Plan Odnowy Miejscowości

na lata 2009-2025

aktualizacja

Szaflary, kwiecień 2016 roku

1 SPIS TREŚCI Wstęp - cele, źródła i zakres dokumentu 3 analiza stanu instniejącego – gmina 4 – podstawowe informacje, charakterystyka lokalizacji 4 Gmina Szaflary - ludność 5 Gmina Szaflary – potencjał gospodarczy 5 Gmina Szaflary – środowisko przyrodnicze i atrakcje turystyczne 10 Gmina Szaflary - podstawowa infrastruktura komunalna 11 Gmina Szaflary - podstawowa infrastruktura społeczna 12 Gmina Szaflary - aktywność społeczna i obywatelska 13 Gmina Szaflary - historia, dziedzictwo kulturowe 15 Gmina Szaflary - sfera przestrzenna 16 I. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI MARUSZYNA 19 Położenie 19 Ludność 20 Historia Maruszyny 20 Historia Parafii w Maruszynie 21 Warunki klimatyczne, charakterystyka gleb 22 Warunki przyrodnicze, dziedzictwo przyrodnicze 22 Turystyka 23 Mniejszości narodowe - Romowie 23 Gospodarka 24 Infrastruktura techniczna i komunalna 25 Sfera społeczna 25 Instytucje 27 II. Opis i charakterystyka obszarów o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców 28 III. ocena mocnych i słabych stron miejscowości maruszyna – Analiza swot 33 IV. Opis planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną miejscowości Maruszyna 38

2

WSTĘP - CELE, ŹRÓDŁA I ZAKRES DOKUMENTU

Rozwój i odnowa obszarów wiejskich to jedno z kluczowych zadań, których celem jest wzmocnienie działań służących zmniejszaniu istniejących dysproporcji i różnic w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów miejskich. Plan Odnowy Miejscowości jest jednym z najważniejszych elementów odnowy wsi i stanowi podstawowy dokument ukierunkowujący zamierzenia danego obszaru, miejscowości w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego w wyznaczonym horyzoncie czasu, tj. w układzie konkretnych zadań do 2025 roku. Tworzy on zarys przedsięwzięć i projektów służących rozwojowi społeczno – gospodarczemu danej miejscowości, w tym wypadku miejscowości Zaskale oraz poprawie warunków pracy i życia mieszkańców. Sporządzenie i uchwalenie takiego planu stanowi niezbędny warunek przy aplikowaniu o środki finansowe w ramach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014 - 2020”, jak również stanowić będzie wytyczne dla władz Gminy Szaflary przy realizacji zamierzeń inwestycyjnych i pozainwestycyjnych na terenie miejscowości Zaskale. Obszarem realizacji Planu Odnowy Miejscowości Zaskale jest teren miejscowości Zaskale. Niniejsze opracowanie zawiera analizę stanu istniejącego Gminy Szaflary, charakterystykę miejscowości Zaskale, inwentaryzację zasobów służących odnowie miejscowości Zaskale, analizę SWOT miejscowości Zaskale, wykaz planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną oraz harmonogram realizacji planowanych zadań w perspektywie co najmniej 9 lat wraz z szacunkowym kosztorysem oraz wskazanie obszarów Zaskala o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców i osób przyjeżdżających. Zgodnie z założeniami przyjętymi w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich tworzone Plany Odnowy Miejscowości mają mieć zdecentralizowany, lokalny charakter i obejmować ograniczony teren jednej miejscowości a przede wszystkim mają być przygotowywane z inicjatywy i przez mieszkańców miejscowości przy udziale przedstawicieli Gminy. Plan Odnowy Miejscowości Zaskale powstał w wyniku analizy zasobów oraz konsultacji społecznych przeprowadzonych z przedstawicielami miejscowości Zaskale, którzy prezentowali wcześniej ustaloną i akceptowaną podczas zebrania soleckiego listę zamierzeń inwestycyjnych i działań o charakterze pozainwestycyjnym.

3

ANALIZA STANU INSTNIEJĄCEGO – GMINA SZAFLARY

Gmina Szaflary – podstawowe informacje, charakterystyka lokalizacji

Gmina Szaflary leży w odległości 90 km od Krakowa – stolicy Województwa Małopolskiego, 5 km od Nowego Targu – siedziby Starostwa Powiatu Nowotarskiego, 20 km od Zakopanego – siedziby Starostwa Powiatu Tatrzańskiego. Gmina Szaflary położona jest w centralnej części Podhala, w obrębie Kotliny Nowotarskiej, Pasa Skalicowego i Pogórza Gubałowskiego. Usytuowana jest pomiędzy Tatrami, Gorcami, torfowiskami orawsko-nowotarskimi oraz Pieninami.

Źródło: http://um.wrotamalopolski.pl/Region/Administracja/

Obszar Gminy stanowi wycinek karpackiej przestrzeni zawartej pomiędzy wysokościami 605 m.n.p.m. w rejonie Małego Rogoźnika (Skrzyżnego) do Wielkiego Rogoźnika, a 927 m n.p.m w obrębie Bańskiego Wierchu. Panorama Tatr i Gorców, podgórskie ukształtowanie terenu, walory przyrodnicze oraz wspaniały, górski klimat sprawiają, że Gmina należy do najpiękniejszych na Podhalu. Szaflary są gminą rolniczą, część mieszkańców zajmuje się rękodzielnictwem oraz turystyką. W skład Gminy Szaflary wchodzi siedem sołectw: Bańska Niżna, Bańska Wyżna, Bór, Maruszyna, , Szaflary, Zaskale. Ogólna powierzchnia Gminy wynosi 54 km2, zamieszkała jest przez 10 739 mieszkańców wg. stanu na 31.12.2015. Obsługę komunikacyjną Gminy oraz powiązania zewnętrzne zapewnia układ drogowy i kolejowy. Centralnie przez obszar Gminy, w układzie północ – południe przebiega droga krajowa nr 47 Rabka – – . Równolegle do niej biegnie linia kolejowa: Kraków – Sucha Beskidzka – Chabówka – Nowy Targ – Zakopane. Są to trasy komunikacyjne o znaczeniu krajowym. Dostępność do poszczególnych wsi zapewniają drogi powiatowe i gminne. Parametry techniczne dróg są niskie, charakteryzują się wąskimi jezdniami, nienormatywnymi łukami poziomymi i dużymi spadkami (wynika to z górzystego charakteru Gminy Szaflary).

4

Gmina Szaflary - ludność

Według danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Krakowie, Gmina Szaflary na dzień 31 grudnia 2015 r. liczyła 10 739 mieszkańców, co stanowiło 5,7% liczby ludności powiatu nowotarskiego i 0,32% Województwa Małopolskiego.

Tabela 1. Ludność Gminy Szaflary rok ogółem mężczyźni kobiety na 1 km kobiety na 100 powierzchni mężczyzn

2002 10 019 5 037 4 982 186 99 2006 10 258 5 146 5 112 189 99 2007 10 325 5 175 5 150 190 100 2008 10 401 5 211 5 190 192 100 2009 10 501 5 260 5 241 193 100 2010 10 593 5 302 5 291 195 100 2011 10 695 5 349 5 346 197 100 2012 10 783 5 389 5 394 199 100 2013 10 809 5 400 5 409 199 100 2014 10 874 5 431 5 409 200 100 2015 10 739 5 395 5 344 198 100

Źródło: bank danych regionalnych www.stat.gov.pl

Liczba ludności w latach 2006 – 2015 wykazuje tendencje wzrostową. W porównaniu z rokiem bazowym 2002 liczba ludności zwiększyła się o 720 osób . Efektem tego jest wzrost wskaźnika liczby osób przypadających na 1 km powierzchni.

Gmina Szaflary – potencjał gospodarczy

Na terenie gminy Szaflary według stanu na dzień 9 marca 2016 r. - w ewidencji działalności gospodarczej zarejestrowanych było 477 podmiotów gospodarczych, co oznacza nieznaczny wzrost w stosunku do stanu z 31.12.2006 - 439 przedsiębiorców. Największa ilość podmiotów prowadzi działalność handlową (29 - sklepy spożywcze, 98 – handel obwoźny), budowlaną (81 firm budowlanych), obiekty noclegowe (40) i transportową (38). Stosunkowo duża i nie zmieniająca się od 2008 roku jest liczba zarejestrowanych zakładów kuśnierskich – 16 i przedsiębiorców wyrabiających pantofle – 14 - to tradycyjne działalności prowadzone od wielu lat na tym terenie. Największe firmy w Gminie Szaflary to: TERMA S.C. – Baseny termalne, Zakład Produkcji Jogurtu „MAGDA”, Market Budowlany MERKURY, PANEL, MODOM, ZALINSKI, Hurtownia Elektryczna LUX- SYSTEM.

5 Tabela 10. Przedsiębiorcy (najistotniejsze branże) zarejestrowani w ewidencji działalności gospodarczej w gminie Szaflary - stan na 31 12 2015 r. Liczba Liczba przedsiębiorców w poszczególnych L.p. Nazwa przedsiębiorcy przedsiębio miejscowościach rców 1 Zakład Produkcji Jogurtu MAGDA Szaflary 1 2 Market Budowlany MERKURY, PANEL, Szaflary 4 MODOM, ZALIŃSKI 3 Składy materiałów budowlanych: Szaflary-4 5 Zaskale-1 4 5 Hurtownia Elektryczna LUX-SYSTEM Szaflary 1 6 Hurtownia szkła i porcelany Bańska Niżna 1 7 Hurtownia piwa ŻYWIEC TRADE Szaflary 1 8 Hurtownia spożywcza EUROCASH Szaflary 1 9 Sklepy spożywcze Bańska Niżna-3, 29 Bańska Wyżna-3 Bór-2 Maruszyna-4 Skrzypne-3 Szaflary-10 Zaskale-3 10 Sklep z dywanami Szaflary 2 11 Sklep odzieżowy - - 12 Sklep meblowy Szaflary 3 13 Sklep z firanami Szaflary 1 14 Sklep RTV i AGD Szaflary 1 15 Sklep motoryzacyjny Szaflary 1 16 Sklep „Wszystko dla gołębi” Zaskale 1 17 Handel obwoźny Bańska Niżna-9 98 Bańska Wyżna-14 Bór-2 Maruszyna-16 Skrzypne-9 Szaflary-37 Zaskale-11 18 Firmy budowlane Bańska Niżna-16 81 Bańska Wyżna-8 Bór-2 Maruszyna-12 Skrzypne-11 Szaflary-18 Zaskale-14 19 Usługi dekarskie Szaflary-1 2 Maruszyna-1 20 Hydraulicy Bańska Niżna-2 21 Bańska Wyżna -3 Bór-2 Szaflary-8 Zaskale-6 21 Zakład kamieniarski Szaflary-3 3 Bańska Niżna-1 22 Zakład ślusarski Skrzypne-1 2 Maruszyna-1

6 Liczba Liczba przedsiębiorców w poszczególnych L.p. Nazwa przedsiębiorcy przedsiębio miejscowościach rców 23 Zakład malarski Szaflary 1 24 Zakład szklarski Szaflary-1 2 Bór - 1 25 Produkcja elementów betonowych Szaflary 1 26 Stolarstwo – produkcja mebli Szaflary-4 10 Bór-1 Zaskale-3 Bańska Niżna-1 Skrzypne-1 27 Elektrycy: Zaskale-4 7 Bańska Wyżna-1 Szaflary-1 Bańska Niżna-1 28 Piekarnie Szaflary -1 2 Bańska Niżna-1 29 Tartak Szaflary-1 2 Bańska Wyżna- 1 30 Pralnie Szaflary-2 3 Bańska Niżna -1 31 Zakłady Kuśnierskie Bańska Niżna-1 16 Bańska Wyżna-1 Maruszyna-5 Szaflary-6 Zaskale-3 32 Wyrób pantofli Szaflary-3 14 Skrzypne-4 Maruszyna-3 Bańska Wyżna-2 Bańska Niżna-1 Zaskale-1 33 Produkcja art. oraz odzieży skórzanej Zaskale-1 6 Bór-1 Szaflary-4 34 Produkcja wyrobów włókienniczych Szaflary -2 3 Zaskale-1 35 Wyrób art. regionalnych Bańska Niżna-2 3 Szaflary-1 36 Transport Bańska Niżna-3 36 Bańska Wyżna-2 Bór-1 Maruszyna-6 Skrzypne -4 Szaflary-12 Zaskale-8 37 Warsztaty samochodowe Szaflary-8 24 Zaskale-6 Bańska Niżna-5 Maruszyna-1 Skrzypne-3 38 Komis samochodowy Szaflary 1 39 Wulkanizacja Szaflary – 5 7 Skrzypne – 1

7 Liczba Liczba przedsiębiorców w poszczególnych L.p. Nazwa przedsiębiorcy przedsiębio miejscowościach rców Zaskale - 1 40 Ubojnia Maruszyna 1 41 Zakład masarski Szaflary – 1 2 Skrzypne-1 42 Prowadzenie stołówki Szaflary 1 43 Gastronomia Szaflary-3 4 44 Salony fryzjerskie Szaflary-3 4 Maruszyna-1 45 Obiekty noclegowe Bańska Niżna-8 40 Bańska Wyżna-6 Bór-2 Szaflary-18 Zaskale – 3 Maruszyna-2 Skrzypne-1 46 Agroturystyka Bańska Niżna-11 24 Bańska Wyżna – 6 Szaflary-5 Maruszyna-2 47 Prywatna praktyka lekarska Szaflary 4 48 Gabinety stomatologiczne Szaflary 2 49 Gabinet masażu i rehabilitacji Zaskale 1 50 Apteka Szaflary 1 51 Biuro prawne Szaflary 1 52 Biuro podatkowe Zaskale – 1 3 Bór – 1 Szaflary-1 53 Agent ubezpieczeniowy Szaflary-3 3 54 Biuro pośrednictwa pracy Szaflary 1 55 Pracownia architektoniczna Szaflary – 3 7 Maruszyna – 2 Bańska Niżna-1 Zaskale-1 56 Usługi geodezyjne Szaflary 1 57 Informatycy Bańska Niżna-3 10 Bańska Wyżna-1 Bór-1 Szaflary-4 Zaskale-1 58 Poligrafia Szaflary 1 59 Pilot wycieczek Szaflary 2 60 Pracownia złotnicza Szaflary 1 61 Elektrownia wodna Szaflary 2

8 Gmina Szaflary ma wciąż charakter zdecydowanie rolniczy. Według Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 r. w Gminie jest 1569 gospodarstw rolnych - wszystkie indywidualne, z tego 635 do 1 ha i 775 - powyżej 1 ha do 5 ha użytków rolnych i powyżej 5 ha - 159. Znakomita większość z nich (90%), to typowe dla Małopolski, małe gospodarstwa do 5 ha (1410). Na podkreślenie zasługuje fakt, iż na terenie Gminy Szaflary zarejestrowanych jest 4 gospodarstwa ekologiczne: Bańska Niżna – 1, Bańska Wyżna -1, Skrzypne – 1, Szaflary -1.

Tabela 15. Powierzchnia gruntów wg rodzaju gospodarstwa i grup obszarowych użytków rolnych (wg PSR, 2010 r.) Rodzaj gruntów Powierzchnia w ha Ogółem 4197,02 Użytki rolne 3752,11 Użytki rolne w dobrej kulturze rolnej 3503, 53 Pod zasiewami 52,24 Grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi 17,63 Uprawy trwałe 0,0 Sady 0,00 Ogrody przydomowe 8,19 Łąki trwałe ogółem 3238,61 Pastwiska trwałe 186,12 Pozostałe użytki rolne 248,58 Lasy i grunty leśne ogółem 303,43 Pozostałe grunty 141,49

9

Gmina Szaflary – środowisko przyrodnicze i atrakcje turystyczne

Gmina Szaflary zajmuje powierzchnię 54 km2 i należy do grupy mniejszych wiejskich gmin w powiecie nowotarskim (dla porównania: Jabłonka – 213 km2, Nowy Targ – 209, Ochotnica Dolna – 141, Łapsze Niżne – 125). Na obszarze Gminy występują obiekty uznane za rezerwaty i pomniki przyrody albo stanowiska dokumentacyjne bądź zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Najcenniejszym z nich jest Skała Rogoźnicka uznana za rezerwat przyrody nieożywionej na powierzchni ok. 0,26 ha, z czego ponad połowa, ok. 0,15 ha leży w obszarze Gminy Szaflary. Rezerwat od 1990 r. wpisany jest na listę Światowego Dziedzictwa Geologicznego. Ochroną pomnikową objęte są okazałe, cenne krajobrazowo drzewa lub ich grupy: a/ grupa drzew – 5 jaworów, 5 lip, 4 jesiony koło kościoła w Szaflarach; b/ pojedyncze drzewa: lipa w Bańskiej Niżnej, lipa przy kapliczce murowanej (1828 r.) w Skrzypnem Wyżnem, lipy przy krzyżu w Skrzypnem, topola biała obok zabudowań Wojciecha Zapotocznego w Bańskiej Niżnej. W 1932 r. Szaflary uznane zostały za miejscowość zasługującą na ochronę krajobrazu, ze względu na wspaniałe widoki roztaczające się z Równiny Szaflarskiej na Podhale Nowotarskie, aż po Spiską Magurę, Tatry, Wierchy Orawskie i Gorce. Przez Szaflary biegną trasy turystyczne z Zakopanego do Niedzicy i Czorsztyna oraz z Gubałówki przez Ząb, Bańską Wyżną, Skrzypne, Szaflary, Leśnicę – w Pieniny. Na terenie Gminy, w niecce podhalańskiej, występują złoża wód geotermalnych, to właśnie tutaj powstał pierwszy w Polsce odwiert (Bańska). Parametry wód geotermalnych (86° C1 przy samowypływie w otworze Bańska PGP-1) występujących w tym rejonie pozwalają na ich wykorzystanie, zarówno w celach grzewczych, jak też rekreacyjnych (kompleks basenów).

Fot. http://www.nowytarg.pl

1 Opracowanie PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią : Występowanie i możliwości zagospodarowania energii geotermalnej w Małopolsce, Kraków, 2003

10 Baseny termalne stały się w ostatnich latach jedną z największych atrakcji turystycznych na Podhalu. Zapewniają świetną zabawę zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Są też ciekawą propozycją spędzenia czasu wolnego kiedy nie dopisuje pogoda. Baseny w Termach Podhalańskich są wypełnione wodą zmineralizowaną, która z powodzeniem jest wykorzystywana w balneologii. Kąpiele mogą działać kojąco między innymi na układ mięśniowo - stawowy, nerwice oraz wpływają na poprawię samopoczucia. Ruch turystyczny pomimo znacznych walorów przyrodniczo-krajobrazowych jest znikomy. Istniejąca baza turystyczna ogranicza się do 2 moteli w Szaflarach (ok.80 miejsc) oraz prywatnych kwater, w których przebywa okresowo zwłaszcza w sezonie zimowym. Głównie jest to młodzież na oazach i w prywatnym ośrodku młodzieżowym w Bańskiej Wyżnej - w liczbie do 400 osób rocznie.

Gmina Szaflary - podstawowa infrastruktura komunalna

Od roku 2006 na terenie Gminy nastąpił istotny przyrost sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Sieć wodociągowa mimo przyrostu w statystykach maleje ponieważ pozostaje poza zarządzaniem i administracja Gminy a pozostaje w rękach tzw. „spółek wodnych”. Stopniowo zwiększała się liczba przyłączy, a więc gospodarstw, korzystających z sieci. Procent osób korzystających z infrastruktury wodociągowej zwiększył się z poziomu 20,7% w roku 2006 do 32,4% w 2011r. Z infrastruktury kanalizacyjnej w 2011 korzystało już 24,3% mieszkańców. W ciągu 5 lat (2006-2011) wzrósł wskaźnik liczby osób korzystających z sieci kanalizacyjnej (o 684 osoby).

Tabela 16. Podstawowa infrastruktura komunalna i gospodarka odpadami. rok sieć w km połączenia prowadzące do bud. zużycie wody ludność ludność mieszk. z korzystając korzystając wodociągów a z sieci a z sieci wodociago kanalizacyj wej nej wodociągowa kanalizacyjna wodociągowe kanalizacyjne na 1 mieszk. Ilość osób Ilość osób rozdzielcza w m3

2002 21,2 32,4 527 392 8,3 1964 1713 2006 21,2 32,4 557 476 7,0 2121 1920 2007 21,2 32,4 557 512 7,0 2135 2058 2008 21,2 32,4 544 527 7,0 2151 2124 2009 26,7 43,5 904 544 17,4 3400 2202 2010 9,2 43,5 494 565 11,2 3430 2292 2011 6,3 43,6 376 630 10,8 3463 2604

W ciągu niecałych 10 lat (2002 – 2011) wskaźnik dotyczący ilości osób korzystających z sieci wodociągowej poprawił się o prawie 13 % (2002 – 19,2 % mieszkańców Gminy Szaflary miała możliwość korzystania z sieci wodociągowej a w 2011 – 32,4 %). Istotny przyrost zanotowano w ilości osób korzystających z sieci kanalizacyjnej. W 2002 zaledwie 17,1% mieszkańców Gminy było wyposażonych w sieć kanalizacyjną a w roku 2011 już ponad 24% mieszkańców miała dostęp do kanalizacji.

Obsługę komunikacyjną Gminy oraz powiązania zewnętrzne zapewnia układ drogowy i kolejowy. Centralnie przez obszar Gminy w układzie północ-południe przebiega droga krajowa nr 47 Rabka –

11 Zakopane. Równolegle do niej biegnie linia kolejowa Kraków - Sucha Beskidzka - Chabówka - Nowy Targ - Zakopane. Są to trasy komunikacyjne o znaczeniu krajowym, zapewniające Gminie powiązania na tym kierunku, a także poprzez bliskie położenie węzła komunikacyjnego w Nowym Targu umożliwiają dogodne powiązanie na kierunku wschód-zachód.

Dostępność do poszczególnych wsi zapewniają drogi powiatowe:

 nr K1646 Skrzypne - Szaflary - Ostrowsko  nr K1653 Szaflary – Ząb.  nr 1658 Szaflary - Ludźmierz  nr K1659 Maruszyna – Ludźmierz – Czarny Dunajec

Drogi powiatowe zapewniają powiązania wsi między sobą oraz z sąsiednimi gminami, a jednocześnie wewnętrzną obsługę komunikacyjną.

Bezpośrednią obsługę komunikacyjną wsi zapewnia również sieć dróg gminnych długości 69,094 km. Większość z nich – 69,094 km posiada nawierzchnię twardą, a 49,741 km - nawierzchnię ulepszoną - asfaltową. Parametry techniczne dróg są niskie, charakteryzują się wąskimi jezdniami, nienormatywnymi łukami poziomymi, dużymi spadkami. Wynika to z górzystego charakteru Gminy.

Gmina Szaflary - podstawowa infrastruktura społeczna

Szkolnictwo i edukacja Analizując budżet gminy Szaflary, można zauważyć, iż najwyższe nakłady finansowe (ok. 60% rocznie) przeznaczone są na oświatę i wychowanie. Świadczy to o zaangażowaniu gminy w rozwój młodego pokolenia, podniesienie jakości kształcenia, bazy dydaktycznej placówek oświatowych, co w rezultacie ma wpływ na doskonalenie zasobów ludzkich. W Gminie funkcjonuje następujące jednostki oświatowe: 1. Szkoła Podstawowa w Borze 2. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Niżnej 3. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Bańskiej Wyżnej 4. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej 5. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Górnej 6. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Skrzypnem 7. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Szaflarach 8. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zaskalu 9. Gminne Przedszkole w Szaflarach

Wg stanu na 10 września 2015 r. zatrudnionych w placówkach oświatowych na terenie gminy było ogółem 168, w przeliczeniu na pełne etaty 130,08.

W roku szkolnym 2015/2016 w szkołach pobiera naukę 1284 uczniów w tym w:  szkołach podstawowych i oddziałach przedszkolnych – 947 uczniów,

12  gimnazjach – 337 uczniów.

Zarówno w szkołach podstawowych jak i gimnazjach liczba uczniów nie ulega większym zmianom.

Opieka zdrowotna W Gminie Szaflary działa jeden Ośrodek Zdrowia (Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia) i jedna apteka.

Gmina Szaflary - aktywność społeczna i obywatelska

Na terenie Gminy Szaflary działalność organizacji pozarządowych oparta jest o tradycyjnie działające na tym terenie organizacje. Działają: Oddziały Związku Podhalan, Ochotnicze Straże Pożarne: w Bańskiej Niżnej, Bańskiej Wyżnej, Bańskiej Wyżnej-Osiedle Pitoniówka, Borze, Maruszynie, Skrzypnem, Szaflarach, Zaskalu. Należy zaznaczyć, że Ochotnicza Straż Pożarna w Szaflarach została założona już w roku 1886. Działa sześć Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych. Przy OSP Szaflary działa Gminna Młodzieżowa Orkiestra Dęta. Na terenie Gminy Szaflary działają stowarzyszenia lokalne takie jak Stowarzyszenie „MOCNI RAZEM” w Maruszynie, które ma na celu wspieranie edukacji i nauki, wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz działa na rzecz zagospodarowywania wolnego czasu młodzieży i dorosłych, Grupa Inicjatyw Lokalnych „GIL” w Borze oraz Stowarzyszenie „Federacja Obrony Podhala” w Szaflarach.

W sołectwach Bańska Wyżna, Skrzypne, Szaflary i Zaskale działają Oddziały Związku Podhalan. W Szaflarach i Zaskalu są zarejestrowane kluby sportowe: Ludowy Klub Sportowy „Skalni” w Zaskalu i Ludowy Klub Sportowy Szaflary.

Euroregion Tatry – Gmina Szaflary Gmina Szaflary należy do Związku Euroregion Tatry, który powstał w 1994 roku. Jest to formalna struktura współpracy transgranicznej skupiająca przedstawicieli szczebla lokalnego i regionalnego, a także w uzasadnionych przypadkach partnerów społecznych. Są to podmioty prawne, które stawiają przed sobą cele i posiadają rozległe możliwości działania. Po stronie polskiej w Euroregionie Tatry znajduje się 25 podmiotów samorządowych w tym: 21 gmin i miast oraz 4 powiaty. Po stronie słowackiej są to 72 podmioty samorządowe w tym: 14 miast oraz 58 wsi. Obszar zajmowany przez Euroregion „Tatry” jest wyjątkowo uposażony w walory przyrodnicze splatające się ściśle z dobrami kultury materialnej i duchowej, wytworzonymi tutaj w ciągu setek lat ludzkiej pracy.2

2 Strona internetowa Euroregionu Tatry: http://www.euroregion-tatry.pl/

13

Źródło: http://www.euroregion-tatry.pl/

Podhalańska Lokalna Grupa Działania Przedstawiciele Gminy Szaflary należą do Podhalańskiej Lokalnej Grupy Działania, która swym działaniem obejmuje obszaru pięciu małopolskich gmin położonych w powiecie tatrzańskim i nowotarskim: Biały Dunajec, Czarny Dunajec, Kościelisko, Poronin i Szaflary. W wyniku budowania partnerstwa publiczno-prywatnego członkami LGD zostały zarówno podmioty sektora publicznego, jak i gospodarczego i społecznego, w tym osoby fizyczne działające na rzecz rozwoju obszaru objętego LSR oraz rolnicy. Działania LGD są ukierunkowane m.in. na ochronę i udostępnianie unikalnych walorów Podhala, poprawę pozycji konkurencyjności i warunków życia na Podhalu.

14

Gmina Szaflary - historia, dziedzictwo kulturowe

Źródło: http://www.szaflary.nowy.targ.pl

Pierwsza wzmianka źródłowa o grodzie szaflarskim pochodzi z 1252 r3., a o samej wsi z 1328. Tę ostatnią B. Kumor przyjmuje jako datę powstania Szaflar. Nie zachował się jednak akt lokacyjny. Dokument z 1338 r. wymienia tamtejsze sołectwo jako już istniejące. Pod przywilejem z 1338r. widnieje podpis Piotra ze Słupi, kasztelana zamku dunajeckiego (szaflarskiego). Pierwsza wzmianka o tamtejszej parafii i kościele pochodzi natomiast z 1350 r. Najstarszy kościół posiadał patronat cysterski. Dowodzi to, że założenie samej wsi, jak i ufundowanie jej parafii należy wiązać z działalnością kolonizacyjną tego zakonu na Podhalu. Nazwa miejscowości wskazuje na jej etymologiczne brzmienie niemieckie. Wywodzi się przypuszczalnie od słów: ”Schafler” – bednarz, „Schafflare – owczarze lub zniekształcenia słowa: „Schaffner” – włodarz, zarządca. Przez ponad 200 lat Szaflary były wsią peryferyjną, sąsiadującą od południa i zachodu z dużymi lasami i naturalnymi haliznami, ciągnącymi się aż od Tatr. Sprzyjało to rozwojowi chowu owiec i rzemiosł drzewnych, w tym bednarstwa. Pierwszy folwark w starostwie nowotarskim powstał właśnie w Szaflarach, utworzył go Marek Ratułd w dziewięćdziesiątych latach XV. W połowie XVIII w. widoczne były na wsi oznaki przeludnienia. Powodowały one emigracje, głównie na Węgry. Analiza dziejów Szaflar, głównie w okresie międzywojennym, wskazuje, że była to wieś o tendencjach rozwojowych. Dzięki miejscowej szkole, parafii, dworowi, a także częstym kontaktom z działaczami z Nowego Targu, we wsi już od początku XX w. rozwijały swoją działalność różne organizacje społeczne, gospodarcze, kulturalno-oświatowe i polityczne. Aktualnie na terenie Gminy Szaflary objęte ścisłą ochroną konserwatorską i wpisane do rejestru zabytków są:

- Grodzisko średniowieczne, ruiny zamku z XIII/XIV w. tzw. „Koci Zamek”,

- Budynek mieszkalny nr 124 „Chałupa Anny Doruli”,

3 informacje pochodzą z monografii Szaflar pp. Mieczysława Adamczyka i Barbary Słuszkiewicz

15 - Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Andrzeja Apostoła wraz z murowanym ogrodzeniem w Szaflarach,

- Teren zespołu podworskiego z zachowanymi reliktami: mur kamienny, bramka, budynek kuchni dworskiej i fundamenty w Szaflarach.

- Kapliczka wraz z wyposażeniem, zlokalizowana na działce nr 100/10 w Szaflarach

Na terenie Szaflar brak jest Gminnego Ośrodka Kultury, kin, hal dyskotekowych i innych miejsc rozrywki, zwłaszcza dla młodzieży. Imprezy kulturalne organizowane cyklicznie przez Związek Podhalan, Radę i Zarząd Gminy to m.in.:

- Styczeń – parada gazdowska, w której bierze udział ok. 70 osób oraz widzowie,

- Maj – konkurs recytatorski im. Augustyna Suskiego, w którym biorą udział uczniowie szkół podstawowych i gimnazjum,

- Ostatnia sobota karnawału – konkurs potraw regionalnych w Zaskalu. Udział biorą mieszkańcy Gminy,

- Listopad – konkurs recytatorsko - gawędziarski im. Bogdana Werona i Andrzeja Kudasika w Skrzypnem. Udział biorą uczniowie szkół podstawowych i gimnazjum.

Gmina Szaflary - sfera przestrzenna

Obowiązującym w chwili opracowania POM dokumentem planistycznym w Gminie Szaflary jest Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego opracowane w 1997r. Studium uwzględnia występujące na obszarze Gminy uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe oraz infrastrukturalne (w tym komunikacyjne). Przyjmuje się, iż proces rozwoju przestrzennego Gminy następować będzie przy pełnym poszanowaniu wartości decydujących o jej tożsamości i ukierunkowany będzie na osiągnięcie harmonii przestrzennej pomiędzy terenami osadniczymi, rekreacyjnymi oraz obszarami chronionego krajobrazu i gospodarki rolnej, z wyeksponowaniem niepowtarzalnych walorów widokowo-krajobrazowych, zwłaszcza rejonu pogórzy. W strukturze osadniczej wydzielono w Studium 6 następujących obszarów o zróżnicowanym rozwoju wynikającym w Studium wartości: 1) Tereny wskazane dla intensywnego rozwoju osadnictwa położone głównie w obrębie doliny Białego Dunajca i Małego Rogoźnika. Wskazana na ich obszarze realizacja zabudowy na działkach o powierzchni min. 800 m2 , o wysokości do 2 kondygnacji nadziemnych, przy wymierzeniu poziomu parteru z uwagi na występujący poziom wód gruntowych, lecz nie więcej niż 1,20 m od terenu. Realizowana na tym terenie architektura powinna nawiązywać do tradycji Podhala. W obrębie tych terenów postuluje się wydzielenie stref ochrony konserwatorskiej, na obszarze których obowiązują wymogi urbanistyczno – architektoniczne opisane szczegółowo w Studium. 2) Tereny wskazane dla dalszego rozwoju osadnictwa lecz przy realizacji zabudowy luźnej, z uwagi na ich położenie w obrębie najlepszych w skali gminy gleb. Wskazana na tych obszarach zabudowa na większych działkach (powyżej 1200 m2) umożliwiających prowadzenie przydomowych upraw, przy zachowaniu gabarytów i pozostałych wymogów architektonicznych jak w pkt.1.

16 3) Tereny obecnie zabudowane, które należy objąć zakazem dogęszczania zabudowy i jej restrukturyzacji z uwagi na położenie w strefach ekologicznych cieków wodnych lub w kanałach wentylacyjnych dolin, w których już istniejąca zabudowa utrudnia prawidłowe, naturalne ich przewietrzanie. Część tych terenów obejmuje wspomniana w pkt.1 strefa ochrony konserwatorskiej. 4) Tereny zabudowane położone w strefie projektowanych ciągów i węzłów komunikacyjnych, wymagające wyłączenia z dalszego inwestowania do czasu opracowania ostatecznych rozwiązań komunikacyjnych tzw. „Zakopianki” i jej powiązań z układem dróg wojewódzkich i gminnych. Przywrócenie większości tych obszarów będzie możliwe w przypadku ostatecznego przyjęcia alternatywnego przebiegu drogi krajowej Rabka – Zakopane i opracowania przynajmniej koncepcji proponowanych bezkolizyjnych węzłów drogowych w rejonie wsi Szaflary i Bańska Niżna. 5) Tereny osadnicze w obrębie pogórzy przeznaczone do umiarkowanego rozwoju ze względu na wartości przyrodniczo – krajobrazowe. Wskazana na ich obszarach realizacja zabudowy luźnej (zwłaszcza w przysiółkach), wkomponowanej w otaczający krajobraz, na działkach powyżej 1200 m2 i o gabarytach maksymalnie 2 kondygnacji nadziemnych oraz przy wyniesieniu poziomu parteru nie więcej niż 0,60 m od terenu. Projektowana na tych obszarach architektura powinna nawiązywać do tradycji Podhala. Obowiązuje realizacja w obrębie działek otaczającej zieleni towarzyszącej. 6) Tereny osadnicze położone w rejonie pogórzy o szczególnych walorach krajobrazowo – ekspozycyjnych z uwagi na ich wyniesienie w szczytowe partie grzbietów górskich, na wyjątkowo wartościowych ciągach widokowych względnie na przedpolu projektowanych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Pienińskiego Pasa Skalicowego. Obowiązuje na tych obszarach realizacja zabudowy wyłącznie luźno wkomponowanej w otaczający krajobraz górski, na szerokich działkach (w układzie prostokątnym o boku szerszym wzdłuż drogi) i powierzchni działki minimum 1200 -1500 m2 . Dopuszczalna wysokość zabudowy 1 ½ kondygnacji nadziemnej ( tj. parter z poddaszem użytkowym), przy wyniesieniu poziomu parteru nie więcej niż 0,60 m od poziomu terenu, o architekturze ściśle podhalańskiej, z umiejętną kompozycją zarówno obiektu jak też realizowanej obowiązkowo w rejonie działki otaczającej zieleni towarzyszącej, umożliwiających zachowanie wglądów widokowych.

Ponadto w Studium zawarte są następujące istotne ustalenia:  Adaptuje się w całości istniejącą zabudowę rozproszoną poza terenami wskazanymi do dalszego rozwoju. Dopuszcza się możliwość jej modernizacji, przebudowy i rozbudowy przy zachowaniu wymogów architektoniczno-przestrzennych określonych dla poszczególnych rejonów osadniczych. Powyższe ustalenie nie dotyczy zabudowy położonej w terenach zalewowych oraz w terenach osuwiskowych, na których ewentualną działalność inwestycyjną należy każdorazowo poprzeć opinią geologiczną.  Realizację usług w obrębie istniejących terenów osadniczych należy koncentrować w wykształconych już obecnie centrach wsi przy spełnieniu wymogów urbanistyczno – architektonicznych obowiązujących dla poszczególnych rejonów osadniczych.  W obrębie określonym w Studium terenów osadniczych obowiązują przednie linie zabudowy od istniejących i projektowanych poszczególnych kategorii dróg podane w załączniku graficznym (do Studium) „Kierunki rozwoju – struktura przestrzenna” (komunikacja), a dla rozproszonej zabudowy adaptowanej – jak dla terenów niezabudowanych wg ustawy o drogach publicznych.

17  Wyznacza się położony w sąsiedztwie Geotermii Podhalańskiej i źródeł wód geotermalnych rejon kąpieliska „Cieplice Bańska Niżna – Szaflary” wraz z przylegającymi do niego nad Białym Dunajcem terenami rekreacji i sportów letnich.  Ze względu na priorytetowe znaczenie tego zespołu dla rozwoju społeczno-gospodarczego gminy i konieczność docelowego zabezpieczenia możliwości prawidłowej terapii balneologicznej i wypoczynku na tym terenie – ustala się obowiązek kompleksowego projektowania tych terenów.  Wskazuje się tereny predysponowane dla realizacji urządzeń rekreacji i sportów letnich. Z uwagi na ich położenie i powiązania przyrodniczo-krajobrazowe, obowiązuje na nich realizacja obiektów kubaturowych parterowych (ewentualnie z użytkowym poddaszem) ograniczona wyłącznie do zapewnienia właściwej obsługi tych terenów, w tym realizacji na nich parkingów i sanitariatów.  Wskazuje się tereny predysponowane dla realizacji urządzeń rekreacji i sportów zimowych. Realizację w ich obrębie wyciągów i zjazdowych tras narciarskich należy prowadzić przy maksymalnym zachowaniu istniejącego drzewostanu oraz zapewnieniu możliwości realizacji postulowanych dolesień. Dopuszcza się realizację na tych terenach małych parterowych (ewentualnie z użytkowym poddaszem) obiektów kubaturowych zaplecza turystyczno - gastronomicznego, wyłącznie związanych z podstawową funkcją tych terenów i zlokalizowanych przy ciągach komunikacyjnych, z obowiązkiem zapewnienia parkingów i sanitariatów. W kwestiach związanych z wyposażeniem Gminy w infrastrukturę techniczną, mającą zapewnić wysoki standard życia mieszkańców i komfortowy wypoczynek wczasowiczom, a także umożliwić prawidłowy rozwój całej Gminy, w Studium ustala się obszary do kompleksowego wyposażenia w infrastrukturę techniczną tj. w wodociąg, kanalizację, sieć gazowa, elektroenergetyczną, ciepłowniczą, obejmujące strefy potencjalnego rozwoju, związane z działaniami promocyjnymi Gminy, strefy osadnictwa zabudowane i wskazane dla dalszego zainwestowania. Dla pozostałych obszarów winny obowiązywać rozwiązania indywidualne, zapewniające pełną ochronę środowiska (indywidualne urządzenia do utylizacji ścieków, system ogrzewania obiektów). Na całym obszarze Gminy winien obowiązywać zakaz zrzutów nieczyszczonych ścieków i gromadzenia odpadów „na dziko”.

18 I. CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI MARUSZYNA

Położenie

Maruszyna to wieś położona w gminie Szaflary na zachód od drogi Nowy Targ - Zakopane. Leży w Kotlinie Podhalańskiej na południowy zachód od Nowego Targu. Maruszyna graniczy od wschodu z Szaflarami, od północnego wschodu z Zaskalem, od północy z Rogoźnikiem i Starem Bystrem, od zachodu z Czerwiennem, a od południa ze Skrzypnem, Bańską Niżną i Bańską Wyżną. Maruszynę łączy z poszczególnymi miejscowościami sieć dróg gminnych. Powierzchniowo miejscowość Maruszyna zajmuje 1 538,55 ha i jest największą miejscowością zajmującą prawie 28% powierzchni całej gminy Szaflary. Wykres 1. Miejscowość Maruszyna na tle innych miejscowości gminy Szaflary - powierzchnia

Źródło: opracowanie własne

Wieś dzieli się na przysiółki, które zawdzięczają swoje nazwy pierwszym osadnikom. Na podstawie Uchwały Rady Gminy Szaflary z dnia 6 czerwca 2005 roku w sprawie nadania nazw ulicom i osiedlom we wsi Maruszyna wprowadzone zostały następujące ulice i osiedla: Os. Byliny, Os. Janiki, Os. Stanki, Os. Bukowa, Os. Bałtyzory, ul. Jana Pawła II, ul. Św. Jana Kantego, ul. Za Żor, ul. Ludźmierska, ul. Pod Górą, ul. Garncarze, ul. Św. Stanisława Kostki, ul. Stopki, ul. Kosy, ul. Wspólna, Os. Cisonie.4

4 Na podstawie „100 lat szkoły w Maruszynie Dolnej” Kraków, 2008

19

Ludność

Na terenie miejscowości Maruszyna zamieszkuje 1 967 mieszkańców (źródło: Urząd Gminy w Szaflarach), co stanowi 18,31% wszystkich mieszkańców gminy Szaflary. Jest to miejscowość druga pod względem liczby mieszkańców w gminie Szaflary.

Wykres 1. Miejscowość Maruszyna na tle innych miejscowości gminy Szaflary - ludność

Historia Maruszyny

Początek wsi Maruszyna dała ludność uciekająca przed uciskiem pańszczyźnianym w XV wieku, wg ustnych przekazów pierwszym osadnikiem na Maruszynie był Marusarz, który przybył tu ze swoją rodziną, wykarczował las, pobudował zagrodę, i zgodnie z przekazami przodków od jego nazwiska wieś nazwano Maruszyną. Według kroniki parafialnej pierwszym osadnikiem na Maruszynie był Gubała, jak wynika z informacji w kronice parafialnej w roku 1653 wójtem tejże wsi był Jan Gubała. Nazwa wsi Maruszyna, jak podaje Wójt i pisarz gminny Piotr Staszel, pochodzi od nazewnictwa wołoskiego, zawierającego wiele nazw i obyczajów związanych z pasterstwem bydła i owiec

Pierwsza informacja o wsi Maruszyna znajduje się w dokumencie z lustracji Starostwa Nowotarskiego z roku 1564, gdzie znajduje się wpis "Pod górą Marusina osiadło trzech

20 kmieci i dwóch wyrobników", Kmieć był to osadnik, który otrzymał od starosty pozwolenie na wykarczowanie obszaru leśnego zwanego łanem kmiecym". Fakt ten jest dowodem, że wioska została założona na prawie wołoskim, które pozwalało na karczowanie lasu i budowanie osad. Po pierwszym rozbiorze Polski obszar Maruszyny został włączony do zaboru austriackiego. Tereny Maruszyny były wówczas dobrami królewskimi, toteż zostały wystawione na sprzedaż, a zakupił je magnat węgierski Homulacz, któremu od momentu zakupu płacono podatki i wszelkie inne powinności. W 1848 roku nadano chłopom ziemię na własność i zniesiono pańszczyznę oraz inne powinności oddawane na rzecz dworu, a wprowadzono podatek gruntowy. Pod koniec XIX wieku znacznie wzrosła liczba mieszkańców, z braku terenów do osiedlania się następowało dzielenie gospodarstw, a to pogarszało warunki życia. Trudna sytuacja materialna wywołała pierwszą falę emigracji na Węgry, gdzie podejmowano się pracy na budowach.

Historia Parafii w Maruszynie

Pierwsze zapisy o praktykach religijnych Maruszynian sięgają początków XVII wieku i są związane z Szaflarami, ponieważ tereny te przynależały do tejże parafii. Dopiero w 1910 roku mieszkańcy wioski wystąpili z wnioskiem o budowę własnej kaplicy, którą pierwotnie planowano wybudować w Górnej części Maruszyny, koło Mrowców, jednak w 1918 roku na zebraniu Komitetu Budowy Kaplicy postanowiono, że stanie ona na parceli Marii z Kusprów Strączek i Marii Rzadkosz, czyli w miejscu obecnego kościoła. Kaplica powstała dzięki hojności mieszkańców – uzbierano kwotę 1228 koron austriackich i 75 halerzy, ale największy wkład w budowę miał Jan Bukowski. Budowę kaplicy rozpoczęto 1928 roku, a zakończono uroczystym poświęceniem 1934 roku. Poświęcenia dokonał proboszcz parafii Szaflary - ksiądz Władysław Wójtowicz. W następnych latach wyposażono kaplicę w: szaty liturgiczne – ufundowane przez księdza Leopolda Bukowskiego, jego matkę oraz Anielę i Franciszka Bernasów z Ameryki - a kredens do zakrystii, dzwonek przy drzwiach do zakrystii, dzwony na wieżyczkę, feretrony oraz obraz Miłosierdzia Bożego zakupiono ze składek organizowanych we wsi. W 1951 roku dobudowano przedsionek z desek, później wykonano ambonę i posadzkę. W latach siedemdziesiątych podjęto też starania o utworzenie parafii - w 1976 roku Kuria Metropolitarna w Krakowie złożyła wniosek do Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu o zatwierdzenie parafii Maruszyna, jednak wniosek ten został załatwiony odmownie w związku, jak uzasadniano, samowolą budowlaną. Powstał też problem wyznaczenia granic planowanej parafii, którym przeciwny był proboszcz Szaflar oraz część mieszkańców Maruszyny Dolnej, którzy chcieli pozostać w parafii Szaflary. Dnia 1 lutego 1984 roku –Metropolita Krakowski, ks. Kardynał Franciszek Macharski, wydał dekret o utworzeniu parafii Maruszyna, a ks. Kaletę mianował proboszczem. Najważniejszym wydarzeniem dla parafii był przejazd Ojca świętego Jana Pawła II w 1997 roku przez Maruszynę. Ojciec święty, jadąc z Zakopanego do Ludźmierza w dniu 07czerwca 1997 roku, zatrzymał się na skrzyżowaniu obok remizy i pobłogosławił zgromadzonych tam wiernych. Szczególnej łaski dostąpili znajdujący się tam księża (ks. Jan Kaleta, ks. Jan Gawenda – proboszcz parafii Stryszawa Dolna i ks. Franciszek Walkosz – rodak z Maruszyny), którzy osobiście mogli przywitać Ojca świętego i wejść do papamobile. By upamiętnić to ważne w życiu mieszkańców wioski wydarzenie, w miejscu tym stanął pomnik ufundowany przez Maruszynian.

21 Warunki klimatyczne, charakterystyka gleb

Warunki klimatyczne gminy Szaflary kształtują masy powietrza polarno- morskiego napływające z północnego zachodu. Zimą przynoszą ocieplenie i odwilż oraz zachmurzenie wraz z opadami, latem ochłodzenie, zachmurzenie i również opady, często typu nawalnego. Częstym zjawiskiem termicznym są silne inwersje, obejmujące swym zasięgiem całą gminę. Maruszyna jest bardziej uprzywilejowana, bo jest położona wyżej niż Szaflary o ok. 150 m i zimą temperatury są wyższe niż w Szaflarach, które są usytuowane wzdłuż potoku Biały Dunajec, zimą dłużej zalegają tu mgły, powodując lokalne mrozowiska. Opady atmosferyczne kształtują się w granicach 800 – 1200 mm na rok, przy czym połowa tej wielkości to opad śnieżny. Długość zalegania pokrywy śnieżnej uzależniona jest od wysokości nad poziomem morza, a także od ekspozycji zbocza, na którym zalega. Średnia długość zalegania pokrywy śnieżnej o grubości ponad 20 cm wynosi 45 do 95 dni rocznie, co nie jest zbyt korzystne dla rozwoju turystyki zimowej na większą skalę. Użytki rolne zajmują 4238 ha , przeważające na terenie gminy gleby należą do klasy IV i V w kompleksie zbożowo – górskim i owsiano pastewnym, a zatem nie należą one do najgorszych na Podhalu. - gleby klasy III zajmują obszar – 10 ha ( 0,2% użytków rolnych ) - gleby klasy IV – 1959 ha ( 46,3 % użytków rolnych) - gleby klasy V- 2136 ha ( 50,4% użytków rolnych) - gleby klasy VI – 133 ha ( 3,1 % użytków rolnych) Sołectwo Maruszyna: ogólna powierzchnia użytków rolnych - 1265 ha - gleby klasy III zajmują obszar – 0,00 - gleby klasy IV – 643 ha ( 60,00 % użytków rolnych) - gleby klasy V- 378 ha ( 35,3% użytków rolnych) - gleby klasy VI – 51 ha ( 4,7 % użytków rolnych)

Warunki przyrodnicze, dziedzictwo przyrodnicze

Maruszyna jest wsią wierchową, decyduje to o ty, ze jest bardzo atrakcyjnym punktem widokowym. Ma dwa duże wzniesienia liczące ok. 775 metrów nad poziomem morza a są to: Góra Żor i Góra u Stopków. Tylko 12 % powierzchni stanowią lasy. Na terenie Maruszyny występuje rezerwat przyrody i pomnik przyrody. Jest on częścią składową pienińskiego pasa skałkowego. Pieniński pas skałkowy zaczyna się w okolicy wsi Stare Bystre, biegnie wzdłuż granicy Maruszyny z Rogoźnikiem, gdzie wynurza się jako wielka ciekawostka – rezerwat Skałka Rogoźnicka, zwany Rezerwatem Rogoża. Rezerwat Skała Rogoźnicka to miejsce o największym w Polsce nagromadzeniu skamieniałych okazów górno jurajskiej fauny. Wapienne kamieniołomy wapna krynoidowego, z którego w Rogoźniku wsi wypalano wapień, zamknięto w latach pięćdziesiątych , obejmując teren ochroną rezerwatową. Kamieniołomy składają się z dwóch części - zachodniej i wschodniej, pomiędzy którymi leży objęty ochroną rezerwatową szczyt skałki. Rozpadliny we wschodniej części skałki powstały w wyniku ruchów zboczowych. Charakterystyczne pokłady czerwonej skały w ścianach obu odkrywek to tzw. muszlowiec z Rogoży i Rogoźnika, znany od ubiegłego wieku w literaturze geologicznej. W skale liczne odcisku skorupy małży,

22 amonitów, ramienionogów, które zlepiły się ze skałą na dnie zalewającego te tereny kiedyś morza. Skałka Rogoźnicka jest uznana za rezerwat przyrody nieożywionej. Rezerwat od 1990 r. wpisany jest na listę Światowego Dziedzictwa Geologicznego UNESCO. W 1993 r. na zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu został ponownie opracowany projekt powiększenia rezerwatu, oparty na nowych wynikach prac badawczych (Alexandrowicz i in. 1993). Projekt ten dotychczas nie został zrealizowany. Dokumentacja rezerwatu zaprojektowanego w nowych granicach zawiera oprócz jego merytorycznej charakterystyki również dane administracyjne i koncepcję przystosowania dla celów dydaktycznych. Przygotowany został także wniosek dla potrzeb formalnego zarządzenia o powiększeniu rezerwatu. Jego powierzchnia w nowych granicach wynosi 3,0570 ha, a więc jest większa w stosunku do obecnej o 2,8014 ha. Na terenie gminy Szaflary Skałka zajmuje obszar 1,11 ha, a zasięgiem obejmuje częściowo teren Maruszyny.

Turystyka

Dużą atrakcją turystyczną latem są wędrówki piesze po okolicznych lasach i wzniesieniach, szlaki turystyczne zachęcają amatorów rowerów górskich. W zimie panują świetne warunki do uprawiania narciarstwa biegowego. Godnym najwyższej uwagi jest Szlak Papieski wiodący od Zakopiańskich Krzeptówek poprzez Bańską Wyżną i Niżną, Szaflary, Maruszynę aż do Ludźmierza. Maruszyna jest największą wioską na terenie Gminy Szaflary. Leży w Kotlinie Podhalańskiej na południowy zachód od Nowego Targu. Zabudowa jest wsią wierchową, toteż jest bardzo atrakcyjnym miejscem widokowym. Wieś leży na Podtatrzu i ma dwa duże wzniesienia, liczące ok. 775 metrów nad poziomem morza, a są to: Góra Żor i Góra u Stopków. Na terenie Maruszyny brak jest obiektów oferujących noclegi. Główną barierą w ich powstawaniu jest brak dobrze zorganizowanego systemu dostarczania wody.

Mniejszości narodowe - Romowie

Romowie z Szaflar to mniejszość etniczna, należąca do grupy osiadłej zwanej Romami Karpackimi (przez wędrownych nazywani Górskimi Cyganami – Bergitka Roma). Z biegiem czasu sami przyjęli tą nazwę jako własną (Bartosz 2004: 10).Romowie zamieszkujący osiedle Zadział w Szaflarach tworzą jedno z największych skupisk tej mniejszości w Małopolsce, obok osad Romów z Czarnego Dunajca, Czarnej Góry, Maszkowic, Krośnicy, Szczawnicy, Nowego Sącza i Łososiny Górnej[1].Grupa Bergitka Roma, do której zaliczają się Romowie z Podhala przybyła na ziemie polskie prawdopodobnie w czasie migracji pasterzy wołoskich w okresie od XV-XVI wieku. Była to usługowa grupa wobec ludności pastersko –rolniczej. Zjawisko osiadłego trybu życia jest właśnie cechą wyróżniającą Cyganów Wyżynnych od pozostałych grup Romów, którzy wybrali wędrowny tryb życia.

23 Pewne jest, iż Romowie związani są z regionem Podhala od końca XVIII wieku, kiedy to miały miejsce reformy Marii Teresy. Zamiarem cesarzowej było osiedlić wędrujących Cyganów. Osiedlenie zostało dokonane przy użyciu siły. Wydano na terenach austriackich i węgierskich bardzo surowe dekrety, na skutek czego Cyganie zmuszeni zostali do zrzeknięcia się swojej kultury i tradycyjnych profesji. I wtedy osiedlili się m.in. na Podhalu, w Gorcach, lokując swoje osady przy wioskach górskich i już od samego początku traktowani byli przez ludność miejscową z wielką pogardą. Romowie z osiedla Zadział stanowią dość liczne skupisko, jeśli biorąc pod uwagę ludność wsi Maruszyny, która oscyluje w granicach niecałego tysiąca mieszkańców, przy powierzchni wioski wynoszącej 1538 ha. Dziś na osiedlu mieszka ok. 20 rodzin liczących blisko 140 osób. Mimo iż formalnie zamieszkują grunt należący do gminy Szaflary, to jednak bliżej mają do szkoły i sklepów w Maruszynie Dolnej i są postrzegani jako Romowie z Maruszyny. W Maruszynie najmłodsze dzieci odprowadzane są do „zerówki”, inne chodzą do szkoły podstawowej i gimnazjum, które znajduje się w tym samym budynku. Jeszcze inni uczęszczają na nabożeństwa do kościoła parafialnego, który stoi w centrum wsi w Maruszynie Górnej. Gmina udziela pomocy Romom z Zadziału poprzez realizację Rządowego programu na rzecz społeczności romskiej, którego celem jest poprawa warunków życia Romów. Program ten realizuje Gminny Ośrodek Opieki Społecznej w Szaflarach i Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej, gdzie uczęszczają dzieci romskie z osiedla Zadział.

Gospodarka

Cała Gmina Szaflary ma charakter zdecydowanie rolniczy. Miejscowość Maruszyna posiada również charakter rolniczy. Na terenie miejscowości Maruszyna zarejestrowanych jest 44 podmiotów gospodarczych. Najważniejsze z nich to: Ubojnia „BUKOWSKI” Stanisław Bukowski i Hurtownia „SKÓREX” Piotr Zubek (Wyprawa skór, produkcja obuwia, handel). Na uwagę zasługują osoby bądź firmy prowadzące działalności związaną z góralskimi tradycjami tego obszaru. W tych dziedzinie na terenie miejscowości Maruszyna działają następujące osoby: Pantofle i trepy Maria Bukowska Józef Pawlikowski Ludwina Zubek Kuśnierstwo Stanisław Bartoszek Józef Strama

24 Infrastruktura techniczna i komunalna

Sieć wodociągowa Głównymi źródłami zaopatrzenia miejscowości Szaflary w wodę są studnie wraz z siecią wodociągów. Sieć wodociągowa zaopatrująca mieszkańców w wodę tylko na terenie miejscowości Szaflary. Na terenie Maruszyny dostarczanie wody jest dużym problemem. Mieszkańcy organizują się w tzw. spółki wodne. Sieć kanalizacyjna Na terenie miejscowości Maruszyna nie ma sieci kanalizacyjnej. Energia elektryczna Źródłem energii elektrycznej dla obszaru gminy i miejscowości Szaflary jest Rozdzielnia Mocy 110/15 KV „Szaflary”. Z energii elektrycznej korzysta 100% mieszkańców miejscowości Maruszyna, a sieć jest sukcesywnie rozbudowywana w miarę potrzeb. Na terenie gminy nie występują inne źródła energii elektrycznej. Sieć gazowa Przez teren gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia. Jednak obszar gminy nie jest zasilany w gaz. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami komunalnymi jest organizowana i prowadzona przez wydział do spraw komunalnych w urzędzie Gminy. W Gminie Szaflary usuwaniem odpadów zajmuje się firma I.B. Spółka z o.o., ul. Miłośników Podhala 1, 34-425 Biały Dunajec, Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Nowym Targu, ul. Jana Pawła II 115. Firma realizuje na zlecenie Gminy odbiór odpadów komunalnych od gospodarstw domowych i gminnych jednostek organizacyjnych. Jest to działalność w zakresie odbioru, transportu, segregowania odpadów w instalacji, odzysku, unieszkodliwiania odpadów. W miejscowości obowiązuje system odbierania odpadów przy krawężniku, w workach foliowych bezzwrotnych. Właściciele gospodarstw lub posesji zobowiązani są do przestrzegania harmonogramu zbiórki i wystawiania swoich odpadów w miejsca wcześniej uzgodnione. Układ drogowy Maruszyna ma dwie drogi główne, jedna prowadzi do Ludźmierza, czyli do drogi głównej Nowy Targ - Chyżne, druga do „zakopianki”, łączącej Kraków z Zakopanem. Te drogi przecinają się w Maruszynie koło Kościoła, gdzie wykształciło się naturalne centrum wsi. Najważniejsze drogi dla Maruszyny to ul. Jana Pawła II (K364775) i ul. Św. Stanisława Kostki (K364822). Na terenie miejscowości Maruszyna znajduje się 17,4 km dróg gminnych i 2,9 km dróg powiatowych.

Sfera społeczna

W miejscowości Maruszyna funkcjonują następujące placówki oświatowe: Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Górnej Jak wynika z zachowanych zapisków i świadectw szkoła w Maruszynie Górnej istniała w latach międzywojennych i posiadała 4 oddziały, które uczyła jedna nauczycielka. Historia

25 placówki sięga czasowo dalej, ale trudno precyzyjnie ustalić fakty. Szkoła funkcjonowała do wkroczenia Niemców, później w budynku znajdował się szpital. Po perypetiach wojennych, gdy działalność edukacyjna była prowadzona z pewnymi przerwami, w roku 1948 wznowiono naukę . Odbywała się ona w szczególnie trudnych warunkach lokalowych, jednak dawała zadowolenie, zwłaszcza w takich momentach jak wystawienie pierwszych po wojnie jasełek góralskich, zorganizowanie pierwszych wycieczek do Krakowa i Wieliczki. Kolejne lata to sukcesywne powiększanie się liczby uczniów i nauczycieli. To także pierwsze egzaminy, konkursy, w czasie których uczniowie prezentują swoje możliwości. Z czasem kolejni dyrektorzy dążyli do poprawienia warunków. Troszczono się o lepsze wyposażenie klas, zakup książek do biblioteki, wzbogacenie pomocy naukowych. Równocześnie społeczność szkolna bardzo aktywnie wpisywała się w historię wsi. Programy artystyczne uświetniały otwarcie nowej drogi, linii autobusowej. Wręcz sensacyjnie wyglądają zdjęcia z lądowania helikoptera przed budynkiem szkolnym. To efekt długoletniej współpracy z GOPR-em. Szkoła pokazuje się w środowisku gminnym, uczestniczy w życiu wsi, uczniowie zbierają makulaturę na Centrum Zdrowia Dziecka ,wygrywają w ogólnopolskim konkursie "Zmieniamy boiska na lodowiska". Szkoła starała się iść z duchem czasu wydarzeniem jest wyświetlanie filmu z własnego projektora, zakup pierwszego komputera, remont, którego efektem jest centralne ogrzewanie w miejsce tradycyjnych pieców. Działają kółka zainteresowań, sklepik, zespół góralski, Szkoła jest współorganizatorem imprezy sportowej, która ma promować zdrowy tryb życia. Uczniowie Gminy Szaflary mogą rywalizować między sobą o laur pierwszeństwa w biegach, wyścigu rowerowym i innych konkurencjach sportowych. Szkoła od lat gościnnie przyjmuje pielgrzymów, którzy pokonują tzw. Drogę Papieską (Zakopane-Ludźmierz). Młodzież doskonali swoje umiejętności, sprawdza się w zawodach sportowych, konkursach recytatorskich, plastycznych i muzycznych. W roku szkolnym 2015/2016 szkoła liczy 6 klas szkoły podstawowej i 3 klas gimnazjum oraz 1 oddział przedszkolny. Do szkoły obecnie uczęszcza 118 uczniów. Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Maruszynie Dolnej

Szkoła w Maruszynie rozpoczęła działalność 23 września 1885 roku orzeczeniem C.K. Wysokiej Rady Szkolnej Krajowej we Lwowie z dnia 14 stycznia 1885 roku, L.17741. Pomiędzy mieszkańcami Maruszyny powstał wielki spór o miejsce, w którym miałaby znajdować się szkoła, gdyż mieszkańcy Maruszyny mieszkali wówczas w osiedlach rozrzuconych na dużej przestrzeni i każdy chciał, aby jego dzieci miały blisko do szkoły. „Ostatecznie zgodzono się na wynajęcie izby na szkołę w domu Jana Wilkusa, położonym w środku wsi”1. Na drugi rok przeniesiono szkołę do Jana Bartoszka, ponieważ z Janem Wilkusem gmina nie mogła się pogodzić co do wysokości czynszu. W dniu 16 czerwca 1887 roku rozpoczęto budowę szkoły, którą ukończono w 1889 roku. „Do budowy przyczynił się Najjaśniejszy Pan Cesarz Franc Józef kwotą 100 złotych i C. K. Wysoka Rada Szkolna Krajowa kwotą 50 zł”.

Wieś zajmowała bardzo duży obszar, toteż mieszkańcy dolnej części Maruszyny zabiegali to, aby była druga szkoła w ich części. W 1908 roku pod Żorem zorganizowano klasę nadetatową, w której pierwszym nauczycielem był Stanisław Cesarczyk, lecz zmarł na chorobę płucną w styczniu 1909 roku. Po jego śmierci pracę rozpoczęła Maria Macelechówna. W 1909 roku mieszkańcy dolnej części Maruszyny wraz z Panem Wójtem – Piotrem Staszlem rozpoczęli starania o budowę szkoły, a od 1 września tegoż roku na

26 podstawie rozporządzenia władz oświatowych rozpoczęła funkcjonowanie szkoła w dolnej części Maruszyny w budynku wynajętym „U Babiarza”. Dzięki staraniom wójta został zakupiony plac w dolnej części Maruszyny „Pod Żorem”. Plac szkolny była to skała obejmująca część góry Żor, położonej 773 metrów nad poziomem morza. Tę skałę rozsadzili górnicy z wapiennika w Szaflarach i plac wyrównali. Wybuch I wojny światowej spowodował opóźnienie budowy budynku szkolnego. Dopiero w 1921 roku oddano go do użytku. Był to obiekt drewniany, kryty gontem, posiadał mieszkanie służbowe i jedno pomieszczenie klasowe. Szkoła nosiła wówczas nazwę: “Szkoła Ludowa Jednoklasowa im. Św. Jana Kantego w Maruszynie”. Nazwę „ludowa” używano za czasów Austrii. Po odzyskaniu niepodległości zmieniono nazwę na „powszechna”. Szkoła od początku istnienia do czasów II wojny światowej „realizowała zakres 4 klas podstawowych w czasie 6, a potem 7 lat”3 Przed II wojną światową szkoła miała nazwę: „ Publiczna Szkoła Powszechna Stopnia Pierwszego im. św. Jana Kantego”. Już wtedy zastępowano imię szkoły „nr 2” .Po drugiej wojnie światowej przyjęła się nazwa: „Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Podstawowego w Maruszynie Dolnej”.

W roku szkolnym 2015/2016 szkoła liczy 6 klas szkoły podstawowej i 3 klas gimnazjum oraz 1 oddział przedszkolny. Do szkoły obecnie uczęszcza 114 uczniów.

Instytucje

Wieś dzieli się na przysiółki, które przybrały nazwy przeważnie od pierwszych osadników. By nie burzyć wcześniej ustalonego porządku podczas podejmowania uchwały przez Radę Gminy w Szaflarach w sprawie nadania nazw ulic i osiedli po konsultacji z mieszkańcami Maruszyny pozostawiono nazwy przysiółków jako nazwy osiedli. Na podstawie Uchwały Nr XXXI/175/2005 Rady Gminy Szaflary z dnia 6 czerwca 2005 roku we wsi Maruszyna wprowadzone zostały następujące ulice i osiedla: os. Byliny, os. Janiki, os. Stanki, os. Bukowa, os. Bałtyzory, ul. Jana Pawła II, ul. Św. Jana Kantego, ul. Za Żor, ul. Ludźmierska, ul. Pod Górą, ul. Gancarze, ul. Św. Stanisława Kostki, ul. Stopki, ul. Kosy, ul. Wspólna, os. Cisonie. Obecnie na terenie Maruszyny nie ma zlokalizowanych żadnych instytucji ani organizacji.

27 II. OPIS I CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU DLA ZASPOKOJENIA POTRZEB

MIESZKAŃCÓW

Miejscem o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania potrzeb społecznych mieszkańców miejscowości oraz sprzyjającym nawiązywaniu kontaktów społecznych jest otoczenie kościoła i remizy strażackiej. Obszar ten jest zlokalizowany u zbiegu ulic Ludźmierskiej, Jana Pawła II i św. Stanisława Kostki. Szczególne znaczenie obszaru wynika z jego dostępności komunikacyjnej, lokalizacji, cech funkcjonalno-przestrzennych oraz sąsiedztwa istotnych ze społecznego punktu widzenia instytucji: kościoła i remizy strażackiej. Tutaj koncentruje się znaczna część życia społecznego wsi. W kościele organizowane są wydarzenia i uroczystości religijne skupiające całą społeczność lokalną. W remizie strażackiej odbywają się zebrania wiejskie i wesela. Mankamentem miejsca jest brak jego kompleksowego zagospodarowania.

28 inwentaryzacja zasobów służących odnowie miejscowości Maruszyna

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Środowisko przyrodnicze

- walory krajobrazu X

- walory klimatu (mikroklimat, wiatr, nasłonecznienie) X

- walory szaty roślinnej (np. runo leśne) X

- cenne przyrodniczo obszary lub obiekty X

- świat zwierzęcy (ostoje, siedliska) X

- osobliwości przyrodnicze X

- wody powierzchniowe (cieki, rzeki, stawy) X

- podłoże, warunki hydrogeologiczne X

- gleby, kopaliny X

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Środowisko kulturowe

- walory architektury wiejskiej i osobliwości kulturowe X

- walory zagospodarowania przestrzennego X

- zabytki X

- zespoły artystyczne X

- szkoły jako ośrodki życia kulturowego X

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu

29 małym średnim dużym

Dziedzictwo religijne i historyczne

- miejsca, osoby i przedmioty kultu /Szlak papieski/ X

- święta, odpusty, pielgrzymki X

- tradycje, obrzędy, gwara X

- legendy, podania i fakty historyczne X

- ważne postacie historyczne X

- specyficzne nazwy X

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Obiekty i tereny

- działki pod zabudowę mieszkaniową X

- działki pod domy letniskowe X

- działki pod zakłady usługowe i przemysł X

- pustostany mieszkaniowe, magazynowe i po przemysłowe X

- tradycyjne obiekty gospodarskie wsi (kuźnie, młyny) X

- place i miejsca publicznych spotkań X

- miejsca sportu i rekreacji X

30

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Gospodarka, rolnictwo

- specyficzne produkty (hodowle, uprawy polowe) X

- znane firmy produkcyjne i zakłady usługowe X

- możliwe do wykorzystania odpady poprodukcyjne X

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Sąsiedzi i przyjezdni

- korzystne, atrakcyjne sąsiedztwo (duże miasto, arteria X komunikacyjna, atrakcja turystyczna)

- ruch tranzytowy X

- przyjezdni stali i sezonowi X

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Instytucje

- placówki opieki społecznej X

- szkoły X

- Dom Kultury X

31

Rodzaj zasobu Brak Jest o Jest o Jest o znaczeniu znaczeniu znaczeniu małym średnim dużym

Ludzie, organizacje społeczne

- OSP X

- Kluby sportowe X

- Stowarzyszenia /Oddział Związku Podhalan/ X

32 III. OCENA MOCNYCH I SŁABYCH STRON MIEJSCOWOŚCI MARUSZYNA – ANALIZA SWOT

Analiza SWOT

Analiza SWOT jest jedną z podstawowych metod analizy strategicznej. Głównym jej celem jest określenie aktualnej i perspektywicznej pozycji przedmiotu analizy SWOT – w tym przypadku wybranej wsi, rozumianej jako miejscowość i zarazem społeczność, lokalna wspólnota - co jest podstawą dla określenia sposobu postępowania. Zakres analizowanych czynników jest potencjalnie bardzo szeroki i może dotyczyć właściwie wszelkich zjawisk, cech charakterystycznych, odróżniających, wyróżniających daną miejscowość i jej społeczność pośród innych – zarówno o charakterze ilościowym, a nawet statystycznym, jak i jakościowych i możliwych do ujęcia wyłącznie w sposób opisowy. Z jednej strony są to czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a z drugiej pozytywne i negatywne. Skuteczna ich identyfikacja i uporządkowanie jest podstawą trafnego przeprowadzenia analizy SWOT. Analiza SWOT obejmuje następujące cztery grupy czynników: - cechy własne, uwarunkowania wewnętrzne aktualnej sytuacji i pozycji wsi, oceniane jako korzystne, pozytywne – tzw. mocne strony (atuty). - cechy własne, uwarunkowania wewnętrzne aktualnej sytuacji i pozycji wsi, oceniane jako niekorzystne, osłabiające, negatywne - tzw. słabe strony. - cechy otoczenia, uwarunkowania zewnętrzne aktualnej sytuacji i pozycji wsi, oceniane jako korzystne, pozytywne - tzw. szanse (okazje). - cechy otoczenia, uwarunkowania zewnętrzne aktualnej sytuacji i pozycji wsi, oceniane jako niekorzystne, negatywne – tzw. zagrożenia. Dla lokalnego rozwoju i odnowy wsi najważniejsze znaczenie ma ustalenie (zidentyfikowanie) najważniejszych zasobów i szans, które tworzą potencjał do materialnej, społecznej i kulturowej odnowy wspólnoty, a w tym kontekście z kolei wskazanie słabości i zagrożeń, które są lub mogą stać się barierą w wykorzystaniu tego pozytywnego potencjału.

Wyniki analizy SWOT dla wsi Maruszyna przedstawiają się następująco:

33

CZYNNIKI WEWNĘTRZNE

MOCNE STRONY (ATUTY) SŁABE STRONY

Maruszyna jest pięknie położoną wsią „wierchową”, położona na wzniesieniach, z każdej strony otoczona jest wspaniałymi panoramami - na Tatry, Babią Górę, Turbacz (Gorce) i na Pieniny (oferuje najwspanialsze i najbardziej rozległe panoramy na Podhalu)

Wieś ma typowo górsko-rolniczy charakter. Charakterystyczna rozproszona zabudowa i Panuje tu spokój, cisza, nie „dom na domu” - różnice wysokości powodują, że koszty budowy charakterystyczna jest rozproszona zabudowa i utrzymania infrastruktury są stosunkowo wysokie

Mieszkańcy chwalą sobie dobre warunki życia Wieś dotyka deficyt wody, brak jest kanalizacji, (pomimo niedostatków infrastrukturalnych) niski jest poziom pozostałej infrastruktury (drogi i mosty, oświetlenie wsi, chodniki przy drogach)

Wieś oferuje dużą przestrzeń do życia i Inwestycje turystyczne są ograniczone – m.in. mieszkania blokowane przez spółki wodne

Niski jest poziom wykształcenia mieszkańców, stosunkowo niskie są aspiracje edukacyjne

Mieszkańców cechuje – jak to sami nazywają – Pomimo tego aktywność społeczna jest „gazdobliwość”, zaradność i umiejętność ograniczona, „wewnętrzna” – dotyczy bardziej dogadywania się grup interesów niż społeczników (np. spółki wodne)

Gospodarze dbają o kulturę rolną, nie ma odłogów, ziemia jest zadbana, łąki wykoszone

Główne zajęcia zarobkowe mieszkańców są mocno zakorzenione w tradycyjnych umiejętnościach: główne źródło utrzymania to budownictwo (usługi na terenie całej Polski), sprzedaż produktów żywnościowych, a także kuśnierstwo i pantoflarstwo

Społeczność jest aktywna i mobilna - wielu M.in. przez wyjazdy zmniejsza się liczba mieszkańców wyjeżdża, część czasowo pracuje mieszkańców wsi (jej potencjał ludnościowy). za granicą (niegdyś emigrowano do USA, obecnie także do krajów Unii Europejskiej) oraz w innych regionach w całej Polsce

Do pracy wyjeżdżają często ludzie młodzi – szacuje się, że ponad połowa uczniów we wsi

34 jest eurosierotami

We wsi żywe są tradycje regionalne – prawie Inne tradycyjne umiejętności zanikają, wszyscy mieszkańcy posługują się czystą żywą odchodzą raz z starszymi osobami gwarą góralską, każdy gospodarz potrafi robić oscypki

Na terenie wsi położony jest cenny rezerwat Rezerwat przyrody nieożywionej nie jest przyrody nieożywionej wykorzystywany jako atrakcja turystyczna (brak jest dojazdu, oznakowania, promocji)

Przez wieś przebiega Szlak Papieski – We wsi nie ma bazy turystycznej ani promowany przez region oznakowany szlak dla agroturystycznej (działa tylko jeden pensjonat) turystyki pieszej

CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE

SZANSE (OKAZJE) ZAGROŻENIA

Unijne środki finansowe na lokalne projekty Kierowanie funduszy unijnych głównie do służące rozwojowi i odnowie wsi. metropolii i na duże projekty ponadlokalne.

Możliwość korzystania z publicznych Likwidacja publicznych programów romskich programów romskich (wśród mieszkańców żyje ok. 100 Romów)

Dalszy rozwój turystyki w regionie – wzrost Konkurencja ze strony innych ośrodków ruchu turystycznego przyjazdowego, turystyki wiejskiej, szybciej się rozwijających, różnicowanie się zainteresowań turystów i oferujących własną bazę turystyczną rozwój zainteresowania turystyką ekologiczną

Zanieczyszczenie środowiska i krajobrazu ze strony sąsiadujących miejscowości

Rozwój i promocja szlaków turystycznych przebiegających przez wieś.

Rozwój zainteresowania i rynku dla Polityka władz krajowych i regionalnych wobec tradycyjnych produktów rolnych i Podhala jest skoncentrowana na turystyce, spożywczych. pomija inne ważne dziedziny, jak np. tradycyjne rolnictwo.

Poprawa sytuacji gospodarczej w kraju i w Globalny kryzys lub recesja, które odbiją się efekcie powrót emigrantów z zagranicy i negatywnie na sytuacji gospodarczej w kraju. zainwestowanie przez nich na miejscu.

35 Podsumowując przedstawione w tabeli SWOT uwarunkowania rozwoju wsi w najbliższych latach i poszukując tych czynników, które w sposób najbardziej wyraźny wyróżniają czy odróżniają wieś Maruszyna od innych miejscowości w regionie, można wskazać kilka pozytywnych zasobów (cech), które będą prawdopodobnie najważniejsze dla przyszłości Maruszyny i szans życiowych ich mieszkańców. Ich umiejętne wykorzystanie i wspieranie tworzy – w obecnych warunkach – nowe perspektywy rozwoju dla społeczności wsi, zarówno pod względem materialnym (nowe inwestycje, nowe miejsca pracy, więcej zatrzymujących się turystów, większe przychody z turystyki dla mieszkańców itd.), jak i społecznym (lepszej jakości miejsca pracy, rozwój cywilizacyjny, wymiana kulturowa). Przedstawia je poniższy schemat.

Położenie w b. znanym regionie turystycznym, w pobliżu dużych ośrodków turyst.

KLUCZOWE ZASOBY - CZYNNIKI ROZWOJU WSI

Dobre warunki do Tradycyjne rolnictwo, rozwoju agro – i żywe umiejętności eko-turystyki: cisza, gospodarskie, w tym spokój, przestrzeń, wyrobu serów tradycyjne rolnictwo

Naturalnym, a jednocześnie najbardziej obiecującym kierunkiem odnowy i rozwoju wsi wydaje się być bardziej efektywne wykorzystywanie lokalnych zasobow i tradycyjnych zgromadzonych przez mieszkanców umiejętności rolniczych i kulturowych, wsparte większą aktywnością społeczną i działaniem na rzecz poprawy poziomu wykształcenia społeczności.

36

Jednocześnie, aby dobrze wykorzystać lokalne atuty trzeba zadbać o zlikwidowanie najbardziej dotkliwych niedostatków, które są lub mogą stać się istotnymi barierami, zagrożeniem dla dalszego rozwoju wsi – szczególnie tych najbardziej rzucających się w oczy i wpływających bezpośrednio na jakość życia we wsi oraz jej zewnętrzny wizerunek. Najważniejsze z nich to: . Deficyt wody i brak kanalizacji. Rozwój produkcji i przetwórstwa produktów rolnych, czy też rozwój działalności turystycznej, nawet w kierunku stosunkowo mało intensywnej agro- lub eko- turystki, nie będą możliwe bez usunięcia tych barier. . Słaba lokalna infrastruktura wsi – blokuje rozwój zarówno lokalnej aktywności ekonomicznej, jak i społecznej; w mało sprzyjających warunkach klimatycznych (pogodowych) sprzyja zamykaniu się ludzi w domach, w „czterech ścianach”.

Zarysowany w ten sposób kierunek rozwoju wsi jest w pełni zgodny z ustaleniami zawartymi w Strategii Rozwoju Gminy Szaflary na lata 2007-2017, w której docelowa wizja dla całej gminy jest opisana ambitnie w następujący sposób: „GMINA SZAFLARY – OŚRODEK TRADYCJI I KULTURY GÓRALSKIEJ, ATRAKCYJNA ALTERNATYWA DLA TATR I PODTATRZA, CENTRUM WYKORZYSTANIA WÓD GEOTERMALNYCH I AGROTURYSTYKI”.

37 IV. OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH I PRZEDSIĘWZIĘĆ AKTYWIZUJĄCYCH SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ MIEJSCOWOŚCI MARUSZYNA

Opis planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną

Opierając się na charakterystyce wsi, analizie jej aktualnej pozycji rozwojowej na tle bliższego i dalszego otoczenia oraz biorąc pod uwagę zidentyfikowane potrzeby i aspiracje lokalnych liderów w trakcie warsztatów lokalnych wypracowana została lista zadań, które służyć mają odnowie i rozwojowi wsi w najbliższych latach.

Zgodnie z wytycznymi dla PROW plan zadań obejmuje okres co najmniej 7 lat od dnia przyjęcia planu odnowy miejscowości, a zadania przedstawione są w kolejności wynikającej z przyjętych priorytetów rozwoju miejscowości z podaniem szacunkowych kosztów ich realizacji.

Zgodnie z założeniem przyjętym w trakcie prac nad POM lista zadań nie ogranicza się do zadań, które mogą być wsparte finansowo w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, ale obejmuje także inne zadania, które lokalna społeczność bądź gmina mogą realizować samodzielnie lub przy wsparciu środków z innych źródeł (programów).

38 Tabela. Wykaz planowanych zadań inwestycyjnych i przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną

Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN

Budowa chodnika przy Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, PROW 1 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2016-18 1 000 000 ul. Jana Pawła bezpieczeństwa goście PRGiPID

Zaopatrzenie mieszkańców w Mieszkańcy wsi 2 Budowa wodociągu wodę, poprawa warunków życia 2016-21 2 000 000 WFOŚ Maruszyna mieszkańców

Budowa sali Uczniowie zespołu gimnastycznej przy Poprawa efektów kształcenia, szkół, mieszkańcy 3 poprawa dostępu do zajęć Gminy Szaflary, 2018-20 1 500 000 MSiT szkole w Maruszynie sportowych, rozwój kultury fizycznej odwiedzający gminę Górnej goście

Uczniowie zespołu Budowa przyszkolnego Poprawa dostępu do zajęć szkół, mieszkańcy wielofunkcyjnego boiska sportowych, zagospodarowanie RPO WM 4 Gminy Szaflary, 2020 250 000 czasu wolnego, rozwój kultury sportowego z placem odwiedzający gminę MSiT fizycznej rekreacyjnym goście

Rozbudowa oświetlenia Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, 5 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2016-18 35 000 na oś. Za Żor bezpieczeństwa goście

39 Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN

po Wykonanie odwodnienia Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, uregulowaniu 6 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 60 000 na oś. Za Żor bezpieczeństwa goście stanu prawnego nieruchomości

Przebudowa drogi oraz Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, PROW 7 wykonanie odwodnienia komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2016-18 600 000 na oś. Byliny i Stanki bezpieczeństwa goście PRGiPID

Zapewnienie bezpieczeństwa Termomodernizacja Społeczność szkolna, 8 użytkowania obiektów oraz 2017-18 100 000 WFOŚ mieszkańcy Maruszyny budynku OSP ograniczenie zużycia ciepła

Przebudowa drogi na os. Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, PROW 9 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2017-18 350 000 Bukowe bezpieczeństwa goście PRGiPID

Oczyszczanie ścieków komunalnych, ochrona środowiska Mieszkańcy wsi PROW 10 Rozbudowa kanalizacji 2016-21 3 500 000 naturalnego, poprawa warunków Szaflary WFOŚ życia mieszkańców

Budowa nowej drogi Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, PROW 11 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2017-22 1 600 000 Stanki - Cisonie bezpieczeństwa goście PRGiPID

40 Szacunkowe Potencjalne Nazwa zadania Harmonogram koszty Lp. Cel zadania Przeznaczenie źródła inwestycyjnego realizacji realizacji dofinansowania w PLN

Budowa drogi łączącej ul. Bułkową w Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, PROW 12 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2016-22 1 700 000 Maluszynie z bezpieczeństwa goście PRGiPID miejscowością Skrzypne

Budowa chodnika przy Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, 13 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 2018-20 500 000 ul. St. Kostki bezpieczeństwa goście

po Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, uregulowaniu 14 Rozbudowa ulicy Za Żor komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 1 000 000 bezpieczeństwa goście stanu prawnego działek

po Rozbudowa dróg na Poprawa dostępności Mieszkańcy Maruszyny, uregulowaniu 15 komunikacyjnej i stanu odwiedzający gminę 500 000 osiedlu Bałtyzory bezpieczeństwa goście stanu prawnego działek

41 Zastosowane skróty:

1. RPO WM – Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 - 2020 2. PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 - 2020 3. PL-SK – Program Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 4. PZD – Powiatowy Zarząd Dróg w Nowym Targu 5. WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6. PRGiPID – Program Rozwoju Gminnej i Powiatowej Infrastruktury Drogowej na lata 2016 – 2019 7. GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Krakowie 8. MSiT – Ministerstwo Sportu i Turystyki 9. MIiB – Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa

42