Systemy Kierowania Piotr Sienkiewicz Ur
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Systemy kierowania Piotr Sienkiewicz ur. w 1945 r. w Karpaczu. Ukończył studia na Wydziale Cybernetyki Wojskowej Akademii Technicznej. W 1975 r. uzyskał stopień doktora nauk technicznych, a w 1980 r. doktora habilitowanego. Od 1986 r. jest profesorem nadzwyczajnym nauk wojskowych w Akademii Sztabu Generalnego WP. Aktywnie uczestniczy w pracach Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego, od 1988 r. pełni funkcję prezesa Zarzqdu Głównego. Jest członkiem Towarzystwa Naukowego Orqanizacii i Kierownictwa, Polskiego Towarzystwa Badań Operacyjnych i Systemowych. Laureat I Nagrody im. K. Adamieckiego w konkursie na najlepszą pracę w dziedzinie organizacji i kierowania (1988). Autor wielu prac naukowych i popularnonaukowych poświęconych cybernetyce, informatyce, analizie systemowej, organizacji i kierowaniu. Do ważniejszych prac należą: Inżynieria systemów (1983), Dowodzenie z komputerem (współautor) 1985, Teoria efektywności systemów (1987), Poszukiwanie Golema czyli 0 cybernetyce i cybernetykach (1988), Inżynieria systemów kierowania (1938). Żyjemy w świecie systemów i dlatego dążymy do tworzenia całościowych obrazów otaczającego nas świata. Jesteśmy uwikłani w różnorodne działania, których bywamy podmiotami lub przedmiotami, albo też jednym 1 drugim. Działania sterujące zwiemy kierowaniem. Kierujemy działaniami innych ludzi, zaś przez innych jesteśmy kierowani — kierujemy także swoim rozwojem. Uczestnicząc w społecznych procesach kierowania zajmujemy określone miejsce w wieloszczeblowych, hierarchicznych strukturach. Stajemy się więc elementem złożonych systemów kierowania. Od tych systemów w coraz większym stopniu zależy powodzenie państwa, gospodarki, armii, nauki i techniki. Systemy kierowania BIBLIOTEKA WIEDZY WSPÓŁCZESNEJ • OMEGA Piotr Sienkiewicz Systemy kierowania \ WIEDZA POWSZECHNA Warszawa 1989 Okładka i opracowanie graficzne Ilustracja na okładce Tadeusz Kazubek Printed in Poland © Copyright by Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna” Warszawa 1989 Redaktor: Teresa Błażejeioska Redaktor techniczny: Andrzej Mirek Korektor: Zdzisław Bocheński \ ISBN 83-214-0691-2 Wstęp Naszych współczesnych ustawicznie zżera ją dwie sprzeczne namiętności: potrzeba, by ktoś prowadził ich za rękę, i pragnie nie zachowania wolności. Alexis de TocquevUle Żyjemy w świecie systemów i dlatego dążymy do tworzenia całościowych obrazów otaczające go nas świata. Jesteśmy uwikłani w różnorod ne działania, których bywamy podmiotami lub przedmiotami, albo też jednym i drugim. Dzia łania sterujące zwiemy kierowaniem. Kieruje my działaniami innych ludzi, zaś przez jeszcze innych jesteśmy kierowani — kierujemy tak że swoim rozwojem. Uczestnicząc w społecz nych procesach kierowania zajmujemy określo ne miejsce w wieloszczeblowych, hierarchicz nych strukturach. Stajemy się więc elementem złożonych systemów kierowania. Od tych sy stemów w coraz większym stopniu zależy po wodzenie państwa, gospodarki, armii, nauki i techniki. Rozwój różnorodnych potrzeb społecznych i dążenie do ich zaspokojenia spowodowały wzrost złożoności systemów działania — orga nizacji realizujących określone cele. Osiągnięcie ich wiąże się nie tylko z indywidualnym wysił kiem jednostki, ale jest przede wszystkim wy nikiem współdziałania wielu różnych podmio tów działania. Organizacją jest zatem taka ca łość, której składniki współprzyczyniają się — jak czytamy w Traktacie o dobrej robocie Ta deusza Kotarbińskiego — do powodzenia cało ści. Nie może być mowy o skutecznym współ działaniu różnych elementów działających bez wzajemnego porozumienia i informowania się o swych poczynaniach, bez uzgodnień wspól nych przedsięwzięć, koordynacji, a także podsu mowania wspólnych osiągnięć itp. To zaś wiąże się nieuchronnie ze wzrostem ewidencji, spra wozdawczości i kontroli; rośnie ponadto zna czenie’ konferencji, narad, zebrań, dyskusji itp. Jest to zjawisko charakterystyczne dla rozwoju współczesnych organizacji d ich systemów kie rowania, jednakże w układach patologicznych przeradza się nader często w jedną z chorób cywilizacyjnych — w biurokratyzację. Ona to bowiem powoduje, że rośnie liczba działań po zornych, w trakcie których więcej jest gadania o dobrej robocie niż dobrej roboty. Aby cele zostały osiągnięte, muszą być po dejmowane trafne decyzje, aby zaś je powziąć, trzeba dysponować właściwymi informacjami. Od podejmujących decyzje wymaga się szcze gólnych umiejętności i wszechstronnej wiedzy, także wiedzy systemowej, która odgrywa coraz większą rolę w społecznych procesach kiero wania. Racjonalne decyzje powinny być wpro wadzane w życie, a zatem muszą być zapewnio ne wszechstronne warunki ich realizacji. Organizacje, aby efektywnie funkcjonować, muszą mieć struktury sprzyjające podejmowa nym działaniom. Nie są one dane raz na za wsze, muszą więc być racjonalnie kształtowane, tak jak racjonalnie muszą być dokonywane wy bory celów, sposobów i środków działania, sta nowiące wszak istotę każdej formy kierowania. Dążenie do racjonalizacji działań — proce sów i struktur, sfery decyzyjnej i informacyj nej — jest naturalną i coraz pilniejszą potrzebą nowoczesnego społeczeństwa. Dlatego tak du że oczekiwania wiąże się z postępem naukowo- -technicznym, który niesie praktyczne zastoso wania nowych modeli, metod, technik i tech nologii. Nie wszystkie oczekiwania mogą być spełnione natychmiast, wiele z nich wymaga bardzo dużo czasu, gdyż przeszkodą w ich speł nieniu są często nawyki i przyzwyczajenia lu dzi, zaś pierwszym warunkiem sprostania zmia nom — jak pisał Florian Znaniecki — jest wy zbycie się lęku przed nimi. Być może dlatego organizacje tak niechętnie poddają się zmia nom, z takim trudem podejmowane są reformy systemów kierowania oraz tak duże nadzieje i rozczarowania im towarzyszą. Poątęp naukowo-techniczny przynosząc wielo stronne skutki społeczne oddziałuje na formy organizacyjne, w jakich funkcjonuje społeczeń stwo. Wywiera on także wpływ na społeczne procesy informacyjno-decyzyjne organizujące działania. Wpływ ten przejawia się w rozwoju systemów kierowania, w przemianach ich stru ktur, stylów, metod i technik oddziaływania na te procesy itp. Zjawisko to obejmuje przede wszystkim zmiany w systemach zarządzania go spodarką. Niedocenianie roli metodologii w pro cesach kierowania, a także w technologii, która jest ważnym elementem każdej działalności ma terialnej, niedoskonalenie ich wraz z rozwojem produkcji może stanowić istotną barierę dla rozwoju społeczno-ekonomicznego. Niedostrze- żona w porę konieczność ulepszania i zmian procesów informacyjno-decyzyjnych składają cych się na działalność administracji państwo wej ;i gospodarczej może przynieść nieobliczal ne straty społeczne i ekonomiczne, a także poli tyczne. Analogiczne zjawiska występują w siłach zbrojnych w sferze dowodzenia. Efektywność dowodzenia jest czynnikiem decydującym o re zultacie walki zbrojnej. Sprawne, umiejętne do wodzenie jest koniecznym, lecz niewystarczają cym warunkiem zwycięstwa, natomiast dowo dzenie niesprawne i nieumiejętne jest wystar czającym warunkiem niepowodzenia. Zwracał na to uwagę Napoleon Bonaparte mówiąc: „Aby wygrać bitwę, potrzeba kilku dywizji, aby za przepaścić sukces na froncie— wystarczy kilku ludzi”. Uwaga ta znajduje uzasadnienie także w pozamilitarnych formach kierowania. Corocznie na świecie wydawanych jest wiele prac naukowych i popularnonaukowych poświę conych różnym problemom organizacji i kiero wania. Autorzy tych prac z reguły dążą do wszechstronnego przedstawienia istoty kiero wania, przyjmują rozmaite założenia metodo logiczne i wykorzystują różnego rodzaju do świadczenia praktyczne. Z prac tych korzystają zarówno teoretycy pragnący skonfrontować swoje poglądy z innymi, jak i praktycy szuka jący sposobów lepszego kierowania. Nader czę sta jest jednak opinia, iż kierowania nie sposób „nauczyć się z książek”. Niniejsza praca powstała w trakcie badań, jakie autor prowadził w zakresie cybernetyki i metodologii badań systemowych, a także w rezultacie działań praktycznych związanych z projektowaniem informatycznych systemów kierowania (zarządzania, dowodzenia). Aczkol wiek wymienione dziedziny refleksji naukowej i praktyki nie wyczerpują problematyki syste mów kierowania, to jednak przyjęcie cyberne- tyczno-systemowego punktu widzenia może przyczynić się do stworzenia podstaw nowocze snych badań nad kierowaniem. Prezentowane rozważania charakteryzuje oczywiście znaczny stopień ogólności, co jednak nie wyklucza analiz bardziej szczegółowych, których należy poszuki wać przede wszystkim w pracach specjalistycz- 3 nych różnych dyscyplin interesujących się or ganizacjami i systemami kierowania. W pracy starałem się ograniczyć matematy czne modele procesów i systemów, które są cha rakterystyczne dla cybernetyczno-systemowego ujęcia, choć mam świadomość stale rosnącego ich znaczenia dla rozwoju nauki o organizacji i kierowaniu. Podobnie jak mam świadomość ogromnego znaczenia dla realnych organizacji tzw. czynników miękkich, niemierzalnych lub trudno mierzalnych, a takimi są przecież ludz kie zachowania, emocje i motywacje. Systemy kierowania jako przedmiot grunto wnej analizy historycznej nadal oczekują mo nograficznego ujęcia. Należy mieć nadzieję, że taka monografia kiedyś powstanie. W niniejszej pracy uwzględniono jedynie w sposób fragmen taryczny rezultaty cząstkowych, historycznych i prognostycznych analiz. Znacznie bardziej in teresowały autora modele systemów kierowania oraz zasady ich efektywnego funkcjonowania dziś, jak i w bliskiej przyszłości. Parafrazując myśl Claude Levi-Straussa mo żna by rzec: Powiedzieć,