De Ontwikkeling Van Gemechaniseerde Capaciteiten

Jaargang 184 nummer 6 - 2015 MILITAIRE SPECTATOR

De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten

n De toekomst van de luchtmacht n Nederlandse Syriëgangers

De Militaire Spectator vanaf nu ook digitaal www.militairespectator.nl MEDEDELING

De Militaire Spectator digitaal

De Militaire Spectator verschijnt ook digitaal met een eigen website. De site www.militairespectator.nl zal uiteindelijk een portal voor de krijgswetenschappen worden.

Op de site worden de artikelen, editoria- len en columns gemakkelijk toegankelijk gepresenteerd. Ook bevat de site pdf-versies van artikelen uit het gedrukte blad en een digitaal archief van eerder uitgegeven nummers.

Leden van de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap blijven iedere maand een gedrukte versie van de Militaire Spectator ontvangen.

Medewerkers van Defensie die de Militaire Spectator tot nu toe vanwege hun rang of schaal ontvingen krijgen geen gedrukt exemplaar meer. Zij kunnen zich op de site aanmelden voor de nieuwsbrief en zo op de hoogte blijven van het uitkomen van nieuwe nummers.

De hoofdredacteur

De Militaire Spectator is sinds 1832 het militair- wetenschappelijk tijdschrift voor en over de Nederlandse krijgsmacht. Het maakt relevante kennis, wetenschappelijke inzichten, ontwikkelingen en praktijkervaringen toegankelijk en slaat zo een brug tussen theorie en praktijk. De Militaire Spectator stimuleert de gedachte- vorming over onderwerpen die de krijgsmacht raken en draagt zodoende bij aan de ontwikkeling van de krijgswetenschap in de breedste zin van het woord. Op deze wijze geeft het tijdschrift inhoud aan zijn missie: het bijdragen aan de professionalisering van het defensiepersoneel en het verhogen van het kennisniveau van overige geïnteresseerden. Daarmee bevordert de Militaire Spectator ook de dialoog tussen krijgsmacht, wetenschap en samenleving. Jaargang 184 nummer 6 – 2015 MILITAIRE

UITGAVE Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap SPECTATOR www.kvbk.nl [email protected] www.facebook.com/kvbknederland twitter: @kvbk1

Secretaris en ledenadministratie Majoor Daan Storm van Leeuwen [email protected]

Nederlandse Defensieacademie (NLDA) Sectie MOW 260 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten Ledenadministratie KVBK P.M. van der Touw en N.U. Stam Postbus 90002, 4800 PA Breda [email protected] Gezien de dreigingen van de afgelopen tijd lijkt het er op dat gemechaniseerde eenheden, die slagkracht en escalatiedominantie aan REDACTIE luitenant-generaal b.d. ir. R.G. Tieskens operaties kunnen toevoegen, in de toekomst meer dan nodig zullen zijn. (hoofdredacteur) kapitein ter zee P. van den Berg luitenant-kolonel Marns drs. G.F. Booij EMSD 274 De toekomst van de luchtmacht kolonel drs. A.J.H. Bouwmeester J.C. Klinkenberg en M.B. Willigenburg drs. P. Donker Om in een tijd van steeds snellere technologische ontwikkelingen een brigade-generaal prof. dr. mr. P.A.L. Ducheine dr. J. Duel effectieve en relevante organisatie te blijven gaat het Commando cdre KLu b.d. F. Groen Luchtstrijdkrachten vooral investeren in sociale innovatie. kolonel ir. M.P. Groeneveld drs. P.H. Kamphuis luitenant-kolonel KMar drs. ing. D.J. Muijskens 285 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse kolonel KLu D.J. Traas MSc Syriëgang kapitein ter zee mr. N.A. Woudstra R.B. de Vries BUREAUREDACTIE Vanaf eind 2012 zijn steeds meer Nederlandse jihadisten naar Syrië gegaan mw. drs. A. Kool dr. F.J.C.M. van Nijnatten om daar deel te nemen aan de gewapende strijd, een ontwikkeling die de NIMH dreiging tegen Nederlandse (militaire) belangen in het binnen- en Postbus 90701 buitenland heeft verhoogd. 2509 LS Den Haag T 070 - 316 51 20 of 070 - 316 51 95 E [email protected] www.militairespectator.nl

De Militaire Spectator is aangesloten bij de European Military Press Association

LIDMAATSCHAP binnenland 2 25,00 studenten 2 17,50 buitenland 2 30,00

OPMAAK EN DRUK Drukkerij Ten Brink ISSN 0026-3869

Nadruk verboden

Coverfoto: Een Nederlandse CV90 tijdens En verder: een oefening, 2013 Foto AVDD, F. Meester Editoriaal 258 Andere ogen 297 Foto achteromslag: Een CV90 in Hongarije tijdens de oefening Gastcolumns 298 Varpalota Challenge, 2014 Tegenwicht 302 Foto MCD, D. de Vaal Boeken en signaleringen 304 257 EDITORIAAL

Het defensiebudget: minder meer

a meer dan twintig jaar van bezuinigingen drie tot vijf miljard. ‘De slagkracht van Nkomt naar alle waarschijnlijkheid structu- Defensie moet omhoog, en snel’, aldus de reel meer geld beschikbaar voor Defensie. vicevoorzitter van de AIV, professor Alfred van Hoeveel er bij zal komen, is nog niet te zeggen. Staden. De tijd is dan ook rijp voor een Daarvoor moet eerst komend najaar de begro- aanzienlijke ophoging van het toch wel zeer ting worden vastgesteld. Inmiddels weten de krappe defensiebudget. Binnen Defensie media te melden dat de regeringscoalitie voor overheerst dan ook een gevoel van nu of nooit. volgend jaar zo’n 250 miljoen euro wil vrijma- ken. Dit bedrag moet de jaren daarna oplopen De minister van Defensie, Jeanine Hennis- naar structureel 375 miljoen. Zo op het eerste Plasschaert, heeft zich tot nu toe niet laten gezicht een prachtig resultaat en dat na jaren verleiden tot het noemen van bedragen. Juist van bezuinigingen. Desondanks is onder het om teleurstelling te voorkomen. Wel heeft zij personeel een zekere mate van teleurstelling te het pleidooi van de AIV inmiddels bestempeld proeven. Is dat wel terecht? Want er komt tot een illusie. Volgens haar valt een dergelijk immers geld bij? bedrag politiek gesproken niet vrij te spelen. Er zijn namelijk veel andere en ook dringende Zoals als altijd komt de teleurstelling voort uit kwesties die spelen binnen het kabinet. Het de gewekte verwachting. Ook in dit geval. Dit huishoudboekje van de staat is weliswaar op is namelijk niet die substantiële verhoging van orde, maar nog steeds kwetsbaar. En ondertus- het defensiebudget waar het defensiepersoneel sen slaat het reduceren van de aardgaswinning op had gehoopt. Het was natuurlijk een mooie een gat in de inkomsten. Naar alle waarschijn- gedachte om te verwachten dat alle bezuini- lijkheid zal Defensie het met de bovenstaande gingen in één keer zouden worden terugge- bedragen moeten doen. draaid. De nood binnen Defensie is immers Natuurlijk heeft de minister gelijk als ze zegt dat hoog. De rek is er uit. Het piept en kraakt, niet Defensie zich niet moet vastpinnen op een alleen door de veelheid van missies van de bedrag en dat het veel belangrijker is dat de laatste jaren, maar ook door vele reorganisa- politiek de komende jaren ‘koersvast blijft met ties en bureaucratische procedures. Dit is ook een meerjarig perspectief’. Maar nu wordt het onderkend in het publieke debat. Inmiddels is waarschijnlijk veel ‘minder meer’ dan gedacht of er, na jaren van bezuinigingen, een breed gehoopt. De bedragen die nu worden genoemd draagvlak ontstaan voor een verhoging van het zullen niet die nieuwe impuls geven aan de defensiebudget. Hoe anders was het de afgelo- krijgsmacht waar Defensie behoefte aan heeft. pen twintig jaar. Maar nu lijkt het zelfs bon ton om hiervoor te pleiten. Sterker nog, een groep De internationale veiligheidssituatie laat zich oud-ministers van Defensie en Buitenlandse namelijk niet sturen door ons huishoudboekje. Zaken pleit voor een verhoging met minstens De wereld is er niet stabieler op geworden. anderhalf miljard euro. De Adviesraad Inter- Nederland staat voor een grote uitdaging om nationale Veiligheid (AIV) overtreft dit en het hoofd te bieden aan diverse en uiteen adviseert het defensiebudget te verhogen met lopende dreigingen. Dreigingen die zich zowel

258 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Het defensiebudget: minder meer

in het hoge als het lage deel van het gewelds- helikopters en beter inzetbare gevechtsvlieg- spectrum afspelen. Hoe de toekomst zich zal tuigen komen. Ook de regeringscoalitie lijkt gaan ontwikkelen is moeilijk in te schatten. zich te concentreren op verbetering van het Wel is zeker dat Defensie moet kunnen defensiematerieel. Zij laat doorschemeren dat omgaan met onzekerheid. Hiervoor is het het extra geld besteed moet worden aan het noodzakelijk dat zij voorbereid blijft op een op peil brengen en houden van munitievoor- scala aan inzetmogelijkheden, in alle fasen raden en verbetering van de inzetbaarheid van van een conflict en zo nodig op grote afstand de wapensystemen. De cruciale vraag is echter van onze landsgrenzen. Nederland heeft dan wat het extra budget betekent voor het ook behoefte aan een krijgsmacht die kan defensiepersoneel. Is defensie bereid om te omgaan met diffuse dreigingen en risico’s. kiezen voor haar belangrijkste strategische Dit kan alleen als zij naast hoogwaardige en wapen, het personeel? Het personeel heeft multifunctionele capaciteiten ook beschikt immers de kennis en ervaring, zorgt voor de over goed opgeleide, gemotiveerde en inzet en houdt het schip op koers. getrainde militairen. De afweging tussen investeren in extra De afgelopen weken hebben de Operationele materiële middelen en/of het personeel is niet Commando’s de wensenlijsten uit de brandkast eenvoudig. Denken in wapensystemen is gehaald, ambitieuze plannen die gebaseerd concreet en gemakkelijk inzichtelijk te zijn op militaire logica en grondige analyses. maken. Zonder geschikt personeel heb je Plannen die in het ideale geval onverkort echter niet zo veel aan mooie nieuwe materia- doorgevoerd zouden moeten worden. Helaas len. Defensie zal de komende maanden belang- kunnen we nu al met zekerheid zeggen dat de rijke keuzes moeten maken. Dat zal niet wensen van de krijgsmachtdelen het toekom- eenvoudig zijn. Na jaren van bezuinigen heeft stige budget ruimschoots zullen overschrijden. Defensie weinig ervaring opgedaan met het Zeker nu er waarschijnlijk sprake is van ‘minder inpassen van extra bestedingsruimte. Ondanks meer’. Defensie zal wederom keuzes moeten het vooruitzicht van een ruimer defensiebud- maken en prioriteiten moeten stellen. Ondertus- get is het belang van een concrete stip op de sen zijn de verwachtingen onder het personeel horizon eerder toe- dan afgenomen. De hooggespannen na alle discussies over de staat behoefte onder het personeel om te weten van Defensie en de toestand in de wereld. Het waar Defensie voor staat of voor gaat staan is risico van teleurstelling is navenant groter groot. Juist nu het budget ‘minder meer’ zal geworden. stijgen dan gehoopt, is het van belang dat de Operationele Commando’s gezamenlijk De wensenlijsten van de Operationele optrekken en prioriteit durven leggen bij het Commando’s zijn overwegend materieel- personeel. Het risico is namelijk groot dat de gericht. Zo moeten de tanks weer terugkomen, verruiming van het budget de druk op het varend materieel vervangen worden en in personeel onbedoeld hoger maakt en aantallen aangevuld en moeten er meer daarmee de teleurstelling nog groter. n

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 259 Voan der t uw en stam

De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten Slagkracht en escalatiedominantie voor de toekomstige dreiging

De meeste actualiteitenprogramma’s confronteren de kijker momenteel met de inzet van zwaar militair materieel in tal van crises en conflicten, zoals in Oekraïne en in gebieden waar de Islamitische Staat in opmars is. Om deze plotseling opgekomen dreigingen te trotseren lijkt het er op dat gemechaniseerde eenheden in de toekomst meer dan nodig zullen zijn. Maar zijn dit wel de toekomstige conflicten? En zijn gemechaniseerde capaciteiten een deel van de oplossing voor deze conflicten?

P.M. van der Touw – luitenant-kolonel der Infanterie RI JWF N.U. Stam – luitenant-kolonel der Infanterie RI JWF*

gemechaniseerde capaciteiten het antwoord op As an Army, ‘decisive combat is our first responsibility de onbekende conflicten van de toekomst? (…) to deliver the punch that nobody else (…) can deliver.’ Heavy armor ‘is an asymmetric advantage that we We betogen dat gemechaniseerde eenheden should not concede to anyone’ (Major General William inderdaad een antwoord zijn op de conflicten Hix, U.S. Army, Deputy Director of the Army’s Capabi- van de toekomst. We gebruiken hierbij het lities Integration Center).1 gedachtegoed dat centraal stond tijdens het symposium Operationeel concept voor Gemechani- seerde Operaties dat, op initiatief van Comman- mdat toekomstige conflicten toch al dant 43 Gemechaniseerde Brigade, op 25 Omoeilijk te voorspellen zijn, is het nog september 2014 plaatsvond. We beginnen onze moeilijker om een krijgsmacht zo te formeren argumentatie met het toelichten van het dat deze de onbekende toekomstige vijand uitgangspunt van de beleidsnota In het belang effectief kan trotseren. Niemand kan in de van Nederland. Daarna gaan we in op de rele- toekomst kijken, laat staan voorspellen welke vante dreigingen. Vervolgens komen de huidige capaciteiten effectief zullen zijn tegen die misvattingen, die de discussie over gemechani- vijand. Toch doen we een poging vanuit de seerd optreden verstoren, aan bod. In antwoord vraag die in dit artikel centraal staat: zijn hierop beschrijven we de eigenschappen van gemechaniseerde eenheden die wij als kerncompetenties beschouwen en sluiten af met beoogde toekomstontwikkelingen. * Paul van der Touw is uitgezonden als Military Assistant to NATO’s Senior Civilian Representative to Afghanistan (Kabul). Bert Stam is Commandant van 44 Pantser- infanteriebataljon RI JWF. De beleidsnota 1 Zie: Breaking Defense.com, ‘GCV And Beyond: How The Army Is Gettin’ Heavy After Afghanistan’ (11 maart 2013) http://breakingdefense.com/2013/03/gcv-and-beyond- De regeringsnota In het belang van Nederland how-the-army-is-gettin-heavy-after-afghanistan/. steunt op drie pijlers: financiële duurzaamheid,

260 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 : rigade B emechaniseerde

oto F G 43 operationele duurzaamheid en internationale samenwerking. De krijgsmacht moet betaalbaar zijn, nu en op langere termijn, en moet ook in de toekomst kunnen omgaan met diffuse dreigingen en risico’s. Een eenzijdige oriëntatie op één type missie is niet verantwoord, aldus de regering. Integendeel, de Nederlandse krijgsmacht moet voorbereid blijven op een scala aan inzetmogelijkheden, in alle fasen van een conflict en zo nodig op grote afstand van de eigen landsgrenzen. Bovendien kiest de Nederlandse regering voor een hoogwaardige en op innovatie georiënteerde krijgsmacht, die kan profiteren van nieuwe concepten en technologische ontwikkelingen. Tot slot zoekt de krijgsmacht naar nieuwe en verregaande vormen van internationale samenwerking, waarmee de lasten en operationele risico’s evenwichtig kunnen worden verdeeld. Met het Connected Forces Initiative,2 waar Smart Defence3 een onderdeel van is, kunnen we de inzetbaarheid en het voortzettingsvermogen versterken en ontbrekende capaciteiten compenseren.

Als gevolg van de beleidsnota In het belang van Nederland maakt de landmacht, tegen de achtergrond van haar 200-jarig bestaan, op dit moment twee belangrijke ingrijpende keuzes. Deze keuzes staan beschreven in het Operating Concept Landoptreden (OCL).4 Ten eerste reorganiseert de landmacht zich rond vier manoeuvrecapaciteiten, die alle tot op formatieniveau5 De landmacht reorganiseert zich momenteel rond vier manoeuvrecapaciteiten, die alle tot kunnen worden ontplooid. Deze capaciteiten op formatieniveau kunnen worden ontplooid – Special Operations Forces (SOF), Air Assault, Gemotoriseerd en Gemechaniseerd – kunnen als zelfstandige capaciteit worden ingezet of 2 multidisciplinair in tailor-made taakgroepen Zie: http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_98527.htm. The Connected Forces Initiative (CFI) is essential to ensure that the Alliance remains well prepared to under- worden gegroepeerd. De landmacht wil hier- take the full range of its missions, as well as to address future challenges wherever mee, binnen de huidige financiële randvoor- they may arise. It also reinforces the message that NATO is displaying its capability and waarden, veelzijdigheid realiseren. Ten tweede resolve in the light of a changing and unpredictable security environment. The zal de landmacht in de komende jaren op niet implementation of CFI is one of the key means to deliver NATO Forces 2020 eerder vertoonde wijze internationaal worden (2012 Chicago Summit). 3 Zie: http://www.nato.int/docu/review/Topics/EN/Smart-Defence.htm. Smart defence is ingebed. Met de oprichting van multinationale a concept that encourages Allies to cooperate in developing, acquiring and maintaining formaties heeft de landmacht een instrument military capabilities to meet current security problems in accordance with the new om strategische defensiekeuzes expliciet en in NATO strategic concept. Therefore, NATO smart defence means pooling and sharing nog nauwere samenwerking met buitenlandse capabilities, setting priorities and coordinating efforts better. 4 partners te maken. De gezamenlijke financie- Commandant Landstrijdkrachten, Operating Concept Landoptreden (november 2014). 5 Formatie is brigadeniveau of hoger. Op formatieniveau is een grotere staf noodzakelijk ring van gezamenlijke defensieapparaten is dan om steun bij het besluitvormings- en bevelsvoeringsproces te leveren, zodat de een logische vervolgstap. Het uitgangspunt commandant zich met hoofdzaken bezig kan houden en op die plaats kan zijn waar moet zijn dat Nederland vooral slimmer en niet hij het gevecht beslissend kan beïnvloeden.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 261 V an der touw en stam

per definitie minder moet investeren. Boven- houden om conflicten te laten escaleren. Een staande twee keuzes vormen de kern van het analyse van het laatste decennium toont echter Operating Concept Landoptreden dat het Com- aan dat dit mechanisme niet meer vanzelfspre- mando Landstrijdkrachten in opdracht van de kend is.6 De (her)rijzende grootmachten Rusland Commandant der Strijdkrachten (CDS) ontwik- en China gaan steeds verder in het riskeren van kelt en waaronder zogeheten Operating Concepts internationale crises om hun doelen te bereiken. voor de verschillende manoeuvrecapaciteiten De toegenomen assertiviteit van deze landen hangen. 43 Gemechaniseerde Brigade uit versterkt het risico dat conflicten escaleren tot Havelte legt momenteel de eerste steen voor het het niveau van openlijk geweld. Operating Concept voor Gemechaniseerde Operaties met een symposium en diverse publicaties. Met 43 Gemechaniseerde Brigade ‘Prinsen en Koningen zullen handel drijven zolang ze garandeert de landmacht een hoogwaardige, daarmee het meeste gewin behalen. Ze zullen dreigen robuuste en genetwerkte capaciteit waarmee in met oorlog als oorlog de kans op gewin vergroot. Ze het hoogste deel van het geweldsspectrum kan zullen afzien van oorlog, als ze de kosten ervan in hun worden geopereerd. In navolging van 11 Air levenstijd niet met handel drijven kunnen terugverdie- Maneuver Brigade, sinds juni 2014 in de Duitse nen’ – Niccolo Machiavelli, Il Principe, (1513) Division Schnelle Kräfte geïntegreerd, wordt nu onderzocht in hoeverre 43 Gemechaniseerde Brigade met een vergelijkbaar traject in 1. Naast de bekende retoriek gedraagt zowel Duitse Panzer Division kan worden opgenomen. Rusland als China zich ook feitelijk assertiever. Voor de landmacht is deze diepe integratie in Dat manifesteert zich niet alleen in stijgende grotere Duitse formaties geen politieke show defensiebudgetten, maar ook in de vorm van case, maar een capaciteit die we in de komende internationale militaire presentie en nieuwe jaren met overtuiging ontwikkelen. wapenwedlopen, zoals bijvoorbeeld in cyber- space. Deze assertiviteit is verre van anekdo- De dreigingen tisch. In het geval van Rusland en China staan veiligheidsbeleid, militaire doctrine en inrich- Er zijn vier ontwikkelingen die de gezamenlijke ting en stationering van de krijgsmacht in een westerse veiligheid bedreigen in die zin dat ze logische relatie.7 De daden van beide landen de mogelijkheid van een gewapend conflict spreken als het ware luider dan hun woorden vergroten. In de eerste plaats is er de toegeno- en men doet wat men zich heeft voorgenomen. men verbale assertiviteit van Rusland en China. De gevolgen van deze machtspolitiek zijn In de regel worden spanningen getemperd door aanzienlijk en de Europese landen zullen een corrigerende dynamieken, zoals gedeelde passend antwoord moeten vinden. belangen, wederzijdse financiële en economische afhankelijkheid, militaire afschrikking, Een tweede dreiging wordt veroorzaakt door verdragen en regelingen. Dit alles heeft poten- de toenemende strijd om grondstoffen en de tiële uitdagers van de wereldorde ervan weer- rol die zogeheten scharnierstaten hierin vervullen.8 Scharnierstaten zijn in het bezit van of controleren de toegang tot militaire, 6 The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), Strategic Monitor 2014. Zie: www.hcss.nl/ economische of ideologische goederen.9 Ze zijn reports/strategic-monitor-2014-four-strategic-challenges/144/. 7 HCSS, Strategic Monitor 2014. gevangen tussen overlappende en concurre- 8 Scharnierstaten zijn landen die militaire, economische of ideologische strategische rende invloedssferen van de grootmachten en goederen hebben waarop de grootmachten azen. Scharnierstaten zijn daardoor vormen de ‘kreukelzone’ van het internatio- gevangen tussen de overlappende en concurrerende invloedsferen van de grootmach- nale systeem. Ook wanneer grootmachten het ten. Ze vormen de naden van het internationale systeem en spelen een belangrijke rol in vermijden om openlijk en in direct gewapend regionale en mondiale stabiliteit en veiligheid. Ze kunnen de internationale veiligheidssituatie beïnvloeden. conflict met elkaar komen, zullen ze risico’s 9 HCSS, Strategic Monitor 2014. nemen om hun invloed op zulke staten te 10 HCSS, Strategic Monitor 2014. behouden.10 Dit leidt thans tot hybride

262 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten

Assertiever gedrag van landen als Rusland is slechts één van de ontwikkelingen die de gezamenlijke westerse veiligheid bedreigen

conflicten, die verdacht veel lijken op de proxy Maar is Nederland bereid om daarvoor de wars van de Koude Oorlog, waarbij een groot- noodzakelijke investeringen te doen? Of macht de scharnierstaat het conflict liet verleggen we de kosten van onze belangen- uitvechten onder toekenning van veelal behartiging liever naar coalitiepartners? Het heimelijke steun. In de wetenschap dat de afnemend ownership van de Nederlandse invloedssferen van de grootmachten de collectieve veiligheid vormt namelijk een derde afgelopen dertig jaar ingrijpend zijn verscho- dreiging. Europese NAVO-leden zetten de ven, is het zinvol om deze scharnierstaten in trans-Atlantische band al jaren onder druk met het vizier te houden. De voortdurende her- de gebrekkige invulling van coalitieverplichtin- oriëntatie van deze staten op zichzelf vormt al gen. Lidstaten beschouwen de NAVO als een een bedreiging voor de westerse belangen. politieke organisatie in plaats van een militaire, Zelfs in Duitsland, waar sinds de Tweede met als voornaamste wapen de voortdurende Wereldoorlog een behoudende buitenlandse uitbreiding met nieuwe leden. De nieuwe veiligheidspolitiek geldt, debatteert men lidstaten hebben voornamelijk beperkt inter- openlijk over militaire inzet om de economi- operabele legacy forces toegevoegd, maar sche belangen te beschermen.11 Het belang dat bevinden zich voorlopig wel onder de bescher- westerse samenlevingen toekennen aan energievoorziening, verschaffing van grond- 11 stoffen en toegang tot afzetmarkten is groot. Vergelijk de uitspraken van Bondspresident Horst Köhler na zijn bezoek aan Duitse troepen in Afghanistan, mei 2010: ‘Duitse bondspresident Köhler treedt af’, in: De hiermee samenhangende infrastructuur NRC Handelsblad, 31 mei 2010. Zie: http://vorige.nrc.nl/buitenland/article2554836.ece/ moet worden beschermd en, in extremis, Duitse_bondspresident_Kohler_treedt_af. worden bevochten.12 12 Internationale Veiligheidsstrategie: Kamerstukken II, 2012-13, 33694, Nr. 1 .

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 263 V an der touw en stam

mende paraplu van het bondgenootschap. genootschap aanwezig, maar van Europa wordt Ondertussen hebben de oude lidstaten unilate- terecht een evenrediger bijdrage gevraagd.14 rale en visieloze reducties doorgevoerd. De uitbreiding heeft de NAVO maar zeer beperkt Op de NAVO-Top in Wales in 2014 lijkt de trend extra militaire capaciteiten opgeleverd, terwijl van bezuinigingen te zijn doorbroken. In de het potentieel voor conflict langs de buiten- eindverklaring stelden de bondgenoten dat de grens is toegenomen. investeringen in defensie over tien jaar de omvang van 2 procent van het Bruto Nationaal Product weer zullen hebben bereikt. Dit politieke voornemen moet weliswaar nog worden ingevuld, maar vormt nu al een sterk Het afnemend ownership van en hoopvol signaal. de Nederlandse collectieve veiligheid Een vierde dreiging komt voort uit Europese vormt een dreiging machtspolitiek, waarvan de situatie rond Oekraïne een passend voorbeeld is. De Russi- sche annexatie van de Krim kan worden beschouwd als een reactie op de oostelijke De militaire macht van de NAVO is lange tijd expansie van de NAVO en de EU. Rusland voelt het resultaat geweest van Amerikaanse investe- zich gemarginaliseerd, ziet zijn belangen ringsbereidheid. Maar juist de Verenigde Staten, bedreigd en wedijvert om erkenning als daartoe gedwongen door de financiële crisis, wereldmacht. Voor wie de retoriek en het hebben het ambitieniveau neerwaarts bijge- consistente buitenlandbeleid van Moskou in de steld.13 Europeanen vergeten vaak dat de NAVO afgelopen jaren heeft gevolgd was de Russische slechts één van de veiligheidsorganisaties is reactie geen verrassing.15 Het strategisch waarmee de Verenigde Staten hun mondiale belang van de Krim en de Oost-Oekraïense belangen afdekken. Amerikanen schaken infrastructuur was bekend en dat maakt het des simultaan en verwachten terecht van hun te pijnlijker dat Europa niet op het militair han- Europese bondgenoten dat zij niet alleen delen van de Russen was voorbereid. politiek, maar ook militair de lasten naar draagkracht op zich nemen. De Amerikaanse Het is duidelijk dat de politieke verhoudingen bijdrage aan de NAVO Command and Force tussen Rusland en het Westen een nieuwe fase Structure wordt teruggebracht, evenals het zijn ingegaan. Het Westen heeft grote belangen aantal Europese bases. Politiek blijven de in veel voormalige Sovjetstaten, nu soevereine Verenigde Staten dominant binnen het bond- buurlanden van Rusland. Rusland houdt zich vanuit zijn veiligheidsstrategie het recht voor om ‘met aanwending van alle middelen’ de Russische minderheden in deze landen te 13 ‘VS bezuinigt krap 500 miljard op defensie’, in: NRC Handelsblad, 26 januari 2012. 16 Zie: www.nrc.nl/nieuws/2012/01/26/vs-bezuinigt-krap-500-miljard-op-leger/. beschermen. Zo heeft president Poetin 14 ‘Europese landen moet meer bijdragen aan NAVO’, in: de Volkskrant, 3 mei 2014. onlangs nog aangegeven dat hij de inzet van Zie: http://www.volkskrant.nl/buitenland/europese-landen-moeten-meer-bijdragen- het nucleaire wapen zou overwegen als hij niet aan-navo~a3647502/. succesvol zou zijn op de Krim.17 Alleen al de 15 Zie onder meer Marcel de Haas, ‘Het zwakke Westen heeft het nakijken’, in: Friesch intentie van Moskou om Russische minderhe- Dagblad, 18 april 2014. Zie: via: www.clingendael.nl/publication/het-zwakke-westen- heeft-het-nakijken. den in het buitenland te beschermen, in 16 Maarten Muns, ‘Rusland vindt altijd wel ergens een minderheid om te beschermen‘ combinatie met de nodige retoriek, heeft een (3 september 2014). Zie: www.kennislink.nl/publicaties/rusland-vindt-altijd-wel-ergens- destabiliserend effect op verscheidene buurlan- een-minderheid-om-te-beschermen. Zie ook: Russia’s National Security Strategy to den. Hier zal het Westen een passend antwoord 2020 (translated), onder meer par. 38: www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Publications/ op moeten vinden. Het lijkt in alle gevallen Detail/?id=154915. 17 Zie: www.elsevier.nl/Buitenland/achtergrond/2015/3/Poetin-overwoog-inzet-van- zinvol om Rusland van het gebruik van mili- kernwapens-voor-annexatie-Krim-1727479W/. taire middelen te kunnen doen afzien.

264 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten rigade B emechaniseerde

oto F G 43 Over gemechaniseerde capaciteiten bestaan bepaalde misvattingen die passen in het dogmatische denken over ‘licht versus zwaar’ en ‘snel versus langzaam’

Het zou eufemistisch zijn te stellen dat de versus zwaar’ en ‘snel versus langzaam’. De wereld ‘vol dreigingen’ is, maar de mondiale aanhangers van deze misvattingen pleiten voor veiligheidsdynamiek geeft zonder twijfel aanlei- een migratie naar lichtere wapensystemen en ding tot ongerustheid en zorgvuldig nadenken minder zwaar gepantserde voertuigen.19 over de benodigde militaire capaciteiten. Al in 2003 rekenden Otto van Wiggen en Proliferatie, nieuwe wapenwedlopen, extre- Martin Wijnen met een artikel in de Militaire misme en de wil van (her)rijzende grootmach- Spectator af met de onrealistische opvatting dat ten om krijgsmachten in te zetten dwingen het snelheid en flexibiliteit synoniemen waren voor Westen tot alertheid en een daarop afgestemd lichte bewapening en hoge mobiliteit.20 In de defensiebeleid. In politiek-strategische zin is jaren ’90 verschoof het zwaartepunt van het niet de taak van militairen om de vrede te Defensie van de Eerste naar de Tweede Hoofd- bewaren, maar om oorlog te voorkomen. Het taak, van verdediging van eigen bondgenoot- vermogen om een agressor te kunnen afschrik- schappelijk grondgebied naar ken18 en in een conflictsituatie te domineren crisisbeheersingsoperaties. Sindsdien is de vormt de kern van deze taak. Dit vermogen krijgsmacht met grote regelmaat ingezet in zou, al dan niet in coalitieverband, maatgevend crisisbeheersingsoperaties. Volgens de toen- moeten zijn voor het ambitieniveau van Nederland. 18 De nota In het belang van Nederland zegt bij ‘De zeven strategische functies’ (blz. 12) onder Afschrikken: ‘Het ontmoedigen van activiteiten die indruisen tegen de belangen Misvattingen van het Koninkrijk en de internationale rechtsorde door geloofwaardige vergeldings- In de discussie over gemechaniseerde capacitei- maatregelen in het vooruitzicht te stellen’. 19 KIVI, ‘Alternatieve energie voor Defensie’ (2010) zie: https://afdelingen.kivi.nl/ ten bestaan twee wijd verbreide ideeën die als defensieenveiligheid/PAG000007114/Alternatieve-energie-voor-Defensie.html. misvattingen te beschouwen zijn. Het gaat 20 M.H. Wijnen en O. van Wiggen, ‘Gemechaniseerde eenheden: misvattingen en hierbij om het dogmatisch denken over ‘licht opvattingen’, in: Militaire Spectator 172 (2003) (9) 472-479.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 265 V an der touw en stam

malige opvattingen konden militaire eenheden tegelijk vervoeren en daarbij is de beschikbaar- in dat kader pas van nut zijn als ze snel heid van dit soort heavy lifters zeer beperkt. inzetbaar en flexibel waren. Men redeneerde Bovendien stellen deze toestellen in beladen dat een vroegtijdige ontplooiing van lichte toestand hoge eisen aan de beschikbare start- eenheden een de-escalerend effect op de en landingsbanen, waardoor ze in inzetgebied conflictpartijen zou hebben. De waardering maar op een select aantal vliegvelden terecht voor tanks en pantservoertuigen erodeerde kunnen. Het was vanwege dit soort pragmati- hierdoor in hoog tempo. sche overwegingen dat de VS, ondanks zijn immense strategische luchtvloot, zijn zware middelen voor Desert Storm, Iraqi Freedom en ‘FCS [Future Combat System] was a troubled program ISAF voornamelijk via zeetransport verplaatste. because they had requirements that you couldn’t meet. In the end, survivability was sacrificed in the interest of Om de nadelen van veel gewicht te verminde- mobility.’ Bob Sorge, General Dynamics FCS (2013) 21 ren startte de U.S. Army rond de eeuwwisseling de ontwikkeling van het Future Combat System (FCS).23 Deze genetwerkte alleskunner zou Inmiddels weten we dat de verwachtingen over maximaal 24 ton wegen, een hoge tactische de-escalatie met lichte militaire middelen te mobiliteit hebben en voorzien zijn van stand-off optimistisch waren. Het terzijde schuiven van precisie-wapensystemen. Vanwege deze DUTCHBATT door de Israeli Defense Force combinatie van eigenschappen kon de bepant- (UNIFIL, juni 1982), het gedwongen vertrek van sering licht zijn; het was immers onwaarschijn- de Belgen uit Rwanda (UNAMIR, april 1994) en lijk dat een tegenstander dit voertuig met van Dutchbat III uit Srebrenica (UNPROFOR, juli wapens voor directe richting zou kunnen 1995) toonde de kwetsbaarheid van lichte aangrijpen. Maar het FCS is nooit van de eenheden aan. De-escalatie met militaire tekentafel afgekomen omdat het door de middelen kan alleen worden bereikt als een realiteit is ingehaald. Aangezien de benodigde vredesmacht overtuigend de dominante techniek bij de start van de ontwikkeling van militaire macht in de regio vormt. Hiermee is het FCS nog niet voorhanden was, introdu- de factor ‘escalatiedominantie’ in vredesopera- ceerde de Amerikaanse landmacht samen met ties hernieuwd geïntroduceerd en wordt deze de mariniers het Interim Armored Vehicle, de bij de totstandkoming van het Strategisch Stryker. Al snel na de eerste gevechtservarin- Militair Advies expliciet meegewogen.22 Naast gen verloren tactische commandanten hun politieke wil en een robuust mandaat is vertrouwen in dit voertuig. De irregulier escalatiedominantie de resultante van betere optredende tegenstanders in Irak en Afghani- bescherming, hogere mobiliteit, superieure stan meden het open terrein en ook de Stryker- vuurkracht en de vrijheid van actie. units werden gedwongen om het gevecht in bedekt terrein aan te gaan. Bij gevechten in Een tweede misvatting is dat gemechaniseerde oorden en in de dichtbegroeide green zones eenheden onaantrekkelijk zijn vanwege de werden de Strykers aan alle zijden getroffen. complexiteit van capaciteiten en trage troepen- Het werd pijnlijk duidelijk dat het voertuig, dat opbouw. Het is zonder twijfel uitdagend om zelfs aan de voorzijde relatief licht bepantserd tanks en pantservoertuigen over grote afstan- was, over volstrekt onvoldoende incasserings- den te transporteren. Zelfs de enorme C-5 vermogen beschikte. Galaxy kan maar twee gevechtstanks à 60 ton Om aan de actuele behoeftes te voldoen zijn de Amerikanen in 2009 gestart met de ontwikkeling van het Ground Combat Vehicle (GCV). Dit 21 Zie: http://breakingdefense.com/2013/11/bae-general-dynamics-we-can-get-weight- down-on-army-gcv/. voertuig stond op rupsbanden, woog tussen de 22 Kamerstukken II, 2012-13, 32 733, nr. 133, Beleidsbrief Defensie. 40 en 70 ton, was aan alle zijden zwaar bepant- 23 Zie: www.globalsecurity.org/military/systems/ground/fcs.htm. serd en voorzien van een multifunctioneel

266 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten

wapenplatform. Het bood plaats aan twaalf transport over land en zee. Overigens pleiten man, inclusief een uitgestegen groep van negen wij niet voor bigger is better, maar we mogen de infanteristen. De toegenomen lengte en actuele eisen op het gebied van bescherming en uitrusting van de gemiddelde hedendaagse ergonomie niet terzijde schuiven enkel in het infanterist droeg bij aan de indrukwekkende voordeel van snelle ontplooibaarheid. omvang van dit big beast. De Amerikaanse landmacht alleen al had een behoefte gesteld van ruim 1700 GCV’s. Toch zal deze voorlopig De eisen voor bescherming en niet worden ingevuld. Niet omdat de technische specificaties niet worden onderschreven, ergonomie mogen niet terzijde worden maar omdat het Pentagon in 2014 gedwongen geschoven enkel in het voordeel van was ruim 80 procent van het ontwikkelingsbud- get te schrappen.24 De Army Chief of Staff, snelle ontplooibaarheid generaal Raymond Odierno, trok de behoefte echter niet in twijfel. Integendeel: ‘I was very De kracht van het landoptreden ligt in de pleased with the progress of the Ground combinatie van eigenschappen van alle vier Combat Vehicle. I think we have the require- manoeuvrecapaciteiten – SOF, Air Assault, ments right. We just cannot afford it right gemotoriseerd en gemechaniseerd – die now’.25 tegelijkertijd ook niet los van elkaar kunnen worden gezien. Alleen door manoeuvrecapaci- Vasthoudende critici van gemechaniseerde teiten samen te voegen ontstaat een capaciteit eenheden wijzen dan nog op de omvangrijke die full spectrum capable is en die gepast kan logistieke staart. Zware voertuigen en grote reageren op iedere dreiging. Daarom kiest de kalibers hebben een toenemend effect op het te Koninklijke Landmacht voor een inrichting vervoeren tonnage. Daar valt niets op af te rond deze vier capaciteiten en voor het behoud dingen, maar het moet wel in perspectief van de flexibiliteit om de eigenschappen te gezien worden. Zoals Van Wiggen en Wijnen al integreren. betoogden waren ook voor de ontplooiing en instandhouding van het bataljon Korps Mari- Kerncompetenties: slagkracht en niers naar Irak (SFIR, juni 2003) meer dan escalatiedominantie zeshonderd containers nodig.26 Om de plaats van gemechaniseerde eenheden Een overmatige nadruk op factoren als ont- in het spectrum van landoperaties te bepalen is plooibaarheid en de inspanning die de land- het noodzakelijk om te begrijpen welke macht moet leveren om een eenheid in stand te eigenschappen hen onderscheiden van de houden, voert de discussie naar efficiency in andere manoeuvrecapaciteiten. Die eigenschap- plaats van effectiviteit. Containerbegrippen als pen zijn slagkracht en escalatiedominantie; ‘licht’ en ‘flexibel’ leiden tot het afdwalen van slagkracht als resultante van vuurkracht, de vraag ‘Wat hebben we nodig?’ naar ‘Wat zijn bescherming en mobiliteit, escalatiedominantie we bereid om te leveren?’ In werkelijkheid als inherent vermogen om geweldsaanwending bepalen de operationele omgevingsfactoren (over een breed geweldspectrum) met minimale welke capaciteiten noodzakelijk zijn. Het is voorbereiding te kunnen (op)schalen naar de riskant gebleken om alleen met lichte eenhe- behoefte van de plaats en het moment. den te willen de-escaleren. Bij escalatie kunnen lichte eenheden vanwege hun kwetsbaarheid en gebrek aan vuurkracht terrein niet langdu- 24 ‘US Army, Marines Struggle With Infantry Vehicle Replacements’ in: Defensenews.com rig bezetten. Daarnaast is de waarde van snelle (6 April 2014). Zie: http://archive.defensenews.com/article/20140406/DEF- REG02/304060009/US-Army-Marines-Struggle-Infantry-Vehicle-Replacements. ontplooibaarheid maar relatief, aangezien het 25 http://archive.defensenews.com/article/20140123/DEFREG02/301230041/ voortzettingsvermogen van landeenheden in de US-Army-Chief-Confirms-Ground-Combat-Vehicle-Dead-Now-. praktijk afhankelijk is van inherent langzaam 26 Wijnen en Van Wiggen, ‘Gemechaniseerde eenheden’, 476.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 267 V an der touw en stam

Slagkracht Anderzijds is op grond van onze lange ervaring Slagkracht is op tal van plaatsen in het gewelds- met vredesoperaties vast te stellen dat slag- spectrum relevant. Enerzijds is er de mogelijk- kracht onverminderd relevant is. Ook dan is heid van een (dreigend) conflict met een het psychologisch effect van gemechaniseerde agressor die zwaar bewapende gemechaniseerde eenheden groot. Gemechaniseerde eenheden formaties kan ontplooien. Volgens het Eindrap- geven het niet mis te verstane signaal op port Strategische Verkenningen zal die agressor zich significante dreigingen voorbereid te zijn en de daar alleen van onthouden als hij geconfron- mogelijkheid te hebben om het conflict in teerd wordt met een vergelijkbaar uitgeruste eigen voordeel te beslechten. Dit psychologisch tegenstander die hem initieel kan afschrikken effect wordt nog versterkt als het tot wapen- (deterrent force) en hem, als het toch tot gevechts- inzet komt. De afschrikwekkende uitstraling is handelingen komt, beslissend kan verslaan in relatieve zin groter dan de kinetische (decisive force).27 De relevantie van slagkracht zal effecten als Nederland bereid is slagkracht ook door de veranderende veiligheidsdreiging daadwerkelijk in te zetten. verder toenemen. Het aantal potentiële agres- sors met een dergelijke capaciteit neemt toe. Tijdens een vredesoperatie kan de gewelds- Bovendien kan een confrontatie meestal niet intensiteit in tijd en plaats sterk variëren. worden voorspeld en is het dus zinvol om Daaruit komt de behoefte van commandanten slagkracht zo snel mogelijk in te zetten. voort om de aanwending van geweld – of de dreiging daarmee – snel aan de operationele omgeving te kunnen aanpassen (scalability of

27 ‘Strategische functies Defensie’, in: Eindrapport Strategische Verkenningen force). Een dergelijke flexibiliteit is het resultaat (Den Haag, ministerie van Defensie, 2010) 194. Zie: www.defensie.nl/documenten/ van onder meer tactische mobiliteit en snelle rapporten/2010/03/29/eindrapport-verkenningen-2010. commandovoering, maar vooral van de beschik-

Het psychologisch effect van gemechaniseerde eenheden is groot: ze geven het niet mis te verstane signaal dat ze een conflict in eigen voordeel kunnen beslechten rigade B emechaniseerde oto F G 43

268 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten

baarheid van manoeuvrecapaciteiten waarmee brede formaties terrein te vermeesteren en dit het gehele geweldsspectrum kan worden naderhand door middel van beweeglijke afgedekt (full spectrum capable). Gemechani- vuurgevechten te behouden. Dit geldt ook in seerde eenheden hebben een grote slagkracht, verstedelijkt gebied tot op het enkele voertuig. gekenmerkt door een combinatie van grote De draaicirkel van de rupsvoertuigen is name- vuurkracht, optimale bescherming en grote lijk heel klein (zo groot als het voertuig zelf) tactische mobiliteit. Hierdoor zijn ze bij zulk waardoor gemechaniseerde capaciteit heel snel optreden een onmisbare component, omdat ze kan manoeuvreren in oorden. Tempo kan bij uitstek geschikt zijn om in het hoogste, echter niet worden ontwikkeld zonder tacti- maar ook in een lager deel, van het spectrum te sche samenhang. Juist vanwege die samenhang opereren. is het logisch om het tankwapen te plaatsen binnen de gemechaniseerde eenheden. Om het Slagkracht is een variabele en kan niet alleen tankwapen tot zijn recht te laten komen moet aan gemechaniseerde eenheden worden het deel uitmaken van formaties die qua toegeschreven. Vanzelfsprekend ontwikkelen snelheid, wendbaarheid, vuurkracht en ook de andere manoeuvrecapaciteiten slag- beschermingsgraad vergelijkbaar zijn. In alle kracht, al moet worden vastgesteld dat die van andere gevallen is een tank niet meer dan een een andere orde is. Zowel SOF, Air Assault als infanterie-ondersteuningswapen. In die rol gemotoriseerde eenheden beslissen (ook) in het wordt maar beperkt slagkracht ontwikkeld en nabijgevecht, daar waar door voetoptreden de bovendien maakt het relatief langzame infan- beslissing kan worden afgedwongen. De teriegevecht de tank kwetsbaar. hieraan verbonden risico’s zijn talrijk, evenals de randvoorwaarden om dit optreden succesvol Op grond van het vermogen om in het hoogste te laten zijn. Met uitzondering van de strategi- deel van het geweldsspectrum te opereren sche effecten van SOF-optreden is slagkracht worden gemechaniseerde eenheden nog voor deze manoeuvrecapaciteiten doorgaans weleens beschouwd als het ‘sluitstuk’ van de het resultaat van grondgebonden vuursteun en capaciteiten die een commandant ter beschik- luchtsteun. Als deze middelen niet voorhanden king staan. Dit is echter een te beperkte kijk op zijn of (binnen de geldende Rules of Engagement) deze manoeuvrecapaciteit, want gemechani- niet mogen worden ingezet, bereiken de seerde eenheden zijn vanwege de integratie van minder robuuste manoeuvre-eenheden eerder middelen en systemen juist zeer veelzijdig in een culminatiepunt28 of een vooraf gedefini- optreden. Het is terecht om te stellen dat eerd abort-criterium.29 Daarentegen bestaan gemechaniseerde eenheden vanwege hun gemechaniseerde eenheden uit formaties zware slagkracht commandanten in staat stellen wapendragers waarmee onder vrijwel alle verder te escaleren om de beoogde dominantie (zicht)omstandigheden en met precisie op grote in het gevecht te bereiken. afstand doelen vanaf de grond kunnen worden aangegrepen. Er kan overwicht op een vijand Escalatiedominatie worden bereikt, ook als vuur- of luchtsteun- Naast slagkracht is escalatiedominantie de middelen tijdelijk niet beschikbaar zijn. tweede onderscheidende eigenschap van gemechaniseerde eenheden. Escalatiedominan- De slagkracht van gemechaniseerde eenheden tie wordt bereikt wanneer we overtuigend komt ook tot uiting in hun hoge tactische demonstreren dat we niet alleen de wil en het wendbaarheid, waarmee zij het tempo kunnen bepalen door snel op vijandelijke acties te anticiperen en daardoor kansen uit kunnen bui- 28 Carl von Clausewitz, Vom Kriege, 1832 (vertaling auteurs): ‘Een punt (geografisch en/ ten. Gemechaniseerde eenheden zijn niet per of in de tijd) waar het offensief van de aanvallende partij zijn kracht verliest en een tegenaanval mogelijk wordt’. definitie sneller dan andere capaciteiten, maar 29 AAP-6, NATO Glossery of terms and definitions, 2008, (vertaling auteurs): ‘Een vooraf op zijn als formatie in het (open) terrein wel basis van risico analyse vastgestelde omstandigheid die het succes van een operatie wendbaarder. Ze zijn bij uitstek geschikt om in niet langer waarschijnlijk maakt.’

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 269 V an der touw en stam

mandaat hebben, maar ook het vermogen om andere vormen van manoeuvre-optreden de de geweldsaanwending op te schalen. Wie met grens van escalatiedominantie dus vooral aan escalatie dreigt maar het alsnog niet doet, is de bovenzijde van het spectrum. kwetsbaar voor een tegenstander, die dit tactisch en met informatie-operaties kan Overigens betekent de toepassing van escalatie- uitbuiten. Om dominant op het gevechtsveld te dominantie niet dat een conflict permanent in kunnen zijn moet een eenheid met weinig een bepaald deel van het geweldspectrum reactietijd activiteiten kunnen ontplooien in wordt vastgezet. Integendeel, een kortstondige het gehele wapenspectrum. Deze variëren van militaire escalatie kan conflictpartijen ertoe informatie-activiteiten, crowd control,30 de inzet bewegen versneld tot een resolutie te komen. van minder-letale wapens en letale precisiewa- Escalatiedominantie heeft per definitie dus pens tot uiteindelijk letale wapens met effecten geenszins een vernietigend karakter. Op basis op een grote oppervlakte. van dat inzicht besloot de VS in 2006 zijn grondtroepen in Irak te versterken met een operatie die bekend werd als the Surge. Vanwege ‘We handhaven de vrede door onze kracht; zwakheid de benodigde slagkracht en het vermogen om lokt slechts agressie uit.’ Ronald Reagan, president te escaleren bestond 62 procent van de ingeva- van de Verenigde Staten (1981-1989).31 ren en ingevlogen formaties uit gemechaniseerde eenheden (zie figuur 1).32 De meeste waren niet voorbestemd voor inzet in de open Bepantsering geeft gemechaniseerde eenheden ruimte, maar juist in verstedelijkte gebieden, incasseringsvermogen en ze kunnen bereden, daar waar de gevechtsafstanden kort zijn en het uitgestegen en te voet opereren. De uitrusting incasseringsvermogen groot moet zijn. bestaat uit een veelheid aan geavanceerde wapensystemen en sensoren, die grotendeels via netwerken verbonden zijn en die snel op U.S. Army brigades ingezet in het kader van de Surge nieuwe doelen kunnen worden georiënteerd. (januari 2007-midden 2008): Snelle heroriëntatie is ook mogelijk omdat het personeel op alle niveaus mentaal voorbereid is 1. 2nd Brigade, 82nd Airborne Division (Infantry): 3,447 op escalerend of de-escalerend handelen. Om in militairen. Ontplooid in Bagdad, januari 2007 alle situaties gepast te kunnen handelen 2. 4th Brigade, 1st Infantry Division (Infantry): 3,447 hebben de eenheden tot op het laagste niveau militairen. Ontplooid in Bagdad, februari 2007 een grote variatie aan letale wapensystemen. 3. 3rd Brigade, 3rd Infantry Division (Heavy): 3,784 Helaas stellen we vast dat de beschikbaarheid militairen. Ontplooid ten zuiden van Bagdad, van organieke minder-letale middelen beperkt maart 2007 is. Ondanks de indrukwekkende technische 4. 4th Brigade, 2nd Infantry Division (Stryker): 3,921 ontwikkelingen op dit gebied is het instrumen- militairen. Ontplooid in de provincie Diyala, april 2007 tarium van de landmacht te beperkt om het gat 5. 2nd Brigade, 3rd Infantry Division (Heavy): 3,784 tussen letale en minder-letale inzet sluitend te militairen. Ontplooid ten zuid-oosten van Bagdad, dichten. Deze tekortkoming is niet uniek voor mei 2007 gemechaniseerde eenheden, maar betreft alle vormen van manoeuvre-optreden. Gemechani- seerde eenheden verleggen ten opzichte van de Figuur 1 Formaties van gemechaniseerde eenheden tijdens de Amerikaanse Surge in Irak

In januari 2007 zei de toenmalige president 30 Instituut Fysieke Veiligheid: ‘Crowd control is de uitvoeringsfase van crowd George W. Bush in een tv-toespraak over de management en betreft de organisatie rond (grote) evenementen gericht op het Surge: ‘This is the new way forward. The overall voorkomen van escalerende situaties’. Zie: www.ifv.nl. 31 Zie: www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=37350&st=Memorial+Day. operational objective is to help Iraqi’s clear and 32 Zie: Army Times, 16 juli 2007 en Marine Corps Times, 16 juli 2007. secure neighborhoods, to help them protect the

270 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten illingham y, C. W C. y, rm S A S U oto : redit C F Nadat de Amerikanen tijdens de Surge hun lichtere eenheden hadden versterkt met gemechaniseerde eenheden, onder meer uitgerust met de M1A2 Abrams Main Battle Tank, kon in de strijd om Bagdad vooruitgang worden geboekt

population, and to help ensure that the Iraqi situatie in Irak ingrijpend was verbeterd en forces left behind are capable of providing zich op het niveau van 2004 bevond.35 In adequate security’.33 Een serie omvangrijke diezelfde periode rapporteerde het Iraakse counterinsurgency-operaties in voornamelijk ministerie van Binnenlandse Zaken dat het door sjiitische milities gedomineerde steden en aantal burgerdoden scherp was gedaald.36 Dat wijken volgde in 2007 en 2008. Al op 10 positieve beeld werd in augustus 2008 beaamd september 2007 rapporteerde generaal David Petraeus, de Commander Multinational Forces Iraq: ‘the military objectives of the surge are, in 33 ‘President’s Address to the Nation’, White House, Office of the Press Secretary, 10 januari large measure, being met’. Hij refereerde aan 2007. Zie: http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/relea- de recente en consistente daling van het aantal ses/2007/01/20070110-7.html. veiligheidsincidenten sinds juni 2007, die hij 34 ,‘Report to Congress on the Situation in Iraq’, (Washington, D.C., US Department of toeschreef aan de verzwakking van al-Qaida en Defense, 10 september 2007) Zie: www.defenselink.mil/pubs/pdfs/Patraeus- sjiitische extremisten in Irak.34 Testimony20070910.pdf. 35 ‘The state of Iraq: An Update’ (Wasington, D.C., Brookings Institution, 22 december 2007) Zie: http://www.brookings.edu/research/opinions/2007/12/22-iraq-ohanlon. De denktank Brookings Institution conclu- 36 ‘US December death toll in Iraq second lowest of the war’, CNN, 31 december 2007. deerde op 22 december 2007 dat de veiligheids- Zie: http://edition.cnn.com/2007/WORLD/meast/12/31/iraq.man/index.html.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 271 V an der touw en stam

in de Washington Post, waarin werd beargumen- Humvees en de Mine-Resistant Ambush Protected teerd dat ‘The Iraq war is not over, but our war (MRAP) voertuigen, waren vaak niet bestand effort is on a firmer foundation. (…) The surge tegen het doordringend vermogen van Impro- has created the space and time for the competi- vised Explosive Devices (IED’s) en draagbare tion for power and resources in Iraq to play out antitank-wapens van Iraanse makelij. Daarnaast in the political realm, with words instead of bleken deze wielvoertuigen niet in staat om de bombs.’ Volgens de schrijver, Petraeus chef-staf opgeworpen hindernissen te over- of doorschrij- kolonel Peter Mansoor, had de escalatie van den. militaire macht aantoonbaar geleid tot meer Pas nadat de lichtere eenheden waren versterkt veiligheid en de bereidheid van Iraakse influen- of afgelost door gemechaniseerde eenheden, tials om tot een oplossing van hun belangen- uitgerust met het M2A3 Bradley Infantry conflicten te komen.37 Fighting Vehicle (IFV) en M1A2 Abrams Main Battle Tank (MBT), kon vooruitgang worden geboekt. Nog steeds werden veel Amerikaanse soldaten slachtoffer van snipervuur, maar de De ambitie in het hoogste deel van Mahdi Army kon geen goed antwoord vinden op de heavy armor die nu hun hindernissen het geweldsspectrum te kunnen blijven doorbrak en sleutelposities in Sadr City bezette. opereren deelt Nederland met Duitsland Op 10 mei 2008 beval al-Sadr zijn militie het gevecht te staken, waarna op 20 mei Iraakse troepen bezit namen van de wijk.

Het gaat te ver om in dit artikel alle factoren Eén van de bekendste en meest uitvoerig die aan het slagen van de Surge hebben beschreven operaties tijdens de Surge was bijgedragen te analyseren. Er zijn ook critici die Operation Imposing Law and Order.38 In maart beweren dat de statistieken onbetrouwbaar zijn 2008 werd het hart van Bagdad, waaronder de of dat Iran om opportunistische redenen zijn internationale Green Zone, ernstig bedreigd steun aan de sjiitische milities staakte. Toch is vanuit de enorme woonwijk die de naam Sadr de algemeen geldende opvatting bij de U.S. City had gekregen. De wijk bood onderdak aan Army en coalitiepartners die in 2007 en 2008 ongeveer twee miljoen sjiitische moslims en aan de counterinsurgency-operaties deelnamen was de thuisbasis van de militante geestelijke dat de militair-operationele doelen werden Muqtada al-Sadr. Zijn extremistische militie, de gerealiseerd. Dominante vuurkracht, grote Mahdi Army, opereerde straffeloos en met haast mobiliteit en goede bescherming waren de volledige vrijheid van handelen in en vanuit de sleutels voor het winnen van dit counter- wijk. Als antwoord op de voortdurende aansla- insurgency-gevecht. Dat de veiligheidssituatie gen en raketaanvallen begon de U.S. Army eind niet duurzaam is gestabiliseerd zou te wijten maart 2008 met zuiveringsoperaties, maar liep zijn aan het uitblijven van resultaten in het al gauw vast door de zware weerstand van de politieke domein. Mahdi Army. Ondanks de permanente luchtsteun bleken sjiitische strijders voortdurend in Tot besluit staat om de Amerikanen verliezen toe te brengen. De Strykers, evenals de Armored Naar onze mening zijn gemechaniseerde capaciteiten een krachtig en toekomstbestendig antwoord op de dreigingen in de 21ste eeuw. De dreiging die voortkomt uit proliferatie, 37 Peter Mansoor, ‘How the Surge Worked’, in: the Washington Post, 10 augustus 2008. nieuwe wapenwedlopen, extremisme en de Zie: http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/08/08/ bereidheid van (her)rijzende grootmachten hun AR2008080802918.html. 38 ‘The 2008 battle of Sadr City’ (Santa Monica, RAND Corporation, 2013) militair vermogen in te zetten, is serieus te Zie: http://www.rand.org/pubs/research_reports/RR160.html. nemen. Het ligt dus niet voor de hand de

272 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De ontwikkeling van gemechaniseerde capaciteiten

landmacht in te richten op alleen operaties met een beheersbaar risicoprofiel, die met relatief goedkope platforms tot een goed einde kunnen worden gebracht. Juist nu is er behoefte aan robuuste formaties, waarmee potentiële risico’s af te wenden of te beperken zijn. Nederland maakt geen voorbehoud voor bepaalde typen operaties en vraagt van zijn krijgsmacht om full spectrum capable te blijven. Tenzij Neder- land de rekening van veiligheid naar bondgenoten wil verleggen, vraagt dit om intensivering van capaciteiten aan de bovenzijde van het geweldsspectrum. Dat is waar de afgelopen decennia het meest ingrijpend is bezuinigd en waar het meeste aan effectbrengers is ingeleverd.

De ambitie om in het hoogste deel van het geweldsspectrum te kunnen blijven opereren deelt Nederland met Duitsland. De Duitse krijgsmacht is op zichzelf al een relevante en autonome machtsfactor en is in kwantitatieve oster N. K N. , zin niet afhankelijk van internationale part- t ners. Beide landen hebben elkaar vooral in kwa- ainfba

litatieve zin veel te bieden. De landmacht is oto bijvoorbeeld vanwege haar veelzijdigheid en F P 44 relatief beperkte omvang zeer geschikt als Tijdens de oefening Dark Horse in de Oberlausitz: Nederland en proeftuin: nieuwe methoden en middelen Duitsland hebben elkaar vooral in kwalitatieve zin veel te bieden kunnen op bruikbaarheid worden getest en snel breed worden ingevoerd. De voorsprong die Nederland heeft op het gebied van command ted Forces Initiative, waar smart defence een and control met systemen als TITAAN39 en het onderdeel van is, geeft een belangrijke impuls Battlefield Management System ELIAS40 was aan de verdieping van interoperabiliteit en de zonder die experimentele omgeving niet ontwikkeling van adequaat en betaalbaar mogelijk geweest. Maar Duitsland staat ook aan militair vermogen. Ook 43 Gemechaniseerde de vooravond van de invoering van de Puma ter Brigade heeft de uitgestoken hand aangenomen vervanging van de Marder. Nederland heeft met en bevindt zich op het pad naar diepe integra- de aanschaf van de CV90 al veel ervaring tie, in ons geval met de 1. Duitse Panzer opgedaan met het invoeren van een modern en Division. Met deze samenwerking zal Neder- gedigitaliseerd gevechtsvoertuig, waarvan de land ook in de toekomst op het hoogste implicaties tot ver buiten de technologie alleen geweldsniveau kunnen blijven opereren. n reiken.

Toepasselijk voor zijn leidende rol in Europa manifesteert Duitsland zich steeds sterker als framework nation: internationale partners worden uitgenodigd om aansluiting te zoeken bij Duitsland tijdens operaties, maar ook – nog belangrijker – voor de ontwikkeling van 39 Theatre Independent Army and Air Force Network. staande multinationale formaties. Het Connec- 40 Essential Land-Based Information Application and Services.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 273 Klinkenberg en Willigenburg

De toekomst van de luchtmacht Een hoofdrol voor sociale innovatie

We leven in een tijd van steeds snellere technologische ontwikkelingen. Een hightech-bedrijf als de luchtmacht is zich daar als geen ander bewust van. Maar om in 2024 nog steeds een effectieve en relevante organisatie te zijn, gaat het Commando Luchtstrijdkrachten vooral investeren in sociale innovatie. Dit is nodig in een tijd waarin steeds meer moet, met steeds minder mensen. Het Masterplan CLSK3.01 vormt het vertrekpunt voor deze fundamentele koerswijziging, maar is geenszins een eindstation. Dit artikel beoogt de noodzaak van sociale innovatie scherper op het netvlies van de lezer te krijgen.

Majoor-vlieger J.C. Klinkenberg en majoor drs. M.B. Willigenburg*

Luchtmacht, hoofdkwartier, in het jaar 2024 geheim voorbereid en lag politiek uitermate et enige dat we tot nu toe gezien hebben, gevoelig. Zeker als het fout zou gaan, zouden de ‘Hzijn de beelden op social media, er is dus gevolgen niet te overzien zijn. Wel vreemd dat er nog geen reden om...’ Het Hoofd Communicatie een kleine vertraging zat in de videoverbinding stormde binnen: ‘Generaal, ik krijg net binnen met de grond; ik heb dat nog niet eerder gezien, dat we ons doel gemist hebben!’ ‘Dat weten we dacht de vlieger bij zichzelf. Toen hij eenmaal al lang, ga zitten en luister!’, antwoordde de veilig was geland, zocht de F-35 vlieger snel de Commandant Derde Dimensie. De generaal mensen op met wie hij al die tijd intensief had ging verder met zijn verhaal: ‘Er is dus nog samengewerkt om tot dit punt te komen. In geen reden om direct conclusies te trekken. tegenstelling tot wat hij verwachtte zag hij Onze mensen hebben zich maanden voorbereid alleen maar bedrukte gezichten en neergeslagen op deze precisieaanval, ik wil eerst harde feiten blikken. ‘Wat is er aan de hand, waarom die zure zien voor ik het geloof’. gezichten?’, riep hij verontwaardigd.

Ondertussen, in het missiegebied: ‘Tjonge, ‘De precisieaanval lijkt mislukt’, sprak de squa- dat liep gesmeerd’, dacht de vlieger. Het precisie- droncommandant. ‘Waar héb je het over? Het bombardement was maandenlang in het diepste was honderd procent raak’, sprak de vlieger, die snel in de gaten begon te krijgen waarom de sfeer zo bedrukt was. ‘Ik heb de beelden al

* De auteurs zijn werkzaam bij het Commando Luchtstrijdkrachten en maken deel uit gezien op CNN. Het was ruim naast het van de denktank ‘De Jonge Denkers’. Deze denktank bestaat uit negen kapiteins en doelwit, er zijn zelfs burgerslachtoffers majoors van het CLSK en dient als klankbord voor de C-LSK, in relatie tot de koers- gevallen’, sprak de commandant. Een stilte wijziging die met CLSK3.0 is ingezet. viel. ‘Okay, stop’, sprak de vlieger op zachte 1 ‘CLSK3.0 is de weg naar een relevante, betaalbare en innovatieve luchtmacht die toon. ‘Dit is precies datgene waarvan we al vanuit lucht en ruimte effectief invloed kan uitoefenen. Met CLSK3.0 willen we alle luchtmachters de vaardigheden, de ruimte, het vertrouwen en de verantwoordelijk- jaren zeggen dat het niet kan. Maar het blijkt heden geven die nodig zijn voor een toekomstbestendige luchtmacht.’ dus toch te kunnen. Dit is het moment om Air Force Reinvented, Masterplan CLSK3.0 versie 1.0, juni 2014, 3. even terug te gaan naar wat we geleerd

274 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De toekomst van de luchtmacht immons L. S L. , orce F ir S A S U

oto F De rode draad in alle ontwikkelingen die relevant zijn voor de toekomst van de luchtmacht is toenemende complexiteit. Wapensystemen, regelgeving, processen, technologie, interoperabiliteit, datastromen – alles wordt complexer. Wellicht maakt de luchtmacht in de toekomst gebruik van Virtual Reality-brillen bij oefeningen in de simulator

hebben tijdens onze cybertraining. Mijn ‘Goed’, sprak de commandant, ‘wat is je plan?’ inschatting is dat onze videoverbinding De vlieger aarzelde niet: ‘Ik heb wel wat whizzkids gehackt is en de beelden zijn gemengd met in mijn netwerk zitten die in no-time kunnen de live satellietbeelden die nu op CNN te zien achterhalen waar het lek zit, maar het belang- zijn’. rijkste is dat we nu zo snel mogelijk laten zien dat we ons doel wel geraakt hebben! Ondertus- De squadroncommandant wilde reageren sen maken we een korte Virtual Reality (VR)-pre- maar hield zich in. Hij dacht na over wat de sentatie voor de generaals zodat zij zelf, en de vlieger net gezegd had. Er was tijdens de rest van de wereld met een VR-bril, kunnen zien cybertrainingen inderdaad vaak gewezen op de wat er werkelijk gebeurd is. En we zetten ASAP theoretische mogelijkheid om beelden ad hoc een videoconversatie op met de juiste experts om te manipuleren. En wie denkt nou niet dat de dit voor elkaar te krijgen. Uiteraard doen we dit beelden authentiek zijn als het live op CNN te zoveel mogelijk via de kwantum-cryptografische zien is, op elk scherm, overal ter wereld? Het verbinding, zodat we niet weer het slachtoffer leek destijds een krankzinnig idee dat de worden van manipulatie’. wereld 24/7 vanuit de ruimte in high definition te zien zou zijn, maar vandaag de dag keek er Dit was het moment voor de oefenleiding om geen hond meer van op. de training stop te zetten. Opgelucht haalden

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 275 Klinkenberg en Willigenburg

alle deelnemers adem, omdat het toch erg je eigen smart device te reviewen en druk dan op inspannend was om zulke grote scenario’s te send. Zodra iedereen klaar is gaan we starten oefenen in de simulator. De simulator was in met de mass debrief’. dit geval een enorme faciliteit, waarbij alle operationele niveaus regelmatig trainden met In 2024 was het inmiddels vrij normaal om de tal van scenario’s. Daarbij beperkte de training prestaties van je eigen teamleden dagelijks te zich niet tot het oefenen met de hoofdwapen- reviewen door het aantikken van een aantal systemen; ook ondersteunende diensten en smileys op je eigen smartphone of smartwatch. anderen die een rol spelen in het uiteindelijke ‘Continu feed-back om continu te verbeteren’, effect behoorden tot de deelnemers. was het sleetse adagium van weleer. Hoewel er bij de introductie nog heel afwijzend werd ‘Synthetische training’ was een van de grootste gereageerd op deze indringende verandering, ontwikkelingen geweest van het afgelopen was het onderlinge vertrouwen in korte tijd decennium en Defensie bleek echt een pionier enorm toegenomen. Geslotenheid en hiërarchie te zijn geworden op het gebied van opleidingen hadden snel plaats gemaakt voor transparantie voor crisissituaties. Toen alle deelnemers zich en ondernemerschap. hadden verzameld in de evaluatieruimte nam de oefenleider het woord: ‘Okay, dames en Zodra een eenheid of afdeling eenmaal gewend heren, neem even de tijd om je eigen team via was aan de nieuwe manier van interactie bleek

Twee vliegers van de luchtmacht op weg naar de hypermoderne F-35 op Eglin Air Force Base: technologische ontwikkelingen hebben een grote impact en het personeel moet de tools krijgen om daar mee om te gaan . jr ing S. K S. , orce F ir S A S U oto F

276 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De toekomst van de luchtmacht

ze veel beter in staat om te leren van gemaakte om een groot aanpassingsvermogen van de fouten en prima verder te kunnen zonder organisatie. Om een beter beeld te krijgen begeleiding van de coaches. ‘Ik zie dat iedereen van de noodzaak tot sociale innovatie is het zijn review heeft afgerond, dan gaan we nu zinvol om deze ontwikkelingen eerst nader te starten met de mass debrief. Als er punten zijn omschrijven en vervolgens te kijken op welke uit teams die plenair besproken moeten wijze ze van invloed zijn op het CLSK. worden, dan hoor ik het graag.’ De generaal aanschouwde het geheel, liet het Toenemende complexiteit op zich inwerken en dacht: ik wou dat die De rode draad in alle ontwikkelingen die pensioenleeftijd nooit was teruggedraaid naar relevant zijn voor de toekomst van de lucht- 72 jaar, want ik ben gek op dit bedrijf en deze macht is de toenemende complexiteit. Wapen- mensen… systemen, regelgeving, processen, technologie, interoperabiliteit, datastromen – alles wordt Waarom sociale innovatie? complexer. Wat veroorzaakt nu die toenemende complexiteit en welke invloed heeft dat Het fictieve verhaal dat u zojuist heeft gelezen, op het CLSK? In de eerste plaats zal het weinig is bedoeld om een beter beeld te schetsen van mensen ontgaan zijn dat we leven in een de luchtmacht in 2024. Het is natuurlijk lastig periode waarin de technologie zich razendsnel om te voorspellen hoe het CLSK er tegen die ontwikkelt. Zo snel zelfs, dat men spreekt van tijd daadwerkelijk voor staat, maar dat wordt exponential technology.2 Dat wil zeggen dat de op zijn minst beïnvloed door besluiten die nu snelheid waarmee de technologie zich ontwik- genomen worden. Die besluiten zijn gebaseerd kelt, zelf ook steeds hoger wordt. Dit is vooral op de kennis van vandaag en de verwachtingen terug te zien in de snelheid waarmee de van de toekomst. Het CLSK ziet zich in het rekenkracht van computers zich ontwikkelt, komende decennium geconfronteerd met een terwijl zaken als kostprijs en afmetingen een aantal forse uitdagingen, die vragen om neergaande trend vertonen.3 innovatief denken én handelen. Mondialisering Bij een hightech-bedrijf als de luchtmacht denkt Deze ontwikkelingen geven op hun beurt een u bij het woord ‘innovatie’ waarschijnlijk het enorme impuls aan ontwikkelingen in robotica, eerst aan technologie. Dat is best logisch, want simulatie, kwantumtechnologie, miniaturisatie, het optreden in de derde dimensie draait vanaf ruimtevaart en het informatiedomein. Dit het eerste uur om technologische innovatie. verklaart onder meer de snelle opkomst van Ook nu zijn er grote technologische ontwikke- nanosatellieten4 en mini-UAV’s.5 De exponenti- lingen gaande op het gebied van lucht- en ële groei van rekenkracht werkt dus door over ruimtevaart, die onmiskenbaar van invloed zijn de volle breedte van technologie, terwijl op het toekomstig optreden van de luchtmacht. mondialisering en toegang tot het internet dit Toch denken wij dat de luchtmacht in het proces nog verder versnellen.6 komende decennium de grootste slag moet slaan op het gebied van sociale innovatie. 2 R. Kurzweil The Singularity Is Near: When Humans Transcend Biology (Penguin, 2005). Bij sociale innovatie gaat het om het vernieu- Zie ook: http://techonomy.com/2012/11/ray-kurzweil-on-using-exponential-thinking- to-predict-the-future. wen of verbeteren van de (ongeschreven en 3 http://www.wired.co.uk/magazine/archive/2013/05/singularity-university/on-the- geschreven) spelregels in een organisatie. Het exponential-curve. gaat dus over de manier waarop we werken en 4 http://www.spacefoundation.org/media/press-releases/space-foundations-2014- met elkaar omgaan. Zonder vernieuwing van report-reveals-continued-growth-global-space-economy. 5 deze spelregels is de luchtmacht niet opgewas- http://www.economist.com/news/special-report/21599524-drones-will-change- warand-more-up-air. sen tegen de snelle veranderingen in haar 6 Lectoraat Digital Archiving & Compliance, De informatiemaatschappij van 2023 omgeving. Vooral de toenemende complexiteit (Hogeschool van Amsterdam, 2013, Amsterdam) pag. 39 Zie ook: http://www. en de veranderingen op de arbeidsmarkt vragen digitalarchiving.nl/wp-content/uploads/2013/08/De-informatiemaatschappij.pdf.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 277 Klinkenberg en Willigenburg

Meer data, een hoger tempo, nieuwe domeinen personeel meer tijd moet steken in het up-to- Ten tweede komt er steeds meer data beschik- date houden van kennis en vaardigheden. baar. Vanaf het begin van de jaartelling tot 2000 is er 5 miljard GB aan data gecreëerd. Tien jaar Toenemende regeldruk later duurde de creatie van dezelfde hoeveel- In de vierde plaats neemt de regeldruk toe, heid slechts 2 dagen. Inmiddels gebeurt dat want steeds meer werk is aan regels gebonden elke 10 seconden.7 Binnenkort kunnen we en kennis van deze regels en wetten is onont- verwachten dat dergelijke datacreatie elke beerlijk.8 Een complicerende factor die daarbij seconde plaatsvindt. Tegelijkertijd gaat het een rol speelt, is het achterblijven van nieuwe operationele tempo steeds verder omhoog. regelgeving bij de huidige en toekomstige mogelijkheden van moderne technologie. Door het hoge tempo van technologische ontwikkelingen hebben overheden en De grootste last van de toenemende bedrijven moeite om de regelgeving aan te complexiteit zal neerkomen op passen aan de laatste stand van de techniek. Goede voorbeelden hiervan zijn bestaande het luchtmachtpersoneel wetten die een remmende werking hebben op het gebruik van onbemande vliegtuigen of van een nieuwe dienst als uberPOP.9 Deze combinatie van ‘meer informatie, minder tijd’ maakt het voor commandanten steeds Complexere conflictsituaties complexer om de juiste besluiten te nemen. Met Tot slot worden militairen geconfronteerd met de komst van meer sensoren en meer gekop- steeds complexere conflictsituaties, waarbij pelde netwerken zal deze ontwikkeling nog kennis van achtergronden en belangen onmis- verder toenemen. Bovendien worden militairen baar is voor effectief optreden.10 Bovendien geconfronteerd met nieuwe domeinen, zoals wordt van militairen verwacht dat zij zich cyber en space, die vragen om een verdere bewust zijn van de politieke gevoeligheid van verdeling van de aandacht van commandanten hun werk en het belang van de beeldvorming en waarvoor specialistische kennis benodigd is. daarvan in de media. Het behoud van Situational Awareness (SA) wordt daarmee steeds meer op de proef gesteld. De toenemende complexiteit kan voor een deel worden opgevangen door gebruik te maken van Kortere levenscyclus, snellere veroudering slimme technologie en software. De grootste In de derde plaats zorgen de snelle technologi- last zal echter neerkomen op het luchtmacht- sche ontwikkelingen ervoor dat (wapen) personeel: dat krijgt te maken met steeds meer systemen en procedures sneller verouderen, informatie, meer systemen, meer regels, meer waardoor de levenscyclus van deze systemen fronten en minder tijd. Dit stelt hoge eisen aan mogelijk korter is dan gepland. Dit zorgt huidige en toekomstige medewerkers, zij vervolgens weer voor een snellere veroudering moeten in staat zijn om deze complexiteit te van kennis en vaardigheden, waardoor het doorgronden en te managen. Maar voordat we daar verder op ingaan, kijken we eerst naar de veranderingen op de arbeidsmarkt. 7 http://www.dutchcowboys.nl/online/big-data-bestaat-niet-we-are-not-that-smart-yet. 8 Kamerbrief: Goed geregeld, een verantwoorde vermindering van regeldruk 2012 – 2017. Zie: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstuk- Veranderingen op de arbeidsmarkt ken/2013/04/24/kamerbrief-goed-geregeld-een-verantwoorde-vermindering-van- De algemene teneur is dat de arbeidsmarkt regeldruk-2012-2017.html. verandert van een markt met een aanbodover- 9 Zie: http://www.boerenbusiness.nl/tech/artikel/10860502/wetgeving-verhindert- schot (meer mensen dan banen) naar een opkomst-van-drones; http://www.taxipro.nl/straattaxi/2015/01/15/evaluatie-taxiwet- met een vraagoverschot (meer banen dan met-uberpop-over-twee-maanden-klaar. 11 10 Ministerie van Defensie, Nederlandse Defensie Doctrine (Den Haag, Ministerie van mensen). Dit komt vooral door de toene- Defensie, 2013) 3. mende vergrijzing: vanaf 2020 heeft het

278 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De toekomst van de luchtmacht nnen Du den

oto F W. Toenemende vergrijzing en schaarste aan technisch geschoold personeel zorgen ervoor dat er steeds minder mensen beschikbaar komen op de arbeidsmarkt. Bovendien stellen werkzoekenden zelf ook eisen. Ze zijn steeds kritischer over de keuze van hun werkgever

negatieve demografische effect de overhand, ontplooien. Hierdoor moet werk voor mensen waardoor het arbeidsaanbod per saldo af- aan meer eisen voldoen: het moet leuk en neemt.12 Tegelijkertijd is er in Nederland uitdagend zijn, ruimte bieden voor en aanzet- sprake van een toenemende schaarste aan ten tot zelfontplooiing; het moet leiden tot de technisch geschoold personeel, terwijl het ontwikkeling van de eigen competenties en het gebruik van technologie steeds verder toe- moet verenigbaar zijn met een steeds drukker neemt.13 privéleven.15

Enkele optimistische en pessimistische Samengevat zorgen de veranderingen op de verwachtingen over de gevolgen van de krimp arbeidsmarkt er dus voor dat er steeds minder en veroudering van de beroepsbevolking voor mensen beschikbaar zijn op die arbeidsmarkt de arbeidsmarkt zijn: het verdwijnen van werkloosheid, het ontstaan van structurele 11 Sociaal Economische Raad, Werk maken van baan-baanmobiliteit 2011 (Den Haag, SER, personeelstekorten, een verschuivend machts- 2011) 39. evenwicht van werkgever naar werknemer, 12 Euwals, R. e.a., Arbeidsaanbod tot 2060 (Den Haag, CPB, 2014) 15. de verstarring van de arbeidsmarkt en een 13 http://www.nrc.nl/nieuws/2013/01/05/enorm-tekort-aan-technisch-personeel- afname van het innovatievermogen en de 63-000-vacatures. 14 productiviteit.14 Beer, P. de, ‘Krimpende arbeidsmarkt: nieuwe perspectief, oude problemen’ BenM 2008 (35) 4, 281 e.v. Daarnaast concurreert het werk steeds meer 15 Sociaal Economische Raad, Werk maken van baan-baanmobiliteit 2011 (Den Haag, SER, met andere activiteiten die werknemers 2011) 46.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 279 Klinkenberg en Willigenburg

en dat dit gepaard gaat met een oplopend verplichtingen met zich mee. Zoals gezegd tekort aan technisch geschoold personeel. moeten wij als medewerkers in staat zijn om de Bovendien worden werkzoekenden steeds toenemende complexiteit te doorgronden en te kritischer in de keuze van hun werkgever, managen. Dat vraagt om zelfstandigheid, omdat ze hogere eisen stellen aan hun baan. ondernemerschap en leervermogen. Om medewerkers die zich oriënteren op de toe- Noodzaak tot sociale innovatie komst en die hun verbeeldingskracht gebruiken om de kansen te zien die nieuwe Het is zorgwekkend om te zien dat de lucht- ontwikkelingen bieden. Maar dat kunnen wij macht in toenemende mate behoefte heeft aan alleen indien we daarvoor de ruimte en het steeds hoogwaardiger (technisch) personeel, vertrouwen krijgen binnen de organisatie. terwijl het aanbod op de arbeidsmarkt steeds kleiner wordt. Bovendien stellen werkzoeken- Profiel van de luchtmacht sluit niet aan Het is dus zinvol om de vergelijking om te draaien en te oordelen of de luchtmacht het profiel heeft dat aansluit bij de eisen van werkzoekenden én dat recht doet aan de eisen De luchtmacht is nog niet klaar voor die gesteld worden aan het eigen personeel. de hogere eisen die medewerkers in Het antwoord van de Jonge Denkers op beide vragen is: ‘Nog niet’. Wij stellen dat de lucht- de toekomst zullen stellen macht te hiërarchisch, te verzuild, te gesloten, te gereguleerd en te veel gericht op het heden is om te voldoen aan de hogere eisen van de medewerker van de toekomst. Medewerkers van de den zelf ook hogere eisen aan hun werkgever. toekomst willen een actievere rol spelen in de Dit roept de vraag op of de luchtmacht in de vormgeving van de organisatie waarin ze toekomst nog wel de luxe heeft om personeel werken. Anderzijds verwachten ze ook dat er te selecteren, of dat ze vooral haar best moet meer rekening wordt gehouden met hun doen om zelf geselecteerd te worden. Immers, persoonlijke wensen, in lijn met de trend van zonder voldoende instroom van gekwalificeerd mass customization waarin personeel kan onze organisatie niet staande ook consumenten steeds meer maatwerk blijven. Uiteraard heeft niet alleen de lucht- verwachten.16 De spelregels moeten dus macht met dit probleem te maken; vrijwel alle veranderen: het is tijd voor sociale innovatie. bedrijven en organisaties in Nederland zitten in hetzelfde schuitje. Werken aan de ‘Google factor’ De verwachting is dus dat er steeds meer Wat kan de luchtmacht doen om sociaal te concurrentie komt tussen werkgevers onder- innoveren? Uit internationaal onderzoek blijkt ling, waarbij het cruciaal is dat je bedrijf dat de meeste bedrijven een cruciale rol zien aantrekkelijk genoeg is voor het type weggelegd voor sterk leiderschap, dat in staat is werknemer dat je zoekt. om de trend van toenemende complexiteit te doorgronden.17 Echter, sterk leiderschap alleen Maar niet alleen de arbeidsmarkt stelt eisen aan zal niet voldoende zijn. Sterker nog, het beroep het profiel van de luchtmacht. Ook de hoge op sterk leiderschap kan alleen slagen in een eisen die zij zelf stelt aan het personeel, brengt trust-based-omgeving, waarin wordt gestuurd op vertrouwen en eigenaarschap.18

Meer ruimte voor het individu 16 W. de Ridder, De ontdekking van de toekomst (Deventer, Vakmedianet, 2014) 100. 17 K. Leslie, A. Canwell , Leadership at all levels: Leading public sector organisations in an Om die reden stellen wij dat de luchtmacht age of austerity, European Management Journal (2010) 28 (Elsevier 2010) 303. vooral meer ruimte moet bieden aan de kracht 18 Air Force Reinvented, Masterplan CLSK3.0 versie 1.0 (juni 2014) 26. van het individu, diens netwerk en diens

280 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De toekomst van de luchtmacht

die net van school af komt en naar de bank gaat met een solide businessplan om krediet te krijgen voor zijn start-up. Reken maar dat deze jonge hond alles op alles zet om dat geld los te krijgen. Door zijn gedrevenheid weet hij waar hij de informatie en kennis kan halen die noodzakelijk zijn voor een goed verhaal. En als het niet lukt, dan heeft hij er veel van geleerd en probeert hij het later opnieuw.

Zo kan het ook binnen complexe, lineaire organisaties als Defensie. Een soort militair Als het gaat om sociale innovatie is sterk leiderschap alléén niet ondernemerschap. Geef jonge medewerkers voldoende. Sterker nog, volgens het masterplan CLSK3.0 kan sterk meer verantwoordelijkheid en meer vertrou- leiderschap alleen slagen in een ‘trust-based’ omgeving, waarin wen en ze zullen (soms letterlijk) voor je gestuurd wordt op vertrouwen en eigenaarschap. De luchtmacht vliegen. En soms ook onderuit gaan, maar dat moet meer ruimte bieden aan de kracht van het individu hoort erbij. Zonder fouten geen verbetering; sociale innovatie rendeert alleen als we ook fouten mogen maken.21 Dát is empowerment, leervermogen. Bovendien leidt de digitalisering en daarmee ben je in staat om complexe van de maatschappij onvermijdelijk tot vraagstukken te doorgronden en aan te pakken. zelforganisatie.19 Dat wil zeggen dat burgers Dit voorbeeld geldt zowel voor tactische steeds meer buiten de bestaande structuren om situaties als voor het werk op een staforganisa- eigen initiatieven zullen ontplooien. Om in deze tie; iedere lezer kan voor zichzelf een vertaling ontwikkeling mee te gaan moeten ook bedrij- maken naar de eigen werkomgeving. Uiteraard ven veranderen in faciliterende netwerken, blijft het leidend principe dat militaire profes- waarin sociale netwerken tussen medewerkers sionals ten allen tijde moreel verantwoord en ruimte, ambitie en enthousiasme creëren. in het organisatiebelang handelen.

Met het verbeteren van de interne organisatie Tegenstrijdig? in de richting van zelforganisatie is daarom Het klinkt misschien tegenstrijdig om in grote winst te behalen.20 Hierbij zorgen een militaire organisatie te spreken in termen organisatieprocessen die zich flexibeler als ‘meer macht voor het individu’ en ‘het aanpassen op basis van geleerde lessen ervoor passeren van hiërarchische lagen’. Deze termen dat feedback loont. In het Engels wordt dit sluiten echter goed aan bij het anticiperen op empowerment genoemd. Vrij vertaald: geef je de verwachte krapte op de arbeidsmarkt. Om individuen meer macht in de uitvoering van als werkgever aantrekkelijk te blijven is de hun functie. Meer macht betekent echter luchtmacht vooral gebaat bij een cultuur die ook meer verantwoordelijkheid. De kritische (jonge) werkzoekenden aanspreekt. Een cultuur lezer stelt wellicht de vraag: ‘Kan een jonge van verandering en aanpassing, van experimen- medewerker die verantwoordelijkheid wel aan, teren, blijvende innovatie, van zoeken naar en heeft hij wel voldoende kennis in huis?’ samenwerking om tot betere prestaties te Of: ‘Kan een jonge medewerker meerdere komen. hiërarchische lagen passeren en direct communiceren met zijn leidinggevende op executive niveau?’ 19 W. de Ridder, De ontdekking van de toekomst (Deventer, Vakmedianet, 2014) 96. 20 H. Volberda, e.a., Slim managen en innovatief organiseren, Onderzoeksverslag Waarom niet? Omdat hij ervaring mist, niet Rotterdam School of Management Erasmus University, 37 (http://www.repub.eur.nl). weet hoe de hazen lopen, geen overzicht heeft? 21 Prof. dr. P. Iske, e.a., Briljante mislukkingen, in: Management & Organisatie, nr. 5, Vergelijk het eens met de jonge ondernemer september/oktober 2013 (http://networksocialinnovation.nl).

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 281 Klinkenberg en Willigenburg . jr ing S. K S. , orce F ir S A S U oto F Het personeel van de luchtmacht zal voldoende kennis en creativiteit moeten hebben om de toegevoegde waarde die de organisatie als keten heeft de komende jaren in stand te houden

Deze cultuur moet uitstralen dat medewerkers Deze organisatie staat in schril contrast met zich goed kunnen ontplooien, veel eigen de huidige, die verzuild, star en lineair is verantwoordelijkheid hebben en de ruimte opgebouwd. Binnen deze structuur is het krijgen om hun netwerk naar eigen inzicht op te moeilijk voor individuen om zelfstandig bouwen en in te zetten. Wij beschrijven deze problemen aan te pakken of nieuwe initiatie- kenmerken als het bezitten van Google factor. ven te ontplooien. In dit verband maken wij Google is immers al jaren de meest populaire graag de vergelijking met het badhuis uit het werkgever ter wereld en is daarom als geen oude Romeinse tijdperk: een plek waar ander in staat om jong talent aan zich te binden. mensen uit alle lagen samenkomen en waar zij op een laagdrempelige manier van gedachten Meer flexibiliteit nodig kunnen wisselen. Hoewel er ook toen zeker Bij een hoge Google factor denken wij aan een sprake was van een hiërarchische structuur organisatie die toegankelijk is, ruimte biedt (van de Romeinse samenleving), bood het voor het individu en kracht haalt uit samenwer- badhuis kansen om deze hiërarchie te omzei- king. De netwerken in de organisatie worden len. sterker en de organisatie wordt afhankelijk van wat zich in deze netwerken afspeelt. Dit vraagt Virtueel platte organisatie om een flexibele organisatie, die zich kan Wij sturen met dit voorbeeld niet aan op de aanpassen aan veranderende netwerken en aanleg van badhuizen op alle luchtmachtonder- veranderingen in de omgeving. delen. Wel betogen we dat er in een soortgelijk

282 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 De toekomst van de luchtmacht

speelveld meer ruimte ontstaat voor de uitwis- accountability is overigens niet nieuw en wordt seling van ideeën en de opbouw van netwer- al gedeeltelijk binnen onze organisatie toege- ken. Ook zonder badhuizen kan er in een past. Wij denken echter dat er met behulp van organisatie ruimte worden gemaakt voor de moderne technologie veel meer uit te halen uitwisseling van ideeën buiten de bestaande valt. ‘lijn’ om. Het vraagt vooral om een aanpassing van de spelregels, die laten nu onvoldoende toe dat er op deze wijze gehandeld wordt. In feite stellen wij een virtueel platte organisatie voor CLSK3.0 is geen einddoel, maar het waarbij taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zo laag mogelijk worden belegd startschot voor grote veranderingen in de en meer ruimte ontstaat voor zelforganisatie en manier waarop het CLSK functioneert samenwerking.

’Reverse accountability’ We gaven aan dat de luchtmacht ook meer ruimte moet geven voor het leervermogen van Uiteraard is het verder doorvoeren van het individu. Hoewel dit al aan bod kwam in reverse accountability iets dat zorgvuldig de passage over empowerment willen wij graag geïntroduceerd moet worden binnen een nog een term introduceren: reverse accountabi- bedrijf, omdat deze nieuwe spelregels grote lity.22 Vrij vertaald komt dit erop neer dat het impact hebben op de huidige gezagsverhoudin- afleggen van verantwoordelijkheid door gen. Vanzelfsprekend moet gezocht worden medewerkers richting hun leidinggevende ook naar de beste toepassingsmogelijkheden van omgekeerd werkt. Hierbij faciliteert de deze methodiek tijdens training, inzet en de leidinggevende de omgeving van de medewer- dagelijkse bedrijfsvoering. Met deze methode ker en het team waarin deze werkt. Daardoor kan de luchtmacht zich daadwerkelijk continu ontstaat een optimale werkomgeving, waarin verbeteren en blijft het niet bij periodieke de luchtmachter en het team tot hun recht enquêtes en steekproeven. Het vraagt echter komen en er ruimte is voor persoonlijke wel toewijding en lef om de omgang tussen ontwikkeling. leidinggevende en medewerker op deze manier aan te passen. Maar als je daarmee de organisa- De leidinggevende blijft in alle transparantie tie kunt verbeteren en de aantrekkingskracht verantwoordelijk, juist ook naar het individu op een steeds krapper wordende arbeidsmarkt en het team. De medewerker kan dit beïnvloe- kunt verhogen, dan lijkt het ons zeker een den door, met behulp van bijvoorbeeld een app poging waard. op zijn smartphone, regelmatig te rapporteren wat hij verwacht van zijn leidinggevende. Tot slot Uiteraard blijft deze verantwoordingsplicht binnen de grenzen van eenieders taken en Toekomstige relevantie als richtsnoer bevoegdheden, maar het brengt leidinggeven- Het CLSK hoeft zich geen zorgen te maken over den ertoe om ervoor te zorgen dat hun team het toekomstige belang van Air & Space Power. optimaal presteert. De luchtmacht is onmisbaar in modern militair optreden en beschikt over capaciteiten die een Omgekeerd kan de leidinggevende de medewer- groot deel van de slagkracht van Defensie ker vragen: ‘Wat breng jij in voor het team en mogelijk maken en ondersteunen. Met de de organisatie; wat ga jij morgen beter doen?’ komst van nieuwe wapensystemen als de F-35 Op deze wijze komt er meer balans in de relatie Lightning II straaljager en het onbemande tussen leidinggevende en ondergeschikte, waardoor teams sneller hun effectiviteit kunnen vergroten. Het principe van reverse 22 http://ed.ted.com/on/U9kqw7hY.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 283 Klinkenberg en Willigenburg

kennis en creativiteit om dat te bewerkstelli- gen. Bovendien stelden we vast dat er door de toenemende complexiteit steeds meer druk en verantwoordelijkheid komt te liggen op diezelfde medewerker.

‘Militair ondernemerschap’ Om hiermee om te kunnen gaan, hebben we ruimte nodig voor ‘militair ondernemerschap’. Dat vraagt niet om een andere organisatie, maar om nieuwe spelregels. Anders denken, anders doen. We noemden voorbeelden als empowerment, reverse accountability en het virtueel platter maken van de organisatie. Het zijn ideeën die invulling kunnen geven aan de noodzaak tot sociale innovatie. En dat die noodzaak er is, daarvan zijn de Jonge Denkers overtuigd. Zonder een kwalitatief goed gevulde organisatie kan het CLSK niet eens staande ston blijven, laat staan dat het relevant zou zijn. P. A P. , orce F

ir Hoewel dit artikel een pleidooi is voor het S A S U CLSK, beperken onze aanbevelingen zich oto

F geenszins tot de eigen organisatie. Hoe breder De luchtmacht is onmisbaar in modern militair optreden: een deze toekomstige uitdagingen worden aange- Nederlandse F-16 vlieger heeft zojuist in de lucht bijgetankt tijdens pakt, hoe beter. Bovendien willen wij nogmaals inzet in Operatie Inherent Resolve boven Irak, april 2015 benadrukken dat CLSK3.0 geen einddoel is. Het is eerder een startschot voor grote veranderingen in de wijze waarop het CLSK functioneert. vliegtuig MQ-9 Reaper, blijft het CLSK zich Wij hopen met deze bijdrage vooral meer vernieuwen. duidelijkheid te hebben geboden over de ‘sociale kant’ van CLSK3.0. De term sociaal Ook de inspanningen die erop gericht zijn om moet overigens niet verward worden met soft. beter gebruik te maken van zowel het cyber- als Integendeel: het zal bijzonder veel lef en het spacedomein, zorgen ervoor dat de organi- doorzettingsvermogen vragen om sociale satie in tactische zin bij de tijd blijft. Maar voor innovatie echt tot een succes te maken. n organisaties van de toekomst is operational excellence alléén niet genoeg. Toekomstbesten- dige organisaties geven de hoogste prioriteit aan de kracht die zij ontlenen aan samenwerking met netwerkpartners.23

De luchtmacht wordt beoordeeld op haar toegevoegde waarde als keten en die keten moet constant worden vernieuwd en verbeterd om relevant te blijven. Daarvoor is goed personeel nodig, dat beschikt over voldoende

23 W. de Ridder, De ontdekking van de toekomst (Deventer, Vakmedianet, 2014) 103.

284 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 de vries

Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang

De scherpe toename van Nederlandse jihadisten die vanaf eind 2012 naar Syrië trokken om deel te nemen aan de gewapende strijd, de zogenoemde Syriëgang, heeft geleid tot maatschappelijke onrust en een verhoogde waakzaamheid. Zo is het dreigingsniveau in Nederland sinds 13 maart 2013 verhoogd naar ‘substantieel’.1 De maatschappelijke onrust en verhoogde waakzaamheid gaan gepaard met een toenemende academische, journalistieke en politieke aandacht voor het verschijnsel: een dynamiek die doet denken aan de jaren na de moord op Van Gogh (2004) en de aanslagen van jihadistische cellen in Madrid (2004) en Londen (2005). Inmiddels is het medio 2015 en kan een duidelijker beeld worden geschetst van de Syriëgang. Dit artikel verschaft inzicht in de achtergronden ervan, met als doel de Syriëgang beter te begrijpen en bewustzijn (awareness) te creëren ten aanzien van dreiging.

R.B. de Vries

it artikel is gestructureerd langs de lijnen dreiging in Nederland en tegen Nederlandse Dvan de achtergrond, aard en dreiging van (militaire) belangen in het buitenland. Het de Syriëgang, die achtereenvolgens worden artikel sluit af met een reflectie. behandeld. Het eerste deel geeft een overzicht van de ontwikkeling van het jihadisme in Achtergrond: jihadisme in Nederland. De paragraaf hierna gaat dieper in verandering op de aard van de Nederlandse Syriëgang, waarin de ideologie van de mondiale jihadisti- De opleving van het jihadisme in Nederland, sche beweging, de invloed en het effect van de zoals deze vanaf eind 2012 publiekelijk merk- oorlog in Syrië op deze beweging alsmede de baar was in termen van toenemende jihadgang, motieven, profielen en radicalisering van de kan deels worden begrepen als het resultaat Syriëgangers centraal staan. van een meerjarige ontwikkeling waarin de jihadistische beweging afstand heeft genomen Vervolgens volgt een analyse van de dreiging van haar ‘oude gedaante’. Hoofd van de AIVD die gepaard gaat met de jihadgang naar Syrië. Rob Bertholee beschrijft in zijn lezing op het Daarbij wordt specifiek gekeken naar de Washington Institute2 dat de jihadistische beweging in de jaren na de onrust rond de Hofstadgroep (2004) uit kleine, geïsoleerde en voornamelijk onzichtbare cellen bestond. De 1 Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 32’, Den Haag, maart 2013. AIVD had grip op de situatie en slechts een 2 R. Bertholee, ‘Jihadism on the Rise in Europe: The Dutch Perspective’, The Washington enkeling wist vanuit deze cellen een jihadgang Institute (2014). naar landen als Pakistan, Jemen, Somalië of

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 285 de vries FOTO ANP FOTO Een pro-IS demonstratie in Den Haag, 2014

Afghanistan te realiseren. Daarmee leek de van hun antidemocratische ideologie, riepen op dreiging van jihadisme een marginaal probleem tot invoering van de sharia en bekeerden te zijn. mensen. Dit geheel wordt ook wel activistische da’wa (missie) genoemd.3 Hierbij eigenden de Professionalisering activistische groepen zich een grote rol toe in Die situatie veranderde vanaf 2010. De het debat over de islam en de gepercipieerde jihadistische beweging werd professioneler en oorlog tegen de islam. Ze ondersteunden hun hanteerde een nieuwe stijl van optreden. verbale boodschap visueel, met als oogmerk dat Geïnspireerd door de Belgische activistische hun kritiek en provocerende uitlatingen de groep Sharia4Belgium en het Britse Islam4UK media zouden moeten halen.4 verenigden geïsoleerde jihadistische netwerken in ons land zich in activistische groepen Voortekenen als Behind Bars, Sharia4Holland en Straat De jihadisten smeedden banden met inter- Dawah. In tegenstelling tot de traditionele nationale activistische groepen. Hun boodschap salafistische circuits traden deze groepen vond gehoor bij sympathisanten binnen de uit de beslotenheid en verkondigden hun Nederlandse landsgrenzen. Deze ‘voortekenen’ boodschap publiekelijk. voor de opleving werden onderschat, aldus Deze activistische groepen gaven op straat blijk hoogleraar terrorisme Edwin Bakker. Immers, ‘het zijn moslimactivisten en daar moet in een samenleving ruimte voor zijn’.5 Achter de 3 M. de Koning, I. Roex, C. Becker, P. Aarns, Eilanden in een Zee van Ongeloof. Het verzet schermen wisten jihadistische personen binnen van activistische da’wa-netwerken in België, Nederland en Duitsland, Instituut voor de wettelijke kaders van de Nederlandse Migratie en Etnische Studies, Universiteit van Amsterdam (2014). democratie af te reizen naar jihadgebieden. Dit 4 Idem. 5 ‘Je eet niet uit onze ruif als je in Syrië aan het vechten bent’, NRC Handelsblad, 4 oktober gaf ze toegang tot internationaal faciliterende 2014. netwerken. Deze netwerken werden versterkt

286 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang

door internet, waarop allerlei praktische te zijn ontgaan. Tussen 2012 en april 2015 informatie werd gedeeld over jihadreizen, reisden 190 Nederlandse jihadisten af naar het aldus Bertholee. gebied waar de oorlog woedt, waarbij Irak in de Ook op andere vlakken heeft het internet loop der tijd aan populariteit won. Hiervan zou bijgedragen aan de opleving van het het grootste gedeelte zich hebben aangesloten jihadisme, waarbij vooral het gebruik van bij de jihadistische strijdgroeperingen Jabhat sociale media substantiële invloed had. Waar al-Nusra en Islamitische Staat.8 Van de 190 het ‘jihadistisch internet’ voorheen gecen- Nederlandse jihadgangers sneuvelden er inmid- treerd was rondom webfora, zijn sociale dels 30 en keerden er 35 terug.9 media-kanalen dominanter geworden. Door intensief gebruik te maken van webfora, Ideologie van de mondiale jihadistische nieuwssites en sociale media als Facebook beweging en Twitter wist de jihadistische beweging Volgens de Nationaal Coördinator Terrorisme- met steeds professioneler vormgegeven bestrijding en Veiligheid (NCTV) maken de propaganda sympathisanten en meelopers Nederlanders deel uit van het mondiaal voortdurend te beïnvloeden. jihadisme: ‘een wereldwijde gewelddadige ‘Gebruikers kunnen in relatief korte tijd een ideologische beweging met sekte-achtige kenmer- invloedrijke positie verwerven, ook als zij in ken’.10 In het referentiekader van deze beweging het “echte” leven een weinig beduidende rol lijden moslims wereldwijd onder de onderdruk- spelen’, aldus de AIVD.6 Ook droeg een nieuwe, king van tirannieke regimes die ondersteund meer horizontale manier van communiceren bij worden door het Westen: ‘een wereldwijd front aan het gemakkelijker organiseren van bijeen- van islamafvallige leiders, verraders, sjiieten, komsten en mobiliseren van geestverwanten. De Amerikanen, Joden en al hun bondgenoten’.11 Een pro-IS demonstratie in Den Haag, 2014 transformatie die de jihadistische beweging in Eenieder die niet de ware religie aanhangt, wordt Nederland vanaf 2010 had doorgemaakt, bleek verklaard tot ongelovige, afvallige of ketter. bepalend in de opleving van het jihadisme in Nederland. 7 Sharia: goddelijke wetgeving Het erkennen van westerse publieke systemen Aard is een doodzonde voor jihadisten. Het enige erkende systeem is een goddelijke wetgeving Nederlandse jihad in Syrië in de vorm van de sharia. De sharia wordt Deze opleving van het jihadisme in Nederland hierbij beschouwd als de oplossing voor een werd gevoed door de oorlog in Syrië. Regionale permanente ‘staat van verwarring’ (yahili), die bemoeienis in het conflict leidde al snel tot wordt veroorzaakt doordat niet goddelijke sektarisering en jihadisering, waarbij de oorlog elementen interveniëren tussen het individu steeds meer ‘geframed’ werd als jihadistisch en god. De invoering van deze zuiver op strijdtoneel. De gebeurtenissen in Syrië en de (hun interpretatie van) de islam gebaseerde opkomst en profilering van jihadistische staatsinrichting, dient idealiter te worden strijdgroeperingen bleken een katalysator te gecombineerd met een islamitische heilstaat, worden voor een Nederlandse jihad. Zo begon een utopisch kalifaat. eind 2012 de uittocht van de eerste doorgewin- terde Nederlandse jihadisten naar het gebied.

6 ‘Transformatie van het jihadisme in Nederland. Zwermdynamiek en nieuwe slagkracht’, Al snel werd Jabhat al-Nusra, de vertegenwoordi- Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst, juni 2014. ging van Al-Qaida in Syrië, beschouwd als een 7 Idem. groepering die het verschil kon maken. Ook de 8 NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 37’, Den Haag, oktober 2014. 9 toenemende invloed van de voormalige NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 38’, Den Haag, april 2015. 10 NCTV, ‘Het mondiaal jihadisme. Een fenomeenanalyse en een reflectie op radicalisering’, Al-Qaida affiliate in Irak (op dat moment Den Haag, november 2014. ‘Islamitische Staat in Irak en Syrië/de Levant’ 11 NCTV, ‘Lokale aanpak radicalisering en jihadgang’, in: Magazine Nationale Veiligheid en genaamd) bleek de Nederlandse jihadisten niet Crisisbeheersing 11 (2013) (4) 16-17.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 287 de vries defense

department S S U : ron B

288 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang

Gewapende strijd als het enige middel routes verschuiven overigens continu.17 Vanuit Jihadisten beschouwen de gewapende strijd als Syrië onderhielden de pioniers via diverse het enige middel om het kwaad te bestrijden en kanalen contact met hun achterban in Neder- het kalifaat te realiseren, waarbij van medemos- land, waarbij real time updates en beeldmateriaal lims wordt verwacht dat zij de oemma (de vanuit het strijdgebied – en de profilering hiervan islamitische geloofsgemeenschap) compromis- op sociale media – de jihadistische retoriek en loos verdedigen. De bereidheid tot geweld van propaganda bekrachtigden. de strijders van Allah staat in hoog aanzien bij De strijders fungeren sindsdien als inspiratie- jihadistische kringen. De opofferingsgezindheid bron. Hun oproep deel te nemen aan de strijd en het behalen van het martelaarschap zouden vindt gehoor onder de achterblijvers. Jihadisten talloze zegeningen met zich meebrengen.12 met de ambitie om af te reizen worden hierbij vanuit Syrië gefaciliteerd.18 De eerste jihad-reizen De aanzuigende werking van Syrië van de Nederlandse pioniers effenden daarmee Veel van de eerste Nederlandse jihadgangers het pad voor geestverwanten, sympathisanten werden in verband gebracht met de activisti- en meelopers. sche groepen Sharia4Holland, Behind Bars en Straat Dawah en hadden al langer een vurig Uiteenlopende profielen verlangen om hun individuele verplichting te Van een algemeen profiel van ‘de jihadist’ en in voldoen om de islam te verdedigen.13 Het het bijzonder ‘de Syriëganger’ is geen sprake. uitblijven van internationaal ingrijpen in Syrië, Syriëgangers variëren in leeftijd, opleidings- het optreden van de alawietische regerings- niveau en etnische afkomst. Hun thuissituatie troepen, maar vooral de continue stroom is verschillend, evenals hun sociale- en econo- beelden van gruwelijkheden ‘bracht een golf mische achtergrond. De meerderheid van de van emotionele solidariteitsbetuigingen teweeg Syriëgangers is man, maar ook vrouwen reizen binnen het gehele spectrum van de internatio- uit. De leeftijdscategorie tussen de twintig en nale soennitische geestelijkheid (formele en de dertig is het sterkst vertegenwoordigd, maar informele geleerden). Deze riepen dan ook op onder de ‘uitreizigers’ bevinden zich ook tot massale mobilisatie om de Syrische geloofs- oudere en jongere jihadisten. genoten te ondersteunen en het in Syrië begane onrecht te wreken’, aldus de NCTV.14 De grootste concentratie jihadisten komt uit Den Haag, maar ook in veel andere steden in Het ontging de jihadisten niet dat de strijd in Nederland bevinden zich clusteringen van het gebied dat in de theologische geschriften uitreizigers. Hun opleidingsniveau varieert onderdeel is van de Levant (As-Shaam) deel van vmbo tot universitair en hun etnische uitmaakt van de profetie van het einde der afkomst varieert van onder meer Marokkaans, tijden, de apocalyps. Deze eindstrijd wordt door Somalisch, Antilliaans, Turks, Turks-Koerdisch, jihadisten gekoppeld aan het vestigen danwel en Nederlands (bekeerlingen). Sommige verdedigen van de islamitische heilstaat, het jihadisten komen uit achterstands-wijken en zogenoemde kalifaat. Het sektarische karakter van dit conflict, waarbij vooral de eeuwenoude strijd tussen sjiieten en soennieten de boven- 12 NCTV, Het mondiaal jihadisme. ‘Een fenomeenanalyse en een reflectie op toon voert, bekrachtigt de jihadisten in hun radicalisering’, Den Haag (november 2014). 13 Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst, ‘Transformatie van het jihadisme in apocalyptische ideologie en het gevoel dat hun Nederland. Zwermdynamiek en nieuwe slagkracht’, juni 2014. deelname en het behalen van het martelaar- 14 NCTV, ‘Het mondiaal jihadisme. Een fenomeenanalyse en een reflectie op radicalisering’, schap kan bijdragen aan hun lotsbestemming.15 Den Haag (november 2014). Ook bleek de jihad in Syrië laagdrempelig te zijn: 15 B. de Graaff, ‘Derde Wereldoorlog of Apocalyps in Syrië. De Grote slachting’, in: De het strijdgebied is dichtbij en gemakkelijk en Groene Amsterdammer 137 (2013) (49). 16 T. Hegghammer, ‘Syria’s Foreign Fighters’, Foreignpolicy.com (2013). goedkoop te bereiken. De omringende grenzen 17 NPO Radio 1. ‘Strijd tegen IS: Nederland zette 350 keer wapens in’, april 2015. vormen tot op heden weinig belemmering voor 18 International Centre for the Study of Radicalisation and Political Violence, ‘ICSR Insight: jihadisten om het gebied binnen te komen.16 De Who inspires the Syrian foreign fighters?’, april 2014.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 289 de vries osterwijk FOTO ANP, A. O A. ANP, FOTO

Rotterdam, mei 2015. Rechtbanktekening van verdachte jihad-strijders

zijn werkloos; anderen hebben een criminele vaststaande oorzaken of uitkomsten heeft en achtergrond, maar er zijn ook Syriëgangers waaraan, vanuit diverse wetenschappelijke met goede sociaal-economische kansen, die uit disciplines, uiteenlopende betekenissen worden goede buurten komen en een baan hebben. toegekend’.19 Radicalisering blijkt beter begrepen te kunnen Ideologische motieven worden aan de hand van routes dan profielen, De onderliggende factoren en beweegredenen waarbij ook de route geen garantie tot om te kiezen voor de jihadistische ideologie en extremisme is. 20 Zo wordt radicalisering ook wel een jihadreis naar Syrië te maken zijn eveneens beschreven als een veelvormig en gelaagd divers. Sommige personen doen er jaren over proces, waarbij factoren op micro- (individu), om zich volledig te conformeren aan het meso- (groep) en macroniveau (wijdere jihadisme; een proces dat het Westen als omgeving) een rol spelen.21 radicalisering beschouwt. Anderen personen hebben veel minder tijd nodig. De NCTV Een deel van deze factoren lijkt te maken te omschrijft het verschijnsel radicalisering als hebben met een al langer aanwezige voedings- ‘een complex en dynamisch proces dat geen bodem voor radicalisering in Nederland. Veel moslims in Nederland ervaren een spanning tussen de Nederlandse samenleving en de 19 NCTV, ‘Het mondiaal jihadisme. Een fenomeenanalyse en een reflectie op radicalisering’. islam, waarbij volgens professor Maurits Berger Den Haag (november 2014) de vraag wordt gesteld of moslims hier wel 20 C. McCauley & S. Moskalenko. ‘Mechanisms of Political Radicalization: Pathways Toward mogen zijn. Deze vraag komt voort uit een Terrorism’, in Terrorism and Political Violence 20 (2008) (3) 415-433. wijdverspreide onvrede binnen de westerse 21 B. de Graaf, ‘Ken de terrorist. Feiten en theorieën over de Nederlandse Syriëgangers’, Ongepubliceerd manuscript, voorgedragen als lezing, Amsterdam, 5 maart 2014. moslimgemeenschap over de wijze waarop 22 M. Berger, ‘Don Quichot en het Kalifaat’, in: de Moslimkrant (2014). Nederland zijn identiteit beschouwt.22

290 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang

Onbehagen in de samenleving aantrekkingskracht van het jihadisme. De Een onbehagen dat mede is ontstaan uit een religieuze component van de jihadistische islamofobische dynamiek in het publieke debat ideologie, het salafisme, biedt duidelijke regels dat sinds 9/11 in Nederland woedt, discrimina- en een houvast in een onzekere complexe tie in de directe omgeving van islamitische westerse omgeving waarin islamitische jonge- jongeren en een vermeende achtergestelde ren zich veelal niet gerespecteerd en welkom positie van moslims in de Nederlandse voelen. De strikte leer kan uitkomst bieden in samenleving. Bovendien hebben veel moslim- de vorm van identiteit en zingeving. Bovendien jongeren het gevoel dat ze voortdurend ter schept de ideologie het gevoel deel uit te verantwoording worden geroepen.23 Het onbeha- maken van een groter geheel van gelijkgestem- gen uit zich in een gevoel van achter-gesteld zijn, den: de oemma. het gevoel slachtoffer te zijn van ‘islam bashing’, en het gevoel als collectief onrechtvaardig te Respect en status worden behandeld. Naast de ideologisch gemotiveerde Syriëgangers De identificatie van persoonlijke met zijn er ontvankelijke jongeren die zich op collectieve onrechtgevoelens is een bekend sleeptouw laten nemen. De voedingsbodem die fenomeen in de geschiedenis van fanatici, zo deze jongeren ontvankelijk maakt voor het beschrijft Bob de Graaff in zijn boek Op Weg naar jihadistisch gedachtegoed bestaat uit een Armageddon.24 Dit gevoel van collectieve onrecht- persoonlijke, sociale en contextuele factoren. vaardigheid wordt versterkt door de situatie in Het kan bijvoorbeeld gaan om personen met Syrië. Veel moslims nemen het de internationale traumatische ervaringen en psychische proble- gemeenschap kwalijk dat het optreden van men. Voor anderen biedt het jihadisme en de

FOTO ANP, A. O osterwijk A. ANP, FOTO Assad onbeantwoord blijft, wat sterk bijdraagt jihadgang respect en status en een kans om iets aan de behoefte iets te doen voor de Syriërs. van het leven te maken. Zo ontstaat een transnationaal gevoel van verbondenheid. ‘Predikers’ spelen in op gevoe- Ook kan jihadgang voor bijvoorbeeld crimine- lens van frustratie, waarbij de jihadistische len een kans zijn om hun zonden goed te ideologie verzet biedt tegen dit onrecht en maken.27 ‘Maar er zijn ook jihadgangers zonder wordt aangedragen als de oplossing. deze achtergronden, met een opleiding, goede sociaal-economische kansen, die gevoed Generatiekloof worden door morele verontwaardiging, politiek Ook bemerkt de AIVD een identiteits- en engagement of religieuze bevlogenheid. Bij emancipatiebehoefte bij tweede en derde sommigen gaat het om meedoen met vrienden generatie migrantenjongeren op, alsmede een of speelt de zucht naar avontuur’, aldus de generatiekloof tussen oudere, traditionele AIVD.28 Kortom, het gaat om een verzameling moslims en jongeren.25 De vraag vanuit de van push- en pull- factoren. Nederlandse gemeenschap of moslims hier wel mogen zijn, zoals Berger constateerde, tezamen met de vraag wat het dan betekent om als individu en als groep moslims deel uit te maken van een westerse samenleving, kan bij moslims 23 leiden tot een soort mentale leegte en de M. de Koning en J. Kostense. ‘Oh oh Aleppo’, in: De groene Amsterdammer (2014). 24 B. de Graaff. Op weg naar Armageddon. De evolutie van fanatisme. Amsterdam: behoefte aan persoonlijke zingeving, houvast en Boom uitgeverij, 2012. duidelijkheid. ‘Generatieconflicten, die vorm 25 AIVD, Transformatie van het jihadisme in Nederland. Zwermdynamiek en nieuwe krijgen in het gevoel niet terecht te kunnen bij slagkracht, juni 2014. ouders of gevestigde moskeeën, kunnen jonge 26 NCTV, ‘Het mondiaal jihadisme. Een fenomeenanalyse en een reflectie op radicalisering’. moslims op zoek doen gaan naar een eigen, Den Haag, november 2014. 27 M. Özturk & I. Poelemans, ‘Westen overdrijft dreiging IS’, in: Zaman Vandaag, onafhankelijke invulling van het geloof en 12 september 2014. 26 gelijkgestemden bij wie men zich thuis voelt.’ 28 AIVD, ‘Transformatie van het jihadisme in Nederland. Zwermdynamiek en nieuwe Dergelijke factoren spelen een rol in de slagkracht’, juni 2014.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 291 de vries

De opkomst van IS en het kalifaat beelden van brandhaarden die emotioneel Met de opkomst van IS is de opstand tegen het gevoelig liggen en strijdliederen (anasheed).32 regime van Assad steeds meer op de achter- Maar IS (en ook Al-Qaida) hebben volgens grond geraakt. Sinds het uitroepen van het historicus en terrorismedeskundige Beatrice de kalifaat op 29 juni 2014 zijn er extra stimuli Graaf de kracht van het zogeheten ‘strategisch ontstaan om af te reizen naar Syrië. De uitge- narratief’ ontdekt en verfijnd,33 waarbij roepen heilstaat biedt sympathisanten van het sociale-mediastrategieën worden ingezet om utopisch jihadisme volgens professor Berger het gewenste effect te sorteren. namelijk een heus thuisland: ‘een land waar je eindelijk jezelf kunt zijn, en onder elkaar kunt Dit narratief speelt in op de wereldwijde zijn, vrij van vernedering en van discriminatie. boodschap van verzet en onderdrukking, Een land ook, waar je een nieuw leven kunt waarbij een vermeende onrechtvaardige oorlog beginnen – en hier krijgt het begrip hijra tegen de islam centraal staat en waarmee een (emigratie naar een islamitisch land) opeens zo groeiende groep jonge moslims zich vereen- een bijzondere invulling’.29 zelvigt.34 Daarmee trekt de opkomst van IS Het is dan ook niet verrassend dat er zich onder overal in de wereld sympathisanten aan; een de uitreizigers hele families bevinden. nieuwe generatie jihadisten. Verscherpte veiligheidsmaatregelen en de angst op arrestaties in radicale kringen versterken het Radicalisering verlangen naar emigratie.30 De reeds in De verschillende achtergronden van de Nederland aanwezige verheerlijking van de Syriëgangers, de verschillende oorzaken jihad op internet en in publieke ruimtes,31 voor ontvankelijkheid en de diversiteit aan waarbij bedreigingen aan de vijanden van behoeften waarin de jihadistische ideologie kan de islam, openlijke steunbetuiging aan voorzien, wijzen uit dat profiling (het maken Mohammed Bouyeri en vergoelijking van van een ‘profiel’ van Syriëgangers) weinig lijfstraffen als kruisiging en onthoofding toegevoegde waarde heeft. De radicalisering niet werden geschuwd, is professioneler en van deze ontvankelijke personen, gebeurt niet krachtiger geworden met de opkomst van IS van de ene op de andere dag. Veel hangt af van en het uitroepen van het kalifaat. sociale connecties en welke personen een ontvankelijk persoon tegenkomt. Zo circuleerde er al met romantiek omgeven propaganda van martelaren en ‘heroïsche Peer-to-peer beïnvloeding binnen een groep strijders tegen het kwaad’, versterkt met speelt hierin een belangrijke rol. De transformatie van de jihadistische beweging maakt het buitengewoon gemakkelijk om in contact te komen met geestverwanten. Waar gevestigde 29 M. Berger, ‘Don Quichot en het Kalifaat’, in: de Moslimkrant, 2014. salafistische instituties en moskeeën voorheen 30 ‘Radicale moslims uit Den Haag ontvluchten Nederland’, in: Algemeen Dagblad, 19 januari 2015. fungeerden als drempel en alternatief voor 31 NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 34’, Den Haag, november jihadistische denkbeelden, vindt de jihadisti- 2013. Hierbij gaat het voornamelijk om Den Haag. De NCTV (DTN34) beschrijft dit sche boodschap buiten deze gevestigde kanalen als volgt: ‘Voorbeelden hiervan in de openbare ruimte zijn de bijeenkomsten op momenteel gehoor onder ontvankelijke sportvelden waarbij jihadvlaggen worden vertoond. Dat de jongeren op een openbare jongeren. Volgens het International Centre for the plek bijeenkomen om onder meer blijk te geven van hun extremistische gedachtegoed kan opgevat worden als een illustratie van zelfbewustzijn en strijdbaarheid’. Study of Radicalisation and Political Violence (ICSR) 32 P. Grol. & D. Weggemans. & E. Bakker, ‘De leefwereld en denkbeelden van Nederlandse verklaren deze peer groups and kinships ook de en Belgische Syriëgangers: een analyse van elf Facebook accounts’, in: De Internationale clusteringen van vertrekkers.35 Spectator, 2014. Jihadisering treedt vaak pas in een latere fase 33 B. de Graaf, ‘Weapons of mass narration’, in: NRC Handelsblad 2015. op, waarbij een koppeling wordt gemaakt 34 B. de Graaf, ‘De vlam van het verzet. Nederlandse strijders in het buitenland, vroeger en nu’. Anton de Kom-lezing, 2014. tussen het individu en het collectief. De aanvan- 35 Business Insider, ‘ISIS is Recruiting European Fighters With Peer Pressure More Than kelijk flinterdunne kennis van religie wordt Propaganda’, 19 januari 2015. volgens de NCTV door jihadisten ondervangen

292 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang

door een ‘shortcut’: ‘voor hen is religieuze ijver, een Zoeaaf of Spanjeganger. Ze verschilt van in de vorm van de bereidheid van het individu inhoud, maar vervult eenzelfde functie: om te strijden (en te sterven) voor de islam, van richting en houvast bieden en een welkome veel grotere waarde dan het bezitten van legitimiteit aan de strijd verlenen. Hierbij religieuze kennis’.36 komen de zucht naar avontuur, de voldoening van gedeeld kameraadschap, het verlangen en In besloten kringen zet radicalisering door, gevoelde geluk om aan iets hogers mee te waarbij de heilige strijd en de utopische mogen werken en als martelaar voor de goede heilsleer tot de verbeelding gaat spreken: ’iets zaak te sterven overeen, aldus de Graaf.39 waarvan je denkt dat het eindelijk zin geeft aan Thomas Hegghammer richt zich op de historie jouw verdere zinloze bestaan, iets waarvoor je van de islamitische foreign fighter beweging. bereid bent je leven te geven’, aldus Berger.37 Hij maakt onderscheid tussen strijders die zich Vasthoudende aan de jihadistische utopie mengen in een conflict (waar er veel meer van voelen jihadiserende jongeren de plicht om te zijn) – zoals de moedjahedien in Afghanistan – strijden tegen wat zij beschouwen als de en personen die zich aansluiten bij een (vanuit belichaming van de duivelse vijand. westers oogpunt) terroristische organisatie zoals Al-Qaida, waarbij het treffen van the far Dreiging enemy (het Westen en zijn bondgenoten) een veel centraler deel uitmaakt van de ideologie.40 De opleving van het jihadisme in Nederland, De oorlog in Syrië heeft ruimte gegeven aan met de daarmee gepaard gaande scherpe groeperingen met een terroristisch oogmerk toename van jihadgang, radicaliseringstenden- – Jabhat al-Nusra en IS zijn immers door de sen en sympathie voor de jihadistische Verenigde Naties op de terrorismelijst gezet – ideologie baart de veiligheidsdiensten zorgen. om zich te ontplooien.41 Dergelijke groeperingen Zo vormen de Syriëgangers de voornaamste geven publiekelijk blijk van hun ideologie, reden voor de verhoging van het dreigings waarvan de val van het regime van Assad alleen niveau. Ervan uitgaande dat deze Syriëgangers deel uitmaakt. De strijd tegen de (in hun ogen) (of jihadgangers) zich voegen bij de gewapende vijanden van de islam en het creëren van de strijd, is deze beweging van foreign fighters ultieme islamitische heilstaat maakt net zo overigens geen nieuw verschijnsel. goed deel uit van hun ideologie. Hierbij hangt Zo beschrijft David Malet de parallellen tussen Jabhat al-Nusra meer de ‘traditionele’ ideologie de mobilisaties van buitenlandse strijders van Al-Qaida aan, terwijl IS meer de nadruk gedurende de Texaanse Revolutie in 1835, de legt op het daadwerkelijk beheersen en Spaanse burgeroorlog in de jaren 1930, de besturen van grondgebied in de vorm van Israëlische oorlogen in 1967 en 1973 en de een islamitische staat (kalifaat). transnationale jihadistische foreign fighter- beweging.38 Ook kent de Nederlandse Heilsverwachting: geen nieuw fenomeen geschiedenis meerdere voorbeelden van foreign Hierbij wordt eenieder die in de weg staat fighters, die Beatrice de Graaf tijdens de Anton en zich niet conformeert aan hun ideologie de Kom-lezing over buitenlandse strijders defini- eerde als ‘Nederlanders in vreemde krijgsdienst, die participeren in niet officieel gesanctioneerde 36 NCTV, ‘Het mondiaal jihadisme. Een fenomeenanalyse en een reflectie op radicalisering’. operaties of deelnemen aan gewapende of Den Haag, november 2014. terroristische conflicten waar Nederland 37 M. Berger, ‘Don Quichot en het Kalifaat’. In: de Moslimkrant (29-10-2014). officieel geen enkel aandeel in heeft’. 38 D. Malet, ‘Foreign Fighters: Transnational Identity in Civil Conflicts’, Oxford 2013. 39 B. de Graaf, ‘De vlam van het verzet. Nederlandse strijders in het buitenland, vroeger en Houvast bieden nu’. Anton de Kom-lezing, 2014. 40 T. Hegghammer, ‘The Rise of Muslim Forein Fighters. Islam and the Globalization of Voorbeelden hiervan zijn de Spanjegangers en Jihad’, in: International Security 35 (2010) (3) 53-94. de Zoeaven. De ideologie van de Syriëganger 41 B. de Graaf, ‘De vlam van het verzet. Nederlandse strijders in het buitenland, vroeger en wijkt volgens De Graaf niet veel af van die van nu’. Anton de Kom-lezing, 2014.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 293 de vries

gedehumaniseerd en geëxecuteerd. De heilsver- varieert van zo’n drie- tot zesduizend – een wachting van de jihadisten is hierbij geen zorgwekkend aantal.44 Driehonderd Europea- nieuw fenomeen. Volgens Bob de Graaff zijn nen zouden inmiddels teruggekeerd zijn.45 heilsverwachtingen van alle tijden en alle Daarnaast benadrukt de NCTV dat terugkeer- geloven: ‘Het patroon is vrijwel altijd hetzelfde: ders niet alleen zelfstandig tot een terreurdaad er is sprake van onrecht en er wordt een kunnen komen, maar ook in opdracht van een horizon geschetst waarin dat onrecht ten einde extremistische groep als IS kunnen werken. komt’.42 Ook bestaat de kans dat jihadistische eenlingen Onderdeel zijn van een groep met een dergelijke en sympathisanten in het Westen over kunnen ideologie kan leiden tot ‘doorradicalisering’. gaan tot geweld zonder ooit in een jihadistisch Volgens De Graaff ontwikkelt een echt dicht conflictgebied te zijn geweest. Met de nieuwe, getimmerd jihadistisch wereldbeeld zich bij de meer horizontale structuur van de Nederlandse meeste Syriëgangers dan ook pas na aankomst in jihadistische beweging waarin peer-to-peer Syrië of Irak: ‘Helemaal teruggeworpen op de beïnvloeding en groepsdynamiek een grote rol eigen kameraden, en gedrild in trainings spelen, kunnen terugkeerders radicalisering bij kampen, wordt het steeds logischer om de sympathisanten ontketenen, aldus Bertholee. bijdrage aan de heilige strijd alleen nog te gaan ’De jonge jihadisten die nu in Syrie actief zijn, zien in termen van terroristisch geweld’. Hierbij zijn de toekomstige veteranen die een nieuwe wordt het referentiekader van een gewelddadige generatie van leiders van het jihadisme in organisatie of groep rebellen bepalend voor het Europa kunnen vormen’, aldus de AIVD. individuele referentiekader. ‘Once trapped in the group, it is easy to get trapped in the narrative’, De situatie lijkt daarmee een vicieuze cirkel te aldus extremisme-expert Richard Barret.43 zijn, waarbij de opleving van het jihadisme leidt Omdat veel Nederlandse strijders volgens tot meer Syriëgangers en waarbij meer Syrië- Bertholee vooraan staan in extremistische gangers vervolgens weer een katalyserend effect geweldpleging in het strijdgebied, ziet de AIVD hebben op de groei van het jihadisme. Ook het eventuele terugkeerders als een bedreiging. De tegenhouden van jihadisten met de ambitie tot AIVD houdt er rekening mee dat terugkeerders uitreis kan leiden tot frustratie, culminerend in ideologisch gehard en geradicaliseerd zijn of geweld. Aanslagen in Frankrijk en Canada, dat ze worstelen met een oorlogstrauma. De diverse arrestaties van terrorismeverdachten in betrokkenheid van Nederlandse jihadisten bij Europa en verijdelde aanslagen in Australië, executies en zelfmoordaanslagen toont hun België, Spanje en de VS tonen de dreiging aan. bereidheid tot geweld. Reputatiestrijd met Al-Qaida Grensoverschrijdend Het succes en de dominantie van IS heeft een De aanslag van de teruggekeerde Franse strijd ontketend met Al-Qaida (en de Syrische jihadist Mehdi Nemmouche, in mei 2014, op vertegenwoordiger Jabhat al-Nusra), waarbij een joods museum in Brussel toont aan dat de gewedijverd wordt om reputatie en aanzien. De dreiging grensoverschrijdend is, waarbij een strijd tussen beide groeperingen kan volgens de dreiging voor Nederlandse belangen dus niet AIVD zeer wel gepaard gaan met een verhoogde alleen uitgaat van Nederlandse terugkeerders. dreiging ten aanzien van aanslagen in het De schatting van het aantal jihadistische westen. Al-Qaida zou dergelijke aanslagen in foreign fighters dat uit Europa afkomstig is, haar voordeel kunnen gebruiken om reputatie en aanzien te herstellen. Hierbij dient in ogenschouw te worden genomen dat de aanslag op Charlie Hebdo is opgeëist door Al-Qaida en 42 B. de Graaff, ‘Irakese terroristen bombarderen, helpt dat?’, in: De Correspondent, dat de dader sympathiseerde met de groepering. 14 augustus 2014. 43 R. Barret, ‘Foreign Fighters in Syria’. The Soufan Group, 2014. 44 ‘More than 6,000 European jihadists in Syria: EU official’, in: The Daily Star (2015). De kans dat soortgelijke gevallen zich in 45 NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 37’, Den Haag, oktober 2014; Nederland voordoen lijkt groter sinds de

294 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Achtergrond, aard en dreiging van de Nederlandse Syriëgang aniels ANP oto F D E.J. ,

Nederlandse trainers in Irak bij het opleiden van Koerdische Peshmerga-strijders die de terreurorganisatie IS op de grond zullen gaan bevechten (2015) deelname van Nederland aan de militaire Conclusies: een reflectie op de operatie in Irak. De militaire inspanningen van Syriëgang de coalitie voeden en bekrachtigen de reputatie en aantrekkingskracht van IS onder jihadisten, Waar radicalisering en jihadisering van mos- alsmede de retoriek van jihadistische strijdgroe- lims in Nederland enkele jaren geleden nog peringen. Groeperingen en diverse (invloed- werd beschouwd als marginaal probleem, rijke) jihadisten, zoals IS-woordvoerder al worstelt de Nederlandse overheid momenteel Adnani en Jabhat al-Nusra leider al Julani, met een goede aanpak voor de scherpe hebben opgeroepen tot aanslagen in het toename van het fenomeen. Zoals beschreven westen, waarbij Nederlandse jihadisten in het heeft het jihadisme in Nederland in enkele bijzonder dreigementen hebben geuit richting jaren tijd een drastisch veranderingsproces de Nederlandse overheid. Hierbij zou de doorgemaakt en een veel sterkere dynamiek Nederlandse samenleving in haar geheel een gecreëerd dan enkele jaren geleden.48 legitiem doelwit zijn, maar ook specifieke De gedaanteverwisseling van de jihadistische bevolkingsgroepen, zoals sjiieten, niet-jihadisti- beweging, die de publiciteit opzocht en een sche soennitische moslims, alevieten en joden. assertievere houding aannam, werd aanvanke- lijk beschouwd als ongevaarlijk activisme, De oproep heeft geresulteerd in een serie van waarbij het invoeren van de sharia in jihadistisch geïnspireerde incidenten in het West-Europese landen maatschappelijk werd Westen, waarbij ook militairen een doelwit beschouwd als niet realistisch. Dit waren echter vormden, zoals in Canada en bij de verijdelde voortekenen voor de jihadistische opleving en aanslag op de militaire basis Fort Riley in de VS.46 Dichter bij de Nederlandse landgrenzen bevestigen de aanslagen in Parijs, waarbij een 46 R. Bertholee, ‘Jihadism on the Rise in Europe: The Dutch Perspective’, The Washington politieagent doelwit was, een verijdeld plot in Institute, 2014; NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 37’, het Belgische Verviers en een recentelijk Den Haag, oktober 2014; AIVD, ‘Transformatie van het jihadisme in Nederland. opgerolde Marokkaans-Nederlandse terreurcel Zwermdynamiek en nieuwe slagkracht’, juni 2014. 47 NCTBV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 38’, april 2015; NOS, met de intentie om in Nederland een aanslag ‘Terreurcel in Marokko met link naar Nederland opgerold’, april 2015. op militairen of politieagenten te plegen, het 48 AIVD, ‘Transformatie van het jihadisme in Nederland. Zwermdynamiek en nieuwe risico dat veiligheidsfunctionarissen lopen.47 slagkracht’, juni 2014.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 295 de vries

staat dit momenteel in schril contrast met impliceert dat niet iedere Syriëganger terug zal de huidige maatschappelijke onrust en de keren en dat niet iedere terugkeerder een verhoogde waakzaamheid ten aanzien van het bedreiging zal zijn. De factoren van belang jihadisme. Zo zijn meerdere Nederlandse hebben een dynamisch karakter, waarbij zich jihadisten met de ambitie tot uitreis inmiddels steeds weer nieuw impulsen voordoen die de veroordeeld wegens het voorbereiden van opleving van het jihadisme stimuleren. Zoals moord en is Sharia4Belgium door de Antwerpse de NCTV aangeeft en eerdere gebeurtenissen rechtbank in het naar verluidt grootste aantonen, kan de dreiging in korte tijd toe terrorismeproces dat België gekend heeft, nemen onder invloed van actualiteiten, zoals bestempeld tot een terroristische organisatie. gebeurtenissen in het strijdgebied, maatregelen, (gepercipieerde) verharding van het Het blijkt onmogelijk om in te schatten welke publieke debat of incidenten tegen moslims.50 individuen potentiële Syriëgangers zijn: een unieke combinatie van factoren die leidt tot Kortom, achter de opleving van het jihadisme radicalisering of een bepaald profiel van gaat een complex en dynamisch geheel van personen die zich conformeren aan het factoren op allerlei niveaus schuil, waarbij de jihadistisch wereldbeeld, is er niet. De achter- (Nederlandse) jihadistische beweging heeft liggende factoren die een rol spelen bij de aangetoond over aanpassingsvermogen te opleving van het jihadisme en de scherpe beschikken. De assertiviteit en hernieuwde toename van jihadgang naar Syrië en Irak zijn strategieën waarmee de jihadistische beweging zeer divers. Zo speelt een wijdverspreide overheidsoptreden omzeilt, continu wisselende onvrede onder moslims over hun positie in de reisroutes naar het strijdgebied en het effectief Nederlandse samenleving een rol, alsmede het gebruik maken van internet en sociale media wegvallen van het salafisme als drempel voor zijn hier slechts voorbeelden van. Vooralsnog jihadisme en de hernieuwde activistische wijze blijft de stroom van foreign fighters richting van optreden op internet en in de publieke Syrië en Irak, waar IS grote kracht aan ontleent ruimte49 van radicale personen en groepen het en afhankelijk van is, onverminderd doorgaan. jihadisme in Nederland. Niet alleen voedt deze stroom de gelederen van jihadistische strijdgroepering Jabhat al-Nusra Daarnaast spelen andere factoren een rol, en IS, ook vergroot het de kans op terugkeer- waaronder groepsdynamiek en peer-to-peer ders en daarmee de kans op aanslagen. beïnvloeding binnen groepen, alsmede het gebruik van sociale media. Ook is duidelijk De dynamiek vereist een continue inspanning geworden dat de jihadistische opleving in van veiligheidsdiensten en inlichtingen- Nederland niet los kan worden gezien van personeel in binnen- en buitenland om internationale ontwikkelingen als sektarische de dreiging van hernieuwde situaties te en etnische spanningen in het Midden-Oosten, monitoren, analyseren en duiden. Zo kan de de situatie in Syrië, het gemak waarmee het openlijke profilering van jihadisten op internet strijdtoneel bereikbaar is en de opkomst en het en sociale media inlichtingenpersoneel waarde- narratief van IS (met als hoogtepunt het volle informatie bieden als input voor een uitroepen van het kalifaat). inlichtingenanalyse. Hierbij dient echter in Het veelzijdige karakter van de Syriëgang (er ogenschouw te worden genomen dat veilig- zijn immers meerdere profielen, motieven, heidsbewuste Syriëgangers weinig openlijke groeperingen waarbij aangesloten wordt en ruchtbaarheid aan hun eventuele vijandige overkoepelende ideologische onderbouwingen) intenties ten aanzien van Nederlandse (militaire) belangen. In het licht van (internationale) incidenten blijkt het des te meer van belang dat

49 NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 34’, Den Haag, militairen operational security in ogenschouw november 2013. nemen, zoals bijvoorbeeld bij het reizen in 50 NCTV, ‘Samenvatting Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 38’, april 2015. uniform en het gebruik van sociale media. n

296 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 ANDERE OGEN

Cash Linda Polman

e Haïtiaanse regering profiteerde niet woonplek en dan konden ze bij het Rode Kruis Dvan de aardbevingshulp en Haïtiaanse om een bijdrage in de huurbetaling vragen. Dat aannemersbedrijven ook niet. Negentig procent was uiteindelijk de snelste en effectiefste van alle fondsen en wederopbouwcontracten manier gebleken om mensen te helpen. werden uitbetaald aan de VN en internationale Onbedoeld heeft het Rode Kruis het weer eens NGO’s. Amerika, Haïti’s grootste donor, bewezen: je moet slachtoffers niet met honder- betaalde van de fondsen die waren bestemd den dure hulporganisaties open afschepen, voor hulp aan Haïtiaanse slachtoffers een half maar gewoon cash geven. Kijk naar het wonder miljard aan Amerikaanse legeronderdelen. van Baie de Sol. Een kwijnend Haïtiaans Alleen het al drijvende houden van de USS Carl gehucht voor vissers en keuterboertjes. Over Vinson kostte een miljoen dollar per dag. Het de jaren besteedden buitenlandse NGO’s er 34 vliegdekschip lag achttien dagen in de Haïti- miljoen dollar, maar de mensen hadden nog aanse haven ondersteunende taken te doen. steeds honger. Een jaar of wat geleden dropte Ruim vijf jaar na de aardbeving vlooien een Colombiaans vliegtuigje er 4500 kg cocaïne journalisten nog steeds geduldig door de op het strand. De Baie de Sollers wisten wat bonnetjes van de duizenden organisaties die cocaïne was en ook dat het waardevol was, Haïti kwamen helpen. Tussen de facturen want Haïti is al decennia een overslagpunt voor kwamen ze een stapeltje tegen van de U.S. Coast Colombiaanse kartels. SUV’s kwamen de drugs Guard: van het hulpgeld soupeerde die 3,6 ophalen, maar de dorpelingen sprongen voor miljoen dollar op voor helikopterreparaties en de wielen. Bay pa nou, riepen ze, geef ons ons 11.352,50 voor lintjes en medailles. En ze deel. Ze gingen ervandoor met 2000 kilo coke kochten een frituurpan à 4462 dollar. De en verdeelden die onder elkaar. Amerikaanse marine diende een bon in van Ze hoefden niet naar afnemers te zoeken: die 194.000 dollar voor foto- en filmapparatuur, meldden zich vanzelf nadat het nieuws van de gekocht in een winkel in Manhattan. Een half overval op de radio was geweest. Baie de Sol miljoen dollar werd in de eerste weken na de verpatste de buit ver beneden de waarde, maar ramp besteed aan hotelkamers. Niet in Haïti, hield er een geschatte 10 miljoen dollar aan maar in tropische beach resorts in buurland over. Daarvan kochten de mensen tientallen Dominicaanse Republiek en in het vijfsterren- motorfietsen, auto’s en vrachtwagens, genera- hotel Mandarin Oriental in Washington, waar toren, nieuwe boten en buitenboordmotoren. donoren en hun implementing partners met Ze bouwden winkels en fatsoenlijke huizen en elkaar vergaderden. investeerden in school- en collegegeld voor hun De financiële verantwoording van het Ameri- kinderen. Vijftien dorpelingen kochten een kaanse Rode Kruis haalde onlangs de wereld- plaats aan boord van een mensensmokkel- pers. De organisatie collecteerde voor de scheepje naar Miami. Daar vonden ze werk, aardbevingsslachtoffers een half miljard dollar waardoor ze geld naar huis konden sturen, dat bij elkaar en zou daarmee 130.000 gedupeerden families investeerden in nog meer motorfietsen aan een nieuw huis hebben geholpen. Journalis- en schoolopleidingen. ten konden maar zes van die nieuwe huizen Met één cash-injectie van 10 miljoen dollar vinden. Ja nee ja, legde het Rode Kruis uit, het hadden de sloebers van Baie de Sol in korte tijd bouwen van nieuwe huizen was inderdaad meer gedaan om hun leven voor altijd beter te nogal ingewikkeld gebleken en ze waren maken, dan buitenlandse NGO’s gedurende overgestapt op andere methodes om mensen vele jaren met hun 34 miljoen dollar en aan onderdak te helpen. Huursubsidie bijvoor- vergaderingen in Washington. En oh ja: beeld. In die methode zochten mensen zelf een frituurpannen. n

297 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 GASTCOLUMN

Schrijftalent gezocht! gastcolumn te schrijven. Het thema is vrij, maar moet In deze Militaire Spectator is plaatsgemaakt voor twee passen binnen de formule van het tijdschrift. De gastcolumns. A. Vergroesen gaat in op Integrated Logistic boodschap moet relevant zijn voor de lezers. Het moet Support bij materieelprojecten, waaraan volgens hem gaan om een gefundeerde eigen mening, om een logisch geen concessies zouden moeten worden gedaan. opgebouwd betoog en de feiten moeten kloppen en Daarnaast schrijft P. de Vries over de rol van respect bij het verifieerbaar zijn. Een bijdrage mag maximaal duizend optreden van de militair. Het is de zesde in een reeks woorden tellen. U kunt uw gastcolumn sturen naar de columns van zijn hand die de komende tijd in de Militaire bureauredactie (zie colofon) of aanbieden via de website. Spectator gepubliceerd worden. De redactie van de De redactie wacht uw bijdrage met belangstelling af. Militaire Spectator daagt ook andere lezers uit om een De hoofdredacteur

Materieelprojecten en ILS: waar gaat het fout?

A.L. Vergroesen – Hoofd Sectie Systeem Management DMO/LVS

efensie heeft het moeilijk. In de exploitatie Wel ken ik een hele keur aan projecten waarbij Dbegint het te knellen. Zo erg, dat zorgvuldig op allerlei gebieden in de ondersteuning nog het gereserveerde investeringsgelden nodig zijn om nodige geregeld moest worden en wat neerkwam het in de exploitatie niet spaak te laten lopen. op de schouders van het ontvangende OPCO.2 Uiteraard is het onmogelijk om dit fenomeen helemaal op het conto van het gebrek aan Inte- Ik had ook kunnen vragen: ‘Kent u één project grated Logistic Support (ILS) te schuiven.1 Maar wie dat zonder (financiële) tegenvallers de instand- herkent zich niet in de situatie waarin Defensie houdingsfase bereikt heeft?’ Want daar zit mooi nieuw materieel aan haar arsenaal toe- vaak het probleem. De reflex van Defensie bij voegt, maar waarvoor nog wel wat ‘restpuntjes’ tegenvallers in een project is om te beknibbe- zijn na aflevering van het eerste exemplaar? len op ILS. Hoofdzakelijk komt dit doordat daarmee niet geknaagd hoeft te worden aan de Problematiek aantallen of aan de operationele eisen. En die Kunt u één project noemen in de afgelopen de- gebrekkige ILS? Een beetje cynisch: ‘daar moe- cennia – de kleur maakt niet uit – waarvan we ten we in de exploitatie dan maar creatief mee achteraf kunnen zeggen: ‘Ja, voor dat wapensys- omgaan’. We accepteren dat het nieuwe mate- teem was alle ondersteuning op orde’? Ik niet. rieel niet van meet af aan adequate ondersteuning heeft door problemen af te doen als ‘kin- derziektes’ of ‘opstartproblemen’. Zo zetten we 1 Integrated Logistic Support is een beheersproces voor met name militaire technische onszelf meteen op achterstand in de zo vurig systemen. Het is bedoeld om gedurende de gehele levensduur van systemen, van ont- gewenste materiële gereedheid (MG). En door werp tot afstoting, de ondersteuning te optimaliseren voor de gewenste beschikbaar- vervolgens de defensiestafeisen aan dit nieuwe heid tegen minimale kosten. materieel fors terug te schroeven, komen bela- 2 Operationeel Commando. 3 AGCDS staat voor Aanwijzing Gereedstelling Commandant der Strijdkrachten (‘Wat ver- chelijk lage gereedheidspercentages in de 3 wacht de CDS van zijn ondercommandanten, van DMO en van CDC?’). AGCDS tot stand.

298 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 Is dit anno 2015 nog wel ‘verkoopbaar’? Zouden alle exploitatiekosten bepaald worden tijdens we ons, na decennia van geleerde lessen, niet het ontwerp, de kortetermijn-budgetperikelen moeten schamen dat we dit nog steeds niet in winnen het toch altijd van de lange termijn. de hand hebben? Ondanks tientallen dure Jammer, want goede ILS maakt exploitatiekos- cursussen door onder meer ILS-goeroe James V. ten laag en voorspelbaar. Daarnaast voorkomt Jones himself. En ondanks het feit dat we elk ILS het ‘over de muur’-principe (de waslijst met verwervingstraject ‘volgens het boekje’ inclusief ILS-manco’s bij overdracht van de investerings- ILS starten. Vele landen om ons heen, Duitsland, fase naar de gebruiksfase). ILS voorkomt ook het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, maar ook een te lage materiële gereedheid die de Directie ‘kleinere’ landen als Zweden en Oostenrijk, Aansturen Operationele Gereedheid noodzaakt hebben dit veel beter voor elkaar. Er moet dus tot een ‘diepteanalyse MG’. iets fundamenteel fout zitten in ons systeem.

Het begin Bespaar niet op ILS, maar lever liever Vol goede moed komen de meest prachtige be- prestaties of een systeem in hoeftes op papier in de DMP-A fase.4 Hier klopt alles nog: aantallen en functionaliteiten. Over Tragiek ILS zwijgt het DMP-A. Misschien terecht, ‘want Feit is dat de projectleider, wanneer het de defensiestaf moet zich beperken tot een (financieel) spannend wordt, sterk geneigd, zo functionele behoefte…’ Wel praat het DMP-A niet gedwongen is, om in te leveren op die over Life Cycle Costs (LLC) in termen van gebieden die niet direct ten koste gaan van het ‘...beheersing van LCC...’ En ook lezen we wensenlijstje van de defensiestaf. En dan kom dat een groot deel van de exploitatiekosten je al gauw uit bij ILS. Die projectleider wordt bepaald wordt tijdens het ontwerp. En een toch vooral gestuurd op euro’s, niet op ILS- extra investering die zich terugverdient in de producten. Op ILS-gebied kun je meestal wel exploitatiefase? Dat is bespreekbaar. Maar dit ‘een veer laten’ zonder dat je het DMP-A geweld alles focust op slechts één aspect: de centen aan doet. Als het aantal platforms of de van het Defensie Investeringsplan (DIP). prestaties maar op peil blijven. De verminderde Natuurlijk eist de defensiestaf wel een ondersteuning wordt vervolgens iets van na de bepaalde gereedheid of beschikbaarheid van overdracht. Een soort tegoedbon, waarover het nieuwe materieel. Maar eigenlijk ontstaat projectleider en OPCO dan nog iets moeten in dit stadium al te veel vrijheid. Want als ILS afspreken. De lezer mag één keer raden wie de niet expliciet en onlosmakelijk onderdeel is ontbrekende stukjes ILS moet gaan regelen... van de behoefte van de defensiestaf, dan is de projectleider hierin dus helemaal vrij. Zo heeft Hoe dan wel? James Jones het ons niet geleerd. Al in de jaren Simpel: geen concessies aan ILS. Als er dan toch ’80 van de vorige eeuw trok hij de wereld over ingeleverd moet worden, lever dan prestaties in met een verhaal van grote eenvoud: ILS is sim- of een systeem. Als Defensie er minder geld pel, logisch, levert heel veel beschikbaarheid voor over heeft, dan is het toch logisch dat het en kost helemaal geen geld! Althans, als je daarna ook minder kan? Dat is in elk geval veel over de hele levenscyclus heen kijkt. De logischer dan dat defensie met minder geld kosten gaan wel voor de baten uit. toch dezelfde prestaties en aantallen kan leveren! Juist dit laatste moedigt nog meer bezuini- Het vervolg gingen aan. Daarnaast wordt het de hoogste tijd Zodra het DMP-A akkoord is, gaat de projectlei- dat de exploitatiekosten, via LCC-rekenmodel- der aan de slag met te weinig geld voor een zeer len, invloed gaan krijgen op beslissingen in de ambitieuze behoefte. En ILS? Dat is helemaal projectfase van nieuw materieel. n aan de projectleider. Het maakt deel uit van ieder project, maar altijd als ‘draaiknop’. Want 4 DMP-A: Defensie Materieel Proces. In de A-fase komt de behoeftestelling tot stand. Het ook al weten we wel dat zo’n 80 procent van zogenoemde DMP-A document gaat naar de Tweede Kamer.

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 299 GASTCOLUMN

Respect

Brigade-generaal b.d. dr. P.H. de Vries

amenwerking is een wezenskenmerk van te voldoen. Respect kan ook formeel van aard Smilitair optreden. De samenwerking betreft zijn: je respecteert iemand vanwege zijn functie natuurlijk allereerst de primaire groep waar de of rang. Respect als deugd is gebaseerd op de militair lid van is. Kameraadschap is de vrucht idee dat de ander je niet onverschillig kan zijn, van die nauwe samenwerking. Maar behalve al is het maar voor het behoud van je zelfres- samenwerking in dat horizontale vlak is ook pect. Anderen respectvol tegemoet treden verticale samenwerking noodzakelijk. Die verti- draagt bij aan het in stand houden van zelfres- cale samenwerking betreft allereerst andere mi- pect en dat is een voorwaarde voor goed hande- litairen: al die andere militairen maken deel uit len. van dezelfde ‘stam’. Ze hebben allemaal een vergelijkbare opleiding doorlopen, hebben ver- Vanuit een wijder perspectief is respect tonen gelijkbare ervaring en spreken een zelfde soort niet alleen op andere militairen van toepassing, taal. Vanuit dat perspectief hebben die andere maar op alle andere mensen. Alleen al omdat militairen recht op respect. Een goede militair het medemensen zijn, hebben ze recht op res- zal andere militairen dan ook welwillend bena- pect. En dat geldt dus ook voor burgers. Wat? deren: hij betoont hen zijn respect! Net zoals Respect voor burgers? Jazeker en wel voor alle anderen hem respecteren. Dat draagt bij aan burgers, ook als zij zich ophouden op het ge- het zelfrespect van de militair. Dat is belang- vechtsveld. Zij zijn daar immers niet uit vrije rijk, want zelfrespect is goed voor het zelfver- wil: het gevechtsveld is over hen heen gevallen. Hun eventuele weerstand tegen wat hen over- komt, is dan ook begrijpelijk, want niemand wil op een gevechtsveld verdwaald raken. Maar Respect bevordert zelfrespect en dat zelfs degene die met opzet het gevechtsveld be- bevordert het deugdzaam handelen treedt, onze tegenstander, heeft recht op respect en wel om twee redenen. Ten eerste is er van de militair een principiële reden: ook de tegenstander is een mens en je medemens behandel je met respect. Dat hoeft je niet te weerhouden de tegenstander in een gevecht te doden, maar het moet trouwen en dat zelfvertrouwen geeft richting je er wel van weerhouden over zijn lijk te uri- aan het handelen van de militair. Een stevig neren! De tweede reden is praktisch: als je de zelfrespect bevordert deugdzaam handelen. vijand niet respecteert, zal je hem maar al te Ook de verticale samenwerking wordt daardoor gauw onderschatten en dat is voor een militair bevorderd. niet handig.

Dat respect kan verschillende vormen krijgen. Kortom, respect is een veelomvattende deugd. Militairen die ergens in uitblinken, worden Je kunt daarin tekortschieten. Je toont geen res- vaak alleen al daarom met bijzonder respect be- pect, maar minachting. Die minachting kan in jegend. Vaak zijn die uitblinkers een soort rol- militair verband zijn gebaseerd op het blote feit model en je streeft ernaar aan hetzelfde beeld dat iemand je formele militaire meerdere of

300 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 mindere is. Het kan te maken hebben met van de bevolking kan worden behouden. Ter- echte of vermeende grieven en ook echte of wijl in moderne conflicten die steun van groot, veronderstelde incompetentie. Minachting voor zo niet doorslaggevend, belang is. militaire minderen kan ontaarden in autoritair Respect en zelfs kwetsend gedrag. Minachting jegens Kortom, ook respect is een belangrijke militaire meerderen kan leiden tot lijdzaam verzet, of deugd. Deze is primair gebaseerd op het besef zelfs sabotage, uiteindelijk kan – zoals indertijd de ander vooral te zien als een medemens. Dit in het Amerikaanse leger in Vietnam – zelfs vereist een goed evenwicht tussen enerzijds fragging plaatsvinden, het plegen van aanslagen minachting en autoritair gedrag en anderzijds op superieuren. Maar in militair verband komt blinde dweepzucht en overdreven zorgzaam- ook het omgekeerde voor, te weten dweep- heid. Respect heeft niet alleen betrekking op zucht: alles wat de ander doet is wel gedaan. andere militairen, zowel meerderen als minde- Dit gedrag wordt ook wel plastisch ‘bruinwer- ren, maar ook op burgers. Zelfs de vijand heeft ken’ genoemd. Maar het kan ook de vorm aan- recht op ons respect, vooral als hij eenmaal in nemen van populair gedrag, gebaseerd op de onze handen is gevallen. verkeerde veronderstelling dat overdreven aar- dig zijn vanzelf zal leiden tot respect. Echt respect in een militaire, hiërarchische context wordt allereerst getoond vanwege de functio- Zelfs de vijand heeft recht op nele positie die iemand bekleedt, ten tweede ons respect, vooral als hij eenmaal vanwege het onberispelijk gedrag van de ander en ten derde op basis van een gezond zelfres- in onze handen is gevallen pect.

In relatie tot burgers kan een gebrek aan respect ertoe leiden dat hun aanwezigheid wordt De deugd van respect heeft twee belangrijke fa- gezien als een belemmering voor het eigen han- cetten. Ten eerste draagt respect voor anderen delen. ‘Wat doen ze hier? Zien ze dan niet dat bij aan het zelfrespect. Een gezond zelfrespect ze in de weg lopen? Laat ze oprotten! En anders is essentieel voor het goed functioneren van helpen we ze wel een handje.’ Een stap verder een militair. Ten tweede draagt een respectvol en ze worden als potentiële of zelfs echte vijan- optreden bij aan het draagvlak voor de militair. den gezien: ‘Het zijn allemaal Taliban!’ Vanuit Dat draagvlak betreft zijn medemilitairen met een dergelijk perspectief zullen hun belangen wie hij samenwerkt, de burgers die hij op het en dus ook hun rechten al gauw worden gene- gevechtsveld en daarbuiten ontmoet en de vij- geerd, met als gevolg veel burgerslachtoffers. and waartegen hij het gewapenderhand op- Het gevolg daarvan zal zijn dat de burgers zich neemt. Een goede militair kan niet zonder de afkeren van het militaire optreden, of erger: deugd van respect. n zich actief gaan verzetten. Ook in het geval van burgers zijn er dus principiële en praktische redenen hen met respect te bejegenen. Dat wil niet zeggen dat de aanwezigheid van burgers en bescherming van hun belangen altijd centraal moet staan. Militaire noodaak kan ertoe leiden dat de belangen van burgers tijdelijk en plaatselijk ondergeschikt worden gemaakt aan het belang van een militaire operatie. Het is dan wel van belang dat deze afweging zorgvuldig plaatsvindt en burgers wordt uitgelegd wat er aan de hand was en eventuele schade wordt vergoed. Dan nog is het de vraag of de steun

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 301 TEGENWICHT

Blas de Lezo

Dr. M.F.J. Houben – luitenant-kolonel der mariniers*

et gezegde dat de overwinnaars de geschie- was dat Frankrijk weliswaar de controle over Hdenis schrijven gaat niet altijd op. Op het Toulon behield, maar dat de Franse comman- plein voor het Castillo San Felipe de Barajas, dant, op bevel van Lodewijk de Veertiende, het fort van Cartagena de Indias in Colombia, preventief een squadron schepen (46 rompen) staat het beeld van een vergeten en onwaar- moest laten zinken met de bedoeling ze later schijnlijke held: de Spaanse admiraal Blas de weer naar boven te halen, uit vrees dat de Lezo. Vergeten hoewel hij met een handvol Engelsen ze anders zouden vernietigen. Vijftien Spanjaarden de Royal Navy de pijnlijkste schepen bleken bij die actie onherstelbaar te nederlaag uit haar bestaan bezorgde. Onwaar- zijn beschadigd en konden niet worden gered. schijnlijk omdat Blas in de loop van zijn actieve In 1713 en 1714 was Blas actief voor de kust leven steeds minder ledematen overhield: hij van Spanje en verloor hij zijn rechterarm in het verloor een arm, een been en een oog voordat beleg om Barcelona. Dat beleg bleek een hij de strijd moest voeren die hem een plek in keerpunt in de geschiedenis van de stad. Het de geschiedenisboeken opleverde. De kans is graf van de mannen en vrouwen die hun leven klein dat u ooit van Blas de Lezo en de slag om voor Barcelona gaven is nu een plein geworden, Cartagena heeft gehoord, maar het verhaal van het Fossar de les Moreres. Hier komen de de man die gewoon niet van ophouden wist, is Catalanen op 11 september bijeen om de Diada, het vertellen meer dan waard. de nationale dag van Catalonië, te vieren.

Een been, een oog en een arm De slag om Cartagena Blas de Lezo werd aan het einde van zijn leven In 1737 werd Blas, na verschillende omzwer- ook wel de medio hombre (de halve man) ge- vingen over de Atlantische Oceaan en de Stille noemd. Hij verloor zijn linkerbeen in de slag bij Zuidzee, benoemd als gouverneur van Malaga (1704), waar de Frans-Spaanse vloot de Cartagena de Indias in het Caribisch gebied. gecombineerde Britse-Nederlandse vloot aanviel Cartagena was in die tijd, net zoals Havana op nadat deze Gibraltar had veroverd. Blas diende Cuba, een plek van groot strategisch belang. als vijftienjarige aan boord van een Frans schip. Zowel Cartagena als Havana waren versterkte Nadat een kanonschot zijn been had verbrij- steunpunten van waaruit de Spaanse Kroon de zeld, liet Blas zijn been afzetten, zonder Amerika’s en de Atlantische routes beheerste. verdoving en zonder een zucht te slaken, zo Cartagena was in het bijzonder belangrijk gaat de legende. Blas verloor een oog in de slag omdat het de haven was van waaruit het om Toulon (1707), toen een Frans-Spaanse vloot Amerikaanse goud naar Spanje werd vervoerd. de haven van Toulon moest verdedigen tegen De Britten waren er om begrijpelijke redenen de gecombineerde legers van Oostenrijk, de op gebrand Cartagena te veroveren om zo de Republiek der Nederlanden, Savoie en Groot- Britse invloed in de Amerika’s te vergroten. Brittannië. Het resultaat van die confrontatie In de slag om Cartagena stonden de Britse admiraal Edward Vernon en de Spaanse * Hier vindt u afwisselend een bijdrage van Frans Matser, publicist en admiraal Blas de Lezo tegenover elkaar. Vernon dr. M.F.J. Houben, luitenant-kolonel der mariniers. viel Cartagena driemaal aan met bombarde-

302 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 menten vanuit zee en amfibische landingen. De Spanjaarden, die merkten dat de kansen In 1740-1741 bracht Vernon een enorme amfibi- keerden, voerden bij zonsopkomst een aanval sche strijdmacht op de been voor de derde en uit met opgestoken bajonet, wat in een zo’n finale aanval. Opmerkelijk is dat Vernon zoveel groot aantal Britse gewonden resulteerde dat de vertrouwen in de goede afloop van het gevecht overlevende soldaten zich begonnen terug te had dat hij, voordat een enkel schot was gelost, trekken en de veiligheid van hun schepen een bericht naar de Engelse koning liet sturen opzochten. Maar ook hierop was Blas voorbe- dat hij de stad had ingenomen, wat zo’n euforie reid, want door enkele van de Spaanse oorlogs- in Londen veroorzaakte dat maar liefst elf schepen te laten zinken sloot hij de haven af, herdenkingsmedailles werden geslagen om een waardoor een nieuwe aanval van de Britse overwinning te vieren die er nooit zou zijn… landingsmacht onmogelijk werd gemaakt. De Integendeel, de vloot van de Royal Navy werd Britten besloten vervolgens om vanaf zee het gedecimeerd, verslagen en vernederd. De derde keer dat Vernon Cartagena aanviel deed hij dat met 186 schepen en bijna 27.000 El medio hombre heeft zich aan de manschappen, onder wie enkele duizenden vergetelheid ontrukt en nu ook zijn plaats soldaten die in het Caribisch gebied geronseld waren en 4000 Amerikaanse rekruten onder in de geschiedenisboeken veroverd leiding van Lawrence Washington, de oudere halfbroer van George Washington. De landings- eenheid bestond uit meer dan 10.000 soldaten beleg van Cartagena voort te zetten. De onder leiding van generaal Thomas Went- combinatie van een gebrek aan voorraden worth. Blas kon hier slechts 3000 manschap- en een epidemie van gele koorts, tyfus, scheur- pen, 600 Indiase boogschutters en de buik en dysenterie zorgde echter voor een bemanningen van zes Spaanse oorlogsschepen schier oneindige stroom aan problemen en tegenover stellen. In zijn voordeel waren resulteerde in een verdere slachting onder de echter een formidabel fort en de ervaring van Britse soldaten. Na een maand op zee kon de 22 eerdere veldslagen. Britse bevelhebber niet anders dan zich Op de avond van 19 april 1741 begon de terugtrekken naar Jamaica en bleef Cartagena aanval en – zoals zo vaak gebruikelijk – was het voor de Spaanse Kroon behouden. een samenloop van omstandigheden die de catastrofe voor de Britten veroorzaakte. Blas werd vergeten, Vernon werd de held Admiraal Vernon en generaal Wentworth De opmerkelijke staart van dit verhaal is dat maakten constant ruzie en konden het nauwe- admiraal Vernon naar het oude Albion terug- lijks eens worden over het plan voor de aanval. keerde en als een held werd ontvangen. Hij Strijdpunt bijvoorbeeld was de plek waar het kreeg zelfs een marmeren monument in leger zou moeten landen. Toen de landings- Westminster Abbey met een inscriptie waarin macht dan eindelijk aanviel, bezweken de hij wordt geprezen voor de overwinning in soldaten bijna onder het gewicht dat ze Cartagena (‘He subdued Chagre, and at moesten meezeulen. Ze hadden namelijk Carthagena conquered as far as naval forces ladders bij zich om over de muren van het fort could carry victory’). Blas op zijn beurt overleed te kunnen klimmen. De muren waren zo dik vier maanden na de fameuze slag om Cartagena dat het slaan van een bres uitgesloten werd. De en werd vergeten. De laatste jaren lijkt hij zich Spanjaarden, die zich op dit scenario hadden echter aan de vergetelheid te ontrukken. Het voorbereid, hadden voor de muren diepe Museo Naval in Madrid heeft vorig jaar een sleuven gegraven waardoor de ladders tekort tentoonstelling aan hem gewijd en er is bleken en de Britse soldaten niet de bovenkant inmiddels een standbeeld in het Plaza de Colón van de muur konden bereiken. Vervolgens opgericht om deze grootste van alle Spaanse werden de Britten met gericht musketvuur admiraals een ereplaats in de Spaanse vastgepind. geschiedenis te geven. n

JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 MILITAIRE SPECTATOR 303 BOEKEN

(regionaal) machtsevenwicht, die World Order terughoudendheid afdwingen indien staten dit evenwicht verstoren. Een grondige revisie is echter nodig, concludeert hij. De regionale Reflections on the Character of Nations and the Course of History verschillen zijn zo groot dat het Door Henry Kissinger balance of power-systeem niet langer New York (Allen Lane/Penguin Press) 2014 op het regionale, maar op het niveau 432 blz. ISBN 9780143127710 van de wereldorde dient te worden € 18,- toegepast. Het is een wat academische observatie. Enerzijds is de Westfaalse orde een typisch realisti- uccess (…) will require an gecultiveerd balance of power-denken sche en westerse, met dito organisa- ‘Sapproach that respects both the nemen een prominente plaats in bij ties die dit cultiveren. Anderzijds multifariousness of the human Kissinger. Hij observeert: ‘Order was komen de grootste bedreigingen condition and the ingrained human established by their internal gover- waarschijnlijk niet meer van staten, quest for freedom. Order in this nance, not through equilibrium maar van anarchistische omstandig- sense must be cultivated; it cannot be among states: strong when the heden en ideologieën, overigens imposed.’ Met intellect, realisme en central authority was cohesive, more zonder in Armageddon-achtige pragmatisme doorgrondt de 91-jarige haphazard under weaker rulers’. theorieën te willen vervallen. Henry Kissinger de huidige en Kissinger sluit zijn ogen niet voor Globalisering, complexe interdepen- toekomstige wereldorde. Zijn boek andere systemen, waarbij hij – bijna dentie, intensere verschillen tussen World Order leest vlot en als een onvermijdelijk – veel aandacht arm en rijk en de wereldwijde diepe synthese van zijn ‘realpolitieke’ besteedt aan het Chinese en Iraanse penetratie van vluchtige media zijn werk. Hij gaat verder dan Huntington denken, hun wezenlijk andere hierbij katalysatoren. Kissinger of Mearsheimer: ‘In our time the concepties van het wereldsysteem en worstelt er mee en introduceert in quest for world order will require de opborrelende spanningen met zijn bespreking van ‘Multiplicity of relating the perceptions of societies bijhorende wapenwedloop in Azië: ‘A Asia’ en ‘Asian Order’ een soort whose realities have largely been region where nearly every country ‘adaptive cultural thesis’, maar hoe self-contained’, schrijft Kissinger. considers itself to be ‘rising’, driving dergelijke katalysatoren onder Cultuur, identiteit en civilisatie zijn disagreement to the edge of confron- controle te houden is lastig. In het geen onneembare vestingen, maar tation’. Daarnaast staat hij stil bij de verlengde gaat hij een diepgaande juist verrijkingen die het geheel politieke islam. Hij besteedt aandacht discussie uit de weg over de toekomst sterker maken, mits je er natuurlijk aan het huidige Sunni-Shia schisma, van de natiestaat: blijft de staat de voor open staat en, in Kissingers het ontstaan van seculiere staten en basis voor de wereldorde? perceptie, de regie kunt houden. de bedreigingen van ‘transnational Idealisme met bijhorende normen en political islam’. In het verlengde World Order is verplichte kost in een waarden is belangrijk, realistische waarschuwt hij: ‘Europe turns inward tijd waarin het ontbreken van perspectieven fundamenteel. just as the quest for a world order it wereldorde steeds vaker karakteris- Kissinger overtuigt echter vooral significantly designed faces a fraught tiek is. Binnen Defensie is het debat westerlingen: ‘Moral prescriptions juncture whose outcome could engulf van Future Force actueel, maar in ons without concern for equilibrium (…) any region that fails to shape it. veiligheidsbeleid zijn we gebaat met tend toward either crusades or an Europe thus finds itself suspended een intense discussie over Future impotent policy tempting challenge’. between a past it seeks to overcome Strategy: wat willen we voorkomen en and a future it has not yet defined’. wat willen we bereiken? Balance of power-denken Kissinger is overtuigd van de functio- Europese geschiedenis, een pluralis- naliteit van het Westfaalse statensys- Dr. drs. A.J.E. Wagemaker MA, kolonel der tisch natiestatensysteem en een teem en het belang van een zeker mariniers

304 MILITAIRE SPECTATOR JAARGANG 184 NUMMER 6 – 2015 SIGNALERINGEN

De onderzoeksjournalist Chris Woods analyseert in Sudden Justice hoe Sudden Justice de gewapende UAV voor een technologische revolutie in de asymmetrische oorlogvoering heeft gezorgd. De VS heeft de aanvallen met deze wapens, die nog geen maand na 9/11 begonnen, de afgelopen jaren sterk uitgebreid in landen als Pakistan, Jemen, Somalië, America’s Secret Drone Wars Irak en Syrië. Volgens Woods zijn zulke targeted killings intussen de Door Chris Woods dominante Amerikaanse manier van oorlogvoeren geworden. Woods Londen (Hurst) 2015 kijkt naar de technische en ethische vraagstukken rond drone warfare, 416 blz. maar ook naar de proliferatie van deze wapens, die in de toekomst ook ISBN 9780190202590 gebruikt zouden kunnen gaan worden door terreurgroepen of € 27,- kwaadwillende landen.

Het Nederlands-Belgische militaire optreden bij Quatre Bras, op 16 juni Waterloo 1815, was cruciaal voor de overwinning op Napoleon, maar is in de geschiedschrijving onterecht naar de achtergrond gedrukt. Zo valt te lezen in het boek Waterloo. 200 jaar strijd van Jurriën de Jong, Ben 200 jaar strijd Schoenmaker en Jeroen van Zanten. Napoleon werd twee dagen later Door Jurriën de Jong, Ben Schoenmaker en bij Waterloo definitief verslagen door de Britten onder leiding van de Jeroen van Zanten hertog van Wellington. De Engelsen profiteerden daarbij sterk van de Amsterdam (Uitgeverij Boom) 2015 eerdere Nederlands-Belgische acties en kregen het meeste krediet voor 328 blz. de historische zege. Mede daardoor is in België en Nederland de ISBN 9789089534743 aandacht voor de slag bij Waterloo uiteindelijk veel geringer geweest. € 19,90

In Post-war Japan as a Sea Power onderzoekt Alessio Patalano aan de Post-war Japan as a Sea Power hand van recent vrijgekomen Japans archiefmateriaal en interviews de ontwikkeling van de Japanse marine na de Tweede Wereldoorlog. Hij plaatst de geavanceerde Japanese Maritime Self-Defence Force in een Imperial Legacy, Wartime Experience and the Making breed kader door verder te kijken dan alleen de traditionele benadering of a Navy van de Japanse alliantie met de VS. Patalano, verbonden aan het Door Alessio Patalano Department of War Studies van King’s College London, kijkt welke Londen (Bloomsbury Publishing) 2015 facetten uit de keizerlijke marine na de oorlog hebben doorgewerkt en 272 blz. beschrijft tevens hoe de marine zich de afgelopen decennia steeds ISBN 9781472522320 heeft aangepast aan de veranderende veiligheidsomstandigheden in € 88,- Oost-Azië.

Het afgelopen decennium is het principe van Responsibility to Protect Theorising the Responsibility steeds vaker aan de orde gesteld in discussies over de verantwoordelijk- to Protect heid van staten om in te grijpen in landen waar groepen mensen het slachtoffer zijn of dreigen te worden van grootschalige wreedheden. Maar waar komt het principe eigenlijk vandaan en hoe past het in de internationale politieke theorie? Die vraag staat centraal in de bundel Door Ramesh Thakur en William Maley (red.) Theorising the Responsibility to Protect. Aan de orde komen aspecten als Cambridge (Cambridge University Press) 2015 legitimiteit, morele verantwoordelijkheid, het internationale recht, de 242 blz. bescherming van vluchtelingen, de rol van de Verenigde Naties en ISBN 9781107621947 militaire interventie en de rechtvaardige oorlog. € 31,-