Researchdossier Binnenland Pim Bijl, 1569657, 06-43142351, [email protected] Patrick Moeke, 1564153, 06-24594508, [email protected] Daan Sanders, 1566030, 06-53807575, [email protected] Xander van der Snoek, 1563369, 06-36189809, [email protected] De Voetbalwet Inhoudsopgave: Inleiding 3 Recht 11 Economie 15 Politiek 22 Bronnenlijst 27 2 Inleiding: In 1974 maakte Nederland voor het eerst kennis met voetbalgeweld op eigen bodem. Na de Europacup II finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur. De Engelse supporters vernielden al voor aanvang van de wedstrijd auto’s in de stad en zochten na de verloren wedstrijd de Feyenoordaanhang op en gingen met hen op de vuist. Honderdvijftig mensen raakten gewond en vijftig Engelse hooligans werden opgepakt. De tientallen jaren daarna waren er meer van dit soort gewelddadige uitspattingen rond voetbalevenementen, maar deze werden steeds als incidenten gezien. Pas de laatste tien jaar is de roep om hardere maatregelen gegroeid. De maatschappelijke discussie kwam op gang en langzaamaan begonnen ook de politici meer en meer stelling te nemen. Op 1 september 2010 is de voetbalwet in werking getreden. Wij zullen in dit researchdossier uitleggen wat deze wet precies inhoudt en hoe deze ontstaan is. Vervolgens zullen wij de voetbalwet behandelen in de vier specifieke deelgebieden. Achtereenvolgend zijn dit recht, economie, samenleving en afsluitend politiek. Bij deze deelgebieden kijken we naar de verandering in de afgelopen jaren, de actualiteit en werpen we een blik op de toekomst. 3 Recht: Verandering in de afgelopen jaren Oorzaken, totstandkoming en initiatiefnemers Voordat we goed in kunnen gaan op de actuele ontwikkelingen rondom de voetbalwet, moeten we eerst een beeld schetsen van de ontstaansgeschiedenis van deze wet. De voetbalwet, ook wel overlastwet genoemd, was in eerste instantie geen maatregel tegen overlast van voetbalsupporters. De ‘Wet maatregelen bestrijding voetbalvandalisme en ernstige overlast’ (mbveo), zoals de wet voluit heet, begon namelijk in 2007 als een extra strafrechtelijk instrument voor justitie in de strijd tegen overlast in probleemwijken zoals het Utrechtse Ondiep. Tegelijkertijd laaide er in de voetbalwereld een grote discussie op over het invoeren van een voetbalwet naar Engels model. Directe aanleiding voor deze politieke discussie, opgestart door huidig PvdA-voorzitter Hans Spekman en VVD fractievoorzitter Halbe Zijlstra, waren de rellen in het Franse Nancy waarbij supporters van Feyenoord betrokken waren. Hoewel er al langer af en toe geroepen werd om een speciale voetbalwet, waren deze rellen in Nancy het absolute keerpunt, want iedereen van de politiek tot de beleidsbepalers van de KNVB tot aan de rechterlijke macht begreep dat er nu iets moest gebeuren. De wet zoals hij begon De voetbalwet kwam er niet zonder slag of stoot. Zoals in het onderdeel politiek staat te lezen moest er nog veel over gediscussieerd worden in Den Haag. Hieronder een beschrijving van de beginjaren van de voetbalwet. Om te beginnen is de voetbalwet geen zelfstandige wet, zoals de naam wellicht wel doet vermoeden. De voetbalwet betreft slechts nieuwe artikelen in de Gemeentewet (regelt het bestuur binnen een gemeente), het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering. De officiële startdatum van de MBVEO was 1 september 2010. Deze nieuwe artikelen geven de burgemeester en de Officier van Justitie (OvJ) de mogelijkheid om zonder tussenkomst van een onpartijdige rechter bepaalde maatregelen op te leggen aan groepen of individuen. Hieronder staan de maatregelen die zowel de burgemeester als de OvJ op kunnen leggen. Maar er moet wel voldaan zijn aan de volgende voorwaarden*: • er moet sprake zijn van herhaaldelijke verstoring van de openbare orde; • er moet ernstige vrees zijn voor verdere verstoring van de openbare orde; • de bevoegdheden kunnen worden ingezet tegen overlast die wordt gepleegd door 4 o leden van een groep ordeverstoorders; of o een individuele ordeverstoorder; dan wel o een persoon die bij groepsgewijze overlast een leidende rol had. * Geciteerd uit Handreiking Wet Maatregelen Bestrijding Voetbalvandalisme en Ernstig Overlast Als aan al deze voorwaarden is voldaan, kan de OvJ (of de burgemeester) gaan kijken welke maatregelen ze op willen leggen. Zo kan de Officier van Justitie een meldingsplicht opleggen aan een persoon, wat inhoudt dat deze persoon zich telkens op een vooraf bepaald moment moet melden op het politiebureau. Dit wordt vaak gedaan tijdens voetbalwedstrijden. Verder kan de OvJ nog andere gedragsaanwijzingen geven zoals het gebiedsverbod en het contactverbod. Daarnaast kan de OvJ een verdachte verplichten zich te laten begeleiden bij hulpverlening. Ook de burgemeester kan een meldingsplicht opleggen, maar hij heeft ook andere bevoegdheden. Hij kan bijvoorbeeld een groepsverbod opleggen, wat betekent dat hij een specifieke persoon kan verbieden om zich op te houden in een groep ‘zonder redelijk doel’, omdat de burgemeester dat onwenselijk acht. Zonder redelijk doel wil zeggen dat de verdachte een goede reden moet hebben om zich op bepaalde plaatsen met meer dan 3 mensen tegelijk op te houden, bijvoorbeeld het beoefenen van een teamsport. De verdachte moet dit doel wel zelf aannemelijk maken. Mocht dit wel voorkomen, dan is alleen de persoon met het groepsverbod strafbaar, de rest van de groep niet. Belangrijk verschil tussen deze maatregel en het samenscholingsverbod is dat er bij deze maatregel geen sprake hoeft te zijn van het element dreiging. Daarnaast kan een burgemeester ook een gebiedsverbod opleggen. Dat houdt in dat een persoon zich binnen een bepaalde periode niet in een bepaald gebied mag ophouden. Dit gebiedsverbod kan opgelegd worden nadat een verdachte ernstige hinder heeft veroorzaakt binnen het gebied, of er strafbare feiten heeft gepleegd. Een maatregel opgelegd door de burgemeester duurt in beginsel 3 maanden, voor een bevel van de OvJ staat een termijn van 90 dagen. Eerste evaluatie voetbalwet De inspectie voor de Openbare Orde en Veiligheid heeft op verzoek van het ministerie van Justitie een eerste rapport opgesteld over de ervaringen met de voetbalwet. Hieruit kwamen een aantal knelpunten rondom de voetbalwet boven, die juridisch gezien interessant zijn. Zo moest er vier keer een rechter aan te pas komen om de opgelegde maatregel te beoordelen. Tot drie keer toe moest de rechter de maatregel schorsen omdat het dossier ‘onvoldoende concreet en compleet was om een maatregel op te kunnen leggen’. Uit dit rapport blijkt ook dat gemeenten het lastig vinden om een goed dossier op te bouwen, onder andere omdat de informatie van de politie vaak nog niet aansluit op de 5 informatiebehoefte van de gemeente. Daarnaast zou de benodigde informatie in verschillende systemen geregistreerd staan, en daarmee niet altijd toegankelijk voor alle partners in verband met de privacywetgeving. Er zijn ook nog een aantal problemen in de uitvoering van de voetbalwet. Zo bestaan er tussen verschillende gemeentes andere interpretaties van de wet. Zo gebruikt de ene gemeente de meldingsplicht bijvoorbeeld alleen bij thuiswedstrijden, terwijl een andere gemeente de meldingsplicht ook hanteert tijdens uitwedstrijden van de plaatselijke voetbalclub. Daarnaast is er niet bekend wat te doen als iemand niet op komt dagen voor zijn meldingsplicht. Al deze haken en ogen van de voetbalwet kwamen in het eerste rapport naar boven, en op de volgende pagina’s kunnen we zien, in hoeverre deze haken en ogen na een paar jaar zijn opgelost, dan wel gebleven. Actualiteit Straffen en maatregelen De invoering van de voetbalwet is nog steeds actueel. Een van de redenen hiervoor is de voortdurende onduidelijkheid die er aan de wet kleeft, zoals hiervoor ook beschreven wordt. Deze onduidelijkheid bestaat niet alleen bij de uitvoerders van de wet, maar ook bij de burgers zelf. Begin december werd grensrechter Richard Nieuwenhuizen mishandeld, nadat hij had gevlagd bij een wedstrijd van zijn zoon. Zijn verwondingen waren zo erg dat hij eraan overleed. Op het eerste gezicht lijkt dit misschien veel met de voetbalwet te maken te hebben. Het delict wat deze verdachten ten laste kan worden gelegd komt volgens het Wetboek van Strafrecht echter het meest overeen met doodslag, of mishandeling met de dood tot gevolg (artikelen 287 en 288 of 300 WvSr). De voetbalwet komt niet in aanmerking voor het bovenstaande delict, omdat het delict zo zwaar is dat een onpartijdige rechter moet beslissen over de schuld en de eventuele straffen voor de verdachten. Bij de voetbalwet hoeft er geen rechter aan te pas te komen, daar kunnen de burgemeester en de OvJ zelfstandig maatregelen opleggen. Hoewel nu dus duidelijk is dat de voetbalwet hier niet van pas komt, werd er meteen na deze gebeurtenis geroepen om aanscherping van de voetbalwet. Een schreeuw van het volk die door minister Edith Schippers van Gezondheidszorg en Sport meteen werd opgepikt. In de uitzending van Pauw en Witteman van 7 december 2012 vertelt Schippers dan ook dat ze met de betrokken ministers weer met de voetbalwet bezig is, om te kijken hoe ze die aan kan passen. 6 Zie daar een mogelijke ingrijpende verandering in de voetbalwet. Als de voetbalwet inderdaad uitgebreid gaat worden, en ook misdrijven gaat beslaan, zoals minister Schippers wil, dan zal de hele wet opnieuw ingericht moeten worden. Dit omdat er dan ook straffen opgelegd moet kunnen worden, in plaats van alleen maatregelen. In dit geval zal er ook vaker een rechter aan te pas moeten komen, aangezien de burgemeester en de OvJ alleen bevoegd zijn om maatregelen op te leggen, geen straffen. Privacy Dit is slechts een van de zaken die nu spelen rondom de voetbalwet. Een andere discussie over de voetbalwet die onverminderd hard blijft doorgaan gaat over de privacy van de burgers. Hoewel de wet is opgezet met het oog op de openbare orde en veiligheid, staan er een aantal regelingen in die volgens het onlangs overleden voormalig Eerste Kamerlid Alfons Dölle (CDA) kunnen conflicteren met artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM). Dit artikel geeft iedere burger die onder het EVRM valt het recht op respect voor zijn privéleven, en het recht om dat leven zonder inmenging van de overheid zelf in te vullen.