De Helling Herfst 2011
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
� � €, � kwartaalblad voor linkse politiek deHelliπ∆ deHelliπ∆ m n g r a f i Deze Helling gaat over framing: het activeren van een bepaald waardenstelsel door middel van een raak beeld of scherpe uitdrukking. Toen het eerste omslagontwerp van de werktafel van onze ontwerper kwam (zie hiernaast), werden de makers van de Helling onverwacht deelnemers in een workshop framing. Mark Schalken legde een jeugdfoto van Wilders op een krantenpagina van Trouw met portretten van de slachtoffers van Breivik in Noorwegen: een simpel voorbeeld van framing. Het riep direct emotie en debat op: “Is dat Wilders?” “Dit kan echt niet. Hiermee schaar je je in het kamp van hen die Wilders verantwoordelijk houden voor de moordpartij op Utoya.” “Wilders gebruikt dit soort strategieën zelf ook; hij zei eens dat als hij ooit zou worden aangevallen of vermoord, dat aan de verkettering door mensen als Pechtold kwam. En het is een jeugdfoto, de beeldcombinatie gaat ook over jongeren, idealen en wat daar van kan worden.” “Dat zie ik niet. Ik zie Wilders als hoofdschuldige van Utoya. En dat is veel te simpel.” “Maar de stilte bij links kan ook niet. Er valt genoeg te zeggen over andere, minder directe vormen van verantwoordelijkheid. Links gaat angstig mee in het rechtse frame dat Breivik alleen een loslopende gek is, terwijl hij deel uitmaakt van de beweging van islamofobe extremisten die sinds de aanslag op de Twin Towers de politiek steeds meer zijn gaan beheersen.” “Als we zijn portretfoto nou eens meer naar de rand van het omslag schuiven.” “Dat scheelt. Maar mag je de slachtoffers wel gebruiken om je eigen ideologische punt te de Helliπ∆ inhoud de Helling, jaargang 24 nr 3 — herfst 2011 maken? De portretten stonden in de krant als thema : fr aming 3 eerbetoon.” herfst @º⁄⁄ “Dan zetten we slachtoffers op pagina twee en Creatief met taal 4 Wilders voorop”. Framing en populisme — Merijn Oudenampsen “Dan maken we hem te belangrijk; het gaat er ook 8 om hoe de VVD en het CDA meegaan in zijn anti- Tofik Dibi: “Politiek is ook een trukendoos” islamframe.” Interview met GroenLinks Tweede Kamerlid — Erica Meijers “Ja, als je dat doortrekt, is uiteindelijk iedereen 12 medeverantwoordelijk.” Het elfde gebod “Dan nemen we 9/11 als frame.” Ritueel slachten als politiek-religieus probleem — Marin Terpstra 16 Framing is een strijd om het verwoorden en ver- De samenleving als metafoor beelden van de werkelijkheid. In de politiek komt Hoe frames onze ideeën bepalen — Willem Schinkel dit neer op ideologische strijd in een gemediati- 20 seerde werkelijkheid: wie het lukt zijn frame (denk- Vrijzinnig nationalisme Een ander historisch frame — Herman Meijer raam) dominant te maken, bepaalt de politieke 28 agenda. Het werkt vooral als je boodschap direct Veerkracht samenhangt met de waarden die je wilt uitstralen, Voorstel voor een groen frame — Dirk Holemans zodat je met één woord de gewenste associaties 30 wekt. Framing is de ultieme combinatie van perma- Bas de Gaay Fortman: “Wakker worden a.u.b.!” nent campagnevoeren en ideologische visie. Interview over een ander mensenrechtenframe — Bart Scheffers Rechtse politici doen dit met succes. Is links te genuanceerd en rationalistisch, is ze in de war — 36 over haar waarden en idealen of neemt ze bewust Het nieuwe midden GroenLinks moet met D66 het midden omvormen — Bart Snels afstand van deze door sommigen als populistische 40 methode afgeschilderde werkwijze? Populisme en democratie In deze Helling proberen we de verschillende Drie boeken besproken — Pieter Pekelharing lagen van het framen te doorgronden. Allereerst 42 gaat het om inzicht in de betekenis en werking Een Bosnisch reisverhaal ervan, vervolgens om de alledaagse politieke prak- Opbouwwerk in ex-Joegoslavië — Peter Bas-Backer tijk en tenslotte om bouwstenen voor een nieuw beeldbijdragen groen en links frame, waarmee de rechtse popu- 24 listen verslagen kunnen worden. Het omslag van Een campagnestijl voor GroenLinks — Mark Schalken deze Helling heeft u hopelijk van de urgentie daar- 46 van overtuigd. The Daily Things — krantencollages van Joost Stokhof Erica Meijers rubrieken Menno Hurenkamp in Moskou 11 Voorop: Utoya gezien door de veel landen zich van joyeuze, Twin Towers. warm-verwelkomende logo’s, Verder lezen + De Helling Digitaal 34 waaronder Nederland. Bureau de Helling 39 Het middelste beeldinzetje Dit voorbeeld komt uit het onderin komt uit een tv-spot onlangs verschenen Uncorpo- met beelden van verdronken rate identity. Dit boek van ont- migranten en wanhopige werpbureau Meta haven bevat familieleden. Spots als deze tekst- en beeld essays over de worden, ondersteund door de visuele branding van staten, Europese Commissie, uitgezon- bedrijven en netwerken. den in diverse Afrikaanse lan- Marina Vishmidt en Meta- den om ongewenste migran- haven (red.), Uncorporate ten af te schrikken. Identity, Zurich: Lars Müller Veelzeggend is het con- Publishers 2011. trast tussen deze bewust Helling.e zeer negatieve framing van Andere inzetjes: jeugdfoto van , Europa met de framing voor Osama Bin Laden; Obama en € ): ): 2 de wel gewenste bezoekers, zijn staf bij de aanval op Bin Utrecht t.n.v. tijdschrift t.n.v. d de toeristen. Het handgete- Laden; Geert Wilders in een , herfst · , kende España-symbool van reclame spot van de PVV (gere- Miro uit de jaren tachtig was produceerd in Open, nr. 20: De EricaMeijers nr · matischvoor één jaar verlengd. gmail.com voorbeeldstellend in het bran- populistische verbeelding, zie recycled% @ StichtingWetenschappelijk den van Post-Franco Spanje als ook p. 40); Tofik Dibi. , Drukkerij Raddraaier zinderend-mediterraan vakan- - www.dehelling.net dehelling tel DeHelling iseen tijdschrift over politiek cultuur& Jaargang BureauGroenLinks Postbus Lossenummers: € Jaarabonnement:€ Jongerenabonnement (t/m Gironummer: Nietvoor januari1 opgezegde abonnementen wordenauto MarijntjeDenters IrisvanDomselaar BasEickhout MariusErnsting AetzelGriffioen HeleendeJonge vanEllemeet HermanMeijer FaridTabarki MarkSchalken deRuimte/ ontwerpers tieparadijs. Daarna voorzagen MErijn OudEnaMpsen socioloog en politicoloog de Helliπ∆ 4 herfst @º⁄⁄ creatief met taal Hoe komt het dat rechtse politici zo succesvol seren en zich een wereldbeeld construeren. als mensen op hun rationeel doordachte belangen zouden stemmen, dan zouden zijn in het framen van politieke discussies? de republikeinen simpelweg niet winnen. Maar, zo stelt Lakoff, mensen stemmen op basis van een identiteit, van bepaalde Het lukt hen beter dan links om de waarden waarden, niet enkel op basis van belangen. de republikeinen hebben zich de afgelopen jaren veel slimmer getoond in het en identiteiten van het electoraat te framen van boodschappen en het beïnvloeden van de manier waarop het electoraat nadenkt over waarden en identiteit. beïnvloeden. Over framing, populisme en daar ligt hun machtsbasis, aldus Lakoff, en daarom zou links allereerst moeten leren om het debat in zijn eigen termen te de falende oppositie. reframen. Een frame is volgens Lakoff een in ons brein georganiseerd netwerk van impressies en ervaringen, met bijbehorende asso- ciaties en waardeoordelen. Een frame helpt om de complexe Sinds de discussie over het schuldenplafond wor- realiteit te versimpelen en deze een betekenis te geven. in die den de superrijken op de amerikaanse televisiezender Fox zin staat het zeer dicht bij branding: waar reclame zich richt op News stelselmatig aangeduid met de term job creators. Geen het verbinden van een reeks van associaties met een merk, is belasting voor de job creators, is de boodschap aan het ameri- framing de inbedding van een politieke realiteit in eenzelfde kaanse publiek, want dat schaadt zogezegd de amerikaanse serie van associaties. Zo verbindt de bovengenoemde term job arbeidsmarkt. Zo trekt elke dag een parade van frames door de creators de superrijken met een reeks van positieve associaties, amerikaanse media. Kinderen van Mexicaanse migranten heten maar negatief framen kan ook. denk bijvoorbeeld hoe de pvda Anchor Babies, het nieuwe zorgstelsel wordt stelselmatig aan- stelselmatig wordt geframed door Wilders en GeenStijl als geduid als Obamacare, en overheidsinvesteringen staan bekend theedrinkers, allochtonenknuffelaars en zelfingenomen publie- als thriftful spending. dezelfde ontwikkeling doet zich inmiddels ke baantjesjagers. Op dezelfde wijze heeft rechts Groenlinks volop in nederland voor. Hier zijn het Wilders en nieuwrechts onlosmakelijk verbonden met associaties als kinderbakfietsen, die zich de magie van het frame hebben eigengemaakt. in wat grachtengordels en een lichte wereldvreemdheid. volgt, wordt de intieme relatie tussen framing en populisme verkent. de vraag daarbij is waarom rechts zo succesvol is in Vermijd rechtse frames haar taalpolitiek en de linkse oppositie zo teleurstelt. in zijn bekendste essay Don’t Think of an Elephant (2004) beschrijft Lakoff de kracht van een frame aan de hand van een The Framing Wars gedachte-experiment waarin hij zijn studenten vraagt om niet in juli 2005 verschijnt een uitgebreid artikel in de New York Times aan een olifant te denken. dat blijkt zeer moeilijk: “Every word, over de zogenaamde Framing Wars. Het opent met een fraaie like elephant, evokes a frame, which can be an image, or other beschrijving van de democraten als vliegramponderzoekers, kinds of knowledge: elephants are large, have floppy ears and die uit de brokstukken proberen te herleiden wat er toch mis is a trunk, are associated with circuses, and so on. The word is gegaan op die bewuste dag van de ramp: de verloren presiden- defined