Studime Shoqërore 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KDU 30 (05) AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS STUDIME SHOQËRORE 1 2014 PRISHTINË AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS ACADEMIA SCIENTIARUM ET ARTIUM KOSOVIENSIS STUDIME SHOQËRORE 1 2014 PRISHTINË 2014 AKADEMIA E SHKENCAVE DHE E ARTEVE E KOSOVËS KOSOVAACADEMY OF SCIENCES AND ARTS STUDIME SHOQËRORE 1 2014 Këshilli redaktues - Editorial Board Pajazit Nushi - Kryeredaktor / Editor-in-chief Edi Shukriu - Sekretar, Secretary Robert Elsie, Anëtar, Member Arsim Bajrami, Anëtar, Member Jusuf Bajraktari, Anëtar, Member Anton Berishaj, Anëtar, Member Adresa / Address: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës Redaksia e revistës Studime Shoqërore Rr. Agim Ramadani, p.n. 10 000 Prishtinë Republika e Kosovës Tel. + 381 38 249 303 Fax. + 381 38 244 636 E-mail: [email protected] Shënim: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës ka vendosur që nga viti 2014 të botojë revistë të veçantë për shkencat shoqërore, të ndarë nga revista e deritashmeStudime. Revista e specializuar për disiplinat e shkencave shoqërore do të quhet Studime shoqërore. Copyright © ASHAK Studime shoqërore 1 5 PËRMBAJTJA PJESA HYRËSE .......................................................................... 7 STUDIME DHE TRAJTESA Mark Krasniqi ROJTARËT SHQIPTARË TË KISHAVE ORTODOKSE NË KOSOVË .............................................................................. 11 Hivzi Islami MIGRIMET E JASHTME, KONTEKSTI ETNIK DHE KRIJIMI I DIASPORAVE ........................................................ 47 Zeqirja Ballata RRUGËTIMI JETËSOR E KRIJUES I KOMPOZITORIT REXHO MULIQI ........................................................................ 67 Pajazit Nushi PSIKOLOGJIA DHE INSTIUTUCIONALIZIMI I SAJ MЁSIMOR-SHKENCOR NDЁR SHQIPTARЁT .................. 79 Anton Kolë Berishaj FLIJIMI DHE “VETËVRASJA ALTRUISTE” ................... 103 Edi Shukriu MONUMENTET EPIGRAFIKE NGA SMIRA .................. 121 Exhlale Dobruna – Salihu DY ZBULIME RASTI TË MONUMENTEVE SKULPTURORE NGA ANTIKITETI NË KOSOVË .......... 145 Ibrahim Berisha KOMUNIKIMI I DIJES DHE TEKNOLOGJITË DIGJITALE ...................................................................................... 161 6 Studime shoqërore 1 Zenun Halili LIBERALIZIMI POLITIK DHE DEMOKRATIZIMI NË SHTETET ARABE ............................................................ 175 Arsim Ejupi LUGINA E PRESHEVËS DHE KONTEKSTI GJEOPOLITIK I PROJEKTIT LUNDRUES “MORAVË - VARDAR” ......................................................... 195 Ardian Gola DIKOTOMIA EPISTEMOLOGJIKE SHKENCË – PHILOSOPHY ........................................................................ 207 Florent Muçaj POZICIONI KUSHTETUES I PRESIDENTIT KARSHI UNITETIT TË POPULLIT - SHQYRTIME ANALITIKE ... 221 LIGJËRATË INAGURUESE Arsim Bajrami ARGUMENTIMI I GJND-së PËR PAVARËSINË E KOSOVËS ............................................................................. 251 RECENSIONE DHE KRITIKA Muhamedin Kullashi Pierre Péan, UNE GUERRE « JUSTE » POUR UN ETAT MAFIEUX, Paris, Fayard, 2013, p. 450. ....................................... 273 Hivzi Islami Arsim Ejupi, LUGINA E PRESHEVËS. Studim kompleks gjeohapësinor, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2013, f. 350. ........................... 291 Fehmi Agani Rexhep Qosja, MORFOLOGJIA E NJË FUSHATE, Instituti Albanologjik, Prishtinë, 1980, fq. 345. .................... 297 Lendita Juniku – Pula KRONIKA 2013 ....................................................................... 327 Studime shoqërore 1 7 PJESA HYRËSE Udhëzime për autorët e punimeve të propozuara për botim Për botim në revistën Studime shoqërore do të merren në konsideratë ndihmesat (trajtesa, studime, artikuj, recensione, etj.) që nuk janë botuar më parë (pos në raste të veçanta) dhe që paraqesin rezultate hulumtimesh origjinale shkencore, profesionale apo të zbatuara nga ana e autorit në fushat e shkencave shoqërore, duke mos prekur të drejtat autoriale të të tjerëve. Për të gjitha punimet e paraqitura për rubrikën Artikuj – studime, Redaksia merr parasysh procedurën e vlerësimit, përkatësisht recensimit. Recensioni mbetet në Redaksi, ndërsa emrat e recensentëve nuk bëhen të njohur për autorin e punimit. Për të tjerat vendos Redaksia. Për origjinalitetin dhe cilësinë e ndihmesave përgjigjen vetë autorët. Punimi shkencor i paraqitur duhet të përmbajë: Emrin dhe mbiemrin e autorit, vendin ku jeton e vepron aktualisht dhe titullin e punimit. Pastaj vjen abstrakti me jo më shumë se 200 fjalë dhe në vijim, para punimit, shënohen deri në 10 fjalë çelësa termat kryesorë. Punimi ose trajtesa shkencore mund të shtrihet më së shumti deri në 10 faqe të formatit A4 të radhitura me kompjuter Microsoft Word (210x297 mm), me margjina 20 mm, në fontin Times New Roman 12 pt me radhor normal. Në fund punimi artikulli duhet të ketë një rezyme në rreth 1 faqe. Nëse punimi është në një gjuhë zyrtare të Kosovës, rezymeja duhet të jetë në një prej gjuhëve me qarkullim të gjerë (anglisht, frëngjisht, gjermanisht) dhe e kundërta. Abstrakti, fjalët a termat çelësa, rezymeja dhe bibliografia duhet të jenë në Times New Roman 10 pt. Literatura e punimit jepet në fund, ndërsa fusnotat në tekstin me të cilin ndërlidhen shënohen në fund të çdo faqeje. Figurat dhe tabelat jepen në tekst. Në literaturë dhe fusnota duhet të shënohen: mbiemri dhe emri i autorit, titulli i punimit të cituar, titulli i publikimit, botuesi, vendi i botimit, viti i botimit, numri i faqes (faqeve). Kur citohet shqip shënohet f. për një f. dhe ff. për më shumë faqe (në gjuhë tjetër: p. apo pp.). 8 Studime shoqërore 1 Referimet në fusnotë zakonisht shënohen si vijon: BUDA, Aleks (2006) “Studime historike”, ASHAK, Prishtinë, ff. 604. SHULTZ P. Duane (1969) “A history of Modern Psycholoy”, Hercourt Brace College Publishers, ff. 511. Citimi i një punimi në revistë: ANDREA, Zhaneta (1997) Tuma e Cerujës (Rrethi i Gramshit) - Le tumulus de Ceruje, ILIRIA 1 - 2, Tiranë, pp. 85 - 93. Ndihmesa e propozuar duhet të jetë korrektuar gjuhësisht sipas rregullave të drejtshkrimit të shqipes standarde ose të gjuhës në të cilën është shkruar. Redaksisë i dorëzohet versioni elektronik. Autorët që përdorin shenja të veçanta duhet t'i dorëzojnë edhe fontet përkatëse, ashtu si dhe një version në letër apo PDF për identifikim të shenjave të veçanta. Dorëshkrimet nuk kthehen. Redaksia rezervon të drejtën për të mos dhënë shpjegime në rast se nuk botohet punimi, artikulli, trajtesa apo ndihmesa e paraqitur. Redaksia Studime shoqërore 1 9 STUDIME DHE TRAJTESA 10 Studime shoqërore 1 Studime shoqërore 1 11 Mark KRASNIQI, Prishtinë ROJTARËT SHQIPTARË TË KISHAVE ORTODOKSE NË KOSOVË KDU 271.2 (496.51) Abstrakt Në Kosovë janë disa kisha ortodokse mesjetare, të ndërtuara në kohën kur Bizanti ka sunduar në këto vise, të cilat më vonë i kanë uzurpuar serbët, duke i konsideruar si prona të tyre. Kisha serbe ortodokse dhe pushteti serb kanë uzurpuar gjithashtu edhe disa kisha katolike në Kosovë, në Mal të Zi, në Maqedoni etj., për çka ka kundërshtuar zyrtarisht edhe Papa. Në këtë punim trajtohen tri objekte të tilla sakrale në Kosovë: Kisha e Deçanit, patrikana (kisha) e Pejës dhe kisha e Deviqit në Drenicë afër fshatit Llaushë. Këto kisha gjatë sundimit të Perandorisë Osmane kanë qenë disa herë në rrezik, por shqiptarët e fshatrave afër tyre i kanë mbrojtur, duke rrezikuar edhe jetën e tyre. Madje shqiptarët kanë formuar institucion të veçantë për ruajtjen e tyre në formën e “Rojtarëve të kishave ortodokse”, duke u quajtur ose emëruar me titullin “vojvodë i kishës” përkatëse. Vojvodën e kanë zgjedhur vetë fshatarët, të cilin ia kanë paraqitur igumenit (kryemurgut) të kishës për pëlqim dhe autoritetit kompetent osman për zyrtarizim. Vojvoda ka qenë trashëgues brez pas brezi. Fjalët çelës: Kishat (manastiret), vojvodë i kishës, toleranca tradicionale shqiptare fetare e kombëtare, respekti tradicional ndaj objekteve sakrale: kishat, xhamitë, varrezat,urat, krojet etj. Në Kosovë ekzistojnë disa kisha e xhami të vjetra nga epoka mesjetare, me vlerë të madhe të arkitekturës e pikturës fetare dhe me domethënie të madhe historike e përgjithësisht kulturore, kështu që, si të tilla, një numër i tyre janë nën mbrojtjen e shtetit. Mirëpo me këtë rast do të merrem me problemin e ruajtjes së tyre në të kaluarën, kur organet shtetërore angazhoheshin fare pak për to. Këtë herë subjekt i këtij punimi janë tri kisha: Patrikana e Pejës, Kisha e Deçanit dhe Kisha e Deviçit në Llaushë të Drenicës, përkatësisht rojtarët e tyre në të kaluarën, të cilët Punimi mbi rojtarët e kishave është botuar serbisht në “Гласник Музеја Косова и Метохије” III, Приштина, 1958. Ribotohet me disa ndryshime e shtesa. Vlen të theksohet se si asistent i Akademisë Serbe të Shkencave, ku kam punuar 12 vjet, ketë punim ia kam ofruar Institutit Etnografik të kësaj Akademie për botim. mirëpo recensentët e Akademisë e refuzuan me motivacion se unë shkruaj mirë për rojtarët e kishave, sepse ata janë shqiptarë, sikurse edhe unë vet. Për më tepër ata theksonin se këta “vojvodë’’ u janë imponuar kishave për t’i plaçkitur. 12 Studime shoqërore 1 quheshin dhe “vojvodë të kishës.” Kishat tjera dhe xhamitë, sa dimë, nuk kanë pasur rojtarë të posaçëm të shkallës së vojvodëve. Këtë problem e kam hulumtuar në terren në kishat (manastiret) e përmendura gjatë kërkimeve etnografike dhe antropogjeografike në Kosovë, në periudhën 1952–1955. Këtu po paraqes rezultatet e kësaj pune studimore, me disa plotësime më të nevojshme. I Kisha e Deçanit është ndërtuar rrëzë bjeshkëve Alpet Shqiptare, në terrenin e fshatit Deçan, mu në hyrje të