E PËRMUAJSHME FETARE - KULTURORE E KISHËS KATOLIKE 0RIZRENs$HJETORs6ITI886s.R s­MIMI+OSOVÔÑ %UROPÔÑ :VICÔRSFR 3("!

KRISHTLINDJA – CARITAS KOSOVA NËNA E JETËS – PRANUAN RENDIN JETA, DRITA DHE PREK LËNDIMET DHE NËNA TEREZE E XHAKONATIT PAQJA JONË DHIMBJET E NJERËZVE (1910-1997) GABRIEL GRABANICA NË KOSOVË E PALUSH GJINAJ

FAQE 6-7 FAQE 10-11 FAQE 9 FAQE 4 Shkruan: Shkruan: Shkruan: Don Agim Qerkini Pal Baftijaj Dr. don Lush Gjergji

Meshtarëve, rregulltarëve e rregulltareve, vëllezërve në fe dhe të gjithë njerëzve vullnetmirë Të dashur vëllezër e motra, am i lumtur që mund të bashkëndaj me ju dhe me të gjithë qytetarët e JKosovës këtë kohë shprese dhe gëzimi që sjellë Festa e Krishtlindjes. Këto ditë të bekuara dhe të shenjta janë mundësi e mirë që, t’i lartësoj- më sytë tanë drejt dritës që shndritë errësirën e zemrave, drejt dashurisë hyjnore që, e përkryen në mënyrë absolute dashurinë tonë dhe e bënë atë vepruese nëpër Zotin tonë Jezu Krishtin, Fjalën e Mishëruar. 1. Thellimi ynë në rëndësinë e ngjarjes së Krishtlindjes nuk është një përpjekje jona, për t’i ikur realitetit të hidhur të vështirësive të je- K

tës, por për t’iu gëzuar shpresës, se në gjithë këtë: Hyji s’na ka lënë të Y

vetmuar, por, nëpërmjet mishërimit të Tij, është bërë pjesë e vuajtjeve M dhe e mjerimit tonë. Mishërimi i Fjalës, si dikur ashtu edhe sot, është C dhuratë e përkryer e qiellit që krijon mundësinë t’i jepet kahe e re jetës sonë njerëzore, historisë së popujve dhe fatit të mbarë njerëzimit. Kjo është dhunti e Dashurisë mëshirëplote, dritës që rrezaton e shndrit dhe e jetës që jeton për amshim. E gjithë kjo bëhet, që njeriu vërtet të jetë i lirë dhe i mirë, i lumtur dhe shpresëplotë, që të dijë të jetojë në paqe dhe bashkëpunim me Hyjin Krijues dhe me vëllain njeri. 2. “Populli që ecte në errësirë pa një dritë të madhe, për banorët që banonin në krahinën e hijes së vdekjes, zbardhi drita plot shkëlqim” ( Is 9, 1). Krishtlindja është realizimi i premtimit hyjnor dhe i pritjes shumë shekullore të popullit të Zotit. Mu për këtë arsye e kuptojmë se nuk e kremtojmë një festë imagjinare ose një kërkim religjioz për t’i dhënë kuptim festimit tonë. Lindja e Krishtit, pra, është një ngjarje reale, kur hyjnorja vendosi të marrë natyrën tonë njerëzore, kur Hyji bëhet Njeri. E gjithë kjo ngjarje ka një kontekst historik kur ndodhte, një kontekst gjeografik i ngjarjes, dhe një kontekst jetësor si lindte; në një popull, në një kulturë dhe në një familje konkrete. Kjo ngjarje nuk ndodhi papritmas, as në një mënyrë spektakulare, por nën zhurmën e një ngjarjeje politike të regjistrimit të popullit, duke shfrytëzuar qe- tësinë e një nate, realizohej premtimi i profetëve, se do të vijë Mesia, Shëlbuesi dhe Shpëtimtari i botës! Në mungesë të lirisë së brend- shme shpirtërore, Hyjit iu deshtë t’i anashkalonte të pushtetshmit, të pasurit, të diturit, mësuesit e ligjit e kryepriftërinjtë, por ua mundësoi barinjve shpirtdëlirë e zemërçiltër të Betlehemit, të dëgjojnë zërin e këngës engjëjve:“Mos kini frikë! Ja, po ju sjell një lajm të mirë: gëzim të madh për mbarë popullin! Sot, në qytetin e Davidit ju lindi Shëlbuesi - Krishti Zot!” ( Lk 2, 10 -11). 3. Ky lajm, shprese dhe gëzimi, nuk iu është dhënë vetëm të krishterëve por mbarë botës, e sidomos njerëzve vullnetmirë që jetoj- në në të. Për këtë arsye, askush nuk është i përjashtuar, por të gjithë janë të ftuar të bëhen pjesë e kësaj ngjarjeje. Veçoria jonë si të krish- terë qëndron në faktin se kemi besuar në këtë ngjarje, kemi pranuar Kleri katolik Intervista me Marinë, Nënën e Jezusit që Zoti të bëhet protagonist i jetës sonë. Ne iu bindem mësimit të Tij me dashuri dhe ecim gjurmëve të Tij me dritën e fesë. Në këtë dhe çështja e ecje, jete me Zotin, jemi mbushur me shpresë e dashuri, kështu vazh- dojmë të shpallim me gëzim e pa frikë lajmin e Mirë të Ungjillit. Kongresit të Bëni gjithçka Ne nuk bëjmë gjë tjetër përveç se i bashkohemi korit të engjëjve në Manastirit 1908 këngën e tyre dhe vazhdojmë të thërrasim vullnetmirët, zemërbutët t’ju thotë Biri im! e të përvuajturit, të mos kenë frikë për t’i dhënë Lavdi Hyjit në më të lartin qiell, e të kontribuojnë që të ketë paqe të vërtetë për të gjithë FAQE 14-15 njerëzit mbi tokë, që Hyji i ka për zemër” (Krh. Lk 2, 14). Atë dëgjoni! 4. Kënga e lutjes sonë të përditshme, kujdesi për njëri-tjetrin, Shkruan: sidomos për ata që kanë nevojë, bashkimi në tryezën familjare, zbu- Dr. dom Nikë UKGJINI FAQE 12 kurimi dhe ndriçimi i ambienteve, kishave, rrugëve, fshatrave dhe qy- teteve; qirinjtë e ndezur, shfaqjet e përgatitura, poezitë e thurura,  $RITA +)3(!.Ÿ+/3/6Ÿ $HJETOR

(vijon nga ballina) mëkatari, sepse i dhurohet falja; që besuam, në Jezusin e lindur kthehen dhe ta pranojnë stilin e dhe gra të shenjta, që me punën gëzimi dhe buzëqeshja në fyty- të marrë guxim i patenzoni, sepse në Betlehem, Princin e paqes Foshnjës hyjnore duke i vënë në dhe sakrificën e tyre ta bëjnë më rat e fëmijëve, të rinisë, të të rri- është i thirrur në jetën e re me Zo- dhe Shpëtimtarin e njerëzimit. shërbim të njeriut dhe të mirës të bukur dhe më të lumtur jetën turve, është një himn bukurie dhe tin”, ndër ne ka zbritur dashuria Shën Pali na fton të gjithëve kur së përbashkët të gjitha kapacite- e njerëzve, në veçanti atë të të dashurie që thuret dhe këndohet e Zotit e cila na lejon dhe na fton thotë: “Gëzohuni përherë në Zo- tet tona. Kjo është përgjegjësia varfërve, të të përbuzurve, të të në Natën e Shenjtë plot shkëlqim të jetojmë nën hijen e dritës së tin, rishtas po ju them gëzohuni! e secilit dhe e të gjithëve, për- sëmurëve, të të papunëve. dhe dashuri. Në këtë Natë shpirti re. Mirësinë tuaj le ta njohin të gjithë kushtim i cili na aftëson në marr- 9. Në këto ditë feste dhe gë- ynë e kupton dhe përjeton, se kjo 5. Foshnja hyjnore e Betlehe- njerëzit! Zoti është afër! Për asgjë jen dhe zbatimin e përgjegjësive zimi dëshiroj të jem afër të gji- festë është vërtet lavdi, bukuri mit edhe sot e kësaj dite dëshi- mos u shqetësoni, por gjithçka – me personale, familjare, profesionale thë atyre që vuajnë për arsye të paqeje dhe dashuri që na ngu- ron të vijë në jetën dhe zemrën lutje dhe me urata të përcjella me dhe shoqërore. Vetëm kështu do ndryshme. Kisha gjithmonë do shëllon; pas një vuajtjeje të gja- tonë për të na zgjuar dhe liruar falënderim – paraqitni Hyjit ne- të përmbushim borxhin që kemi të solidarizohet dhe do të kon- të e të padurueshme që e arriti nga mashtrimet dhe nga fuqitë vojat tuaja!”/Fil 4, 4-6/. Këto fja- para të parëve tanë martirë, para tribuojë në zbutjen e vuajtjeve kulmin nënçmues dhe mohimit e së keqes që koha e sotme po lë, që burojnë nga një zemër, që të tashmes dhe ardhmërisë, sa të të gjithë atyre që pësojnë për të të drejtës për të jetuar dhe pu- na i imponon. Nën shkëlqimin në vuajtje qëndroi e pathyeshme, më të mirë dhe të lumtur, për të shkaqe të llojllojshme, pa marrë nuar të lirë në shtëpitë dhe trojet e hyjnores zbulojmë në shpirt- janë fjalë gëzimi dhe nxitjeje për gjithë ne. parasysh përkatësinë e tyre kom- tona. rat tanë të vërtetën, se Zoti nuk ne, të cilët qëndruam besnikë 8. Të dashur vëllezër dhe bëtare apo fetare. Jezu Krishti Kemi arsye dhe të drejtë të i do urrejtjen, hakmarrjen, vëlla- dhe të tillë duam të mbesim. motra, lutjet e mia dhe tuajat, erdhi në botë për të gjithë, pra- gëzojmë dhe të festojmë këto vrasjen e vetëvrasjen, asgjë që i Gjithnjë të ndershëm, bujarë dua t’ia drejtoj Zotit që vendit ndaj edhe ne sipas shembullin të Krishtlindje në Kosovën tonë kundërshton apo e dëmton jetën dhe falënderues ndaj Zotit që na tonë, të vuajtur dhe të martiri- Tij duhet të jetojmë, të mësojmë të lirë dhe të pavarur por, ësh- e njeriut prej zanafillës e deri në ka ngushëlluar, ndaj botës e cila zuar ndër shekuj, t’i jep paqen dhe të ndihmojmë, të gatshëm të e domosdoshme të braktisim kalimin e tij në amshim. na ka kuptuar, ndaj njëri-tjetrit dhe bekimin gjatë rrugëtimit të për bashkëpunim dhe dialog me “njeriun e vjetër” të mëkatit dhe 6. “U shfaq mirësia e Zotit dhe dhe vëllazërisë tonë me flijime tij drejt zhvillimit të gjithmbar- të tjerët e për të mirën e të gji- të përtërihemi në “njeriun e ri” të dashuria e Tij për njerëzit”(Tmt. dhe martirizim. shëm. Veçmas i lutem Zotit për thëve. Hirit, i aftë për falur dhe për të 3,4). Duke festuar me gëzim, 7. Shkolla e Betlehemit na meshtarët dhe rregulltarët, të ci- Me këto porosi ua uroj të gji- dashur. Dëshiroj të dëshmoj me thellë shpresoj, se, me ndihmën mëson se pasuria, suksesi, shken- lët kanë përgjegjësi në përvujtëri thë besimtarëve tanë brenda dhe fjalët e Shën Luanit të Madh, se e Zotit, do të shohim ditë më ca, fuqia e, as pushteti politik, t’ua kumtojnë të gjithëve Laj- jashtë Kosovës, si dhe të gjithë “në ditën në të cilën lind jeta, nuk të mira duke dhënë kontributin nuk do të jenë të mjaftueshme min e Gëzueshëm me fjalë dhe njerëzve vullnetmirë Krishtlind- ka vend frika. Ajo është jetë, e cila tonë në të gjitha fushat e jetës vetvetiu që ta shpëtojnë botën me vepra, për prindërit që kanë jen, me dëshirë që të kenë paqe i shkatërron frikën, errësirën, më- shoqërore dhe në bashkëndarjen dhe njeriun, për t’i siguruar atij përgjegjësi në edukimin dhe dhe bekim nga Foshnja hyjnore katin, vdekjen dhe dhuron gëzi- e të gjitha flijimeve, që ajo bart jetën e lumtur mbi tokë, gjë kjo formimin e familjes së tyre, për në Vitin e Ri që po fillojmë. min e premtimeve të amshuara. me vete. Këtë vit, së bashku me që nuk mund të arrihet pa Zotin. përgjegjësit politikë që punojnë Askush nuk është i përjashtuar nga Shën Palin, Apostullin e shumë Vendi dhe populli ynë ka nevojë dhe veprojnë në Kosovën tonë. Gëzuar! ky gëzim. Të gëzohet i drejti, sepse popujve, ndër ta, edhe të popullit për zemra, të cilat janë të hapu- Kosova jonë ka nevojë më shu- Ipeshkvi Juaj, po i afrohet shpërblimi; të gëzohet tonë, të përtërijmë fenë në Atë ra ndaj dashurisë së Zotit, që të më se kurrë për burra të shenjtë mons. Dodë Gjergji

Të shtunën, më 13 dhjetor 2008, shuar. Kuptimi i shpresës sonë në Gjakovë u mbajt takimi i nuk është që të dimë, apo ta zbu- meshtarëve dhe i motrave të lojmë, ditën dhe momentin e ar- Kosovës me ipeshkvin e vet – si dhjes së dytë të Jezu Krishtit, por ripërtëritje shpirtërore dhe për- që të bëhemi gati për ardhjen e gatitje për festën e Krishtlindjes. Krishtit kurdo që të vijë – e ta Në atë takim kanë marrë pjesë presim ardhjen e tij me gëzim 28 meshtarë dhe mbi 50 motra dhe dashuri. nderi nga të gjitha famullitë e Ardhja është rast i volitshëm Kosovës. për ta kuptuar edhe rëndësinë e Pas lutjes dhe përshëndetjes heshtjes, të meditimit, të lutjes së ipeshkvit, meditimin e mbajti – dhe për të dalë nga jeta e “për- don Agim Qerkini. Ai foli për gjumur”, nga jeta e papërcaktuar kohën e shenjtë të Ardhjes, që dhe dezorientuar. Njerëzit e lut- është kohë shprese të gëzueshme jes nga përvoja e jetës dëshmoj- e pritjes së realizimit të plotë të në – se kush hesht, atij i dëfto- shëlbimit, që tashmë ka ndodhur het Zoti; si edhe: kujt i dëftohet në Jezu Krishtin dhe ne tashmë Zoti, ai s’ka fjalë për ta shprehur i gëzojmë frytet e para të këtij atë përvojë të mrekullueshme, shëlbimi, i cili plotësisht do të por detyrohet të heshtë për të... realizohet vetëm në jetën e am- Besimtari i krishterë duhet të

jetë drita e fesë, e shpresës dhe e mit, e pastaj u kremtua mesha e Programi i kësaj dite përfu- dashurisë për botën rreth vetes. shenjtë, të cilën e ka udhëhequr ndoi me drekën solemne në res- Prandaj “ndizni qirinjtë, sepse ipeshkvi, Mons. Dodë Gjergji, i torantin “Florida”, karshi kishës drita e një qiriu të vetëm vlen më cili në predikimin e vet i ka nxi- së shën Antonit, me të cilën kemi shumë se krejt errësira e krejt bo- tur meshtarët e motrat në paqe, përkujtuar edhe dy-vjetorin e tës”! bashkëpunim dhe mirëkuptim, intronizimit të Mons. Dodë Pas meditimit meshtarët dhe duke shikuar njëri-tjetrin në dri- Gjergjit në selinë ipeshkvore të motrat patën mundësinë e rrëfi- tën e kryqit të Jezu Krishtit... Prizrenit. (Fra Lovro Gavran)

E përmuajshme fetare-kulturore e Kishës Katolike; Kryeredaktor: Don Lush GJERGJI; Redaktorë: Don Jeton THAQI & Don Anton UKAJ; Këshilli redaktues: Don Robert KOLA, Don Pren KOLA, Don Albert DEMAJ, Don Agim QERKINI, Pater Ndue KAJTAZI, Don Lekë OROSHI, Don Fatmir KOLIQI; Adresa e redaksisë: Rr. Gjon Pali II 1, 20000 Prizren; Tel: 029 241 933/14; Fax: 029 241 232. E-mail: [email protected], [email protected]; Koncepti ideor i dizajnit: XHAD-Prishtinë; Shtypi: Siprint - Prizren Xhirollogaria: Raiffeisen Bank Kosovo, DRITA - 1502 0310 0086 0188 Euro; SWIFT code: RBKORS22 $RITA  $HJETOR +)3(!.Ÿ+/3/6Ÿ

ejë, 25 Nëntor 2008. Shën mbrëmje të gjithë së bashku janë tuar Shën Katarinën dhe veprën PKatarina nga Aleksandria bashkuar në lutje duke kërkuar e saj dhe për ta lutur atë që t’i është pajtorja e kishës së Pe- ndërmjetësin e Shën Katarinës ruajë familjet e tyre dhe njerëzi- jës dhe kjo festë festohet më 25 për një jetë paqësore, mirëqenie, min në përgjithësi nga rreziqet nëntor çdo vit. Famullia e Pejës mirëkuptim, harmoni e dashuri e mundshme. e feston këtë festë saktësisht një midis njerëzve. Rinia e famullisë në kuadër muaj para Krishtlindjes dhe si- Për festën e Shën Katarinës të qendrës rinore “Atë Lorenc kur është një paralajmëruese e famullitari i Pejës kishte anga- Mazrreku” për nder të festës së fillimit të përgatitjes shpirtërore zhuar Don Lush Gjergjin për Shën Katarinës organizojë një dhe familjare për ditëlindjen e të celebruar meshën kryesore, e turne sportive, duke i ftuar fa- Krishtit në këtë famulli. cila u tha në ditën e martë në ora mullitë e dekanatit të Pejës për Organizimet për këtë festë 11h. Don Lush Gjergji përshkroi pjesëmarrje, ndërsa në ditën e kanë krijuar traditë tashmë në figurën e Shën Katarinës si një festës organizoi një mbrëm- famullinë e Pejës, si në aspek- femër me virtyte të shenjta mo- je muzikore, duke krijuar një tin shpirtëror dhe kishtar e, po rale, njerëzore dhe fetare, duke e ambient familjar të rezervuar me ashtu, edhe në aspektin laik e paraqitur si një model që duhet muzikë popullore. shoqëror. Kisha e udhëhequr të shërbejë për njerëzimin e di- Shën Katarina u përkujtua nga famullitari Don Franë Sopi tëve të sotme. këtë vit në mënyrë modeste nga u angazhua për treditëshin e lut- Festa e Shën Katarinës në famullia e Pejës. Më e rëndësish- jeve në nder dhe lavd të Shën vitet e fundit ka filluar me të mja se u festua me zemër të pa- Katarinës së bashku me motrat e madhe të pranohet si festë e stër, të sinqertë dhe me respekt Shën Vinçenzit dhe me “Misio- familjeve pejane, të cilat ftojnë të posaçëm për këtë shenjtore naret e Dashurisë” apo për ne të miqtë dhe dashamirë për të fes- me virtyte të shenjta, si simbol i njohura si motrat e Nënës Tere- tuar së bashku këtë festë sipas sakrificës për njerëzimin në për- zë dhe me të rinjtë e famullisë, të traditave dhe kulturës shqip- gjithësi dhe në veçanti për fem- cilët kanë të krijuar grupin e tyre tare. Pothuajse në çdo familje rën si shtyllë e shoqërisë globale. jo formal “Rinia Marijane”. Çdo katolike ndizet qiriu për të kuj- (Engelbert Zefaj)

rej datës 1 deri më 6 dhjetor tyre u vyshkën. Prandaj kjo javë P2008, famullia e shën Niko- lujtjeje, adhurimi dhe pjesmarr- llës në Velezhë, organizoi ripër- jeje në meshën shenjte ishte një trirje shpirtërore për besimtarët javë shprese, një javë ngushllimi, e saj. Kjo ripërtrirje u organizua një javë freskimi për familjet që në kuadër të kohës së shenjtë të humbën anëtarët e tyre. Kjo javë Ardhjes. Meshtarët e kësaj fa- e ripërtrirjes shpirtërore ishte mullie ftuan të gjithë besimtarët edhe një ftesë e drejtuar familje- që të përfitojnë prej kësaj ripër- ve të hasmuara të kësaj famullie trirje shumë hire dhe bekime që t’ia shtrijnë dorën e pajtimit prej Zotit. Por kjo javë lujtjeje njëri-tjetrit. u organizua në mënyrë të ve- Këto ditë lutjeje të ripërtrirjës çantë për shkak që në famullinë shpirtërore fillonin çdo ditë prej e shën Nikollës gjatë këtij viti orës 13,00 deri në ora 15,00 me ndodhën shumë raste tragjike: adhurim të Shejtënueshmit Sak- katër vrasje, një vetëvrasje dhe rament, dhe në ora 15,00 çdo ditë një aksident rrugor me pasoja kremohej mesha e shenjtë. fatale. Të gjithë të rinjë, të gjitha Ditën e parë e hapi Ipeshkvi i këto lule akoma në pranverën e ynë imzot Dodë Gjergji, i cili si

bari i mirë i i ftoi të pranishmit meve i porositën besimtarët që shëm për çdo ditë. që nëpërmjet lutjes, uratës, dhe të pranojnë të mirën: “të jemi Besimtarët kësaj ftese iu për- nëpërmes dëgjimit dhe zbatimit shembull i mirë kudo që jemi në gjigjën me bujari të madhe dhe të fjalës së Zotit, ta drejtojnë çdo sferë të jetës e jo te jemi she- çdo ditë objekti kishtar i shën dhe jetojnë jetën e tyre. Pastaj mbull i së keqës; të jemi vërtet Nikollës ishte i mbushur plot e ditët në vijim meshët i krem- katolik të mirë, të hecim rrugës përplot me burra, gra dhe femijë. tuan këta meshtarë: famullitari së Jezu Krishtit që është rrugë Vinin në kishë me devotshmëri, i shën Kryqit në Mitrovicë don e paqës, dashurisë dhe faljes re- luteshin me plotë dëshirë, dë- Pashk Dani, rektori i seminarit ciproke”. gjonin fjalët e predikatarëve me “Lazër Mjeda” në Prizren Don Gjatë adhurimeve të këtyre shumë kujdes dhe ktheheshin në Agim Qërkini, famullitari i Ka- ditëve besimtarët i ndihmuan të shtëpitë e tyre me një gëzim të tëdralës dr. don Lush Gjergji, luten dhe të meditojnë tekstet e brendshëm dhe me një shpresë, Patër Ambroz Ukaj, bir i kë- ndryshme përshpirtërie, të pro- që, pas gjithë këtyre pikëllimeve saj famullie dhe don Kelmend pozuar nga meshtarët e kësaj fa- dhe dhembjeve, famullinë tonë Spaqi famullitar në famullinë e mullie, motrat e nderit dhe grupi do ta prekte një hir i veçantë i të Becit. Meshtarët gjatë prediki- i lutjes “EMANUEL”, i prani- madhit Zot. (Mikel Spaqi) 4 $RITA +)3(!.Ÿ+/3/6Ÿ $HJETOR

Sukruq-23 nëntor 2008. Kisha e Malit të Zi kishte festë të ma- dhe, sepse më 23 nëntor 2008 dy djelmosha nga Kosova, të famu- llisë së Zllakuqanit, pranuan ren- din e xhakonatit. Gabrieli është nga fshati Shtupel, ndërsa don Palushi nga fshati Leskoc dhe që të dy vijnë nga famullia e shën Gjon Pagëzuesit në Zllakuqan. Shugurimi u bë në fshatin Suk- ruq afër Tuzit. Kjo zgjidhje ishte pastorale për të dëshmuar e nxi- tur thirrje të reja në Ipeshkvinë e Tivarit. Në ora 12 u bë shugu- rimi ku morën pjesë familjarët e dy kandidatëve, më pastaj ishte një numër i madh i meshtarëve nga Shqipëria, me përfaqësue- sit e Seminarit, dhe meshtarët nga administratura apostolike e Prizrenit, të cilët shërbejnë në Mal të Zi e Shqipëri. Rendin e xhakonatit kandidatëve ua ndau argjipeshkvi i Tivarit mos. Zef Gashi. Ipeshkvi ndër të tjera po- rositi dy xhakonët e ri që në lutje të marrin forcën për të predikuar Fjalën e Zotit, të jenë të gatshëm t’i përgjigjen kudo thirrjes se Zo- tit, të jenë zbatues të premtimeve xhakonale që është një periudhë prove e dëshmie që një ditë, po më të njëjtën dëshirë e zgjidhje, t’i thonë PO Zotit për tërë jetën me urdhrin meshtarak. Është një dhuratë e madhe e Zotit që fa- mullia e Zllakuqanit i ka dhuruar Malit të Zi dy xhakonë, të cilët në qershor të vitit të ardhshëm do të shugurohen meshtarë. Numri i meshtarëve, së bashku me këta dy të rinj nga Zllakuqani, arrinë në 10 meshtarë, duke e përkujtuar edhe të ndjerin don Lush Lazrin. (Dritapress) Të reflektojmë së bashku Thënie mbi paqen

“Nuk duhet ta quajmë “terrorizëm isla- “Lufta nuk duhet të modifikohet, por duhet të shlyhet përgjithmonë.” mik”, “terrorizëm hinduist” apo “terrori- (Albert Einstein) zëm i krishterë. terrorizmi është terrori- “Më e mirë dhe më e sigurt është Paqja e vërtetë, se sa një fitore e zëm e kjo mjafton!” (Thara Ghandi) shpresuar.” (Anibali) “Kur shpallet lufta, e Vërteta është viktima e parë.” (Arthur Ponsonby) “Janë të marrë ata që për një gjë me in- “Dhuna nuk është forcë por dobësi, dhe asnjë herë nuk mund të krijojë teres politik, e shfrytëzojnë dimensionin diçka përveç shkatërrimin.” (Benedetto della Croce) religjioz. I kërkoj të gjithëve të mbajnë qetësinë dhe dashurinë reciproke. Mos “Mos mendoni kurrë që lufta, për sa është e nevojshme apo e drejtë, nuk e lejoni politikën të shkatërrojë besimin- është edhe krim.” (Ernest Hemingway) religjionin tuaj. Lejoni që të jetë e mira “Me të varfrit të pasurit bëjnë luftë.” (Josph Ernest Renan) e religjioneve tuaja të influencojë politi- “Paqja është më e rëndësishme se çdo drejtësi: Paqja nuk është bërë për kën, duke e bërë më të mirë e të qëndrue- dashuri të drejtësisë, por drejtësia për dashuri të paqes.” (Martin Lutero) shme, frytdhënëse në bashkëjetesë.” (Ish “Zgjidhja e vërtetë nuk është mes jodhunës e dhunës, por mes jodhunës e presidenti i Nigerisë Yakubu Gowon, duke joekzistencës... nëse nuk mundemi të jetojmë si vëllezër, do të vdesim të folur për paqe në Nigerinë qendrore) gjithë si të marrë.” (Marthin Luther King) $RITA  $HJETOR +)3(!.Ÿ"/4Ÿ

Afrika – ipeshkvijtë e Kongos dënojnë dhunën dhe gjenocidin Është gjenocid i heshtur, i përafërt me atë të Ballkanit në vitet ’90. Konferenca Ipeshkvnore e Kongos e quan “tragjedi njerëzore” dhe shumë shqetësues për ardhmërinë e vendit. Në gusht kanë filluar përleshjet dhe konflikti i luftës civile, i nxi- Presidenti afro-amerikan që do ndaj punëtorëve dhe paraqitet mund të harrohen edhe përpa- tur nga gjenerali Laurent Nkunda – që komandon grupin, i cili në t`iu bëjë keq apo mirë familjeve paqësor, apo shfaq kujdes ndaj rimet që bëhen për të triumfuar emër të mbajtjes së minoriteteve që jetojnë në Lindje të Kongos, afro-amerikane?! ambientit dhe ndryshimeve shpresa dhe ndryshimi. Mesazhi ka shpartalluar, djegur e vrarë me mijëra civilë, duke i mbyllur një Fitorja e madhe në zgjedhjet klimatike, këtyre paraqitjeve të i Obamës vlen për tërë botën: milion persona në një e fundit më Barak Obamën drejt Obamës prapëseprapë iu mun- po, ne mundemi të ndryshojmë, territor mes flakës së Shtëpisë se Bardhë, dëshmon që gon etika e zanafillës se jetës. “Yes, we can”. frontit apo vendlufti- amerikanët e të gjitha racave e Në Amerikë bëhet fjalë për be- Obama, presidenti i parë në mit. klasave sociale kanë besuar në simtarë të moderuar. Se sa ësh- SHBA afro-amerikan, shpresë dhe Janë 250.000 re- mesazhet e senatorit Obama. të e vërtetë kjo, do ta dëshmojë dëm për familjet afro-amerikane, fugjatë kundruall Nëpër lagjet e Amerikës ku je- historia e afërt. Ai është edhe duke e liberalizuar abortin. E bën atyre të konfliktit të tojnë më shumë afro-amerikanë, shpresë për integrimin e zeza- të rëndë situatën, sepse në SHBA, mëparshëm e që për- i lexojmë fjalët e shkruara e të këve në shoqërinë amerikane e ata që bëjnë abortim, janë krye- bëjnë ende 800.000 stilizuara nëpër mure me fotog- kjo gjë do të jetë pozitive, sepse sisht afro-amerikanët, me 35 refugjatë të tjerë. rafinë e presidentit të ri: “Ndry- u bë realitet ajo që kërkohej në mbi popullatën që e përfaqësojnë, Mungon ushqimi dhe shim, Shpresë, Ardhmëri”. protestat e viteve 1960-80, vitet me 12, numri është në rënie të mjetet sanitare. Ipeshkvijtë i kanë dënuar edhe paqeruajtësit e Presidenti ka marrë 52 të e Malkom X dhe pastorit Mar- popullatës, 78 të klinikave janë OKB-së për neglizhencën e mandatit të tyre për ta mbrojtur po- votave në SHBA. Disa media tin Luther King edhe të Rosa në lagjet afro-amerikane dhe pa- pullatën civile. i kanë quajtur këto vota sikur Park, kur tërë popullata e zezë kicave të tjera. Të gjitha konfliktet në Afrikën qendrore bëhen për interesa “votat e Zotit”, duke pasur pa- i kërkonte të drejtat e mohuara. Ipeshkvijtë amerikanë i ekonomike, të përkrahura nga perëndimi, për shkak të pasurisë rasysh përkrahjen e bashkësive E kjo zgjedhje e ka hapur shpre- shkruajnë përgëzime presidentit minerale e që sjell viktima të pafajshme. të krishtera afro-amerikane. Sa sën, e ka zgjuar botën. U realizua të ri duke e ftuar të ketë kujdes do të jetë kjo “votë e Zotit”, si- “ëndrra” e Martin Luther King. ndaj abortit. Nga data 11 deri më Mons. Karl Golser, kur e kanë quajtur disa, kur ky Ëndrra u bë realitet. Nëse Ob- 13 nëntor ipeshkvijtë e SHBA-ve president është pro abortit dhe ama do të jetë një president i ishin mbledhur në Baltimora pak ipeshkv i ri Bolzano-Bressanone martesës të së njëjtës gjini (ho- mirë, këtë do ta thotë vetë his- ditë pas triumfit të Obamës, dhe Ati i shenjtë Papa Bendedikti i XVI, e ka emëruar Ipeshkëv mons. moseksualëve), e këtë gjë e ku- toria, por në një botë, e cila është në këtë rast presidenti i konferen- Karl Golser për ipeshkvinë e Bolzano-Bressanone. Ipeshkvi i ndërshton Kisha Katolike, por e dominuar nga frika për një të cës Ipeshkvore, Kardinali Francis sapoemëruar u lind në vitin 1943, i shuguruar meshtar në vitin e kundërshtojnë edhe disa Ki- ardhme të pasigurt, me konflik- George, e tërheq vëmendjen ndaj 1968. Ka qenë profesor i te- sha lokale reformiste. Edhe pse te të panumërta, në vigjiljen e temave të familjes, abortit dhe si- ologjisë morale, Kanonik Pe- mund të ketë shpirt solidariteti një evolucioni demografik, nuk gurimeve financiare. nitencier i dioqezat. Nga viti 1977 deri më 1982 ka punuar në Kongregatën për Doktri- nën e Fesë, pastaj ishte drej- tor i Institutit për drejtësi e paqe, organizëm i Konferen- cës Ipeshkvore Italiane. Ndër të tjera, ka botuar disa libra me tematikë morale, si dhe studime të ndryshme në re- vistat fetare. Ipeshkvit të ri i dëshirojmë punë të mbarë në vreshtin e Zotit, dhe, duke e çmuar ndihmën e përkrahjen që e kemi pasur nga Dioqeza e Bolzanos, shpresojmë edhe në të ardhmen të kemi mbështetje e ndihmë reciproke për të mirën e Kishës tonë. Vdiq patriarku i Moskës, Aleksi II Patriarku i Kishës Ortodokse Ruse, Aleksi II ka vdekur në mos- hën 79-vjeçare. Ka qenë Patriarku i tërë Rusisë që nga viti 1990, i pari i zgjedhur pa ndikimin e qeverisë ruse. I ka ndih- muar Kishës ortodokse të fitojë lirinë e autoritetin moral pas dekadash shtypjeje, përndjekjeje, vrasjeje. Mediet botërore e kanë paraqitur si mbështetës të politikës së Vladimir Putinit për një Rusi të re. Për sa i përket takimit me Papën Gjon Palin II, çdo herë ka refuzuar që një takim i tillë të bëhet, duke e drejtuar gishtin me pretekst të “proselitizmit” nga ana katoli- ke ruse. Kardinali Walter Kasper është shprehur kështu: “ësh- 1 dhjetor: Dita Botërore kundër AIDS të përmbyllur një epokë e gjatë e historisë se Kishës, sepse Në botë janë të infektuar nga shkon gati në 7.500 veta në ditë. meritat e Aleksit II për ringjalljen e fesë dhe bashkëpunimit kjo sëmundje 33 milionë perso- Në Afrikë 60 i të infektuar- mes të krishterëve kanë qenë të mëdha, i cili ka punuar me na. Kjo është statistika e fundit ve janë femra, ndërsa fëmijët e shumë përgjithësi e dashuri për Kishën ruse.” dhe shumë shqetësuese për nje- infektuar nën moshën 15-vjeçare Kisha ruse ka përjetuar rëniet e ngritjet e dy dekadave të rëzimin. janë mbi 2 milionë. Kjo sëmundje fundit të tranzicionit në politikën e brendshme, dhe e ka ma- 1 dhjetori e ka tronditur tërë vjen edhe si pasojë e një çrregu- rrë përgjegjësinë për raporte të mira me Kishën katolike. botën, kur e ka ngritur zërin me llimi moral të tërë botës. Njerëzit Përkundër mospajtimeve me Kishën “uniate”, me katoli- këtë lajm, se në botë qenkan të më të infektuar dhe që pranojnë kët e ritit oriental, e ka obliguar kishën ruse të ngrejë dialog infektuar 33 milionë persona. apo e transmetojnë, janë ata që për të mirën shpirtërore dhe për njohjen e trashëgimisë e që Në shëndetësi ende nuk ësh- përdorin drogë, homoseksualët, janë pikënisje për çdo vend që t’i zhvillojë vlerat ungjillore të të zbuluar një vaksinë kundër prostitucioni...etj. përbashkëta. AIDS-it, por ka shumë përpa- Problemi i takon tërë nje- Me të gjitha mospajtimet Kisha Ruse e ka pranuar promo- rime në këtë fushë. rëzimit. Kujdesi duhet të kon- vimin ekumenik që i ka ofruar Kisha Katolike. Edhe një herë Afrika është centrohet në vendet në zhvillim Pas vdekjes është mbajtur një sesion i jashtëzakonshëm i kontinenti më i prekur. Sipas e sipër që nuk kanë qasje në Sinodit ortodoks, se kush do të udhëheqë në këtë periudhë statistikave të OKB-së, atje shërbimet sanitare. Edhe për “sede vacante” Patriarkanën Ruse. Në këtë sinod të jashtëza- është ngritur numri nga viti këtë gjë kanë ndërmarrë disa konshëm është zgjedhur Kirill udhëheqës i përkohshëm, ve- 2001, kur i kishte 29 milionë objektiva deri në vitin 2010, të problemin në fjalë në mbledh- tëm për të zhvilluar ceremoninë e varrimit dhe për ta përga- - në vitin 2007 në 33 milionë. stabilizuara nga G8-ja e që du- jen e ardhshme më 2009 që do titur Sinodin për zgjidhjen e Patrikut të ri për Kishën Ruse. Rritja e numrit të të infektuarve het ta shqyrtojë më detajisht të mbahet në Itali. (Përgatiti: Don Pal Tunaj) 6 $RITA -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3 $HJETOR

SHKRUAN: vetëm për Papën. Mesha “Ad ga- koheshin në Betlehem për të Vendlindja e Jezu Krishtit Justini Martir, i lindur rreth vitit Don Agim QERKINI lli cantum” nuk përmbante si sot kremtuar këtë festë, edhe atë pi- Betlehemi është një qytezë rreth 100 në Sichem në Palestinë, e ka ndonjë karakteristikë të Meshës kërisht te vendi i Lindjes së Jezu 10 km në jug të Jeruzalemit, në njohur këtë vend de visu (Dial. së ditës së festës, por ishte Flija Krishtit. 725 m lartësi mbidetare të Mes- c. Tryph., 78). Pastaj edhe auto- emi në prag të së Kremtes së me të cilën përmbyllej vigjilja e Shën Luani i Madh, Papë, dheut dhe 1169 m mbi nivelin e rë tjerë argumentojnë dhe dësh- JKrishtlindjes dhe festave që së Kremtes. Autori i biografisë së lidhur me këtë festë shkruan: Detit të vdekur. Në periudhën mojnë mbi këtë vend, duke për- pasojnë në këtë kohë të shenjte, Papës Telesforit në Liber Pontifi- “Zgjohu o njeri, dhe njihe dinji- e Ungjilltarëve, Betlehemi ishte shkruar stallën dhe zhvillimet që dhe padyshim, mund të dësh- calis shkruan se pikërisht ky Papë tetin e natyrës tënde. Le të bie një vend barinjsh, me fusha të lidhen me jetën në këtë vend. mojmë të gjithë ne se sa rëndësi ka filluar ta praktikoj dhe këndoj ndër mend se je krijuar në për- kultivuara mirë. Përgjithësisht, Data e lindjes së Krishtit po i është kushtuar dhe i kushtohet “Glloria in excelsis” në Meshën e ngjasimin e Hyjit” (Zan 11, 26), përbënte vendin e fundit të ba- ashtu është argument i shumë kësaj feste, apo këtyre ditëve për Mesnatës. dhe se ky përngjasim i humbur nimit në drejtim të Detit të vde- hulumtimeve dhe diskutimeve të nga përgatitja dhe kremtimi i Në anën tjetër, në Jerusalem në Adamin, është përtërirë në kur dhe si vend tregtie, në të ci- ndryshme. Viti i lindjes është viti jashtëm, sa që, ndoshta ndodhë të krishterët zakonisht bash- Krishtin”. lin nomadët tregtonin me frytet para vdekjes së Herodit të Madh, që të harrojmë rëndësinë e festës e ndryshme të tokës së që do të thotë, fundi i marsit dhe apo të hutohemi prej zbukuri- kësaj zone. fillimi i prillit të vitit 750 Ro- meve të shumta që të thellohe- Emri i kësaj qyteze, mak, viti 4 para Krishtit. Pastaj, mi në misterin dhe porosinë e sipas filologëve ishte studiues të ndryshëm flasin edhe këtyre ditëve dhe vetë festës së Beth-Lahamu dhe i për ditën e javës dhe orën e lind- Krishtlindjes. referohet themelimit të jes së Krishtit. Heretik të shumtë Për këtë arsye le të lejojmë që Babilonisë, apo ndonjë thonë se Krishti ka lindur me 20 zemrat tona t’i përshkojë lajmi i shenjtërore kanaane, apo 21 prill, të tjerë më 25 maj, gëzueshëm i engjëllit: «Ja, unë po mirëpo kjo teori ende mirëpo opinioni i vërtetë është ju sjell një lajm të mirë: gëzim të nuk është e pranuar se Krishti ka lindur më 25 dhje- madh për mbarë popullin! Sot në krejtësisht. Është e si- tor, datë kjo e cila përkujtohet që qytet të Davidit ju lindi Shëlbuesi gurt, se me ardhjen e nga kohët e apostujve. – Krishti Zot » ! (Lk 2, 10b – 11). hebrenjve ky vend do Le të na frymëzoj fjala «Shël- të quhet Bet-lehem, që Krishtlindja - festë e jetës bues» sepse Krishti, Adami i ri do të thotë “shtëpia e Festa e Krishtlindjes është fes- ia kthej njerëzimit dinjitetin e të bukës”. Kjo për shkak të e jetës, sepse Zoti është Zot bijve dhe të bijave të Zotit. Vepra se kjo ishte një tokë e i jetës. Pas krijimit të botës, si madhore «et verbum caro factum pëlleshme. Më vonë do kurorë të veprave të veta, Zoti e est» u realizua. Jo se ne e meri- të quhet edhe Ephrata krijoi njeriun në përngjasimin e tuam, por iniciativa erdhi prej (e pëlleshme). Betle- vet. Kështu, Zoti kurrë më nuk Zotit i cili i donë krijesat e veta hemi biblik i referohet është larguar nga bota, nuk e ka e mbi të gjitha njeriun. Pra, le periudhës së Patriar- braktisur njeriun, por i ka qën- të jenë këto ditë kohë kur do të këve. Kur flitet për druar afër në çdo nevojë. Kjo na thellohemi më tepër shpirtërisht Efratin aludohet në jep guxim dhe siguri të ecim për- duke medituar mbi lindjen e Jezu Betlehemin. (Zan 35, para, duke gjetur forcë dhe ngu- Krishtit dhe të lutemi me gjithë 16). Pastaj edhe te Mi- shëllim edhe në vështirësitë më zemër që në përkujtimin e lind- kea profetë lexojmë: “E të mëdha të jetës. Pra, Mishërimi jes së Tij të përjetojmë gjithnjë ti, o Betlehem – Efra- i Fjalës së Zotit, është bekim për rilindjen tonë. Këtë e donë dhe të, i vogël ndër qytetet njerëzimin që duhet të na fry- na porositë Zoti: të jemi të qën- princërore e Judes, prej mëzojë të vihemi në shërbim të drueshëm në vepra të mira edhe teje do të më dalë ai që jetës. atë deri në fund, sepse « kush do do ta sundojë Izraelin” Në këtë kuptim, Krishtlindja të qëndrojë deri në fund do të (Mik 5, 1a). është festë edhe e familjes. Sikur shëlbohet ». Vlen të thuhet se gëzohet familja kur shtohet me pas lindjes së Krishtit, një jetë të re, me një foshnje në Shënime historike mbi ky vend sikur harro- gjirin e saj, ashtu edhe Kisha, me festën e Krishtlindjes het në shkrime dhe rastin e kremtimit të lindjes së Origjina e kësaj feste sipas Liber rëndësia historike e tij Jezu Krishtit përtërihet në gë- Pontificalis, ndërlidhet me periu- zbehet, thua se ashtu zim dhe e mbushur me hir bëhet dhën e Papës Telesforit (125-136), ka dashur vetë Zoti. bartëse e porosisë së gëzueshme mirëpo, festa e Krishtlindjes ka Krishti, tani e tutje do dhe e paqes në jetën familjare filluar të kremtohet rreth mesit Sikur fjala që zë fill në mendjen të quhet Nazarenas dhe sociale. të shekullit IV në Romë. Këtë dhe kështu do ta iden- Jeta e të Lumes Nënë Terezës na e dëshmon fakti se, në Depo- tonë dhe është e papashme, por tifikojnë gjatë gjithë ishte dëshmi e fuqishme e shër- sitio Martyrum filocaliana, pjesë jetës së tij mbi tokë. bimit ndaj jetës, që do të thotë nga Kalendari liturgjik i vitit 336 bëhet e ndjeshme kur ajo shprehet me Duhet tu kthehemi ndaj të varfërve, sëmurëve, nje- lexojmë: “VIII Kal. Jan. Natus zë, ashtu edhe Fjala e Zotit ekziston në shkrimtarëve të sheku- rëzve të braktisur. Festa e Lind- Christus in Bethleem Judae”. llit të II, sidomos Shën jes së Krishtit porositë njerëzit të Pastaj, nga perëndimi kjo festë formë të papashme në zemrën e Atit. Justinit dhe Origjenit dinë ta pranojnë çdo fëmijë dhe bartet edhe në Lindje së pari në “ që të përkujtohet vendi ta çmojnë jetën e secilit. Këtë gjë Antioki rreth vitit 375 nga Shën Kjo Fjalë bëhet e ndjeshme për ne me i lindjes së Shëlbuesit e kërkon Krishti, të pranohen ata Gjon Gojarti, dhe si karakteris- tonë Jezu Krishtit. që janë të pafuqishëm, që nuk tikë e festës është kremtimi i tri rastin e Mishërimit. Edhe shpella në mund të qëndrojnë me fuqitë e Meshëve, praktikë kjo që u lejo- të cilën lindi Krishti veta dhe ta mbrojnë jetën si dhu- hej të gjithë meshtarëve, mirëpo është identifikuar me ratë të Zotit. më herët kjo gjë ishte e rezervuar ” saktësi. Kështu Shën $RITA  $HJETOR -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3

Krishti – Drita e botës është festë e paqes së trefishtë: tjetra në kohë. Të dyja të mre- gatitni udhën e Zotit”, koha me- ngjizjen dhe lindjen e Mesisë: Ka shumë mendime, ide që Paqja me Zotin që është gjëja kullueshme, ajo pa nënë e kjo sianike, që kremtohet të dielen e “Ja, virgjëra do të ngjizë e do të li- mund të nxjerrim nga ky krem- e vetme që na duhet të gjithëve pa babë. Dhe, nëse se kuptojmë tretë të Ardhjes dhe së fundi java ndë një djalë e për emër do ta quaj tim i natës së Krishtlindjes. Nuk (Ep. I ad Cor., hom. 1; PG 61, 14). këtë, si mund të flasim për tjet- e katërt e Ardhjes: Mishërimi i Emanuel!” (Is 7,14). Këto fjalë është një natë sikur të tjerat. Për Nuk na shërben asgjë të jemi në rën? Kështu, atë që nuk e arrijmë Fjalës së Zotit. të profetit do të përsëriten gati të gjithë është një natë e ndry- paqe me të gjithë, nëse jemi në me intelektin tonë na e zbulon Kjo është një thirrje e cila tro- njëjtë edhe prej Engjëllit Gab- shme prej të tjerave, për të krish- luftë me Zotin... Paqja e vërtetë feja. Pra, Zoti hyn në botë në një ket në zemrat e njerëzve që të riel: “ Mos ki frikë, o Mari, sepse terë e jo të krishterë, pra është dhe hiri i vërtetë vijnë prej Zo- formë të re. Ai që është i papa- bëjnë një kthesë kah e mira. ke gjetur hir para Hyjit! Ja, do të një natë e veçantë. tit. shëm, bëhet i pashëm, ai që është E gjithë kjo periudhë kohore mbetesh shtatzënë e do të qitësh në Tradita është e lashtë që na Së dyti, duhet të jemi në paqe para kohës, hyn në kohë dhe bë- është e përshkuar në frymën e dritë një djalë e ngjitja emrin Je- sheh të bashkuar, për të krem- me veten tonë. Si fryt i paqes së het shërbëtor. një pritjeje me shpresë. Në fakt zus” (Lk 1, 30-31). tuar këtë mister. Në çdo vend parë me Zotin është paqja in- Sa për konceptin e kohës shpresa është një aspekt i fesë që Amësia e Marisë, Virgjërës së është errësirë, shkëlqen për ne time e shpirtit tonë. Shkruan Shën Augustini në “Rrëfimet” është ngushtë i lidhur me virty- Bekuar është një ndër temat që një shpellë, dhe një e vërtetë që psalmisti: “Dashamirësit e Ligjit e tij shkruan: “Se çfarë është tin e dashurisë. Zoti është Da- zakonisht trajtohen ndër tjera na duket e pamundur - Biri i tënd gëzojnë në paqe të madhe, ata koha, në qoftë se nuk ma kërkon shuri prandaj mëson dhe qorton edhe me rastin e Krishtlindjes. Hyjit bëhet njeri. askurrë nuk marrin në thua” Ps kush, unë e di; në qoftë se dua t’i njerëzit: “Rrini zgjuar, rrini me Në lidhje me këtë temë, Shën Është e jashtëzakonshme: 118, 165; pastaj në një vend tjetër. shpjegoj atij që ma kërkon, nuk kujdes”. Toma i Akvinit shkruan se Zoja ngjarja më e rëndësishme e nje- ...Vetëm ti o Zot ma jep pushimin e di. ... Sa për të tanishmen, në Festa e Krishtlindjes ka tetë- e Bekuar është Nëna e vërtetë rëzimit është e mbështjellur nga e qetë Ps 4, 9. Kështu pra, ia vlen qoftë se do të kishte gjithmonë ditëshin e vet që është i rregu- dhe e natyrshme e Krishtit. Në heshtja, nga fshehtësia. Askush të luftojmë kundër së keqes dhe të tanishme dhe nuk do të ka- lluar në këtë formë: a) Të dielën fakt, trupi i Krishtit nuk është nuk vëren. Engjëjt lajmërojnë mëkatit, sepse ashtu i përgatisim lonte në të kaluarën, nuk do të në tetëditësh është festa e famil- sjellë prej qielli, por është for- një grup njerëzish, pra barinjë, të zemrën Ungjillit të Paqes. kishte kohë, por përjetësi.” jes shenjte e Krishtit, Marisë dhe muar në kraharorin e saj tejet të cilët janë njerëzit më të braktisur, Që harmonizimi shpirtëror Kjo është mrekullia e Mishë- Jozefit; b) Më 26 dhjetor festa shenjtë. Ajo u bë Nënë e Zotit më të varfër, më të nënçmuarit e të jetë i plotë, së treti na duhet rimit: “Fjala e Zotit u bë njeri!”. e Shën Shtjefnit martir; c) Më pa e humbur virgjërinë e vet. popullit të Izraelit. paqja me të afërmin. Mjafton të Ai që është jashtë kohës u për- 27 dhjetor është festa e Shën Mishërimi i Fjalës së Zotit bë- Kanë kaluar 2000 vite e ne kujtojmë faktin se Dashuria e vujtëria dhe hyri në kohë. Lindja Gjonit apostull e ungjilltar; d) het në fuqi të Shpirtit të Shenjt. kremtojmë dhe aktualizojmë amshuar u Mishërua dhe ajo sjell e Jezu Krishtit është e barabar- Më 28 dhjetor festa e Fëmijëve Pra, ky formim i trupit të Krish- ngjarjen më të jashtëzakonshme paqe për të gjithë njerëzit vull- të me ardhjen e së Vërtetës mbi të Pafajshëm; e) Ditët 29., 30. tit që u realizua me fuqinë hyj- dhe të mrekullueshme – Lindjen netmirë. Dhe, sikur që nga paqja tokë, e rifillimit të jetës së re. dhe 31. dhjetor janë ditët në te- nore i përshkruhet Shpirtit të e Jezu Krishtit. me Zotin buron paqja me veten Zoti vjen në botë në formën e tëditësh; f) Më 1. janar festojmë Zotit.

Jezu Krishti vjen në botë si tonë, ashtu nga kjo buron paqja thjeshtë dhe në përvujtëri por ditën e Zojës, Hyjlindëse, në të Takimi me Jezusin është për- Dritë që e lufton errësirën dhe me të afërmin. Në këtë kontekst, për të shërbyer. Si ti kuptojmë cilën përmendet Emri i Shenjtë vojë jete. Sikur fjala që zë fill në i jep gjallëri botës. Kështu e Shën Pali na mëson cila është ndryshe fjalët e Shkrimit Shenjt: i Krishtit“ (Cal. Rom. Vatican mendjen tonë dhe është e papa- paraqet Mesinë Shën Gjoni në rruga dhe çfarë duhet të jemi: Mëshira dhe e vërteta do të përpi- 1969, 15-16). shme, por bëhet e ndjeshme kur Ungjillin e vet. Tradita e Kishës “Ju përbej, prandaj, unë i burgo- qen, drejtësia e paqja do të merren Pra, Kisha ka formuar këtë te- ajo shprehet me zë, ashtu edhe e zbërthen këtë temë si pikë re- suri në Zotin: jetoni denjësisht si i ngrykë. E vërteta do të mbijë nga tëditësh për ti kushtuar rëndësi Fjala e Zotit ekziston në formë ferimi i fesë në hyjninë e Jezu ka hije thirrjes që keni marrë: me toka e drejtësia do të shikojë prej të madhe kësaj feste, sepse asnjë të papashme në zemrën e Atit. Krishtit, pra në Koncilet e Nices plot përvujtëri, butësi e duresë: du- qiellit” Ps 84, 11-12). ngjarje në historinë e njerëzimit Kjo Fjalë bëhet e ndjeshme për dhe të Konstantinopojes; çdo roni njëri-tjetrin me dashuri! Bëni Pra, Krishtlindja është festë e nuk ka jehuar aq fuqishëm sa ne me rastin e Mishërimit. të diele e recitojmë në Meshën çmosin ta ruani njësinë e Shpirtit cila e nxjerr njeriun nga errësira lindja e Krishtit. Pra, në kontekstin e përtëritjes Shenjte: Hyj prej Hyjit, dritë me anë të paqes që ju bashkon (Ef e injorancës dhe nga mosdija, po sonë shpirtërore, mjafton të kup- prej dritës, Hyji i vërtetë prej 4, 1-3). Këto virtyte që përmend ashtu edhe nga mosnjohja e Kri- Virgjëra Mari dhe lindja e tojmë dhe ta pranojmë faktin se Hyjit të vërtetë. Shën Pali duhet të përmbushen juesit të vet, për ta bërë të aftë Krishtit me lindjen e Krishtit fillon të kon- Këtë e dëshmon edhe vet Je- në plotësi dhe ndaj të gjithëve. dhe nxjerrë në dritën e vërtetë që Kur studiojmë profecitë e Besë- kretizohet historia e shëlbimit. Në zusi duke thënë: “Unë jam drita e Jo të durueshëm e të butë ndaj ta njoh dhe pranoj faktin se Zoti lidhjes së vjetër që kanë të bëjnë këtë ditë të madhe feste njerëzimi botës”. Çdo ditë kemi mrekullinë disave e i egër e tiran ndaj të është Dashuri dhe është Mishë- me Mesinë, vjen në dukje një takohet me Zotin. Ky takim apo e lindjes së diellit, që ka mahnitur tjerëve, por të përmbushen ndaj ruar në mesin e njerëzve për ta harmonizim shumë i mirë në kjo lidhshmëri vazhdon të jeto- njerëzit e lashtë, sa që në të kanë miqve e armiqve, të mëdhenjve e plotësuar shëlbimin e tyre. mes Besëlidhjes së Vjetër dhe jë, të aktualizohet sa herë Kisha besuar si në hyjni. Ndërsa ne jemi të vegjëlve, edhe atë jo vetëm me Besëlidhjes së Re. Në BV hasim kremton sakramentet e shenjta. të vetëdijshëm se pa dritë jeta do fjalë por edhe me vepra. Kjo ësh- Koha liturgjike e në premtimet e Zotit të paralaj- Këto ditë edhe më tepër du- të ishte e pamundur. Për më tepër, të rruga e vërtetë që e liron nje- Krishtlindjes mëruara nga profetët, ndërsa në het të nxisin ndjenja dashurie, asgjë nga gjërat që shohim nuk riun nga egoja negative e tij dhe Kësaj festë të madhe i parapri- BR ato bëhen realitet. kështu që, duke marrë për she- na paraqesin më çartë se dielli e bën atë të hapur e të dashur për në koha e Ardhjes, që për katër Premtimin e parë të Zotit, se mbull familjen e shenjtë të ecim natyrën e Hyjit dhe krijimit të tij. Zotin dhe të tjerët. javë rresht, në mënyrë të veçantë do ta dërgoj Mesinë, e gjejmë edhe ne gjurmëve të saj. Kështu, sikur dielli që është një është kohë e pritjes së lindjes së menjëherë pas mëkatit të parë Na thërret kjo kohë në bash- trup qiellor që shpërndan dritën Lindja e Jezu Krishtit dhe Mesisë në Betlehem, pra kohë e të Adamit dhe Evës në librin kim, falje e pajtim, fakte këto të e vet, ashtu edhe Krishti, i ardhur koncepti kohës sipas Shën një përgatitjeje më intensive për e Zanafillës: “Armiqësi do të vë cilat do të ndihmojnë për një në botë shndrit njerëzimin dhe Augustinit Krishtlindje. Ndër porositë më ndërmjet teje e gruas, ndërmjet fa- jetë në mirëqenie e paqe me të pa dallim ngrohë dhe gjallëron të Shën Augustini lidhur me këtë thelbësore që e karakterizojnë rës sate e farës së saj: fara e saj do gjithë. Të lutemi së bashku duke gjithë ata që janë vullnetmirë. festë thotë se, bazuar në fe du- këtë kohë veçohen ajo e pritjes ta ndrydhë kokën, kurse ti do t’ia brohoritur bashkë me engjëllin: het të besojmë se janë dy lindje me kujdes të ardhjes së Birit sulmosh thembrën” (Zan 3,15). Më “Lavdi Hyjit në më të lartin qiell, Krishtlindja – Paqja jonë të Zotërisë: njëra hyjnore e tjetra të Hyjit. “Rrini zgjuar”, pastaj, tutje, qindra vjet para ardhjes së e paqe mbi tokë njerëzve që i ka për Në të njëjtën kohë, Krishtlindja njerëzore; njëra jashtë kohës, e thirrja e Gjon Pagëzuesit, “për- Krishtit, Isaia profetë flet për zemër!“ (Lk 2, 14).  $RITA -Ÿ3)-))+)3(Ÿ3 $HJETOR

Augustini ishte dhe mbeti metafizik, psikolog, teolog, moralist dhe historian. Augustini ishte një legjendë e vërtetë. Në rastin e tij realizohen fjalët e Krishtit: Për Zotin s`ka gjë të pamundshme! Augustini, nga një mëkatar i madh, me ndërmjetësinë e lutjeve të pa reshtura të nënës së vet, shën Monikës, arriti të bëhej një ndër shenjtërit më të mëdhenj të Kishës sonë. SHKRUAN: për të ligjëruar retorikën. Tani nos për t`i dëgjuar predikimet qoftë se mundën këta e këto, pse jo Kjo ishte një biografi e shkur- Don Marjan DEMAJ Augustini ishte tridhjetëvjeçar. e Ambrozit. Dhe kur njihet dhe ti, Augustin?) Fillon të qajë për- tër e shën Augustinit. Lirisht Në këtë rrugë e përcollën nëna shoqërohet me Ambrozin, fillon mallshëm për ditët e shkuara dhe mund të themi se Augustini e tij dhe disa shokë. Nuk dihet ta lexojë Shkrimin e Shenjtë, po- të gabuara, për lëshimet e shum- ishte njëri ndër etërit më të më- agasta ishte qytet në udhë- cilët shokë: ata të këqijtë apo të saçërisht letrat e shën Palit dhe ta, për dobësitë e veta dhe mëka- dhenj të Kishës. Ishte gjeni i vër- Tkryq rrugësh ushtarake. Qy- mirët! shkrimet neoplatonike. Filloi të tet. Në këtë pikëllim shpirtëror tetë. Me lehtësi zgjidhte pyetjet teti, për kulturën dhe pasurinë Më në fund Augustini e gje- largohej nga sekti i manikenjve, dëgjon një zë fëmije në brendinë e rënda filozofike, dogmatike që kishte, e kishte arritur këtë ti shokun e jetës. Ndoshta është sepse në krishterim shkaqet e së e vet duke i thënë: Tolle lege, tolle dhe të ekzegezës. Teologjia e në saje të ushtarëve tregtarë, të më mirë dhe më drejt të thuhet keqes i sheh ndryshe nga ato që i lege! (Merr, lexo! Merr, lexo!) Me Augustinit bart karakteristikat cilët shpenzonin shumë të ho- se lutjet me lot për faqe të nënës mësonte manikeizmi. këtë rast Augustini merr në dorë e mënyrës që vetëm ai mundi t`i lla nëpër tregje, banja publike, së tij arritën tek Zoti. Zoti, duke Leximet e shën Palit zgjojnë letrat e shën Palit dhe gjen tek- bëjë aq mirë. Kjo teologji nuk cirkuse, teatër dhe, fatkeqësisht, i parë vuajtjet që ia shkakton- interesim të madh tek Augusti- stin në të cilin shkruan: Të ecim është vetëm e mendjes, por edhe edhe në shtëpi publike. Qyteti te djali saj i dhënë pas vesesh, ni. Dhe kështu fillon të mendojë në nderë porsi ditën, jo në gosti e e zemrës. bënte një jetë vërtet të shfrenuar ndërhyn në jetën e Augusinit. për vete. Njerëzit me shembuj zdërhallje, jo në fëlligështi e në Mbi fshehtësitë e fesë flet morale! Në këto rrethana të je- Tani pra shquhen mëshira, hiri konkretë i tregonin Augustinit shfreni, jo në grindje e në smirë, shkurt dhe qartë. Flet edhe për tës, e sheh dritën e diellit shën dhe mirësia e Zotit. Shoku më i për jetën e krishterë, mbi kthi- por veshuni në Jezu Krishtin Zot, jetën: mëkatin, hirin dhe shëlbi- Augustini me 13. 12. 354. Tagasta ngushtë i jetës i bëhet Ambrozi min kah Zoti, mbi jetën e vet- e në kujdes për trup, mos i kënaqni min. Duke e krahasuar talentin e ishte vend në Algjerinë e sot- me të cilin takohet në Milano. mitarëve etj. prirjet e ulëta (Rom 13, 13-14). Kjo tij, me të ndërlidhet edhe shpirti me, në kufi me Tunizinë, qyteti Shën Ambrozi për Augustinin Te Augustini zgjohen ndje- ishte pjesa e Shkrimit Shenjt, e i talentuar, që çon në shenjtëri i sotshëm Numidia. Babai i tij nuk mbetet vetëm shok, por njat fetare dhe kështu fillon një cila bëri që Augustini të fillojë dhe përsosmëri. Shpirti i tij, quhej Patrici, pagan, dhe nëna edhe vëlla, mik dhe dashamir, i luftë e ashpër në shpirtin e tij, një nismë të mbarë të jetës së dikur i zhytur në mëkate dhe i Monika, një e krishterë shumë e cili do t`ia tregojë rrugën deri te e cila rritej nga dita në ditë. Ai vet. uritur për hirin dhe vlerat, gjen devotshme. Babai i vdes në ko- Krishti. vetvetes ia bënte këtë pyetje: Pse Në vitin 386 kur Augustini i tek Zoti i tij paqen dhe ushqi- hën kur Augustini kishte vetëm Augustini shpesh shkonte në ta shtyj kthimin kah Zoti – Si hi mbushi 32 vjet, tërhiqet nga rre- min. shtatëmbëdhjetë vjeç. U shkollua katedralen e famshme të Mila- et hae, cur non tu, Augustine? (Në thi shoqëror në vetmi, që të jetë Në luftën e madhe që e filloi në vendlindje, ndërsa në Kartagë vetëm ai dhe Zoti, që të mund kundër epsheve të veta, jo vetëm mëson retorikën dhe letërsinë. të rrëfehet mirë dhe ta kupto- që triumfoi, por tash e tutje ish- Për vete thoshte se më tepër më- jë fajësinë që kishte bërë, për të te aq i fortë shpirtërisht, sa që son nga frika. Por sot e kësaj dite marrë forcë që të pasurohet me asgjë nuk mundi ta ndante nga nuk dihet çfarë ka qenë ajo frikë, hirin e Zotit. Augustini me të rruga e shenjtërisë dhe përsos- kur dihej se merrte pjesë në lo- madhe përgatitej për ditëlind- mërisë. Pasi që vetë ishte më- jëra të ndryshme në teatro dhe jen e vet shpirtërore, për Kishë katar i madh, i kupton dobësitë cirkuse të shumta të asaj kohe. dhe fe. Dhe saktësisht një vit më e njeriut, andaj më së miri do Augustini për kah natyra ish- vonë, pas një përgatitjeje të mirë, t`i kuptojë njerëzit mëkatarë, të te shumë i afërt me njerëz dhe në vitin 387 natën e Pashkëve pa- cilët nuk do t`i gjykojë apo refu- shumë i shoqëruar, por për fat gëzohet nga vetë shën Ambrozi. zojë, por sipas shembullit të Më- të keq, ai u zhyt në një shoqëri Zemra e Augustinit më në fund suesit të vet që tani i shërbente moralisht të shkatërruar dhe pa gjeti qetësinë te Zoti, sepse kjo me aq zell e dashuri, për të gjithë kurrfarë vlerash shpirtërore. zemër shumë e kërkoi Atë dhe mëkatarët kishte metoda të mira Kështu Augustini, duke i ar- dita e pagëzimit ishte dita më e dhe efikase, me të cilat u ndih- syetuar mëkatet e veta, thoshte: lumtura në jetën e tij. monte të kthehen. tantus puer et tantus peccator. Më 387 Augustini kthehet Augustini, nga ana e inteli- Pasi kryen shkollimin, Au- prapë në Afrikë, ku ishte vendi gjencës, ishte dhe mbeti meta- gustini i nënshtrohet kërkesës i tij. Por nuk u kthye veprave të fizik, psikolog, teolog, moralist për mësimdhënës, së pari në mëparshme që i kishte bërë. Tani dhe historian. Augustini ishte Tagastë, pastaj në Kartagë. Posa- Augustini ndryshe e shikon Ta- një legjendë e vërtetë. Në rastin çërisht e çmonte veprën e Cice- gastën. Ai tani turpërohet, jo ve- e tij realizohen fjalët e Krishtit: ronit Hortensius, e cila e nxiti që tëm për veprat e ndyta që edhe Për Zotin s`ka gjë të pamundshme! të studiojë edhe më tutje, kësaj vetë i kishte bërë, por edhe për Augustini, nga një mëkatar i radhe filozofinë. Në vitin 374 i jetën e pamoralshme të bashkë- madh, me ndërmjetësinë e lutje- bashkohet sektit të manikeistëve. qytetarëve të vet. Augustini tani ve të pa reshtura të nënës së vet, Pjesëtar i tyre ishte nëntë vite me jeton si asket i vërtetë, jo vetëm shën Monikës, arriti të bëhej një radhë. Ndërkaq nëna e tij Moni- për vete, por edhe për mëkatet e ndër shenjtërit më të mëdhenj të ka, mbeti gjithnjë fetare e fortë, tjerëve, posaçërisht për mëkatet e Kishës sonë. që duke shpresuar në Zotin, lutej bashkëqytetarëve dhe shokëve të Augustini vdes më 28 gusht të shumë dhe shpeshherë edhe me tij të dikurshëm. vitit 430 në moshën 76-vjeçare, lot për kthimin e birit e vet. Ajo Duke u kthyer në Afrikë, i pak para se të fillonte Koncili i e shihte se biri i saj ishte në rru- vdesë nëna, por e lumtur – sep- Efezit, në të cilin ishte i ftuar. gë të gabuar. Monika gjente për- se tani djali i saj jeton në hirin Trupi i tij pushon në Pavi, në krahje edhe te ipeshkvi i vendit, e Zotit. kishën e shën Pjetrit. Augustini i cili e kuptonte dhembjen dhe Më 395 ipeshkvi i Hiponit, 36 vite ishte shembull i grigjës brengosjen e saj dhe ai e ngushë- Valeri, duke e parë përshpirt- që Zoti ia besoi. Me predikime, llonte duke i thënë: “Fëmija i kë- ërinë dhe jetën e tij të mirë, si- me shkrime dhe me shembullin tyre lotëve të shumtë nuk mund të kurse edhe zellin për shpirtra, e e tij të mirë, ai përhapi mësimet humbë.” shuguron për meshtar, e pak më e veta për fenë e vërtetë, duke iu Në vitin 383 Augustini udhë- vonë edhe për ipeshkëv, duke e kundërshtuar mësimeve të ga- ton në Romë dhe nga Roma emëruar për ndihmës të vetin. buara të asaj kohe dhe sekteve të në Milano. Këtu me ndihmën Një vit më vonë Valeri vdes dhe ndryshme. e prefektit Simah merr vendin Augustini e zë vendin e tij. $RITA 9 $HJETOR &!-),*!

SHKRUAN: në fill të vdekjes, fëmijën e pa- Don Lush GJERGJI lindur, askënd. Urata e zgjeron zemrën tonë për ta pranuar dashurinë e Zotit Përse e kam quajtur Nënën dhe për t’ua dhuruar atë të gji- Tereze Nëna e Jetës? thëve… Unë jam personi më i Sepse ajo gjatë tërë jetës rregull- lumtur në botë, sepse 24 orë në tare, së pari si Motra Tereze e ditë jetoj dhe veproj me Jezusin Loretos /1929-1948/, pastaj edhe dhe për Jezusin, me vëllanë nje- më tepër si Nëna Tereze – Mi- ri dhe për vëllanë njeri. Mu për sionare e Dashurisë /195001997/, këtë kurrë nuk kam dyshuar në ishte mbrojtësja, përkrahësja dhe jetën time dhe kurrë nuk kam frymëzuesja e jetës në çdo vend qenë e pakënaqur, sepse jeta rre- dhe kënd të botës, prej zanafillës gulltare nuk është lojë, çka do, së jetës e deri te ofshama e fu- por jetë në plotësi…” ndit, kalimit në amshim, apo si i Nëna Tereze shpesh thoshte: i pëlqente asaj të thoshte “kthimi “Sëmundja më e rrezikshme në botën në Shtëpinë e Atit”. e sotme nuk është kanceri apo Sida, Këtë qëndrim dhe vlerësim por vetmia, mosdashuria, e cila nje- ajo e kishte mësuar qysh në gji- riun e mbyt gjithnjë… Çdo njeri ka rin familjar nga prindërit e saj nevojë për dashuri, për tjetrin, mbi Kolë Bojaxhiu dhe Drane lind. të gjitha për Zotin – Dashuri. Për Bernaj-Bojaxhiu, nga kultura sëmundjen e vetmisë dhe mungesën dhe tradita shekullore shqiptare, e dashurisë nuk ka “bari apo ndonjë nga feja, shpresa dhe dashuria e ilaç”, përpos Zotit dhe neve…” krishterë. varfër, të gërbulur, atyre që jetojnë la, Sida… me këtë parim: “Kudo afërmin. Jeta fetare na ndihmon Dhe vazhdonte: “Asnjë së- Fjala e urtë popullore shqip- nëpër rrugë mënyrat natyrore të jeta është në rrezik, aty duhet të që në jetën aktive të jemi tër- mundje, as gërbula, s’mund ta tare thotë qartas: “S’ka shtëpi pa planifikimit familjar. Të varfrit jemi ne”, apo me qëndrimin tje- ësisht të angazhuara kudo për shëmtojë aq njeriun sa që unë në të pleq dhe pa fëmijë” dhe “Mjerë ajo janë të mrekullueshëm… tër” “Jeta është jetë, mbroje!”. ta kërkuar, dashur dhe shërbyer mos ta zbuloj Zotin Dashuri dhe shtëpi që s’ka pleq dhe fëmijë”. Puna e jonë është vepër e Zotit, Jezu Krishtin në të varfërit ndër vëllanë njeri”. Bota e sotme “moderne”, sepse jetën tonë ja kemi dhuruar Si e mbronte Nëna Tereze më të varfër…”. Për Nënën Tereze nuk kish- shpesh fatkeqësisht tejet ma- atij, dhe ai na ka dhuruar jetën për jetën e njeriut? te ndarje, ndërprerje dhe mos- terialiste, egoiste, hedoniste, t’ua dhuruar të tjerëve, të gjithëve. “Me Jezusin, për Jezusin, Jezusit. Çka është jeta shpirtërore përputhje mes jetës, jetës me e lufton dhe dëbon jetën në Mu për këtë, unë dhe ti, ne, jemi Për ta zbuluar, shërbyer dhe da- sipas Nënës Tereze? Zotin dhe jetës me të afërmin, zanafillë, qysh nga ngjizja në bashkëpunëtorët e Zotit. Parimi im shur Jezusin në çdo njeri, kemi “Është bashkim dashurie mes sepse jeta është një tërësi dhe kraharorin e nënës, me vrasjen, themelor është ky: Punë të vogla me nevojë të madhe për fe dhe da- hyjnores dhe njerëzores, për- një dhuratë e mrekullueshme, abortimin, dështimin e fëmijëve dashuri të madhe…”. shuri, sepse çdo gjë e bëjmë për plotësim, kërkimi i përsosmë- që në ndonjë mënyrë mund ta të palindur, si dhe në pleqëri, me Këto qëndrime dhe parime Jezusin, në Jezusin dhe me Jezu- risë dhe shenjtërisë në përdit- “meritojmë” vetëm nëpërmjet anësimin dhe përjashtimin e të Nëna Tereze i ka shprehur dhe sin, i cilin na thotë: “Duani njëri- shmëri. Dashuria është fryti i dhurimit. Ndërsa ne shpeshhe- moshuarve nga familja, jeta dhe mbrojtur me guxim, vendosmëri, tjetrin, si ju kam dashur unë”. Ai çdo stine dhe kohe, gjatë tërë rë jetën e “copëtojmë”, diçka për shoqëria. me fe dhe me dashuri, nga “Ka- na ka dashur deri në fund, deri jetës dhe çdokush ka nevojë për vete, diçka për të tjerët, diçka për Me këto dy qëndrime “vetë- tedra e Paqes” në Oslo, në ditën në skajshmëri, deri në vdekje të. Të gjithë mund të jetojmë në Zotin… duke rrezikuar kështu vrasëse” bota e të pasurve gjithnjë e Shpërblimit Nobel për Paqe në kryq. Veprat tona të dashu- dashuri nëpërmjet meditimit, gjithçka, vetveten, të tjerët, jetën e më tepër varfërohet, pakësohet /10 dhjetor 1979/, në Kombet e risë nuk janë asgjë tjetër përpos uratës, flijimit, jetës së thellë tonë shpirtërore, sepse në brendi dhe vetëshkatërrohet, sepse ka Bashkuara, kudo. shprehje dhe dhuratë e Zotit, shpirtërore. edhe ne jemi të copëtuar dhe frikë prej jetës – fëmijës, si dhe prej Përpos fëmijëve të palindur e jetës tonë shpirtërore me të. Pa Jezusin ne nuk dimë dhe nuk jemi të harmonizuar. vdekjes- pleqërisë. Nëna Tereze e ka mbrojtur jetën Shi për këtë sa më shumë jemi nuk mund ta dashurojmë të Pra, t’i kthehemi vetvetes dhe “Sot e vërteta që më së shumti edhe nga kërcënimet tjera, si p. të bashkuara me Zotin, aq më afërmin, të braktisurin, të var- të vërtetës, jetës në stilin e Nënës e shkatërron paqen është dështimi sh. nga varfëria, mjerimi, gërbu- tepër mund ta duam Atë në të frin, të gërbulurin, atë që është Tereze, duke mbrojtur, nderuar – aborti. Nëse ne jemi gjallë dome- dhe kultivuar atë në çdo fazë të thënë se prindërit tanë na kanë da- saj, duke u flijuar dhe dhuruar shur… Çka ndodh sot me miliona Nëna Tereze shpesh me dashuri dhe për dashuri. fëmijë të palindur? Shumë njerëz thoshte: ‘Sëmundja Vetëm kështu do të jemi të sot kujdesen për fëmijët e Indisë, të lumtur ne, si dëshmitarë të jetës Afrikës, të cilët vdesin nga mun- më e rrezikshme në botën e sotme me Zotin dhe me të afërmin, dhe gesa e ushqimit, mjekimeve… Por do të rrezatojmë gjithnjë mirësi pakkush mendon sot për miliona nuk është kanceri apo Sida, por dhe dashuri. fëmijë që vdesin me vullnetin e vetmia, mosdashuria, e cila Dikur ne shqiptarët jemi da- nënave të tyre. Nëse nëna mund “ lluar për të mirë me kulturën e ta vrasë fëmijën e vet, çka i pen- njeriun e mbyt gjithnjë… Çdo jetës në tërësi, sidomos me prani- gon njerëzit që të vriten njëri me njeri ka nevojë për dashuri, për min e jetës së re dhe me nderimin e tjetrin, popujt që të luftojnë njëri të moshuarve, dhe kjo, historikisht kundër tjetrit? tjetrin, mbi të gjitha për Zotin – ishte shpëtimi ynë. Tani kultura e Ne luftojmë kundër dështimit jetës ka një Përfaqësuese në dimen- nëpërmjet birësimit – adoptimit të Dashuri. Për sëmundjen e vetmisë sionet botërore, të Luemn Nënën fëmijëve të pafajshëm. Kështu kemi dhe mungesën e dashurisë nuk Tereze, për ta krijuar edhe qytetë- shpëtuar mijëra fëmijë. rimin e dashurisë. Porosia jonë është kjo: “Mos e ka ‘bari apo ndonjë ilaç”, përpos Nëna jonë Tereze na thotë: mbyt fëmijën tënd, sepse për të “Pa dashuri dhe flijim jeta s’ ka kemi një vend, një zemër!”. Për- Zotit dhe neve…’ kuptim” dhe “Vetëm dashuria do ta pos kësaj ne i mësojmë njerëzit e ” shpëtojë botën”.  $RITA 2%0/24!:( $HJETOR

SHKRUAN: Pal BAFTIJAJ / Caritas Kosova

aritas Kosova është duke nizimit sa më të mirë të mund- stitucion i Kishës Katolike në nivelin internacional, takime të njiteti njerëzor, gjithkush mund Cpunuar vazhdimisht në shëm edhe me Caritaset tjera Kosovë, vendosi të punojë fuqi- ndryshme, të cilat u realizuan të jet i varfër por edhe ai që është përmbushje të misionit të tij të në Kosovë, si dhe me qëllim që misht për të rritur integritetin e në selitë e shumicës se Cari- i varfër e ka dinjitetin e vet njerë- shenjtë në promovimin e vlerave Caritas Kosova të arrijë të prekë tij për të qenë një përfaqësues i taseve Evropiane, si në Selinë zorë, Caritasi dëshiron ta shohë humane dhe njerëzore për nje- lëndimet dhe dhimbjet e njerëz- denjë i veprimtarisë humane të Caritasit Europian në Bruksel, si krijesë të Hyjit pavarësisht nga rëzit e shoqërisë kosovare. Edhe ve që jetojnë në Kosovë. Nga kjo Kishës Katolike në Kosovë. Për pastaj në Romë, Paris, Fraiburg ngjyra, etnia apo religjioni që aj pas nëntë viteve të përfundimit periudhë kohore e ndërrimeve të përmbushur këto objektiva që (Caritasin Gjerman), Luzern ( mund të këtë ky është përkushti- të konfliktit, Kosova ende gje- dhe e riorganizimit që pati Ca- kishte vënë përpara, Caritas Ko- Caritasin Zvicëran) e kështu me mi ynë fundamental, që në radhë

K ndet në fillimin e zhvillimit. ritas Kosova, para vetes vendosi sova filloi organizimin e takime- radhë. Qëllimi kryesore i këtyre të parë të ruhen vlerat njerëzore. Y Mungesa e industrisë, papunësia, objektivat dhe vizionin e qartë, ve të ndryshme në nivel nacional takimeve të organizuara jashtë M

C varfëria e madhe ekstreme dhe në mënyrë që sa më mirë t’iu dhe atë internacional, takime vendit ishte prezantimi i situatës Të sëmurët, një histori në gjendja e varfërisë në tërësi, e përgjigjet nevojave dhe sfidave të këto në radhë të parë të organi- sociale në Kosovë dhe diskutimi vete rëndojnë edhe më tepër situatën atyre që jetojnë në vuajtje dhe në zuara me institucionet shtetërore për konkretizimin e bashkëpuni- Përkushtimi për të shpëtuar je- sociale, ekonomike dhe politike varfëri ekstreme. të Republikës se Kosovës si me meve për një punë sa me të mirë tërat e njerëzve të sëmuar e sido- të vendit. Kosova aktualisht po Caritas Kosova vendosi që presidentin, kryeministrin, krye- dhe efektive të Caritasit në Ko- mos të fëmijëve asnjëherë nuk ka përballet me shkallën më të lartë të jetë një promotor i fuqishëm tarin e parlamentit, me ministrin sovë. munguar në Caritas Kosova, viti të varfërisë në Evropë, me 50 të i përmirësimit të jetës sociale e punës dhe mirëqenies sociale e Duke përmbyllur këtë cikël që tani po e lëm pas ishte një vit popullsisë që jetojnë me më pak dhe ekonomike të shoqërisë ko- kështu me radhë, takime këto, të të vizitave dhe takimeve, Cari- shumë i sukseshëm pasi që edhe se 1$ (dollar) në ditë, pra15 e sovare, duke ruajtur gjithmonë cilat në vete ngërthenin qëllimin tas Kosova u përkushtua në im- këtë vit Caritasi arriti që me tyre jetojnë në varfëri ekstreme. në fokusin e tij zhvillimin dhe e prezantimit të Caritasit të Ko- plementimin e projekteve dhe shumë vështërsi të shpëton jetën sipas vlerësimeve zyrtare 42.1 e mbrojtjen e dinjitetit të njeriut, sovës si një institucion shumë i programeve që kishte ndërtuar e sëpaku 9 personave, e që këta popullsisë janë krejtësisht të pa- integrimin e tij social, rritjen rëndësishëm i humanizmit dhe në favor të shoqërisë kosovare. kryesisht ishin fëmijë nën mos- punësuar. e mirëqenies dhe me përkush- çështjeve sociale në Kosovë. Këto programe dhe projekte që hën 18 vjeqare. Duke e punuar Për sa i përket sistemit shë- tim të plotë këtë punë ta bëjë Përveç takimeve të shumta që Caritas Kosova është duke im- këtë shkrim kemi menduar se do ndetësor, akoma nuk ka të dhëna ndaj shtresave në nevojë dhe të u organizuan në nivelin nacional, plementuar janë ndërtuar në ishte shumë e mirë për të njof- të sigurta, por është evidente se përjashtuarve krejtësisht nga pjesa e parë e vitit 2008 u shfry- bazë të asaj që në radhë të parë tuar lexuesit e “Drites” sidomos standardet janë shumë të varfra shoqëria. Caritas Kosova, si in- tëzua mjaft edhe për takime në të kihet parasysh dhe të ruhet di- me historinë e Adelina Zenaj dhe ndër më të dobëtat në Ball- nga Irsniqi, komuna e Deqanit. kan. Vlen të theksohet se shër- Adelina, një vajzë 15-vjeçare, bimet shëndetësore pas luftës në një nxënëse shembullore, e cila Kosovë kanë mbetur edhe më ishte goditur nga një sëmundje tutje shumë të paorganizuara, shumë e rëndë Ostereosarkoma në cilësi dhe në sasi. Sipas kë- ( apo Kanceri i eshtrave) dhe që saj situate të shëndetësisë dhe pas vuajtjeve të shumta që kishte raportimeve të bëra nga orga- përjetuar ajo vet por edhe familja nizatat ndërkombëtare, rezul- e saj mjeket kishin konstatuar se ton se situata në të ardhmen do i vetmi shpëtim për jetën e saj do t’i thellojë më shumë dallimet të ishte dërgimi i saj në ndonjë ndërmjet kategorive të njerëzve klinik jashtë Kosove për mje- në disfavor të të varfërve. Grupet kim, përndryshe gjithçka kishte më të rrezikuar që ndikohen nga mbaruar dhe ishte e destinuar kjo situatë, janë fëmijët, gratë, për vdekje. Caritasi, falë bash- të moshuarit, duke i përfshirë të këpunimit shumë të mirë që ka gjitha komunitetet pa dallim në me institucionet shëndetësore Kosovë. në Itali, arriti që më 20 qershor Duke pasur për bazë këto të të këtij viti ta dërgonte Adelinën dhëna, duke jetuar në përdit- për shërim të mëtutjeshëm po shmërinë kosovare, dhe duke në atë vend. Pas intervenimeve prekur çdo dite këto situata kon- të shumta që u bënë në Spitalin krete në Kosovë, në vitin 2007 “Santa Maria” në Terni, u deshtë Caritas Kosova përjetoi ndry- që përfundimisht Adelinës t’iu shime në strukturat drejtuese, amputohet (këputet) këmba e duke nominuar drejtorin e ri për majtë me qëllim që ajo t’i shpë- Caritas Kosova. Ky rioragizim u ton më të keqes, vdekjes. Raste bë me qëllim të sensibilizimit të të tilla siç përmendem me lart opinionit kosovar dhe të orga- Caritas Kosova ka trajtuar mjaft $RITA  $HJETOR 2%0/24!:(

shumë këtë vit, me qëllim që të konfliktin e fundit në Kosovë punohet maksimalisht në shpë- dhe problemet e shumta që do- timin e jetërave të njerëzve në lën pas konfliktit, Caritas Koso- Kosovë. va ia vuri vetes qëllim, që menjë- herë të jetë bartës i projekteve Përmirësimi i kushteve dhe ideve për promovimin e Pa- sociale obligim moral në qes në Kosovë, programe këto që Caritas në vete përmbanin promovimin

Gjendja e rëndë sociale dhe var- e paqes vetëm në mes të ko- K fëria ekstreme që kemi theksuar muniteteve etnike. Ndërhyrjet Y M më lart, çdo ditë e më tepër po e Caritasit të Kosovës arritën që C e vështirësojnë jetën e njerëzve në Kosovë të kuptohet misioni i në Kosovë, duke llogaritur në atë promovimit të paqes si diçka e se është e pamundur që Caritas shenjtë e jo imponuese, si diçka Kosova do t’i mund të plotësojë ku e tërë shoqëria kosovare ka kërkesat e të gjithë nevojtarëve në nevojë, nevojë jo vetëm grupet Kosovë. Caritas Kosova ka vend- e ndryshme etnike. Duke marrë osur prioritetet për ndihmë nje- për bazë ndërhyrjet e qëlluara rëzve dhe grupeve të ndryshme nga ana e Caritasit të Kosoves shoqërore për t’iu ndihmuar. në promovimin e Paqes, Caritas Në këto prioritete janë të foku- Kosova arriti që të jetë bartës i suar për ndihmë në radhë të parë të gjitha projekteve dhe progra- ato familje, të cilat jetojnë pa për- meve të mëdha në Kosovë që kujdesjen prindërore, fëmijët pa për bazë kishin promovimin e prindër, të sëmurët dhe të gjitha paqes, normalisht duke bashkë- ato kategori shoqërore, të cilave punuar shumë ngushtë edhe me iu mungojnë gjërat elementare institucionet tjera religjioze në për një jetë normale. Këtu, nor- Kosovë. malisht, Caritas Kosova nuk bën Caritas Kosova ishte prota- asnjë dallim, se çfarë religjioni gonist i shumë evenimenteve që apo përkatësie etnike iu takoj- u organizuan këtë vit në favor në këta njerëz. Përveç ndihmave të promovimit të paqes, eveni- të vazhdueshme humanitare që mente në të cilat morën pjesë Caritas Kosova shpërndan kohë edhe përfaqësues tjerë nga rajo- pas kohë për nevojtarët, Caritasi ni dhe Evropa. Nuk duhet ha- është fokusuar edhe në ndërtim rruar këtu edhe vizitën e Konfe- të objekteve sociale në Kosovë, rencës Ipeshkvnore Evropiane, dhe vetëm pak ditë më parë kemi Karvanin e Paqes e shumë e arritur të vëmë themelet e një ob- shumë evenimente tjera që u jekti social në fshatin Dubravë organizuan këtë vit nga Caritasi të komunës së Ferizajt, fshat ky i Kosovës. i banuar kryesisht me banorë të komuniteteve pakicë në Kosovë. Urime festat e fundvitit Pas prezantimit të situatës sociale Në përmbyllje të këtij reporta- të këtyre kategorive dhe pas taki- zhi, Caritas Kosvova dëshiron të meve të shumta me Institucione përcjellë urimet më të përzemër- të ndryshme humanitare Italiane, ta me rastin e Kërshëndellave Caritas Kosova arriti që të siguroj dhe Vitit të Ri 2009. Këtë urim mbështetjen e tyre për përmirë- e drejton për të gjithë nevojtaret simin e kushteve jetësore për këtë e vet, për të gjithë të sëmurët, kategori të njerëzve në këtë fshat për të gjithë ata që janë të lë- të komunës se Ferizajit. nduar shpirtërisht, për të gjithë njerëzit vullnetmirë, për të gjithë Caritas Kosova bartës i Pro- bamirësit, duke uruar që Foshnja movimit të Paqes në Kosovë Hyjnore të sjellë Paqe dhe har- Duke mos harruar asnjëherë moni mes njerëzve vullnetmirë.  $RITA ).4%26)34! $HJETOR Intervista me Marinë, Nënën e Jezusit

Këto ditë, për deri sa përgatitesha për festën e Kërshëndellave, në leximet e shenjta takova Marinë, Në- nën e Jezu Krishtit. S’munda të rrija e mos ta pyesja ndonjë gjë. Ajo çka më së shumti më interesonte, kishte të bënte me ngjarjen e Lindjes së Krishtit. Po në fakt, kush i njeh ato momente më mirë së Ajo vetë, sepse ishte protagoniste e kësaj ngjarjeje të madhe. Gjatë bisedës ishte shumë e dashur dhe e hesh- tur. Ishte fjalëpakët, ashtu siç ishte edhe kur jetoi në këtë botë. Në pyetjet e mia përgjigjej duke më bërë me dije se ku mund ta gjej përgjigjen që unë ia shtroja. Dhe më duhej që ta hapja Biblën e t’i gjeja ato. Vetëm aty-këtu shtonte ndonjë fjalë që nuk ishte në Bibël.

Drita: Na thoni diçka rreth vizitova kushërirën time Eliza- Krishti Zot!” Të gjithë binin në pushonte në të. Po Ai Shpirt, ia Drita: Kur Jezusi ende ishte i ngjarjes së madhe, Lindjes së betën, edhe ajo më befasoi kur gjunjë para Birit tim. Të gjitha kishte zbuluar se s’do të vdiste pa ri, a ju ka shqetësuar ndonjë Birit të Hyjit dhe Birit Tuaj? më tha: “Je më e bekuar se të këto ngjarje i mbaj mend mirë e parë Mesinë-Të Shuguruarin e herë me sjelljet e veta? Maria: Para se të flasim për gjitha gratë e rruzullit tokësor, dhe i ruaj me kujdes në zemrën Zotit. Kur ne hymë në Tempull Maria: Gjithmonë ka qenë atë ngjarje, më duhet t’ju tregoj dhe i bekuar është fryti i kraha- time (krh. Lk 2, 1-21). Simoni e mori para duarsh fosh- fëmijë i këndshëm dhe shumë i se si Zoti Hyj e dërgoi engjëllin rorit tënd!” (krh. Lk 1, 26-45). njën dhe e falënderoi Zotin me dashur, derisa rritej e forcohej e e vet, Gabrielin, tek unë. Isha në Drita: Për Yllin që u shfaq këto fjalë:“Tani edhe mund të vdes merrte fuqi, ishte plot urti. Ishte lutje në dhomën time të vogël. Drita: Për ardhjen e Birit të mbi Betlehem nuk na thatë në paqe, o Hyji im, sepse me sytë e mi Urtia vetë. Hiri i Zotit ishte me Në atë kohë të gjitha vajzat heb- Zotit në tokë dhe për Juve, a asgjë? e pashë Shëlbimin e të gjithë kombe- Të. Një herë kur ishte dymbëdh- reje i luteshin me afshin e zem- është folur ndonjëherë më Maria: Po. Një yll i pazakon- ve. E pashë Dritën, që do të shndrisë jetë vjeç më ka shqetësuar shu- rës Hyjit të tyre. Unë asohere përpara në Bibël? të, tejet i shndritshëm ishte shfa- ndër paganë. Kjo Foshnje do të quhet më. Patëm shkuar në Jerusalem jetoja në Galile, në një qytet që Maria: Po, është folur shpesh qur mbi Betlehem, dukej aq afër nderi i Izraelit”. Ne u kënaqshim për kremtimin e Pashkëve. Pasi u quhet Nazaret, që vjen nga fjala herë. Ka folur vetë Zoti qysh në sa rrezet e tij e preknin kasollen nga fjalët e këtij profeti. kthyem në shtëpi, Ai ishte nda- ‘nazir’ e do të thotë ‘i kushtuar”, fillim të botës, kur njerëzit e parë tonë. Drita e tij i binte në ballë Pastaj të gjithëve na bekoi, dhe lur në Tempull plot tri ditë, pa por mund të përkthehet edhe si mëkatuan. Qysh atëherë e ka Jezusit të vogël, e bënte edhe më mu drejtua mua: “Shiko e mbaj dijen tonë. Në fillim menduam ‘i lulëzuar’. Këtë e them, sepse të premtuar të Birin e vet. Pasi e ka të shkëlqyeshëm. Dukej se vet mend. Hyji e caktoi këtë fëmijë mos është me turmën që kthe- Birin tim shpesh e quanin Na- mallkuar Djallin, i tha: “Armiqë- ishte Yll. të lartësojë, por edhe të rrënojë heshin në shtëpi të veta. E kër- zarenasi, e që ishte edhe i kush- si do të vë ndërmjet teje e Gruas, Tre Dijetarë nga Lindja kur shumëkënd në Izrael. Vetë do kuam gjithkund, rrugës, por edhe tuar edhe kopshti i amshimit, i ndërmjet farës sate e farës së saj. e kishin parë këtë yll dhe kishin të jetë Simboli i shpëtimit, por ndër kushërinj e ndër të njohurit lulëzuar. Ai që lind prej saj, kokën do ta kuptuar se Biri i Zotit lindi në njerëzit do ta kundërshtojnë. E tanë. Por nuk e gjetëm. U kthyem Unë isha një vajzë e re, e vir- ndrydhë” (krh. Zan 3, 15). tokë. Shpejt kishin marrë rrugën ty, do të shporohet shpirti nga prapë në Tempull, aty ishte. Mes gjër, e fejuar për një njeri, Joze- Edhe Isaia parafoli për këtë për Jerusalem. Atje kishin pyetur: dhembja. Do të dalin në shesh dijetarësh, në bisedë me ta, duke fin. Ai ishte nga fisi i Davit, nga ngjarje në librin e vet: “Dëgjo, “Ku është Foshnja e lindur që do qëllimet e mbrapshta të zemrave dëgjuar dhe duke ju përgjigjur. fisi mbretëror. Dhe ashtu siç isha shtëpia e Davidit: Zoti vetë do të bëhet mbreti i judenjve? Sep- të shumëkujt”. Të gjithë ata që ishin aty, u mre- në lutje, në bashkim të plotë me t’ju japë një shenjë të mrekullue- se e pamë yllin e Tij duke lindur Në një kënd të Tempullit ish- kullonin nga dija e Tij. Kur e gje- Hyjin tim, u shfaq para meje en- shme. Ja, virgjëra do të ngjizë e do dhe erdhëm ta nderojmë”. Ata e te edhe një grua plakë që lutej tëm i thashë: “Ç’na bërë kështu o gjëlli Gabriel. Ishte si një dritë. të lindë një djalë, e për emër do ta kishin takuar edhe mbretin He- natë e ditë. Quhej Ana, ishte e Bir? Po të kërkojmë që tri ditë...” U përkul para meje e më tha: quajnë Emanuel (dmth. Hyji me rod, e ai u kishte thënë: “Shkoni shenjtë. Fytyra i qeshej nga gëzi- Ai mu përgjigj: “Pse më kërkoni? “Të falem o Hirplote! Zoti është ne)” (krh. Is 7, 14-14). dhe gjeni fëmijën, e ejani më tre- mi kur e pa Foshnjën dhe njerëz- A nuk e dini se më duhet të merrem me ty!” Kjo fjalë ka kuptimin: Të goni edhe mua, që të shkoj edhe ve u fliste për të Birin tim: “Qe me punët e Atit tim?” Ne ende nuk nderoj, të përkulem, ty që je plo- Drita: Na tregoni tash si vetë ta nderoj”. Kishte pasur shpërblimi i Jerusalemit!” (krh. e kuptuam saktë çka deshi të na të me hire të Zotit. E gjithë kjo ishte ngjarja e Lindjes së qëllimin ta vriste. Kur Dijetarët Lk 2, 22-38). thotë. Pastaj të gjithë u kthyem më shqetësoi, e fillova të mendoj Krishtit. arritën tek ne, më gjetën mua aty në Nazaret, dhe ishte i dëgjue- ç’do të thotë kjo përshëndetje. Maria: Në atë kohë Cezari dhe fëmijën tim. U gëzuan shu- Drita: Çka ndodhi pastaj? shëm. Ai rritej e përparonte në Sepse nuk e kuptoja, por edhe August dha urdhër të bëhej re- më. Ranë përmbys para Birit tim. Maria: Jozefit, engjëlli i Zotit dije, rritej në moshë e në hir para isha e frikësuar. Por Engjëlli më gjistrimi i mbarë popullsisë në Pastaj i hapën thesaret e veta e i iu dëftua dhe i tha: “Çohu, me- Zotit e para njerëzve. Po, po: të tha: “Mos ke frikë, o Mari, sepse ke perandorinë e tij. Të gjithë shko- dhuruan: flori, kem e mirrnë. rre fëmijën dhe të ëmën e tij e ik gjitha këto ngjarje i ruaj me kuj- gjetur hire të shumta para Hyjit! nin të regjistrohen, secili në qy- Nuk u kthyen më në Jerusa- në Egjipt, sepse Herodi kërkon des në zemrën time, e nuk do t’i Ti do të mbetesh shtatzënë e do të tetin e vet. Unë isha shtatzënë lem, por vazhduan rrugën drejt fëmijën për ta vrarë”. Jozefi bëri harroj kurrë (krh. Lk 2, 39-52). qitësh në dritë një djalë. Ngjitja në atë kohë, para lindjes. U desh Lindjes, sepse Hyji i kishte kë- si i tha lajmëtari i Zotit, na zgjoi emrin Jezus. Ky do të jetë i madh, të shkojmë në Betlehem, sepse shilluar të mos kthehen tek He- natën, më mori mua dhe fëmijën Drita: Edhe një pyetje para se sepse është Biri i Hyjit tejet të lartë. Jozefi ishte prej fisit të Davidit. rodi (krh. Mt 2, 1-12). e shkuam në Egjipt. të ndahemi. Shumë njerëz e Zoti Hyj, do t’ia japë fronin mbre- Vendosëm të kalonim natën në Në ndërkohë, Herodi kish- nderojnë Emrin Tuaj, shumë tëror të Davidit. Do të mbretërojë një kasolle, sepse në bujtinë nuk Drita: A ikët ju nga rreziku te kuptuar se Dijetarët kishin edhe e bartin këtë emër. Çka përgjithmonë, në shekuj të shekuj- pati vend. Foshnjën time të da- që i kanosej Jezusit? shkuar pa e lajmëruar, ishte ze- do të thotë ky emër? ve, dhe mbretëria e tij, jo, s’do të shur, të porsalindur e vendosa në Maria: Më parë, Foshnjën të mëruar së tepërmi dhe kishte ur- Maria: Myriam mund të për- ketë mbarim”. grazhd pasi e mbështolla mirë. tetën ditë, sipas Ligjit të Moisiut, dhëruar të vriten të gjithë fëmijët kthehet edhe si Ylli i Dritës, Ylli Atëherë mora forcën, por Menjëherë mbi kasollen tonë e rrethpremë. Jozefi ia ngjiti em- meshkuj në Betlehem e rrethinë, i Mëngjesit, Ylli mbi Det. Por edhe guximin dhe e pyeta: “Si zbritën engjëjt e këndonin kë- rin Jezus, ashtu sikurse Engjëlli i nën moshën dy vjeç. Ishte bërë mund të kuptohet edhe si Zonjë, do të mund të ngjajë kjo, unë ngën e tyre të gëzimit: “Lavdi kishte lajmëruar më herët kur i gjëmë e madhe. Shumë nëna e Lartësuar, e Ngritur në Dinji- jam një vajzë e virgjër?” Engjëlli Zotit në lartësi qiellore, e paqe mbi kishte thënë:”Maria do të lindë, mbetën pa fëmijët e vet (krh. Mt tet, e Lartë. mu përgjigj: “Shpirti Shenjt do të tokë njerëzve që i ka për zemër”. e ti ngjitja emrin Jezus, sepse Ai 2, 13-16). Myriam quhej edhe motra e zbresë në ty, e fuqia e Hyjit do të S’vonoi shumë e një numër i do ta shëlbojë njerëzim mbarë Kur dëgjuam për këto vrasje Moisiut. Ky emër vjen nga fjala mbulojë me hijen e vet: prandaj ky madh i barinjve erdhën te kasoll- nga mëkatet e veta”. Ashtu en- më ra ndër mend vajtimi i Jere- e vjetër egjiptiane “M.R.” dhe Fëmijë do të jetë i shenjtë – Biri i ja ku ishim vendosur. U mreku- gjëlli e quajti para se të zihej në misë: “Po dëgjohet një klithmë në Y(ahwe), dhe AM, si sufiks, që do Zotit”. lluan kur e panë Jezusin Foshnje. kraharor (krh. Mt 1, 21; Lk 2, 21). Ramë! Vajtim, gjëmë dhe dënesje: të thotë: e dashur prej Yahwes, e “Si është e mundshme kjo?” – Ata ishin përjashta me grigjat e Pastaj, po ashtu sipas Ligjit, e vajton Rakela bijtë e vet! Assesi Dashur prej Zotit. i thashë. veta kur engjëjt ju kishin lajmë- çuam në Tempull për t’ia kushtuar s’mund të pajtohet, pse ata më nuk “S’ka gjë të pamundshme për ruar për lindjen e Birit tim. Së Zotit Foshnjën dhe për të kush- janë” (krh. Jer 31, 15). Drita: A keni diçka për t’i Hyjin!” – m’u përgjigj”. pari kishin pasur frikë nga pra- tuar flinë për Të. Në Tempull gje- Në Egjipt ndejtëm derisa dë- porositur lexuesit tonë? Para se të kthehej në qiell i nia e engjëjve, por një engjëll i tëm një njeri, quhej Simon, ishte i gjuam se Herodi kishte vdekur. Maria: “Bëni gjithçka t’ju thashë: “Unë jam shërbëtorja e kishte trimëruar: “Mos kini frikë! shtyrë në moshë, por ishte njeri i Atë e kishte zëvendësuar Arka- thotë Biri im! Atë dëgjoni!” Zotit, u bëftë me mua sipas Fjalës Po ju sjell një lajm të mirë: gëzim drejtë dhe shumë i përshpirtshëm. leu, djali i tij. U kthyem në Gali- (krh. Gjn 2, 5). së Tij”. të madh për mbarë njerëzimin. Me afsh e priste Ngushëllimin e le, në Nazaret. Ende kishim frikë (Përgatiti: Pas kësaj ngjarjeje shkova e Në Betlehem ju lindi Shëlbuesi – Izraelit. Shpirti i Shenjtë i Zotit (krh. Mt 2, 19-23). Patër Ndue KAJTAZI, OFM) $RITA  $HJETOR 42%')-

SHKRUAN: thë verës i lëshonim livadheve, e meshkujt e shtëpisë dhe e futnin blerë kur ishte bërë nuse. Kishte llë që gjatë atij viti i kishin bërë P. Ndue KAJTAZI, OFM kur hynim në dimër i thernim, e brenda. Nina, e ëma e Binakut, bërë shumë shenja e lule mbi të, ndokujt ndonjë sherr o dëm të kishim mish e tëlyen me bollëk. kur e pau buzmin pa kryq, iu turr para se t’i piqte në votër. Në rra- vogël. Sepse ndodhte që bagëtitë Në mëngjes herët të gjithë burrat Kur u bë shtrenjtë puna e thive, të birit, ashtu sikur i kishte thënë sën e votrës, pasi e largonte hirin e njërit të hynin në arat apo liva- e Zogajve kishin dalë në mes të filloi varfëria, u varfëruan edhe mbrëmë: “Pse s’i kë bërë kryqin dhe gacat, i lëshonte kuleçtë, i dhet e tjetrit, e u shkonte moti të katundit, ashtu sikur ishin marrë astilat tona, e rrallë kund terej biro? Të vraftë kryqi i Krishtit!” mbulonte prapë me prush, e ata hidhëruar ndër vete. Por në këtë vesh një ditë a dy më përpara. mishi përmbi votër. Prend Peka Ai s’bëri zë më e hyri në shtë- shpejt piqeshin, e dilnin si rrezja ditë gati të gjithë pajtoheshin Ende nuk shihej mirë, e mezi mahitej e thoshte: “Edhe gurët e pi. Shpejt edhe të tjerët brenda e e diellit. Gjithmonë kishte kujdes njëri me tjetrin, sepse ishte dita e dallonin njëri-tjetrin në terr. Hasit me i zi me mish të thiut, kuptuan se çka ndodhi, u trish- që të dilnin sa më të bukur, sepse kur Zotynë ishte pajtuar me nje- Dikush e mbante sëpatën në bëhen të këndshëm, se le më lak- tuan, e ia plasën vajit. Dila, grua- fëmijët e katundit i krahasonin rëzimin. I thoshin shoqi-shojt: dorë e dikush në krah. Nga larg rat e grosha”. ja e Binakut veç vajtonte prej se kush i kishte më të mirë e më “Si don me shkue në meshë i dëgjoheshin hapat e ndonjërit Turku jo vetëm që na preku mbrëmjes së kaluar kur e kishte të hijshëm. Pali i vogël gjithmo- ngatërruem me vëllanë tand?” Të që shkelte nëpër borën e ngrirë magjen, por s’vonoi shumë e aty dëgjuar të shoqin e vet kah rra- në dilte fitimtar dhe krenohej me gjithë njëri pas tjetrit dalë nga që kishte rënë një javë a dy më në Trumsh e vrau edhe dom De- gatej me të ëmën. Nuk kishte kuleçtë e të ëmës së vet. Fytyra i dalë zbritnin deri në Milishtë te herët. Ishte Kola që vinte, u ko- dën që vinte kohë pas kohe të shti gjumë në sy gjithë natën qeshte dhe i bëhej e bukur sikur kisha, shihnin meshë e kthehe- llit një herë dhe i përshëndeti të na vizitojë. Krejt krahina jonë dhe kishte qëndruar bri oxhakut vet kulaçi. Para së hëngrën dar- shin si të ishin bërë më të ri. tjerët: pati bërë gjâmën për atë burrë. duke thënë uratë. S’kishte as rru- kë, Nina plakë e nisi uratën dhe * * * – Për shumë mot, o burra! A Në atë kaçikun tonë edhe patëm zare, sepse nuk e linte i shoqi ta iu bashkëngjitën të gjithë, pos Po, me gjithë atë trazim të fjetët mirë! nxjerrë hak, ia vramë turkut tre mbajë, por ashtu me gishta nu- Binakut që ishte strukur në një vogël, vjet mirë kaluam, patëm Të gjithë gati një zëri ia zapti poshtë te Drini. Po çfarë mëronte Atynet, sa fjalë drejtuar kënd e pinte nga pak verë. festë ashtu siç e don zakoni, por kthyen: gjaku nxirret për dom Dedën. Zotit, aq lot i shkonin faqeve. S’vonoi shumë e prapë u dë- këto Kërshëndellat e këtij viti u – Shumë mot e jetë paç, o Me ia pas vra një hurdi, gjuan zërat në rrugë, bënë me shenjë për gjithë Pllaj- Kolë! A mund u çove? pak kishte me u dukë. këndonin të rinj e të nën tonë. U bënë bashkë e ishin gati për S’vonoj shumë, e turqit vjetër: Binaku, si Binaku, i trashë t’u nisur malit përpjetë. e kallën krejt Milishten, Hej mirë mbrama, nga kryet e gjithmonë i gatshëm – A jemi të gjithë – pyeti por për fat s’pat dëm në Gegë Tuna, të bëjë të keqen. Nuk doli me Gega i Tunës. njerëz, ndërsa shtëpia e hej mirë mbrama, burrat e Zogajve me pre buzmin. – S’e di çka u ba me Binakun, Mehmet Sinanit me i hy Gegë Tuna!... Edhe pse nëna e tij plakë, e Dila diçka u vonue – foli dikush. Në turkut në hatër e mban- Hej, mbush ibrikun gruaja e tij, e lutën me lot, ai e ato fjalë ia mbërrini edhe Bina- te në konak një dervish. me raki-e, bëri të veten. ku, i mërrolur në fytyrë e pa pikë Që atëherë keqas u për- dil e shkepju – Po, po! Do të dalë në mal, gjaku në faqe. Disi u duk shumë zi puna. miqësisë-e... por jo me pre buzmin, por me më i vjetër se sa ishte, rrudhat Mbas asaj të trueme Hej, po na jemi do pre dru për dimër. iu kishin shtuar edhe faqeve, se më askush nuk foli de- kollanë, E mori edhe të birin e vet, Pa- jo vetëm në ballë. Nuk e dinin a risa iu afruan malit ku hej, po na jemi do lin, me ngarkue sajën më shpejt, nuk kishte fjetur, apo nuk ishte kishin pasur zakon me i përgjojsa, sepse bënte të ftohtë. mirë me shëndet. pre buzmat. Kur arritën hej, që përgjojna deri E kishte mpreh sëpatën mirë, – A Binak, çka je mazun e pa deri atje, drita kishte dalë n’dritë, që kur i binte qarrit, ai rrëzohej pikë çehre në këtë ditë të madhe. mirë e mund të shiheshe hej na ka le i bardhi si i kalbur. I biri i rrinte afër që Asht dita e buzmit – i thanë. çdo gjë, deri edhe përtej Krisht, e!... druri mos të binte në tokë, si- – Ju hangërt dreqi Buzmin Drinit. Gega i Tunës si Askush nuk vuri kur të ishte druri i buzmit. Po, o juve – trou keq Binaku. më i vjetri që ishte në gjumë në sy deri para babë të gjithë kanë festë, vetëm – E shurdhët ora, o djalë! – atë grup, e zgjodhi një dritës, kur të gjithë nga ne nuk kemi... Do të bëjmë festë ia ktheu Mirashi. Mos na truej qarr të mirë e të drejtë, shtëpitë e veta e kishin këto ditë, se të bën baba synet, buzmin se e kemi të shejtë, e të e me sa fuqi që pati i nxjerrë buzmin jashtë ia ktheu Binaku. Në ato fjalë parët tanë kanë ditë edhe me ra sëpatë tri herë dhe e dhe e kishin bërë lamën rrëshqiti tehu i sëpatës në qarrin vdekë për këtë buzm, e ty t’i ka rrezoi. Që mos t’i bin- me kashtë. Një rreth të e ngrirë dhe e preu Palin e njo- pi’ mendtë sorra e zezë e turkut te në tokë, e kapi Leka madh dikur dielli, e për- më mbi vetull. Plaga ishte e the- të ardhur prej Anadolli, që rri i Gjinit. Pastaj filluan mes tij një kryq. Më i llë dhe nuk e la shumë të vuante. natë e ditë me ta, e je bâ ma i zi edhe të tjerët t’i prenin vjetri i shtëpisë me buz- Vdiq në duar e të atit. se ata vetë. drunjtë duke e zgjedhë ndonjë sa Dila ishte bijë e Shgjeçit e rritur min plot me gacë, i afrohej çdo Binaku i lidhi qetë dhe e ngar- Binakun as nata as dita s’e më të trashë. Gega kishte fillue në oborr të kishës së shna Pre- peme në oborr dhe në kopsht koi të birin mbi sajë. Ende pa hyrë ndante me të bijtë e begut, nje- me një brisk ta gdhendë një kryq ndës. E kishën e donte si shtë- e i lutej që edhe këtij viti të ja- në derë të oborrit, e pau Nina bo- rëz të pa soj e të dalë dipit. Të të bukur në buzmin e vet. Të gji- pinë e atit e të vëllezërve të vet, pin frutat e veta, se përndryshe rën e skuqur me pikat e gjakut nga parët e tyre ka shumë vite që thë pos Binakut e punuan kryqin atje ku kishte rritur shtatin për ta do të digjeshin sikur ky buzëm. vinin mbrapa sajës. S’vonoi shumë ishin kthyer në muhamedan për ashtu si ishte zakoni. dergjur në Pllajnë. Aty këtu ndihej edhe të krismat e plasi kukama në atë shtëpi. U bë t’i ruajtur tokat që i kishin. Këtu – Pse nuk e bën kryqin në të, o Në mbrëmje kur ra terri, në të e ndonjë pushke. Po le ta dinë gjëmë e madhe në atë ditë, sikur kishte marrë tatëpjetën Pllajna, Binak? – e pyeti njëri aty. gjitha shtëpitë përreth ndiheshin more të gjithë, se Pllajna ka fes- në ditën kur u pre dom Deda në kur i pari i tyre, Bac Doçi, kishte – Edhe sivjet, se më kryq në zërat e fëmijëve dhe të rriturve: të, u dëgjua zëri i një gruaje. rrugë të Trumshit. ndërruar fenë e të parëve të vet, oxhakun tim nuk do të digjet! – O i zoti sh’pisë!... Pasi i gjithë fshati bëri disa Dila e kishte marrë të birin në e prej asaj dite quhej Mehmed Janë Këshëndellat e fundit që – Ohojaaa!... orë gjumë, prapë u zgjuan. Secili prehër dhe vajtonte: Sinani. Aso kohe të afërmit e tij i festoj në konakun tim, se unë – Kush po vjen, e me çka po vraponte të bënte ndonjë punë të Kuku nana për jet’ t’vet, i kishin lëshue be e rrëfe, duke i kam vendosë të festoj së bashku vjen? mëngjesit, dikush merrte ndonjë e kem’ bâ djalin synet... thënë: “Mos luaj, o Bac, se s’asht me shtëpinë e Mehmed Sinanit – Po vjen buzmi bujar... dru dhe e shtinte brenda, dikush E mjera unë, e mjera!... punë e mbarë me lânë fënë e të festat që i feston krejt ai milet në – Me kënd po vjen, e me çka tjetër shkonte deri në ahër tek Kohë të gjatë, Dila, pas vdekjes parëve”... I kishin bërë rixha dhe Perzeren. S’jemi ne më të men- po vjen? bagëtitë të shohë a kanë ushqi- së të birit, kur shihte diku ndonjë e kishin lutur si për gjak, Dejë çëm as më të zotët se ata. – Me djem e me çika, me grun min e mjaftueshëm, sepse në atë pikë gjaku, rrëzohej si e vdekur. Marku, Nue Biba, Gikë Vuka, – Po ku do me falë Bajramin e me elb, e me tana t’mirat e Zo- natë e në atë ditë edhe bagëtitë Rrinte e mbështjellë në futë, vaj- Gjin Baci, Bibë Andrea, Kolë kur këndej Drinit s’ka xhami? tit... duhet të kenë ushqim me bo- tonte te kroi, vajtonte në fushë, Andrea, Progon Vuka, Andre – Të bijtë e begut i kanë thanë – O mirë se vini, oreee!... llëk. vajtonte te varri i të birit. Nga Lika e shumë burra të tjerë të dervishit së mundet me ndërtue Edhe në shtëpinë e Binakut u S’vonuan shumë e prapë u fjalët që i dilnin prej shpirtit të zgjedhur të Pllajnës. në tokë të tyne një teqè, e do të qit buzmi, dolën të gjithë në ob- mblodhën të gjithë burrat e hy- plasur kujtonte kryqin që e vrau, Të them të vërtetën, turku na vijnë edhe dervish të tjerë prej orr, e sollën brenda, por disi si në nin derë më derë te secili për t’i tradhtinë që ia bënë Krishtit. I e kishte lëshue shumë zullumin Krume. heshtje kaloi. E futën në zjarr e i uruar ditën e Kërshëndellave. binin në mend fjalët e dom De- e vazhdimisht i nxiste njerëzit S’foli më asnjëri, as s’e hapën qitën grurë e tëlyën mbi të, i ka- Pos që qonin nga një gotë raki dës: “Kushdo e tradhton Krish- të bëheshin me ta. Si për fillim gojën derisa u kthyen në shtëpi llën qiriun afër, e Dila e theu një duke e lavdëruar Krishtin, merr- tin, përfundon si Juda – me lak në e rritën shumë bidatin e thive. të veta. Çdo njëri e lëshoi buz- kulaç dhe e vendosi mbi buzm. nin edhe nga pak meze e djathë. qafë. S’ka ardhmëri për të, nuk i Kush mbante thi, kishte për të min diku në turrë të druve, që Kuleçët i kishte bërë më miell të Në veçanti e provonin kallninë gëzon as ato tridhjetë siklat e ser- paguar shumë, e ne në atë kohë i mos të jetë afër tokës deri në bardhë, i kishte stolisur me una- te secili, se çfarë u kishin dalë mit, se me to u ble ara e vorbëtarit mbanim me shumicë. Gjatë gji- mbrëmje kur e merrnin të gjithë zën e vet të sermit që ia kishin kësaj here. Kishte edhe të ati- për varrimin e kalimtarëve”.  $RITA +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2) $HJETOR

Më 17 nëntor në Pallatin e Kongreseve në Tiranë u mbajt Konferenca kombëtare njëditore me rastin e 100 - vjetorit të Kongresit të Manastirit, organizuar nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë dhe Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, në bashkëpunim me Qendrën e Studimeve Albanologjike në Tiranë dhe institucioneve të tjera shkencore e të arsimit të lartë, nën kujdesin e kryeministrit të Shqipërisë, prof. dr. Sali Berisha. Të mbledhur të gjithë së bashku 23 gjuhëtarë dhe studiues, ku nuk mungonin dhe ata kosovarë, ky takim theksoi rëndësinë e kësaj ngjarjeje të shënuar. Në konferencë u theksua se Kongresi i Manastirit është kongresi i alfabetit kombëtar të shqipes, që u përpilua dhe u miratua prej tij, alfabeti që ne përdorim sot dhe u vlerësua se është një nga ngjarjet më të rëndësishme, që ka të bëjë me identitetin tonë kombëtar dhe me gjuhën shqipe. Në fjalën e hapjes dhe përshëndetjes nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, akademik, Teki Biçoku dhe nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, akademik, Rexhep Ismajli Kongresin e Manastirit e kanë vlerësuar si një ngjarje të rëndësishme politike, arsimore e kulturore për kombin shqiptar. Kreu i Qeverisë shqiptare prof. dr. Sali Berisha në fjalën përshëndetëse tha se Kongresi i Alfabetit të Gjuhës Shqipe (1908-2008) është një ngjarje e shënuar në historinë e vendit, që dëshmon për vokacionin perëndimor të Kombit Shqiptar. Në vazhdim po e jap kumtesën e plotë të mbajtur nga dom Nikë Ukgjini.

SHKRUAN: lidhje me këtë situatë Atë Justin shqipe me alfabetin latin edhe shqipe, duke u marrë me analizat austro-hungareze. Gjatë kësaj Dr. dom Nikë UKGJINI / Shkodër Rrota do të shprehej: “Shkrime vepra nga letërsia fetare. gjuhësore të veprave të klerikëve kohe, edhe pse pa pëlqimin e pe- të alfabetit kishte me numra aq sa Kështu, në historiografinë intelektualë, Dom Gjon Buzukut, randorisë osmane, pranë kishave ndoshta kishte shkrimtarë” Ndërsa shqiptare, edhe pse ndihet si Imzot Pjetër Budit, Imzot, Frang dhe kuvendeve filloi organizimi i kleriku intelektual, Dom Gaspër shekulli i pushtimeve të ashpra Bardhit, Imzot Pjeter Bogdanit, shkollave publike për fëmijët dhe do popull ka një gjuhë, e Jakova-Mërturi, në libretin e tij të trevave shqiptare dhe fillimi i Atë Françesko Da Lecce, Imzot rininë shqiptare. E duke qenë se çdo gjuhë ka kaluar nëpër Ortografia della Lingua Albanese - asimilimit të gjithanshëm të po- Nikollë Kazazit Imzot Dario shkollat ishin të kontestuara, në rrjedhën e historisë së vet, Venezia 1902, do të shprehej: “E pullatës vendase nga pushtuesi Bucciarelli, etj., vërejnë se autorët të shumtën e rasteve ato mbylle- herë duke vuajtur e herë duke dhashtë Zoti, qi të vijë shpejt ajo osman, në rrafshin gjuhësor shek. kanë përdorur alfabetin latin, por shin nga perandoria e hapeshin dalë fitimtare mes luftërave të ditë, në të cillen nji liber, shtypë në XVI shquhet si shekulli Buzuk- edhe që autorët, sipas nevojave të përsëri me ndërhyrjen e mbretë- shumta që ka bërë për t’i mbi- gjuhen shqype, të mujë m`u këndue jan. Kjo për faktin se në rretha- kohës, me pakicë kanë bërë për- risë austro-hungareze. Shkolla e jetuar vështirësive e ndryshimeve pa vishtirsi në tanë Shqypnin.” na tejet të vështira jetësore dom punime e përshtatje të sistemit parë publike në trevat shqiptare të kohës e të njeriut. Ndaj, në Kuvendin e Manas- Gjon Buzuku, në funksionin e alfabetik të gjuhës shqipes. Kjo ku arsimoheshin shqiptarët ishte Edhe gjuha shqipe ka kaluar tirit u realizuan dëshirat e ka- ruajtjes së identitetit kombëtar e formë e të shkruarit të kësaj pe- ajo Françeskane në Shkodër në nëpër qindra vështirësi. Njerëzit motshme të shumë patriotëve e fetar, botoi në vitin 1555 librin e riudhe u bë tradicionale në shkri- vitin 1861, ndërsa më vonë kemi e shquar të letrave, duke filluar intelektualëve të shquar, të cilët e parë në gjuhën shqipe Mesharin, met fetare e kulturore në veri të një shkollë tjetër publike po ashtu nga Pal Engjëlli, por edhe më kishin ëndërr unifikimin e gjuhë në alfabetin latin. Edhe pse ishte Shqipërisë e më gjerë, duke u në Shkodër, atë të Etërve Jezuitë, parë, janë munduar ta shkruaj- shqipe, unitetin e kombit dhe ri- vepër vetjake, mbetet si vepra më quajtur ndryshe gjuha apo Al- Kolegji i Shën Francesk Saverit, i në atë, që kjo gjuhë asnjëherë të kthimin e tij në radhën e popujve e ndritshme në historinë e kultu- fabeti i shkodranishtes së vjetër, hapur në vitin 1877. Shkolla pu- mos humbiste me kalimin e ko- të qytetëruar. rës shqiptare. përdorur në Shkodër si qendër blike shqipe pati edhe në Koso- hës, që gjurma e saj të mbeste e Kisha katolike në Shqipëri, e historike deri pas Kongresit të vë si në: Prizren (1889), Gjakovë pashlyeshme në histori, duke u Kleri katolik në kultivimin e cila ndihej si forca e tretë kultu- Manastirit në vitin 1909. (1889), Pejë, (1889) Zhym (1880) përballur edhe me pushtues, të gjuhës shqipe ndër shekuj rore pas asaj osmane (islamike) në Stubël (1900) Zllakuçan (1900) cilët nuk donin që gjuha jonë e Për ta kuptuar më mirë temën dhe ortodokse (greke) në trevat Kleri katolik drejt Kongresit si dhe në Maqedoni në qytetin e bukur të jetonte bashkë me po- në fjalë, lypset bërë një vështrim shqiptare, duke u ndodhur në she- të Manastirit Shkupit (1880), për çka na flasin pullin e vet. i shkurtër i mozaikut të gjuhës së kujt në vazhdim përballë rrezikut Për Perandorinë Osmane shek. relacionet e Kryeipeshkvijve të Sot popujt mrekullohen me shkruar nga dokumenti i parë e të vazhdueshëm të përhapjes së XIX ishte fillimi i rënies dhe i Shkupit: Dario Bucciarellit (1864- gjuhën tonë, e cila është sa e në vazhdim. islamizmit, do kërkonte ndihmë shthurjes së saj si mbretëri push- 1878), Fulgev Carev (1879-1888), vështirë aq edhe e bukur dhe e Gjuha shqipe hyn ndër gjuhët nga Kuria Romake për botime tuese, ndërsa për popullin shqip- Andre Logorecit (1888-1892), ëmbël. Por që kjo gjuhë të mbi- më të vjetra të Gadishullit Ball- të veprave me përmbajtje fetare e tar shënohet si kohë e lëvizjeve të Pashko Trokshit (1893-1908) dhe jetonte e arrinte ashtu siç është kanik. Por për shkak të pushti- kulture në gjuhën shqipe. Si rrje- reja politike, shoqërore, kulturore Lazër Mjedës (1909-1921). Ndër sot, u deshën qindra përpjekje meve të njëpasnjëshme (bizanti- dhojë, në këtë kohë kemi letërsinë dhe arsimore. Edhe pse të nga- mësuesit e veçuar, të cilët ishin gjuhëtarësh e njerëzish të shquar, ne, sllave, osmane) fjala e shkruar e hershme shqiptare të shekujve dalësuara për shkak të kushteve edhe përkrahës të Kongresit të u deshën përpjekje të mëdha që e saj në alfabetin latin e pa dritën XVI-XVIII e XIX, me përmbaj- të rënda politike e sociale, këto Manastirit, në relacione na dalin të kishte edhe një alfabet një e diellit në vitin 1462, kur, duke u tje filozofike e teologjike por me lëvizje patën rezultatet e veta. emrat e Lazër Lumezit dhe Mati njehsuar. gjetur në vorbullën e pushtimeve pasuri gjuhësore e kulturore për Megjithëse gjatë këtij sheku- Logorecit. E duke pasur parasysh his- osmane, Kryeipeshkvi i Durrësit, ne shqiptarët. Letërsia shqiptare lli kjo Perandori aludonte se ua Shfaqja e këtyre proceseve të torinë dhe zhvillimin e fjalës së Imzot Palë Engjëlli zbardhi tek- fetare ishte edhe një shteg i për- njihte të drejtën e arsimit të gji- reja kulturore, arsimore dhe po- shkruar në gjuhën shqipe nga stin më të lashtë të gjuhës shqipe, kryer për përmbushjen e aspirata- thë shtetasve të saj pa dallim feje, litike ndër shqiptarë, nga gjys- shek. XV e në vazhdim, me të e cila është formula e sakramen- ve intelektuale të klerikëve në sfe- kushtetuta turke e vitit 1876, duke ma e dytë e shek. XIX, shënuan drejtë mund të themi se ditët 14- tit të pagëzimit: Unte paghesonte rën filozofike e teologjike si dhe i shpallur të gjithë banorët si os- fillimin e epokës se rilindjes arsi- 22 Nëntor të vitit 1908 mbeten pa premenit Atit et birit et spertit se- të gjuhës shqipe. Një literaturë e manlinj dhe gjuhën turqishte si more Kombëtare Shqiptare e cila dyshim si ditët më të veçanta në nit (Unë të pagëzoj në emër të Atit tillë hapte rrugë për zhvillimin e gjuhë të shkollimit, mohonte në zë një periudhë të tërë historike historinë e gjuhës e të letërsisë e të Birit e të Shpirtit Shenjt. një gjuhe, letërsie dhe kulture me thelb të drejtën e shqiptarëve për deri në shpalljen e Pavarësisë së shqipe. Qyteti i vogël, por pak i Siç dëshmohet nga historia, shenja dalluese kombëtare shqip- t’u arsimuar në gjuhën amtare. Në Shqipërisë më 1912 e më pas. njohur i Manastirit, i cili shtrihet Perandoria pushtuese Osma- tare. Kjo lloj veprimtarie njëhera- këto kushte, hapja e shkollave pri- Kjo lëvizje në veri të vendit buzë gërmadhave të Heraklisit ne, që në fillimet e saj e deri në zi frenonte depërtimin e kulturës vate në shqip pranë kishave dhe dhe më gjerë, në fakt, kishte fi- antik, i mblodhi tok dijetarët nga gjysmën e shek XIX, u mohonte islame osmane në trevat shqiptare përhapja në popull e mësimit dhe lluar që në vitin 1841, kur Etërit e gjithë bota shqiptare për të ku- shqiptarëve të drejtën e të qenit dhe më gjerë. e këndimit shqip, si në të kaluarën e kishës katolike të Shoqërisë së venduar mbi unifikimin e alfabe- shqiptar, duke ua ndaluar me Klerikët shqiptarë si dhe mi- edhe tani, mbetet atribut i klerit Jezuitëve erdhën nga provinca e tit shqip. Për këtë arsye, ky qytet ligj shkrimin e leximin, si mjete sionarët e huaj të cilët guxuan katolik shqiptar e të huaj. Shko- Sicilisë, duke u përqendruar në do fitonte epitetin e një piemonti identiteti dhe të drejtën e ushtri- të shpreheshin me shkrim në lla të kësaj natyre, me paraqitje të Shkodër, e cila ishte qendër e njo- për historinë dhe kulturën shqip- mit të besimit të lirë sipas kishës gjuhën shqipe, përveç mungesës jashtme si fetare, pati pothuajse hur e kulturës shqiptare. Fillimi i tare. Emri i tij, data, viti duhet Romake. Madje, për përdoruesit së mjeteve botuese, ishin gjetur pranë çdo kishe dhe kuvendi në veprimtarisë se tyre në mënyrë të të shkruhen me germa të arta në e gjuhës do të vinte edhe san- edhe para pengesës gjuhësore, veri të Shqipërisë nga viti 1800 organizuar, shënoi një hapje të historiografinë tonë kombëtare, ksione të rrepta ndëshkuese. Kle- siç ishte mungesa e një alfabe- deri më 1861. Ndërsa në Kosovë re të kulturës shqiptare ndaj asaj sepse njëmendësia e inteligjen- ri katolik, si shtresa më e ngritur ti të standardizuar për të gjithë shkolla të tilla figuronin në Priz- përparimtare evropiane. Përhapja cës shqiptare me zgjuarsinë e intelektuale për kohën, i brumo- shqiptarët. Ky ishte një problem ren, Gjakovë, Zhym, Janjevë etj.. e dijeve, e arsimit dhe e kulturës saj, forcoi, njëherë e përgjithmo- sur nga mësimet ungjillore, edhe i cili për shkak të rrethanave Me të drejtë disa studiues thonë: nëpërmjet botimeve të librave në, unitetin ndërmjet shoqërive përkundrejt trysnive të egra të jetësore të kohës, nuk arriti të Një kishë një shkollë. e revistave me tematikë fetare- letrare shqiptare dhe grupimeve pushtuesit, do të merrte guximin zgjidhej plotësisht deri në Kon- Në vitin 1837 Selia e shenjtë e kulturore nga etërit Jezuitë, nga politike e krahinore të asaj kohe që ta lëvronte gjuhën e traditën e gresin e Manastirit. la popullin shqiptar në Ballkan vitit 1845, me botimet e Gualiatës, në Shqipëri dhe jashtë saj. Në popullit, duke botuar në gjuhën Andaj, studiuesit e gjuhës nën mbikëqyrjen e mbretërisë Basiles, Bruscit, Rossit e deri tek $RITA  $HJETOR +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2)

Jungu dhe Mjeda, vlerësohej nga kishte, Shkodra si Kryedioqezë parë të alfabetit. Me këtë rast disa sëmarrësit dom Mark Shllaku, Ndre Mjedën përfaqësues i sho- mendimtarë rilindas si një nevojë metropolitane, ndërhynte vazh- klerikë intelektualë të përkrahur dom Zef Shkreli, dom Jak Se- qërisë “Agimi” dhe dom Nikollë që shtronte zhvillimi shoqëror, dimisht tek Propaganda Fide në e Imzot Guerrini, kishin hedhur rreçi e dom Dodë Koleci. Në vi- Kaçorrin, delegat i Kryedioqezës kulturor dhe ekonomik i vend- Romë si dhe tek qeveria Austro- idenë për krijimin e një akademie tin 1893 në Shkrel të Malësisë së së Durrësit, më vonë nënkryetar it, si një kusht i domosdoshëm i hungareze për ta shtuar kujdesin e (instituti) për studimin e dialekte- Madhe, ata krijuan në mënyrë i qeverisë se Vlorës. përparimit material e shpirtërore tyre financiar dhe organizativ, për ve, vendosjen e gjuhës së përbash- të fshehur lidhjen kombëtare të Duke u nisur nga vlera e madhe të kombit shqiptar. Nën moton e shkollat shqipe në trevat shqipta- kët, hartimin e gramatikës dhe të quajtur “Bashkimi Shqyptar”, që, që kishte kjo ngjarje për kombin, tyre: Për Fe, Atdhe, Përparim, në re dhe për botime të ndryshme. fjalorit të gjuhës shqipe. Kjo ide e siç thotë dëshmitari i mbledh- Kongresi i Manastirit gëzoi për- shtypshkronjën e tyre të parë Rreth këtyre çështjeve na flasin nxitur edhe nga situata e krijuar jes dom Ndoc Nikaj, “kishte për krahje të madhe edhe nga faktorë në Shqipëri, të quajtur, Shtyp- dokumentet e pabotuara të Ar- në terren, u bë temë diskutimi detyrë Bashkimin e Shqyptarve të tjerë kishtarë. Në fillim të pu- shkronja e Zojës së Paperlyeme në qipeshkvisë së Shkodrës të cilat ndërmjet (krye)ipeshkvijve të të pa dallim feje dhe fisi”. Nga kjo nimeve, Hil Mosi, i cili ishte në vitin 1870, Etërit Jezuitë botuan ruhen në Arkivin Qendror të gjitha dioqezave (Shkupit, Durrë- mbledhje e pati zanafillën e vet rolin e sekretarit, lexoi një letër libra dhe revista fetare-kulturore Shtetit. Në lidhje më çështjen sit, Shkodrës, Lezhës, Pultit, Sa- edhe formimi i shoqërisë “Bashki- urimi për mirëvajtjen e Kongre- në gjuhën shqipe në alfabetin e në fjalë, veçojmë korrespodencën pës dhe abacisë së Mirëditës) nga mi” në vitin 1899 me kryetar abat sit, dërguar nga Preng Doçi, abat vjetër verior, të quajtur dhe al- ndërmjet Arqipeshkvit të Shkod- 1-6 Maj 1902. Më vonë edhe nga Doçin. Ndër kontribuesit e vyer i Mirditës dhe kryetar i shoqërisë fabeti i shkodranishtes së vjetër. rës Imzot Pashk Guerrinit dhe Propaganda Fide në Romë dhe duhen përmendur edhe anëtarët e “Bashkimi”, letrën e Preng Bibë Kjo shtypshkronjë, pos të tjerash, Propaganda Fides, mbi problemet Konsullatës Austro-hungareze në Kuvendit themelues të Shoqërisë Dodës, dhe letrën e dt. 10 nëntor ka botuar në gjuhën shqipe 450 e botimeve të librave shqip si dhe Shkodër. Kjo e fundit kishte de- “Bashkimi” Imzot Lazër Mjeda, të dërguar nga rektori i Seminarit libra dhe tekste të ndryshme probleme të shpërndarjes në po- dikuar edhe 400 franga për for- Imzot Jak Serreqi, dom Dodë Papnor të Jezuitëve të Shkodrës, shkollore. Nga botimet veçojmë: pull (dosja 40, vitit 1889). Po për të mimin kësaj akademie (instituti) Koleci, dom Gjergj Koleci, dom Domenik Pasi, (1908) Sipas do- Dom Engjëll Radoja, (Doktrina njëjtën temë flitet edhe në dosjen dërguar Arqipeshkvisë së Shkod- Mëhill Bushati-Çuni, dom Ni- kumentacion të Kryeidioqezës së e kerscten 1876), Dom Pashko 36, viti 1898 etj.. Tek fondi në fjalë rës, për çka na flasin dosjet nga kollë Sheldia, etërit françeskanë Shkodrës, dosja 26, viti 1908, për- Babit, (Vakina e t`lings hershme (132) në dosjen 17, viti 1894, gjejmë fondi i Arqipeshkivisë së Shkod- Gjergj Fishta e Pashko Bardhi, mban edhe një letër urimi dërguar e t`lings ree, 1882); pastaj, Gra- korrespodencën ndërmjet Imzot rës: (Dos. 20, viti 1901; dos. 13, v. dom Ndoc Nikaj, jezuitët pje- Kongresit edhe nga Imzot Pashk matika shqipe (1881)dhe Fjalori Guerrinit me Kolegjin Papnor në 1901; dos. 20, v. 1901; dos. 28, v. sëmarrës, si dhe laikët Mati Lo- Guerrini së bashku me 30 inte- shqip-italisht (1895) i Giacomo Shkodër dhe Propaganda Fide, ku 1902); etj. Nga letra e Imzot Gue- goreci me shokë etj.. Ndërsa vle- lektualë shkodranë të firmosur Jungut; botimët e Ndre Mjedes, bëhet fjalë rreth shkollave shqipe rrinit, dos. 28, dt. 26 maj 1902, nr. rësime të posaçme u duhen bërë më dt 9 nëntor 1908. Ndër të tje- Ndoc Nikajt, Anton Xa- ra në këtë letër thuhet: “Gnjiesia nonit, Domenik Pasit etj. e abees asct ner maa scejte cestie nga revistat veçojm: Elçia per gith nee.” e Zemres se Krishtit, (1891) Që vendimet e Kongresit të vepra Pijore etj. Manastirit kanë qenë të mirëpri- Në radhën e atyre që tura edhe tek faktorët e tjerë të botonin libra në alfa- rëndësishëm, dëshmon korres- betin e vjetër 300 vje- podenca e mëvonshme ndërmjet çar hynte dhe shkolla e Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot quajtur Françeskane me Guerrinit, atij të Durrësit, Im- shkrimet e Atë Leoardo zot Preng Bianchut mbajtur me de-Martino me veprën e Propaganda Fide në Romë dhe tij L`arpa, Venedik, 1881, konsullatës austro-hungareze, ku Atë Lovro Mihaçeviq, ndër të tjera thuhej se botimi i (Nëpër Shqipëri, relacion i librave shqip tani e tutje do bë- vitit 1906, Gjergj Fishta, hej sipas vendimit të Kongresit të Lezhë 2006), pastaj boti- Manastirit. (Fondi, 132, Dos. 33. met e Atë Gjergj Fishtës, dt.13.03,- 8.12. 1909.) Në vazhdën Shtjefën Gjeçovit, etj. e saj është dhe letra e rektorit të Seminarit Jesuit, Liugi Catta- Kleri katolik, pa- neo, dt. 13 Mars 1909, drejtuar rarojë e Kongresi i të gjithë ipeshkvijve për botimin Manastirit e katekizmit të Papa Piut X në Në prag të Kongresit gjuhën shqipe sipas Manastirit të Manastirit, meqenë- (Dos. 30, viti 1904-1912.) etj. se ende përballej me pushtetin edhe në Prizren. Në dosjet e Ar- Prot. 377, mësohet se kjo ide fisni- botuesve të fjalorit Fialuer i Rii Në përfundim themi se, edhe Turk, në aspektin shpirtëror dhe qipeshkvisë gjejmë edhe fakte të ke kishte mbetur e parealizuar për i Shcypes, Shkodër, 9 janar, 1908, pas Kongresit të Manastirit, kle- kulturor, kombi shqiptar kishte tjera që na flasin për korrespo- arsye të mosarritjes së konsensusit Abat Doçit si udhëheqës i pro- rikët katolikë nuk kanë reshtur vendosur lidhje më të dendura dencën e vazhdueshme të Imzot ndërmjet ipeshkvijve, kërkesë kjo jektit, hartuesit dom Dodë Kole- asnjëherë se punuari në rimë- me idetë dhe kulturën përpa- Guerrinit me qeverinë Austro- e qeverisë austro-hungareze dhe e cit, e ndihmësve të tij, dom Ndoc këmbjen e mëtejshme të gjuhës, rimtare të popujve Perëndimorë. hungareze rreth shkollave dhe bo- Propaganda Fides. Nikajt dhe dom Mark Shllakut. kulturës e traditës shqiptare, Përhapja e kulturës dhe e arsimit timeve shqip, (dos. 22, vitit 1892, Edhe pse të tre alfabetet i Fjalori ishte një udhërrëfyes i pjesë e pandashme e përkushtim kombëtar në këto momente do dos. 50, 1898, dos. 51. viti 1898 ) etj. jepnin ton të gjitha veprimtarive mirë për ngjarjen e ndodhur në të tyre ungjillor. Duke përhapur të ndihmonte në emancipimin Përhapja e shkollave të mësi- kulturore dhe arsimore, jo vetëm Kongresin e Manastirit. Në vazh- në popull arsimin dhe përgjithë- e popullit nga fanatizmi, prapa- mit në gjuhën shqipe si dhe bo- në Shkodër, por edhe më gjerë, dën e aktorëve që kontribuan për sisht kulturën në gjuhën shqipe, mbetja, intoleranca e nga dasitë timi i vazhdueshëm i librave në sipas korrespodencës së lartpër- unifikimin e alfabetit përmendim ata synonin të shpejtonin zgji- fetare të mbjella nga sundimtarët shqip, shtruan tek klerikët inte- mendur del shumë qartë se në edhe Atë Shtjefën Gjeçovin dhe min e tij kombëtar, të ndihmo- osmanë. lektualë nevojën e problemit të përzgjedhjen e alfabeteve nga ana letërkëmbimin e tij me konsullin nin në ngritjen e mëtejshme të Duke e kuptuar këtë nevo- përcaktimit të alfabetit, temë kjo e hierarkisë kishtare, më tepër austro-hungarez dt. 4.08.1901 dhe ndërgjegjes politike e të arrinin jë historike, Kisha katolike në e debatuar sidomos nga gjysma e krahmbajtje kishte alfabeti i Ndre Atë Vinçenc Prenushin e ko- aftësimin e shqiptarëve për një Shqipëri vazhdoi të punojë me dytë e shek. XIX e në vazhdim. Mjedës, duke qenë se vëllai i tij rrespodencën e tij rreth punës së jetë shtetërore të pavarur. një intensitet edhe më të madh Kryedioqeza e Shkodrës, për Imzot Lazër Mjeda, kishte in- Kongresit, me Drenovën, Nolin, Pas gjithë kësaj që thashë më për ngritjen dhe zhvillimin e shkak të pozicionit që kishte, u fluencë si ipeshkëv në hierarkinë Luarasin etj. të datave 14 shkurt lart, do të doja ta mbyllja refe- arsimit fetar e kombëtar për gjet përsëri në rolin e koordinue- e lartë kishtare në Shqipëri e në dhe 27 korrik 1908 etj. ratin tim me citimin e fjalëve të përhapjen e tij në popull, për sit, ndërmjet inteligjencës shqip- Romë. Nga ana tjetër dom Ndreu, Kurora e të gjitha këtyre për- romancierit të parë shqiptar dom lëvrimin e gjuhës e të kulturës tare dhe bashkësisë ndërkombë- si gjuhëtar, gëzonte edhe simpati- pjekjeve, të themi gandiane, ish- Ndoc Nikaj, i cili për rëndësinë e shqiptare në përgjithësi. tare për rreth bisedimeve që po në e qeverisë Austro-hungareze, te ngjarja e ndodhur më 14-22 fjalës së shkruar, në kujtimet e tij Shkodra, qytet në Veri të Shqi- zhvilloheshin rreth çështjes së çka dëshmohet në dosjet: Dos. 21. nëntor 1908, kur me pëlqimin e thekson: përisë e cila mbante me të drejtë një alfabeti shqip. dt. 21, 08. 1903; dos. 22. dt. 30. 03, të gjithë anëtarëve të komisionit “Shkrimi e leximi asht porsi epitetin si djepi i kulturës dhe i Meqenëse librat shkollorë dhe 1903; dos, 22, viti 1904 etj.. u vendos që populli shqiptar, pas ziarm i mbuluem qi ndezet per arsimit, për shkak të një historie revistat në veri të Shqipërisë, me Nga aktivistët e tjerë të cilët shumë shekujve, të kishte alfa- kadal në terr, e me ma të paren e kulture të lashtë zhvillimi, në qendër në Shkodër, botoheshin vepruan për çështjen e gjuhës e të betin e vet unik. Edhe në këtë rasë qi një guximtar i largon hi- aspektin kishtar, si Kryedioqezë në tre alfabete: në alfabetin e vje- kulturës shqiptare duhen veçuar ngjarje historike për kombin, nin, shperthen në flakë. Turkija në metropolin shqiptar, luante në tër ( Jezuitë), të Shoqërisë Bash- pjesëmarrësit e parë të mbledh- klerikët katolikë dhanë kontri- prandej me shume arsye, dronte të gjitha fushat rolin e një orkes- kimi (1899) të abat Pregë Doçit jes së Shkrelit, intelektuali e at- butin e tyre të çmuar. Përme- kulturen e shkrimet e kendimet truesi ndërmjet (Krye) dioqezave dhe Agimi (1901) të Dom Andre dhetari i të gjitha kohërave, abat ndim këtu: Atë Gjergj Fishtën, se sa për guihen e folun gojarisht shqiptare dhe bashkësisë ndërko- Mjedës, u ndie i nevojshëm për- Preng Doçi, organizatori i këtij kryetar komisioni dhe përfaqë- nuk u interesue. (“ D. Nikaj. Kuj- mbëtare. Në saje të pozicionit që shpejtimi për një unifikim sa më takimi Dom Ndoc Nikaj e pje- sues i shoqërisë “Bashkimi”, dom timet...fq.125).  $RITA +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2) $HJETOR

SHKRUAN: shekullin e 14-të. Papa Gregori XV 23. kaloi në atë të Shën Farnit të Asi- Don Lush GJERGJI e shpalli festën e tij si të kremte të HOLANDA: Shën Vilibaldi .658- zit. Ishte predikues i shquar, teolog, urdhëruar në vitin 1621. 739/,festohet me 7 nëntor. rrëfyestar, mrekullibërës. Vdiq dhe ashkësia Evropiane (BE) ka Belgjika ka 10.540.000 banorë Shën Vilibaldi ishte benediktin qe varrosur në Padovë të Italisë. Blindur më 1 janar 1958 nga këto katolikë: 87,9; të tjerët12,6 . dhe ungjillëzues i madh i Hola- Portugalia ka 10.600.000 bano- gashtë shtete: Italia, Gjermania, BULLGARIA: Shën Klimentin e ndës. rë: katolikë 92,2, tjerët 7,8. Franca, Belgjika, Luksemburgu Ohrit (rreth 830-916). Holanda ka 16.360.000 banorë: RUMANIA: Shën Niketa (rreth dhe Holanda. Shën Klimenti i Ohrit ishte katolikë 31,9, protestantë 23, vitit 414), festohet më 2 qershor. Në vitin 1973 asaj iu bashkë- nxënës i Shën Metodit /885/ dhe myslimanë 4,3 dhe atiestë 38. Rumania e sotme dikur ishte pjesë ngjitën edhe këto shtete: Anglia, pas vdekjes së ti kishte kaluar nga HUNGARIA: Shën Shtjefnin e Dakisë romake, të cilën edhe e Irlanda dhe Danimarka. Maqedonia në Bullgari. Ka vdekur martir /968-1038/, festohet me 16 kanë romanizuar. Ungjillëzimin e Në vitin 1981 u bë pjesëtare e në kuvendin e Liqenit të Ohrit më gusht. bëri Shën Niketa ipeshkëv i Re- BE-së edhe Greqia. 27 korrik 916. Gjatë mbretërimit të tij she- mzesit, me prejardhje ilire. Shën Në vitin 1986: Spanja dhe Por- Bullgaria ka 7.720.000 bano- mbullor 41-vjeçar, pjesa dërmuese Niketa së bashku me Shën An- tugalia, kurse në vitin 1995: Aus- rë: ortodoksë : 36,8; myslimanë: e hungarezëve është krishterizuar. dreun janë pajtorët e Rumanisë. tria, Finlanda dhe Suedia. 12; të tjerët: 51. Hungaria ka 10.080.000 ba- Rumania ka 21.600.000 banorë: Kështu ishte formuar Bashkësia ÇEKIA: Shën Venceslavin princ norë: katolikë 63,1 , protestantë ortodoksë 86 , protestantë 6,7, Evropiane prej 15 shtete të Evropës (rreth 904-929) festohet më 28 te- 24,4, ateistë 11,5. katolikë 5, 6. Perëndimore. tor. ITALIA: Shën Katarina e Sienës SLLOVAKIA: Shën Gjon Ne- Kthim apo hapje edhe ndaj pje- Shën Venceslavi ka meritë të (1347-1380), festohet më 29 prill. pomuk (1350-1393), festohet më 16 sës tjetër të Evropës Lindore ndo- madhe për krishterimin e popullit Ishte në rregullin e tretë të Shën maj. dhi në vitin 2004 me pranimin e çek, ndërtimin e kishës katedrale Domenikut. Ka ndërmjetësuar te Shën Gjoni Nepomuk ishte këtyre shteteve: Sllovenia, Çekia, të Shën Vidit, ku edhe është va- Papa Gregori XI për kthimin e tij meshtar, vikar gjeneral i arqipesh- Sllovakia, Hungaria dhe Polo- rrosur. nga Avinjoni në Romë. Pajtore të kvisë së Pragës, martir. nia. Çeki ka 10.292. 000 banorë: ka- Italisë e ka shpallur Papa Piu XII Sllovakia ka 5.390.000 banorë: Në vitin 2007 u anëtarësuan në tolikë 26,8, të tjerët 59. në vitin 1939, kurse Papa Pali VI katolikë 68,9, katolikë lindorë BE : Bullgaria dhe Rumania. DANIMARKA: Shën Osha- e ka shpallur Dijetare të Kishës 4,1, ateistë 13. Tani ka mbetur ende “jashtë” ri – Ausagar (+869) festohet më 3 në vitin 1970. Papa Gjon Plai II e SLLOVENIA: Shën Jozefin pu- edhe pjesa e fundit, Ballkani, me të shkurt. shpalli bashkëpajtore të Evropës nëtor dhe Zoja Ndihmëtare, festo- cilin do të kompletohet Bashkësia Shën Oshari ishte benediktin në vitin 1999. het më 25 maj. Evropiane. nga Franca dhe ka vepruar krye- Italia ka 59.132.000, shumica Gjatë sundimit austro-hungarez sisht në shtetet skandinave, në Da- janë katolikë. pajtor ishte Shën Jozefi punëtor, Aspekti fetar i BE-së nimarkë, Suedi dhe Norvegji. LITUANIA: Pajtore është Zoja e me më se 80 kisha të ndërtuara ANGLIA: Shën Gjergji (+303), Danimarka ka 5.747. 000 bano- Bekuar dhe festohet më 15 gusht. në nder të tij. Më vonë u shpall festohet më 23 prill. rë: protestantë 86,5, tjerët 4,5. “Zoja e Zezë” ishte një relief i pajtore edhe Zoja Ndihmëtare e Sipas hulumtimeve dihet se ESTONIA: Shën Stanislav Kosta vitit 1696 të cilin e kishin punuar Brezjes, si Shenjtërore kombëtare ishte me prejardhje bujare. Brak- /1550-1568/, festohet më 13 nëntor. etërit domenikanë. sllovene. tisi çdo gjë në dobi të të varfërve Shën Stanislavi ishte me prejar- Lituania ka 2.300.000 banorë, Sllovenia ka 2.008.000 banorë: dhe vdiq martir në vitin 303, duke dhje bujare nga Polonia, rregulltar protestantë 14,6, katolikë 10,9, katolikë 57,8, ortodoksë 2,3, dëshmuar kështu trimëri, shenjtë- jezuit. ortodoksë 7, 6 dhe ateistë 62. myslimanë 2,2 dhe ateistë 10. ri dhe bamirësi. Është mbrojtësi i Estonia ka 1.340.000 banorë: LETONIA: Shën Kazimiri, mbret SPANJA: Shën Jakun apostull dhe zjarrfikësve, ushtarakëve, policëve. protestantë 14, ortodoksë !2,5, polak /1458-1484/, festohet më 4 martir /+ 44/, festohet më 25 qer- Anglia ka 60.400.000 bano- katolikë 6,5. mars. shor. rë: anglikanë 43,5, protestantë FINLANDA: Shën Henriku, Letonia me shekuj ishte e lidhur Sipas traditës së lashtë të krish- 10,6, katolikë 9,8. apostulli i Finlandës (+ 1157), festo- me Poloninë dhe mu për këtë pati terë thuhet se Shën Jaku apostull AUSTRIA: Shën Leopoldi, princ het më 30 maj. edhe mbretin polak, si dhe shumë ka vepruar në Spanjë, ku edhe ka (1073-1136). Festohet më 15 nëntor. Shën Henriku ishte ipeshkëv të tjerë, Shën Kazimirin, i cili pas vdekur si martir. Në Santiago de Shën Leopoldi ishte princ i dhe ungjillëzues i popullit. Pati një një jete të shkurtë dhe shembullo- Compostella është ndërtuar bazi- përshpirtshëm, i mirë dhe mjaft i jetë shembullore apostolike dhe re vdiq dhe qe varrosur në Vilni në lika madhështore në nder të tij, si drejtë dhe punonte për të mirën e me vdekjen martire e vulosi dashu- moshën 26 vjeçare. shenjërore kombëtare dhe ndërko- të gjithëve. Në vitin 1683 Leopol- rinë e tij për Krishtin, Kishën dhe Letonia ka 3.385,000 banorë: mbëtare. di I mbret, e shpalli atë pajtor të popullin e krishterë. katolikë 79, ortodoksë 4, 1. Spanja ka 44.600.000 banorë: Austrisë. Finlanda ka 5.770.000 banorë: LUKSEMBURGU: Shën Ku- katolikë 66,7, myslimanë 2,2 Austria ka 8.280.000 banorë: protestantë 82,5, ateistë 15.1. nigunda, mbretëreshë (rreth vitit dhe ateistë 2,3. katolikë 73,6 , protestantë.5,5  FRANCA: Shën Gjonja Orleane 980-1033), festohet më 3 mars. SUEDIA: Shën Brigita (1302- . (1412-1431), festohet më 30 maj. Mbretëresha Kunigunda ishte 1373), festohet më 23 korrik. BELGJIKA: Shën Jozefin, festo- Emri i saj i vërtetë është Janne gruaja e mbretit gjerman Henriku Shën Brigita ishte rregulltare het më 19 mars. d’Arc, virgjër dhe martire. Ësh- dhe si e tillë u bë mbretëresha e dhe themeluese e shumë kuve- Nderimi i Shën Jozefit ka filluar të shpallur shenjtëreshë në vitin Gjermanisë në vitin 1002. Dallohej ndeve. Vdiq në Romë më 23 korrik diku në shekullin e pestë pas Krish- 1920. për mirësi, drejtësi dhe përvujtëri. 1373. papa Gjon Pali II e shpalli në tit, ndërsa në liturgji ka hyrë në e Franca ka 61.350.000 banorë: Pas vdekjes së burrit, ajo mbretëroi vitin 1994 bashkëpajtore të Evro- katolikë 76, myslimanë 5,6, edhe vetë një kohë, pastaj u tërhoq pës. ateistë 14. në një kuvend, ku edhe vdiq në zë Suedia ka 9.080.000 banorë: GREQIA: Shën Andreu apostull shenjtërie. protestantë 86,6, katolikë 1,8 , (vdiq martir rreth vitit 60), festo- Luksemburgu ka 459.500 ba- myslimanë 2,3. het më 30 nëntor. norë: katolikë 95,2, protestantë Konferenca për Bashkëpunim dhe Sipas traditës së lashtë të krish- 1,1, të tjerët 3,7. Siguri në BE-në në mars të vitit terë Shën Andreu, vëllau i Shën POLONIA: Shën Stanislavi, 1989 ndër të tjera mori këto qën- Pjetrit, ka ungjillëzuar në Azinë ipeshkëv (1030-1079), festohet më drime dhe vendime lidhur me li- e Vogël dhe në Greqi. Gjatë për- 11 prill. ritë fetare: ndjekjeve të Neronit ka pësuar Shën Stanislavi ipeshkëv dhe t Të ndalohet dhe të eliminohet martirizimin. martir, ishte dalluar në shenjtëri çdo lloj diskriminimi fetar per- Greqia ka 11.128.000 banorë: dhe në shërbime apostolike. Është sonal, familjar dhe komunitar; ortodoksë 91, të tjerë 6,9, mys- shpallur pajtori i Polonisë në vitin t Të favorizohet atmosfera e tol- limanë 1, 3. 1253. erancës së ndërsjellët mes feve GJERMANIA: Shën Bonfaci Polonia ka 38.200.000 banorë: të ndryshme si dhe mes be- /673-753/, festohet më 5 qershor. katolikë 90,1, ortodoksë 7,9, simtarëve dhe jobesimtarëve; Shën Bonifaci ishte ungjillëzuesi ateistë 7,9. t Të nderohet e drejta e çdo bash- dhe martiri i dalluar i Gjermanisë. PORTUGALIA: Shën Antoni i kësisë fetare në kuadër të ligjeve Qe varrosur në Fuld, ku edhe sot Padovës (1195-1231), festohet më 13 vendore dhe ndërkombëtare. gjendet Selia e Konferencës Ipesh- qershor. t Të nderohet e drejta e edukimit kvore Gjermane. Shën Antoni lindi në Lisbonë, në fe e çdo individi dhe grupi. Gjermania ka 82.500,000 ba- nga një familje bujare, atdheta- t Të favorizohet dialogu dhe norë: protestantë 42,8, katolikë re dhe luftarake. Së pari ishte në bashkëpunimi fetar dhe ndër- 32,1, myslimanë 2,1 dhe të tjerët rregullin e Shën Augustinit, pastaj fetar. $RITA  $HJETOR +5,452Ÿs42!3(Ÿ')-)s()34/2)

SHKRUAN: Fillimet e veprimtarisë së të rri indiferent dhe kështu fillon kurbinasit nga ana e famullitarit delegate i Durrësit, gjithmonë i Mikel GOJANI dom Kaçorrit në Durrësin veprimtarinë e tij krejt në shër- Kaçorri, po ashtu edhe sulmet buzëqeshur, sytë e tij shumë të Antik bim të popullatës shqiptare. Për osmane kundër kurbinasve. Këto lëvizshëm për t’u thënë atyre (de- Libri “Feja dhe flamuri – Dom punën dhe angazhimin e dom sulme osmane ndaj popullatës legatëve) tungjatjeta”, (fq. 361). anë të shumtë figura të ndri- Nikollë Kaçorri”, i autorit H. Kaçorrit autori Isufi jep të dhë- kurbinase kryesisht paraqiten Jtura të kombit dhe të fesë, të Isufi, është i konceptuar në dy- na konkrete nga njerëz bashkë- nëpërmjet një letre që dom Ni- Dom Kaçorri mbledhës i cilët ideologjia e kaluar ekstreme mbëdhjetë kapituj të cilët e kohës të tij, bashkëluftëtarë dhe kollë Kaçorri i dërgon mikut të folklorit shqiptar komuniste, për gjysmë shekulli përbëjnë një strukturë unike nxënës të dom Kaçorrit të cilët tij famullitar atë Shtjefën Gjeço- Në kapitullin e fundit të këtij lib- me radhë, bëri përpjekje t’i nda- përmbajtjesore. Në kapitullin kanë evokuar dhe i kanë lënë në vit, më 10 nëntor 1906, në të ci- ri autori këtë figurë të shquar e lojë, t’i mohojë dhe baltojë, për e parë autori flet për fillimet e kujtimet e tyre. “Nga sa njoftojnë lën në kronologji i përshkruan e paraqet një mbledhës të denjë të asgjë tjetër, përveç asaj që këta veprimtarisë patriotike të dom nxënësit dhe bashkëkohësit e tij, ushtrisë osmane ndaj kësaj popu- folklorit shqiptar. Ai në këtë pjesë pinjollë të fesë dhe të kombit, të Nikollë Kaçorrit, po ashtu edhe thekson studiuesi Isufi, kuptohet llate. Dom Kaçorri njofton Fra- shtojcë të këtij libri na i paraqet shkencës dhe letërsisë shqiptare të rrethanave historike, arsimore se Kaçorri nuk ishte një mësues tin se kurbinasit u kishin kthyer edhe disa nga krijimet popullore ishin bashkëmoshatarë të një vi- e kulturore. Sipas tij veprimtari- i thjeshtë i gjuhës shqipe. Prif- armët forcave osmane dhe se nga të përmbledhura nga dom Ni- zioni shumë të qartë filozofik e në atdhetare famullitari i atëher- tërinjtë e kishës perëndimore radhët e armikut kishte pasur kollë Kaçorrit. Sipas autori Isufi politik, për të ardhmen e atdheut shëm i ri, dom Nikolla, e fillon ishin te detyruar nga disiplina shumë të vrarë, ndërsa nga ana e pesëdhjetë këngë popullore të dhe të kombit të tyre. Ata vep- në Durrës, pikërisht në vitin e rreptë kishtare që të ndiqnin kryengritësve shqiptarë asnjë. Në mbledhura nga dom Kaçorri janë ruan që atdheu dhe kombi i tyre programin arsimor këtë kapitull, autori po ashtu pa- të konceptuara në vëllimin e lib- të ecën me anijen që e shpinte të diktuar nga Vje- sqyron edhe angazhimin e dom rit “Vëllimthi”, ku në dorëshkrim këtë popull në gjirin e popujve të na, për t’ua mësuar Nikollë Kaçorrit edhe në fushën titullohej “Canti albanesi popula- tjerë të qytetëruar të Evropës. nxënësve shkrimin e kulturës etj. Autori paraqet pje- ri”. Ky kontribut i dom Kaçorrit e gjuhës amtare, të sëmarrjen e Kaçorrit në Kongre- jep argumentin më autentik se I. Kadare: Pse s’flet, o plak? zhveshur nga fryma sin e Manastirit një nga ngjarjet krahas veprimtarisë së tij fetare Pse s’i rrëfen të bëmat tua patriotike. Por, Ni- më të rëndësishme të kulturës dhe kombëtare, i kishte kushtuar për Shqipërinë?! kollë Kaçorri nuk iu sonë kombëtare, ku më 1908 në vëmendje të duhur edhe mbledh- Edhe studiuesi Isufi, figurën e nënshtrua disiplinës këtë kongres u themelua alfabeti jes së folklorit popullor. Autori, famullitarit dhe atdhetarit të kishtare. Ai ndoqi i gjuhës shqipe. Ai po ashtu para- po ashtu vë në dritë të dhënat devotshëm dom Nikollë Ka- rrugën e Lëvizjes qit pjesëmarrjen e dom Kaçorrit se këto këngë popullore Kaço- çorrit e mbërthen në galerinë e Kombëtare, rrugën e edhe në Kongresin e Dibrës dhe rri i ka mbledhur në krahina të atyre figurave që nga ideologjia zhvillimit të arsimit atë të e Elbasanit dhe kontribu- ndryshme, që nga Ishmi e Shija- ekstreme komuniste për shumë shqip me përmbajtje tin e tij që ka dhënë me paraqitjet ku, Miloti e Kurbini, Mali i Bar- dekada mbeti i mënjanuar dhe laike dhe me frymë e tij në këto ngjarje të rëndësi- dhë, Bushnesh - Thumanë, Lurë, i pastudiuar thellësisht: “Emri patriotike, ashtu siç shme. Ndërkaq dy kapituj vijues Kthelë e Epër, Derven-Krujë, i dom Nikollë Kaçorrit më ka e kishin përcaktuar paraqesin veprimtarinë atdhetare Orosh, Pukë, Shkodër, Mirditë, shoqëruar që nga fëmijëria. Kë- ideologët e mëdhenj të Klubit patriotik të Durrësit Gjakovë, Pejë etj., etj. Sipas au- nga popullore që e kishin ngri- të Rilindjes Kombë- dhe angazhimin e dom Kaçorrit torit Isufi, se “të tëra këto zona i tur bashkëvendësit e tij në Lurë, tare Shqiptare. Këtë në këtë klub, përkatësisht lidh- kishte shëtitur vetë famullitari që prej së cilës mbaja mend gjithnjë na e thotë një nga jet e dom Nikollë Kaçorrit me nga viti 1903 deri më 1912, krahas vargjet “Dom Nikolla, shqipja e nxënësit e tij, Agus- Krujën dhe rrethinat e saj. Pa- propagandës kombëtare shqipta- malit / n’krah të djathtë t’Ismail tin Serreqi, i cili staj paraqitet procesverbali I tër- re që kishte zhvilluar në të mirë Qemalit”, për një kohë të gjatë shkruan në kujtimet ësishëm me faksimile në gjuhën të çështjes shqiptare, mblodhi në ishte i vetmi njoftim historik 1893, kur atëherë kishte 31 vjet. e veta, se në shkollën e Durrësit, osmane për dënimin e dom Ka- popull edhe këngët e trimërisë, të rreth figurës së tij. Përveç rasteve Autori sqaron se për vitet e para Nikollë Kaçorri “ishte i pari që çorrit nga administrate osmane heronjve popullorë, të qëndresës kur më 28 nëntor herë-herë shfa- të jetës së dom Nikollë Kaçorrit na kall në zemër atdhedashuri- në vitet 1910-1911. Dënimi i Ka- kundër pushtuesit, figurave his- qej kalimthi diku portreti, por jo në Durrës nuk posedon njofti- në”, (fq.14). Në vazhdim të këtij çorrit kishte të bënte për pjesë- torike etj. Siç shihet edhe në “vë- gjithnjë. Ndërsa nënshkrimi në me, sigurisht, sipas tij, qenë vitet kapitulli autori Isufi po ashtu jep marrjen e tij dhe organizimin e llimthin” tematika e këngëve është aktin e themelimit të shtetit të e njohjes me njerëzit, gjendjen, të dhëna për kontributin e dom një kryengritjeje kundër qeverisë e larmishme”. Publikimi i këngëve pavarur shqiptar mbeti gjith- problemet e vendit; vitet e për- Kaçorrit edhe në përhapjen e osmane në krahinën e Kurbinit. të mbledhura nga Dom Nikollë një. Asnjëherë s’u retushua, me- gatitjes së tij për veprimtarinë e librit shqip dhe të shtypit patrio- Dy kapituj në vazhdim flasin për Kaçorri është një kontribut tjetër gjithëse, sit ë thuash, ishte dhe ardhshme patriotike. Ndërkaq tik shqiptar, sit ë gazetës “Alba- pjesëmarrjen e dom Kaçorrit në që jep ky prift katolik dhe e bën s’ishte nënkryetar i qeverisë së duke folur për gjendjen arsimore nia, “Drita” etj.; angazhimin e tij kryengritjen e vitit 1911, dhe 1912, atë që të renditet përkrah emrave parë kombëtare, ishte dhe s’ishte në fund të shekullit XIX, auto- për unifikimin e alfabetit shqipe që i paraprinë aktit të shpalljes së të folkloristëve të shquar shqip- “krahu i djathtë i I. Qemalit”, ri gjendjen e prezanton mjaft të dhe shumë veprimtari të tjera. pavarësisë së Shqipërisë. Me këtë tarë”. Autori jep edhe në origji- ishte dhe s’ishte shtetar i parë i vështirë me një shkallë të lartë rast, ai iu drejtohet bashkëvend- nalitet (dorëshkrim), këngët e Shqipërisë. Për një kohë të gjatë të kësaj popullsie analfabetë, me Pasqyrimi i kryengritjes së ësve të tij lurianë, të krishterë shkruara në librin “Canti albanesi në mendjen time e kam përfy- përhapjen e rrjetit arsimor shumë Kurbinit dhe relacionet me dhe myslimanë, për t’u bashkuar populari” nga dom Nikollë Kaço- tyruar pak a shumë si I. Kadare të kufizuar. Porta e Lartë lejonte atë Shtjefën Gjeçovin rreth një ideali në një veprim të rri”. Kështu, në përfundim lirisht babazotin e heshtur në romanin çdo institucion klerikal dhe çdo Në kapitullin e dytë, autori Isufi përbashkët. mund të konstatojmë se libri do- “Çështje të marrëzisë”: Pse s’flet, fuqi të huaj të organizonin shko- pasqyron kryengritjen e Kurbinit kumentar dhe historik “Feja dhe o plak? Pse s’i rrëfen bëmat e tua llat në gjuhën e tyre, përkundrazi (1905-1907), po ashtu edhe kon- Dom Kaçorri – pjesëmar- flamuri – Dom Nikollë Kaçorri”, për Shqipërinë?!”- shprehet qysh hapja e shkollave shqipe dhe për- tributin e dom Nikollë Kaçorrit rës në aktin më sublim: i autorit Hajredin Isufi, është një në parathënien e tij studiuesi Ju- dorimi i shkrimit shqip në siste- në këtë kryengritje në krah të po- shpalljen e pavarësisë libër e mirë për lexuesit, për “ sufi. min arsimor, në fushën e kultu- pullit kurbinas. Duke i fokusuar Shqipëri njohjen me të panjohurën” e fratit Studiuesi Isufi nëpërmjet këtij rës dhe në rrjetin e administratës në këtë ngjarje të rëndësishme Kapitulli i dhjetë i këtij libri pa- dhe atdhetarit të shquar të kom- libri dokumentar e historik më- ishte i ndaluar. Kështu më 1897 historike autori na ofron argu- sqyron aktin më sublime të këtij bit tonë, Dom Nikolllë Kaçorri, i ton të paraqes një dritë të re në në qytetin e Durrësit kishte pesë mente historike rreth ekspeditës famullitari, pjesëmarrjen e tij në cili një jetë të tërë e shkriu për fe rrugën jetësore dhe veprimtarinë shkolla të huaja, dy turqisht, për së Esat Pashës kundër Kurbinit momentin më lartësues të Shqi- dhe atdhe. Ky libër, po ashtu edhe atdhetare të këtij apostulli të fesë nxënësit myslimanë, dy greqisht dhe angazhimin e dom Nikollë përisë së atëhershme, në shpalljen e pasuron fondin e librave tanë e të kombit. për nxënësit ortodoks dhe një Kaçorrit në kundërvënie të tij; e pavarësisë së Shqipërisë, më 28 dokumentarë dhe historik, duke Libri në fjalë është përpjekja italisht për nxënësit katolikë. refuzimin e kurbinasve kundër nëntor 1912. “Në krye të sallës me njoftuar lexuesit për shumë fakte e parë për ta dhënë një prezan- Sipas studiuesit Isufi, në këtë at- vendimeve të administratës os- një podium, kishte zënë vend Is- dhe dëshmi të panjohura deri me tim sa më të plotë e kronologjik mosferë të ndikimeve të fuqive të mane; qëndrimi i klerit katolik mail Qemali, që kurrë s’ishte më tani edhe rreth kësaj figure fetare të kontributit për tre dekada të huaja që kryheshin në kurriz të pranë besimtarëve të tyre; kriji- i ri. Fytyra e tij e ëmbël fitonte dhe historike, po ashtu edhe rreth dom Nikollë Kaçorrit për çliri- të drejtave kombëtare të popu- min e aleancave ndër krahinore më të parë zemrat dhe mendjen shumë aspekteve dhe ngjarjeve të min e atdheut dhe të kombit të llit shqiptar, frati atdhetar dom me qëllim të rezistimit të forcave e të gjithë të pranishmëve… afër një periudhe të rëndësishme të tij. Nikollë Kaçorri nuk lejon veten osmane; sigurimi i armëve për tij ishte Dom Nikollë Kaçorri, caktuar.  $RITA -53)#!3!#2! $HJETOR

“Muzika është melodi”, çka jo vetëm ndjehet e përjetohet, por edhe i “shkon për shtat veprës së Harapit” (Spiro Ll.Kalemi).

SHKRUAN: kodeve të mirëfillta muzikologji- dhe veçanërisht kur pat ardhur këqyrur “ si rrjedhojë e dukurive ndjehet e përjetohet, por edhe i Akil Mark KOCI / Londër ke, kjo nuk më pengoi të bindesha i vetëm, si i dërguar i Lidhjes politike të një periudhe të dik- “shkon për shtat veprës së Hara- se madhështia e Tonin Harapit së Shkrimtarëve dhe Artistëve tuar nga ideologjizimi i skajshëm pit” (Spiro Ll.Kalemi). qëndronte jo vetëm në cilësitë e të Shqipërisë, pa “shoqërues”, që shpesh e me qëllim nënvleftë- Nuk duhet anashkaluar fakti onin Harapi, përveçse nje- rralla të karakterit të tij, por edhe i thosha: “Fol shlirë!”. Një here soi njeriun dhe veprën e tij”. që Tonin Harapi, me gjuhën e Tri tejet i kulturuar, ka qenë në guximin që pat treguar për të ia dolëm mbanë të kuvendonim Duke u treguar tepër i kujdes- pasur artistike, na sjell shpirtin edhe një personalitet aktiv që ka kompozuar në një stil të ndry- gjerë e gjatë për të gjitha prob- shëm në zgjedhjen e fjalëve për melodioz duke krijuar imazhe menduar oreçast për një të ar- shëm nga ai i sivëllezërve, pra i lemet që e mundonin, por vetëm krijuesin e shquar Tonin Harapi, të qarta e të kuptueshme, që fry- dhme më të mirë për vendin e shumicës së kompozitorëve, që si profesionistë, sepse nuk mund muzikologu Spiro Ll. Kalemi mëzojnë dhe, sipas rastit, shqe- kombin e vet. Vepra e tij e gjerë jetonin e punonin në Shqipërinë të dilte jashtë “kornizave” të le- përdor metafora për të zbërthyer tësojnë, por edhe e ngrenë lart dëshmon jo vetëm për talentin e komuniste. Madje stili i Harapit juara, sido që e nuhatja se ishte i sa më mirë dhe sa më bindshëm, moralin në atë kohë të zymtë, zellin e madh për punë krijuese, dallon edhe nga trendet e krijim- interesuar që gjendja e përgjith- jo vetëm aspektin sasior të vep- të cilën e konsideron jo si bind- por edhe për ndërgjegje të lartë tarisë muzikore aktuale. Më pati shme në Shqipëri të ndryshonte rimtarisë së frytshme të kom- je, por si problem që nuk di si ta qytetare. lënë mbresa të pashlyeshme mje- me themel. pozitorit të madh shkodran, por zgjidhë. Sipas dëshmive të atyre që shtëria e rrallë e Harapit në traj- Pra, bisedat tona gjithmonë edhe anën cilësore, duke nxjerrë Gjithnjë i pat jehuar në kokë e kanë njohur nga afër, ose që timin jo vetëm të melodisë, por dhe gjithnjë ishin vetëm e vetëm në pah dhe duke depërtuar thellë ajo thënia mjegullore, që i pat kanë bashkëpunuar me të, Toni- edhe të ritmit e të harmonisë. për muzikën, ku ai shpaloste jo në psikologjinë e tij, jo vetëm si kushtuar jo pak gjatë tërë jetës, ni ishte i bindur se në fushën e Nga ana tjetër, në sytë e mi vetëm bagazh kulturor të gjerë, krijues, por edhe si njeri. që i ka qenë pengesë dhe ia ka arteve në përgjithësi dhe në atë ndehej një farë mjegulle sa herë por edhe tiparet e një personali- Krijimtaria artistike e Tonin frenuar hovin krijues. Është fjala të muzikës në veçanti, gjithçka që ndeshja në veprat e Tonin teti krijues kombëtar, të përma- Harapit veçorizohet nga një gju- për faktin që pat qenë nxënës i duhej bërë me një pikësynim të Harapit ca tituj makabre, si: Ko- save evropiane. hë e qartë, mbështetur në metoda një shkolle fetare, të cilën push- qartë e me një plan afatgjatë të misari, Vullnetarët, Maleve bie Pra, ky kompozitor shumësh- të të krijuarit realist, pa u bazuar tetarët komunistë e quanin “çer- menduar mirë, në mënyrë që të boria, Shqipëria e kuqe. Prapë- tresor dhe shumë përmasor kri- në arritjet e shekullit të kaluar, si dhe e reaksionit katolik”. gjitha përpjekjet e i gjithë mundi seprapë, kur bija në mendime joi një muzikë, të cilën, sa herë në shprehje, ashtu edhe në tekni- Kjo përsiatje e përditshme, të përbëjnë hallka të një zinxhiri rreth talentit të pamohueshëm e dëgjojmë, bindemi se është kën kompozicionale. Lidhur me madje e përminutshme, ia kish të fortë e të pashkëputshëm. Di- të Tonin Harapit, dyshoja se ato mbështetur në tabanin kombë- këtë çështje, mund të konstatoj- pushtuar kompozitorit Harapi kur Tonini pat thënë: “Ne duhet emërtime nuk gufonin nga indi tar, në motive popullore dhe aty më se nuk ka shkruar në atë stil jo vetëm trurin, por edhe shpirt- ta ngulim vështrimin në gurët e i tij krijues, por nga mësimet e për aty fitojmë mbresa relevante dhe as nuk është përpjekur për in krijues si “heshtje mortore të rëndë që nuk tunden nga vendi, nga porositë e detyrueshme të të pakontestueshme, edhe pse t’iu qasur, jo vetëm ngaqë nuk e gjata, rrjedhojë e frikës dhe e jo në ujin që kalon. Dhe këta partisë-shtet. atë muzikë e krijoi në një kohë ka njohur, por, para së gjithash, pasigurisë për të nesërmen që gurë kemi qënë, jemi dhe do të Në këtë aspekt vlen të thekso- pa kohë, të cilën e jetoi dhe e sepse ka qenë i predispozuar të mund t’i kanosej familjes Ha- jemi ne”. het se, sipas Tonin Harapit, “tra- përjetoi si një veprim jashtë kon- shohë dhe të shkruajë duke u rapi”, sepse në vitet në vazhdim Mbizotërues në karakterin e dita është lidhje e komunikim tekstit, në një sistem mosvle- mbështetur në tabanin e muzi- babai i tij, Lec Harapi, u arrestua tij ka qenë energjia pozitive, qe- vlerash, mbi të cilat ndërtohet e rash, të ngritur mbi një doktrinë kës sonë popullore, i cili është i dhe u dënua me pesë vjet heqje nia në lëvizje të vazhdueshme, në reja”. Këtë ai e ka mishëruar më makabre, që ngjallte e ushqente qartë, i kuptueshëm dhe i vlerë- lirie. Ky ishte një nga treguesit kërkim të së mirës dhe të rrugëve së miri në praktikën e vet kri- mosbesim të përgjithshëm, ma- suar nga njerëzit e të gjitha ka- e barbarisë së “çlirimtarëve”, si të mbërritjes tek ajo. Mjafton të juese, duke u mbështetur fort në rrëzi njerëzore, degradim të artit tegorive shoqërore. Një qëndrim kredo e diktaturës së proletaria- kesh sadopak njohuri për mu- melosin shkodran. Aty përvijo- e të shkencës, brenda një realiteti i tillë, siç e kemi vënë në dukje tit, që kishte për qëllim zhdukjen zikën dhe do të befasohesh nga hen melodia, ritmi dhe harmoni- absurd. Harapi ka qenë “trashë- edhe më sipër, pasqyrohet në e intelektualëve shqiptarë, në ve- shpërthimi i jashtëzakonshëm i të e këtij melosi, që simbolizojnë gimtar dhe pjesëtar i dramës po- thënien e tij të mrekullueshme: çanti të klerit katolik, pra të ajkës energjive që lëshon çdo partiturë jo vetëm përkushtimin ndaj kë- pullore kombëtare…” “Tradita është lidhje e komuni- së inteligjencies shkodrane dhe e shkruar nga ky artist i shquar. tij arti, por edhe individualitetin Ajo periudhë ende nuk ësh- kim vlerash, mbi të cilat ndërto- mbarëshqiptare. Tonin Harapi tregohej i palo- krijues të bazuar në fizionominë të analizuar dhe trajtuar sa dhe het e reja”. Duke e shtjelluar më Nëse i analizojmë kronolo- dhur në veprimet për të zgjuar tek dhe karakterin e artit kombëtar. si duhet, prandaj mbetet detyrë tej për këtë problem, ai thotë me gjikisht veprat e Tonin Harapit, artistët e rinj ndjenjën e krenari- Në librin “Tonin Harapi”, që e urgjente e muzikologëve tanë të plotë bindje se “tradita muzikore do të shohim se ky krijues, siç së e të besimit në forcën krijuese zumë në gojë më lart, autori Spi- rinj që veprat e krijuara nën re- kombëtare duhet njohur, duhet e theksuam qysh në fillim, ësh- të pashtershme të shqiptarit, çka ro Ll. Kalemi, thekson: “Bindjet gjimin komunist të studiohen dashuruar, duhet studiuar e së të i pranishëm gati në të gjitha duhej përdorur për lartësimin e personale të tij (të Tonin Hara- e të vlerësohen me objektivitet fundi duhet të kthehet në pjesë format muzikore: këngë argë- figurës së tij e të kombit mbarë në pit, sh.y.) dhe qëndrimi i mbaj- e në mënyrë të paanshme, nën organike të qenies artistike”. tuese, këngë për fëmijë, vepra sytë e njerëzimit. Krahas shumë tur nga ai, gjithnjë larg nga kori i prizmin e realitetit historik. Këto shkëndija në veprim- skenike, muzikë instrumentale, kompozitorëve të tjerë të shquar apologjetëve të ideologjisë në ato Duke lexuar librin e Spiro Ll. tarinë e tij në fushën e muzikës vepra korale, romanca, këngë shqiptarë, kam pasur rastin që vite kur militantizmi politik ishte Kalemit, që përbën një studim ndriçojnë fabulat e krijimtarisë popullore të përpunuara “që ki- edhe Tonin Harapin ta njoh per- parullë e ditës, më kanë ngjallur shkencor e artistik të mirëfilltë, aq të mbarë duke ruajtur indin shin si referim idealet e Rilindjes sonalisht. Nga takimet e shpeshta ndjenjën e respektin për të”. më tërhoqi vëmendjen jo ve- e folklorit tonë muzikor e sido- Kombëtare Shqiptare”, Gjith- me të, brenda caqeve të ngushta Tonin Harapi ka ardhur tëm portretizimi i gjithanshëm mos të atij shkodran, jo vetëm ashtu, edhe në veprat me tituj të lejuara në atë kohë të zymtë, shpeshherë në Prishtinë, bashkë i kompozitorit, shtjellimi i saktë në muzikën vokale, por edhe në makabre, siç ishin “Sokoleshë kam mundur të shquaj tek ai ve- me kompozitorin tjetër, Nikolla i problematikës që Tonin Harapi atë instrumentale. Individualiteti ushtri popullore”,”Parti zem- titë e një njeriu të madh. Megji- Zoraqin. Siç thashë edhe më lart, trajton në veprat e tij, por edhe krijues i Tonin Harapit bazohet ra jonë,”Traktori dhe zumarja”, thëse nuk pata mundësi që veprat e kam shoqëruar, sidomos kur e përfshirja e krejt veprimtarisë së në thënien e Mozartit: “Muzi- Do të jem ndihmë e Partisë”, e Tonin Harapit t’i analizoja sipas ndjente vetën më të lirë. Atëherë tij në kontekst të caktuar, duke u ka është melodi”, çka jo vetëm “Të marshojmë me partizanë,,, $RITA  $HJETOR -53)#!3!#2! oratorio “Fletë lavdie,,, “Parti- emocionuar. vuajtur jo shumë, por tepër”. së”,” Marshi i brigadës së parë M’u përgjigj duke më thënë: Në realizimin e projektit të sulmuese” dhe shumë të tjera, “Këtë vepër e kam dëgjuar shu- interpretimit të veprës së mësi- Nga ligjërimet e Nji Plake ndjehet përpjekja e autorit të më herë, por asnjëherë gjallë, si- përme, i pat ardhur në ndihmë tyre për të shkallmuar korni- doqë e di përmendësh. Për mua dirigjenti i njohur Eno Koço, i zat e hekurta, brenda të cilave kjo ishte mbrëmja më e bukur cili edhe e realizoi dy herë në në Ditën e Shën Premtes e ndrynte ideologjia komuniste. muzikore e jetës sime”. Britaninë e Madhe, ndërsa nga Në to ndihet fryma e melosit Nuk e vazhduam më tej bise- Orkeastra dhe Kori i Teatrit të (Në tri rruzare) tonë. dën, sepse me ne ishin edhe ca Operës dhe Baletit të Tiranës, u Nuk do të flasim për të gjitha “shokë” nga Shqipëria. Më pas, interpretua më 3 qershor 1999. Prend Buzhala veprat e tij, që, siç thamë, janë të në opusin e vet krijues, Tonin Këtë vepër e orkestroi kompo- shumta, por do të përqendrohe- Harapi kompozoi “Requiem”- zitori Gjon Simoni, ndërsa nga Rruzarja e Parë mi në ato të muzikës së shënjtë in si jehonë të asaj çka pat dë- 24 pjesët e “Requiem”-it, diri- (sakrale). gjuar me aq ëndje, krahas veprës gjenti përzgjodhi vetëm 14, ndër Mos harro: Para se t’i analizojmë a më “Deus in adiutorium intende”, to: “Introitus”-i, “Dies irae” dhe Emni i Gjergjit, i atij t’moçmit, saktë t’i prezantojmë, po bëj një për alto soprano, tenor, bas dhe “Rex tremendae”, pastaj “Ky- nga Loza e Kastriotëve, kthim pas. Tonin Harapi ndo- organo. Këtyre u shtohet edhe rie”, “Sanctus”, “Qui Mario- asht trashëgues i rranjës sonë, i emnit tonë dhej në Prishtinë dhe ato ditë “Requiem”-i (Mesha) për solist, nabsouti”, “Lacrimosa”, “Tuba dirigjenti i njohur Mark Kaçi- kor dhe orkestër. mirum”, “Sanctus”, më tej : e i gjakut tonë. nari përgatiti “Requiem”-in e Meqenëse nuk e kam parti- “Benedictus”,”Agnus Di”,”Lux Emnin e tij na e përmendim Mozartit me Korin Collegium turën dhe as CD-në përkatëse, aeterna” dhe “Libera me”. e, e përtrijmë në martesa e kur bajmë kunorë te lteri; Cantorum dhe me orkestrën e nuk jam në gjendje ta analizoj. Me këtë vepër Tonin Harapi ditën e Zisë, kur i çojmë në vorr ma t’dashtunit Radio Prishtinës, të kombinuar Prandaj përsëri po citoj nga lib- pasuroi krijimtarinë e shënj- dhe në ato dekika, kur na humbin e na qesin fare. me instrumentistë nga Shkupi. ri i Spiro Ll. Kalemit “Tonin të muzikore, e cila më tepër se Ishim bashkë në koncert. Toni- Harapi”: “Të mësuar me naty- pesëdhjetë vjet rresht ka qënë e E pagëzojmë fëmijën tonë dhe lidhemi ni dukej mjaft i qetë, por plot rën e gëzueshme dhe optimiste ndaluar nga sistemi monist. me Gjergjin tonë, emocione. Që në taktet e para të tij (të Tonin Harapit, sh.y.), Duke gjykuar nga sa thamë kur e dhezim zjarmin n’calik t’votrës të kësaj vepre madhore u tro- kjo kthesë drejt temës së trishtë deri këtu, muzika e Tonin Ha- a qirin për festa e për Shëngjergj, ndit dhe tërë kohën po këndon- të vdekjes iu duk atyre (pushte- rapit është muzikë realiste, jo te me vete, edhe pse ishte “Ky- tarëve komunistë, sh.y.) një she- abstrakte, e bazuar në kodet e kur i lulojmë dyert me lulet e Shëngjergjit. rie eleison”, pastaj “Dies Irae”. një ogurzezë”. estetikës si perceptime shqi- Kur i erdhi radha “Lacrymosa Autori Kalemi thotë se Ha- sore, sepse etnologjia e artit në Nga nji Gjergj e kemi pasë në krejt ato tefteret Dies Illa”, zuri të këndonte me rapi pat pohuar se “shtysa për përgjithësi e në veçanti muzika e ushtrive t’hueja, zë të lartë bashkë me korin, si Requiem-in i vinte nga detyri- përkrah universalitetin si kon- në ekstazë. Në përfundim të mi moral që ndjente ndaj babait cept jo vetëm estetik, por edhe kur na i kanë marrë djemtë nëpër ushtri t’veta, koncertit e pyeta pse ishte aq i të tij dhe gjithë atyre që kishin artistik. nëpër hapsane, kur na i kanë ba sejmenë t’pashallarëve a kur na i kanë degdisë si asqerë e jeniçerë n’Jemen a n’Anadoll.

Nga nji Gjergj e kishim, kur na e varshin nji njeri n’konop A kur e vrasin mbas shpine. E hala e varin e, e mbysin. Rruzarja e Dytë Mos harro: kush asht tash edhe ky Gjergji ynë, djali ynë, që e çuem n’kishë? Tash e shohim, tash s’e shohim. Na fëmijëve e nipave ju kallëzojmë bash ato kallëzimet ma t’bukura për Gjergjin tonë. Secili thotë: unë e kam emnin Gjergj. E pra, na emnat i kemi krejt ndryshe, po te krejt këta emna asht ai emën. Te emnat e të dekunve e te emnat e të gjallëve. Ai asht te emnat e shumë vorreve e te emnat e shumë kishave, te emnat e kullave, maleve, ujnave, te emnat e luleve e te emnat e festave. Te shumë kryqe mbi Dhé e nën Dhé. Te emnat e cubave t’malit. Asht i mfshehun, t’duket sa humb krejt, e mandej krejt pa pritë e pa kujtue, ngjallet e bahet ushtar e, ua nxen pritën zabitve t’mbretit. Çon peshë nji krahinë dhe e dhez nji luftë. Rruzaraja e Tretë: Mos harro: nga nji Gjergj për me peshue me emën e trimni, e kem nxjerrë n’ secilën kohë. Kush don me e e kërkue Gjergjin, ka me e gjetë te emni i vet. 

Jam mik i Kishës Katolike dhe dua ta ndihmoj ndërtimin e Katedrales “Nëna Terezë” në Prishtinë! Gjithë juve miq dhe bamirës të dashur, ju mundësojmë ta jepni kontributin përmes xhi- rollogarive bankare. Faleminderit!

Raiffeisen BANK Adm. Ap. e Prizrenit Kosovo J.S.C. Numri i llogarisë: Prishtina, Kosovo EUR: 1501 090000 1990 20 SWIFT code: RBKORS22 USD: 1501 090000 3765 30 CHF: 1501 090000 3764 33

Valuta Banka Shteti SWIFT/BIC EUR Raiffeisen Zentralbank Vienna, Austria RZBAATWW Oesterreich AG

USD American Express Bank, LTD New York, US AEIBUS33 CHF UBS AG Zurich, CH UBSWCHZH80A ABONONI “DRITËN” K

Y Tash mund të jeni abonues të revistës kulturore të Kishës M

C Katolike në Kosovë “Drita”. Për vetëm 12 euro në vit (ose E PËRMUAJSHME FETARE - KULTURORE E KISHËS KATOLIKE 1 euro për secilin numër), ne do t’ju dërgojmë me postë !1 ,61 +.
7
:.3/1

7
&,3,
''&
7
1

 
7

8-,-,
/2/5:
 ;
41 /0:
;
(5,*:1
SFR
#
   “Dritën” (vetëm brenda territorit të Kosovës). BIBLA FJALA E “ZOTI ËSHTË AQ I MADH, PRESIDENTI WILSON ZOTIT E CILA SA QË IA VLEN T’IA DHE ÇËSHTJA SHQIP- Plotësoni formularin e mëposhtëm, dhe na e dërgoni DUHET JETUAR DHUROSH TËRË JETËN” TARE 1919-1920

bashkë me vërtetimin e pagesës në adresën tonë: Rr. FAQE 6-7 FAQE 10-11 FAQE 11-12   
  
  
Gjon Pali II 1, 20000 Prizren. # n
) n
1o  
 . j
i
+p
"pl

SHKRUAN: Fra Lovro Gavran, O.F.M.

A= @
[GH[
F= @=
GE =G=
.
GE =G[
@

F@
E[
H@
E[ :BB 
 @MH
=
< LGC=
?AH[
A=H[G
<=
E[
H[
=;
< =AH
A[
A=H=
C[
H[
C@ [
=
;@B
CDC= HB@GH

=M@GHD 
G


=M@GH 
 [
Q
ED
C=

Adresa: <=
G


[H[
GE =G[
K[ [G@

[C@A[
" : A

@
=
HL GC=
?
G H[ @C@
<=
<@G>H
=
E[ = GC=
[
C <@C=H
=
>= @H
*[H[
GE =G[
A= @
=

F[
E =A
CDC= H@H


:[
A= @
AD
<@
[GH[
C[
=
= [H
=
<@
E
C[
=
HA=BB[H
ED
=M@GHD
?A@HCD [
E-mail: *[H[
GE =G[
C:@ HL D =
EDGZ[ @GH
=

 BH@I 
C=
G= A
EDE BB@
@M =B@H
< =

C:[GH=H
[
M: B@C@
=
6DH@H
<=
[
E =C H@C=H
=
H@A
Q
G@ <
=<=
= <@
[
E= GD @
=
)=M
* @GH@H
@
;@B@

=
M: BD@
>LHL [
=
I[ H=H[
H[
6DH@H
HD [
@
;@B@
E[
=
>[C@A[H
=
I=H
[GH[
H[
@
Pagesa prej 12 eurosh mund të deponohet në Raiffeisen <G
F@=BBD 
=
AD
A[> [
> F@=
@ <@>= = H=
C:@ HL D =
=
;@B

H@
=
A= @ H
<=
E[
E D:B=C=H
=
H@A
)=M G@

=
M: BD@
=<=
H[
 <C=
HD [
<=
H[
C: [
:DH[G
:DH

OBB@C@
<=
C: @C@
=
I=H
AD
GD
< =AH
E[ > <@C@H
,[
Bank Kosovo, në llogarinë 1502 0310 0086 0188. Ju lutemi, C: @C@
=
:DH[G
)=M G@
 [=GH
C[
=
?[M =GC=
=
 @GH= @C@H
Q
G=EG=
[GH[
>=GH[
=
Prof. dr. Jahja DRANÇOLLI FAQE 12 EBDH[G@C@H
H[
E =CH@C=I=
H[
6DH@H
<=
>=GH[
=
=B@M@C@H
H[
GE =GI=
numrin e telefonit: 029 241 933/14, me faks: 029 241 232 ose me H[
A= @ H
email: [email protected] ose [email protected].