Bronnenkritische Analyse Van De Maquette Van Ieper (1698-1701)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte BRONNENKRITISCHE ANALYSE VAN DE MAQUETTE VAN IEPER (1698-1701) Matthias Breyne Promotor: prof. dr. Michael Limberger Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de geschiedenis Academiejaar: 2008-2009 Dankwoord Ik wil graag in de eerste plaats mijn promotor bedanken, prof. dr. Michael Limberger, voor het aanreiken van mijn onderwerp en het sturen ervan in de juiste richting. Dr. Bram Vannieuwenhuyze en assistente Lies Vervaet wil ik bedanken om me in te wijden in de wereld van Geografische Informatiesystemen (GIS). Verder wil ik de medewerkers van de archieven die ik heb bezocht bedanken, die mij toelieten dieper naar informatie te graven. Ik denk daarbij in de eerste plaats aan de heer François Becuwé van het Palais des Beaux-Arts in Rijsel, de heer Christian Charlet van het Musée des Plans-Reliefs in Parijs en alle medewerkers van het Ieperse stadsarchief, onder leiding van archivaris Rik Opsommer. De stad Ieper wil ik bedanken voor het in bruikleen krijgen van een aantal kaarten en plannen. Een speciaal woordje van dank gaat daarbij uit naar de heer Luc Mus. Tenslotte wil ik zeker niet nalaten mijn familie te bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun, in goede én kwade dagen. In het bijzonder mijn vader en moeder voor het verbeterwerk en het aanbrengen en aanvullen van de informatie en mijn broer Pieter-Jan voor de vele uren die hij achter zijn pc doorbracht om de teksten te verbeteren. Ik bedank ook Els, mijn vriendin, steun en toeverlaat. 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding ________________________________________________ 6 2 Geschiedenis _____________________________________________ 9 2.1 Algemeen __________________________________________________ 9 2.1.1 Ontstaan _______________________________________________ 9 2.1.2 Ieper wordt een stad _____________________________________ 11 2.1.3 Beleg van Ieper _________________________________________ 12 2.1.4 Wisselende kansen ______________________________________ 15 2.1.5 De Fransen ____________________________________________ 16 2.1.6 Garnizoensstad en de Eerste Wereldoorlog ____________________ 18 2.2 De geschiedenis van de fortificatie van Ieper ______________________ 20 2.3 Technische details van de fortificatie ten tijde van de maquette _______ 21 3 De maquette ____________________________________________ 24 3.1 Inleiding __________________________________________________ 24 3.2 Werkmethode ______________________________________________ 25 3.3 Kaarten van Ieper ___________________________________________ 26 3.4 Een maquette ______________________________________________ 36 3.4.1 Bouw van een maquette __________________________________ 37 3.5 Maquette van Ieper _________________________________________ 40 3.5.1 Eerste indruk ___________________________________________ 41 3.5.2 Technische gegevens _____________________________________ 42 3.5.3 Bouw van de maquette: wanneer? __________________________ 44 3.5.4 Hoofdrolspelers bij de bouw van de maquette _________________ 47 3.5.4.1 Sébastien Le Prestre, seigneur de Vauban ___________________ 48 3.5.4.2 Claude Chazaret _______________________________________ 51 3.5.4.3 François-Michel le Tellier, marquis de Louvois ________________ 51 3.5.4.4 Jean-Anténor Hue, seigneur de Caligny _____________________ 52 3.5.4.5 Lodewijk XIV _________________________________________ 53 3.5.4.6 Jean-François de Montaigue ______________________________ 55 3.5.4.7 Ingénieur ordinaire/géographe du roi ______________________ 56 3 3.6 De collectie ________________________________________________ 57 3.6.1 De geschiedenis _________________________________________ 57 3.6.1.1 Bouwfase: 1521- 3de kwart 19de eeuw ______________________ 58 3.6.1.1.1 Inspiratiebronnen voor de Franse collectie ________________ 58 3.6.1.1.2 De Franse collectie __________________________________ 58 3.6.1.2 Fase twee: het politieke spelletje tussen Parijs en Rijsel ________ 61 3.6.2 Overzicht collectie _______________________________________ 64 3.6.3 Vandaag ______________________________________________ 70 3.6.3.1 Parijs: l‟Hôtel National des Invalides _______________________ 70 3.6.3.2 Rijsel: Palais des Beaux-Arts _____________________________ 70 3.6.4 Restauraties ___________________________________________ 71 3.6.5 Waarde van de collectie en de maquette van Ieper _____________ 72 4 Onderzoek naar de realiteitswaarde van de maquette ____________ 74 4.1 Inleiding en methodiek _______________________________________ 74 4.1.1 ArcMap/ArcCatalog ______________________________________ 74 4.1.2 Popp-kaart van Ieper_____________________________________ 75 4.2 Afbakening onderwerp _______________________________________ 75 4.3 Vergelijking maquette met de Popp-kaart ________________________ 76 4.3.1 Ontleding woonblokken op maquette ________________________ 76 4.3.2 Ontleding woonblokken op Popp-kaart _______________________ 77 4.3.3 Vergelijking maquette/Popp-kaart ___________________________ 81 4.3.3.1 Vergelijking straten en steegjes___________________________ 82 4.3.3.1.1 Woonblok 1 ________________________________________ 82 4.3.3.1.2 Woonblok 2 ________________________________________ 83 4.3.3.1.3 Conclusie algemene indruk, straten en steegjes ___________ 84 4.3.3.2 Vergelijking perceel per perceel ___________________________ 85 4.3.3.2.1 Woonblok 1 ________________________________________ 87 4.3.3.2.2 Woonblok 2 _______________________________________ 105 4.3.3.2.3 Conclusie vergelijking perceel per perceel _______________ 117 4.3.3.3 Kunsthistorische bespreking van de gevels _________________ 118 4.3.3.3.1 Inleiding _________________________________________ 118 4.3.3.3.2 Huizenrij tussen Sint-Jacobsstraat en Gevangenisstraat ____ 119 4 4.3.3.3.3 Huizenrij tussen Gevangenisstraat en D‟Hondtstraat _______ 124 4.3.3.3.4 Algemeen besluit kunsthistorische bespreking van de gevels 127 4.3.3.4 Onderzoek naar de schaalverhoudingen van grote gebouwen ___ 128 5 Besluit ________________________________________________ 129 6 Bibliografie ____________________________________________ 135 7 Buitenlandse archieven ___________________________________ 140 7.1 Het SHAT (Service Historique de l‟Armée de Terre) ________________ 140 7.2 Musée des Plans-Reliefs, Parijs ________________________________ 140 7.3 Palais des Beaux-Arts, Rijsel _________________________________ 141 8 Bijlagen _______________________________________________ 142 5 1 Inleiding Ik heb er om verschillende redenen voor gekozen mijn masterproef te maken over een maquette van de stad Ieper uit het begin van de 18de eeuw. Eerst en vooral woon ik er, wat ontegensprekelijk een aantal voordelen met zich mee brengt. Zo zijn de geschiedenis, de wijken en de straatnamen me niet onbekend. Ik koos voor een maquette uit een minder bekende episode uit de rijke geschiedenis van de stad. Twee andere periodes, de bloei van Ieper door de lakennijverheid in de 13de en 14de eeuw en de bloederige Eerste Wereldoorlog, zijn veel uitgebreider gedocumenteerd. Daarom is het bijna een opdracht op zich om ook andere periodes van de geschiedenis van Ieper te belichten. In de 17de en de 18de eeuw was Ieper een belangrijke vestingstad, een verdedigingsstad die achtereenvolgens door verschillende overheersers werd bezet. De politieke en militaire geschiedenis van de stad spreken me dan ook heel erg aan. In deze masterproef wil ik niet alleen dieper ingaan op een wat minder bekende periode uit de Ieperse geschiedenis, mijn doel is vooral een maquette die nog nooit grondig onderzocht werd van heel nabij te bekijken. Het is één van de grootste maquettes uit de Rijselse collectie, en net als bij veel andere is er nog maar weinig onderzoek naar gedaan. Nochtans zijn maquettes belangrijke historische documenten die ons heel wat kunnen leren, niet alleen over fortificaties, maar ook over de sociale en economische realiteit van toen. Eventueel kan dit werk ook de aanzet vormen voor meer onderzoek rond deze of andere maquettes. In deze paper ligt de nadruk op drie punten. Ten eerste komt de geschiedenis van Ieper aan bod. Deze is noodzakelijk om de maquette en alles er rond te kunnen situeren. Vooral de politieke toestand van de stad, met de vele machtswissels die er zijn geweest, wordt doorgelicht. Ook de fortificatiegeschiedenis en de technische details van een gefortificeerde stad, met als voorbeeld Ieper, komen aan bod. Ten tweede voer ik een geschiedkundig onderzoek naar de achtergrond van de maquette: wie, wat, waar en wanneer zijn enkele vragen die aan bod komen. 6 Ik ga ook even in op de andere maquettes die te vinden zijn in Rijsel en Parijs. In het Palais des Beaux-Arts van Rijsel bevinden zich vijftien maquettes van Noord- Frankrijk en België. In Parijs staat de rest van de collectie in het Hôtel National des Invalides. Hoe de maquettes daar zijn beland, doen we in hoofdstuk drie uit de doeken. Tenslotte bestudeer ik twee woonwijken uit het toenmalige centrum van Ieper aan de hand van een kaart uit het midden van de 19de eeuw en onderzoek ik enkele gevels op hun authenticiteit. De woonwijken worden uit de maquette gefilterd en op een kaart geplaatst, de Popp-kaart. Met behulp van het softwareprogramma ArcMap analyseren we de twee woonwijken op een aantal criteria zoals behuizing en percelen. De gevels onderzoeken we aan de hand van foto‟s en schilderijen. De maquette van Ieper kwam er niet toevallig rond 1700. Op dat moment nam Frankrijk langzaamaan de teugels in handen en onder leiding van Lodewijk XIV wou het land over de hele wereld heersen. Het was de tijd waarin het absolutisme furore maakte,