Researchdossier Binnenland Pim Bijl, 1569657, 06

Researchdossier Binnenland

Pim Bijl, 1569657, 06-43142351, [email protected] Patrick Moeke, 1564153, 06-24594508, [email protected] Daan Sanders, 1566030, 06-53807575, [email protected] Xander van der Snoek, 1563369, 06-36189809, [email protected]

De Voetbalwet

Inhoudsopgave:

Inleiding 3

Recht 11

Economie 15

Politiek 22

Bronnenlijst 27

2 Inleiding:

In 1974 maakte Nederland voor het eerst kennis met voetbalgeweld op eigen bodem. Na de Europacup II finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur. De Engelse supporters vernielden al voor aanvang van de wedstrijd auto’s in de stad en zochten na de verloren wedstrijd de Feyenoordaanhang op en gingen met hen op de vuist. Honderdvijftig mensen raakten gewond en vijftig Engelse hooligans werden opgepakt. De tientallen jaren daarna waren er meer van dit soort gewelddadige uitspattingen rond voetbalevenementen, maar deze werden steeds als incidenten gezien. Pas de laatste tien jaar is de roep om hardere maatregelen gegroeid. De maatschappelijke discussie kwam op gang en langzaamaan begonnen ook de politici meer en meer stelling te nemen. Op 1 september 2010 is de voetbalwet in werking getreden. Wij zullen in dit researchdossier uitleggen wat deze wet precies inhoudt en hoe deze ontstaan is. Vervolgens zullen wij de voetbalwet behandelen in de vier specifieke deelgebieden. Achtereenvolgend zijn dit recht, economie, samenleving en afsluitend politiek. Bij deze deelgebieden kijken we naar de verandering in de afgelopen jaren, de actualiteit en werpen we een blik op de toekomst.

3 Recht:

Verandering in de afgelopen jaren

Oorzaken, totstandkoming en initiatiefnemers

Voordat we goed in kunnen gaan op de actuele ontwikkelingen rondom de voetbalwet, moeten we eerst een beeld schetsen van de ontstaansgeschiedenis van deze wet. De voetbalwet, ook wel overlastwet genoemd, was in eerste instantie geen maatregel tegen overlast van voetbalsupporters. De ‘Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast’ (mbveo), zoals de wet voluit heet, begon namelijk in 2007 als een extra strafrechtelijk instrument voor justitie in de strijd tegen overlast in probleemwijken zoals het Utrechtse Ondiep.

Tegelijkertijd laaide er in de voetbalwereld een grote discussie op over het invoeren van een voetbalwet naar Engels model. Directe aanleiding voor deze politieke discussie, opgestart door huidig PvdA-voorzitter Hans Spekman en VVD fractievoorzitter Halbe Zijlstra, waren de rellen in het Franse Nancy waarbij supporters van Feyenoord betrokken waren.

Hoewel er al langer af en toe geroepen werd om een speciale voetbalwet, waren deze rellen in Nancy het absolute keerpunt, want iedereen van de politiek tot de beleidsbepalers van de KNVB tot aan de rechterlijke macht begreep dat er nu iets moest gebeuren.

De wet zoals hij begon

De voetbalwet kwam er niet zonder slag of stoot. Zoals in het onderdeel politiek staat te lezen moest er nog veel over gediscussieerd worden in Den Haag. Hieronder een beschrijving van de beginjaren van de voetbalwet.

Om te beginnen is de voetbalwet geen zelfstandige wet, zoals de naam wellicht wel doet vermoeden. De voetbalwet betreft slechts nieuwe artikelen in de Gemeentewet (regelt het bestuur binnen een gemeente), het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering. De officiële startdatum van de MBVEO was 1 september 2010.

Deze nieuwe artikelen geven de burgemeester en de Officier van Justitie (OvJ) de mogelijkheid om zonder tussenkomst van een onpartijdige rechter bepaalde maatregelen op te leggen aan groepen of individuen. Hieronder staan de maatregelen die zowel de burgemeester als de OvJ op kunnen leggen. Maar er moet wel voldaan zijn aan de volgende voorwaarden*:

• er moet sprake zijn van herhaaldelijke verstoring van de openbare orde; • er moet ernstige vrees zijn voor verdere verstoring van de openbare orde; • de bevoegdheden kunnen worden ingezet tegen overlast die wordt gepleegd door

4 o leden van een groep ordeverstoorders; of o een individuele ordeverstoorder; dan wel o een persoon die bij groepsgewijze overlast een leidende rol had. * Geciteerd uit Handreiking Wet Maatregelen Bestrijding Voetbalvandalisme en Ernstig Overlast Als aan al deze voorwaarden is voldaan, kan de OvJ (of de burgemeester) gaan kijken welke maatregelen ze op willen leggen. Zo kan de Officier van Justitie een meldingsplicht opleggen aan een persoon, wat inhoudt dat deze persoon zich telkens op een vooraf bepaald moment moet melden op het politiebureau. Dit wordt vaak gedaan tijdens voetbalwedstrijden.

Verder kan de OvJ nog andere gedragsaanwijzingen geven zoals het gebiedsverbod en het contactverbod. Daarnaast kan de OvJ een verdachte verplichten zich te laten begeleiden bij hulpverlening.

Ook de burgemeester kan een meldingsplicht opleggen, maar hij heeft ook andere bevoegdheden. Hij kan bijvoorbeeld een groepsverbod opleggen, wat betekent dat hij een specifieke persoon kan verbieden om zich op te houden in een groep ‘zonder redelijk doel’, omdat de burgemeester dat onwenselijk acht. Zonder redelijk doel wil zeggen dat de verdachte een goede reden moet hebben om zich op bepaalde plaatsen met meer dan 3 mensen tegelijk op te houden, bijvoorbeeld het beoefenen van een teamsport. De verdachte moet dit doel wel zelf aannemelijk maken. Mocht dit wel voorkomen, dan is alleen de persoon met het groepsverbod strafbaar, de rest van de groep niet. Belangrijk verschil tussen deze maatregel en het samenscholingsverbod is dat er bij deze maatregel geen sprake hoeft te zijn van het element dreiging.

Daarnaast kan een burgemeester ook een gebiedsverbod opleggen. Dat houdt in dat een persoon zich binnen een bepaalde periode niet in een bepaald gebied mag ophouden. Dit gebiedsverbod kan opgelegd worden nadat een verdachte ernstige hinder heeft veroorzaakt binnen het gebied, of er strafbare feiten heeft gepleegd. Een maatregel opgelegd door de burgemeester duurt in beginsel 3 maanden, voor een bevel van de OvJ staat een termijn van 90 dagen.

Eerste evaluatie voetbalwet

De inspectie voor de Openbare Orde en Veiligheid heeft op verzoek van het ministerie van Justitie een eerste rapport opgesteld over de ervaringen met de voetbalwet. Hieruit kwamen een aantal knelpunten rondom de voetbalwet boven, die juridisch gezien interessant zijn. Zo moest er vier keer een rechter aan te pas komen om de opgelegde maatregel te beoordelen. Tot drie keer toe moest de rechter de maatregel schorsen omdat het dossier ‘onvoldoende concreet en compleet was om een maatregel op te kunnen leggen’.

Uit dit rapport blijkt ook dat gemeenten het lastig vinden om een goed dossier op te bouwen, onder andere omdat de informatie van de politie vaak nog niet aansluit op de

5 informatiebehoefte van de gemeente. Daarnaast zou de benodigde informatie in verschillende systemen geregistreerd staan, en daarmee niet altijd toegankelijk voor alle partners in verband met de privacywetgeving.

Er zijn ook nog een aantal problemen in de uitvoering van de voetbalwet. Zo bestaan er tussen verschillende gemeentes andere interpretaties van de wet. Zo gebruikt de ene gemeente de meldingsplicht bijvoorbeeld alleen bij thuiswedstrijden, terwijl een andere gemeente de meldingsplicht ook hanteert tijdens uitwedstrijden van de plaatselijke voetbalclub. Daarnaast is er niet bekend wat te doen als iemand niet op komt dagen voor zijn meldingsplicht.

Al deze haken en ogen van de voetbalwet kwamen in het eerste rapport naar boven, en op de volgende pagina’s kunnen we zien, in hoeverre deze haken en ogen na een paar jaar zijn opgelost, dan wel gebleven.

Actualiteit

Straffen en maatregelen

De invoering van de voetbalwet is nog steeds actueel. Een van de redenen hiervoor is de voortdurende onduidelijkheid die er aan de wet kleeft, zoals hiervoor ook beschreven wordt. Deze onduidelijkheid bestaat niet alleen bij de uitvoerders van de wet, maar ook bij de burgers zelf.

Begin december werd grensrechter Richard Nieuwenhuizen mishandeld, nadat hij had gevlagd bij een wedstrijd van zijn zoon. Zijn verwondingen waren zo erg dat hij eraan overleed. Op het eerste gezicht lijkt dit misschien veel met de voetbalwet te maken te hebben. Het delict wat deze verdachten ten laste kan worden gelegd komt volgens het Wetboek van Strafrecht echter het meest overeen met doodslag, of mishandeling met de dood tot gevolg (artikelen 287 en 288 of 300 WvSr).

De voetbalwet komt niet in aanmerking voor het bovenstaande delict, omdat het delict zo zwaar is dat een onpartijdige rechter moet beslissen over de schuld en de eventuele straffen voor de verdachten. Bij de voetbalwet hoeft er geen rechter aan te pas te komen, daar kunnen de burgemeester en de OvJ zelfstandig maatregelen opleggen.

Hoewel nu dus duidelijk is dat de voetbalwet hier niet van pas komt, werd er meteen na deze gebeurtenis geroepen om aanscherping van de voetbalwet. Een schreeuw van het volk die door minister Edith Schippers van Gezondheidszorg en Sport meteen werd opgepikt. In de uitzending van Pauw en Witteman van 7 december 2012 vertelt Schippers dan ook dat ze met de betrokken ministers weer met de voetbalwet bezig is, om te kijken hoe ze die aan kan passen.

6 Zie daar een mogelijke ingrijpende verandering in de voetbalwet. Als de voetbalwet inderdaad uitgebreid gaat worden, en ook misdrijven gaat beslaan, zoals minister Schippers wil, dan zal de hele wet opnieuw ingericht moeten worden. Dit omdat er dan ook straffen opgelegd moet kunnen worden, in plaats van alleen maatregelen. In dit geval zal er ook vaker een rechter aan te pas moeten komen, aangezien de burgemeester en de OvJ alleen bevoegd zijn om maatregelen op te leggen, geen straffen.

Privacy

Dit is slechts een van de zaken die nu spelen rondom de voetbalwet. Een andere discussie over de voetbalwet die onverminderd hard blijft doorgaan gaat over de privacy van de burgers. Hoewel de wet is opgezet met het oog op de openbare orde en veiligheid, staan er een aantal regelingen in die volgens het onlangs overleden voormalig Eerste Kamerlid Alfons Dölle (CDA) kunnen conflicteren met artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM). Dit artikel geeft iedere burger die onder het EVRM valt het recht op respect voor zijn privéleven, en het recht om dat leven zonder inmenging van de overheid zelf in te vullen.

De belangrijkste bezwaren tegen de voetbalwet op het gebied van privacy gaan over de nieuwe bevoegdheden van de burgemeesters. Met de nieuwe bevoegdheden die de burgemeester heeft gekregen met de invoering van de voetbalwet, kan hij diep ingrijpen in het privéleven van burgers. Zo kan hij volgens de voetbalwet een persoon het bevel geven om zich te laten behandelen door diverse hulpverleners. Gevolg hiervan is dat de burgemeester in theorie ook de macht heeft om in te grijpen bij ‘opvoed-, gedrags- en/of ontwikkelingsproblematiek’.

Waar veel mensen nu bang voor zijn, is dat de burgemeester zich bij het uitvoeren van zijn nieuwe bevoegdheden niet beperkt tot de openbare orde. Volgens het rapport dat het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in maart 2012 uitbracht, is er inderdaad een theoretische mogelijkheid voor burgemeesters om in te grijpen in de privélevens van burgers, bijvoorbeeld met het oog op de opvoeding van de kinderen. Er wordt echter wel serieus getwijfeld aan de juridische haalbaarheid van dit bepaald ingrijpen, aangezien de bevoegdheden ‘van de burgemeester op dit vlak primair bedoeld zijn om de openbare orde en veiligheid te handhaven (…)’.

Aanmerkingen van gemeenten

Ook de gemeenten zelf hebben nog aanmerkingen op de voetbalwet. Hoewel de gemeenten bij monde van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aangeven tevreden te zijn met de extra bevoegdheden voor burgemeesters in de strijd tegen het voetbalgeweld, zijn er nog een aantal zaken die beter moeten worden geregeld.

De VNG doelt hiermee onder andere op de gebrekkige opzet van de meldingsplicht. Het is bijvoorbeeld zo dat als een persoon een meldingsplicht opgelegd krijgt in een

7 gemeente waar hij niet woonachtig is, er toestemming moet worden gevraagd aan de burgemeester van de daadwerkelijke woonplaats van de verdachte. De VNG heeft in een brief aan minister Opstelten gevraagd of die goedkeuring niet standaard kan worden aangenomen.

Daarnaast doen de gemeenten de suggestie voor het gebruik van de elektronische enkelband bij verdachten, omdat er in ‘perifere gebieden’ (buiten de Randstad) veel locaties dicht zijn waar de verdachten zich moeten melden op reguliere wedstrijddagen. Op die manier kan een verdachte toch in de gaten worden gehouden, zonder dat hij zich fysiek meldt.

Opvallend is ook dat de voetbalwet niet te gebruiken is als een profclub tegen een amateurteam uitkomt. Dit kan het onwenselijke gevolg hebben dat supporters met een stadionverbod gewoon naar de wedstrijd kunnen gaan, en daarmee kan de openbare orde in het gedrang komen.

Tweede evaluatie voetbalwet

Ook in 2012 is de voetbalwet geëvalueerd. Een evaluatie die vooral gefocust was op het opsporen van verbetering ten opzichte van het eerste rapport in 2011. Op basis van het aantal keer dat de voetbalwet is ingezet, zou je kunnen concluderen dat het toepassen van de voetbalwet ten opzichte van het jaar 2011 gangbaarder is geworden. Met 296 toepassingen van de voetbalwet in 2012 tegenover 58 in 2011 lijkt de voetbalwet volledig geïntegreerd in de gereedschapskist van maatregelen tegen (voetbal)overlast.

Hier staat echter tegenover dat het grootste gedeelte van de gemeenten de wet nog helemaal niet heeft toegepast. Deze gemeenten menen dat de Algemene Plaatselijke Verordening en het Noodbevel effectiever zijn en makkelijker kunnen worden ingezet. Hier hebben de gemeenten een punt, want ook uit dit rapport blijkt dat veel knelpunten uit het vorige rapport nog niet zijn opgelost. Zo is er nog steeds sprake van gebrekkige dossieropbouw en wordt er nog getwijfeld aan de effectiviteit van de maatregelen van de voetbalwet.

Dat het opbouwen van het dossier zo gebrekkig verloopt komt vooral doordat de eerder genoemde voorwaarden voor het toepassen van de voetbalwet, ‘verstoring van de openbare orde’, ‘herhaaldelijkheid’ en ‘ernstige vrees’, op verschillende manieren kunnen worden geïnterpreteerd. De voorwaarden kunnen bijvoorbeeld anders uitgelegd worden bij voetbaloverlast dan bij overlast in een woonwijk. Omdat de wet dit onderscheid niet maakt, en omdat de politie-informatie vaak niet voldoende is, stelt het rapport 2012 dat dossieropbouw lastig blijft. Deze problematiek moet worden opgelost als de overheid de voetbalwet vaker toegepast wil zien.

8 Verwachtingen voor de toekomst

Oplossingen voor knelpunten

In de voorgaande onderdelen stond te lezen dat er een aantal knelpunten in de voetbalwet staan die het toepassen van de wet bemoeilijken en daarmee ontmoedigen. Om in de toekomst effectiever gebruik te kunnen maken van de wet, moet er dus iets gedaan gaan worden aan die knelpunten. Een dag voor het verschijnen van het tweede evaluatie rapport kwam juridisch en bestuurskundig adviesbureau Pro Facto met het rapport Op doel? waarin het een aantal oplossingen voorstelt voor de huidige knelpunten in de voetbalwet.

Allereerst geven ze een aantal suggesties voor de verbetering van de uitvoering van de wet, om te beginnen met de dossiervorming. Om te voorkomen dat het interpreteren van de voorwaarden erg verschilt per burgemeester of OvJ kunnen er voorbeelddossiers worden opgesteld, waardoor het invullen en bijhouden van de dossiers makkelijker zou moeten worden.

Daarnaast moet de opsporing van overlast professioneler geregeld worden. Zo pleit Pro Facto voor het opzetten van een speciaal expertisecentrum, waar gemeenten met vragen terecht kunnen. Ook wordt de suggestie gedaan om de politie-inzet te intensiveren op het gebied van het opsporen van notoire overlastgevers, naar Engels model. Door constant informatie te blijven verzamelen met behulp van bijvoorbeeld camera’s kunnen de dossiers specifieker bijgehouden worden.

De tweede oplossing die Pro Facto aanbiedt is het veranderen van de voetbalwet. Zoals eerder beschreven bestaat er een bepaalde termijn voor een bevel van de burgemeester (3 maanden) en de OvJ (90 dagen). Omdat een voetbalseizoen langer dan die termijn duurt pleit het adviesbureau voor een aanpassing van de termijn. Die moet langer gaan duren (het hele seizoen lang) en moet ook flexibeler worden, met het oog op veranderende competitieschema’s en bekertoernooien.

Ook de handhaving van de wet moet makkelijker worden voor de politie. Nu is een verdachte die een opgelegde maatregel negeert alleen strafbaar als hij op heterdaad wordt gepakt. In de toekomst zou een verdachte ook met terugwerkende kracht een proces-verbaal moeten kunnen krijgen als op basis van videobeelden blijkt dat hij het bevel heeft overtreden.

De derde een laatste oplossing die het bureau aandraagt is een volledige aanpassing van de wet naar Engels model. Hierin wordt de rechter vaker gevraagd een oordeel te vellen over de te nemen maatregel tegen een verdachte. Hierdoor kunnen maatregelen worden opgelegd die langer kunnen duren en door het hele land heen gelden.

9 Tegenstanders aanscherping voetbalwet

Tot op heden hebben we gezien dat de invoering van de voetbalwet door de gemeenten wordt ervaren als een positieve handreiking van het rijk in de strijd tegen (voetbal)vandalisme. Vanwege een aantal knelpunten in de wet wordt nu zelfs gesproken over aanscherping van de voetbalwet, waarin er dus ook strafbepalingen komen voor zware misdrijven die binnen het bereik van de (nieuwe) voetbalwet vallen. Maar er zijn uiteraard ook tegenstanders van het aanscherpen van de voetbalwet.

Een jaar geleden verscheen er al een blog van de hand van Matthijs Keuning, aangesloten bij Bureau de Helling (het wetenschappelijk bureau van politieke partij GroenLinks), waarin hij juist tegen aanscherping van de voetbalwet pleit.(13) Het feit waar Keuning zich het meest tegen verzet is de houding van de KNVB en politiek, waarin ze de onschuldspresumptie eigenlijk om willen draaien. Dat komt er op neer dat politiek en KNVB liever zien dat supporters hun onschuld moeten bewijzen, dan dat het OM de schuld moet bewijzen.

Eerder in dit deel van het researchdossier lieten we zien dat de overheid werd aangeraden een totale overgang naar het Engelse model van de voetbalwet te maken. Ook hier is Keuning niet over te spreken. Volgens hem worden er in Engeland supporters al veel te snel veroordeeld, en vaak nog onterecht ook. Zo is het aanscherpen van de voetbalwet dus nog geen uitgemaakte zaak.

De voetbalwet zal voorlopig nog onderwerp van discussie blijven, zowel binnen de politiek als bij de KNVB. Maar zoals eerder vermeld wordt de wet steeds meer toegepast, en daaruit vloeit dan ook steeds meer jurisprudentie voort. Dit zal er uiteindelijk voor gaan zorgen dat het interpreteren van de voorwaarden makkelijker wordt voor de OvJ en de burgemeesters, en dat zorgt weer voor betere toepassing van de voetbalwet.

Daarnaast zal er door de heftige gebeurtenis begin december met de dood van de grensrechter harder dan ooit worden geroepen om aanscherping van de voetbalwet, hoewel dit in theorie slechts zijdelings iets met elkaar te maken heeft. Uit de reactie van een van de verantwoordelijke ministers (Schippers) blijkt dat het niet lang zal duren voordat de voetbalwet ook zwaardere strafbepalingen zal omvatten, als het aan dit kabinet ligt. Een volgende stap in de richting van het Engelse model.

10 Economie:

Met het bestrijden van het hooliganisme in Nederland zijn uiteraard de nodige kosten verbonden. In de loop van de jaren zijn de regels omtrent het bestellen van kaarten steeds strenger en bovendien de prijzen steeds duurder geworden. In deze paragraaf worden alle kosten die betrekking hebben op de voetbalwet tegenover elkaar uitgezet.

Veranderingen in de afgelopen jaren

Tot midden jaren 70 kwam voetbalgeweld nauwelijks voor binnen Nederland. Voetbal was een schouwspel waar de hele familie voor naar het stadion wilde komen. Er waren geen uitvakken, geen uitkaarten en geen andere bureaucratische verplichtingen die nu nodig zijn om een betaald voetbalwedstrijd te bezoeken. Dit veranderde in 1974 toen fans van de Londense club Tottenham Hotspur flink huishielden in Rotterdam. Twee jaar later werd door ‘een groep voetbalsupporters’ een trein vernield. Op dat moment werd het door de Spoorwegen nog aangekaart als een incident, maar al snel bleek dat dit incident niet op zichzelf stond. Er kwamen steeds vaker vechtpartijen voor binnen en buiten de stadions, stoeltjes werden vernield en steeds vaker werden er bussen en treinstellen gesloopt. In een reactie op het geweld rondom de voetbalwedstrijden grepen de clubs in eerste instantie zelf in. Begin jaren 80 werden er op veel tribunes beveiligers (later stewards) neergezet om de orde te handhaven. Ook kwamen er in sommige stadions zogeheten uitvakken. Dit zijn tribuneplaatsen in een stadion die alleen bestemd zijn voor supporters van de uitspelende ploeg. Later werd een uitvlak in elk stadion verplicht en moest de grootte hiervan minimaal 10 procent van de capaciteit van het stadion zijn. Naast de maatregelen die binnenin een voetbalstadion werden genomen, zijn er ook maatregelen getroffen voorafgaand aan een wedstrijd. Bijvoorbeeld met het bestellen van kaarten. Waar men in de jaren 70 gewoon naar het stadion ging en aan ‘de deur’ een kaartje kocht is dat nu lang niet altijd meer mogelijk. Zeker bij de traditionele topclubs (Ajax, Feyenoord en PSV) is er altijd een clubcard nodig om kaarten te bestellen.

Ook alle andere betaald-voetbalclubs hanteren een beleid met het gebruik van een clubcard alleen gaan ze hier wat soepeler mee om. Dit wil zeggen dat de clubs niet bij alle wedstrijd gebruik maken van een clubcard, maar bijvoorbeeld tegen een minder aantrekkelijk elftal vrije verkoop toestaan. Als iemand een clubcard aanvraagt is dit gratis. Wel is het zo dat je slechts een clubcard mag hebben per persoon. Dit om te voorkomen dat het mogelijk is om bijvoorbeeld als ‘Feyenoord-hooligan’ een kaart te kopen voor een wedstrijd van Ajax. Na de clubcard is er vanaf het jaar 2000 ook nog de uitkaart bij gekomen. Een uitkaart moet het mogelijk maken om je favoriete club te bezoeken tijdens uitwedstrijden. Clubs zijn er vrij in om een uitkaart te hanteren of om dit niet te doen. Een uitkaart is ingevoerd om nog beter toezicht te krijgen op de personen die met de club meereizen. In tegenstelling tot de clubcard kost een uitkaart wel geld en moet er bij het aanvragen hiervan een pasfoto worden ingeleverd. Volgens de politie is de uitkaart een groot succes (zie bronnenlijst). Veel supportersverenigingen zien dit succes overigens niet in. Volgens

11 hun is de Uitkaart gewoon een manier om makkelijk geld te innen van de (trouwe) voetbalsupporters. Aan al deze maatregelen is uiteraard een kostenplaatje verbonden. De inzet van politie is door de jaren heen alleen maar toegenomen. Het heeft zichtbaar resultaat want het aantal geweldsincidenten en arrestaties neemt af. Afgelopen seizoen bedroegen de beveiligingskosten om de wedstrijden heen zo’n 50 miljoen euro. Dit wordt tot dusver nog gefinancierd door de overheid. Er zijn diverse politieke partijen die hier verandering in willen brengen. Als het aan de VVD ligt worden deze kosten langzaam maar zeker één voor één verhaald op de voetbalclubs zelf. ‘Funest voor het voetbal’, zo zegt directeur betaald voetbal Bert van Oostveen tegen de Telegraaf vier maanden geleden.

Hier onder volgt een deel van het interview van destijds: "Overlast buiten de stadions is vaak van notoire lastpakken, die bij voetbalduels maar net zo goed bij dancefeesten en uitgaansgelegenheden crimineel gedrag vertonen. Doorberekening van de politiekosten helpt niet dit probleem op te lossen" De KNVB-directeur denkt zelfs dat het averechts gaat werken, als clubs de agenten zelf moeten bekostigen. "Sterker, het komt een efficiënte politie-inzet niet ten goede", meent Van Oostveen. "Als de kosten één op één worden doorberekend aan de clubs, verdwijnt de drijfveer voor minder politie-inzet."

"En als het voetbal betaalt, bepaalt het dan ook? Waar ligt de grens? En wat is het criterium?", vraagt Van Oostveen zich af. "En vergeet niet dat de KNVB en clubs al jaren fors investeren in allerlei maatregelen om geweld rond het voetbalveld terug te dringen."

Deze kostenpost van de VVD, die zo’n vijftig miljoen euro bedraagt, komt bovenop de crisisheffing uit het Kunduz-akkoord. Van Oostveen: "Het punt is dat de crisisheffing, een loonheffing, ten laste komt van de clubs, die hierop niet konden anticiperen. Clubs zitten in een saneringstraject om financieel gezond te worden en dan ligt uit het niets dit op hun bordje."

"Dat is geen fair play", vervolgt de bestuurder met zijn weerlegging. "Het gaat trouwens om salarissen boven de 150.000 euro, maar die betrokkenen (meestal spelers) worden niet geraakt door de loonheffing. De clubs moeten betalen."

Actualiteit

Ondanks het feit dat de overheid vooralsnog de politiekosten betaald blijven de clubs zelf verantwoordelijk voor de veiligheid binnen het stadion. Alle betaald- voetbalverenigingen zijn uiteindelijk verplicht om een supporterbeleidsplan te hebben. Dit plan moet vervolgens goed gekeurd worden door de KNVB. Clubs waarbij het plan niet wordt goed gekeurd kunnen fluiten naar hun licentie. Om betaald- voetbalwedstrijden te mogen spelen, heb je namelijk een licentie nodig. Naast het supportersbeleidsplan nemen de clubs zelf nog meer maatregelen. Sommige clubs

12 werken met een geautomatiseerd toegangskaartenbeleid waarmee gecontroleerd kan worden wie er kaarten koopt. Er worden ook avonden georganiseerd waarop supporters vragen kunnen stellen aan spelers en trainers. Daarbij moeten logischerwijs salarissen worden betaald van spelers, trainers, maar ook bijvoorbeeld van stewards binnen het stadion. Clubs krijgen het de laatste jaren, mede door een streng financieel beleid van de KNVB, steeds moeilijker. Er zijn zelfs al betaald- voetbalclubs failliet gegaan mede dankzij de strenge regels omtrent voetbalwedstrijden. Op 25 januari 2010 was het HFC Haarlem dat ten onderging aan een schuld van 2 miljoen euro. Een schuld die tot stand kwam door het bieden van te hoge salarissen, te hoge onkosten en tegenvallende kaartverkoop. Bart Verhagen was zijn hele leven Haarlem-supporter, woonde op een steenworp afstand van het stadion en was vrijwilliger van de supportersvereniging. Hij organiseerde onder andere buscombi’s naar uitwedstrijden en zag zijn club door de jaren heen financieel helemaal ten onder gaan. Volgens hem kwam het faillissement mede tot stand door te strenge regels van de KNVB en door wanbeleid van de club.

“Haarlem sloeg op een gegeven moment een beetje door in hun eigen beleid”, begint Verhagen zijn verhaal. “Er zat elke week amper 1000 man op de tribune. Er zijn amateurclubs die veel meer supporters trekken. Toch moet je op die 1000 supporters die er wel komen erg zuinig zijn. Het bestuur van Haarlem was dat absoluut niet.”

Als voorbeeld geeft Verhagen de invoering van de Uitkaart. “Een belachelijk idee. Voordat die Uitkaart er was, was het voor supporters ook al gedoe om met ons mee te gaan naar een uitwedstrijd. De supporters moesten zich een paar weken voor de uitwedstrijd melden bij de club en een kopie van hun paspoort of identiteitskaart inleveren. Ik kan me voorstellen dat je daar als supporter helemaal niet op zit te wachten.” Na de invoering van de Uitkaart gingen er een half jaar lang, uit protest, geen supporters mee naar uitwedstrijden. “Ik geloof dat samen met mij nog acht of negen andere supporters zo’n kaart hadden aangevraagd. Dat kwam ook omdat de uitkaart prijzig was. Hij kostte zo’n vijftig euro per seizoen en daar komen dan nog eens de wedstrijdkaarten bij. Dat vonden we uiteindelijk ook te gek. We trokken gezamenlijk onze aanvragen in om een soort statement te maken. Een half jaar lang zijn er geen supporters meegegaan naar uitwedstrijden. Het seizoen er op werd de Uitkaart afgeschaft en gingen we weer naar uitwedstrijden. ” Niet alleen de uitkaart was een groot ‘probleem’ voor Verhagen. Ook de vele verplichte ‘buscombi’s’ kwamen de supporters en ook de club niet goed uit. Een buscombi wordt door de gemeente aan een club opgelegd en houdt in dat de supporters verplicht zijn om met een door de club geregelde bus te reizen naar de uitwedstrijd. Dit omdat de gemeente dan bang is voor ongeregeldheden wanneer de supporters op eigen initiatief gaan reizen. “Wij, de supportersvereniging, regelden zo nu en dan zelf ook wel eens een bus. Mits er genoeg animo voor was natuurlijk. Dit was echter lang niet altijd het geval. Niet dat mensen niet naar een uitwedstrijd willen, maar meer dat ze op eigen gelegenheid naar het stadion gaan. De laatste seizoenen waren bijna driekwart van alle uitwedstrijden verplichte buscombi’s met als toppunt de wedstrijden tegen Telstar. Die

13 club ligt nog geen 5 kilometer verderop en wij moesten voor die rit bussen gaan inzetten. Belachelijk natuurlijk en dat hebben we ook niet gedaan. Het is jammer voor de club, maar het was gewoon totaal niet rendabel.”

Haarlem had een schuld van 2 miljoen euro. Voor voetbalbegrippen is dat niet veel geld. Een jaar later ging RBC Roosendaal failliet met een grotere schuld van 6,7 miljoen. Afgelopen maand viel ook het doek voor AGOVV. De schuld van deze club was 2 miljoen euro terwijl er voor 1,3 miljoen begroot was.

Verwachting voor de toekomst

De faillissementen van de voetbalclubs zijn mede tot stand gekomen door strengere regels van de KNVB die gelijktijdig met de voetbalwet in 2010 zijn ingevoerd. Clubs kunnen niet meer oneindig schulden maken en moeten bijna allemaal saneren. Hier komen dus zichtbaar clubs uit de eerste divisie door in de problemen. De KNVB heeft op basis van 3 categorieën de clubs financieel ingedeeld. In categorie 3 zitten clubs die volgens een puntensysteem van de KNVB op de goede weg zijn. In categorie zitten clubs die in principe een voldoende scoren op financieel gebied, maar wel alert moeten blijven op onverwachte kosten. In categorie 1 zitten clubs die zich serieus zorgen moeten gaan maken over hun financiële beleid en hun voortbestaan. In categorie 1 zitten op dit moment drie clubs. FC Dordrecht, Helmond Sport en NAC Breda. Op de website van de KNVB staat hierover het volgende te lezen:

“Deze clubs werken binnen het kader van een plan van aanpak aan hun financieel herstel. Veelal betekent het dat ze moeten saneren. Hoe dat precies gebeurt, bepalen de

14 clubs zelf rekening houdend met de richtlijnen van de KNVB. De clubs doen een voorstel voor het plan van aanpak, dat moet worden goedgekeurd door de licentiecommissie.

Binnen negen meetmomenten (een termijn van drie jaar) moet een club vervolgens weer structureel in minimaal categorie 2 kunnen worden ingedeeld. Gedurende dit traject, wordt de club strikt aan de gemaakte afspraken in het plan van aanpak gehouden. Als zonder toestemming van de licentiecommissie wordt afgeweken van de gemaakte afspraken, kunnen sancties volgen variërend van een waarschuwing tot winstpunten in mindering.”

Opvallend is dat de het kabinet Rutte 2 niks in het regeerakkoord heeft staan over het doorbereken van de politiekosten op de voetbalclubs zelf. Dit terwijl met name de VVD zich in de campagne hard maakte om juist wel de kosten op de clubs te gaan doorbereken. De KNVB heeft in ieder geval aangegeven graag met Rutte en Samsom om de tafel te gaan om dit punt aan te kaarten. Directeur Betaald Voetbal Bert van Oostveen ziet het als de doodsteek voor het betaald voetbal binnen Nederland mochten de politiekosten alsnog doorberekend worden. De verwachting is dan ook, mede door het nu al strenge saneringsprogramma van de KNVB, dat het aantal failliete voetbalclubs alleen maar zal gaan toenemen. Clubs hebben een grote (financiële) achterban nodig om hun voortbestaan te garanderen. Hebben zij die niet dan lijkt een faillissement zeker op de lange termijn onafwendbaar.

Samenleving:

Verandering in de afgelopen jaren

Affectieve bindingen

Vroeger was het gezellig om met zijn allen de wedstrijd bekijken. Het gevoel van samen een wedstrijd bekijken en je favoriete club naar de overwinning schreeuwen is voorbij. Tegenwoordig voelen mensen zich niet meer verbonden met elkaar omdat ze voor dezelfde club zijn, maar er zijn verschillende groepen. Het overgrote deel van de bezoekers van een voetbalwedstrijd wil helemaal niets met hooliganisme te maken hebben. Het is altijd een kleine georganiseerde groep die het verpest voor de grote menigte. Dit is een voorbeeld van een deviante subcultuur: een groep mensen die afwijkend gedrag tot norm verheffen: deze kunnen aantrekkingskracht uitoefenen op jongeren. De affectieve binding dat mensen elkaar nodig hebben binnen een groep is daarbij duidelijk aanwezig in een groep van relschoppers. Het is een groep mensen die kickt op geweld en daarbij kunnen ze bij elkaar op steun rekenen. Het is logisch dat dergelijke groepen zich dan ook niet begrepen worden door andere mensen, waardoor het gevoel van een gezamenlijke groep alleen maar sterker wordt. Het belonend vermogen waar in het boek samenlevingen over wordt gesproken uit zich dan in het feit dat sommige in de groep zich willen bewijzen. Als er bij een gevecht harde klappen worden uitgedeeld door

15 iemand die daarvoor wat op de achtergrond in de groep was, levert dat respect op binnen de groep. Het belonend vermogen binnen een groep relschoppers is een probleem waardoor het moeilijk wordt om hooliganisme volledig uit te bannen. Omdat vergeldingsdrang altijd zal blijven bestaan, zullen er altijd mensen zijn die zich willen bewijzen. Het is een vorm van ‘impression management’.

Veiligheidsgevoel

Door de verschillende voorbeelden van geweld binnen en buiten de Nederlandse voetbalstadions wordt het veiligheidsgevoel voor bezoekers van voetbalwedstrijden natuurlijk wat minder. Dit is omdat mensen kunnen terugdenken aan die momenten dat het fout ging, waardoor mensen onbewust op hun hoede zijn voor problemen. Dan wordt er ook snel van een muis een olifant gemaakt. Als iemand in een druk stadion iemand anders per ongeluk hard aanstoot, wordt dat meteen als geweld gezien terwijl er in feite niets aan de hand is. Door de voetbalwet is er meer politie op de been, zijn er meer stewards aanwezig en is er op elke tien meter cameratoezicht. Daarnaast mogen politie en medewerkers van het stadion iedereen fouilleren en heeft de burgemeester recht om tijdens wedstrijddagen bepaalde gebieden in de stad als ‘risicogebied’ aan te wijzen. In dit gebied zijn de algemeen regels dan nog strenger. Iedereen mag daar gefouilleerd worden, je kunt bij een kleine overtreding meteen opgepakt worden en alcohol is ten strengste verboden. Maar hierdoor kunnen mensen zich ook weer onveilig gaan voelen. Als bezoekers van voetbalwedstrijden overal waar ze zich bevinden gecontroleerd worden en gefouilleerd mogen worden, voelt het als een soort gevangenis. Dit is de keerzijde van de veiligheidsmaatregelen tijdens voetbalwedstrijden: aan de ene kant wordt het veiliger door de maatregelen, aan de andere kant voelen de mensen zich onveilig door de grote massa maartregelen die worden genomen.

Wat is de invloed van de voetbalwet op het gedrag van de voetbalsupporter?

Negatief Jongeren in een groep kijken op naar een belangrijker, populairder en charismatischer persoon waardoor ze erbij willen horen. Hierdoor verandert het gedrag soms niet eens positief, maar negatief. Omdat er veel over gepraat wordt, krijgt het binnen bepaalde groepen toch meer aanzien, waardoor het stoer is om erbij te horen. Dan komt er een soort geldingsdrang waarbij mensen zich willen bewijzen en het stoer vinden als ze bijvoorbeeld een stadionverbod hebben voor wangedrag. Ik kan hierbij een voorbeeld geven dat ik zelf heb meegemaakt. Ik ging jaren lang naar wedstrijden van Vitesse toe met een groep van ongeveer dertig mannen van mijn leeftijd. Binnen die groep waren er logischerwijs weer vriendschappen. Er waren ook wat jongens die er wat minder bij hoorde en zich duidelijk probeerden te bewijzen. Na een wedstrijd tegen Ajax stond er een rij van ongeveer vijftig ME’ers opgesteld. Er was totaal niets aan de hand rondom de wedstrijd; er was geen agressieve sfeer, er waren nergens rellen en er was geen reden tot geweld. De ME’ers stonden er alleen uit voorzorg, dit is een van de maatregelen van de voetbalwet. Toen we met die groep langs de ME’ers was

16 er helemaal niets aan de hand. Iedereen liep door, simpelweg om het feit dat we gewend waren aan zoveel politie op straat bij voetbalwedstrijden. Toen ging een van de jongens die een beetje buiten de boot viel in de groep schelden tegen de ME. Uit het niets en totaal onnodig. Een van de agenten schreeuwde naar hem dat hij tien seconden had om door te lopen. Toen koos de jongen ervoor om de agent te trappen. Hij werd terecht opgepakt en kreeg door een stadionverbod. De meeste jongens uit de groep vonden de actie van de jongen idioot en wilde er niets mee te maken hebben. Een kleiner deel vond hem op een of andere manier stoer en vond het een gave actie. Hij zelf vertelt vandaag de dag nog steeds heel trots over zijn stadionverbod. Hij heeft in zekere zin wel meer aanzien gekregen. De groep is sindsdien wel uit elkaar gevallen. Het grootste deel gaat nog samen naar wedstrijden en gedraagt zich prima. Het andere deel, met als voorloper de jongen met het stadionverbod, is altijd uit op geweld. Voor de wedstrijden wachten ze de supporters van de tegenstander op en als er ergens in het stadion ruzie is, zijn ze er als eerste bij. Dat is eigenlijk pas ontstaan nadat die ene jongen een stadionverbod kreeg. Dit is een vorm van Sociale reactie- of etiketteringtheorie: als mensen het etiket krijgen opgeplakt van ‘afwijkend of crimineel’ dan zullen zij zich naar dit etiket gaan gedragen. De jongens werden als ‘hooligan’ gezien door de mensen om hen heen. Hoe meer ze die naam kregen, hoe meer ze er zich ook naar gingen gedragen. Het negatieve effect van de voetbalwet is dus dat het voor sommige mensen nog stoerder is om zich te misdragen. Dit levert dan een bepaalde status op.

Daarnaast is het zo dat een stadionverbod wordt opgelegd in de stad waar iemand zich heeft misdragen. Zo kan je betrokken zijn geweest bij een voetbalrel in Amsterdam en daarvoor worden bestraft met een stadionverbod. Dan kan die persoon alsnog naar alle andere stadions in Nederland. Er liggen plannen op tafel om de voetbalwet in Nederland aan te scherpen. Een algeheel stadionverbod is een van de aanscherpingen. Wij vinden dit een logische stap en denken dat dit er wel voor kan zorgen dat hooliganisme enigszins wordt teruggedrongen.

Positief Over het algemeen is het door de regels wel veiliger geworden tijdens voetbalwedstrijden in Nederland. Er wordt meer gecontroleerd en voorkomen. Wanneer er iets gebeurt, wordt er harder en sneller ingegrepen. Maar door die regels voelt de normale supporters zich juist onveiliger. Het is sociale controle dat in zekere zin te ver gaat omdat mensen er zich juist onveiliger door voelen. Omdat de andere mensen in de samenleving negatief neerkijken op de hooligans, raken zij als groep sociaal geïsoleerd. Hierdoor worden ze als groep sterker met elkaar verbonden. Ze raken dus van de samenleving vervreemd door hun criminaliteit, en daardoor gevaarlijker wanneer ze actief zijn. Het positieve is dat er veel over wordt gepraat in negatieve zin. Als er iets gaande is rondom een voetbalwedstrijd wordt dit meteen breed uitgemeten in de media. De relschoppers worden dan neergezet als criminelen. Ook worden zij snel en hard gestraft. Dit wordt ook in de media naar buiten gebracht. Zo wordt het erg duidelijk dat dit gedrag alles behalve loont en dat het niet stoer of iets dergelijks is.

17 Actualiteit

Richard Nieuwenhuizen Erg actueel is het overlijden van grensrechter Richard Nieuwenhuizen uit Almere. Hij werd zo zwaar mishandeld tijdens een voetbalwedstrijd dat hij later in het ziekenhuis overleed aan zijn verwondingen. Hoewel dit weinig met hooliganisme te maken heeft is het duidelijk dat er een verband is tussen sport en geweld. Het is een maatschappelijk probleem waar Nederland al jaren last van heeft: zinloos geweld. Heel Nederland is over deze misdaad gevallen. Het was dagen in het nieuws en iedereen heeft er wel een mening over. Een ding werd hierdoor in ieder geval weer duidelijk; geweld loont niet. Op dit moment heerst er in Nederland duidelijk een sfeer tegen geweld, wat in principe een goede zaak is. Maar of er ook wat aan gedaan kan worden is een tweede. ‘’Ik ben al jaren assistent-scheidsrechter bij voetbalwedstrijden. Geweld komt altijd voor. Je zou denken dat het er rustiger aan toe zou gaan na het trieste overlijden van die grensrechter uit Almere, maar een week later was het in Arnhem alweer raak. Een scheidsrechter kreeg klappen na een verkeerde beslissing.’’ Marco Hubers is al jaren vrijwilliger scheidsrechter bij de twee amateur voetbalclubs uit Westervoort. ‘’Ik heb na dat incident in Almere geen veiliger gevoel tijdens de wedstrijden hoor, in tegendeel zelfs. Het is alleen maar een bevestiging hoe gek sommige mensen zijn en dan het zomaar mis kan gaan. Maar ik hou me daar totaal niet mee bezig. Het is heel erg, maar ik ben bang dat geweld gewoon een beetje bij voetbal hoort.’’ Regels die gelden voor de voetbalwet zouden ook bij dit soort wedstrijden kunnen gelden. Inzet van politie bij amateurvoetbal gaat veel te ver, maar bijvoorbeeld het sneller en harder straffen zou uitstekend kunnen worden toegepast bij dit soort zaken. Dit maakt het echter nog niet onoverkoombaar. Er zitten nou eenmaal altijd rotte appels in de samenleving, dat is een maatschappelijk probleem dat moeilijk aan te pakken is. Het bewustzijn dat er heerst sinds het overlijden van Richard Nieuwenhuizen is daarin misschien wel een eerste stap. Iets als de voetbalwet kan niets doen aan dit probleem.

Rellen FC Utrecht http://www.youtube.com/watch?v=dCjxVe7yVko Zoals in bovenstaand filmpje is te zien gaat het ook met FC Utrecht wel eens mis. Een grote groep mensen staat tegenover de politie terwijl er in principe weinig aan de hand is. Het is een soort kuddegedrag dat mensen blijven kijken als er iets gaande blijkt te zijn. Op het filmpje is duidelijk te zien dat de meeste mensen staan te kijken als een soort ramptoerist. Er is maar een kleine groep mensen die de politie probeert uit te dagen en te provoceren. Het is moeilijk om te zeggen of er door de mensen tegenover de politie echt crimineel gedrag wordt vertoond. Toch grijpt de politie in de vorm van als een eenheid de groep uit elkaar drijven in tegen de dreigende situatie. Dit is een van de dingen die de voetbalwet mogelijk heeft gemaakt. De politie is gemachtigd om in te grijpen, terwijl in principe nog niet eens wat aan de hand is. De situatie dreigt uit de hand te lopen en er wordt besloten om in te grijpen voordat er echt iets aan de hand is. Dit is naar onze mening een positief punt aan de voetbalwet.

18 Bestorming maasgebouw http://www.youtube.com/watch?v=8d_zK9K3ZLo Zoals in bovenstaand filmpje is te zien bestormd een groep van ongeveer duizend man het maasgebouw. Een zeer dreigende situatie waarbij de politie zelf met getrokken pistool gereed moest staan. De politie is door de voetbalwet in groten getale aanwezig. Het was voor de wedstrijd duidelijk dat supporters van Feyenoord een mars wilden houden richting het maasgebouw en daar heeft burgemeester Aboutaleb goed op ingespeeld. De politie heeft dusdanig kunnen ingrijpen dat het niet uit de hand is gelopen en zoals in het interview in het filmpje te zien is, is de burgemeester zeer tevreden over het optreden van de politie.

Politie met getrokken wapens bij de bestorming van het maasgebouw:

Veranderingen in de afgelopen decennia

Door de voetbalwet geeft politie en justitie meer mogelijkheden om sneller, harder en daadkrachtiger te straffen tegen voetbalgeweld. Maar dat gaat dus wel gepaard met een ongezelliger en onveiliger gevoel bij bijvoorbeeld jongen kinderen en mensen die al jaren rustig naar een voetbalwedstrijdje gaan voor hun plezier. Vooral de verschuiving van locatie waar rivaliserende supportersgroepen met elkaar op de vuist gaan is de afgelopen jaren flink veranderd. Vroeger was het zo dat hooligans zich vooral opzochten tijdens wedstrijden en daar op de vuist gingen. Maar door de voetbalwet zijn er zoveel maatregelen dat het vrijwel niet mogelijk is om bij elkaar in de buurt te komen. De hooligans zorgen er daarom voor dat ze op andere manier elkaar kunnen ontmoeten. Zo gaan ze bijvoorbeeld buiten wedstrijddagen naar elkaars stad om te vechten of spreken ze met elkaar af op een daarvoor geschikte locatie. Je zou dus kunnen zeggen dat door de voetbalwet het geweld rondom de voetbalwedstrijden en voetbalstadions wel degelijk is afgenomen, maar dat het geweld zich verplaatst naar andere locaties. Dus dat het geweld in principe niet eens is afgenomen, maar dat het zich alleen heeft verplaatst. Dit betekent wel dat voetbalstadions weer veiligere plekken zijn en dat is een positief signaal.

19 http://www.youtube.com/watch?v=akFSisrM9FQ In bovenstaand filmpje is vanaf 2:48 tot 3:15 is die verandering duidelijk te zien. Een hooligan van ADO Den Haag spreekt over de veranderingen in het voetbalgeweld. Zijn teksten vertalen duidelijk het bovengenoemde verhaal. Hij zegt: ‘’ Je kunt tegenwoordig niets meer doen: vijfhonderd camera’s, hekken hier, netten daar’’. Dit zijn allemaal maatregelen die vanuit de voetbalwet zijn geregeld om geweld in te perken. En dat lukt dus ook. Wat ons opvalt is vooral het feit dat hij zo laconiek doet over het feit hoe hij vroeger gestraft werd. ‘’Als je werd gepakt, werd je een celletje in gegooid, kreeg je een paar klappen van tien kanten en dan kon je weer gaan.’’ Dat is tegenwoordig natuurlijk heel anders. Door de voetbalwet worden hooligans snel berecht en krijgen ze buiten een stadionverbod bijvoorbeeld een cel- of taakstraf. Wat duidelijk te zien is aan deze persoon is dat hij helemaal in dat wereldje zit. Hij is sociaal gezien afhankelijk van de samenleving en leeft voor dat agressieve wereldje.

Het voetbal is in de afgelopen jaar meegegaan met het geweld dat eromheen plaatsvindt. Een voetbalwedstrijd zonder politie is tegenwoordig niet meer mogelijk. In tegenstelling tot veertig jaar geleden is dat anders. Toen waren er nog voetbalwedstrijden waarbij alleen stewards van de voetbalclub voldoende waren voor het veiligheidsgevoel van de supporters. Tegenwoordig kan een burgemeester zelfs beslissen om een voetbalwedstrijd af te lasten omdat er niet voldoende politie ingezet kan worden tijdens de wedstrijd.

Geweld en criminaliteit zijn iets wat bijna niet tegen is te gaan. Zoals Durkheim zei: ‘’criminaliteit is een vast onderdeel van een samenleving; het komt automatisch voort uit het denken over goed en kwaad binnen die cultuur. Bij een vast normen en waarden systeem zullen er altijd mensen zijn die zich niet aan die normen en waarden (willen of kunnen) houden. Door misdaad kunnen de andere mensen hun eigen normen en waarden weer bevestigd zien. In die zin heeft criminaliteit en misdaad dus een functie.’’ Zoals Durkheim zegt heeft het in de zin van de bevestiging van normen en waarden een soort functie in de samenleving. Daarbij kan teruggevallen worden op de dood van grensrechter Richard van Nieuwenhuizen. Het is natuurlijk alles behalve geaccepteerd om iemand te mishandelen laat staan vermoorden om een verkeerde beslissing bij een voetbalwedstrijd. Maar als dit niet gebeurd was, dan was het overal in mindere mate nog aan de gang geweest omdat er weinig aandacht voor is in de media. Nu is er meer bewustzijn en in Nederland heerst er weer een antigevoel tegen geweld. Dit betekent niet dat het stopt. Want zoals de geïnterviewde grensrechter Marco Hubers als zei; geweld tegen een grensrechter gebeurde de week na het incident alweer.

Nederland is in de afgelopen jaren veiliger geworden door de maatregelen die genomen kunnen worden. Niet alleen het feit dat justitie daadkrachtiger optreedt helpt, maar ook de technologische ontwikkeling. Doordat tegenwoordig overal camera’s hangen, kan iedereen overal en altijd gevolgd worden. Dat was dertig jaar geleden heel anders.

20 Verwachtingen voor de toekomst

Wij verwachten dat het in de toekomst beter zal worden. En met beter worden bedoelen de we dat het geweld tijdens en rondom voetbalwedstrijden zal afnemen. Je ziet dat er nu al maatregelen worden genomen en er ligt zelf een idee op tafel om deze voetbalwet nog aan te scherpen. Het moet ook normaal worden voor voetbalpubliek dat er overal politie en cameratoezicht is. Het moet waren jaren duren tot het onveilige gevoel verdwijnt. Geweld zal altijd blijven bestaan, maar in het voetbal wordt het steeds meer ingeperkt. De sociale ongelijkheid zal blijven bestaan omdat voetbalpubliek steeds breder wordt. Er gaan verschillende soorten mensen naar voetbalwedstrijden. Van gezinnen tot ex- gedetineerden. Eigenlijk zijn alle sociale lagen van de samenleving vertegenwoordigd bij een gemiddelde voetbalwedstrijd uit de Nederlandse eredivisie. De groep ratdraaiers zal er altijd tussen blijven zitten. Het is echter wel zo dat de voetbalwet ervoor zorgt dat veel van deze hooligans tijdens wedstrijden niet aanwezig kunnen zijn door een stadionverbod of meldingsplicht(waarbij een hooligan zich op een wedstrijddag de hele dag om het politiebureau moet melden).

In het boek samenlevingen staat deze tekst: ‘in de misdaad- en criminaliteitscijfers is overigens duidelijk te zien dat bepaalde allochtone groeperingen oververtegenwoordigd zijn. Dit kan in verband worden gebracht met een lage sociaaleconomische positie.’ Dit heeft weinig te maken met voetbalgeweld, het is niet bewezen dat allochtone groeperingen veel aan voetbalgeweld doen. De laatste zin heeft in zekere zin wel te maken met voetbalgeweld. Een lage sociale positie zorgt ervoor dat mensen weinig activiteiten hebben buiten hun leven en dat ze terugvallen op anderen in hun sociale klasse. Groepen hooligans kunnen dusdanig ook als sociale klasse gezien worden. Dit soort groepen zal altijd blijven bestaan. In de toekomst zullen dat er niet minder worden.

In de toekomst komt er zeer waarschijnlijk nog een aanscherping op de voetbalwet. Deze zal er voor zorgen dat de maatregelen en straffe nog strenger zullen worden. Dit betekent meer veiligheid in het begrip van uitblijven van geweld en agressiviteit. Maar aan de andere kant zal dit betekenen dat voetbalsupporters die rustig een wedstrijd willen bekijken altijd gefouilleerd mogen worden en in de gaten worden gehouden door camera’s. Dat beperkt de privacy van mensen en dat zorgt er in zekere zin ook voor dat het gevoel van veiligheid afneemt.

21 Politiek

Verandering in de afgelopen jaren

In 2002 startte het toenmalige kabinet het veiligheidsprogramma ‘Naar een veiliger samenleving’. Onderdeel daarvan was het projectplan ‘Veiligheid begint bij voorkomen 2008-2010’ waarin de ambitie ‘vermindering van criminaliteit en overlast in het publieke domein met 20 tot 25 procent’ uitgesproken.

Aan de hand van die ambitie werd het ‘Actieplan Overlast en Verloedering’ opgesteld. Dit actieplan bevat maatregelen om overlast en verloedering tegen te gaan. Eén van die maatregelen is het versterken van de bestuurlijke en strafrechtelijke mogelijkheden. In 2007 hebben de toenmalige ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en van Justitie het wetsvoorstel voorbereid. Het wetsvoorstel was in eerste instantie bedoeld om groepsoverlast in wijken aan te pakken. Het gaat dan vooral om het bestrijden van wijkoverlast zoals in de Diamantbuurt in Amsterdam of in Ondiep en Kanaleneiland in Utrecht.

Zoals we al bij het onderdeel recht lazen, speelde er in deze periode een stevige maatschappelijke discussie over de noodzaak van een Nederlandse Voetbalwet om voetbalvandalisme effectief aan te pakken. Belanghebbenden hadden de wens geuit voor een voetbalwet waarmee voetbaloverlast stevig kon worden aangepakt. Engeland werd hierbij als voorbeeld gezien.

In november 2006 zorgde een groep hooligans van Feyenoord Rotterdam bij een Europese voetbalwedstrijd in het Franse Nancy voor een ravage in en om het stadion. De club weigerde de verantwoordelijkheid van de daden van deze groep ‘supporters’ op zich te nemen en plaatste enkele dagen later een paginagrote advertentie in het Algemeen Dagblad. De oproep was ondertekend door 700 personen en kreeg ook bijval van politici als Wouter Bos en Jan Marijnissen. De maatschappelijke discussie kreeg meer en meer bijval en aandacht in de politiek.

22 De Nederlandse voetbalbond, de KNVB, nam begin 2007 het initiatief om samen met juristen en universiteiten een wetsvoorstel te maken, de zogenoemde ‘Voetbalevenementenwet’. Doel van deze nieuwe wet zou volgens hen moeten zijn om de groep hardnekkige hooligans aan te pakken.

Door het grote aantal voetbalincidenten in 2007 namen de Tweede Kamerleden Zijlstra (VVD), Spekman (PvdA) en Atsma (CDA) dit initiatief over. Medio 2007 presenteerden zij hun plannen voor een specifieke Voetbalwet die gebaseerd was op het voorstel van de KNVB.

In het voorjaar van 2009 werd het wetsvoorstel Maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast (MBVEO) behandeld in de Tweede Kamer. Op 7 april 2009 werd het voorstel door de Tweede Kamer aangenomen en op 7 juli 2010 door de Eerste Kamer. De behandeling in de Eerste Kamer leverde veel discussie op. Een deel van de Kamer vond de wet niet streng genoeg om het voetbalvandalisme effectief aan te pakken en een ander deel vond de wet juist te streng. Op 1 september 2010 is de wet in werking getreden. De minister zegde toe om de toepassing van de wet tussentijds te evalueren en schakelde daarvoor de Inspectie Veiligheid en Justitie (VenJ) in. Deze inspectie zou onderzoek doen en in 2011 en 2012 de bevindingen aan de Kamer presenteren.

Actueel

De Inspectie VenJ heeft in de periode van 1 september 2010 tot 11 april 2012 bekeken hoe de Wet Maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast in de praktijk is toegepast. In twee rapporten heeft de Inspectie de opvattingen van gemeenten, rechters en de politie opgetekend en de ervaren knelpunten beschreven. De wet werd als een ‘bruikbare aanvulling op het totaalpakket aan maatregelen om overlast te bestrijden’ gezien. Toch was het rapport vrij kritisch. Belangrijkste en/of meest genoemde punten waren: de arbeidsintensiviteit van het toepassen van de wet en het opbouwen van een dossier voor hooligans vond men te lastig. De wensen ter verbetering van de wet richten zich op de versoepeling van de inzet van de wet en op het hanteren van strengere maatregelen.

De minister heeft het eerste rapport van de Inspectie VenJ op 1 juli 2011 , samen met zijn beleidsreactie, aangeboden aan de Tweede Kamer. Daarbij gaat hij in op de geconstateerde knelpunten.

Hier volgt een passage uit de brief van de minister: ‘De wet mbveo heeft een preventief doel en bevat een maximering van de duur van de maatregelen. Zowel de burgemeester als de officier van justitie kunnen hun maatregelen voor ten hoogste een jaar opleggen. Gebruikers zouden het liefst maatregelen willen treffen voor een langere periode dan de wettelijk toegestane termijn van drie maanden en in een enkel geval zelfs ook langer dan het wettelijk

23 toegestane maximum van een jaar. Een dergelijke vrijheidsbeperking is aan de rechter, bijvoorbeeld door het opleggen van voorwaarden bij een voorwaardelijke straf. Ook het wetsvoorstel rechterlijke vrijheidsbeperkende maatregelen kent sanctiemogelijkheden met een langere duur. Daarnaast doen zich bij de bestrijding van voetbalvandalisme verhoudingsgewijs vaker situaties voor waarin onmiddellijk optreden noodzakelijk is. De wet vergt echter zorgvuldige dossieropbouw zoals ook voorgestaan wordt in de implementatie van Hooligans in Beeld II. Indien hieraan is voldaan biedt dit- samen met het onlangs vastgesteld Kader voor beleid Voetbal en Veiligheid goede mogelijkheden voor een harde aanpak van de notoire hooligans. De wet is een aanvulling op de al bestaande instrumenten waarover burgemeesters en officieren van justitie beschikken om aanhoudende overlast van groepen of ‘losse’ individuen c.q. herhaalde strafbare feiten die de openbare orde ernstig verstoren, te bestrijden. De aanvulling richt zich vooral op de aanpak van een aanwijsbaar en beperkt aantal personen. Dit verklaart deels de ervaren knelpunten die zijn oorzaak vinden in de verschillende - en soms hoge - verwachtingen en beelden van de wet.’

Kort na het uitbrengen van de eerste rapportage volgden er een flink aantal incidenten in de voetballerij. Op 17 september bestormden hooligans van Feyenoord het Maasgebouw, na afloop van de wedstrijd NEC – Vitesse op 16 oktober waren er rellen tussen de leden van de harde kern en ook bij de wedstrijd FC Utrecht – FC Twente op 4 december waren er langdurige rellen.

De maatschappelijke discussie over ‘het voetbalgeweld’ laaide weer op en ook in de politiek stond het hoger op de agenda. Verschillende Kamerleden stelden kritische vragen aan de minister. Hadden de rellen niet voorkomen kunnen worden als de voetbalwet strenger was toegepast? Waarom kunnen burgemeesters ondanks de wet in veel gevallen nog steeds geen gebiedsverboden, meldingsplichten opleggen bij risicowedstrijden? en kondigden aan met een alternatief wetsvoorstel voor de voetbalwet te komen.

Ook minister Opstelten reageerde fel na de rellen bij FC Utrecht tegen FC Twente op 4 december. In de Telegraaf van 5 december sprak hij de hoop uit om in de toekomst strenger te kunnen straffen. “We moeten die paar honderd hufters hard aanpakken. Dit irriteert me al jaren.”

Op 26 januari 2012 werd er in een speciaal georganiseerde hoorzitting in de Tweede Kamer een groot aantal experts bevraagd. Ook hieruit bleken de twee grootste wensen om de wet te verbeteren te gaan over de versoepeling van de inzet en strengere maatregelen. Een meerderheid van de Kamer bleek het hier mee eens te zijn. Vooral de VVD, PvdA, PVV en CDA vonden dat de Voetbalwet aangescherpt moest worden.

De PVV en PvdA namen het heft in handen en schreven een initiatiefnota. Richard de Mos van de PVV zei tegenover het persbureau Novum dat voetbal weer een feest moet worden. “Het moet vele malen strenger worden. Wat ons betreft gaan relschoppers buitenspel en wordt voetbal weer het feest dat het hoort te zijn.”

24 Tjeerd van Dekken van de Pvda liet weten dat door het nieuwe wetsvoorstel ‘de stadions geef frontlinies meer hoefden te zijn’.

7 december zat Edith Schippers, minister van Sport, aan tafel bij Pauw en Witteman naar aanleiding van de dood van grensrechter Richard Nieuwenhuizen. Ook zij sprak de wens uit om de voetbalwet aan te scherpen. Een week later stond er een ‘topberaad’ op de agenda met maar liefst vier ministers. Behalve Schippers waren ook Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie), Lodewijk Asscher (Integratie) en Jet Bussemaker (Onderwijs) bij het beraad aanwezig.

Op maandag 17 december maakte Schippers tijdens de behandeling van de sportbegroting in het parlement bekend dat de aangescherpte voetbalwet naar verwachting halverwege volgend jaar (2013) naar de Tweede Kamer wordt gestuurd.

Onder andere Tjeerd Dekken van de PvdA uitte vervolgens kritiek. “Alle informatie is er toch al. Laten we die wet zo snel mogelijk behandelen.” Schippers reageerde hierop door te zeggen dat zij bij haar collega Opstelten zou aandringen op een snelle behandeling.

Verwachtingen voor de toekomst

Het is inmiddels wel duidelijk dat de aangescherpte voetbalwet er gaat komen. Maar waarom duurt het eigenlijk zo lang? Als we alle berichten uit de Tweede Kamer in de laatste twee jaar bekijken zijn er eigenlijk al een aanzienlijke periode nauwelijks tegenstanders van een aanscherping en juist veel felle voorstanders. Ook buiten de politiek zijn er louter voorstanders. De KNVB, de gemeente en de politie hebben aangegeven graag meer mogelijkheden te krijgen om de hooligans aan te pakken. En ook de publieke opinie lijkt voor een aangescherpte voetbalwet te zijn. Steeds meer supporters met seizoenkaarten zeggen de dupe te zijn van de kleine groepjes die de totale sfeer bij het voetbal verpesten. Hoe kan het dan het dan zo zijn dat de aangescherpte voetbalwet naar verwachting pas in juli of augustus naar de Tweede Kamer gestuurd zal worden? Wij hebben gebeld met drie politieke betrokkenen en hun gevraagd om een reactie. Tjeerd van Dekken, Tweede Kamerlid PVDA en voorvechter van aanscherping van de voetbalwet: “Er is geen enkele reden om nog langer te wachten met het aanscherpen van de voetbalwet. Ik vind het allemaal veel te lang duren. Wij hebben samen met de PVV alle informatie die nodig is al verzameld en volgens mij is er al een geruime tijd een meerderheid in de Kamer voorstander van de plannen. “

Ole Heil, woordvoerder van Volksgezondheid, Welzijn en Sport: “De kritiek van Tjeerd van Dekken die hij uitte op Edith Schippers vonden wij vreemd. Wij gaan er namelijk niet over. Wij kunnen niet meer dan aandringen bij het ministerie van Veiligheid en justitie om de wet zo snel mogelijk te behandelen. En dat hebben we dan ook gedaan. Het is vreemd dat wij kritiek gekregen hebben, terwijl

25 een ander ministerie verantwoordelijk is. Wij zien ook het belang in van de aanscherping van de wet, en Edith Schippers heeft dat ook meerdere malen in de media en in de Kamer uitgesproken.”

Sentina van der Meer, woordvoerder van Veiligheid en Justitie: “Alles verloopt volgens planning. Het wetsvoorstel wordt momenteel ter consultatie voorgelegd, zoals dat tegenwoordig gebruikelijk is. Voor de zomer zal het wetsvoorstel vervolgens aan de Tweede Kamer worden voorgelegd en zij bepalen dan het tempo waarin het uiteindelijk zal worden aangenomen. Wij kunnen nu niets doen om dat proces te versnellen.”

26 Bronnenlijst:

Rijksoverheid (04-09-12), ‘Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast’, www.rijksoverheid.nl http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en- publicaties/rapporten/2012/09/05/wet-maatregelen-bestrijding- voetbalvandalisme-en-ernstige-overlast.html

Redactie NuSport.nl (06-12-2006), ‘Wetsvoorstel voor voetbalwet’, nu.nl http://www.nu.nl/sport/908781/wetsvoorstel-voor-voetbalwet.html

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (augustus 2010), ‘Handreiking Wet Maatregelen Bestrijding Voetbalvandalisme en Ernstig Overlast’. https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:ogjVtNXAoV8J:www.rijksoverheid. nl/bestanden/documenten-en-publicaties/richtlijnen/2010/09/13/handreiking- wet-maatregelen-bestrijding-voetbalvandalisme-en-ernstige- overlast/voetbalwet.pdf+recente+versie+voetbalwet&hl=nl&gl=nl&pid=bl&srcid= ADGEESiVB9lFn6b_yyg7XvUmNZKsxBsNXVilhNiJecDCV6nf2A1fx7Aqjz184WhEr9M uEOeFsZty3WaMGVcCJmb1DTkBn1uwTTS4Tn4wsM4C_SJpoPv0SxYPU3ZjdqL9nNo h3dejmKUq&sig=AHIEtbQwUso3pkwNapbW2Ky6TAyM2C0H-A

Centrum Criminaliteitspreventie Veiligheid (datum onbekend) ‘MBVEO, veel gestelde vragen over het gebieds- en groepsverbod’. http://www.hetccv.nl/dossiers/Wet+voetbalvandalisme+en+overlast/Burgemeest ersbevel+-+faq

Inspectie voor de Openbare Orde en Veiligheid (06-07-2011), ‘Rapport MBVEO, Toepassing in de Praktijk’, Ministerie van Veiligheid en Justitie http://www.ivenj.nl/search.aspx?simpleSearch=voetbalwet&zoekknop=Zoek

Wetboek Online, artikelen 287, 288 en 300. http://www.wetboek-online.nl/wet/Sr/287.html

Interview Minister Edith Schippers, Pauw en Witteman, VARA, 7 december 2012 http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1311282

Instituut voor Informatierecht, ‘Artikel 8 EVRM: Recht op eerbiediging van privéleven, familie- en gezinsleven’, Faculteit der Rechtsgeleerdheid (UvA) http://www.ivir.nl/wetten/eu/art8EVRM.HTM

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschappen (16-03-2012), ‘Mogelijkheden voor dwang (en drang) bij voorschoolse educatie’, http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en- publicaties/rapporten/2012/03/16/mogelijkheden-voor-dwang-en-drang-bij- voorschoolse-educatie.html

27 Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Evaluatie Wet MBVEO, brief aan minister Ivo Opstelten, Postbus 20011, 2500 EA Den Haag, 24 mei 2012

Inspectie voor de Openbare Orde en Veiligheid (05-09-2012), ‘Rapport MBVEO, Toepassing in de Praktijk 2012’, Ministerie van Veiligheid en Justitie http://www.ivenj.nl/search.aspx?simpleSearch=voetbalwet

Pro Facto, (04-09-2012), ‘Op doel?, Evaluatie van de Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast’, Ministerie van Veiligheid en Justitie http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en- publicaties/rapporten/2012/09/04/op-doel.html

Keuning, Matthijs (15-02-2012), ‘Strengere voetbalwet schiet doel voorbij’, Bureau de Helling. http://bureaudehelling.nl/blog/strengere-voetbalwet-schiet-doel-voorbij

Janssen, Lydia, Mr. (januari 2010), ‘Strafrecht’, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag, 2010

Reportage Twee-Vandaag uit 2006. http://www.youtube.com/watch?v=t6GYk6VkQbo

Jaarverslag 2011-2012 Centraal informatiepunt voetbalvandalisme http://www.civ-voetbal.com/sites/default/files/CIV%20jaarverslag%20definitief.pdf http://www.destentor.nl/regio/deventer/politie-en-ga-eagles-uitkaart-voor-fans-succes- 1.3190178 http://www.kernvancambuur.nl/wedstrijden/veiligheid-uit-en-thuis/uitkaart http://www.voetbalprimeur.nl/nieuws/item/doorberekening-politiekosten-lost-het-niet- op Bart Verhagen ex-vrijwilliger supportersvereniging HFC Haarlem 0641358264 http://www.nu.nl/sport/2169908/doek-valt-hfc-haarlem.html http://www.goal.com/nl/news/717/jupiler-league/2013/01/08/3658189/ulderink- schuld-agovv-heel-triest http://www.vi.nl/nieuws/230074/KNVB-wil-met-nieuwe-regering-praten-over- politiekosten.htm http://www.knvb.nl/nieuws/23897/knvb-maakt-categorie-indeling-clubs-bekend

Persoonlijk interview met Tjeerd van Dekken, Tweede Kamerlid PVDA 070-318 2791

Persoonlijk interview met Ole Heil, woordvoerder van Volksgezondheid, Welzijn & Sport 070-3405083

Persoonlijk interview met Sentina van der Meer, woordvoerder van Veiligheid en Justitie 070-3707953

Uitzending van Editie NL, 5 december http://www.uitzending.net/gemist/81058/RTL-4/Editie_NL.html

Redacht NU.nl http://www.nu.nl/politiek/2877889/kamer-wil-voetbalwet-aanscherpen.html

http://www.nd.nl/artikelen/2012/december/17/aangescherpte-voetbalwet-in-2013

Wilterdink, Nico en Van Heerikhuizen Bart. ‘Samenlevingen’, Wolters-Noordhoff uitgeverij, 2008

Persoonlijk interview met Marko Hubers, vrijwillig grensrechter amateurvoetbal 06 24683384

Internetbronnen:

http://www.socialevraagstukken.nl/site/2010/07/10/veiligheid-door-gebiedsverboden/

Rapport van advocaat Mr. R. Bennink over voetbalwet http://www.damste.nl/Publicaties_VO_veilignaar

Artikel NRC http://weblogs.nrc.nl/expertdiscussies/voetbalwet-zal-hooliganisme-niet-terugdringen/

Uitzending Netwerk http://www.netwerk.tv/uitzending/2006-03-15/nieuwe-voetbalwet-tegen- supportersgeweld

Informatiepagina rechten in het voetbal http://www.rechtopvoetbal.nl/page/3/

Filmpje met beelden rellen FC Utrecht http://www.youtube.com/watch?v=akFSisrM9FQ

Filmpje met info over bestorming maasgebouw en reactie burgemeester Aboutaleb http://www.youtube.com/watch?v=8d_zK9K3ZLo

Filmpje met hooligan die vertelt over vroeger http://www.youtube.com/watch?v=dCjxVe7yVko