blwyddyn 4, 5 a 6 yn cymryd rhan yn y gêmau pêl rwyd yng Nghanolfan Hamdden Plas-crug yn ddiweddar gan gyrraedd y rownd gyn- derfynol. Da iawn chi! Llongyfarchiadau mawr hefyd i Anna a Deian a aeth drwodd i Gala nofio terfynol Cylch Aberystwyth – nofwyr penigamp !

Diwrnod Santes Dwynwen Cynhaliodd Dosbarth 2 barti Santes Dwynwen ar y dydd fel canlyniad i’w gwaith ar y chwedl Gymreig. Buont yn dylunio gwahodddiadau lliwgar ac yn addurno’r Neuadd yn hardd ar gyfer y parti. Gwahoddwyd Dosbarth 1 a 3 i ymuno yn y dawnsio a’r gêmau a chafwyd llawer o hwyl. Roedd y plant yn ogystal wedi gwisgo lliwiau coch, gwyn a gwyrdd fel ffordd o godi arian at yr Urdd.

Blwyddyn newydd China Bu Dosbarth 1 yn dysgu am ddathlu Blwyddyn newydd y Chineaid yn ddiweddar fel rhan o’u thema ‘Dreigiau a Chestyll’. Daeth Dr Joan (sy’n hannu o China) draw i’r dosbarth am brynhawn i ddangos sut mae pobl Asia yn dathlu‘r wŷl .Dysgodd y plant am arwyddion sodiac blwyddyn eu geni a gwelwyd bod nifer dda ohonynt yn blant y ddraig! Cawsant weld perfformiad o Ddawns y llew a Dawns y ddraig ar y bwrdd gwyn rhyngweithiol ynghyd â stori’r anghenfil Nina. Buont yn blasu bisgedi o’r wlad, yn arbrofi gyda ‘chopsticks’, yn addurno melinau gwynt ac yn rhoi cynnig ar ffurfio llythyren Chineaidd ar bapur ‘anweledig’. Cafodd y plant brynhawn i’w gofio.

Paratoadau at ddathliadau’r 50 mlynedd Bu dosbarthiadau 2 a 3 ar ymweliad â’r Archifdy ddydd Mercher , Chwefror y 1af. Yno cawsant weld dau lyfr log o ddyddiau cynharaf yr ysgol ynghyd â map o’r ardal cyn fod arwydd o ysgol na thai ym Mhen-llwyn ! Cawsant hefyd weld lluniau o gyn-ddisgyblion wrth iddynt drosglwyddo i’r ysgol ‘newydd’yn 1967. Byddwn yn cynnal Prynhawn coffi ar Chwefror yr 28ain pryd y byddwn yn croesawu cyn-ddisgyblion, cyn-rieni, cyn-athrawon a charedigion yr ysgol i rannu unrhyw luniau, arteffactau ac atgofion gyda ni ac i sgwrsio gyda’r disgyblion presennol.

20 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Ysgol Craig yr Wylfa

Sesiynau Natur fechgyn! Daeth Finn yn gyntaf Y tymor yma, rydym wedi yn ei ras ef – da iawn!! dechrau sesiynau Natur unwaith yr wythnos o dan Trip Gwyddoniaeth CA2 arweinyddiaeth Cath Cave a Bu dosbarth Cyfnod Rachel Thomas a rhieni eraill Allweddol 2 ar drip i Brifysgol sy’n gwirfoddoli, beth bynnag Aberystwyth i ddysgu am y tywydd! Hyd yma rydym ynni. Cafodd y plant gyfle i wedi bod yn creu dynion bach gymryd rhan yn y sesiwn - gwyrdd allan o glai a phethau gwyddonwyr y dyfodol efallai? naturiol. Hefyd rydym wedi cael prynhawn hyfryd lawr ar CogUrdd y traeth yn creu murluniau a Cymerodd pedwar disgybl o dysgu ffeithiau am greaduriaid Gyfnod Allweddol 2 ran yng y môr, a sesiwn arall tu allan nghystadleuaeth “CogUrdd”. yr ysgol yn creu peli o fwyd i’r Y dasg oedd i goginio adar, a gwylio/gwrando allan Blodfresych mwsaca blasus. am adar o’n hamgylch. Yn Roedd pob un ohonynt wedi ystod sesiwn olaf y mis, bum dilyn y rysáit yn fanwl gywir, yn creu “Daliwr Breuddwydion” gan ddefnyddio technegau prydferth yr un allan o wlân a coginio gwych ac arddangos helyg. eu prydiau yn daclus a deniadol iawn! Beirniadodd Gala nofio’r Cylch Miss Ann y gystadleuaeth, ac Bu 10 o ddisgyblion CA2 am dasg anodd oedd ganddi! yn cymryd rhan yng ngala Daeth Finn yn fuddugol, nofio’r cylch. Llwyddodd Finn, Glyn yn ail a Katy a Noah yn Dylan, Connor a Reece i fynd gydradd drydydd. Da iawn pob ymlaen i’r ail rownd. Arbennig un ohonoch.

21 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Ysgol Rhydypennau

Rasys Rhydypennau bl 6-3ydd-Moana Raggett, Trefnodd pwyllgor Cymdeithas Elin Gore, Catrin Taylor, Elen Rhieni ac Athrawon yr ysgol Morgan. ‘Noson Rasys’ yn neuadd Nodyn arbennig hefyd i Elen yr ysgol yn ddiweddar. Morgan am iddi gystadlu mor Gyda chymorth technoleg a dda yng Ngala Cenedlaethol brwdfrydedd rhieni a phlant yr Urdd yng Nghaerdydd yr ysgol cafwyd noson dda ddiwedd fis Ionawr, profiad o ran hwyl a mwynhad heb gwych a diwrnod arbennig anghofio codi swm sylweddol iawn, Da iawn Elen! at goffre’r ysgol. Gruffydd Siôn, Shane Evans ac Elen Ifans Pêl-rwyd ddisgleiriodd gyda’u dewisiadau Ar y 12fed o Ionawr doeth yn ystod y miri; mae’n cynhaliwyd cystadleuaeth Pêl- amlwg fod ganddynt lygad craff rwyd yr Urdd yn y ganolfan Elen Morgan-nofwraig o fri! Craig Duggan yn cyfweld Cai am geffyl da! Diolch i’r pwyllgor hamdden. Chwaraeodd y tîm Jenkins. am drefnu ac yn enwedig i Jon yn wych gan guro timoedd am ei waith hanfodol cyn ac yn da iawn a chyrraedd y rownd ystod yr achlysur. gyn-derfynol.

Pwyllwch! Clwb Cant Bu aelodau o’r Cyngor Ysgol Mae’r amser wedi cyrraedd yn brysur ddydd Gwener 3ydd eto i ymuno â chlwb cant yr o Chwefror yn cadw golwg ysgol. Mae Cymdeithas Rhieni manwl ar y traffic tu allan i’r ac Athrawon yr ysgol unwaith ysgol. Gyda chymorth PC eto yn parhau i wahodd rhieni, Goffin a chamera cyflymdra, athrawon a ffrindiau’r ysgol tynnwyd nifer o yrwyr i i ymaelodi â’r Clwb 100. Mi mewn i’r ysgol er mwyn i’r fydd yr aelodaeth yn parhau, plant eu croesholi gan iddynt fel y llynedd, am flwyddyn gan fethu a glynu at y cyflymdra ddechrau ym mis Mawrth a cyfreithiol. Yn ystod y bore gorffen ym mis Rhagfyr. Plant llwyddiannus gala cylch Aberystwyth. fe ddaeth y gohebydd Craig Bydd hi’n angenrheidiol i Duggan i gyfweld â’r plant; bob aelod dalu tâl aelodaeth efallai i chi weld cip olwg o’r blynyddol o ddeg punt a fydd hanes ar y rhaglen ‘Ffeil’ yn yn talu am gost pob cyfle ddiweddar. i ennill yn ystod y cyfnod. Cyfanswm yr holl arian sef Nofio gwobrau’r flwyddyn fydd pum Da iawn i bawb a fu’n nofio cant punt. Bydd yr holl elw yng ngala ysgolion ardal yn mynd at bwyllgor CRhA ac Aberystwyth ym mhwll nofio felly tuag at yr ysgol. Mi fydd y Plas-crug yn ddiweddar. gwobrau misol fel a ganlyn: Llongyfarchiadau mawr i’r 1af- £25 2il-£15 3ydd-£10 canlynol am lwyddo i orffen Os am ymuno â’r clwb yn y tri cyntaf; Carys Watkins cysylltwch â Lynwen Evans – Rhydd i ferched bl 3-2il; Noa 07815323685 Elias-Broga i fechgyn bl 3 a 4-2il; Moana Raggett- Rhydd i ferched bl 6-2il; Elen Morgan- Broga i ferched bl 6-2il; Elen Morgan-Pili Pala i ferched bl 6-1af; tîm cyfnewid Cymysg i ferched bl 3 a 4-3ydd-Alys Griffiths, Carys Watkins, Llio Morgan, Erin Hesden- Kenny; Tîm pêl-rwyd yr Ysgol. tîm cyfnewid Rhydd i ferched bl 3 a 4-3ydd-Freya Cooke, Carys Watkins, Llio Morgan, Am fwy o wybodaeth a llwyth o luniau: Erin Hesden-Kenny; a thîm Noson Rasys-Gruffydd Siôn, http://www.rhydypennau.ceredigion.sch.uk cyfnewid Rhydd i ferched Shane Evans ac Elen Ifans. @YGRhydypennau dilynwch ni ar drydar.

22

Y Tincer | Chwefror 2017 | 396

Ysgol Penrhyn-coch

Gala nofio yr Urdd iach i’r Ysgol. Nod y cynllun wrth drefnu gweithgareddau addurno ein beiciau/sgwteri yn Llongyfarchiadau i Lowri yw i hybu mwy o feicio, hwylus i godi ymwybyddiaeth ogystal a chyfle i adnewyddu Bishop am ennill yr 2il safle yn sgwtera a cherdded i’r Ysgol a phwysigrwydd o deithio’n siaced neu siwmper y bydden y Ras Gefn ac Osian Petts am ac yn sgil hyn mae menter ddiogel. yn eu gwisgo wrth deithio ar y ennill 3ydd safle yn y broga ‘Sustrans’ yn cefnogi’r Ysgol Felly cafon weithdy i ffordd. yng ngala nofio’r Cylch. Erbyn hyn mae ganddon ni Roeddym yn falch iawn ‘griw teithio iach’ sef- Connor bod yna dîm pêl-rwyd wedi D, Gwion W, Osian P, Mia B a cystadlu yng ngŵyl pêl- rwyd Cerys H. yr Urdd-da iawn chi ferched a bechgyn. Diwrnod Santes Dwynwen Ar Ionawr yr 25ain fe fuon Tîm hoci yr Ysgol yn dathlu diwrnod Santes Llongyfarchiadau mawr i Dwynwen ac yn gyfuniad i’r dîm hoci Bro Dafydd wrth diwrnod fe wnaethom ddathlu iddyn nhw ddod yn 2il yn pwysigrwydd Mudiad yr Urdd y Gynghrair lleol ac i dîm trwy wisgo unrhyw beth Coch, Penrhyn am ddod yn 3ydd - gwyn a gwyrdd. hyfforddi gwych Miss Cory!

Sustrans O dan adain ysgolion iach Ceredigion rydyn wedi cychwyn ar gynllun teithio ANIFEILIAID TEW

eu hangen i’w lladd mewn lladd-dy lleol Cysylltwch â TEGWYN LEWIS 01970 880627

GWASANAETH TEIPIO GWAITH PRYDLON A CHYWIR PRISIAU CYSTADLEUOL PROSESYDD GEIRIAU PRINTYDD LLIW IONA BAILEY PEN-Y-BRYN SWYDDFFYNNON YSTRAD MEURIG 01974 831580

SIOP A SWYDDFA BOST GWASANAETH PENRHYN-COCH CYFIEITHU Perchennog: Lawrence Kelly AR AGOR Linda Griffiths Llun – Sadwrn 7 y bore – 9 yr hwyr Maesmeurig Sul Cwmsymlog 7 y bore – 7 yr hwyr Aberystwyth Ceredigion Papurau dyddiol a’r Sul, SY23 3EZ llyfrgell fideo, cardiau cyfarch siop drwyddiedig 01970 828454 01970 828312 [email protected]

23 Y Tincer | Chwefror 2017 | 396 Tasg y Tincer

Diolch i bawb fu’n brysur yn lliwio llun y ddraig Chineaidd y mis diwethaf. Am luniau lliwgar! Dyma’r enwau: Einion Davies, Llanilar; Twm Williams, Penrhyn- coch; Anest Erwan, Bow Street; Owain Herron, Bow Street; Ffion Wynne Jones, Dolgellau; Lewis Ashton, Llanilar; Osian Hatfield, Bont-goch. Diolch hefyd i Lois Ela James, Machen, am ei llun hyfryd o’r plant yn canu carolau. Braf gweld enwau newydd yn rhoi cynnig ar y gystadleuaeth. Daliwch ati! Ar ôl tyrchu yng ngwaelod yr het, dy enw di, Twm, ddaeth allan yn gyntaf – llongyfarchiadau mawr! Mae Chwefror a Mawrth yn fisoedd prysur ac yn llawn digwyddiadau. Byddwn yn dathlu Dydd Mawrth Ynyd ar ddiwrnod olaf y mis hwn, sef Dydd Mawrth Crempog – hwrê! Ac wrth gwrs, mae un o ddyddiau pwysica’r flwyddyn yn dod wrth ei gwt, sef Mawrth y 1af – Dydd Gŵyl Ddewi. Ar ôl cael crempog ar Ddydd Mawrth Ynyd, gallwn fwynhau cawl a phice ar y maen, a digon o ddanteithion blasus eraill, ar ddydd ein nawddsant. Fyddwch chi’n gwisgo cenhinen, tybed, neu genhinen Bedr? “Gwisg genhinen yn dy gap a gwisg hi yn dy galon” – rhywbeth pwysig iawn i’w gofio! A beth sy’n dilyn Gŵyl Ddewi, ar Fawrth yr 2il? Diwrnod y Llyfr! Cofiwch ddathlu hwnnw hefyd. Beth am fynd â’ch hoff lyfr i’r ysgol, neu wisgo fel eich hoff gymeriad? Mae’r plant yn cael modd i fyw’n darllen eu hoff storïau ar Ddiwrnod y Llyfr, felly beth am liwio’r llun? Anfonwch eich gwaith at y cyfeiriad arferol: Tasg y Tincer, 3 Brynmeillion, Bow Street, Ceredigion SY24 5BP erbyn dydd Gŵyl Ddewi – Mawrth 1af. Ta ta tan toc!

Enw

Cyfeiriad

Ysgol

Rhif ffôn Oed

JONATHAN Twm LEWIS Saer Coed / Adeiladydd 01970 880 652 07773 442 260 BRONLLYS, CAPEL BANGOR Rhif 396 | CHWEFROR 2017 ABERYSTWYTH