pomorskie forum bezpieczeństwa NR IV/2018 ISSN: 2543-6392 spis Pomeranian Security Forum treści Drodzy czytelnicy 2 • • Kronika wydarzeń 5 Rada naukowa Opracowanie graficzne: Beata Króliczak-Zajko prof. dr hab. Antoni F. Komorowski kmdr dr hab. Dariusz BUGAJSKI – Akademia Marynarki Wojennej Machina Druku Latarnia morska oksywie (oxhőft) 7 kmdr por. dr Mirosław CHMIELIŃSKI – Akademia Marynarki Wojennej Lighthouse Oksywie (Oxhőft) prof. dr hab. Leopold CIBOROWSKI – Akademia Marynarki Wojennej Skład i łamanie: prof. dr hab. Bogusław JAGUSIAK – Wojskowa Akademia Techniczna Karol Cyranowicz dr inż. kpt.ż.w. Andrzej Królikowski prof. dr hab. Czesław JARECKI – Akademia Marynarki Wojennej O prawdziwym znaczeniu morza 9 Druk: prof. dr hab. Antoni F. KOMOROWSKI – Akademia Marynarki Wojennej The real meaning of the sea Machina Druku kmdr dr hab. Grzegorz KRASNODĘBSKI – Akademia Marynarki Wojennej www.machinadruku.pl kmdr por. dr Jerzy KUPIŃSKI – Akademia Marynarki Wojennej Zdzisław Kryger Rakiety a bezpieczeństwo polski 15 kmdr dr hab. Krzysztof LIGĘZA – Akademia Marynarki Wojennej Rockets and polish safety kmdr por. dr Jarosław MICHALAK – Akademia Marynarki Wojennej Wydawca: prof. dr hab. Krzysztof FICOŃ – Akademia Marynarki Wojennej Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich prof. dr hab. Leopold Ciborowski AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ kmdr por. dr Bartłomiej PĄCZEK – Akademia Marynarki Wojennej Pojęciowa interpretacja informacji 21 81-127, Gdynia, ul. inż. Śmidowicza 69 Conceptual interpretation of information kmdr prof. dr hab. Tomasz SZUBRYCHT – Akademia Marynarki Wojennej http://www.wdiom.amw.gdynia.pl/pomorskie- kmdr dr hab. Jarosław TESKA – Akademia Marynarki Wojennej -forum-bezpieczenstwa/ Robert Wódkiewicz Szacowanie ryzyka zakłócenia funkcjonowania obiektu Recenzenci infrastruktury krytycznej w oparciu o met estimating risk 41 Assessment of the risk of distortion of the functioning of a critical infrastructure dr Jennet ARSHIMOWA – NEW HSE © Wszystkie prawa zastrzeżone. object based on the cramm method dr Jerzy BIELEC – Polskie Towarzystwo Ergonomiczne Żadna część, jak i całość zaprezentowanego dr Agnieszka FALBA – Areszt Śledczy w Gdańsku opracowania, nie może być powielana i rozpo- Iwona Dudziuk dr inż. Marlena GĄSIOR-GŁOGOWSKA – Politechnika Wrocławska wszechniana w jakiejkolwiek formie i w jaki- Aspekty bezpieczeństwa militarnego polski w ujęciu strategicznego kolwiek sposób, w tym także elektroniczny lub dr Piotr LIZAKOWSKI – Akademia Marynarki Wojennej przeglądu bezpieczeństwa narodowego 51 mechaniczny, na wszelkich polach eksploata- Aspects of military security of Poland in the context of the Strategic dr Edyta ŁOŃSKA – Akademia Marynarki Wojennej cji, włącznie z szeroko pojętą digitalizacją, National Security Review dr inż. Krzysztof REDLARSKI – Politechnika Gdańska fotokopiowaniem lub kopiowaniem, obejmu- jącym także zamieszczanie w Internecie – bez Jolanta Martuszewska pisemnej zgody autorów. Jakiekolwiek użycie Sylwia Grzeszczyk Kontakt do zespołu redakcyjnego lub wykorzystanie utworów w całości lub w Centrum bezpieczeństwa morskiego w gdyni jako element państwowego mgr Iwona DUDZIUK, e-mail: [email protected] części bez zgody autorów jest zabronione pod groźbą konsekwencji prawnych systemu bezpieczeństwa morskiego 55 mgr Małgorzata KOCHAŃSKA, e-mail: [email protected] The maritime safety center in gdynia as a part of the national system of maritime security mgr inż. Tomasz PŁUCIENNIK, e-mail: [email protected] ISSN: 2543-6392 pomorskie forum bezpieczeństwa

spis treści

Aleksandra Rybarczyk Koncepcja narodowych sił rezerwowych a program profesjonalizacji sił zbrojnych 65 The concept of the National Reserve forces and the program of professionalization of the armed forces

Marika Sokół Wpływ członkostwa w nato na politykę bezpieczeństwa polski 69 The impact of NATO membership on Poland’s security policy

dr Zdzisław Długosz Akademicki optymizm poznawczy i jego komercjonalizacja jako podstawowe źródło innowacyjnej gospodarki morskiej 75 Academic cognitive optimism and its economic significance as a major source of innovative maritime

ppłk mgr inż. Cezary Pawlak Zagrożenia o znamionach hybrydowych wyzwaniem dla bezpieczeństwa europy środkowej 91 Hybrid threats as a challenge to the security of central europe

dr Dariusz Skalski Zofia Bagińska Lucyna Borkowska Marcin Hulbój Zarządzanie kryzysowe na poziomie powiatowym. Wybrane aspekty 99 Crisis management on the district level. Selected aspects

Michał Szklarski Działania grupy specjalistycznej straży pożarnej, grupa wodno-nurkowa 107 Efforts of specialised firefighter group: water-scuba divers group

Piotr Wawrzoła Policja jako pozamilitarne ogniwo w systemie bezpieczeństwa państwa 117

NR IV/2018 2 3 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• Drodzy Czytelnicy, • Jak postrzegamy sprawy bezpieczeństwa, jest Kronika wydarzeń pochodną wielu czynników, które kształtują nas i nasze otoczenie. Morze jest dla Polski szansą do wykorzystania. Jest drogą, po której powinniśmy się Bezpieczeństwo. Zdrowie i kultura fizyczna. Wybrane zagadnienia. Gdynia AMW 2017 bezpiecznie i z rozmysłem poruszać, w kierunku wcześniej wyznaczonych celów. Morze jest szansą, ale jest również wyzwaniem, jakie stawiają przed Pomorskie Forum Bezpieczeństwa jako platforma wymiany dobrych praktyk w zakresie promocji nami współczesne uwarunkowania związane z glo- zachowań probezpiecznych funkcjonariuszy służb i formacji mundurowych, XIII Międzynarodowa balizacją naszego życia. Naturalnie staramy się Konferencja Naukowa „Edukacja dla bezpieczeństwa” TERRORYZM – SPOŁECZNE ZAGROŻENIE podejmować te wyzwania i kroczyć do celu wcześ- I EDUKACYJNE WYZWANIE, Gdynia 2017. niej wytyczonymi drogami, ale czy istotnie wyko- rzystujemy wszystkie szanse, jakie niesie ze sobą dostęp do morza? Czy tylko interes ekonomiczny, jaki często przyświeca naszej aktywności, to jedyna droga i jedyny aspekt, na który zwracamy uwagę? Takie pytania stają się udziałem dość wąskiej grupy ludzi, którzy w jakiś sposób są z morzem związani. A co z resztą społeczeństwa? Jaka jest świadomość faktu, że jesteśmy krajem z dostępem do morza, w pozostałej części społeczeństwa? Jest rzystać nasze morze, jeśli nie podejmiemy już teraz to z całą pewnością temat do zbadania w ramach konkretnych działań, inni zrobią to za nas. Morze odrębnej procedury badawczej, której wyniki Bałtyckie nie jest morzem, do którego jedynie my mogłyby być niezwykle interesujące. Społeczeń- mamy prawo. Są jeszcze inne państwa, które rów- stwo naszego kraju musi zdawać sobie sprawę, że nież myślą, jakie zyski mogą dzięki niemu osiąg- twierdzenie, iż jest to nasze okno na świat, wcale nąć. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że czas nie jest figurą poetycką, ale bardzo eleganckim nie jest dla nas łaskawy, a każde opóźnienie działa określeniem naszych możliwości. To społeczeń- na naszą niekorzyść. Czy stać nas na to? Kochani, stwo ma swój udział w sukcesach, ale także może morze to nie tylko urlop i wakacje, morze to gospo- mieć udział w porażkach. Porażkach, jakie możemy darka i bezpieczeństwo. Pamiętajmy o tym i nie ponieść w chwili, kiedy zapomnimy o naszym odwracajmy się od niego! morzu, kiedy przestaniemy o nie dbać i walczyć. W tym numerze każdy znajdzie coś, co go zainte- resuje, a wspominając naukowy charakter naszego Drodzy Czytelnicy! pisma, może opisane w nim problemy związane Morza nie powinniśmy postrzegać jako ele- z bezpieczeństwem zainspirują kogoś do naukowej mentu, który generuje tylko problemy. Takie jego polemiki. Jesteśmy ludźmi, którzy postrzegają prob- pojmowanie jest z góry obarczone jeszcze nie- lemy w różny sposób i inaczej analizują uzyskane uświadomionym zagrożeniem, jakim jest porażka. informacje. To chyba jest najbardziej fascynujące Dziś nasza świadomość podpowiada, że na porażki w nauce, że jesteśmy różni, ale w konsekwencji nas po prostu nie stać. Ucieczka przed porażką zmierzamy w jednym kierunku. może spowodować „odwrócenie” się społeczeń- stwa od spraw związanych z morzem, wtedy słowo mgr inż. Tomasz Płuciennik porażka może zamienić się w słowo katastrofa. redaktor naczelny Jeśli nie będziemy mieli pomysłów na to, jak wyko-

http://www.wdiom.amw.gdynia.pl/pomorskie-forum-bezpieczenstwa/

https://www.facebook.com/bezpieczenstwoformacjimundurowych

NR IV/2018 4 5 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• prof. dr hab. Antoni F. Komorowski

Akademia Marynarki Wojennej Latarnia Morska Oksywie (Oxhőft) Lighthouse Oksywie (Oxhőft)

Kępa Oksywska to drugi po rejonie Redłowa pas wskazywała też mielizny w pobliżu Rewy. Budynki latarni wzniesień klifowych w zachodniej części Zatoki Gdań- stały w odległości ok. 60 m od krawędzi skarpy. W dół skiej. Klif Oksywski rozciąga się od dzisiejszego portu klifu prowadziła ścieżka i schody do pomostu na brzegu wojennego w Gdyni-Oksywiu w kierunku północnym aż zatoki, gdzie okresowo cumował kuter z Pucka przywo- do rejonu z miejscowościami Babie Doły i Pierwoszyno. żący zaopatrzenie i żywność dla latarnika i jego rodziny. Kępę wykorzystano już w XVII w. do postawienia na Latarnię Oksywie modernizowano kilkakrotnie, szczycie wzniesień widocznego z daleka znaku nawiga- poprawiając głównie system świetlny, który działał nie- cyjnego w postaci drewnianej stawy (wieży, podobnej do zbyt precyzyjnie. Poniżej zamieszczono kilka opisów znaków triangulacyjnych). Niedaleko tego miejsca zbu- korespondencji i podjętych działań, zawartych w doku- dowana została w 1887 r. latarnia morska Oxhőft (Oksy- mentacji archiwalnej. wie) 1, którą uruchomiono 1 października tego samego W lipcu 1904 roku latarnia Oksywie miała aparat Fres- roku. Była ona jedną z najmniejszych latarni morskich na nela z soczewką o ogniskowej 250 mm i 20 obrotowymi południowym Bałtyku. Ośmiokątna wieża latarni o wyso- soczewkami. Sama laterna jest ośmiokątna i przeszklona kości 5,8 m mieściła na górnej kondygnacji laternę z 5 stron. Wysokość jednego przeszklonego segmentu z systemem świetlnym w postaci soczewki Fresnela IV (okna) wynosiła 0,9 m, a promień całej laterny wynosił klasy i lampy zasilanej olejem mineralnym. Wewnątrz 922 mm. lampy były dwa koncentryczne knoty. Całość osłonięto Do wentylacji laterny wykorzystywano klapy odpro- ośmiokątną oszkloną konstrukcją laterny. wadzające skroploną wodę do rynny, które były umiesz- Soczewka latarni była posadowiona na stole obraca- czone w dolnej części. Wentylację górnej części zapew- nym za pomocą systemu zegarowego ciężarków i kół niały otwory w hełmie dachu. Latarnia zużywała rocznie zębatych. Charakterystyka światła latarni, wg niemie- 460–500 kg nafty przy 4300 godzinach świecenia w ciągu ckiego spisu świateł z 1935 r., była błyskowa z 4 błyskami roku. Nafta była składowana w piwnicy pod pomieszcze- o czasie trwania 1 s i przerwami 2 s oraz dłuższą przerwą niami mieszkalnymi, przeznaczonej na zapas paliwa, 5 s. Dawało 15 s. Tę samą charakterystykę i zasięg światła podobnie jak w innych latarniach. Znajdowały się tam 8 mil morskich wskazuje spis świateł z 1899 r. z Archi- dwa zbiorniki po 580 kg nafty każdy. wum Państwowego w Szczecinie. Do napędzania mechanizmu zegarowego użyto cię- Do wieży latarni przylegał budynek mieszkalny latar- żarka ważącego 120 kg. Wieża latarni zapewniała wyso- ników. Całość zabudowań była usytuowana na gruncie kość opadania ciężarka, zapewniającą czas jego opada- wykupionym od właściciela gruntów oksywskich o nazwi- nia 5 godzin – czyli co 5 godz. latarnik musiał podnosić sku Joseph Pestphalsche Shelente. Do latarni prowadziła ciężarek w górne położenie, kręcąc korbą kołowrotka. droga gruntowa, rozpoczynająca się w rejonie kościoła Do obsługi latarni zatrudniany był jeden latarnik i jego na Oksywiu. pomocnik. Latarnik pełnił dyżury przez kolejne 4 doby, Położona na wysokim na 38 m klifie latarnia ostrze- a w 5 dobie zastępował go pomocnik. gała rybaków i marynarzy oraz ułatwiała wskazanie drogi Jednym z głównych problemów służby na latarni był do kotwicowisk w zatoce i do portu w Gdańsku. W póź- brak dostępu do wody pitnej. Transportowano wodę niejszym okresie latarnia swym czerwonym sektorem w beczkach z odległej o ok. 500 m wsi Oksywie. Latarnik obsługiwał także maszt sygnałów sztormowych oraz 1 Na podstawie: A. F. Komorowski, I. Pietkiewicz, A. Szulczewski, telegraf. Morskie drogowskazy polskiego wybrzeża, wyd. Oficyna Morska 2011 (jęz. polski i angielski), ss. 428, ISBN 978-83-60584-30-9.

NR IV/2018 6 7 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• dr inż. kpt.ż.w. Andrzej Królikowski

Liga Morska i Rzeczna, prezes O prawdziwym znaczeniu morza The real meaning of the sea

Dla rozwoju społeczeństw największe znaczenie Pomysł, by popłynąć statkiem na zachód od dotąd miały dwa czynniki. Wymiana intelektualna (upo- znanego świata, poza Słupy Herkulesa, czyli Cieśninę wszechnienie wynalazków) i wymiana towarowa – Gibraltarską, było wyzwaniem niedającym się porów- handel. Przyglądając się rozwojowi cywilizacji na nać do żadnego ze współczesnych. Największy skok przestrzeni historii świata, dowiadujemy się o roz- człowieka, wyprawa na księżyc, choć na pewno była woju społeczeństw Grecji, Rzymu, Egiptu, Konstanty- krokiem w nieznane, wykorzystywała całą wiedzę nopola. Niezaprzeczalnie dzieje się tak na skutek cywilizacji, by poznać i zaakceptować ryzyko. Odle- położenia dającego szeroki dostęp do morza. Rozwi- głość i cel znany był z matematyczną dokładnością, Źródło: https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Oksywska-latarnia-doczekala-sie-repliki-n25583.html?id_zdjecia=10506#fb_ nięte do tego czasu konstrukcje statków umożliwiały a pojawiające się problemy możliwe do rozwiązania id:p0:10506, pozycja:0 fot. ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni wyminę towarową, choć także i przemieszczanie przez towarzyszące im, dzięki łączności z Ziemią, wojsk. Handel morski powodował pomnażanie boga- sztaby inżynierów i naukowców. ctwa i kreowanie nowych potrzeb rozwijających się Pod koniec XV w., przekonany o zachodniej W 1907 r. opracowano projekt zasilania palników wsporników w urządzeniu obrotowym laterny, regulacji społeczeństw – na kolorowe tkaniny z dalekiego drodze do towarów Indii, Chin i Wysp Korzennych, systemu świetlnego gazem płynnym typu LPG (Flűssig- mechanizmu zegarowego, zamontowania wentylacji wschodu, porcelanę z Chin, przyprawy. Rywalizacja w podróż wyrusza Krzysztof Kolumb. Choć, jak gas), który miał większą kaloryczność i zapewniał lepszą szyb laterny i zamontowania urządzenia kontrolnego i utrzymanie strategicznych szlaków handlowych wiemy, natrafia po drodze na potężną przeszkodę – jasność płomienia. Zbiornik gazu projektowano umieś- światła latarni w dyżurce. Prace te wkrótce wykonano2. wymuszały jednocześnie wykorzystanie morza i stat- nowy kontynent – koniec XV w. rozpoczyna erę wiel- cić tuż za zabudowaniami latarni. Nowy system, który W 1916 r. próbowano zamówić nową soczewkę dla ków do prowadzenia wojen. kich odkryć geograficznych. Portugalczycy opływają wkrótce zamontowano, upraszczał obsługę palników, co latarni Oksywie. Wykonanie optyki było jednak sprawą Rozprzestrzeniający się islam w połowie XV w. południowy kraniec Afryki, osiągając cel drogą na pozwoliło na zmniejszenie obsługi o jednego pomocnika bardzo złożoną. W korespondencji między minister- powoduje upadek Konstantynopola. Skutkuje to wschód. Hiszpanie rozpoczynają niechlubną eksplo- latarnika (Krauze). stwem i wyspecjalizowaną firmą Julius Pintsch nastąpiła przerwaniem szlaków handlowych na wschód. rację wybrzeża Ameryki. Obydwa te fakty powodują, W 1915 r. przeprowadzono inspekcję w latarni Oksy- pomyłka w zamówieniu, które wskazywało na wykona- Zarówno tych lądowych, jak i morskich przez Morze że te dwa kraje stają się najbogatsze w Europie. Tak wie, która wykazała potrzebę przeprowadzenia remontu nie optyki o ogniskowej 1,7 m. Z powodów technicznych Czerwone. Wymusza to poszukiwanie innych sposo- dzieje się także, gdy pod koniec XVI w. do rywalizacji firma nie mogła przyjąć zamówienia na soczewkę bów na utrzymanie kontaktów handlowych z Dale- o zamorskie krainy i ich bogactwa dołącza Anglia o takich rozmiarach. Po wyjaśnieniach okazało się, że kim Wschodem. Choć na zachód od Cieśniny Gibral- i Francja. To rozpoczyna okres rozwoju kolonii. Walkę jest potrzebna soczewka o ogniskowej 1,4 m, a nie 1,7 m. tarskiej prowadzona była żegluga, to odbywała się o obszary wpływów na świecie. Świadomość rozwoju Błąd kreślarza spowodował pomyłkę, która została wyjaś- ona wzdłuż wybrzeży. Opanowane przez Portugal- krajów, dzięki dostępowi do morza, towarzyszy histo- niona w rozmowie telefonicznej. Zamówienie przyjęto czyków szlaki na południe – wzdłuż Afryki – oraz na rii świata przez kolejne wieki. 24 października 1916 r. północ Europy – przez Hiszpanię. Morze przestaje być postrzegane jako przeszkoda 1 października 1920 r. latarnia Oksywie została prze- Mimo powszechnego przekonania opartego na dzieląca kraje, jest rozumiane jako otwarty szlak kazana przez Niemców polskiej administracji morskiej. wierzeniach, że ziemia jest płaska i że płynąc na połu- dający dostęp do rozwijającego się świata i jego Funkcjonowała jeszcze kilka lat, kiedy w 1933 r. została dnie, natrafimy na wrzące od upału wody, zaś na bogactwa. wyłączona z uwagi na oddanie do eksploatacji silnych zachodzie, za nieznanym horyzontem, czeka prze- Polska, skutkiem zawiłości historii, od końca XVIII w. świateł wejściowych do portu gdyńskiego. Urządzenia paść bez możliwości powrotu, co bardziej światłym przez 123 lata nie istniała jako samodzielne państwo. Fragment planu z zabudowaniami optyczne latarni zdemontowano, a sam budynek przejęła podróżnikom i żeglarzom towarzyszyła wyniesiona Jednak zanim formalnie odzyskała niepodległość, – źródło GStA, PK Berlin, Antoni administracja wojskowa. Ostatecznej zagłady obiektów z obserwacji wiedza, że ziemia jest jednak okrągła, 1 października 1918 r. powołano Stowarzyszenie Pra- F. Komorowski, Morskie drogo- latarni dokonali Niemcy po zdobyciu Oksywia w 1939 r. a lądy otoczone morzami. Choć były próby oszaco- cowników na Polu Rozwoju Żeglugi „Bandera Polska”, wskazy polskiego wybrzeża wania jej wielkości, nie było na ten temat danych na czele którego stał kontradmirał Kazimierz Poręb- Replika. Źródło: Zdjęcia, Marian Kluczyński z Zespołu redakcyjno- podpartych nauką. ski. Organizacja była prekursorem dzisiejszej Ligi -wydawniczego MW 2 Tamże, I HA. Rep. 93 B. Sygn. 4809, 5027. Morskiej i Rzecznej.

NR IV/2018 8 9 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Jej historia silnie wpleciona jest w morską historię floty wojennej dla potrzeb obrony i ochrony polskich 2 stycznia 1933 r. zmarł pierwszy prezes Ligi Morskiej 16 lipca 1936 r. zginął prezes Zarządu Głównego Ligi Polski. Okoliczności sprawiły, że kierowanie organizacją interesów na morzu. – wiceadmirał Kazimierz Porębski, a 18 dni później Rada Morskiej i Kolonialnej, generał Gustaw Orlicz-Dreszer. Po kilka lat temu powierzono mojej skromnej osobie. Zdaję W listopadzie tego samego roku ukazał się pierwszy Ministrów przyjęła Uchwałę o przekazaniu Lidze Fundu- jego śmierci prezesem Zarządu Głównego Ligi Morskiej sobie sprawę, że opowiadanie o historii nie jest może numer miesięcznika „Morze”, którego cykliczne ukazy- szu Obrony Morskiej (FOM). Na przewodniczącego FOM i Kolonialnej został generał brygady Stanisław Kwaś- tematem porywającym, ale mam świadomość, jak wanie się przerwała II wojna światowa. Celem miesięcz- premier Janusz Jędrzejewicz mianował gen. dyw. Kazi- niewski. ważnym dla świadomości i tożsamości społeczeństwa nika było propagowanie „Polski morskiej” wśród społe- mierza Sosnkowskiego. Członkami zarządu byli: Adolf W roku 1936 w miesięczniku „Morze” wiceprezes polskiego. Postaram się zatem, choć w niewielkim stop- czeństwa. 30 stycznia 1925 r. na Zwyczajnym Walnym Bniński – wojewoda poznański, komandor Xawery Czer- LMiK Jan Dębski opublikował artykuł, w którym zamieś- niu, przybliżyć idee propagowane przez organizację. Zebraniu Ligi Morskiej i Rzecznej wybrano nową radę nicki, Jan Dębski – wiceprezes Ligi Morskiej i Kolonial- cił zadania LMiK i następujące słowa: (...) bo idą, biegną Zamierzenia Stowarzyszenia „Bandera Polska” były Ligi, która ukonstytuowała się 4 lutego tego samego nej, komandor Karol Korytowski – szef sztabu Kierowni- szybko wydarzenia, bo zbliżamy się do ciężkich czasów, ukierunkowane przede wszystkim na szeroko pojęty roku. Prezesem Ligi pozostał Kazimierz Porębski, nato- ctwa Marynarki Wojennej, minister Eugeniusz z których tylko silne i zwarte narody wyjdą zwycięsko. rozwój – począwszy od opracowania zasad samej orga- miast Edmund Krzyżanowski był prezesem zarządu Ligi. Kwiatkowski, biskup Stanisław Okoniewski i profesor Mamy, jako Liga Morska i Kolonialna, określone zadania nizacji portów, żeglugi, jednolitej terminologii morskiej, Współudział Ligi w działalności na rzecz gospodarki Stanisław Sumiński. Zadaniem Funduszu było groma- do spełnienia, mamy przed oczyma wielką, ale przecież, poprzez rozwój żeglugi, budowę systemu dróg wodnych morskiej doprowadziła do powstania towarzystwa okrę- dzenie funduszy z dobrowolnych składek społeczeństwa tylko część spraw Polski. Nie zasłania nam ona całości w Polsce, szkolenia kadry i propagowanie żeglugi oraz towego „Polska Żegluga Morska”. Zadbano, by sprawami na rozbudowę Marynarki Wojennej. potrzeb i położenia Państwa. Uprawnieni i powołani sportów morskich wśród społeczeństwa polskiego. marynarki wojennej i handlowej kierowały kompetentne W czasopiśmie Ligi Morskiej i Kolonialnej „Morze” jesteśmy walczyć z biernością, poczuciem niższości, Pierwszymi członkami Stowarzyszenia, oprócz osób osoby. Powołano Komitet Główny „Fundacji Łodzi Pod- napisano: Fundusz Obrony Morskiej – to żelazo i wola, to podciągnąć Polskę i Polaków wyżej, a nie równać w dół, cywilnych, takich jak inżynierowi morscy: Antoni Gar- wodnej” im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zakładano beton i myśl skupiona, to złom granitu i świadomość rozbudzać wolę i ambicję lepszego jutra, a niszczyć nuszewski, Witold Hubert, oficer marynarki handlowej opodatkowanie zarówno oficerów jak i podoficerów obrony, której oczekuje i której realizacji pragnie dzisiej- małość, głupotę, sekciarstwo czy znikczemnienie, które Edmund Krzyżanowski, kapitan żeglugi wielkiej Ludgard zawodowych w kwocie równej 0,5% poborów, do sza Polska. Generał Gustaw Orlicz-Dreszer uważał, że pasożytują w życiu Polski. (…) Idą czasy, mamy już Skrzycki, kapitan żeglugi rzecznej Tadeusz Maliszewski, momentu zebrania wymaganej sumy pieniędzy, która dzięki budowie okrętów można zmniejszyć poziom bez- czasy, których znamieniem jest wyścig zbrojeń naro- inżynier mechanik Aleksander de Luhe, inżynier komu- pokryje budowę nowego okrętu podwodnego. robocia: akcja zbiórki FOM to nie tylko rozbudowa naszej dów – zbrojeń materialnych i moralnych. Liga Morska nikacji Tadeusz Wenda, inżynier Kazimierz Piotrowski, „Morze jako teren pracy dla robotnika polskiego” – marynarki wojennej, to równocześnie rozbudzanie tętna i Kolonialna musi wybitnie współdziałać w pracy nad szeregi Bandery Polskiej zasilili oficerowie floty wojen- z tymi słowami komandora Aleksandra Rylkego życia gospodarczego zmniejszenie bezrobocia, gdyż wszechstronnym, moralnym i materialnym uzbroje- nej: kontradmirał Michał Borowski, pierwszy dowódca wydrukowanych zostało dziesięć tysięcy broszur popu- okręty będą budowane w kraju, z materiałów krajowych, niem Narodu Polskiego. Marynarki Wojennej – pułkownik marynarki Bogusław laryzujących problematykę morską wśród społeczeń- rękami robotnika polskiego, w stoczni gdyńskiej. Słowa te dają wyraz potrzebie posiadania silnej Mary- Nowotny oraz komandor Witold Panasewicz. stwa. W roku 1928 powstała autonomiczna sekcja Ligi W maju 1933 r. podczas V Zjazdu Delegatów Ligi Mor- narki Wojennej współmiernej z koniecznością odparcia 24 października 1918 r. uchwalono plan mający na celu Żeglugi Polskiej nosząca nazwę Związek Pionierów Kolo- skiej i Kolonialnej wygłoszone zostały słowa Delegaci na zaistniałych zagrożeń. przejęcie od okupantów taboru rzecznego oraz żeglugi, nialnych. W roku kolejnym, w czasie I Walnego Zjazdu V Walny kończąc swe obrady nad brzegiem Bałtyku, W maju 1937 r. w Poznaniu, w trakcie VII Walnego przedłożony następnie ministrowi przemysłu i handlu. Delegatów, który odbył się 20–21 października 1928 r., stwierdzają uroczyście, że dostęp do morza, tego Zjazdu Ligi Morskiej i Kolonialnej, powołana została W maju 1919 r. Stowarzyszenie wydało pierwszy przyjęto program kolonialny. W listopadzie 1929 r. odbył odwiecznego Zjazd Ligi Morskiej i Kolonialnej, repre- Kapituła Odznaczenia Ligi „Pro Mare Nostrum”. Minister numer miesięcznika pod nazwą „Bandera Polska”. W 1919 się II Walny Zjazd Delegatów, nacisk położono na rozwój zentujący wszystkie warstwy społeczeństwa i wszystkie Eugeniusz Kwiatkowski powiedział: (...) Dziś, gdybyśmy r. ukazały się jego dwa numery, a od roku 1921 miesięcz- marynarki. dzielnice kraju, motoru rozwoju i dobrobytu świata, jest mieli odpowiedzieć na pytanie czego Polsce brakuje, na nik wydawany był już cyklicznie. W czerwcu 1930 r. we Francji utworzono Stowarzy- gwarancją niepodległego istnienia Państwa, a Pomorze co Polska cierpi, nigdy bym nie odpowiedział, że Jej brak W momencie, kiedy zaistniała perspektywa rychłego szenie Przyjaciół Ligi Morskiej i Rzecznej, której nazwa, odwieczną redutą polskości. Dlatego każda próba zama- pieniędzy, brak fabryk, urządzeń, maszyn, że brak zjawisk przejęcia wybrzeża, należało rozszerzyć działania teryto- w październiku tego samego roku, została zmieniona na chu na łączność Polski z morzem spotka się z najbar- materialnych. Odpowiedziałbym tylko, że brak jest przede rialne na obszar obejmujący wszystkie ziemie państwa Liga Morska i Kolonialna (LMiK). Miało to miejsce pod- dziej zdecydowanym odporem całego narodu. Ponadto wszystkim odpowiedniej duszy i zdolności do współ- polskiego oraz ukierunkować prace na eksploatację czas III Walnego Zjazdu Delegatów odbywającego się uchwalony został plan akcji zbiórkowej FOM oraz pro- działania. Brak nie pojedynczego człowieka, ale brak morza jako ważnego ogniwa kształtującej się gospodarki w terminie od 25 do 27 października 1930 r., gdzie też gram wychowania morskiego młodzieży, a w sierpniu ludzi, by w zbiorowym wysiłku i harmonijnym zespole- polskiej i bezpośrednio z tym związane utworzenie floty przedstawione zostały wnioski Komisji Żeglugowej zorganizowany został pierwszy spływ do Bałtyku, któ- niu potrafili niezłomnie, jak nieznani żołnierze tworzyć wojennej i handlowej. 17 czerwca 1919 r. Stowarzyszenie z rozbudowy flot wojennej i handlowej. W skład struktury rego uczestnikami była młodzież z całej Polski. wielkość i potęgę swej Ojczyzny. (…) To Liga Morska „Bandera Polska” stało się towarzystwem funkcjonują- ogólnokrajowej Ligi Morskiej i Kolonialnej wchodziło W lutym 1934 r. ukazał się pierwszy numer miesięcz- i Kolonialna tworzyła psychikę morską w Polsce, zaczęła cym pod nazwą „Liga Żeglugi Polskiej”, które po weryfi- 18 okręgów. Niezwykle ważne w działalności Ligi na nika „Polska na morzu”, a w listopadzie wydano pierwszy przerabiać miliony mózgów ludzkich nastawionych na kacji prac swojej poprzedniczki, zintensyfikowało wysiłki rzecz Marynarki Wojennej było podjęcie uchwały, aby numer kwartalnika „Sprawy Morskie i Kolonialne”. sprawy lądowe, odwróconych od morza nie rozumieją- podjęte dla sprostania pojawiającym się wyzwaniom Rada Główna Ligi Morskiej i Rzecznej wybrała delegację, W roku tym zapadła ponadto niezwykle ważna decyzja cych wartości; mózgów, które nie były nastawione na i realizacji postawionych celów. Liga Żeglugi Polskiej która przedstawi Prezydentowi RP oraz marszałkowi o budowie Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, która trwałość wysiłków w kierunku morza. prowadziła lobbing Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Józefowi Piłsudskiemu konieczność rozbudowy MW do dawała nadzieję na świetlaną przyszłość marynarki W ostatnich dwóch latach intensyfikowano działania w sprawie podjęcia uchwały o budowie portu morskiego takiego stopnia, by była w stanie zapewnić nienaruszal- wojennej i gospodarki morskiej. Polityka morska i zwią- Ligi na rzecz Marynarki Wojennej. Bardzo istotnym w Gdyni, która finalnie została podjęta 23 września 1922 r. ność granicy państwowej. 25 marca 1931 r. delegacja zana z nią kwestia rozwoju Marynarki Wojennej oraz wydarzeniem, z punktu widzenia działalności Ligi Mor- 10 lutego 1920 r. doszło do zaślubin Polski z morzem została przyjęta na Zamku w Warszawie przez prezydenta floty handlowej stanowiły główny obszar działalności skiej i Kolonialnej na rzecz Marynarki Wojennej, było – historycznego wydarzenia symbolicznie obrazującego Ignacego Mościckiego. Dwa miesiące później, 27 maja, Ligi Morskiej i Kolonialnej. Dużą uwagę LMiK przywiązy- wodowanie Orła – okrętu podwodnego sfinansowanego odzyskanie polskiego morza. ta sama delegacja została przyjęta przez dr Świtalskiego wała ponadto do przemysłu stoczniowego, Polski jako przez FOM, które miało miejsce 15 stycznia 1938 r., a więc 27 kwietnia 1924 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrz- piastującego urząd marszałka Sejmu. Na jego ręce zło- państwa tranzytowego, czy choćby szeroko pojętej kilka miesięcy przed datą dwudziestolecia funkcjonowa- nych zatwierdziło nowy statut i nazwę „Liga Morska żony został „Memoriał w sprawie konieczności rozwoju opieki nad ludnością kaszubską. W styczniu 1935 r. nia Stowarzyszenia. i Rzeczna”, której działalność uzupełniono również floty wojennej”. W kwietniu 1932 r. powstał Fundusz Akcji wyszedł pierwszy numer miesięcznika Ligi noszący tytuł 13 stycznia 1938 r. zwołano posiedzenie prezydiów o sprawę sił zbrojnych na morzu i rzekach, a także roz- Kolonialnej, a w sierpniu tego samego roku obchodzono „Szkwał”. 20 października 1935 r. w Krakowie zwołany rady, prezesów okręgów oraz zarządu głównego, na szerzono jej zakres z ziem polskich na „wychodźtwo pol- pierwsze Święto Morza w Gdyni. Również w tym roku został nadzwyczajny Zjazd LMiK, którego celem było którym ustalono, że zbiórka FOM powinna być połą- skie”. Należy wspomnieć o ogromnej świadomości, jaka miał miejsce IV Walny Zjazd Delegatów Ligi Morskiej oddanie hołdu zmarłemu Naczelnikowi Państwa Józe- czona z propagandą posiadania silnej polskiej floty cechowała działaczy Ligi, i potrzebie posiadania silnej i Kolonialnej. fowi Piłsudskiemu. wojennej, finansowanej przez budżet państwa. Ponadto

NR IV/2018 10 11 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

dostrzeżono potrzebę założenia Muzeum MW i budowy Znaczenie słowa „patriotyzm” ulega w wyniku wyda- stów – Morska Wola. 28 kwietnia 1934 r. podpisała Reaktywowana w grudniu 1980 r., podczas II Kon- w Gdyni kościoła garnizonowego. rzeń historii pewnym przeobrażeniom. Dla jednych, jak umowę z Liberią dotyczącą współpracy gospodarczej gresu Kultury Morskiej, który odbył się w Gdańsku W maju 1939 r., w Toruniu, miał miejsce VIII Walny inne piękne słowa, nie oparło się dewaluacji, dla drugich i kulturalnej, próbując bezskutecznie nawiązać szersze kon- (6–7 grudnia 1980 r.) jako „Liga Morska”. Od marca 1999 r. Zjazd Delegatów Ligi Morskiej i Kolonialnej, zaraz po łączy się wciąż z tożsamością i ciągłością historii pań- takty handlowe z tym państwem]. W latach 30. XX w. pro- zmiana nazwy na „Liga Morska i Rzeczna”. którym, bo 1 czerwca 1939 r., oszacowano, że LMiK ma stwa. Rozumienie jednych i drugich jest kompromisem wadziła zbiórkę pieniędzy na Fundusz Obrony Morskiej, Obecnym prezesem (od 2007 r.) jest kpt.ż.w. Andrzej już 992 780 członków, wliczając w to członków zwyczaj- mającym na celu łączyć, nie dzielić. Morze jest tym które m.in. przeznaczono na dofinansowanie budowy Królikowski, dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni, który nych, popierających, zbiorowych i szkolnych. dobrem (skarbem), które potrzebne jest wszystkim? Do okrętu podwodnego „Orzeł”. Wydawała miesięcznik zastąpił na tym stanowisku Bronisława Komorowskiego. Działania Ligi Morskiej i Kolonialnej przerwał wybuch porozumienia potrzebna jest mądrość ludzka i... dobra „Morze” i kwartalnik „Sprawy Morskie i Kolonialne”. II wojny światowej, niemniej Liga Morska i Rzeczna wola. W 1936 r. przyznawano srebrne pozłacane medale dwudziestolecia międzywojennego uważana jest za z racji XV-lecia rocznicy odzyskania dostępu do morza. najbardziej opiniotwórczą organizację działającą w tym Łańcuch dobrej woli i kompromisu tyle znaczy, W 1939 r. liczyła prawie 1 mln członków. Podczas okresie. Liga dostrzegała potencjał gospodarczy, poli- co każde jego ogniwo z osobna… Trzymajmy się II wojny światowej nie prowadziła działalności. tyczny, a także korzyści płynące z turystyki, możliwe morza. Liga odrodziła się, ale jeszcze nie w pełnych ramach dzięki odzyskanemu przez Polskę dostępu do morza. organizacyjnych, 20 października 1944 r. w Lublinie jako Dlatego też głównym celem Ligi było krzewienie tema- „Liga Morska”. Pierwsze powojenne zebranie Ligi, zorga- tyki morskiej pośród polskiego społeczeństwa. Narzę- nizowane przez Główny Zarząd Ligi, z udziałem delegata dziem wychowawczym młodzieży miał być sport Od redakcji Departamentu Morskiego Rządu Tymczasowego – Jana wodny. Ponadto prowadzono szereg działań ukierun- za: Jarząbkiewicza, z celem wznowienia jej działalności, kowanych zarówno na budowę jaki rozbudowę floty https://pl.wikipedia.org/wiki/Liga_Morska_i_Rzeczna miało miejsce w Łodzi, 7 lutego 1945 r. w sali Domu morskiej, rzecznej, wojennej i handlowej. Dużą uwagę Ludowego, przy ul. Przejazd (ob. ul. J. Tuwima) 34. Preze- poświęcano także budowie portu w Gdyni, który miał sem Zarządu Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego być najnowocześniejszym portem morskim Morza Bał- Ligi został wybrany sędzia Edmund Kawecki. tyckiego oraz działalności wydawniczej w postaci cza- W roku 1946 rozporządzeniem Rady Ministrów sopism, broszur, plakatów i innych papierowych form uznana za stowarzyszenie wyższej użyteczności pub- języka pisanego. Podczas II wojny światowej członko- licznej z jednoczesną zmianą nazwy na „Liga Morska”. wie Ligi aktywnie uczestniczyli w działaniach zbroj- Od kwietnia 1950 r. w jej skład wchodził zlikwidowany nych, walcząc o wolną Polskę na wszystkich frontach. pod przedwojenną nazwą Polski Związek Zachodni. Część z nich dołączyła do załóg okrętów prowadzących Z dniem 10 maja 1953 r. Ligę Morską zlikwidowano przez walkę na morzu. Jednakże jeszcze przed zakończeniem włączenie jej do Ligi Przyjaciół Żołnierza. wojny, w październiku 1944 r., Liga reaktywowała się pod nazwą Liga Morska i 7 lutego 1945 r. odbyło się zebranie jej członków. Okres powojenny nie sprzyjał organizacjom wolnej polski istniejącym przed wojną. 10 maja 1953 r. Liga Morska została przyłączona do Ligi Przyjaciół Żołnierza, a tym samym nastąpiła jej likwi- dacja. Majątek przejęły inne organizacje (ZHP i LOK) Dopiero w grudniu 1980 r., w trakcie II Kongresu Kultury Morskiej, Liga Morska zaczęła funkcjonować jako samo- dzielna organizacja. Rozpoczęto odtwarzanie jej struktur, pozyskiwanie potencjału ludzkiego i odbudowywanie bazy szkoleniowej, co pozwoliło na działalność Ligi kon- Liga Morska i Rzeczna (LMR, LMiR) – polska organi- tynuowaną do dziś. zacja społeczna stawiająca sobie za cel propagowanie W niemal stuletnim funkcjonowaniu Ligi Morskiej zagadnień morskich wśród społeczeństwa polskiego. i Rzecznej na rzecz krzewienia „Polski morskiej” jej dzia- Działała na rzecz rozbudowy floty morskiej i rzecznej. łalność przybierała różnorakie formy. Dzięki promowa- W okresie międzywojennym jej celem było także pozy- niu kwestii morskich Liga, oprócz tego, że była rozpo- skanie terenów pod osadnictwo lub kolonie dla Polski znawana, to przy tym cieszyła się społecznym (np. w Brazylii, Peru, Liberii, terytoriach zamorskich szacunkiem. Do dziś obchodzone są dni morza zapo- Francji). Liga Morska i Rzeczna powstała 27 kwietnia 1924 r. czątkowane w 1932 r. pod nazwą „Święto Morza”. z przekształcenia Ligi Żeglugi Polskiej (na bazie statutu Nazwa Ligi Morskiej i Rzecznej ewoluowała na prze- zatwierdzonego przez min. spraw wewnętrznych RP strzeni dziejów, jednak jej główne założenia statutowe 19 sierpnia 1924 r.). Od października 1930 r. zmiana pozostają niezmienne. A są to działania na rzecz propa- nazwy (na mocy uchwały III Walnego Zjazdu Delegatów gowania kultury morskiej i rozwoju Marynarki Wojennej, LMiR w dniach 25–27 października 1930 r.) na Liga umacniania morskiego rodzaju sił zbrojnych, uświada- Morska i Kolonialna (LMK). Jeden z jej większych oddzia- mianie społeczeństwa polskiego o znaczeniu posiadania łów – łódzki – powstał 2 kwietnia 1925 r. dostępu do morza i rozbudowy floty, również handlowej. W 1934 r. kupiła ziemię na terenie brazylijskiego Wszystkiemu zawsze przyświecał patriotyzm. stanu Paraná i założyła tam osiedle dla polskich koloni-

NR IV/2018 12 1313 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa

• Zdzisław Kryger

Akademia Marynarki Wojennej Rakiety a bezpieczeństwo Polski Rockets and Polish safety

Streszczenie: Znajdujące się obecnie w fazie dialogu Polska pozostaje kompletnie zapóźniona technolo- technicznego lub czynności przetargowych prace zwią- gicznie… zane z zakupem uzbrojenia rakietowego dla polskich Od wielu miesięcy w doniesieniach prasowych Sił Zbrojnych odbijają się głośnym echem w mediach. pojawiają się liczne informacje dotyczące prowadzo- Potencjalna wartość bojowa tych, niestety wciąż „wir- nych negocjacji lub realizowanych czynności prze- tualnych” systemów, (bo realną można będzie poznać targowych związanych z wyposażeniem rodzimych dopiero po wdrożeniu do służby) ma decydować Sił Zbrojnych w nowoczesne systemy rakietowe. w najbliższych dziesięcioleciach o bezpieczeństwie Kryptonimy „Narew” (system obrony przeciwlotni- kraju. Celem niniejszego artykułu jest próba oceny, czy czej krótkiego zasięgu), „Wisła” (system obrony prze- istniejąca Morska Jednostka Rakietowa (MJR) może sta- ciwlotniczej średniego zasięgu) oraz „Homar” (system nowić uzupełnienie tego rakietowego konglomeratu. artylerii rakietowej) pojawiają się nie tylko na stro- nach tematycznych portali internetowych czy w pis- Artyleria ma bogate tradycje bojowe. Kres jej mach branżowych. Coraz częściej informacje na ugruntowanej przez wiele wieków pierwszoplanowej temat tych programów zbrojeniowych przenikają do roli w działaniach bojowych zdawał się przynieść prasy codziennej. Wydaje się więc, że przeciętny rozwój broni jądrowej. Szczęśliwie jednak stosun- obserwator jest przynajmniej w minimalnym stopniu kowo szybko zdano sobie sprawę z faktu, że wykorzy- zaznajomiony z zagadnieniem. Niestety, poza szer- stanie tego środka walki przyniosłoby nieodwracalne mowaniem kryptonimami oraz przekazywaniem skutki. W efekcie, artyleria, w tym artyleria rakietowa, zdawkowych informacji na temat odwlekanych ponownie stały się ważnym elementem uzbrojenia w czasie decyzji w sprawie zakupu konkretnych wojsk3. Wraz z pojawieniem się i doskonaleniem systemów bojowych, niewiele rzetelnej wiedzy jest konstrukcji pocisków rakietowych rozwój artylerii przekazywanej podatnikom. osiągnął inny wymiar bojowy. O tym, jak ważnym Podjęcie problemu, wymagającego zaprezento- środkiem walki są rakiety, niech świadczy fakt, wania ogromnego spektrum wiedzy, uwzględniają- w jakim tempie „nuklearne” państwa NATO starają się cego zarówno tematykę obrony przeciwlotniczej czy nadrobić obecnie zaległości w zakresie unowocześ- też artylerii rakietowej średniego zasięgu, zdecydo- niania swoich systemów. Po tym, jak wraz z upad- wanie przekracza ramy niniejszego, niewielkiego kiem systemu dwubiegunowego na świecie potrak- opracowania. Co więcej, możliwości wspomnianych towano broń nuklearną jako relikt przeszłości, systemów rakietowych nadal pozostają wyłącznie państwa te zaniedbały modernizację własnych bali- w fazie wirtualnych rozważań. Z tego względu autor stycznych pocisków rakietowych. Tymczasem Chiny postanowił skupić się na jedynym w chwili obecnej i Rosja wprowadziły na wyposażenie oraz nadal roz- nowoczesnym uzbrojeniu rakietowym w Polsce – wijają nowe generacje rakiet, którym mogą nie spro- rakietach stanowiących wyposażenie Marynarki stać systemy przeciwrakietowe NATO4. W tej kwestii Wojennej, a w szczególności nowoczesnej jednostki artylerii nadbrzeżnej. Asumpt do podjęcia tego tematu dało zaintereso- 3 C. Dęga, Uzbrojenie i pole walki wojsk lądowych do 2020 wanie autora problematyką wykorzystania artylerii roku, Warszawa 1995, s. 59. 4 A. Hładij, Rakiety balistyczne NATO. Zapaść czy moderniza- styczne-nato-zapasc-czy-modernizacja-broni-ostatecznej- cja „broni ostatecznej”?, https://wiadomosci.wp.pl/rakiety-bali- -6029416933057153a (dostęp: 22.12.2017).

NR IV/2018 14 15 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

morskiej. Wśród ogółu społeczeństwa pokutuje błędne nia artylerii nadbrzeżnej i praktycznych rozwiązań6. Podczas wojny o Falklandy, 12 czerwca 1982 r., argen- Chociaż we wszystkich przedstawionych powyżej przekonanie, że artyleria to rodzaj wojsk wyposażony Należy w tym miejscu podkreślić, że M. Zieliński skupił tyńska marynarka wojenna wykorzystała improwizo- przypadkach celem ataku były jednostki należące do sił wyłącznie w armaty. Specjaliści wiedzą jednak dosko- się w swojej pracy na zagadnieniu zwalczania sił desantu waną wyrzutnię do wystrzelenia rakiet Exocet MM-38. morskich (lub oficjalnie czarterowane, jak w przypadku nale, że współczesna artyleria, w tym artyleria morska, to potencjalnego (nie wskazanego przeciwnika) przez pry- Oryginalne kontenery z pociskami zostały zdjęte z okrętu „Swifta”), również statki handlowe mogą paść ofiarą kie- w znacznym stopniu także mobilne wyrzutnie kierowa- zmat znajdujących się na Bałtyku sił desantowych. To i zamontowane na przyczepie. Argentyńscy technicy rowanych pocisków rakietowych. Możliwość świado- nych pocisków rakietowych przeznaczone do zwalcza- bardzo ważny, ale zaledwie jeden z szeregu aspektów opracowali system pozyskania danych o celu oraz mego wykorzystania rakiet przeciwko żegludze towaro- nia celów nawodnych. Właśnie owa mobilność, w połą- wykorzystania rakiet klasy „ziemia–woda”. wypracowania danych do strzelania. W tym celu zaadap- wej we własnej strefie operacyjnego zainteresowania to czeniu ze skrytością rozśrodkowania poszczególnych Tematyka ta została również przedstawiona w pra- towali stary komputer, przy pomocy którego „przekonali” dodatkowa zaleta artylerii morskiej. Blokada morska rea- baterii, wydają się stanowić o wysokiej wartości bojowej cach poświęconych taktyce działań sił morskich, jak: system komputerowy wyrzutni, że dane do strzału zostały lizowana przy pomocy jednostek rakietowych może takich systemów. Dla państw dysponujących ograniczo- „Taktyka marynarki wojennej…” w części poświęconej przekazane z komputera okrętowego. Dane o celu uzy- również zadecydować o skuteczności prowadzonych nym budżetem zakup kilku baterii stanowi zdecydowa- artylerii nadbrzeżnej7, czy „Analiza porównawcza struk- skano z radaru naziemnego, a koordynaty celu obliczono działań. nie bardziej korzystne finansowo rozwiązanie niż tury i treści taktyki Marynarki Wojennej w odniesieniu do przy pomocy kalkulatora naukowego. Efekt wykorzysta- Przykład takiego racjonalnego, z punktu widzenia budowa pojedynczej platformy okrętowej wyposażonej standardów NATO”8. Jednakże zawarte w nich informa- nia tej prymitywnej konstrukcji był druzgocący. Rakieta potrzeb militarnych, podejścia stanowi koncepcja opra- w ten sam typ rakiet. Chociaż polskie, nadbrzeżne jed- cje są stosunkowo lakoniczne, ograniczając się w znacz- Exocet wystrzelona z ITB trafiła w HMS „Glamorgan”, cowana przez specjalistów RAND Corporation14 pt. nostki rakietowe nie miały szansy wykazać swoich walo- nej mierze do przedstawienia aparatu definicyjnego powodując zniszczenia w rejonie lądowiska śmigłowca „Employing Land-Based Anti-Ship Missiles in the West- rów w działaniach bojowych, zbierają bardzo dobre i usystematyzowania terminologii. oraz śmierć 14 członków załogi okrętu. Okręt trafiony ern Pacific”. Jak wskazuje tytuł publikacji, dotyczy ona opinie oficerów uczestniczących w ćwiczeniach dowód- Chociaż idea reaktywacji artylerii nadbrzeżnej w Mary- jedną rakietą został na wiele miesięcy wycofany z kam- wykorzystania lądowych wyrzutni przeciwokrętowych czo-sztabowych. Tu jednak rodzi się pytanie, czy poza narce Wojennej dość szybko zyskała w Polsce rzeszę zwo- panii. Floty państw Zachodu nie posiadały ówcześnie kierowanych pocisków rakietowych w rejonie zachod- teoretyczną oceną, posiadanie takiego systemu walki lenników, znalazły się również polemiczne głosy w spra- wyrzutni lądowych dla przeciwokrętowych KPR. Argen- niego Pacyfiku. Celem jej autorów było udzielenie może przynieść faktyczne korzyści systemowi bezpie- wie. Takie stanowisko w 2008 r. zaprezentował m.in. tyński pomysł ITB (Instrumento de Tiro Berreta) został wsparcia oficerom Sztabu Wojsk Lądowych USA w osza- czeństwa państwa? Krzysztof Kubiak, zadając pytanie, czy polskiemu syste- więc skopiowany przez Wielką Brytanię i inne państwa cowaniu przyszłych potrzeb i możliwości armii. Zapre- Aby odpowiedzieć na to pytanie, poddano analizie mowi obronnemu w prognozowanej ówcześnie sytuacji NATO10. zentowana została koncepcja blokady cieśnin: Malakka, dostępne materiały, zarówno pozycje zwarte jak i arty- polityczno-wojskowej rakietowa artyleria nadbrzeżna Kolejnym okrętem uszkodzonym w wyniku wykorzy- Sunda i Lombok, arterii komunikacyjnych strategicznie kuły prasowe. Bardzo bogaty okazał się również zasób była potrzebna9. Nie poddawał w wątpliwość samej idei stania rakiety odpalonej z baterii nadbrzeżnej stał się INS ważnych dla Chin, głównego obecnie i w najbliższej doniesień dostępnych w Internecie. Krytyczna analiza pozyskania przez morski rodzaj sił zbrojnych takiego „Hanit”, izraelska korweta typu „Saar 5”. 14 lipca 2006 r. przyszłości oponenta Sił Zbrojnych USA. Przedstawione przedstawionego tam materiału pozwoliła wyodrębnić wyposażenia, lecz zwrócił uwagę na istniejący dysonans siły Hezbollahu wystrzeliły z libańskiego brzegu dwie graficzne rozmieszczenie na wyspach Indonezji różnych część, która dla niniejszego opracowania okazała się pomiędzy formalnymi zadaniami przewidzianymi dla sił rakiety przeciwokrętowe typu YJ2/C802 Saccade11. Okrę- typów wyrzutni rakietowych w prosty sposób ukazuje, wartościowa pod względem merytorycznym. Uzyskane MW (realizacja zadań ekspedycyjnych bądź to w formie towy system obserwacji śledził lecący wyżej pocisk, pod- jak niewielkim nakładem sił i środków można skutecznie w ten sposób informacje pozwoliły znacznie poszerzyć aktywnych działań, bądź ich wsparcia) a zakupem uzbro- czas gdy drugi z nich, lecąc nisko nad powierzchnią stworzyć zagrożenie dla jednostek pływających w tym spojrzenie autora niniejszego opracowania na kwestię jenia, które wykonaniu tych zadań nienajlepiej służyło. morza, wszedł niezauważony w strefę obrony korwety, rejonie. Opracowanie to nie obejmuje co prawda aspek- udziału uzbrojenia rakietowego w polskim systemie bez- Z perspektywy czasu można stwierdzić, że chociaż trafiając ją w rejonie rufy. Mimo że okręt odniósł relatyw- tów politycznych ani gospodarczych, na co wyraźnie pieczeństwa. Ostatecznym efektem przemyśleń stało się w realiach politycznych, w których rodziła się koncepcja nie niewielkie uszkodzenia, został skutecznie wyłączony wskazują autorzy, jednak nawet czysto militarne podej- niniejsze, syntetyczne opracowanie. Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowego, pojawiały się z walki. Drugi z pocisków minął korwetę i trafił w cywilny ście do problemu ukazuje wartość artylerii nadbrzeżnej Artyleria morska to jeden z zasadniczych rodzajów różne opinie się na temat faktycznej użyteczności statek handlowy, ciężko go uszkadzając i zabijając 12 do zwalczania żeglugi handlowej przeciwnika, a przy- uzbrojenia w marynarce wojennej, na który składa się takiego systemu w warunkach Morza Bałtyckiego, powo- marynarzy. W następstwie poniesionych uszkodzeń jed- najmniej stworzenia zagrożenia w postaci blokady zarówno artyleria okrętowa (pokładowa), jak również łanie w 2013 r. tej jednostki do istnienia pozwoliło zacho- nostka ta zatonęła12. akwenu15. nabrzeżna (w tym rakietowa)5. Zagadnienie jej bojowego wać polskim siłom morskim zdolność odstraszania we Ostatnim wydarzeniem, w którym z całą pewnością Praktycznym wykonawcą zbliżonej koncepcji jest wykorzystania jest w polskiej literaturze dobrze rozpo- własnej strefie odpowiedzialności. Niestety, jak się oka- trafiono jednostkę pływającą przy pomocy kierowanego obecnie Iran. Jednym ze sposobów służących realizacji znane. Szczególne zasługi w tym zakresie położył zuje – w ograniczonym zakresie… pocisku rakietowego wystrzelonego z wyrzutni brzego- celów strategicznych tego państwa jest opcja zabloko- w ostatnich latach Mariusz Zieliński. Ogólnie znane są wej, stał się atak na okręt transportowy „Swift”, oficjalnie wania żeglugi w rejonie cieśniny Ormuz16. Ze względu jego prace popularnonaukowe pt.: „Artyleria nadbrzeżna ARTYLERIA NADBRZEŻNA – KORZYŚCI czarterowany przez siły morskie Zjednoczonych Emira- na zapóźnienie technologiczne spowodowane wielolet- państw bałtyckich” oraz „Współczesna bałtycka obrona Jak wspomniano powyżej, idea wykorzystania artyle- tów Arabskich. Okręt ten realizował rejs transportowy nim okresem obowiązywania sankcji i embarga na wybrzeża”. Kluczową pozycję w dorobku tego autora, rii nadbrzeżnej posiada długą historię. Mimo upływu lat, z Edenu w kierunku Morza Czerwonego. 1 października związaną z wykorzystaniem morskiego uzbrojenia rakie- pogłębiającej się bezbronności stałych punktów ognio- 2016 r. został trafiony, w wyniku czego stanął w płomie- licznej wiadomości danych o ich skutkach. Niepotwierdzone donie- towego bazowania lądowego, stanowi jednak „Koncep- wych, idea zwalczania celów morskich przez środki niach, a załoga i osoby dodatkowo zaokrętowane zostały sienia z końca stycznia 2017 r. informują np. o trafieniu przy pomocy cja użycia artylerii nadbrzeżnej w obronie przeciwdesan- bazowania lądowego nie została zarzucona. Kierowane ewakuowane. Sama jednostka została przeholowana KPR wystrzelonego z lądu saudyjskiej fregaty typu „Al.-Madinah”; M. Dura, Saudyjska fregata uszkodzona w ataku bojowników Huti, towej wybrzeża”. To opracowanie naukowe, dysertacja przeciwokrętowe pociski rakietowe bazowania lądowego ku wybrzeżom Erytrei, w celu uratowania przed zato- http://www.defence24.pl/537667,saudyjska-fregata-uszkodzona- doktorska, szczegółowo zapoznaje czytelnika z uwarun- udowodniły już swoją wartość w kilku konfliktach. Co nięciem13. -w-ataku-bojownikow-huti (dostęp: 27.12.2017). kowaniami wykorzystania nadbrzeżnych jednostek więcej, z reguły odbyło się to proporcjonalnie niedużym 14 RAND Corporation to amerykański think tank oraz organizacja badawcza typu non profit. Pierwotnie sformowana dla potrzeb Sił rakietowych. Przedstawione w niej tezy posłużyły między nakładem środków. 10 A. Calvo, Anti-ship missiles in the defence of Taiwan: Limited Zbrojnych Stanów Zjednoczonych, obecnie prowadzi badania na innymi do zdefiniowania wstępnych wymagań do pro- war or people’s war?, https://cpianalysis.org/2014/08/19/anti-ship- różnych polach, jak: obronność i terroryzm, stosunki międzynaro- jektowanej w tym czasie polskiej jednostki tego rodzaju. -missiles-in-the-defence-of-taiwan-limited-war-or-peoples-war/ dowe, edukacja czy zdrowie publiczne. 6 M. Zieliński, Koncepcja użycia artylerii nadbrzeżnej w obronie (dostęp: 27.12.2017). 15 T.K. Kelly, A. Alter, T. Nichols, L. Thrall, Employing Land-Based Ówczesna wartość tej pracy polegała na tym, że, jak przeciwdesantowej wybrzeża. Rozprawa doktorska, Gdynia 2004, s. 5. 11 Hezbollah zaopatrywany jest od lat przez Iran wspierający Anti-Ship Missiles in the Western Pacific, Santa Monica 2013, s. 1–28. określił sam autor, brak było wcześniej w polskim piś- 7 H. Linka (red.), Taktyka marynarki wojennej: podręcznik. Cz. 2, mniejszości szyickie w rejonie Bliskiego Wschodu. 16 Blokada tego akwenu spowodowałaby ogromne straty ekono- miennictwie poglądów teoretycznych, względnie były Taktyka okrętów podwodnych. Taktyka lotnictwa morskiego. Tak- 12 A. Bursztyński, Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich tyka artylerii nadbrzeżnej, Gdynia 1983. miczne także dla samego Iranu, stąd też prawdopodobnie swoje niedopasowane do możliwości współczesnego uzbroje- w działaniach wojennych, Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki zapowiedzi traktuje on jedynie jako element szantażu politycznego. 8 Praca statutowa o kryptonimie „Tarantula”, Gdynia 2004. Wojennej, nr 4, Gdynia 2007, s. 12–13. Jednak sama groźba podjęcia takiego kroku jest użytecznym narzę- 5 H. Sołkiewicz (red.), Operacyjno-taktyczny leksykon morski, t. 1, 9 K. Kubiak, Biały słoń – tym razem na kołach?, Przegląd Morski 13 Specjaliści szacują, że tego typu ataków było kilkanaście. Jed- dziem oddziaływania na społeczność międzynarodową, a USA Gdynia 2012, s. 66. 7/2008, s. 4–6. nakże, ze względu na blokadę informacyjną, nie podaje się do pub- w szczególności.

NR IV/2018 16 17 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

dostawy techniki militarnej przez państwa zachodnie, Nadbrzeżny Dywizjon Rakietowy (DNR) powołano do irańskie siły morskie wykorzystują cały arsenał dostęp- istnienia w styczniu 2011 r. W chwili utworzenia był to nych, chociaż niezbyt skomplikowanych technologicz- najnowocześniejszy taki system na świecie. Docelowo nie środków. Jednym z elementów asymetrycznej, mor- dywizjon miał posiadać dwie pełne jednostki ognia skiej triady w przypadku Persów stało się właśnie liczące w sumie 48 kierowanych pocisków rakietowych przeciwokrętowe uzbrojenie rakietowe bazowania lądo- typu Naval Strike Missile18. wego. Parametry taktyczno-techniczne oraz możliwość Gdy w czerwcu 2013 r. dywizjon osiągnął gotowość użycia praktycznie z każdego punktu na wybrzeżu Iranu bojową, resort obrony zapowiedział, że w ramach rakiet „ziemia–woda” powodują, że w ich zasięgu znaj- wzmocnienia rakietowego potencjału odstraszania duje się niemal cały akwen Zatoki Perskiej i Zatoki Omań- zostanie zakupiona druga taka jednostka, co faktycznie skiej17. znalazło wyraz w podpisanej w grudniu 2014 r. umowie (transfer sprzętu ma zostać dokonany w 2018 r.). W prze- POLSKIE UWARUNKOWANIA – ĆWIERĆ widywaniu tego, już w styczniu 2015 r. miejsce NDR MOŻLIWOŚCI zajęła Morska Jednostka Rakietowa. Zważywszy na przedstawione powyżej przykłady Biorąc pod uwagę docelową ilość rakiet, możliwości bojowego zastosowania rakietowej artylerii nabrzeżnej jednostki wzrosną w istotny sposób. Również parametry oraz analizy teoretyczne dotyczące tego zagadnienia, taktyczno-techniczne rakiet NSM napawają optymi- wydawać by się mogło, że współczesna artyleria nad- zmem. To bardzo nowoczesne rakiety manewrujące. brzeżna to panaceum na wiele dolegliwości trapiących Wirtualne ataki wykonywane podczas ćwiczeń dowód- niedofinansowane siły morskie. Polskie realia pokazują czo-sztabowych również wyglądają imponująco. Bez jednak, że takie stanowisko nie jest zasadne, a rodzime odpowiedzi pozostaje jednak pytanie o faktyczną war- „morskie kły” w istocie niewystarczająco wpisują się w system bezpieczeństwa od strony morza. O skutecz- 18 Kierowany pocisk rakietowy Naval Strike Missile został opraco- ności kompleksu rakietowego nie decydują bowiem wywany pierwotnie pod nazwą Nytt Sjømål Missil we współpracy wyłącznie taktyczne możliwości pocisków rakietowych. międzynarodowej między Kongsberg Defence & Aerospace oraz Aérospatial (obecnie MBDA).Oprócz zwalczania jednostek nawod- nych może być także wykorzystywany do zwalczania celów lądo- wych. Teoretycznie, pocisk ten może być wystrzelony na odległość 17 Szerzej na temat sił morskich Iranu [w:] R. Czulda, Marynarka 180 km, jednakże faktycznie jest ona ograniczona zasięgiem syste- wojenna Iranu, Morza i okręty 3/2016, s. 20–25. mów wykrywania, identyfikacji i śledzenia celów nawodnych.

Rys. 2. Zasięg rakiet NSM z uwzględnieniem ograniczeń stacji radiolokacyjnej (opracowanie własne)

tość „polskich rakiet nad Bałtykiem”, które od szeregu lat Zadanie to z powodzeniem mógłby wypełniać system zadają specjaliści. Czy posiadany sprzęt w istocie jest, lub obrony przeciwlotniczej, taki jak „Wisła”, ale tego w chwili może być, wartościowym elementem systemu bezpie- obecnej nadal brak… czeństwa państwa? Odpowiedź mogłaby być twierdząca. Znacznie większe zagrożenie stwarza drugi ze wspo- Aby tak się jednak stało, należy spełnić dwa warunki. Po mnianych problemów. Zastosowane rakiety posiadają pierwsze, należy zapewnić Morskiej Jednostce Rakieto- co prawda zasięg około 200 km, jednak system jest wej skuteczną obronę przeciwlotniczą. Po drugie – i ten w stanie neutralizować cel nawodny w odległości zale- aspekt wydaje się bodaj najważniejszy – należy włączyć dwie 50 km. O ile można więc założyć, że jednostka ten morski system walki do wspólnej sieci wymiany zachowa zdolność do wykonania własnych zadań danych. Mimo upływu kilku lat od wdrożenia systemu do w warunkach ataku powietrznego ze strony przeciw- eksploatacji bojowej, oba te problemy pozostają do chwili nika, o tyle ograniczenie zasięgu strzelania zmniejsza obecnej nierozwiązane. jej wartość bojową o ponad siedemdziesiąt procent. Za obronę tej jednostki przed środkami powietrznego Zgodnie z ogólnie dostępnymi ocenami ekspertów napadu przeciwnika odpowiadają obecnie zestawy wskazanie celu mogłoby odbywać się w systemie łącz- ZSU-23 oraz odpalane ręcznie zestawy kierowanych ności i transmisji danych w czasie rzeczywistym, ale do pocisków rakietowych GROM. W obecnych realiach pola chwili obecnej tego rozwiązania nie wdrożono. Z prob- walki ich znaczenie jako skutecznego środka obrony lemu zdawano sobie sprawę już w momencie tworzenia wydaje się jednak iluzoryczne, nawet rozpatrując to jednostki, jednak do chwili obecnej nie znaleziono spo- zagadnienie wyłącznie na szczeblu taktycznym. Główną sobu na jego rozwiązanie. obroną pojazdów wchodzących w skład struktury NDR i czynnikiem decydującym o żywotności dywizjonu PODSUMOWANIE pozostanie więc jego mobilność oraz maskowanie. Aby Należy stwierdzić, że poza istniejącymi obecnie nie- skutecznie przeciwdziałać atakowi z powietrza, MJR doskonałościami, szereg czynników pozwala pozytyw- Rys. 1. Mobilna wyrzutnia rakiet MLV (Mobile Launch Vehicle) musi posiadać możliwość wykrycia i przeciwdziałania nie ocenić możliwość wykorzystania Morskiej Jednostki (fot. Zdzisław Kryger) środkom napadu powietrznego na średnich dystansach. Rakietowej w systemie bezpieczeństwa kraju.

NR IV/2018 18 19 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Z całą pewnością do ograniczeń, które należy usunąć, nakazanych zadań odbywać się będzie w ograniczonym należą: zakresie. – brak możliwości wskazania celów nawodnych na odległościach przewyższających zasięg horyzontu radiolokacyjnego stosowanych stacji wskazania celów; LITERATURA • – brak połączenia w sieci wymiany danych o sytuacji bojowej. Pozycje zwarte: prof. dr hab. Leopold Ciborowski Mimo powyższych braków należy wskazać jednak Bursztyński Andrzej, Analiza i ocena strat w sile żywej sił szereg czynników, które z militarnego punktu widzenia morskich w działaniach wojennych, Zeszyty Naukowe Akademia Marynarki Wojennej pozwalają korzystnie ocenić przydatność systemu w pol- Akademii Marynarki Wojennej, nr 4, Gdynia 2007. skich warunkach, a mianowicie: Dęga Czesław, Uzbrojenie i pole walki wojsk lądowych do – wykorzystanie przeciwokrętowych kierowanych 2020 roku, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995. pocisków rakietowych bazowania lądowego jest stosun- Kelly Terrence K., ATLER Anthony, NICHOLS Todd, Pojęciowa interpretacja informacji kowo tanią alternatywą dla pozyskania morskiej plat- THRALL Lloyd, Employing Land-Based Anti-Ship Mis- formy korzystającej z tego samego typu rakiet; siles in the Western Pacific, RAND Corporation, Santa Conceptual interpretation of information – trafienie nowoczesnego okrętu może na wiele mie- Monica 2013. sięcy wyłączyć go z kampanii; poza uszkodzeniem syste- Operacyjno-taktyczny leksykon morski, tom 1, red. mów elektroniki okrętowej dużej degradacji ulega rów- Henryk Sołkiewicz, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2012. nież konstrukcja jednostki pływającej, zwłaszcza jeśli wykonano ją ze stopów podatnych na działanie wyso- Taktyka marynarki wojennej: podręcznik. Cz. 2, Taktyka Streszczenie: Postindustrialne społeczeństwo drugiej The author attempts to solve the issue and presents his kich temperatur; okrętów podwodnych. Taktyka lotnictwa morskiego. połowy XX w. weszło w nowy etap egzystencji nazywany findings concerning the subject matter in this paper. Taktyka artylerii nadbrzeżnej, red. Henryk Linka, Wyższa – niewielkim nakładem środków można wprowadzić „erą informacji”. Każdy składnik narodowej siły staje się Szkoła Marynarki Wojennej, Gdynia 1983. blokadę morską na wybranym akwenie (samodzielnie obecnie coraz bardziej zależny od swobodnego prze- Chociaż informacja, jako taka, istnieje już od zarania w wydaniu rakietowym lub w formie pozycji minowo- Zieliński Mariusz, Artyleria nadbrzeżna państw bałty- pływu informacji i od zachowania systemów bazujących kształtowania się ludzkiej mowy, to jednak do chwili ckich, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005. -artyleryjskiej). na informacjach. Wojsko, gospodarka, energetyka, media, obecnej termin ten nie doczekał się jednoznacznej Należy także zwrócić uwagę na dwa, zdecydowanie Zieliński Mariusz, Koncepcja użycia artylerii nadbrzeżnej system finansowy i transportowy są szczególnie z tym interpretacji pojęciowej. O tym, że myślowe wyjaśnia- w obronie przeciwdesantowej wybrzeża. Rozprawa dok- inne, pozytywne w sensie bezpieczeństwa kraju i regionu, związane. Paradoks polega na tym, że do chwili obecnej nie całościowego ujęcia istotnych cech przedmiotu torska, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2004. aspekty istnienia takiej jednostki. nie ma jednoznacznej interpretacji terminu „informacja”. symbolizowanego terminem „informacja” jest trudne, W krajowym systemie reagowania kryzysowego jed- Autor usiłuje rozwiązać ten problem i w treści referatu świadczyć mogą chociażby fakty: Claude Shannon – nostki wojskowe delegują siły i środki do realizacji zadań Czasopisma: prezentuje swoje dociekania na ten temat. twórca teorii ilościowej miary informacji i Stafford Beer związanych ze zwalczaniem zagrożeń niemilitarnych. „Morza i okręty” – autor jednej z pierwszych prac dotyczących zastoso- Z całą pewnością także na MJR takie zadania spoczy- Abstract: Postindustrial society of the second half of wań cybernetyki jako ogólnej teorii sterowania w zarzą- wają. Zważywszy na miejsce stałej dyslokacji jednostki „Przegląd Morski” the 20th century entered a new stage of existence called dzaniu systemami ekonomicznymi, w ogóle nie zdefi- (z dala od dużych ośrodków miejskich), pozytywnie “information age”. Each component of national power niowali tego terminu, chociaż często posługiwali się wpływa to na zdolność do likwidacji m.in. skutków klęsk nowadays becomes increasingly dependent on unimpe- nim w swoich wywodach. Obecnie wielu autorów stara żywiołowych w rejonie oddalonym od zurbanizowanych Internet: ded flow of information and on performance of systems się wypełnić tę lukę semantyczną, jednak do dzisiaj nie centrów. Jest to więc czynnik dodatnio wpływający na Calvo Alex, Anti-ship missiles in the defence of Taiwan: based on information. The military, economy, power ma co do tego zgodności w formułowanych poglądach. ocenę roli jednostki w systemie bezpieczeństwa. Limited war or people’s war?, https://cpianalysis. sector, media, financial and transportation systems are Daje się to dostrzegać zarówno w funkcjonujących nor- Po drugie, jednostka o tak wysokim stopniu ukom- org/2014/08/19/anti-ship-missiles-in-the-defence-of- particularly connected with the subject matter. The para- matywach leksykograficznych, jak i w literaturze przed- -taiwan-limited-war-or-peoples-war/ (dostęp: pletowania sprzętem wymaga stosunkowo licznej dox consists in the fact that up to now there has been no miotu (tab. 1). 27.12.2017). obsługi, co dla m.in. mieszkańców okolicznych miejsco- unambiguous interpretation of the term “information”. wości stwarza możliwość zdobycia stabilnego zatrudnie- Dura Maksymilian, Saudyjska fregata uszkodzona w ataku bojowników Huti, http://www.defence24. nia (zarówno w charakterze żołnierza zawodowego, jak pl/537667,saudyjska-fregata-uszkodzona-w-ataku- i pracownika wojska), a w efekcie doskonalenia zawodo- -bojownikow-huti; dostęp: 27.12.2017). wego i osobistego. Hładij Andrzej, Rakiety balistyczne NATO. Zapaść czy Podsumowując, mimo pewnych niedoskonałości modernizacja „broni ostatecznej”?, https://wiadomosci. systemu walki, uzyskanie przez MJR obecnego poten- Wybrane przykłady pojęciowych interpretacji terminu „informacja”. wp.pl/rakiety-balistyczne-nato-zapasc-czy-moderniza- Tabela 1 cjału stanowi mały, chociaż jedyny w chwili obecnej, cja-broni-ostatecznej-6029416933057153a (dostęp: krok w kierunku posiadania zdolności odstraszania 22.12.2017). Lp. INTERPRETACJA POJĘCIOWA ŹRÓDŁO i realnej obrony terytorium kraju (w tym przypadku od Każdy czynnik zmniejszający stopień niewiedzy (nieokreśloności) o badanym zja- wisku, umożliwiający człowiekowi, organizmowi żywemu lub urządzeniu automa- strony morza). Z tego względu należy patrzeć zdecydo- „Encyklopedia powszechna (tom 2)”, 1. tycznemu polepszenie znajomości otoczenia i w sprawniejszy sposób przeprowa- wanie pozytywnie na fakt istnienia takiej jednostki. PWN, Warszawa 1974, s. 281 dzenie celowego działania; źródłem informacji są odbierane wiadomości, a miarą Dopiero jednak doprowadzenie do szczęśliwego informacji jest ilość informacji. finału programów „Narew”, „Wisła” oraz „Homar” i połą- Władysław Kopaliński, „Słownik Wiadomość, wieść, nowina, rzecz zakomunikowana, zawiadomienie, komunikat; wyrazów obcych i zwrotów obcoję- czenie ich z MJR we wspólnej sieci transmisji danych 2. pouczenie, powiadomienie, zakomunikowanie o czymś; dane; pokój, okienko, sta- zycznych (wydanie dziewiąte)”, WP, i wskazania celów pozwoli tej morskiej jednostce stać się nowisko, gdzie się udziela informacji (…). – łac. Informatio: wyobrażenie, wizerunek. Warszawa 1975, s. 429 w pełni efektywnym elementem militarnego systemu Powiadomienie o czymś, zakomunikowanie czegoś; wiadomość, wskazówka, „Słownik języka polskiego tom pierw- 3. bezpieczeństwa państwa. Do tego czasu wykonywanie pouczenie (…). szy”, PWN, Warszawa 1978, s. 788

NR IV/2018 20 21 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Pojęcie podstawowe nie w pełni zdefiniowane z uwagi na jego pierwotny, elementarny • W języku potocznym wyraz „informacja” używany jest zwykle w ten sposób, że „Encyklopedia organizacji i zarzą- 4. charakter. Wszystkie dotychczasowe próby definiowania go uważa się powszechnie za spełnione są trzy warunki poniższe: dzania, PWE, Warszawa 1982, s. 161 niezadowalające, a co najwyżej za ukazujące tylko niektóre aspekty (…). każda informacja jest wiadomością o czymś, W pierwotnym sensie termin ten oznaczał wiadomości ogólne. Wraz z rozwojem informację uzyskuje tylko człowiek (przez obserwację lub czynność umysłową), cybernetyki i ogólnej teorii systemów termin ten, zachowując swoje pierwotne zna- informację przekazuje tylko człowiek człowiekowi. czenie, uległ w wymienionych naukach konkretyzacji i zaczął być używany do okre- „Słownik matematyki i cybernetyki • Natomiast w cybernetyce używa się wyrazu „informacja” w rozumieniu dużo szer- 5. ślenia wiadomości, wiedzy obserwatora o systemie i otoczeniu, w którym dany ekonomicznej”, PWE, Warszawa szym. system funkcjonuje. Na przykład, w szczególnym przypadku, jeżeli system jest 1985, s. 189 Uogólnienie pojęcia informacji – etap I. Henryk Greniewski, „Sprawy wszyst- badany za pomocą metody czarnej skrzynki, to informacja o jego zachowaniu się 13. Nie tylko każda wiadomość, lecz również każda decyzja, każdy nakaz, zakaz, zalece- kie i jeszcze inne (o logice i cyberne- jest przedstawiana w postaci zapisu na jego wejściu i wyjściu (…). nie, sugestia jest informacją. tyce)”, KiW, Warszawa 1970, s. 24–25 Konstrukcja stanu rzeczy, wiadomość; w dyscyplinach naukowych miara niepew- „Nowa encyklopedia powszechna 6. Uogólnienie pojęcia informacji – etap II. ności zajścia pewnego zdarzenia (…). (tom 3)”, PWN, Warszawa 1998, s. 53 ∞ Przez „informację” będziemy odtąd rozumieli: Przeanalizowana i przetworzona do postaci zrozumiałej dla odbiorcy wiadomość – wszelkie uzyskiwanie danych nie tylko przez człowieka, lecz również przez (dana, sygnał), która powiadamia go o sytuacji i ma dla niego wartość w procesie dowolną istotę żywą, organ człowieka lub innej istoty żywej, a także przez maszynę decyzyjnym. Informacja jest pojęciem węższym niż dana, zawiera bowiem tylko te „Leksykon zarządzania”, Difin, War- 7. lub jej organ, fakty i liczby, które: są przedstawione w formie zrozumiałej dla odbiorcy, dotyczą szawa 2004, s. 165 – wszelkie przekazywanie danych między ludźmi, istotami żywymi i maszynami obszaru zainteresowań odbiorcy, posiadają wartość dla odbiorcy, nie powielają (ewentualnie organami istot żywych lub maszyn). zasobów posiadanej wiedzy (…). Jest to transformacja jednego komunikatu asocjacji informacyjnej w drugi komuni- Marian Mazur „Jakościowa teoria Nazwa treści zaczerpniętej ze świata zewnętrznego, w miarę jak się do niego dosto- Norbert Wiener, „Cybernetyka i społe- 14. 8. kat tej asocjacji. informacji”, WNT, Warszawa 1970, s. 70 sowujemy i jak dostosowujemy doń swoje zmysły. czeństwo”, K i W, Warszawa 1960, s. 16 Ludwig von Bertalanffy „Ogólna teoria Louis Couffignal, „La Cybernetique” W cybernetyce nazywa się informacją wszelkie działanie fizyczne, któremu towa- 15 (…) Tak więc, ogólnie biorąc, informacji nie można wyrazić w kategoriach energii (…). systemów (podstawy, rozwój, zastoso- 9. Pressem Universitaires, de France, rzyszy działanie psychiczne. wania)”, PWN, Warszawa 1984, s. 73 Paris 1963 (…) W odróżnieniu od zwierzęcia żyjącego w „otoczce” (Umwelt) zdeterminowanej Informacja to zespół nośnika i semantyki, gdzie semantyka jest efektem psychicz- przez jego organizację, człowiek sam tworzy swój świat, nazywany kulturą. Wśród nym informacji, a nośnik jest zjawiskiem fizycznym skojarzonym z semantyką Louis Couffignal, „Les machines a hipotez na temat jego ewolucji wyróżniamy dwa blisko ze sobą powiązane czynniki 10. w celu utworzenia informacji. Przy tłumaczeniu tekstu z jednego języka na inny, penser”, Les Editions de Minuit, Paris – język i kształtowanie pojęć. „Język” jako wezwanie lub rozkaz można zaobserwo- informacje zawarte w tekście początkowym pozostają takie same, chociaż zmieniła 1964 wać już w świecie zwierząt; przykładem jest tu śpiew ptaków, ostrzegawczy świst się ich forma. kozicy górskiej itp. Jednak język jako przedstawianie i komunikowanie faktów sta- Sygnał (Signal) może, ale nie musi, zawierać lub przenosić wiadomości (Nachricht). nowi monopol człowieka. W szerszym znaczeniu język obejmuje nie tylko mowę Występują tu rozmaite możliwości: oralną, ale również pismo oraz system symboli matematycznych. Są to systemy – odbiorca odbiera sygnał „jako sygnał”, a nie jako związaną z nim wiadomość symboli nie odziedziczonych, lecz systemy symboli dowolnie tworzonych i trady- (Nachricht), von Hans-Joachim Flechtner, cyjnych. Przede wszystkim wyjaśnia to specyfikę historii człowieka w odróżnieniu Ludwig von Bertalanffy, „Ogólna – odbiorca wprawdzie odbiera wiadomość (Nachricht), ale jej nie rozumie nawet po „Grundbegriffe der Kybernetik”, Wis- od ewolucji biologicznej: jest to tradycja w przeciwieństwie do dziedziczonych teoria systemów (podstawy, rozwój, 11. 16. dłuższym namyśle, np. zakomunikowanie (Mitteilung) fachowej wypowiedzi senschaftliche Verlagsgesellschaft mutacji występujących tylko w długim okresie. Po drugie, fizyczną metodę prób zastosowania)”, PWN, Warszawa (Aussage), do której zrozumienia brakuje mu wykształcenia, M.B.H., Stuttgart 1967, s. 64 i 65 i błędów, w dużej mierze charakteryzującą zachowania zwierząt, zastępuje się eks- 1984, s. 299 i 300 – odbiorca wprawdzie rozumie (Nachricht), ale go ona nie interesuje, jest mu obojętna. perymentem myślowym, czyli eksperymentowaniem przy użyciu symboli pojęcio- – Wiadomość (Nachricht) „znaczy” coś dla odbiorcy, np. informuje go o czymś, wych. Dlatego staje się możliwa prawdziwa kierunkowość docelowa. Kierunkowość a wówczas zawiera dla niego informację (Information). docelowa i teologia w sensie metafizycznym, tzn. regulacja zdarzeń w znaczeniu Wśród wszystkich możliwych rodzajów wejść (wyjść) wyróżnimy teraz dwa skrajne podtrzymywania, produkcji i reprodukcji organicznej całościowości, stanowi ogólne rodzaje: kryterium życia. Z prawdziwej celowości wynika jednak, że działania są prowadzone z pełną świadomością ich celu, ich końcowego wyniku; rzeczywiście istnieje już wejscie wejscie (1)   informacyjne, (2)   rzeczowe. koncepcja przyszłego celu i ona to wpływa na aktualne działanie. Odnosi się to do wyjscie wyjscie prymitywnych działań życia codziennego, a również do najwyższych osiągnięć ludzkiego intelektu w nauce i technice (…). Przez „informację” będziemy rozumieli wszelki sygnał, wszelki komunikat, wszelkie (…) Istnieje jeszcze jeden ważny, a często pomijany aspekt rzetelności metody uzy- zezwolenie, wszelki nakaz i zakaz. Ryszard Kietliński, „Aspekty prob- skiwania informacji, jest to tzw. rzetelność konsensyjna. Uzyskiwane informacje lemu podejmowania decyzji perso- wejscie muszą być na tyle jednoznaczne, żeby każdy odbierający te informacje odbierał je Mówimy, że dane jest informacyjne, zamiast mówić, że każdy jego stan 17. nalnych”, art. w Zeszycie Naukowym   takie same. Przy braku rzetelności konsensyjnej to, jaka informacja zostanie ode- wyjscie Uniwersytetu Łódzkiego nr 61, s. 55, brana, zależy od tego kto ją odbiera. Co więcej, niejednoznaczność informacji UŁ, Łódź 1969 wyróżniony jest informacją. (Uprzedzamy czytelnika, że wyraz „informacja” bywa powoduje, że ta sama osoba może odbierać ją za każdym razem w inny sposób (…). używany zarówno potocznie, jak i w cybernetyce również w innych rozumieniach). Źródło: Zestawienie autorskie. wejscie Mówimy, że dane   jest rzeczowe, zamiast mówić, że żaden jego stan Henryk Greniewski, „Elementy cybernetyki sposobem niematema- 12. wyjscie tycznym wyłożone”, PWN, Warszawa W dochodzeniu do pojęciowej interpretacji terminu wyróżniony nie jest informacją. 1959, s. 22 i 23 „informacja” bardzo pomocne zdaje się być wskazanie Mariana Mazura zawarte w książce „Jakościowa teoria Niekiedy odróżnienie wejścia (wyjścia) rzeczowego od informacyjnego nasuwa w praktyce duże trudności. informacji”. Autor wypowiada się, że (…) dążąc do wyjaś- Wprowadzenie pojęcia wejścia (ew. wyjścia) informacyjnego umożliwia nam z kolei nienia czegoś, należy zacząć od analizy zjawisk i dopiero skonstruowanie trzech doniosłych pojęć: po wyodrębnieniu istotnych pojęć należy nadawać im (1) pojęcia układu informowanego, określone nazwy (rys. 1). (2)pojęcia układu informującego, (3)pojęcia układu informacyjnego. Układ informowany – to wszelki i tylko taki układ względnie odosobniony, który posiada choć jedno wejście informacyjne. Układ informujący – to wszelki i tylko taki układ względnie odosobniony, który Rys. 1. Procedura postępowania przy nadawaniu nazw wyod- posiada choć jedno wyjście informacyjne. rębnionym pojęciom Układ informacyjny – to po prostu układ zarazem informowany i informujący. Źródło: Opracowanie autorskie na podstawie: M. Mazur, Jakoś- ciowa teoria informacji, WNT, Warszawa 1970.

NR IV/2018 22 23 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Innymi słowy, jest w tej kwestii zwolennikiem podej- tycznie do terminów: kierowanie, doznawanie, pozna- analizy morfologicznej29 stosowanego nazewnictwa, 19 24 ścia onomazjologicznego . Zastrzega przy tym, że jeżeli wanie i komunikowanie, konotowanych oddziaływa- a nade wszystko pod kątem słowotwórczym i zasad OKNF – podzbiór obiektów (przedmiotów) kie- jedno z pojęć miałoby objaśniać nazwę „informacja”, to niem. dobrego porządkowania zbiorów30, można w ogólnym rowanych wrażliwych na niefizyczne czynniki wpływu, powinno to mieć charakter umowy terminologicznej, W aspekcie poszukiwania tego, co różni ludzie, zbiorze oddziaływania kierowniczego wyróżnić: podobnie jak się to stało w odniesieniu do terminu „ilość w ramach kierowania, nazywają informacją25 jest istotne, – podzbiór obiektów (elementów) kierowanych wraż- 1* – symbol zbioru pełnego, informacji”20. Zaznacza jednak, że przedtem należy jak w literaturze przedmiotu są interpretowane (przed- liwych na fizyczne czynniki wpływu, 0* – symbol zbioru pustego, określić zakres analizowanych zjawisk, czyli ustalić stawiane) elementy (obiekty): kierujący i kierowany. – podzbiór obiektów (elementów) kierowanych wraż- przedmiot badań. Uprzedza też, że narzucająca się tu Identyfikując ich treść znaczeniową (semantykę), staje liwych na niefizyczne czynniki wpływu. ℜ – symbol relacji, myśl, aby za przedmiot badań obrać tylko takie zjawiska, się możliwe ustalenie parametrycznych cech struktury Przyjęcie takiego kryterium rozstrzygalności (cechy w których odgrywa rolę informacja, byłaby nielogiczna, zbiorów stanowiących czynniki sprawcze kierowania, wyróżnialności) spełnia warunki dobrego porządkowa- ∧ – znak logiczny oznaczający „i”. gdyż postępowanie takie znaczyłoby, że jeszcze przed czyli tego, co kojarzone jest z informacją. nia zbioru, ponieważ: rozpoczęciem badań przypisuje się wyrazowi „informa- Z analizy treści literaturowych wynika, że naczelnym – suma wyróżnionych podzbiorów ze zbioru obiek- Przyjmując powyższe kryterium kategoryzacji, należy cja” jakieś znaczenie, chociaż zamierza się je dopiero elementem (obiektem) kierującym, stojącym na szczy- tów (przedmiotów) kierowanych stanowi zbiór pełny mieć na względzie, że kierownicze wpływy (oddziaływa- później określić w umowie terminologicznej, odpowied- cie każdego układu, jest zawsze człowiek, określany mia- (reguła zupełności): nia) fizyczne to nic innego jak oddziaływanie energoma- nio dostosowanej do wyników analizy. Jest zdania, że nami: zwierzchnika, osoby, zespołu ludzkiego. Jako ele- terialne31 obiektu (elementu) kierującego na obiekt (ele-

można uniknąć tej trudności przez objęcie badaniem menty (obiekty) kierowane wymieniane są natomiast: K KF OOO KNF =∪= *1 ; ment) kierowany, z takim następstwem sprawczym, że wszelkich zjawisk. Wskazuje jednak, że praktycznie osoby, urządzenia, istoty żywe, rośliny i przedmioty fizyczne czynniki wpływu (oddziaływania), generowane wystarczy też ograniczyć się do takiego dostatecznie martwe. Jako czynniki sprawcze, występujące w rela- – iloczyn wyróżnionych podzbiorów ze zbioru obiek- przez obiekt (element) kierujący, wywołują w obiekcie dużego ich zakresu, o którym wiadomo, że obejmuje cjach kierowania są najczęściej wymieniane: oddziały- tów (przedmiotów) kierowanych stanowi zbiór pusty (elemencie) kierowanym zmiany objawiające się: m.in. wszystko to, co przez rozmaitych ludzi bywa nazy- wania, sterowania, regulowania, konsultowania, prze- (reguła rozłączności): – bądź to stanem ilościowym energii lub masy (sub- wane informacją. Jako cybernetyk stwierdza, iż nie- wodzenia, zarządzania, władania, tresowania, hodowania, stancji),

trudno przy tym spostrzec, że zawsze są to sytuacje, powiązania, które przez różnych ludzi są nazywane K KF OOO KNF =∩= *0 ; – bądź czasowo-przestrzennym przemieszczaniem w których chodzi o dążenie do takiego czy innego celu, informacjami. energii lub masy (substancji). czyli mówiąc ogólnie, o sterowanie, a wobec tego mamy Analizując powyższe terminy w aspekcie semantycz- – każdy z wyróżnionych podzbiorów posiada cechę Innymi słowy, istota sprawcza tej formy oddziaływa- do czynienia z problematyką cybernetyczną. Zaznacza, nym26, wynika, że nadrzędne znaczeniowo jest oddzia- najwcześniejszą oznaczającą, że jest to podzbiór obiek- nia (wpływu) kierowniczego sprowadza się do fizycz- że jako cybernetyk nie interesuje się wszystkimi znacze- ływanie. Zakres pojęciowy27 tego terminu można zatem tów (przedmiotów) kierowanych (reguła przechodnio- nego wymuszania określonych zmian w przedmiocie niami, w jakich wyraz „informacja” bywa używany, ale uznawać za denotację wszystkich desygnatów28 przypi- ści): (obiekcie) kierowanym, które można przewidywać aprio- sugeruje, aby za przedmiot badań obrać tylko te zjawiska, sywanych do terminów pozostałych (sterowania, regulo- rycznie, z większą dokładnością niż inne. Biorąc to pod

na których polega sterowanie i ujmować je tylko z cyber- wania, konsultowania, przewodzenia, zarządzania, wła- K KF K KNF K ℜ→ℜ∧ℜ OOOOOO KNF uwagę, zdaje się być uzasadnione, aby tę formę wpły- netycznego punktu widzenia21. dania, tresowania, hodowania, powiązania). Każdy z nich, wów (oddziaływań) kierowniczych, ze względu na sto- Marian Mazur, jako cybernetyk, osadził swoje docie- w jakiejś części, kojarzy się zawsze z przedmiotem gdzie: pień dokładności sprawstwa, określać mianami: stero- kania na temat informacji w środowisku sterowania, co myślowym odzwierciedlającym określoną formę wanie i pobudzanie energomaterialne, a do podzbiorów

w jego przypadku jest logiczne i w pełni uzasadnione. wpływu, a ta przecież, w najogólniejszej postaci, jest OK – zbiór wszystkich obiektów (przedmio- obiektów (elementów) w ten sposób kierowanych zali- Postrzegając natomiast informację jako element proce- przypisywana do oddziaływania. Można zatem interpre- tów) kierowanych, czać te, których struktury stanowi: dur decyzyjnych, już tylko z tego względu wydaje się, że tować, że treści znaczeniowe: sterowania, regulowania, ∞ w warunkach sterowania (charakteryzującego się 32 dociekania z tym związane należy osadzić w środowisku konsultowania, przewodzenia, zarządzania, władania, OKF – podzbiór obiektów (przedmiotów) kie- największym stopniem dokładności sprawczej) : nieco szerszym, obierając za przedmiot badań nie tylko tresowania, hodowania czy powiązania stanowią sobą, rowanych wrażliwych na fizyczne czynniki wpływu, – materia nieożywiona w stanie pierwotnym, zjawisko sterowania, ale zjawisko oddziaływania, któ- ze względu na kryterium wpływu, podzbiory seman- – materia nieożywiona w stanie przetworzonym rego denotacja22 uwzględnia znacznie większy zbiór tyczne związane z oddziaływaniem. Dokonując głębszej (wszelkie urządzenia), 29 Morfologia (w językoznawstwie) – dziedzina lingwistyki zajmu- 23 desygnatów niż kryjących się pod nazwą sterowanie. jąca się formami odmiennych części mowy (fleksją) oraz słowotwór- – materia ożywiona nienależąca ani do istot żywych, Oddziaływanie uwzględnia wszelkie wpływy wywierane stwem. W morfologii językoznawczej istnieją dwa główne podejścia ani do świata flory (bakterie, wirusy, drobnoustroje); 24 na wszelkie odniesienia przez wszelkie źródła wpływów. Konotacja – cechy współoznaczone łącznie przez daną nazwę; – „morfemiczne” i „leksemiczne”. (1) W podejściu „morfemicznym” ∞ w warunkach pobudzania energomaterialnego zespół cech, których posiadanie sprawia, że odpowiednie przed- elementarną jednostką analizy morfologicznej jest abstrakcyjny W przestrzeni tej dominujące podprzestrzenie, w których mioty należą do tej samej klasy, są desygnatami danej nazwy, Słow- „morfem”, interpretowany jako najmniejsza część wyrazu będąca (charakteryzującego się mniejszym stopniem dokładno- – zgodnie z sugestią Mariana Mazura – można poszuki- nik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 992. nośnikiem określonego znaczenia, gdzie „wyraz” jest rozumiany ści sprawczej niż sterowanie)33: wać odpowiedzi na zasadnicze pytanie problemowe, 25 Wskazanie Mariana Mazura dotyczące obszaru przedmioto- jako „znak prosty”, jeśli złożony jest z jednego morfemu, albo jako – materia ożywiona świata flory (rośliny), „znak złożony”, jeśli występuje w nim więcej morfemów. (2) W podej- dotyczące identyfikacji treści znaczeniowej symbolizo- wego, w którym należy poszukiwać odpowiedzi, co różni ludzie – materia ożywiona świata fauny (zwierzęta). nazywają „informacją”, M. Mazur, Jakościowa teoria informacji, ściu „leksemicznym” podstawową jednostką analizy, zawierającą w wanej terminem informacja, zdają się stanowić desyg- WNT, Warszawa 1970, s. 27 (przypis autorski). sobie „znak językowy”, jest abstrakcyjny „leksem”, łączący w sobie Do zbioru niefizycznych wpływów (oddziaływań) funkcję wszystkich cech gramatycznych i postaci dźwiękowych naty odzwierciedlające myślowe ujęcia istotnych cech 26 kierowniczych, pobudzających do określonych działań Semantyka (semantics) – dyscyplina badająca relacje znacze- „wyrazu”. Terminu „morfem” używa się w odniesieniu do fragmen- przedmiotów, rzeczy i zjawisk przypisywanych seman- niowe występujące pomiędzy znakami językowymi a przedmio- tów „formy wyrazowej”. „Morfem”, chociaż nie posiada statusu kon- tami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem kretnego „znaku językowego”, jest jednak traktowany jako wykładnik znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań „operacji morfologicznej” – jest pomocny w ustalaniu zależności, 31 19 Onomazjologia – dział leksykologii (nauki o słownictwie), przyj- i wyrażeń języka. Semantyka logiczna (nazywana też „teorią modeli”) które występują pomiędzy „leksemami prostymi” i „leksemami zło- Termin „energomateria” jest używany jako denotacja zakresu mujący klasyfikację desygnatów za podstawę klasyfikacji nazw, bada języki sztuczne (przedmiotowe) i jest wówczas interpretowana żonymi” (ma to szczególne znaczenie w słowotwórstwie), względnie znaczeniowego wyrazów kryjących się pod nazwami: energia i masa Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1992, t. I, s. 520. za pomocą metajęzyka. Semantykę nazywa się także „teorią znacze- „leksemami” i realizującymi je „formami wyrazowymi” – to znaczy (substancja) (przypis autorski). nia” lub „teorią oznaczania” (Quine) (przypis autorski). 32 20 M. Mazur, Jakościowa teoria informacji, WNT, Warszawa 1970, s. 27. formami fleksyjnymi i słowotwórczymi (przypis autorski). Sterować – nadawać okrętowi lub samolotowi kierunek za 27 Pojęcie – myślowe odzwierciedlenie całościowego ujęcia istot- 30 pomocą steru, sterów; regulować pracę maszyn za pomocą specjal- 21 Ibidem. Zbiory dobrze uporządkowane – takie, gdzie są spełnione nych cech przedmiotów (rzeczy) czy zjawisk – jest myślowym warunki: (1) zupełności (suma wyróżnionych podzbiorów stanowi nych urządzeń, S. Skorupka, H. Anderska, Z. Łempicka, Słownik 22 Denotacja – zakres nazwy; zbiór wszelkich desygnatów nazwy, odzwierciedleniem nazwy (przypis autorski). zbiór pełny); (2) rozłączności (iloczyn dowolnej pary wyróżnionych języka polskiego, PWN, Warszawa 1968, s. 777. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 381. 28 Desygnat – przedmiot myślowy odpowiadający wyrazowi; jed- podzbiorów stanowi zbiór pusty); (3) przechodniości (w każdym 33 Pobudzać – wywołać reakcję czynną, uczuciową, dać impuls do 23 Desygnat – jednostkowy przedmiot myślowy odpowiadający nostkowy przedmiot materialny odpowiadający nazwie, Słownik wyróżnionym podzbiorze musi się znajdować najwcześniejsza czego, S. Skorupka, H. Anderska, Z. Łempicka, Słownik języka pol- nazwie, Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 387. języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 381. cecha wyróżnialności) (przypis autorski). skiego, PWN, Warszawa 1968, s. 570.

NR IV/2018 24 25 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

obiekty kierowane, można zaliczać semantykę34 i czyn- W sterowaniu bezpośrednim składniki istotne niki sytuacyjne możliwe do identyfikowania w ramach warunku wystarczającego muszą być spójne z możli- percepcji relacyjnej35. Na tego rodzaju wpływy (oddzia- wościami fizycznymi ludzkich efektorów. Przykładem ływania) kierownicze może być wrażliwy tylko i wyłącz- takiego sterowania może być kierowanie autem, gdzie nie człowiek (homo sapiens) jako istota dostosowana do człowiek poprzez wykonywanie odpowiednich ruchów myślenia i asocjacyjnego kojarzenia36 doznań. rękami zmienia położenie kierownicy i w ten sposób ste- Co się zaś tyczy sterowania, to w zbiorze tym należy ruje kierunkiem jazdy. Podobnie rzecz się ma podczas jeszcze uwzględniać, że jedna grupa obiektów jest bar- jazdy na rowerze, gdzie cyklista poprzez ruchy swoich dziej wrażliwa na oddziaływania energetyczne, druga kończyn powoduje obracanie się kół swojego pojazdu, zaś na substancyjne, Dlatego też w ogólnym zbiorze ste- a zwroty kierownicy powodują jazdę w pożądanym kie- rowania należy jeszcze dostrzegać: runku. W obydwóch przypadkach czynnikiem spraw- ∞ sterowanie energetyczne, dostosowane do oddzia- czym warunku wystarczającego jest energia ludzkich ływania na: mięśni przekazywana na odpowiednie elementy – obiekty (elementy) należące do materii nieożywio- pojazdu. Innym przykładem sterowania bezpośredniego nej znajdującej się w stanie pierwotnym, może być przemieszczanie przez człowieka elementów – obiekty (elementy) należące do materii nieożywio- materii nieożywionej pod warunkiem, że jej masa nej znajdującej się w stanie przetworzonym (wszelkie wagowa, stanowiąca siłę oporu, nie przekracza jego urządzenia techniczne); możliwości fizycznych. ∞ sterowanie substancyjne, dostosowane do oddzia- Przykładem pośredniego sterowania materią nieoży- ływania na: wioną znajdującą się w stanie pierwotnym może być – obiekty (elementy) należące do materii ożywionej, przemieszczanie górotworów za pomocą substancji ale z wyłączeniem istot świata fauny i organizmów dynamitu, co jest powszechnie praktykowane w górni- świata flory, to znaczy tylko na obiekty (elementy) nale- ctwie. Przykładem pośredniego sterowania materią nie- żące do świata wirusów, bakterii i drobnoustrojów, ożywioną, ale znajdującą się już w stanie przetworzo- – obiekty (elementy) należące do materii nieożywio- nym, może być praca człowieka z komputerem. Jak nej w stanie pierwotnym. wiadomo, zmiany operacyjne w tym urządzeniu są Sterujące oddziaływanie człowieka na przedmioty zawsze powodowane wartościami prądowymi, czego (elementy) kierowane nie jest też relacyjnie jednorodne. ludzkie efektory nie są w stanie wytwarzać. Dlatego też Rys. 3. Ogólna kategoryzacja czynników sprawczych kierowania Może być bezpośrednie lub pośrednie. Jest to uzależ- sterowanie jego funkcjonowaniem musi się odbywać Źródło: Opracowanie autorskie. nione od możliwości dostosowywania się efektorów pośrednio – poprzez odpowiednio dobrane urządzenia ludzkich37 do wrażliwości reakcyjnej obiektów (elemen- wejściowe, które umożliwiają przetwarzanie funkcji tów) poddawanych kierowaniu. Posługując się językiem efektorów (dotyku, fali akustycznej wywołanej głosem) W tym miejscu można już stwierdzić, że wszelkie niki sprawcze (fizyczne i niefizyczne) wywierające okre- prakseologii, można to również nazywać bezpośrednią na odpowiednie kombinacje prądowe. Wówczas dopiero, formy sterowania i pobudzania stanowią sobą oddziały- ślone wpływy na obiekty poddawane kierowaniu. Ze lub pośrednią więzią przyczynową, rozumianą w ten po dotarciu odpowiedniego ciągu impulsów elektrycz- wania kierownicze wpływające na zmiany w obiektach względu na dokładność oddziaływania czynniki te są sposób, że zdarzenie późniejsze jest skutkiem wcześniej- nych do pamięci operacyjnej, zostają uruchamiane sto- poddawanych kierowaniu. Ich siła sprawcza uzewnętrz- często zaliczane albo do grupy informacji sterujących, szego nacisku, a nacisk wcześniejszy jest przyczyną zda- sowne programy, które poprzez procesor realizują okre- nia się (rys. 3): albo do grupy informacji pobudzających. Analizowana rzenia późniejszego38. W ten sposób układ zdarzeń ślone zadania. Tym samym urządzenia wejściowe w tym kontekście rozpiętość pojęciowa, przypisywana wcześniejszych można nazywać warunkiem wystarcza- (klawiatura, myszka, joystick), postrzegane w relacji czło- ∞ w obszarze sterowania energetycznego: do tych terminów, zdaje się być nadmiernie rozległa jącym zdarzenia późniejszego ze względu na dane prawo wiek – komputer, stanowią sobą elementy pośrednie – przemieszczaniem, semantycznie i tym samym mało precyzyjna do stoso- następstwa i ze względu na odcinek czasu, który wypeł- (rys. 2). – odkształcaniem, wania w szczegółowych opisach. Wynika z tego, że ist- niają wszystkie zdarzenia składowe tego układu. Dlatego – uruchamianiem; nieje potrzeba wprowadzenia do niej stosownych uzu- też, w aspekcie więzi przyczynowej, sprawstwo wynika ∞ w obszarze sterowania substancyjnego: pełnień terminologicznych, które wzbogacą i udokładnią zawsze ze zdarzeń wcześniejszych pod warunkiem, że te – przekształcaniem, język opisu związany z powstawaniem, bytowaniem, stanowią sobą składniki istotne warunku wystarczają- – wyzwalaniem, funkcjonowaniem i przetwarzaniem informacji. cego39. – neutralizowaniem; W przestrzeniach doznawania, poznawania i komu- ∞ w obszarze pobudzania energomaterialnego: nikowania termin „informacja” jest znacznie szerzej sto- 34 Semantyka – treść znaczeniowa znaków słownych i znaków – uprawianiem, sowany niż w przestrzeni kierowania. Jest powszechnie wyrazowych (przypis autorski). – hodowaniem, używany w mediach, w edukacji, w nauce i w życiu 35 Percepcja relacyjna – użycie zmysłów do stworzenia pewnej więzi między jakąś osobą a konkretnym przedmiotem, która daje tej – tresowaniem; codziennym. Na przykład, człowiek słuchający radia lub osobie informacje o tym przedmiocie, A. Morton, Przewodnik po ∞ w obszarze pobudzania semantycznego: czytający prasę dowiaduje się różnych rzeczy. Rozma- teorii poznania, Spacja, Warszawa 2002, s. 304. – oznajmianiem, wiając z innymi, zwykle nazywa to, czego się dowiedział, 36 Asocjacja – łączenie się ze sobą wyobrażeń; związek pomiędzy – ostrzeganiem, informacjami. Mówi, że takie czy inne informacje na ten przedstawieniami polegającymi na tym, że przypomnienie sobie jednej z nich przywołuje na myśl inne; asocjacja pomiędzy wyobra- – nakazywaniem. czy inny temat uzyskał z radia lub z prasy. Oznacza to, że żeniami przedmiotu a jego nazwą (przypis autorski). zarówno wypowiadane tam słowa, jak i zapisane wyrazy, 37 Efektor – narząd wykonawczy w organizmie pobudzany lub Podsumowując część związaną z poszukiwaniem zestawione w zdania i określone grupy zdań, uznał za hamowany przez impulsy nerwowe (przypis autorski). wyjaśnienia na temat informacji funkcjonującej w prze- informacje. Słuchający tego uznał też za informację 38 T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, Ossoli- strzeni kierowania, można stwierdzić, że w środowisku wypowiedź swojego rozmówcy. Oglądający telewizję neum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1982, s. 23. Rys. 2. Sterowanie pracą zestawu komputerowego tym informacjami są najczęściej nazywane różne czyn- 39 Ibidem, s. 23 i 24. Źródło: Opracowanie autorskie. zwykle nazywa informacjami swoje doznania wzrokowe

NR IV/2018 26 27 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

(obrazy i sceny sytuacyjne), podobnie jak swoje doznania w identycznych ujęciach syntaktycznych49. Na przykład nych wyraził się, że języki etniczne kształtowały się Czym zatem jest język?, Jak powstaje i jakie spełnia słuchowe nazywa informacjami odbierający określone tak proste stwierdzenie, jak „zła informacja” może być bynajmniej nie według odgórnego planu, lecz w drodze funkcje? Na te pytania odpowiadało i odpowiada wielu efekty dźwiękowe. Podobnie rzecz się ma i z efektami odbierane w różnych kontekstach znaczeniowych. kooperacji żywiołowej51. Można przypuszczać, że naukowców. Przeprowadzono i prowadzi się nadal wiele pozostałych doznań zmysłowych (węchowymi, smako- Można je interpretować, że: w podobny sposób powstało łacińskie słowo badań. Powstało wiele prac naukowych, promocyjnych wymi i dotykowymi). Informacjami są też nazywane – ktoś został powiadomiony o czymś złym dla niego; „informatio”52 symbolizujące wyobrażenie, czyli wywo- i publikacji. Problematyce językoznawstwa są poświę- wcześniej nieznane, a w danej chwili dostrzeżone, róż- – ktoś został powiadomiony nie o tym czego oczekiwał; łany w świadomości człowieka jakiś obraz przedmiotu cane specjalne studia. Niemniej jednak w wyjaśnianiu nego rodzaju rzeczy, zjawiska i procesy. Przykładem tego – ktoś został powiadomiony o czymś czego oczekiwał, lub sytuacji, który w danej chwili nie oddziałuje na jego przedmiotowej sprawy zdają się być przydatne niektóre może być, znane z elektroniki, wykrywanie emisji elek- ale powiadomienie to zawiera istotne dla niego luki; narządy zmysłowe, a opiera się tylko na uprzednio wskazania, jak chociażby amerykańskiego profesora tronowej, gdzie zaobserwowane przez Juliusza Plückera – ktoś ocenił, że informacja, jako określona komórka poczynionych spostrzeżeniach i fantazji ludzkiej53. Na tej językoznawstwa, kierownika Katedry Lingwistyki i Filo- zjawisko było pierwotnie tylko doznaniem wzrokowym, organizacyjna, źle funkcjonuje; podstawie można przyjmować, że informacja jest tylko zofii z Massachusetts Institute of Technology, Noamy które wyjaśniano, że „w chwili gdy ciśnienie w szklanej – ktoś ocenił, że procedura informowania jest zła. semantyką każdej nazwy, czyli treścią znaczeniową Avrama Chomskyego, zawarte w jego książce Syntactic rurze, będącej pod napięciem elektrycznym, zmniejsza znaków językowych, które w różnych ujęciach syntak- Structures (Struktury syntaktyczne)55. Wymieniony autor się to świecenie przy katodzie wydłuża się”. Dopiero po Z przytoczonego przykładu wynika, że to samo zesta- tycznych spełniają funkcję czynników sprawczych wyraził się, że język jest nieskończonym zbiorem zdań, 38 latach zjawisko to konotowano40 nazwą „promienio- wienie wyrazowe „zła informacja” może mieć pięcioraką w stosunku do ludzkich wyobrażeń. Powodują asocjacje generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów56. wanie katodowe”, symbolizujące wszelkie treści fizyczne konotację, gdzie przedmioty myślowe (desygnaty) przy- treści znaczeniowych z wcześniej poznanymi i zapamię- Z tego okresu pochodzi też jego słynne zdanie: Colorless związane z wymuszaniem emisji elektronowej w próżni. pisywane do tak samo brzmiącego i uporządkowanego tanymi stanami rzeczy, które przy ich użyciu były opisy- green ideas sleep furiously (Bezbarwne zielone idee Termin „informacja”, z różnymi uzupełnieniami zestawienia wyrazowego zostały zinterpretowane dia- wane. Tadeusz Kotarbiński, jak już wcześniej akcento- wściekle śpią), które jest poprawne gramatycznie, ale przymiotnikowymi, występuje często w nazewnictwie metralnie różnie pod względem znaczeniowym (seman- wano, procedurę tę nazywa komitywą językową54 bezsensowne. W ten sposób autor chciał wykazać, że określonych struktur organizacyjnych. Wyróżnia się tycznym). Odnosząc się natomiast tylko do samego ter- sprowadzającą się do komunikowania treści myślowych składnia nie tworzy podstawowej struktury języka. Wska- informację kolejową, informację autobusową, informa- minu „informacja”, wynika też, że i przy takim za pośrednictwem mowy mówionej lub pisanej, czyli zał, że zasadniczą strukturę tworzą słowa (wyrazy), które cję lotniczą, informację turystyczną, informację wyizolowaniu treść znaczeniowa tego wyrazu nie jest narzędzia komunikacyjnego zwanego językiem etnicz- jako nazwy o określonych desygnatach, mają konkretne naukową, informację biblioteczną, a w szerszym ujęciu jednoznaczna. W pierwszych trzech przypadkach termin nym. Wynika z tego jednoznaczna sugestia, aby wyjaś- znaczenia i mogą być używane w różnych kontekstach – nawet służby informacyjne41. Mówi się też o informacji ten został zinterpretowany w rozumieniu rzeczowym – nienia pojęciowego terminu „informacja” poszukiwać pragmatycznych, a w tym i zupełnie bezsensownych. drogowej zawartej w znakach przydrożnych42, o infor- został potraktowany jako symbol semantyczny rzeczy w sferze funkcji językowych. Tym samym uzasadnia to stwierdzenie, że język jest nie- macji katalogowej43, o informacji harmonizującej wielo- nazwanej informacją. W czwartym przypadku termin ten skończonym zbiorem zdań. 44 podmiotowe działania kooperacyjne i o informacji jako został zinterpretowany w rozumieniu organizacyjnym 51 T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, Ossoli- Rozpocznijmy zatem nasz wywód od procedury komitywie językowej (mówionej i pisanej) sprowadzają- – jako symbol semantyczny tworu organizacyjnego zaj- neum, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk⋅–Łódź, 1982, s. 209. powstawania nazw. Wyobraźmy sobie następującą sytu- cej się do przekazywania myśli w różnych kontaktach mującego się informowaniem. W piątym przypadku 52 W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcych, WP, ację (rys. 4): międzyludzkich, do czego jest zdolny tylko i wyłącznie termin ten został zinterpretowany w rozumieniu proce- Warszawa 1975, s. 429. 53 55 człowiek, wyróżniony spośród gatunków stworów duralnym – został potraktowany jako symbol seman- Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1981, t. III, s. 826. N.A. Chomsky, Syntactic Structures, The Hague/Paris, Mouton 54 1957. żywych Ziemi45. Co do tego można przytaczać wiele tyczny procedury informowania. T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1982, s. 207–208. 56 Ibidem, s. 15. i innych przykładów. Wydaje się jednak, że i te wystarczą Podobne przykłady można mnożyć, co z pewnością już do przekonania Czytelnika, że jedną z przyczyn – znużyłoby Czytelnika. Taki sam efekt mogłoby spowo- a być może i główną – jest fakt, iż nazwa ta jest używana dować dążenie do wypełniania przestrzeni tego leksemu w rozległej przestrzeni leksemu46 gdzie nawet tej samej możliwymi formami językowymi. Dlatego też wydaje się formie gramatycznej przypisuje się zbyt dowolnie różni- być celowe, aby związaną z tym problematykę wyjaśnia- cowane konotacje47 pragmatyczne48 występujące nawet jącą ograniczyć do kanonicznych postaci leksemu, czyli do lemm50 występujących w częściach mowy odnoszą-

40 Konotacja – cechy współoznaczone łącznie przez daną nazwę , cych się tylko do: Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 992. – czasownika występującego w formie bezokoliczni- 41 T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, Ossoli- kowej (informować), neum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk– Łódź, 1982, s. 208. – rzeczownika występującego w mianowniku liczby 42 Ibidem. pojedynczej (informacja), 43 Ibidem, s. 179. – przymiotnika występującego w mianowniku liczby 44 Ibidem, s. 446–447. pojedynczej rodzaju męskiego w stopniu równym (infor- 45 Ibidem, s. 207–208. macyjny). 46 Leksem – wyraz rozumiany jako abstrakcyjna jednostka Tadeusz Kotarbiński w swoim wywodzie na temat roli systemu języka słownikowego; składa się na nią znaczenie leksy- kalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, jakie dany spełnianej przez informację w kooperacjach pozytyw- leksem może spełniać, a także zespół form językowych reprezentu- jących w zdaniach leksem w jego poszczególnych funkcjach – np.: 49 Syntaktyka – teoria składni logicznej, dział semiotyki badający informować, informuję, informujący, informacyjny, informacja itp. wzajemne stosunki znaczeniowe między poszczególnymi wyraże- należą do form tego samego leksemu (przypis autorski). niami języka, tj. jego znakami, w procesie porozumiewania się ludzi, 47 Konotacja – cechy współoznaczone łącznie przez daną nazwę; Encyklopedia powszechna, PWN, Warszawa 1976, t. 4, s. 334. zespół cech, których posiadanie sprawia, że odpowiednie przed- 50 Lemma – kanoniczna (podstawowa) forma leksemu; lemmy mioty należą do tej samej klasy – są desygnatami danej nazwy, mają szczególnie ważne znaczenie w językach o złożonej proce- Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 992. durze odmiany. W języku polskim lemmami są: czasownik wystę- 48 Pragmatyka – nauka zajmująca się zagadnieniami stosunku, pujący w formie bezokolicznikowej, rzeczownik występujący jaki w procesie komunikowania się zachodzi między znakami słow- w mianowniku liczby pojedynczej, przymiotnik występujący w mia- nymi a ich interpretatorami; wypowiadającymi słowa lub słuchają- nowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego stopnia równego, Rys. 4. Szkic sytuacyjny obrazujący powstawanie informacji cymi wypowiedzi, Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1979, przysłówek stopnia równego oraz liczebnik i zaimek (przypis t. II, s. 907. autorski). Źródło: Opracowanie autorskie.

NR IV/2018 28 29 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

1. Jakaś grupa ludzi nigdy nie widziała żadnego samo- – jako homo sapiens posiada umysł57, który jest obserwatora, tworząc na niej subiektywny obraz – jako pierwszy z grupy zidentyfikował przedmiot chodu i nigdy nie słyszała, że takie w ogóle istnieją. dostosowany do nadawania określonych nazw, w mowie obiektu60, poznania i treściom poznania nadał nazwę czarny Mer- 2. Pewnego razu jeden z członków tej grupy wyszedł i zoba- wewnętrznej, różnym doznaniom zmysłowym (wzroko- – obiekt odzwierciedlony na siatkówce oka obserwa- cedes R-35, czył samochód, nie wiedząc absolutnie, co to jest. wym, słuchowym, smakowym, węchowym, dotyko- tora został percypowany do podkorowego zmysłu –znalazł się w bezpośredniej bliskości innych, i w ten 3. Zaciekawiony tym obiektem dokładnie go obejrzał, wym); wzroku i w ten sposób spowodował jego widzenie, czyli sposób za pocą stosowanego przez nich języka etnicz- sporządził jego dokładny szkic, zapoznał się z jego ale i dla tego, że zaistniały przy tym czynniki istotne tak zwany obraz percepcyjny61, nego oraz sporządzonych wcześniej szkiców i wykona- przeznaczeniem i spełnianymi funkcjami. i wystarczające do spełnienia tego warunku, które obja- – fizyczne widzenie obiektu (obraz percepcyjny) spo- nych zdjęć poznanego przedmiotu stworzył, pomiędzy 4. Odchodząc z miejsca zdarzenia, postanowił nazwać wiły się wcześniej przez pryzmat następujących zdarzeń wodowało asocjację, która doprowadziła do nadania sobą i grupą, głosowe i wzrokowe relacje percepcyjne, ten obiekt „czarny Mercedes R-35”. fizycznych: temu widzeniu (temu obrazowi percepcyjnemu) nazwy które spowodowały, że wytworzone tą drogą obrazy per- 5. Po powrocie do grupy dokładnie opowiedział, za –w zasięgu horyzontu optycznego58 obserwatora poja- czarny Mercedes R 35, w mowie wewnętrznej obserwa- cepcyjne jako denotacje62 wyobrażeniowe zostały przy- pomocą znanych grupie słów (terminów) i reguł sto- wił się obiekt fizyczny jako przedmiot poznania o określo- tora (w umyśle obserwatora); pisane do terminu czarny mercedes R-35. sowanego przez nich języka, co go spotkało: nej treści poznawczej, – brakujące do opisu terminy uzupełnił prezentacją spo- – wiązka światła odbita od przedmiotu poznania (2) obserwator stał się źródłem informacji bo: Nawiązując do powyższego, można przypuszczać, że rządzonego szkicu obiektu, została odpowiednio zmodulowana i zmanipulowana59 – poinformował innych, jaki przedmiot myślowy na podobnej zasadzie kształtowały się wszystkie języki – objaśnił im zasady funkcjonowania i przeznaczenie jego kształtami i kolorami, co w postaci konkretnej treści kryje się pod nazwą czarny Mercedes R-35; etniczne. Świadczyć mogą o tym chociażby odnalezione obiektu. recepcyjnej zostało odzwierciedlone na siatkówce oka – ale i dlatego, że zaistniały przy tym czynniki istotne rysunki, rzeźby i malowidła jaskiniowe obrazujące różne 6. Na koniec oznajmił, że zaobserwowany i zidentyfiko- i wystarczające do spełnienia tego warunku, które obja- stany sytuacyjne oraz zdarzenia, rzeczy i sceny, do któ- wany obiekt nazwał „czarny Mercedes R-35”, czyli wiły się przez pryzmat następujących zdarzeń: rych reprezentacji były prawdopodobnie przypisywane poinformował członków grupy, jaki przedmiot określone brzmienia głosowe (fonemy63 i morfemy64)

myślowy (jaka treść informacyjna) kryje się pod tą 62 57 Termin „umysł” został użyty w znaczeniu, że jest to zespół 60 Denotacja – zakres nazwy, zbiór wszystkich desygnatów nazwy, nazwą – pod tym zestawieniem wyrazowym. Treść recepcyjna i treść poznawcza nie są tym samym. Treść myślowy funkcji poznawczych mózgu (przypis autorski). poznawcza jest wartością obiektywnie istniejącą i najczęściej w całej Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 381. 58 Wzór empiryczny wyznaczający horyzont optyczny: rozciągłości nie jest dostępna dla ludzkich zmysłów. Treść ta jest 63 Fonem – dźwięk, element systemu dźwiękowego języka peł- W aspekcie sprawczości, wyjaśniającej związki przy- immanentnie zespolona z konkretnym przedmiotem poznania – niący funkcję dystynktywną, tj. funkcję różnicowania znaczeń = 2 + 2 czynowo-skutkowe poprzez pryzmat warunku wystar- H optyczny ,3 57 ( obiektu hh obserwatora ) dotyczy wszystkiego, co jest z tym przedmiotem związane. Treść wyrazów i form wyrazowych, Słownik języka polskiego, PWN, War- , recepcyjna jest natomiast wartością subiektywną – jest zawsze szawa 1978, t. I s. 601. Najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla czającego i czynników istotnych tego warunku, opisane gdzie: determinowana fizjologicznymi możliwościami receptorów kon- użytkowników danego języka; nie ma własnego znaczenia; służy do wyżej zdarzenia można interpretować (rys. 5): Hoptyczny – horyzont optyczny [km], kretnego człowieka. Na przykład treść recepcyjna krótkowidza odróżniania elementów znaczeniowych morfemów (przypis hobiektu – wysokość obiektu obserwowanego [m], będzie diametralnie różna od treści recepcyjnej normalnie widzą- autorski). (1) obserwator nadał nazwę zaobserwowanemu hobserwatora – wysokość obserwatora [m], cego człowieka. Podobnie rzecz się ma do pozostałych receptorów. 64 obiektowi, bo: 3,57 – współczynnik empiryczny. Morfem – najmniejsza, znaczeniowo niepodzielna cząstka 61 Obraz percepcyjny – to, jak wygląda otoczenie w następstwie wyrazu. Morfem główny – rdzeń wyrazu. Morfem poboczny – przy- 59 W tym wypadku wiązka światła jest postrzegana tylko w aspek- użycia zmysłów (A. Morton, Przewodnik po teorii poznania, Spacja, rostek lub przedrostek, Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa cie teorii falowej – jako wycinek pola elektromagnetycznego cha- Warszawa 2002, s. 304). 1979, t. II, s. 213. Najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą rakteryzujący się określonym gradientem (przypis autorski).

Rys. 5. Szkic sytuacyjny obrazujący powstawanie informacji i proces informowania Rys. 6. Schemat powstawania informacji i informowania Źródło: Opracowanie autorskie. Źródło: Opracowanie autorskie.

NR IV/2018 30 31 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

oraz gesty i zachowania symbolizujące ich treści znacze- Relacja69 rozpoznawcza – związek refleksyjny70 ∞ „związek pojęciowy występujący pomiędzy obra- do znaków „język” i „kształtowanie pojęć”, co jest condi- niowe (semantykę), co z pewnością usprawniało zbio- występujący pomiędzy człowiekiem i dostrzeganym zem percepcyjnym i znakiem językowym symbolizują- tio sine qua non79 zaistnienia komunikowania w ogóle. rowe porozumiewanie się i tym samym lepsze egzysto- przez niego przedmiotem poznania, cym ten obraz” – definiens, Zbliżone do tego akcenty interpretacyjne, chociaż nie tak wanie w hordach. Nie ulega zatem wątpliwości, że te gdzie: ∞ „związek pojęciowy” – genus proximum, jednoznacznie wyrażone jak poprzednie, można odna- odkrycia ikoniczne65 są najstarszymi dowodami na ∞ „relacja rozpoznawcza” – definiendum, ∞ „występujący pomiędzy obrazem percepcyjnym leźć w pracach H.J. Flechtnera80, N. Wienera81, R. Ketliń- kształtowania się znaków językowych66 i tym samym ∞ „związek refleksyjny występujący pomiędzy czło- i znakiem językowym symbolizującym ten obraz” – dif- skiego82 i w wielu normatywach leksykalnych83. wykorzystywanie informacji, o czym już wcześniej wiekiem i dostrzeganym przez niego przedmiotem” – ferentia specifica. wspominano. Procedurę tę, w znacznym uproszczeniu, definiens, W tym miejscu wydaje się być zasadne jeszcze raz można wyrazić następującym zobrazowaniem schema- ∞ „związek refleksyjny” – genus proximum, W aspekcie powyższego można się zgodzić z Maria- zaakcentowanie, że informacja nie pochodzi nigdy od tycznym (rys. 6). ∞ „występujący pomiędzy człowiekiem i dostrzega- nem Mazurem, że informacja to transformacja jednego przedmiotu poznania. Od przedmiotu poznania pocho- nym przez niego przedmiotem poznania” – differentia komunikatu asocjacji informacyjnej w drugi komunikat dzą tylko treści poznawcze, które, po zarejestrowaniu Stosując klasyczne zasady definiowania67, elementy specifica. tej asocjacji71, ale pod warunkiem, że przez znak języ- przez odpowiednie receptory i przetransformowaniu wyszczególnione na rysunku 26 należy interpretować kowy, reprezentowany terminem „informacja”, (percypowaniu) ich do ośrodków zmysłowych mózgu, (rys. 7)68: Relacja informacyjna – związek asocjacyjny wystę- będziemy rozumieli tylko proces informowania, czyli tworzą obrazy percepcyjne, które drogą asocjacji pozo- pujący pomiędzy znakiem językowym i jego semantycz- semantykę wynikającą z lemmy „informować”. stawiają w ludzkim umyśle określone engramy84 seman- nym interpretatorem, tyczne skojarzone z tymi obrazami, ale nieprzypisane gdzie: Informować – przekazywać treści znaczeniowe, za jeszcze do żadnych znaków językowych symbolizują- ∞ „relacja informacyjna” – definiendum, pomocą etnicznych72 znaków językowych, cych ich znaczenie, co można by nazywać „semantyką ∞ „związek asocjacyjny występujący pomiędzy zna- gdzie: nieoznaczoną” lub „informacją w czystej postaci” (rys. 8). kiem językowym i jego semantycznym interpretatorem” ∞ „informować” – definiendum, – definiens, ∞ „przekazywać treści znaczeniowe, za pomocą Engram semantyczny – ślad pamięciowy treści ∞ „związek asocjacyjny” – genus proximum, etnicznych znaków językowych” – definiens, wyobrażeniowej spowodowany zewnętrznym lub ∞ „występujący pomiędzy znakiem językowym i jego ∞ „przekazywać treści znaczeniowe” – genus proxi- wewnętrznym doznaniem człowieka, semantycznym interpretatorem” – differentia specifica. mum, gdzie: ∞ „za pomocą etnicznych znaków językowych” – dif- ∞ „engram semantyczny” – definiendum, Relacja recepcyjna – związek fizyczny występujący ferentia specifica. ∞ „ślad pamięciowy treści wyobrażeniowej spowodo- pomiędzy receptorem wanej zewnętrznymi i wewnętrznymi doznaniami czło- i przedmiotem poznania, Oznacza to, że informowanie może się odbywać wieka” – definiens, gdzie: tylko w ramach komitywy językowej utrzymywanej ∞ „ślad pamięciowy treści wyobrażeniowej” – genus Rys. 7 Klasyczny model definicji realnej ∞ „relacja recepcyjna” – definiendum, w relacjach międzyludzkich. Jak akcentuje Tadeusz proximum, Źródło: Opracowanie autorskie na podstawie: K. Ajdukiewicz, Zarys logiki, PZWS, Warszawa 1959, s. 44. ∞ „związek fizyczny występujący pomiędzy recepto- Kotarbiński, tylko człowiek jest dostosowany do komuni- ∞ „spowodowanej zewnętrznymi i wewnętrznymi rem i przedmiotem poznania” – definiens, kowania treści myślowych (asocjacyjnych)73za pośredni- doznaniami człowieka” – differentia specifica. ∞ „związek fizyczny” – genus proximum, ctwem mowy mówionej lub pisanej, on tylko spośród ∞ „występujący pomiędzy receptorem i przedmiotem gatunków stworów żywych na Ziemi74. Podobnie proce- Semantyka nieoznaczona – engram semantyczny poznania” – differentia specifica. durę tę postrzega Henryk Greniewski, twierdząc, że bez przypisanego mu znaku językowego (tylko osobni- informację przekazuje tylko człowiek człowiekowi75, cze wyobrażenie) – synonim informacji potencjalnej, Relacja percepcyjna – proces mózgowy transformu- chociaż dodaje później, że w cybernetyce używa się gdzie: określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jed- jący doznania recepcyjne w obrazy percepcyjne, wyrazu informacja w rozumieniu dużo szerszym76. ∞ „semantyka nieoznaczona” – definiendum, nostki znaczeniowe (przypis autorski). gdzie: Ludwig von Bertalanffy twierdzi natomiast, że człowiek ∞ „engram semantyczny bez przypisanego mu znaku 65 Znaki ikoniczne (naturalne) – takie, które przypominają swoją ∞ „relacja percepcyjna” – definiendum, tworzy swój świat, nazywany kulturą77. Dalej dodaje, że językowego” – definiens, postacią to, co oznaczają (piktogramy); nie muszą być wyłącznie obrazami – mogą przybierać formy dostosowane do wrażliwości ∞ „proces mózgowy transformujący doznania recep- wśród hipotez na temat jego ewolucji wyróżniamy dwa ∞ „engram semantyczny” – genus proximum, percepcyjnej wszystkich zmysłów (przypis autorski). cyjne w obrazy percepcyjne” – definiens, blisko ze sobą powiązane czynniki – język i kształtowanie ∞ „bez przypisania mu znaku językowego (tylko osob- 66 Znak językowy – wszystko, co w języku posiada swoje znacze- ∞ „proces mózgowy” – genus proximum, pojęć78. Konfrontując ten zapis z poprzednimi wynika, że nicze wyobrażenie)” – differentia specifica. nie (semantykę); najmniejszym znakiem językowym jest morfem ∞ „transformujący doznania recepcyjne w obrazy per- i tu jest wyrażone podobne przekonanie co do roli funk- [najmniejsza grupa fonemów (najmniejsza jednostka mowy rozróż- niana przez użytkowników danego języka), która posiada określone cepcyjne” – differentia specifica. cjonalnej spełnianej przez informację. Przejawia się to znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki zna- wyraźnie przez pryzmat treści znaczeniowej przypisanej czeniowe], a największym – cały tekst; znaki językowe dzielą się na: Relacja asocjacyjna – związek pojęciowy występu- wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe i smakowe (przypis 79 71 M. Mazur, Jakościowa teoria informacji, WNT, Warszawa 1970, Conditio sine qua non – warunek niezbędny, nieodzowny. autorski). jący pomiędzy obrazem percepcyjnym i znakiem języ- s. 70 (patrz również tabela nr 1, poz. 14). 80 H.J. Flechtner, Grundbegriffe der Kybernetik, Wissenschaftliche 67 Klasyczna definicja realna podaje dla definiowanego gatunku kowym symbolizującym ten obraz, 72 Etniczny – związany z przynależnością do jakiegoś narodu, Verlagsgesellschaft, Stuttgart 1966 (patrz również tabela 1, poz. 11). najbliższy jego rodzaj i różnicę gatunkową (Definitio fit per genus gdzie: Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 558. 81 N. Wiener, Cybernetyka i społeczeństwo, KiW, Warszawa 1960 proximum et differentia specificam), K. Ajdukiewicz, Zarys logiki, ∞ „relacja asocjacyjna” – definiendum, 73 (tabela 1, poz. 8). PZWS, Warszawa 1959, s. 44. Wyjaśnienie autorskie. 82 R. Kietliński, Aspekty problemu podejmowania decyzji, [w:] 68 74 T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, Ossolineum, Istota definiowania sprowadza się do tego, aby sformułować Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, nr 61, s. 55, UŁ, Łódź wyjaśnienie w takim zestawieniu wyrazowym (genus proximum Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1982, s. 207–208. 69 1969 (tabela 1, poz. 17). i differentia specifica), które sprowadza się do wskazania innego Relacja (w rozumieniu logicznym) – wszelki związek czy zależ- 75 H. Greniewski, Sprawy wszystkie i jeszcze inne (o logice i cyber- 83 wyrażenia przynależącego do danego języka i posiadającego ność (stosunek) między dwoma (lub więcej) przedmiotami danego netyce), KiW, Warszawa 1970, s. 24 –25 (tabela nr 1, poz. 13). Patrz tabela 1, poz.: 2, 3, 5, 7. rodzaju, pojęciami, wielkościami itp., Słownik języka polskiego, 84 w danym języku to samo znaczenie, co wyrażenie, którego znacze- 76 Ibidem. Engram – ślad pamięciowy, zmiana pozostawiona w układzie nia poszukujemy. Nie identycznie, ale w podobny sposób, wyjaśnia PWN, Warszawa 1981, t. III, s. 41. nerwowym przez określone przeżycie, działanie określonych bodź- 77 istotę definiowania Tadeusz Kwiatkowski, [w:] T. Kwiatkowski, 70 Refleksja (w rozumieniu filozoficznym) – poznanie skierowane L. von Bertalanffy, Ogólna teoria systemów (podstawy, rozwój, ców, stanowiące podstawę późniejszego odtwarzania; w przypadku Wykłady i szkice z logiki ogólnej, UMCS, Lublin 2002 (przypis na podmiot poznający, Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa zastosowania), PWN, Warszawa 1984, s. 299 (tabela 1, poz. 16). pamięci długotrwałej zmiana w biochemicznej strukturze neuro- autorski). 1981, t. III, s. 32. 78 Ibidem. nów, Nowy leksykon PWN, PWN, Warszawa 1998, s. 444.

NR IV/2018 32 33 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Rys. 8. Szkic obrazujący powstawanie engramów semantycznych (semantyki nieoznaczonej) Źródło: Opracowanie autorskie. Rys. 9. Szkic obrazujący przetwarzanie indukcyjno-dedukcyjne Źródło: Opracowanie autorskie.

Czysta postać informacji – semantyka nieoznaczona generowania – czyli do przekazywania jej treści znacze- Każda komunikacja, jako ruch polegający na utrzy- (określonym znakiem językowym) staje się przygoto- bytująca w ludzkim umyśle bez przypisanego jej identy- niowych innym (rys 9). mywaniu łączności między odległymi od siebie miej- wana do komunikowania, ale nadal może tylko bytować fikującego znaku językowego – synonim informacji scami86, odbywa się zawsze w określonych relacjach w ludzkim umyśle. Wygenerowana na zewnątrz, pod potencjalnej, Powoduje to, że w następstwie takiego postępowania charakteryzujących się też określonymi związkami i zależ- postacią określonego znaku językowego (nazwy, ter- gdzie: „semantyka nieoznaczona” staje się „semantyką ozna- nościami komunikacyjnymi87. Podobnie rzecz się ma minu), wiąże się zawsze z konkretnymi nośnikami mate- ∞ „czysta postać informacji” – definiendum, czoną” i przyjmuje postać komunikacyjną (rys. 10). i z komunikacją semantyki. Opatrzona określoną nazwą rialnymi: ∞ „semantyka nieoznaczona bytująca w ludzkim ∞ środowiskiem sprężystym – podczas wyrażania umyśle bez przypisanego jej identyfikującego znaku Semantyka oznaczona – engram semantyczny z przy- znaków językowych słowami, 86 Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 981. językowego” – definiens, pisanym znakiem językowym identyfikującym jego ∞ kartką papieru – podczas wyrażania znaków języko- 87 Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1981, t. III, s. 41 (para- ∞ „semantyka nieoznaczona bytująca w ludzkim postać – synonim komunikacyjnej postaci semantyki, fraza autorska). wych wyrazami, umyśle” – genus proximum, gdzie: ∞ polem magnetycznym – podczas zapisywania ∞ „bez przypisanego jej identyfikującego znaku języ- ∞ „semantyka oznaczona” – definiendum, znaków językowych na taśmie magnetofonowej lub kowego” – differentia specifica. ∞ „engram semantyczny z przypisanym znakiem płycie CD, językowym identyfikującym jego postać” – definiens, ∞ itp. Semantyka nieoznaczona, jako ślad pamięciowy ∞ „engram semantyczny” – genus proximum, W ten sposób przyjmuje określone postaci relacyjne, treści wyobrażeniowej85 bytujący w ludzkim umyśle, ∞ „z przypisanym znakiem językowym identyfikują- które w uogólnieniu można wyrazić następującym zob- w oderwaniu od jakiegokolwiek symbolizującego ją cym jego postać” – differentia specifica. razowaniem (rys. 11). znaku językowego, nie może spełniać warunku infor- mowania wynikającego z definicji tego procesu i istoty Komunikacyjna postać semantyki – engram seman- Relacyjna postać semantyki – engram semantyczny komitywy językowej. Stanowi natomiast niezbędnie tyczny z przypisanym znakiem językowym identyfikują- zespolony ze znakiem językowym i nośnikiem material- konieczną podstawę do przetwarzania indukcyjno- cym jego postać – synonim semantyki oznaczonej, nym znaku językowego, -dedukcyjnego, w następstwie czego zostaje jakoby gdzie: gdzie: „opatrywana” stosownymi znakami językowymi, umoż- „komunikacyjna postać informacji” – definiendum, ∞ „relacyjna postać semantyki” – definiendum, liwiającymi formułowanie twierdzeń, nazw i wyjaśnień „engram semantyczny z przypisanym znakiem języ- ∞ „engram semantyczny zespolony ze znakiem języ- z nią związanych, w postaci możliwej do zewnętrznego kowym identyfikującym jego postać” – definiens, kowym i z nośnikiem materialnym” – definiens, „engram semantyczny” – genus proximum, ∞ „engram semantyczny” – genus proximum, „z przypisanym znakiem językowym identyfikującym ∞ „zespolony ze znakiem językowym i z nośnikiem 85 Wyobrażenie – wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, który w danej chwili nie oddziałuje na narządy zmysłowe jego postać” – differentia specifica. materialnym” – differentia specifica. człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeże- niach i fantazji, Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1981, t. III, Rys. 10. Komunikacyjna postać semantyki s. 826. Źródło: Opracowanie autorskie.

NR IV/2018 34 35 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Odczytując powyższe odpowiedzi, w kolejności zada- 7. Jeśli informacja, „w czystej postaci” powstaje tylko o stanie danego doznania. Dlatego też „informacja”, jako wanych pytań, uzyskuje się definicję w następującym w umyśle ludzkim, jako stosowna według twórcy nazwa, nazwa, może się odnosić semantycznie do wszystkiego, brzmieniu: to jako taka jest zawsze subiektywna – zawsze zależy od co jest związane z postrzeganiem zmysłowym „świata Informacja – nazwa treści doznań zmysłowych i umy- wcześniejszej wiedzy danego człowieka oraz jego pre- realnego” i wszystkiego, co jest związane z myślowym słowych człowieka, dyspozycji intelektualnych, psychofizycznych i inten- odczuwaniem doznań powstających w „wirtualnym gdzie: cyjnych. świecie” ludzkiego myślenia. Proponowana definicja ∞ „informacja” – definiendum, 8. Źródłem treści doznań zmysłowych i umysłowych uwzględnia to w zestawieniu wyrazowym: nazwa ∞ „nazwa treści doznań zmysłowych i umysłowych człowieka jest zawsze jego zewnętrzne i wewnętrzne doznań zmysłowych i umysłowych człowieka. człowieka” – definiens, środowisko, generujące nieskończoną ilość różnych W aspekcie formalnym proponowana definicja speł- ∞ „nazwa treści” – genus proximum, postaci treści. nia dwa warunki – konieczny i wystarczający. W zapro- ∞ „doznań zmysłowych i umysłowych człowieka” – 9. Z faktu, że we wszystkich zewnętrznych relacjach ponowanej postaci uwzględnia wskazania „rodzaju differentia specifica. komunikacyjnych „informacja” występuje zawsze w zespo- najbliższego” (genus proximum) i „cechy różnicujące” leniu z określonym nośnikiem materialnym (patrz punkt (differentia specifica). Z tego też względu zdaje się być Jak z pewnością dostrzegł to Czytelnik, definicja ta 5), wynika następstwo, iż w takiej postaci spełnia, w sto- realna i użyteczna w postrzeganiu funkcji komunikacyj- 89 Rys. 11 Relacyjna postać semantyki jest dwuczłonowym twierdzeniem predykcyjnym sunku do człowieka, podwójną funkcję: a) sterującą – nych (sprawczych, regulujących i projektujących), Źródło: Opracowanie autorskie. łączącym w sobie dwa predykcyjne twierdzenia proste90 poprzez nośnik oddziałujący na układ zmysłów, a także i metodologicznych (słownikowych i semantycz- wyrażone w postaci: b) semantyczną – poprzez nazwę oddziałującą na skoja- nych). Ponadto w jej treści wyjaśniającej nie występują

W procesie informowania każde zespalanie znaku F1(x) – informacja jest nazwą treści doznań zmysło- rzenia zachodzące w jego umyśle (w zespole myślowym elementy typu „ignotum per ignotum” (nieznane przez językowego, reprezentującego określoną semantykę, wych człowieka, funkcji poznawczych mózgu). W stosunku do obiektów nieznane), co powoduje, że zakresy definiensu (wyraże-

z jego fizycznym nośnikiem sprowadza się zawsze do F2(x) – informacja jest nazwą treści doznań umysło- niebędących ludźmi, czynnikiem oddziałującym jest nia definiującego) i definiendum (wyrażenia definiowa- celowej „deformacji” pierwotnej struktury tego nośnika wych człowieka, tylko i wyłącznie postać nośnika, zdeformowana okre- nego) nie „krzyżują” się. kodem danego znaku językowego, dostosowanym do co można zapisać: ślonym kodem naruszającym strukturę naturalną tego Podobny co do tego pogląd prezentuje Louis Couffig- określonych potrzeb sytuacyjnych. W komunikacji mię- nośnika – jego postać pierwotną. nal, twierdząc, że informacja to zespół nośnika i seman-

dzyludzkiej może to być naruszenie struktury środowi- F1(x) i F2(x) tyki, gdzie semantyka jest efektem psychicznym infor- ska sprężystego (w przypadku znaków językowych wyra- gdzie: Dostrzegać też trzeba, że „informacja”, jako nazwa, macji, a nośnik jest zjawiskiem fizycznym skojarzonym żanych mową) lub struktury kartki papieru (w przypadku x – nazwa indywidualna określona mianem „infor- symbolizuje pojęcia odnoszące się do dwóch rodzajów z semantyką w celu utworzenia informacji93. Nie jest to znaków językowych wyrażanych pisemnie) itp. Po dotar- macja”, treści: jeszcze wyjaśnienie zupełne, ale wyraźnie wskazujące, 91 ciu, w takim zespoleniu (w takiej postaci), do punktu F1 – predykat (orzecznik), że „informacja jest nazwą 1. materialnych – doznawanych, bezpośrednio że informacja, w postrzeganiu autonomicznym, nie jest docelowego (zawsze człowieka), a w rzeczy samej do treści doznań zmysłowych człowieka”, i pośrednio92, poprzez układ zmysłowy człowieka, które wytworem materialnym. Postać materialną (fizyczną)

określonego receptora ludzkiego i jego ośrodka zmysło- F2 – predykat (orzecznik), że „informacja jest nazwą można nazywać „treściami doznań zmysłowych”, zachowuje tylko jej „środek transportowy” – „nośnik”, na wego, zostaje jak gdyby „oderwana” od fizycznego noś- treści doznań umysłowych człowieka”. 2. niematerialne – stanowiące wytwory ludzkiego który nakłada się nazwa i jej semantyka, czyli informacja. nika nazwy i jako przetworzona asocjacyjnie nazwa myślenia, które można nazywać „treściami doznań umy- Nośnik ten, podobnie jak pojazd pasażerowi, umożliwia przechodzi ponownie do bytowania w ludzkim umyśle, Z powyższej treści definicyjnej, a konkretnie z frag- słowych”. jej przemieszczanie się w czasie i przestrzeni. Dlatego też pod postacią treści znaczeniowej (semantyki), ale już mentu predykującego, że „informacja” jest tylko nazwą, Przy takiej kategoryzacji, przez zestawienie wyrazowe „dokowanie” informacji w „maszynie cybernetycznej”, innego człowieka i trwa tam tak długo, jak pozwala na to wynika: „treść informacyjna”, należy rozumieć wszelką seman- w czystej postaci – w postaci niezwiązanej z nośnikiem jego pamięć, powodując w tym czasie, wraz z innymi, 1. Informacja, jako sama nazwa, nie może posiadać tykę odzwierciedlającą stany rzeczy wynikające z treści – jest niemożliwe. nowe skojarzenia myślowe wynikające z przyrodzonego energii. określonych doznań zmysłowych i umysłowych. Należy Interpretację merytorycznie zbliżoną do poprzedniej prawa asocjacji. Na tej zasadzie odbywa się, między 2. Informacja, jako sama nazwa, nie może posiadać przy tym pamiętać, że treści doznania zmysłowego (do Louisa Couffignala) można znaleźć w książce Nor- innymi, uczenie i intelektualny rozwój człowieka. masy. i doznania umysłowego nie są informacjami – są po berta Wienera Cybernetyka i społeczeństwo, gdzie autor W nawiązaniu do powyższego można już wysunąć 3. Informacja, jako sama nazwa, może tylko posiadać prostu i tylko treściami doznań. Treściami informacyj- wyjaśnia: Informacja jest nazwą treści zaczerpniętej ze tezę, że termin „informacja”, jako definiendum występu- wartość semantyczną w relacjach komunikacyjnych nymi stać się mogą tylko nazwy identyfikujące, które świata zewnętrznego, w miarę jak się do niego dostoso- jące w kanonicznej postaci rzeczownikowej88, może być człowiek – człowiek. w swoim wnętrzu semantycznym zawierają treści opisu wujemy i jak przystosowujemy doń swoje zmysły94. wyjaśniony poprzez definiens składający się z pięciu 4. Informacja, jako nazwa „w czystej postaci” (w postaci identyfikującego dane doznanie. Zależność ta wynika Autor, używając stwierdzenia, że informacja jest nazwą zwięzłych odpowiedzi na następujące pytania (tab. 2). niezwiązanej z nośnikiem), może powstawać i bytować z faktu, że każde doznanie ma tylko wartość poznawczą treści, potwierdza tym samym, iż ta (informacja) może tylko w ludzkim umyśle. dla doznającego, nazwy natomiast posiadają wartość być tylko semantyką określonego znaku językowego, bo Pojęciowa interpretacja terminu „informacja” 5. Informacja, jako nazwa wygenerowana na informacyjną. Przy ich użyciu można informować każdy znak językowy (termin) symbolizuje określoną Tabela 2 zewnątrz, wiąże się zawsze z określonym nośnikiem innych o tym, czego nigdy nie doznawali. Doznanie bez treść znaczeniową – określone pojęcie, które jest toż- Lp. Pytania Odpowiedzi materialnym (ze środowiskiem sprężystym – w przy- przypisanej temu nazwy jest tylko doznaniem dla dozna- same znaczeniowo z semantyką (rys. 24). Co prawda padku mowy; z kartką papieru – w przypadku pisma itp.). jącego i niczym więcej. Informacja, jako nazwa danego Norbert Wiener nie akcentuje wyraźnie, że nadawanie 1. Co to jest informacja? Nazwa 6. Jeśli informacja, „w czystej postaci”, powstaje i bytuje doznania, zawiera dopiero pojęciowe elementy identyfi- nazw treściom doznań zmysłowych odbywa się w ludz- 2. Co nazwa? Treści tylko w ludzkim umyśle, to wynika z tego, że pierwotnym kacyjne, które umożliwiają informowanie innych kim umyśle, ale z całości wynika jednoznacznie, że 3. Jakich treści dotyczy? Doznań źródłem informacji może być tylko i wyłącznie człowiek, chodzi tu tylko o człowieka i asocjacyjnie spełniane 91 4. Jakich doznań? Zmysłowych i umysłowych który w określonym czasie nadał danym treściom sto- Bezpośrednia identyfikacja zmysłowa występuje wówczas, funkcje prze jego umysł, które są związane z nadawa- sowne według siebie nazwy. kiedy pomiędzy obiektem poznawanym i układem zmysłowym niem nazw różnym doznaniom zmysłowym (obrazom 5. Czyich doznań? Człowieka człowieka nie występują żadne urządzenia pośrednie, rozszerzające Źródło: Opracowanie autorskie. zakres postrzegania zmysłowego (przypis autorski). 93 92 Pośrednia identyfikacja zmysłowa występuje wówczas, kiedy L. Couffignal, Les machines a penser, Les Editions de Minut, 89 Predykacja to orzekanie. pomiędzy obiektem poznawanym i układem zmysłowym człowieka Paris 1964 (tabela 1, poz. 10). 88 Kanoniczna postać rzeczownikowa – rzeczownik w pierwszym 90 Predykcyjne twierdzenie proste to takie, które zawiera podmiot występują jakieś urządzenia, które rozszerzają zakres postrzegania 94 N. Wiener, Cybernetyka i społeczeństwo, KiW, Warszawa 1960, przypadku liczby pojedynczej. i predykat jednoargumentowy (przypis autorski). zmysłowego (przypis autorski). s. 16 (tabela 1, poz. 8).

NR IV/2018 36 37 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Festinger L., Teoria dysonansu poznawczego (A Theory Kwiatkowski T., Wykłady i szkice z logiki ogólnej, UMCS, percepcyjnym). W pewnym sensie potwierdza to też jego recepcje, percepcje i asocjacje nie odnoszą się tylko do of Cognitive Dissonance, wyd. 1957), PWN, Warszawa Lublin 2002. kolejne stwierdzenie, że proces otrzymywania i wyko- wzrokowych znaków językowych. Jako komplemen- 2007. rzystywania informacji jest procesem naszego dostoso- tarne elementy struktury układu informacyjnego są Maslow A., Motywacja i osobowość, PWN, Warszawa Flechtner H. J., Grundbegriffe der Kybernetik, Wissen- 2006. wywania się do różnych ewentualności środowiska dostosowane do transformowania wszystkich treści schaftliche Verlagsgesellschaft M.B.H., Stuttgart 1967. zewnętrznego oraz naszego czynnego życia w tym śro- recepcyjnych w obrazy percepcyjne i w symbolizujące Mazur M., Jakościowa teoria informacji, WNT, Warszawa dowisku95. je nazwy jako nośniki semantyki odzwierciedlającej Gramar M.L., Pratt S.R., Computer virus countermeasures 1970. – a new type of EW, Defence Electronices 1990. W nieco innej formie syntaktycznej i z nieco innym pojęciowo treści znaczeniowe zarejestrowanych zmy- Morton A., Przewodnik po teorii poznania, Spacja, War- akcentem, ale merytorycznie zbieżnym z poglądami słowo obrazów percepcyjnych. Ważne natomiast jest Greniewski H., Elementy cybernetyki sposobem niema- szawa 2002. Louisa Couffignala i Norberta Wienera, interpretuje w tym punkcie (chodzi o punkt „b”) uzupełnienie wyjaś- tematycznym wyłożone, PWN, Warszawa 1959. Ogden C.K., Richards I.A., The Meaning of Meaning: informację Henryk Greniewski, w swojej książce Sprawy niające, że informację może uzyskiwać człowiek rów- Greniewski H., Sprawy wszystkie i jeszcze inne (o logice A Study of the Influence of Languaage upon Thought and wszystkie i jeszcze inne. Wyraża pogląd, że: W języku nież przez czynność umysłową. Wynika z tego – czego i cybernetyce), KiW, Warszawa 1970. of the Science of Symbolism, Harcout, Brace & World, potocznym wyraz informacja używamy jest zwykle w ten wyraźnie nie zaakcentował w swojej definicji Norbert Hume D., Badania dotyczące rozumu ludzkiego, De New York 1946. sposób, że spełniane są trzy warunki poniższe: Wiener – że nazwy nie są nadawane tylko treściom Agostini Polska sp. z o.o., Warszawa 2001, [Printed in Omyła M., Zarys logiki, Wydawnictwa Szkolne i Pedago- a) każda informacja jest wiadomością o czymś, poznawczym pochodzącym ze świata zewnętrznego. Spain przekładu: J. Łukasiewicza i K. Twardowskiego, giczne, Warszawa 1995. b) informację uzyskuje tylko człowiek (poprzez obser- Są również nadawane skojarzeniom pochodzącym „An enquiry concerning Human Understanding”, Wiener N., Cybernetyka, czyli sterowanie i komunikacja wację lub czynność umysłową), z wewnętrznego „świata myśli”, w następstwie toczącego Wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Filozoficznego w zwierzęciu i maszynie, PWN, Warszawa 1971. (wyd. 2), Lwów 1919]. c) informacje przekazuje tylko człowiek człowiekowi96 się tam ciągle przetwarzania indukcyjno-dedukcyjnego Wiener N., Cybernetyka i społeczeństwo, K i W, Warszawa Analizując ten pogląd techniką porządkowania wstę- i niekończącego się pasma asocjacji. Kietliński R., Aspekty problemu podejmowania decyzji 1960. pującego97, to znaczy traktując go jako odpowiedzi na Jako że „semantyka oznaczona”, reprezentowana personalnych, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódz- kiego, nr 61, UŁ, Łódź 1969, s. 55. Zieleniewski J., Organizacja i zarządzanie, wyd. III, PWN, pytanie: czym jest informacja?, można przypuszczać, że przez konkretny znak językowy (nazwę), powstaje zawsze Warszawa 1969. ich autor postrzega rzeczowość tego terminu (znaku w ludzkim umyśle, w następstwie asocjacji obrazów per- Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. siódme, językowego) przez pryzmat semantyki i jej nośników cepcyjnych i wyobrażeniowych ze stanem myślowym Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź, 1982. językowych, transformujących jedne komunikaty aso- funkcji poznawczych mózgu, dlatego też źródłem wszel- cjacji informacyjnej w kolejne komunikaty tej asocjacji. kich informacji jest zawsze i tylko człowiek. Kozaczuk W., Wojna w eterze, Wydawnictwo Radia Świadczy o tym stwierdzenie, że informacja jest wiado- i Telewizji,­ Warszawa 1977. mością, to znaczy, że jest jakąś treścią znaczeniową prze- Źródło informacji – człowiek przekazujący treści Kurnal J., Zarys teorii organizacji i zarządzania, PWE, kazywaną za pomocą określonych znaków językowych znaczeniowe, za pomocą etnicznych znaków języko- Warszawa 1970. – to znaczy, że jest semantyką. Słuszność takiej interpre- wych, tacji potwierdzają kolejne sformułowania odzwierciedla- gdzie: jące pogląd, że informację uzyskuje tylko człowiek, ∞ „źródło informacji” – definiendum, a także, że informacje przekazuje tylko człowiek człowie- ∞ „człowiek przekazujący treści znaczeniowe kowi. za pomocą etnicznych znaków językowych” – definiens, Bardzo istotne, ale mogące też budzić i pewne wątpli- ∞ „człowiek przekazujący treści znaczeniowe” – genus wości, zdaje się być stwierdzenie zawarte w punkcie „b”, proximum, odczytywane w zespoleniu z uzupełnieniem zamiesz- ∞ „za pomocą etnicznych znaków językowych” – dif- czonym w nawiasie tego punktu. Widnieje tam zapis, że ferentia specifica. informację uzyskuje tylko człowiek (poprzez obserwację lub czynność umysłową). Można zatem rozumieć, że informację uzyskuje również człowiek poprzez obserwa- Bibliografia cję przedmiotu poznania, co nie jest prawdą. Jak już Ajdukiewicz K., Zarys logiki, PZWS, Warszawa 1959. akcentowano, w następstwie obserwacji przedmiotu Ajdukiewicz K., Język i poznanie (wybór pism z lat 1920– poznania człowiek uzyskuje tylko określone treści –1939), PWN, Warszawa 2006. recepcyjne powodujące wytwarzanie zmysłowych obra- Ajdukiewicz K., Język i poznanie (wybór pism z lat 1945– zów percepcyjnych, którym, drogą asocjacji umysłowej, – 1963), PWN, Warszawa 2006. są dopiero nadawane określone nazwy jako nośniki Bertalanffy L., Ogólna teoria systemów (podstawy, semantyki tych doznań percepcyjnych. Przypuszczać rozwój, zastosowania), PWN, Warszawa 1984. można, że autorowi chodziło tylko o wyeksponowanie Chomsky N. A., Syntactic Structures, The Hague/Paris, procedury informowania, co w taki rozumieniu jest jak Mouton 1957. najbardziej słuszne, chociaż sama obserwacja, w dosłow- Ciborowski L., Walka informacyjna, Europejskie Centrum nym znaczeniu tego słowa, nie wyczerpuje możliwych Edukacyjne, Toruń 1999. form . Jak też już wcześniej podkreślano, informowania Ciborowski L., „A wszystko rozpoczęło się od świecącej rurki i wyobrażeń Rzymian…” (manuskrypt monografii), 95 Ibidem. Warszawa 2009. 96 H. Greniewski, Sprawy wszystkie i jeszcze inne, KiW, Warszawa Couffignal L., La Cybernetique, Pressem Universitaires 1970, s. 24 (tabela 1, poz. 13). de France, Paris 1963. 97 Porządkowanie wstępujące – przekształcanie odpowiedzi, na Couffignal L., Les machines a penser, Les Editions de jakieś pytanie dotyczące świata, w odpowiedź na pytanie dotyczące czyjegoś umysłu, A. Morton, Przewodnik po teorii poznania, Spacja, Minuit, Paris 1964. Warszawa 2002, s. 305.

NR IV/2018 38 3939 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• Robert Wódkiewicz

Akademia Marynarki Wojennej

Szacowanie ryzyka zakłócenia funkcjonowania obiektu infrastruktury krytycznej w oparciu o met estimating risk Assessment of the risk of distortion of the functioning of a critical infrastructure object based on the cramm method

Streszczenie: W artykule przedstawiono przykła- Wagę zagadnienia ochrony infrastruktury kry- dowy sposób postępowania przy szacowaniu ryzyka tycznej podkreśla umieszczenie jej w Strategii Bez- zakłócenia funkcjonowania obiektu infrastruktury pieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. krytycznej w oparciu o metodę CRAMM. Przedsta- Mówi ona, że ochrona infrastruktury krytycznej jest wiono również potencjalne zagrożenia dla właści- obowiązkiem operatorów i właścicieli, którzy są wego funkcjonowania tego obiektu oraz możliwe wspierani przez potencjał administracji publicznej. sposoby redukowania tych zagrożeń Działania państwa polegają na ewentualnym uru- chomieniu systemu zarządzania kryzysowego na Słowa kluczowe: obiekt infrastruktury krytycznej, wypadek zakłócenia funkcjonowania infrastruktury szacowanie ryzyka, metoda CRAMM. krytycznej99. Aby zapewnić właściwą ochronę danego obiektu Abstract: The article presents an example of how to infrastruktury krytycznej, należy przedsięwziąć dzia- proceed in estimating the risk of disrupting the ope- łania zmierzające do zminimalizowania skutków ration of a critical infrastructure object based on the wystąpienia zagrożeń dla jego właściwego funkcjo- cramm method. Also presented are potential threats nowania. Jedną z metod tej minimalizacji jest szaco- to the proper functioning of this facility and possible wanie ryzyka wystąpienia zagrożeń oraz opracowy- ways to reduce these threats. wanie planów redukujących te zagrożenia.

Wstęp: Pod pojęciem infrastruktury krytycznej należy Zastosowanie metody cramm rozumieć systemy oraz wchodzące w ich skład w szacowaniu ryzyka powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym CCTA Risk Analysis and Management Method obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi (CRAMM) została otworzona w 1987 r. i jest metodą kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywa- analizy ryzyka rozwiniętą przez brytyjską organizację teli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjono- rządową CCTA (Central Communication and Tele- wania organów administracji publicznej, a także communication Agency). Integralną częścią metody instytucji i przedsiębiorców98. jest specjalne narzędzie informatyczne do szacowa-

98 Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, 99 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP, Warszawa 2014, DzU z 2007 r. poz. 209 z późn. zm., art. 3 pkt 2. pkt 86.

NR IV/2018 40 41 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

nia ryzyka (CRAMM). Pierwsze wydanie CRAMM (metody Metodologia CRAMM wykorzystuje spotkania, nych, a także system rurociągów oraz cały system Do obliczeń przyjęto następujące definicje poszcze- i narzędzia) opierało się na dobrych praktykach organi- wywiady i kwestionariusze do gromadzenia danych. ochrony informacji niejawnych, w skład którego wcho- gólnych zagrożeń: zacji brytyjskiego rządu. Obecnie CRAMM jest prefero- W początkowej fazie analizy odbywają się spotkania dzą zespół kancelarii (w tym kancelarii tajnej) obiektu, ∞ niskie zagrożenie: potencjalne zjawiska nie będą waną metodą do szacowania ryzyka przez rząd brytyjski, z recenzentami (osoby prowadzące przeglądy CRAMM system ochrony fizycznej, system ochrony technicznej miały większego wpływu na realizację procesu produk- ale również jest wykorzystywane przez organizacje muszą być przeszkolone i doświadczone w posługiwa- (systemy alarmowe) oraz system teleinformatyczny. cyjnego przez obiekt infrastruktury krytycznej; z innych państw. Metoda jest szczególnie przydatna dla niu się narzędziem i zarządzaniem organizacją. Wyniki ∞ średnie zagrożenie: potencjalne zjawiska będą miały dużych organizacji, takich jak organizacje rządowe czy są udokumentowane w „dokumencie inicjowania Tab. 1. Wykaz zasobów mających podstawowe znaczenie dla znaczący wpływ na realizację procesu produkcyjnego bezpieczeństwa obiektu infrastruktury krytycznej przemysłu. CRAMM to metoda realizująca wymagania projektu”101. przez obiekt infrastruktury krytycznej; norm poprzez: analizę luk i opracowywanie programu Nr Rodzaj zasobu Wartość ∞ wysokie zagrożenie: potencjalne zjawiska mogą poprawy bezpieczeństwa, tworzenie rejestru zasobów Szacowanie ryzyka zakłócenia 1 2 3 sparaliżować realizację procesu produkcyjnego przez informacji, definiowanie zakresu zarządzania bezpie- funkcjonowania obiektu infrastruktury ZS-1 Instalacje rafineryjne Wysoka obiekt infrastruktury krytycznej. krytycznej czeństwem informacji oraz poprzez tworzenie doku- ZS-2 Instalacja destylacji ropy naftowej Wysoka mentacji wdrożonych środków zabezpieczeń. Spośród Przyjęto, że wartość możliwej straty, która nastąpi w ZS-3 Instalacja rozdziału gazów Wysoka Biorąc pod uwagę powyższe kryteria, można oszaco- jej zalet można wymienić: wyniku zakłócenia funkcjonowania obiektu infrastruk- płynnych wać prawdopodobieństwo ewentualnych strat dla ∞ obszerną bazę szczegółowych pytań; tury krytycznej, zostanie obliczona według następującej ZS-4 Instalacja produkcji baz olejowych Wysoka obiektu infrastruktury krytycznej, rozpatrując je odręb- 102 ∞ generator różnych szablonów raportów, rodzajów formuły : ZS-5 Instalacja hydrokrakingu Wysoka nie dla ataku terrorystycznego, warunków atmosferycz- wykresów i schematów, dokumentów; R = S x P ZS-6 Park zbiorników Wysoka nych oraz awarii sprzętu. ∞ zgodność z wymaganiami pierwszego i drugiego gdzie: ZS-7 Zbiorniki do przechowywania Wysoka Są to składowe S przy wyliczaniu ryzyka R = S x P arkusza ISO/IEC 27001; ∞ R – wielkość oczekiwanej straty związanej z danym etyliny Tab. 2. Oszacowane prawdopodobieństwo ewentualnych strat ∞ użyteczność dla dużych organizacji o różnych pro- ryzykiem; 1 2 3 100 dla obiektu infrastruktury krytycznej filach . ∞ S – wielkość straty, gdy wystąpi rozpatrywane zda- ZS-8 Zbiorniki do przechowywania Średnia Nazwa Metoda CRAMM stosowana jest przede wszystkim do rzenie; oleju napędowego Nr Poufność Integralność Dostępność zasobu szacowania ryzyka związanego z systemami teleinfor- ∞ P – prawdopodobieństwo wystąpienia rozpatrywa- ZS-9 Zbiorniki do przechowywania Średnia 1 2 3 4 5 matycznymi, ale można stosować ją również w innych nego zdarzenia. paliwa lotniczego Instalacje ZS-1 9 9 9 obszarach na przykład w szacowaniu ryzyka ochrony ZS-10 Zbiorniki do przechowywania Wysoka rafineryjne informacji niejawnych, a także, co przedstawię poniżej, Dla obliczonych wartości liczbowych przyjęto nastę- ropy naftowej Instalacja w ocenie ryzyka funkcjonowania obiektu infrastruktury pujące poziomy wielkości ryzyka: ZS-11 System rurociągów Wysoka ZS-2 destylacji ropy naftowej 9 9 9 krytycznej w przypadku wystąpienia nieprzewidywa- ∞ niski: (1–20); ZS-12 System ochrony informacji Średnia Instalacja nych zakłóceń procesu jego funkcjonowania. ∞ średni: (21–60); niejawnych ZS-3 rozdziału gazów Metoda CRAMM składa się z trzech etapów, z których ∞ wysoki: (61–80); 1 2 3 płynnych 9 9 9 pierwsze dwa identyfikują i analizują zagrożenia dla ∞ maksymalny: (81–100). ZS-13 Kancelaria tajna Wysoka Instalacja systemu, a trzeci rekomenduje sposób zarządzania tymi ZS-14 Kancelaria jawna Niska ZS-4 produkcji baz olejowych ryzykami. Wartość ryzyka R jest szczegółowo analizowana po ZS-15 System ochrony fizycznej średnia 9 9 9 Instalacja W pierwszym etapie, nazywanym ustanowieniem przekroczeniu wartości 20, a po przekroczeniu 60 ZS-16 System ochrony technicznej Średnia ZS-5 9 9 9 hydrokrakingu celów, obejmuje między innymi: wymaga bezwzględnej redukującej podatność. ZS-17 System teleinformatyczny Wysoka ZS-6 Park zbiorników 8 8 8 ∞ określenie granicy badania na potrzeby oceny 1 2 3 4 5 ryzyka; Opis środowiska globalnego W celu zidentyfikowania skutków utraty zasobów pod Zbiorniki do ∞ określenie aktywów fizycznych, które stanowią Środowisko globalne obejmuje zakład przemysłu rafi- względem ochrony poufności, integralności i dostępno- ZS-7 przechowywania część systemu; neryjnego – obiekt infrastruktury krytycznej, w skład ści przyjęto niżej wymienione wartości liczbowe dla etyliny 7 7 7 ∞ określenie wartości danych, na podstawie informa- którego wchodzi kompleks położony na obrzeżach każdej z tych kategorii: Zbiorniki do przechowywania cji uzyskanych od ich użytkowników na temat potencjal- dużego miasta. Zakład produkuje przede wszystkim ben- ∞ dla poufności (ochrona informacji, których ujaw- ZS-8 oleju nych skutków, które mogą wyniknąć z niedostępności, zynę i inne paliwa ropopochodne, surowce dla ciężkiej nienie może mieć wpływ na funkcjonowanie obiektu napędowego 3 3 3 ujawnienia lub modyfikacji. syntezy organicznej (etylen, propylen, aceton) oraz two- infrastruktury krytycznej): Zbiorniki do W drugim etapie, nazywanym oceną ryzyka, następuje: rzywa sztuczne: polietylen, polipropylen i inne. Chro- – niskie zagrożenie (1–3), ZS-9 przechowywania ∞ identyfikacja i ocena rodzaju i poziomu zagrożeń, niony jest całodobowo przez uzbrojoną agencję ochrony. – średnie zagrożenie (4–7), paliwa lotniczego 3 3 3 które mogą wpływać na system; Pracuje w cyklu 24 godzinnym. – wysokie zagrożenie (8–10); Zbiorniki do ZS-10 przechowywania ∞ ocena stopnia podatności systemu na zidentyfiko- ∞ dla integralności (wszystkie funkcjonujące w obiek- ropy naftowej 3 3 3 Opis środowiska lokalnego wane zagrożenie; cie infrastruktury krytycznej procesy technologiczne nie System ZS-11 8 8 8 ∞ łączenie ocen zagrożenia i wrażliwości z wartoś- Środowisko lokalne obejmuje instalacje rafineryjne, zostaną zniekształcone przez czynniki zewnętrzne): rurociągów ciami aktywów w celu obliczenia miar ryzyka. takie jak: destylacji ropy naftowej, rozdziału gazów płyn- – niskie zagrożenie (1–3), System ochrony Etap trzeci to etap identyfikacji i wyboru środków nych, produkcji baz olejowych czy hydrokrakingu, park – średnie zagrożenie (4–7), ZS-12 informacji niejawnych zaradczych, które są współmierne do wartości ryzyka zbiorników do przechowywania produktów rafineryj- – wysokie zagrożenie (8–10); 8 3 8 ZS-13 Kancelaria tajna 8 3 8 obliczonego w etapie drugim. ∞ dla dostępności (określenie, jaki ma wpływ dostęp- System ochrony ność danych elementów, struktur obiektu na jego pra- ZS-14 8 3 8 101 Z. Yazar, A Qualitative Risk Analisis and Management Tool – fizycznej CRAMM, SANS Institute, str. 7. widłowe funkcjonowanie): System ochrony ZS-15 8 3 8 100 J. Łuczak, Metody szacowania ryzyka – kluczowy element 102 M. Ancel, Szacowanie ryzyka oraz zarządzanie ryzykiem – niskie zagrożenie (1–3), technicznej systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji ISO/IEC 27001, w świetle nowej ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informa- – średnie zagrożenie (4–7), System ZS-16 8 3 8 Akademia Morska w Szczecinie, Zeszyty Naukowe 2009, 19(91), cji niejawnych, s. 20. – wysokie zagrożenie (8–10). teleinformatyczny s. 63–70.

NR IV/2018 42 System teleinformatyczny 43 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Tab. 5. Określenie poziomu podatności dla par zasób/zagrożenie Poniżej przedstawiono typowe przykłady zagrożeń, Dla oszacowania poziomu podatności przyjęto nastę- które mogą mieć istotny wpływ na obiekt infrastruktury pujące przedziały wartości: Zagrożenie/ Zagrożenie/ Zagrożenie/Zbiorniki Zagrożenie/Zbiorniki Instalacja P-stwo Park P-stwo do przechowywania P-stwo do przechowywania P-stwo krytycznej. – niski poziom (1–3), hydrokrakingu zbiorników etyliny oleju napędowego W tabeli wykorzystano następujące oznaczenia: – średni poziom (4–7), 1 2 3 4 5 6 7 8 N – zdarzenia, które nie wynikają z działalności czło- – wysoki poziom (8–10). ZG-1/ZS-5 9 ZG-1/ZS-6 9 ZG-1/ZS-7 9 ZG-1/ZS-8 9 wieka, w tym zdarzenia spowodowane siłami natury; ZG-2/ZS-5 2 ZG-2/ZS-6 3 ZG-2/ZS-7 3 ZG-2/ZS-8 3 U – działania, które wynikają z umyślnej działalności Wartość możliwej straty, która nastąpi w wyniku ZG-3/ZS-5 2 ZG-3/ZS-6 3 ZG-3/ZS-7 3 ZG-3/ZS-8 3 człowieka i które skierowane są bezpośrednio przeciwko zakłócenia funkcjonowania obiektu infrastruktury kry- ZG-4/ZS-5 3 ZG-4/ZS-6 3 ZG-4/ZS-7 3 ZG-4/ZS-8 3 obiektowi infrastruktury krytycznej; tycznej zostanie obliczona według następującej for- ZG-5/ZS-5 9 ZG-5/ZS-6 9 ZG-5/ZS-7 9 ZG-5/ZS-8 9 P – przypadkowe działania człowieka, które mogą muły103: ZG-6/ZS-5 3 ZG-6/ZS-6 3 ZG-6/ZS-7 3 ZG-6/ZS-8 3 zakłócić proces funkcjonowania obiektu infrastruktury R = S x P ZG-7/ZS-5 3 ZG-7/ZS-6 3 ZG-7/ZS-7 3 ZG-7/ZS-8 3 krytycznej. gdzie: ZG-8/ZS-5 7 ZG-8/ZS-6 3 ZG-8/ZS-7 3 ZG-8/ZS-8 3 R – wielkość oczekiwanej straty związanej z danym ZG-9/ZS-5 7 ZG-9/ZS-6 3 ZG-9/ZS-7 3 ZG-9/ZS-8 3 Tab. 3. Typowe przykłady zagrożeń, które mogą mieć istotny ryzykiem; ZG-10/ZS-5 8 ZG-10/ZS-6 8 ZG-10/ZS-7 8 ZG-10/ZS-8 8 wpływ na obiekt infrastruktury krytycznej S – wielkość straty, gdy wystąpi rozpatrywane zdarze- ZG-11/ZS-5 8 ZG-11/ZS-6 8 ZG-11/ZS-7 8 ZG-11/ZS-8 8 Numer Poziom nie; ZG-12/ZS-5 3 ZG-12/ZS-6 3 ZG-12/ZS-7 3 ZG-12/ZS-8 3 Zagrożenie Czynnik zagrożenia zagrożenia P – prawdopodobieństwo wystąpienia rozpatrywa- ZG-13/ZS-5 7 ZG-13/ZS-6 3 ZG-13/ZS-7 3 ZG-13/ZS-8 3 ZG-1 Pożar N, U, P niski nego zdarzenia. ZG-2 Gwałtowne opady deszczu N niski ZG-3 Gradobicie N niski Dla obliczonych wartości liczbowych przyjęto nastę- ZG-4 Huraganowe wiatry N niski pujące poziomy wielkości ryzyka: Tab. 6. Określenie poziomu podatności dla par zasób/zagrożenie ZG-5 Atak terrorystyczny U niski Zagrożenie/ Zagrożenie/ ZG-6 Zjawiska sejsmiczne N niski Zbiorniki do Zagrożenie/ Zagrożenie/ Tab. 8. Wartości poziomu ryzyka Zbiorniki do przechowywania P-stwo P-stwo System P-stwo System ochrony P-stwo ZG-7 Awaria urządzenia N, U, P średni przechowywania paliwa rurociągów informacji niejawnych Przerwa w dostawach Poziom ryzyka Wartość ropy naftowej ZG-8 N, U, P średni lotniczego wody Niski (1–20) 1 2 3 4 5 6 7 8 Przerwa w dostawach ZG-9 N, U, P średni ZG-1/ZS-9 9 ZG-1/ZS-10 9 ZG-1/ZS-11 8 ZG-1/ZS-12 8 prądu Średni (21–60) ZG-2/ZS-9 3 ZG-2/ZS-10 3 ZG-2/ZS-11 3 ZG-2/ZS-12 0 ZG-10 Szpiegostwo U niski ZG-3/ZS-9 3 ZG-3/ZS-10 3 ZG-3/ZS-11 4 ZG-3/ZS-12 0 ZG-11 Błąd użytkownika P wysoki Wysoki (61–80) ZG-4/ZS-9 3 ZG-4/ZS-10 3 ZG-4/ZS-11 3 ZG-4/ZS-12 0 Awaria urządzeń ZG-12 U, P średni Maksymalny (81–100) telekomunikacyjnych ZG-5/ZS-9 9 ZG-5/ZS-10 9 ZG-5/ZS-11 9 ZG-5/ZS-12 3 Przeciążenie systemu ZG-6/ZS-9 3 ZG-6/ZS-10 3 ZG-6/ZS-11 3 ZG-6/ZS-12 3 ZG-13 U, P średni informatycznego ZG-7/ZS-9 3 ZG-7/ZS-10 3 ZG-7/ZS-11 3 ZG-7/ZS-12 3 ZG-8/ZS-9 3 ZG-8/ZS-10 3 ZG-8/ZS-11 3 ZG-8/ZS-12 0 Analizując poziom zagrożenia brano pod uwagę ZG-9/ZS-9 3 ZG-9/ZS-10 3 ZG-9/ZS-11 3 ZG-9/ZS-12 3 prawdopodobieństwo jego wystąpienia (przyjęto założe- ZG-10/ZS-9 8 ZG-10/ZS-10 8 ZG-10/ZS-11 8 ZG-10/ZS-12 8 nie, że człowiek jest najsłabszym ogniwem tego systemu). ZG-11/ZS-9 8 ZG-11/ZS-10 8 ZG-11/ZS-11 8 ZG-11/ZS-12 3 Dla każdej pary Zasób–Zagrożenie: ZSx/ZGx przypo- 103 M. Ancel, Szacowanie ryzyka oraz zarządzanie ryzykiem w świetle ZG-12/ZS-9 3 ZG-12/ZS-10 3 ZG-12/ZS-11 3 ZG-12/ZS-12 3 rządkowano poziom podatności P. Są to składowe P przy nowej ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejaw- ZG-13/ZS-9 3 ZG-13/ZS-10 3 ZG-13/ZS-11 3 ZG-13/ZS-12 3 wyliczaniu ryzyka R = S x P. nych, s. 38.

Tab. 4. Określenie poziomu podatności dla par zasób/zagrożenie Tab. 7. Określenie poziomu podatności dla par zasób/zagrożenie Zagrożenie/ Zagrożenie/ Zagrożenie/ Zagrożenie/ Instalacja Zagrożenie/ Zagrożenie/ Zagrożenie/ P-stwo Instalacja destylacji P-stwo P-stwo Instalacja produkcji P-stwo Zagrożenie/ Instalacje rozdziału gazów P-stwo System ochrony P-stwo System ochrony P-stwo System P-stwo ropy naftowej baz olejowych Kancelaria tajna płynnych fizycznej technicznej teleinformatyczny 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 ZG-1/ZS-1 9 ZG-1/ZS-2 9 ZG-1/ZS-3 9 ZG-1/ZS-4 9 ZG-1/ZS-13 8 ZG-1/ZS-14 0 ZG-1/ZS-15 8 ZG-1/ZS-16 8 ZG-2/ZS-1 2 ZG-2/ZS-2 2 ZG-2/ZS-3 2 ZG-2/ZS-4 2 ZG-2/ZS-13 0 ZG-2/ZS-14 0 ZG-2/ZS-15 5 ZG-2/ZS-16 0 ZG-3/ ZS-1 2 ZG-3/ZS-2 2 ZG-3/ZS-3 2 ZG-3/ZS-4 2 ZG-3/ZS-13 0 ZG-3/ZS-14 0 ZG-3/ZS-15 5 ZG-3/ZS-16 0 ZG-4/ ZS-1 3 ZG-4/ZS-2 3 ZG-4/ZS-3 3 ZG-4/ZS-4 3 ZG-4/ZS-13 0 ZG-4/ZS-14 0 ZG-4/ZS-15 5 ZG-4/ZS-16 0 ZG-5/ ZS-1 9 ZG-5/ZS-2 9 ZG-5/ZS-3 9 ZG-5/ZS-4 9 ZG-5/ZS-13 3 ZG-5/ZS-14 5 ZG-5/ZS-15 5 ZG-5/ZS-16 5 ZG-6/ ZS-1 3 ZG-6/ZS-2 3 ZG-6/ZS-3 3 ZG-6/ZS-4 3 ZG-6/ZS-13 3 ZG-6/ZS-14 3 ZG-6/ZS-15 3 ZG-6/ZS-16 3 ZG-7/ ZS-1 3 ZG-7/ZS-2 3 ZG-7/ZS-3 3 ZG-7/ZS-4 3 ZG-7/ZS-13 3 ZG-7/ZS-14 0 ZG-7/ZS-15 8 ZG-7/ZS-16 8 ZG-8/ ZS-1 7 ZG-8/ZS-2 7 ZG-8/ZS-3 7 ZG-8/ZS-4 7 ZG-8/ZS-13 0 ZG-8/ZS-14 0 ZG-8/ZS-15 0 ZG-8/ZS-16 0 ZG-9/ ZS-1 7 ZG-9/ZS-2 7 ZG-9/ZS-3 7 ZG-9/ZS-4 7 ZG-9/ZS-13 3 ZG-9/ZS-14 0 ZG-9/ZS-15 8 ZG-9/ZS-16 8 ZG-10/ZS-1 8 ZG-10/ZS-2 8 ZG-10/ZS-3 8 ZG-10/ZS-4 8 ZG-10/ZS-13 8 ZG-10/ZS-14 5 ZG-10/ZS-15 5 ZG-10/ZS-16 5 ZG-11/ZS-1 8 ZG-11/ZS-2 8 ZG-11/ZS-3 8 ZG-11/ZS-4 8 ZG-11/ZS-13 3 ZG-11/ZS-14 5 ZG-11/ZS-15 5 ZG-11/ZS-16 5 ZG-12/ZS-1 3 ZG-12/ZS-2 3 ZG-12/ZS-3 3 ZG-12/ZS-4 3 ZG-12/ZS-13 3 ZG-12/ZS-14 5 ZG-12/ZS-15 8 ZG-12/ZS-16 8 ZG-13/ZS-1 7 ZG-13/ZS-2 7 ZG-13/ZS-3 7 ZG-13/ZS-4 7 ZG-13/ZS-13 3 ZG-13/ZS-14 3 ZG-13/ZS-15 8 ZG-13/ZS-16 9

NR IV/2018 44 45 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Tab. 9. Macierz poziomów ryzyka dla poufności Tab. 10. Macierz poziomów ryzyka dla integralności

Kategorie zagrożeń Kategorie zagrożeń

Rodzaj Kategorie Rodzaj Kategorie zasobu odniesienia zasobu odniesienia ZG-1 ZG-2 ZG-3 ZG-4 ZG-5 ZG-6 ZG-7 ZG-8 ZG-9 ZG-10 ZG-11 ZG-12 ZG-13 ZG-1 ZG-2 ZG-3 ZG-4 ZG-5 ZG-6 ZG-7 ZG-8 ZG-9 ZG-10 ZG-11 ZG-12 ZG-13

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-1 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-1 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-2 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-2 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-3 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-3 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-4 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-4 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-5 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-5 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 ZS-6 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-6 ryzyko 72 24 24 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 ryzyko 72 24 24 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 skutki 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 skutki 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 ZS-7 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-7 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ryzyko 63 21 21 21 63 21 21 21 21 56 56 21 21 ryzyko 63 21 21 21 63 21 21 21 21 56 56 21 21 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 ZS-8 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-8 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 ZS-9 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-9 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 ZS-10 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-10 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 3 4 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-11 ZS-11 podatność 8 3 4 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ryzyko 64 24 32 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 ryzyko 64 24 32 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-12 ZS-12 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ryzyko 64 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 ryzyko 24 0 0 0 9 9 9 0 9 24 9 9 9 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-13 ZS-13 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ryzyko 64 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 ryzyko 24 0 0 0 9 9 9 0 9 24 9 9 9 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 0 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-14 ZS-14 podatność 0 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ryzyko 0 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 ryzyko 0 0 0 0 9 9 9 0 9 24 9 9 9 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 8 5 5 5 5 3 8 0 8 5 5 8 8 ZS-15 ZS-15 podatność 8 5 5 5 5 3 8 0 8 5 5 8 8 ryzyko 64 40 40 40 40 24 64 0 64 40 40 64 64 ryzyko 24 15 15 15 15 9 24 0 24 15 15 24 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 ZS-16 podatność 8 0 0 0 5 3 8 0 8 5 5 8 9 podatność 8 0 0 0 5 3 8 0 8 5 5 8 9 ZS-16 ryzyko 24 0 0 0 15 9 24 0 24 15 15 24 27 ryzyko 64 0 0 0 40 24 64 0 64 40 40 64 72

NR IV/2018 46 47 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Tab. 11. Macierz poziomów ryzyka dla dostępności W sposób analogiczny poddawane są analizie kolejne Wnioski Kategorie zagrożeń ryzyka, aż do ryzyka o najmniejszej wartości. Na szczeblu Na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka kierownictwa obiektu infrastruktury krytycznej powi- Rodzaj Kategorie możemy stwierdzić, które ryzyka mają decydujący wpływ nien powstać zespół monitorujący działania osób funk- zasobu odniesienia na prawidłowe funkcjonowanie obiektu infrastruktury cyjnych zakładu, odpowiadające za minimalizację war- ZG-1 ZG-2 ZG-3 ZG-4 ZG-5 ZG-6 ZG-7 ZG-8 ZG-9 ZG-10 ZG-11 ZG-12 ZG-13 krytycznej. Przyjęte wartości liczbowe do obliczenia tości poszczególnych ryzyk. ryzyka są jedynie wartościami szacunkowymi w celu pokazania ogólnego algorytmu obliczeń i toku przepro- Bibliografia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 wadzania szacowania ryzyka. Każda wartość zastoso- Ancel M., Szacowanie ryzyka oraz zarządzanie ryzykiem skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ZS-1 podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 wana w realnych obliczeniach powinna być efektem w świetle nowej ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochro- ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 analizy danego obszaru przez zespół specjalistów wyko- nie informacji niejawnych. skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 nujących swoje codzienne obowiązki służbowe w anali- Łuczak J., Metody szacowania ryzyka – kluczowy ele- podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 zowanym obszarze, np. instalacji rafineryjnych czy też ment systemu zarządzania bezpieczeństwem informacji ZS-2 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 parku zbiorników. Analizując ryzyka, których wartość ISO/IEC 27001, Akademia Morska w Szczecinie, Zeszyty Naukowe 2009, 19(91). skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 przekracza 80 (poziom maksymalny), możemy stwier- podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 dzić, że największymi zagrożeniami dla naszego mode- Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP, Warszawa ZS-3 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 lowego obiektu infrastruktury krytycznej, jakim jest 2014. skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 zakład przemysłu rafineryjnego, są: Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzyso- podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 Ryzyko R-1 – ZG-1/ZS-1; ZS-2; ZS-3; ZS-4; ZS-5 – wym, DzU z 2007 r. poz. 209 z późn. zm. ZS-4 ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 zagrożenie pożarem instalacji rafineryjnych. Poziom Yazar Z., A Qualitative Risk Analisis and Management skutki 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 podatności wysoki. Należy w cyklu ciągłym, całodobo- Tool – CRAMM, SANS Institute. podatność 9 2 2 3 9 3 3 7 7 8 8 3 7 ZS-5 wym, monitorować stan zabezpieczenia przeciwpożaro- ryzyko 81 18 18 27 81 27 27 63 63 72 72 27 63 wego instalacji. skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Ryzyko R-2 – ZG-1/ZS-1; ZS-2; ZS-3; ZS-4; ZS-5 – podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-6 zagrożenie atakiem terrorystycznym. Poziom podatno- ryzyko 72 24 24 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 ści wysoki. Należy w cyklu ciągłym, całodobowym, skutki 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 monitorować stan zabezpieczenia technicznego rafine- podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-7 rii (system wejść i wyjść, całodobowy monitoring i cało- ryzyko 63 21 21 21 63 21 21 21 21 56 56 21 21 dobowa ochrona). skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-8 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-9 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 podatność 9 3 3 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-10 ryzyko 27 9 9 9 27 9 9 9 9 24 24 9 9 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 3 4 3 9 3 3 3 3 8 8 3 3 ZS-11 ryzyko 64 24 32 24 72 24 24 24 24 64 64 24 24 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-12 ryzyko 64 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-13 ryzyko 64 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 0 0 0 0 3 3 3 0 3 8 3 3 3 ZS-14 ryzyko 0 0 0 0 24 24 24 0 24 64 24 24 24 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 5 5 5 5 3 8 0 8 5 5 8 8 ZS-15 ryzyko 64 40 40 40 40 24 64 0 64 40 40 64 64 skutki 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 podatność 8 0 0 0 5 3 8 0 8 5 5 8 9 ZS-16 ryzyko 64 0 0 0 40 24 64 0 64 40 40 64 72

NR IV/2018 48 4949 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• Iwona Dudziuk

Akademia Marynarki Wojennej

Aspekty bezpieczeństwa militarnego Polski w ujęciu Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego Aspects of military security of Poland in the context of the Strategic National Security Review

Streszczenie: Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa ność i wielowymiarowość skłaniają do podjęcia prze- Narodowego miał na celu ujęcie priorytetowych czynni- glądu i oceny stanu bezpieczeństwa narodowego. Sfor- ków kształtujących bezpieczeństwo narodowe oraz mułowane wnioski określające poczucie bezpieczeństwa pożądane kierunki działania państwa. Potrzeba kom- w otoczeniu państwa odnoszą się do przyszłych działań pleksowego spojrzenia na szanse i wyzwania polityki w jego kształtowaniu. Potrzeba kompleksowego spojrze- bezpieczeństwa Polski pozwoliła na określenie stanu nia na wszystkie jego aspekty znacznie wykraczające bezpieczeństwa oraz rekomendacji rozwoju środowiska poza tradycyjne postrzeganie bezpieczeństwa narodo- bezpieczeństwa. wego poprzez pryzmat obronności jest podstawą bezpie- czeństwa militarnego. Abstract: The Strategic National Security Review aimed to include the priority factors shaping national security Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa and desirable directions of the state’s activities. The need Narodowego for a comprehensive look at the opportunities and chal- Podstawę prawną przeglądu stanowiło Zarządzenie lenges of Poland’s security policy has allowed us to deter- nr 4 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listo- mine the state of security and recommendations for the pada 2010 r. w sprawie przeprowadzenia Strategicznego development of the security environment. Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. Zakres meryto- ryczny oraz sposób i tryb przeprowadzenia przeglądu Słowa kluczowe: bezpieczeństwo militarne, Strategiczny zostały określone w Zarządzeniu nr 29/2010 Szefa Biura Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego. Bezpieczeństwa Narodowego z dnia 17 grudnia 2010 r. Zarządzenie nr 4/2010 Prezydenta Rzeczypospolitej Key words: military security, Strategic National Security Polskiej z dnia 24 listopada 2010 r. Review. Zarządzenie nr 29/2010 Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego z dnia 17 grudnia 2010 r. Wstęp: Identyfikacja zagrożeń i monitoring poszczegól- Celem przeglądu była całościowa ocena stanu bez- nych działań wymuszone są dynamicznymi zmianami pieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej i sfor- zachodzącymi w środowisku bezpieczeństwa. Ich złożo- mułowanie wniosków dotyczących strategicznych celów

NR IV/2018 50 51 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

i sposobów działania państwa w dziedzinie bezpieczeń- państwa wymagała i dalej wymaga współpracy wielu pod- Z perspektywy samego znaczenia wyrazu „przegląd”, – opierający się w dużej mierze na pozytywnych i pożą- stwa oraz przygotowania systemu bezpieczeństwa miotów państwowych, jak również ekspertów z różnych którego definicja oznacza zestawienie najważniejszych danych zjawiskach i tendencjach – skutkowałby perma- narodowego. Przegląd przeprowadziła Komisja Strate- środowisk naukowych. Doświadczenie w kwestii prze- wiadomości, także kontrolę istniejącego stanu rzeczy lub nentnym umacnianiem systemu bezpieczeństwa mię- gicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. Prze- szłości, analiza teraźniejszości w celu ustalenia prawdo- sytuacji109 ukazuje on celowość podjęcia analizy dzynarodowego. Scenariusz dezintegracyjny opiera się wodniczącym komisji był Szef Biura Bezpieczeństwa podobnych scenariuszy zdarzeń w przyszłości wskazuje dotychczasowego stanu bezpieczeństwa narodowego. na niekorzystnych, z punktu widzenia rozwoju państwa, Narodowego. W skład komisji wchodziły zespoły proble- na konieczny udział wielu zainteresowanych grup. Dzięki takiemu przedsięwzięciu możliwa była publikacja zjawiskach wewnętrznych i zewnętrznych110. Degrada- mowe, zespół doradczo-konsultacyjny oraz sztab104. Rozpoznanie głównych czynników kształtujących dokumentów, jak: raportu Komisji Strategicznego Prze- cja systemu bezpieczeństwa spowodowana celowym Wyniki przeglądu ujęte zostały w dwóch dokumen- bezpieczeństwo międzynarodowe i regionalne Polski, ze glądu Bezpieczeństwa Narodowego RP oraz publikacja działaniem przyczyniłaby się do zwiększenia nierówno- tach: w raporcie SPBN (dokument niejawny) oraz w białej względu na jej położenie geopolityczne, stanowiło od białej księgi. Z powyższych dokumentów także wynikają ści wielu państw sojuszniczych NATO w dziedzinie woj- księdze bezpieczeństwa narodowego, która opubliko- wielu wieków główną przesłankę do tworzenia strategii doktryny obronne, plany i programy. skowo-militarnej oraz w ramach Unii Europejskiej w dzie- wana została 23 maja 2013 r. rozwoju, strategii bezpieczeństwa oraz wyznaczało ich dzinach społeczno-gospodarczych. Wyjście z takiego W zarządzeniu z 24 listopada dotyczącego przepro- kierunki. Współczesne położenie Polski na mapie Europy układu relacji, zagrożeń asymetrycznych dla państwa sła- wadzenia Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa wpływa na pojmowanie jej bezpieczeństwa nie tylko bego wewnętrznie lub dopiero co próbującego budować Narodowego określono organizację i sposób przeprowa- w aspekcie militarnym, ale również społecznym i gospo- profesjonalną armię stanowi wyzwanie planistyczne, dzenia SPBN (Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa darczym. Potencjały obronne, ochronne, społeczne organizacyjne, jak również wdrożeniowe. Narodowego). Istota przeprowadzenia przeglądu opie- i gospodarcze, które tworzą składniki potencjału strate- Aspekt militarny w Strategicznym Przeglądzie BN rała się na całościowej diagnozie dotychczasowego gicznego, są uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne stanowi jeden z pierwszych obszarów, o których mowa stanu bezpieczeństwa narodowego i sformułowaniu i wewnętrzne. W konsekwentny sposób w większym w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP z 2014 r. wniosków dotyczących strategicznych celów i sposobu stopniu Polska ma wpływ na czynniki wewnętrzne, na Istotą działań obronnych jest stałe utrzymywanie goto- działania państwa w dziedzinie bezpieczeństwa, które które powinny składać się działania zaplanowane, prze- wości do skutecznego reagowania na zagrożenia dla w XXI w. skupia się w dużo większej mierze na zapewnie- myślane z uwzględnieniem docelowego kierunku. Z per- niepodległości i nienaruszalności terytorialnej RP. Do niu bezpieczeństwa105. Z perspektywy ostatnich wieków spektywy potencjału strategicznego na pierwszym miej- działań uzupełniających należy aktywne wykorzystywa- kompleksowość treści planowania strategicznego ewa- scu stawia się potencjał obronny, którego największą nie szans i podejmowanie działań uprzedzających, które luowała z podejścia wojskowego przez obronność, sku- część stanowią Siły Zbrojne RP. Podjęte działania zmie- redukują ryzyko w dziedzinie bezpieczeństwa111. Źródła piając się w XXI w. na bezpieczeństwie. Nie umniejszając rzające do ich profesjonalizacji, szeroko pojętej moderni- zagrożeń zdają się same w sobie ewoluować, dostoso- wcześniejszych poziomów, obecnie zwraca się uwagę zacji, zwiększenia zdolności operacyjnych poprzez wując się do podjętych przez państwa (sojusze) działań na bezpieczeństwo w aspektach militarnych i niemilitar- wspólne szkolenia z wojskami sojuszniczymi oraz kon- stabilizacyjnych. Wyzwaniem w dziedzinie obronnej jest nych. Współcześnie nie należy, a wręcz nie można, solidacja organizacyjna sprzyjają dokładniejszemu okre- wzmocnienie Sił Zbrojnych RP wewnętrznie (moderni- oddzielać aspektu bezpieczeństwa militarnego od nie- śleniu strategii108. Istotnym elementem budowania stra- Rys. 1. Rola Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa zacja i profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP), a także militarnego. Kompleksowość oceny stanu bezpieczeń- tegii jest także wzięcie pod uwagę członkostwa Narodowego w tworzeniu Strategii Bezpieczeństwa zewnętrznie (integracja w ramach działań połączonych Narodowego RP z 2014 r. stwa państwa polega na ujęciu wszystkich możliwych w strukturach euroatlantyckich i europejskich. NATO Źródło: S. Koziej, Strategiczne Forum Bezpieczeństwa, sił zbrojnych z innymi państwami, wspólne ćwiczenia). i prawdopodobnych do wystąpienia zagrożeń. Z tego stanowi najważniejszą formę polityczno-wojskowej 7 stycznia 2015 r. Podjęcie działań w sferze militarnej ukierunkowuje się względu przegląd przeprowadzono w czterech etapach: współpracy Polski z sojusznikami, w którym Stany Zjed- na utrzymywanie i demonstrowanie wszechstronnej ∞ samoidentyfikacji strategicznej – obejmującej diag- noczone Ameryki pozostają najważniejszym partnerem Jednym z kluczowych aspektów bezpieczeństwa gotowości państwa do skutecznego reagowania na mili- nozę państwa jako podmiotu bezpieczeństwa; strategicznym. Sojusz z Unią Europejską sprzyja rozwo- militarnego Polski jest zdolność do utrzymywania włas- tarne zagrożenia dla Polski. W tym zakresie do kluczo- ∞ oceny strategicznego środowiska bezpieczeństwa; jowi społeczno-gospodarczemu Polski przy okazji nej gotowości, determinacji i wiarygodnych narodo- wych zadań Sił Zbrojnych RP należy realizacja i gotowość ∞ formułowania koncepcji działań strategicznych, umacniając pozycję unii w Polsce. wych zdolności obronnych, które swoim potencjałem do podjęcia misji związanych z zagwarantowaniem określającej sposób osiągania celów strategicznych Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, będą zapobiegać, w tym zniechęcać, powstrzymywać obrony państwa i przeciwstawienia się agresji zbrojnej, w danych warunkach (środowisku) bezpieczeństwa; obejmując całość szeroko rozumianego bezpieczeństwa i odstraszać, i bronić szczególnie w sytuacjach z brakiem wspieranie podsystemów ochronnych w zakresie bez- ∞ formułowania koncepcji przygotowań strategicz- narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, uwzględnił cztery jednomyślności. Zachowanie na odpowiednim pozio- pieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu nych, określającej sposób utrzymywania i transformacji główne obszary problemowe, m.in.: mie wyszkolenia Sił Zbrojnych RP z punktu strategicz- oraz czynnego udziału w procesie stabilizacji sytuacji systemu bezpieczeństwa narodowego106. 1. Ocenę Polski jako podmiotu bezpieczeństwa z redefi- nych sojuszy dla Polski wpływa bardzo korzystnie na międzynarodowej. W tej sferze znajduje się także demon- Wyniki SPBN, opracowane w formie raportu SPBN, nicją interesów narodowych i celów strategicznych. udział i wsparcie w wielu ćwiczeniach i operacjach mię- strowanie gotowości do obrony siłami utrzymywanymi stanowią bardzo ważną pomoc w podejmowaniu decyzji 2. Ocenę i prognoz zewnętrznych i wewnętrznych dzynarodowych. w czasie pokoju oraz gotowości do ich mobilizacyjnego związanych z bezpieczeństwem narodowym Rzeczypo- a także militarnych i niemilitarnych warunków bez- Jak wynika z zapisów Białej księgi bezpieczeństwa rozwinięcia w razie wojny. Militarne odstraszanie to nie spolitej Polskiej. Przegląd bezpieczeństwa państwa przy- pieczeństwa, które tworzą „polskie” środowisko bez- narodowego RP w ocenie środowiska bezpieczeństwa tylko demonstrowanie sił, ale spójność kierowania Siłami gotowany w formie raportu był narzędziem pomocni- pieczeństwa. Polski wyróżniono trzy możliwe scenariusze. Za najbar- Zbrojnymi, podejmowanie decyzji związanych z jej czym przy aktualizacji strategii bezpieczeństwa 3. Przegląd możliwych i pożądanych sposobów osiąga- dziej prawdopodobny uznano scenariusz ewolucyjny umacnianiem i budowanie wewnętrznej spójności narodowego RP107. Wielowymiarowość bezpieczeństwa nia celów strategicznych, w tym przedstawienie opcji zakładający kontynuację względnej równowagi zjawisk i struktur. Zadania Sił Zbrojnych RP wyznaczają główne strategii operacyjnej oraz wymagań operacyjnych pozytywnych i negatywnych, co oznacza utrzymywanie działania planistyczne i szkoleniowe w czasie pokoju. 104 https://www.bbn.gov.pl/pl/prace-biura/glowne-inicjatywy/ wobec systemu bezpieczeństwa narodowego. się niestabilności bezpieczeństwa międzynarodowego, Tym samym osiągane są zdolności państwa do: lata-2010-2015/strategiczny-przeglad-b/6073, Strategiczny-Przeglad-Bezpieczenstwa-Narodowego.html 4. Przegląd możliwych i pożądanych sposobów przygo- charakteryzującej się nieregularnymi konfliktami, wybu- ∞ Obrony i przeciwstawiania się agresji; 105 Zarządzenie nr 4 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia towań zasobów bezpieczeństwa narodowego, chami kryzysów, do których stosuje się doraźne środki ∞ Utrzymywania gotowości do realizacji zadań zwią- 24 listopada 2010 r. w sprawie przeprowadzenia Strategicznego uwzględniając kierunki transformacji systemu bez- wstrzymujące ich eskalacje. Dla porównania, dwa pozo- zanych z obroną i ochroną nienaruszalności granic; Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. pieczeństwa. stałe scenariusze operują pomiędzy skrajnościami pozy- 106 Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego. Główne tywnymi i bardzo negatywnymi. Scenariusz integracyjny 110 Biała księga bezpieczeństwa narodowego RP, BBN, Warszawa wnioski i rekomendacje dla Polski, BBN, Warszawa 2012 r. Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. 2013 r., s. 14. 107 Zarządzenie nr 4 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 108 Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego. Główne 111 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol- 24 listopada 2010 r. w sprawie przeprowadzenia Strategicznego wnioski i rekomendacje dla Polski, BBN, Warszawa 2012 r. 109 http://pl.thefreedictionary.com/przegl%c4%85d skiej z 2014 r., s. 29.

NR IV/2018 52 53 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

∞ Prowadzenia strategicznej operacji obronnej na strategii stałych przeglądów bezpieczeństwa i publiko- terytorium Polski; wanie ich w formie wniosków? Choć i w tej koncepcji ∞ Udziału w działaniach antyterrorystycznych w kraju widoczne są negatywne strony, które mogą wykluczyć i poza granicami; podjęcie w przyszłości takiego ujęcia wizji rozwoju bez- ∞ Udziału w operacji obronnej poza obszarem pań- pieczeństwa państwa. • stwa odpowiednio do zobowiązań sojuszniczych w ramach artykułu 5. Traktatu północnoatlantyckiego; Bibliografia: Jolanta Martuszewska ∞ Prowadzenia działalności rozpoznawczej i wywia- Biała księga bezpieczeństwa narodowego RP, BBN, Sylwia Grzeszczyk dowczej112. Warszawa 2013 r. http://pl.thefreedictionary.com/przegl%c4%85d Szczególne zadania przewidziane są dla oddziałów https://www.bbn.gov.pl/pl/prace-biura/glowne-ini- i pododdziałów Wojsk Specjalnych oraz obecnie dla cjatywy/lata-20102015/strategiczny-przeglad-b/6073, Akademia Marynarki Wojennej Wojsk Obrony Terytorialnej. Szczególność działań Wojsk Koziej S., Strategiczne Forum Bezpieczeństwa, Specjalnych stanowi o ich potencjale, którym dysponują 7 stycznia 2015 r. oraz możliwościach. Szczegółowość działań Wojsk Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospo- Obrony Terytorialnej, w razie konfliktu, będzie wynikać litej Polskiej, Warszawa 2014 r. Centrum Bezpieczeństwa Morskiego z ich rozmieszczenia (wschodnia ściana Polski), a także Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego. niepełnego umocowania w strukturze organizacyjnej Sił Główne wnioski i rekomendacje dla Polski, BBN, War- Gdyni jako element Zbrojnych RP, w aspekcie szkoleniowym i faktycznego szawa 2012 r. wykorzystania. Oddziaływanie lokalne grup WOT w skali Strategiczny-Przeglad-Bezpieczenstwa-Narodo- konfliktu międzynarodowego ma bardzo niską siłę prze- wego.html państwowego systemu bicia. Natomiast uzupełnienie żołnierzami z grupy WOT Zarządzenie nr 29/2010 Szefa Biura Bezpieczeństwa jednostek podstawowych przypomina funkcjonowanie Narodowego z dnia 17 grudnia 2010 r. w sprawie prze- bezpieczeństwa morskiego Narodowych Sił Rezerwowych. Pomijając nazewnictwo, prowadzenia Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa zadania stawiane nowo powstałej formacji (WOT, wcześ- Narodowego. The Maritime Safety Center in Gdynia as niej NSR) stanowią kolejną możliwość pozyskania oby- Zarządzenie nr 4/2010 Prezydenta Rzeczypospolitej wateli do ochrony Polski przed agresją. Przy właściwym Polskiej z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie przeprowa- a part of the national system of maritime przeszkoleniu i zaplanowaniu umieszczenia oddziałów dzenia Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Naro- w strukturze wojsk lądowych, powietrznych i morskich, dowego. z wyłączeniem wojsk specjalnych, przez wzgląd na spe- security cyficzne przeszkolenie, które powinno odbywać się natu- ralnym trybem przewidzianym przez rekrutację i selekcję, może zadziałać to jako wsparcie osobowe podjętych działań. Streszczenie: W artykule powzięto próbę przedsta- and stages of the construction of the National Mari- W strategii bezpieczeństwa państwa, a także w strate- wienia zakresu i istotności działalności Centrum time Safety System have been presented. gicznym przeglądzie bezpieczeństwa narodowego, Bezpieczeństwa Morskiego w Gdyni. Zaprezento- pominięto grupy paramilitarne i grupy proobronne. Od wano rozbieżności pomiędzy pojęciem bezpieczeń- Keywords: marine administration, National Mari- kilku lat zauważa się wzrost zainteresowania przeszkole- stwa morskiego oraz bezpieczeństwa morskiego time Safety System, The Maritime Safety Center niem zbliżonym do szkoleń wojskowych. Aspekt mili- państwa, a także sposoby zapewnienia wymaganego tarny ma rację bytu w państwie, jeżeli świadomość spo- poziomu bezpieczeństwa żeglugi. Przedstawiono Wstęp: Współczesne bezpieczeństwo międzynaro- łeczeństwa widzi jego konieczność. Środowisko Polski zakres działalności administracji morskiej na pol- dowe charakteryzuje się wysokim stopniem niepew- od wieków było narażone na agresje państw sąsiedzkich. skich obszarach morskich oraz etapy budowy Krajo- ności i nieprzewidywalności zdarzeń. Poszerzanie się Sojusze nie są gwarancją spokoju. O bezpieczeństwo wego Systemu Bezpieczeństwa Morskiego. sieci globalnych połączeń politycznych, gospodar- w pierwszej kolejności należy zadbać wewnątrz państwa, czych, społecznych i militarnych wywiera bezpo- uwzględniając bardzo wiele czynników. Słowa kluczowe: administracja morska, Krajowy średni wpływ na relacje pomiędzy państwami, pod- Przegląd strategiczny pomógł w analizie i redefinicji System Bezpieczeństwa Morskiego, Centrum Bezpie- miotami pozapaństwowymi, a także ludźmi. Nowe wielu zagrożeń, przyczynił się do powstania strategii czeństwa Morskiego. zagrożenia dla bezpieczeństwa wymagają adekwat- i białej księgi. Pokazał także, że analizowanie środowiska nego przeciwdziałania ze strony państwa. Położenie bezpieczeństwa wymaga pracy zespołu, a następnie Abstract: In the paper in the attempt has been made Polski w obszarze Morza Bałtyckiego ma strategiczne publikacji wyników do wglądu dla całego społeczeństwa. to present the range and essence activity The Mari- znaczenie dla bezpieczeństwa morskiego państwa Wnioski time Safety Center in Gdynia. It present divergence oraz rozwoju społeczno-gospodarczego. Zastanowienia wymaga tylko potrzeba tworzenia between notion Maritime Security and Safety of Aktualnie bezpieczeństwo państwa jest postrze- strategii bezpieczeństwa państwa, która z założeń okre- Marine State, Discrepancies between the concept of gane i ujmowane pod kątem tworzenia procesów śla kierunki rozwoju państwa na kilkanaście lat. Środo- maritime safety and maritime security of the state umożliwiających utrzymanie stabilności polityczno- wisko bezpieczeństwa państwa zmienia się dużo szyb- were presented, as well as ways to ensure the required -gospodarczej i wymaganej jakości życia. Sposób ciej. Czy nie byłoby zasadne wprowadzenie w miejsce level of navigational safety. The scope of activity of takiego ujęcia tematu w polskiej literaturze naukowej maritime administration in Polish maritime areas wyartykułował R. Zięba, definiując, że pojęcie bezpie- 112 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol- czeństwa państwa obejmuje zdolność zarówno pań- skiej, Warszawa 2014 r., s. 31

NR IV/2018 54 55 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

stwa, jak i społeczeństwa, do zagwarantowania prze- międzynarodowych i odnosi się do sfery pozamilitarnej, trwania, zachowania integralności terytorialnej oraz natomiast bezpieczeństwo morskie państwa przedsta- niezależności politycznej, a także utrzymania stabilności wiane jest w dokumentach państwowych i jest pojęciem wewnętrznej i jakości życia pożądanej przez społeczeń- o wiele szerszym. Zagwarantowane bezpieczeństwo stwo113. Niewątpliwie słuszne ujęcie tematu pozwala nam morskie państwa ma stworzyć warunki, które zapewnią uznać, że jednym z podstawowych zadań systemu bez- wykorzystywanie akwenów uznane za żywotne dla pań- pieczeństwa morskiego jest stworzenie i utrzymanie stwa, zgodne z wolą i interesem narodowym, jednocześ- warunków niezbędnych dla bezpiecznej i efektywnej nie minimalizując negatywne skutki oddziaływania działalności ludzkiej na obszarach morskich RP oraz zagrożeń naturalnych na państwo nadbrzeżne z kie- kontrolowanie przestrzegania przez użytkowników runku morskiego. Obszar, w jakim państwo zabezpiecza morza przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa swoje interesy, to strefa morza otwartego, wyłącznej morskiego. Bezpieczeństwo państwa to nie tylko usuwa- strefy ekonomicznej, wód terytorialnych i wewnętrz- nie zagrożeń jako następstw „działalności ludzkiej na nych oraz pasa nadmorskiego. Czasami obejmuje rów- akwenach morskich (...). Dotyczy również m.in. bezpie- nież akweny (terytoria), które podlegają jego jurysdykcji czeństwa życia, mienia, środowiska naturalnego, nawi- politycznej (bazy morskie) lub ekonomicznej (koncesje gacji oraz pozyskiwania zasobów naturalnych”114. Pań- na wydobycie bogactw naturalnych). Zapewnia także stwo może wykorzystywać środki oddziaływania bezpieczeństwo życia, zdrowia i mienia na morzu, bez- politycznego, ekonomicznego, psychologicznego, eko- pieczeństwo środowiska od zanieczyszczeń będących logicznego i siłowego w taki sposób, aby zapewnić ocze- produktami działalności ludzkiej na obszarze zlewisk, Rys. 1. Akweny morskie w zasięgu administracji morskiej RP. kiwany poziom bezpieczeństwa przy jednoczesnym rea- akwenów morskich118. Źródło: opracowanie własne na podstawie programu System Wymiany Informacji Bezpieczeństwa Żeglugi. lizowaniu swoich interesów na akwenach morskich115. Negatywny wpływ na bezpieczeństwo morskiego mogą wywołać następujące zagrożenia: ∞ zanieczyszczenie wód Morza Bałtyckiego (stano- stosownymi zaleceniami międzynarodowymi, a w szcze- W dalszej treści artykułu scharakteryzowano pojęcia ∞ nierespektowanie, podważanie lub selektywne wiące zagrożenie dla morskiego ekosystemu, życia i zdro- gólności konwencji SOLAS-74, Międzynarodowej Orga- bezpieczeństwo morskie i bezpieczeństwo morskie pań- uznawanie ogólnych zasad prawa międzynarodowego, wia mieszkańców wybrzeży, np. wycieki i rozlewy sub- nizacji Morskiej (IMO), Unii Europejskiej i Komisji Hel- stwa. skutkujące m.in. nasilaniem się sporów terytorialnych stancji ropopochodnych i innych substancji sińskiej, organy administracji morskiej prowadzą swoją o akweny morskie (terytorializacja mórz); niebezpiecznych, ścieków komunalnych, przemysło- działalność z nadania administracji rządowej w zakresie Bezpieczeństwo morskie oraz bezpieczeństwo mor- ∞ piractwo, terroryzm oraz inne bezprawne akty na wych i pochodnych produkcji rolniczej, substancje i broń wykorzystania morza, zgodnie z ustawą z 21 marca 1991 r. skie państwa nie są ze sobą tożsame. Różnicuje je między morzu, w portach wobec statków, przewożonych ładun- zalegająca na dnie); o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i admi- innymi płaszczyzna odniesienia. Pierwsze z nich nie ków, załóg i pasażerów, portów i obiektów portowych ∞ nadmierne, niedozwolone eksploatowanie zasobów nistracji morskiej oraz innymi ustawami. Organy admi- odnosi się do konkretnego podmiotu prawa międzyna- oraz morskiej infrastruktury krytycznej; morskich, nielegalne połowy, degradacja środowiska, nistracji morskiej działają na polskich obszarach mor- rodowego (państwa). Powinno się je postrzegać w aspek- ∞ przestępczość transgraniczna i zorganizowana (m.in. rozprzestrzenianie gatunków obcych dla wód bałtyckich; skich (rys. 1), które obejmują wody wewnętrzne i morze cie kompleksowej działalności ludzkiej na morzu. Z kolei rozbój morski, handel ludźmi, przemyt); ∞ nielegalna eksploatacja wraków i obiektów pod- terytorialne. W ograniczonym zakresie również na bezpieczeństwo morskie państwa należy rozpatrywać osłabienie kontroli zbrojeń konwencjonalnych, wodnych (penetracja wraków, grabież obiektów archeo- obszarach wyłącznej strefy ekonomicznej (zgodnie z kon- w odniesieniu do konkretnego państwa116. Jednak cechą stwarzające warunki do militaryzacji akwenów mor- logicznych lub historycznych); wencją o Prawie morza państwo polskie wykonuje prawa wspólną, która łączy oba pojęcia, jest to, że należy je rozu- skich; ∞ nieuregulowany przebieg rozgraniczeń wyłącznych suwerenne), w portach i przystaniach morskich, a także mieć jako proces (stan), w którym możliwe jest przeciw- ∞ wzrost liczby występujących incydentów, zarówno stref ekonomicznych państw nadbałtyckich oraz ograni- w pasie nadbrzeżnym przebiegającym wzdłuż wybrzeża stawienie się lub minimalizowanie wszystkich wyzwań militarnych, jak i niemilitarnych, np. epizodów wojny czenia dostępu do niektórych cieśnin używanych do morskiego, a szczególnie w jego części zwanej pasem i zagrożeń na akwenach morskich oraz maksymalizowa- hybrydowej119, walki informacyjnej i walki w cyberprze- żeglugi międzynarodowej; technicznym123. nie szans, jakie stwarzają w bezpieczeństwie morskim strzeni120. ∞ forsowanie inwestycji brzegowych i morskich przez Zakres działań Urzędu Morskiego w Gdyni obejmuje akweny morskie i położenie nadmorskie, a w przypadku Z kolei do głównych zagrożeń w rejonie Morza Bałty- państwo lub grupę państw, ograniczających przedsię- w szczególności124: bezpieczeństwa morskie państwa owe zagrożenia gene- ckiego zalicza się: wzięcia gospodarcze innych państw regionu; ∞ bezpieczeństwo żeglugi morskiej, rowane przez morza i oceany. W obu systemach są to ∞ militaryzacja regionu bałtyckiego w obwodzie kali- ∞ zmiany klimatyczne121. ∞ korzystanie z dróg morskich, portów i przystani działania mające na celu efektywne egzekwowanie obo- ningradzkim (rozwój rosyjskiego potencjału militarnego, morskich, wiązujących postanowień prawa (państwowego i mię- zwłaszcza zdolności przeciwdostępowych); W tym miejscu warto też wspomnieć, że zagrożenia ∞ bezpieczeństwo związane z badaniami i eksploata- dzynarodowego) oraz integralności terytorialnej akwe- ∞ pozycja monopolistyczna Rosji będącej dostarczy- bezpieczeństwa morskiego wynikają również z braku sto- cją akwenów morskich, nów morskich znajdujących się pod jurysdykcją państwa117. cielem surowców energetycznych, a także infrastruktury sownej informacji o okręcie, środowisku nawigacyjnym ∞ ochronę środowiska morskiego, Bezpieczeństwo morskie określane jest w dokumentach transportowej; oraz z braku kompetencji załóg, a zagrożenia bezpieczeń- ∞ budowę, utrzymanie i ochronę umocnień brzego- stwa morskiego państwa wynikają najczęściej z celowej wych, 113 R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpie- działalności przeciwnika. ∞ wyznaczanie dróg morskich, pomiary hydrogra- czeństwa narodowego Polski – ekspertyza na potrzeby realizacji ficzne i oznakowanie nawigacyjne, 118 Ibidem. Średniookresowej Strategii Rozwoju RP na lata 2014 –2020, War- Administracja morska ∞ współpracę zagraniczną (m.in. IMO, IALA, HELCOM, szawa 2011, s. 3. 119 Wojna hybrydowa to strategia wojenna łącząca działania kon- Celem polskiej administracji morskiej jest stworzenie IHO, BPAC, OCDE). 114 T. Szubrycht, Bezpieczeństwo Morskie Państwa, AMW Gdynia, wencjonalne, nieregularne, cybernetyczne oraz, w zależności od Gdynia 2011, s. 32 i dalsze. sytuacji, również inne sposoby destrukcji. Wojna taka często jest i wdrożenie skutecznego, efektywnego oraz ekonomicz- prowadzona bez oficjalnego wypowiedzenia, a jej charakter pozwala 115 nie uzasadnionego systemu bezpieczeństwa morskiego, Polska, będąc zaangażowana w realizację zintegro- P. Mickiewicz, Morze Bałtyckie w polskiej strategii bezpieczeń- agresorowi na całkowite lub częściowe uniknięcie za nią odpowie- 122 stwa morskiego, DSW, Wrocław 2012, s. 24. dzialności. E. Hunter, P. Pernik, Analysis: The Challenges of Hybrid a także ochrony środowiska morskiego . Zgodnie ze wanej polityki morskiej UE, powołała międzyresortowy 116 Szerzej: [w:] T. Szubrycht, Współczesne aspekty bezpieczeństwa Warfare, International Centre for Defence and Security, April 2015. 121 państwa, ZN AMW nr 4, Gdynia 2006, s. 95 i dalsze. 120 Strategiczna koncepcja bezpieczeństwa morskiego Rzeczypo- Ibidem. 123 117 Leksykon bezpieczeństwa morskiego, pod red. T. Szubrycht, spolitej Polskiej, BBN, Warszawa-Gdynia 2017, 122 Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypo- http://www.umgdy.gov.pl/?page_id=288 (dostęp: 15.01.2018). C.H. Beck, Warszawa 2016. s. 11–12. spolitej Polskiej i administracji morskiej, DzU z 2003, nr 153 poz. 1502. 124 Ibidem.

NR IV/2018 56 57 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Zespół do spraw Polityki Morskiej RP jako organ opinio- struktury lokalnej (prawie ukończony), drugi (KSBM-II) to dawczy i doradczy prezesa Rady Ministrów. Głównym budowa łącza światłowodowego wzdłuż wybrzeża. zadaniem zespołu jest przygotowanie projektu strate- Zadaniem etapu KSBM-I jest utworzenie podsystemu gicznego „Polityka morska RP do roku 2020”. W 2009 r. monitorująco-kontrolnego dla jednolitego zarządzania opracowano dokument programowy „Założenia polityki bezpieczeństwem w obszarach morskich RP przez admi- morskiej RP do roku 2020”125. Tematyka dotyczy integra- nistrację morską oraz dla wymiany informacji bezpie- cji systemów monitoringu i nadzoru morskiego, inte- czeństwa żeglugi ze współdziałającymi instytucjami growania cywilnych i wojskowych systemów nadzoru państwowymi, służbami operacyjnymi Marynarki i monitoringu ruchu morskiego. Wojennej, Morskiego Oddziału Straży Granicznej (MOSG) W ramach wspólnego działania oraz ustanowienia oraz wojewódzkimi centrami zarządzania kryzysowego planu wymiany informacji polityki morskiej UE ustalono: (CZK) oraz innymi służbami centralnymi, terenowymi ∞ plan działania na rzecz rozwoju europejskiego i międzynarodowymi128. systemu nadzoru granic (EUROSUR), przewiduje on Głównym zamysłem KSBM Etap I są trzy podsystemy tworzenie Wspólnego mechanizmu wymiany informacji składowe: dla akwenów morskich UE („mechanizm CISE”)126; 1. Rozbudowa Systemu Nadzoru i Monitorowania ∞ wspólnotowy system monitorowania statków i infor- Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego (SMRM). macji o ruchu statków (Dyrektywa 2009/17/WE zmienia- 2. Zakończenie budowy Krajowej Sieci Stacji Bazo- jąca dyrektywę 2002/59/WE). wych Systemu Automatycznej Identyfikacji Statków (AIS- Rys. 2. Nadzorowanie bezpieczeństwa morskiego i ochrony żeglugi PL) wraz z Morską Krajową Siecią DGPS (zrealizowana). Źródło: opracowanie własne na podstawie programu SWIBŻ. Działania Komisji Europejskiej mają doprowadzić do 3. System Wczesnego Ostrzegania (EWS – Early War- utworzenia zdecentralizowanego systemu wymiany ning System) dla akwenów morskich RP. System SWIBŻ, Bałtycka Sieć Łańcucha Stacji Brzegowych AIS (HELCOM) morską pasażerów, ładunków niebezpiecznych lub informacji, łączącego grupy cywilnych, jak i wojskowych. jako aplikacja centralna KSBM, pełni funkcję „Single oraz system SafeSeaNet (SSN) dla pełnej kontroli sytuacji zanieczyszczających środowisko. Window” dla państwowych służb realizujących zadania związanej z bezpieczeństwem morskim, ochroną środo- Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego w obszarze bezpieczeństwa morskiego, a w szczególno- wiska morskiego na Bałtyku, a także jednostek i ludzi. Omawiany system obejmuje obszary: trzech urzędów (KSBM) ści bezpieczeństwa żeglugi i ochrony środowiska mor- Stwarza także dogodne warunki dostępu do portów od morskich (w Gdyni, Słupsku i Szczecinie), Morskiej Temat budowy Krajowego Systemu Bezpieczeństwa skiego129. strony morza poprzez rozwój infrastruktury technicznej Służby Poszukiwania i Ratownictwa, a w szczególności Morskiego został zainicjowany w Instytucie Nawigacji i regulacje prawne oparte na dorobku międzynarodowych podejścia do portów, ich red, kotwicowisk i stref brzego- i Hydrografii Morskiej Akademii Marynarki Wojennej KSBM etap-I jest już praktycznie ukończony. Wyma- organizacji morskich. Elementy systemu wspierają wych. Urząd Morski w Gdyni jest koordynatorem pro- przez Urząd Morski. Podstawę prawną stanowiły Dyrek- gania Unii Europejskiej dotyczące budowy KSBM przy- mechanizmy ułatwiające współpracę między instytu- jektu i zamawiającym oraz wykonuje swoje zadania tywa 2009/17/WE, konwencje SOLAS, COLREG oraz czyniły się do wyposażenia przez polską administrację cjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo żeglugi w oparciu o porozumienie z 25 lutego 2010 r. pomiędzy MARPOL. Owe akty prawne obligują do pracy nad proce- morską i polską Morską Służbę Poszukiwania i Ratowni- i obsługę statku zdążającego do danego portu. dyrektorami urzędów morskich i Morską Służbą Poszuki- sami podejmowania decyzji tak, aby działania opera- ctwa w ujednolicony system umożliwiający kontrolę Misją KSBM Etap I jest sprawna wymiana informacji wania i Ratownictwa. cyjne były prowadzone w sposób skoordynowany bezpieczeństwa morskiego, przyczyniając się w ten pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w zabezpie- z pełnym wykorzystaniem dostępnych środków. sposób do poprawy bezpieczeństwa żeglugi i eksploata- czenie prawidłowej organizacji ruchu morskiego. Kon- Działania systemowe państwowego systemu bezpie- cji gospodarczej morza, ochrony jego środowiska oraz cepcja większości współczesnych systemów zakłada czeństwa morskiego współpracują z identycznymi syste- skuteczności i sprawności akcji poszukiwawczo-ratow- przekaz danych drogą elektroniczną. Z punktu widzenia mami Unii Europejskiej127 i z system obrony NATO. niczych na terenie polskich akwenów morskich. System systemu KSBM, budowa sieci szkieletowej w oparciu Zasadniczym jego elementem jest zintegrowany podsy- ten bazuje na najnowszych technologicznie urządze- o istniejącą infrastrukturę urzędów morskich, służby stem obserwacji, monitoringu i wspomagania nawigacji. niach, a jego struktura zapewnia wysoką niezawodność SAR, Straży Granicznej oraz Marynarki Wojennej zakłada: Program budowy KSMB w ramach Strategicznego Pro- pracy dzięki nadmiarowości i równoległości transmisji ∞ poprawę bezpieczeństwa żeglugi na obszarach gramu Operacyjnego – Transport w latach 2004–2006, danych130. Łączenie poszczególnych elementów objętych systemem monitorowania ruchu morskiego; mimo pozytywnej oceny, nie uzyskał dofinansowania ze wymiany informacji realizowane jest poprzez SWIBŻ ∞ wspomaganie służb kontroli ruchu statków (VTS) środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional- i stałe połączenie teleinformatyczne. W tej chwili w podejmowaniu odpowiednich decyzji, związanych nego. Dopiero w 2010 r. po pozytywnej ocenie został konieczna modernizacja sprzętowa oraz programowa z organizacją i sprawnością ruchu morskiego; przyjęty w ramach Programu Operacyjnego Infrastruk- wynikająca ze zwiększonej ilości przesyłanych danych, ∞ zapewnienie wczesnego i wydajnego gromadzenia tura i Środowisko (POIiŚ). Projekt jest realizowany liczby użytkowników nie jest jeszcze rozpoczęta. Trwają i wymiany informacji, zwłaszcza dotyczących ochrony w dwóch etapach, pierwszy (KSBM-I) to budowa infra- poszukiwania firm startujących do przetargu131. bezpieczeństwa statków i portów morskich; ∞ wykorzystywanie w jak najlepszym stopniu Auto- KSBM zawiera źródło informacji o ruchu statków oraz matycznego Systemu Identyfikacji Statków (AIS), szcze- 125 Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku platformę do współdziałania z systemami, takimi jak: Zin- gólnie w odniesieniu do informacji przyjmowanej ze 2020, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa wrzesień 2009. tegrowany System Radiolokacyjnego Nadzoru (ZSRN), statków przez stacje brzegowe systemu; 126 A common information sharing environment for the EU mari- time domain – Komunikat Komisji Europejskiej do Rady i Parla- ∞ współpracę służb poszczególnych ośrodków, mentu Europejskiego w sprawie projektu planu działania na rzecz 128 Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego, Etap I, http:// zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i ochrony żeglugi, ustanowienia wspólnego mechanizmu wymiany informacji do www.umgdy.gov.pl/?p=8741(dostęp: 15.01.2018). ratowania życia na morzu oraz ochrony środowiska celów nadzoru akwenów morskich UE, KOM (2010) 584 wersja osta- Rys. 3. Schemat Krajowego Systemu Bezpieczeństwa Morskiego 129 teczna, Bruksela, 20.10.2010. Ibidem. morskiego; Źródło: Z. Kopacz, W. Morgaś, Krajowy System Bezpieczeństwa 130 127 M. Wąż, D. Nowak, T. Praczyk, Accuracy analysis of maneuver A. Królikowski, T. Stupak, R. Wawruch, System bezpieczeństwa ∞ współpracę służb poszczególnych ośrodków, Morskiego w zintegrowanej polityce Unii Europejskiej, ZN AMW, performance in relation to moving object, 10th International Confe- morskiego na polskich wodach morskich, Logistyka, ILIM, Poznań, zwłaszcza w zakresie monitorowania przewozu drogą Gdynia 2011, s. 72. rence, Computer Systems Aided Science Industry And Transport. 2015, nr 4. Proceedings, Zakopane 2006, s. 407–411. 131 www.umgdy.gov.pl (dostęp: 17.01.2018).

NR IV/2018 58 59 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Każdy z urzędów morskich, aby móc realizować 2004 roku. CBM przy Urzędzie Morskim w Gdyni rozpo- 10. koordynacja działań w przypadku szczególnie pieczeństwo żeglugi. Technicznie zbieranie i aktualiza- zadania na podlegającym mu terytorium, posiada lokalne częło działalność 1 maja 2003 r. w Kapitanacie Portu złych warunków pogodowych, akcji przeciwsztormo- cja informacji polega na ich rejestrowaniu przez centrum, które podporządkowane jest Krajowemu Cen- Gdynia. Odpowiada ono za realizację zadań systemu wych i przeciwpowodziowych; urządzenia będące na wyposażeniu systemu, prowadze- trum Bezpieczeństwa Morskiego. Lokalne centra prowa- nadzoru ruchu statków „VTS Zatoka Gdańska” i podlega 11. pełnienie obowiązków służby asysty morskiej niu stałego nasłuchu radiowego na częstotliwościach dzą współpracę z instytucjami państwowymi, zagranicz- bezpośrednio pod Inspektorat Ruchu Morskiego. W skład MAS134 zgodnie z Rezolucją IMO A.950. roboczych, przyjmowaniu (zgodnie z odpowiednimi nymi oraz swoimi odpowiednikami w państwach Unii CBM wchodzi Inspektorat Nadzoru i Monitorowania przepisami) zgłoszeń statków wpływających w obszar Europejskiej. W przypadku Urzędu Morskiego w Gdyni Bezpieczeństwa Ruchu Morskiego wraz ze Służbą VTS, Służbą CBM kieruje główny operator systemu VTS. działania VTS, opuszczających ten akwen lub znajdują- jest to Centrum Bezpieczeństwa Morskiego. Zespół Spraw Obronnych, Wydział Oznakowania Nawi- W skład służby dyżurnej wchodzi starszy operator VTS cych się w pozycjach stwarzających zagrożenie dla bez- W II-etapie realizacji KSBM polskie wybrzeże Bałtyku gacyjnego, Oddział Wdrożeń i Utrzymania Systemów IT i dwóch operatorów VTS. Wykwalifikowany personel pieczeństwa żeglugi. w całej jego długości i rozciągłości zostanie wyposażone i Bezpieczeństwa Morskiego. Wymienione komórki posiada ukończony kurs podstawowy operatora VTS Służba organizacji ruchu137 odpowiada za zapewnie- w nowoczesny system łączności. Od Helu do Świnouj- organizacyjne tworzą podmiot umożliwiający prowa- potwierdzony lokalnymi świadectwami operatora VTS nie użytkownikom serwisu informacji i instrukcji na czas ścia ułożony zostanie światłowód G, tworzący tak zwaną dzenie bezpieczniejszej działalności człowieka na morzu dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni. Dyżur służby peł- ich przybycia do określonych pozycji oraz na czas ich Pomorską Magistralę Telekomunikacyjną. Zapewni to i w portach. Ponadto, zwiększono poziom ochrony śro- niony jest przez całą dobę bez przerwy. Językiem pracy opuszczenia. Celem służby jest zapobieżenie niebez- integrację placówek z już istniejącymi łączami światło- dowiska morskiego, właściwej eksploatacji zasobów systemu VTS jest język angielski i polski. Wejście w obszar piecznym sytuacjom oraz organizacja bezpiecznego wodowymi w relacji Szczecin–Świnoujście i Gdańsk– morskich oraz ochrony brzegu. VTS Zatoka Gdańska lub przejście przez ten obszar bez i skutecznego ruchu na swoim obszarze. Organizacja Gdynia. Ciągła łączność wszystkich terenowych orga- Podstawowymi zadaniami CBM realizowanymi przez zawijania do portu wymaga zgłoszenia przez statek mel- ruchu musi zawierać wcześniejsze planowanie – szcze- nów administracji morskiej i służby SAR umożliwi służby VTS są między innymi133: dunku do CBM z chwilą przepływania zewnętrznej gra- gólnie, gdy występuje duże natężenie ruchu, kongestia między innymi przesyłanie danych w ramach Systemu 1. nadzór nad bezpieczeństwem morskim w zakresie nicy obszaru systemu VTS Zatoka Gdańska (tj. równoleż- czy też przemieszczanie ładunków specjalnych. Inte- Nadzoru i Monitorowania Bezpieczeństwa Ruchu Mor- monitorowania, czy żegluga lub inna działalność nika 54°45´ szerokości północnej lub ółnocno-wschodniej gralną częścią organizacji ruchu jest również śledzenie skiego oraz zdalną obsługę jego sensorów. Z systemu w obszarach morskich RP wykonywana jest zgodnie z części granicy wód terytorialnych RP, znajdujących się (monitoring) ruchu oraz dopilnowywanie, aby odbywał będą korzystać także państwowe służby bezpieczeństwa, obowiązującymi przepisami prawa polskiego, wspólno- pomiędzy lądem, a powyższym równoleżnikiem). Statki się on zgodnie z przepisami prawa. W ramach omawia- Marynarka Wojenna RP, Morski Oddział Straży Granicz- towego i umowami międzynarodowymi; znajdujące się w obszarze VTS Zatoka Gdańska powinny nej służby możemy wyróżnić także: nej, urzędy celne oraz podmioty odpowiedzialne za 2. monitorowanie zgodności ruchu statków z przepi- utrzymywać stały nasłuch na kanale VHF 71135. ∞ utworzenie systemu regulacji ruchu statków obsługę statków w polskich portach morskich132. sami bezpieczeństwa ruchu morskiego; Służba kontroli ruchu ma za zadanie zapewnić dopływ z uwzględnieniem pierwszeństwa drogi, Na potwierdzenie użyteczności systemu KSBM w tabeli 3. wykonywanie serwisów VTS: informacyjnego, odpowiedniej ilości informacji dla wszystkich użytkow- ∞ ustanowienie obowiązkowych punktów meldunko- 1 przedstawione zostały dane statystyczne. Zestawiono organizacji ruchu statków i asysty nawigacyjnej w rozu- ników systemu. Funkcja ta pełniona jest w ramach dzia- wych, zachowanie jednostek przy gorszych warunkach pogodo- mieniu Rezolucji IMO A.857(20); łania trzech służb: ∞ utworzenie torów wodnych, wych bez działającego systemu KSBM oraz zachowanie 4. pełnienie funkcji Regionalnego Punktu Kontakto- ∞ informacyjnej, ∞ wprowadzenie limitów prędkości lub innych ogra- jednostek przy działającym systemie KSBM w obszarze wego w rozumieniu Kodeksu Ochrony Statku i Obiektu ∞ organizacji ruchu, niczeń koniecznych dla bezpieczeństwa żeglugi, Zatoki Gdańskiej. Porównując obie sytuacje, zauważyć Portowego (ISPS Code); ∞ asysty nawigacyjnej. ∞ ustalenie, dla jakich statków wprowadza się obowią- można, że istotnie maleje odsetek jednostek niepodejmu- 5. monitorowanie ruchu statków i wykorzystania zek uzgodnienia z operatorem VTS planu żeglugi, który jących ryzyka wyjścia do (wyjścia z) portu przy gorszej przez statki systemu tras żeglugowych; W całym systemie VTS musi istnieć co najmniej jedna powinien zawierać takie elementy, jak: spodziewany widoczności C1 i złych warunkach pogodowych C2. Dzia- 6. nadzór nad bezpieczeństwem związanym z bada- z nich, mianowicie służba informacyjna. Ze względu na czas przybycia w obszar VTS (ETA), spodziewany czas łanie systemu KSBM w znacznym stopniu wpływa na niami, rozpoznawaniem i eksploatacją zasobów mine- dość rozbudowaną strukturę serwisu VTS zapewnia ona odpłynięcia (ETD), a także inne elementy ważne z punktu zapewnienie pełnego przepływu informacji oraz zabezpie- ralnych dna morskiego w obszarach morskich RP; zazwyczaj wszystkie trzy wymienione służby. Zakres widzenia VTS, a wynikające z warunków lokalnych138. czenia jednostek, co w znacznym stopniu przekłada się na 7. zbieranie, zatwierdzanie i udostępnianie informacji innych zadań związanych z bezpieczeństwem żeglugi bezpieczeństwo morskie Zatoki Gdańskiej. o towarach niebezpiecznych i zanieczyszczających oraz i ochroną środowiska może być bardzo różnorodny Źródłem informacji w służbie organizacji ruchu są danych o pasażerach przewożonych na statkach; i dotyczyć wszczynania akcji poszukiwawczo-ratowni- obowiązkowe meldunki w strefie VTS, obserwacja i śle- Centrum Bezpieczeństwa Morskiego 8. monitorowanie statków stanowiących zagrożenie czych czy też restrykcyjno-policyjnych oraz współpracy dzenie ruchu. Służba podaje zalecane trasy ruchu, mak- w Gdyni dla żeglugi, bezpieczeństwa morskiego i środowiska oraz z innymi instytucjami współpracującymi z serwisem VTS. symalne szybkości przejścia oraz może również stoso- Aktem prawnym powołującym Centrum Bezpieczeń- przekazywanie o nich informacji; Służba informacyjna136 przez nadawanie regularnych wać inne środki uznane przez władze VTS za właściwe stwa Morskiego (CBM) było Zarządzenie wewnętrzne nr 9. odbieranie raportów o wypadkach i katastrofach na komunikatów zapewnia organizację ruchu lub asystę w w danym czasie. 20 Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni z dnia 9 lipca morzu oraz monitorowanie działań z nimi związanych; podejmowaniu decyzji nawigacyjnych. Komunikaty Z kolei służba asysty nawigacyjnej139 odgrywa szcze- informacyjne nadawane są w wyznaczonych godzinach gólną rolę na wodach skomplikowanych nawigacyjnie, 132 A. Królikowski, T. Stupak, R. Wawruch, System bezpieczeństwa i w stałych odstępach czasu lub wtedy, gdy wymaga tego podczas trudnych warunków meteorologicznych oraz w morskiego na polskich wodach morskich, Logistyka, ILIM, Poznań, 2015, nr 4. dana sytuacja lub istnieje wyraźne żądanie kapitana. sytuacjach awaryjnych. Operator VTS udziela kapitanowi 133 http://www.umgdy.gov.pl/?s=vts (dostęp: 18.01.2018). Komunikaty zawierają informacje o pozycjach statków, statku asysty potrzebnej do podejmowania decyzji, co do ich dane identyfikacyjne, kierunek przemieszczania się określenia parametrów ruchu statku, a następnie śledze- i przeznaczenia, informacje dotyczące działania VTS, nia efektów podjętych decyzji. W ramach asysty nawiga- Liczba godzin Średni czas Zachowanie jednostek bez Zachowanie jednostek Rodzaj warunków na rok [h] trwania [h] systemu KSBM w oparciu o systemem KSBM poprawki i zmiany oraz wszelkie inne informacje odno- cyjnej mogą być przekazywane dane odnoszące się do C1 widzialność 30% nie podejmuje ryzyka 15% nie podejmuje ryzyka szące się do czynników mogących mieć wpływ na bez- pozycji statku, jego kursu i prędkości, położenia na torze 84,2 9 500–1000 m wejścia/wyjścia z portu wejścia/wyjścia z portu wodnym i punktu zwrotu. Dodatkowo także informacje o 134 C2 widzialność 80% nie podejmuje ryzyka 40% nie podejmuje ryzyka Maritime Assistance Services. 10 7 ruchu innych statków, ostrzeżenia dla poszczególnych < 500m wejścia/ wyjścia z portu wejścia/ wyjścia z portu 135 Projekt wymiany informacji bezpieczeństwa żeglugi pomiędzy jednostek pływających, które mogą dotyczyć błędów C3 złe warunki pogodowe Centrum Bezpieczeństwa Morskiego Urzędu Morskiego w Gdyni 75% nie podejmuje ryzyka 40% nie podejmuje ryzyka (zakaz wyjścia pilotówki- 201 10 a Centrum Operacji Morskich Marynarki Wojennej RP, Biurem wejścia/ wyjścia z portu wejścia/ wyjścia z portu Hydrograficznym Marynarki Wojennej i morskim oddziałem Straży fale sztormowe > 3m) 137 Granicznej; Akademia Marynarki Wojennej Instytut Nawigacji Vessel Traffic Management Services. Tab. 1. Porównanie decyzji jednostek odnośnie do wejścia i wyjścia z portu i Hydrografii Morskiej, Gdynia 2003. 138 Projekt wymiany informacji bezpieczeństwa żeglugi…, op.cit. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z systemów VTS Zatoka i AIS. 136 Vessel Trafic Information Services. 139 Navigational Assistance Services.

NR IV/2018 60 61 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Hunter E., Pernik P., Analysis: The Challenges of Hybrid popełnionych na statku, zmian warunków żeglugi lub i pozycji czy też przesyłanie danych. Wszystko to dla zwięk- zagrożenia, obraz sytuacji, elektroniczną wymianę infor- Warfare, International Centre for Defence and Security, powstania sytuacji niebezpiecznej dla żeglugi na akwe- szenia skuteczności zapobiegania kolizjom na morzu, macji ze służbami operacyjnymi; April 2015. nie, przez który statek będzie w najbliższym czasie prze- nagromadzenia jednostek pływających oraz zwiększenia ∞ nadzór nad bezpiecznym przejściem statku, asystę Komunikat Komisji Europejskiej do Rady i Parlamentu pływał oraz innych informacji mających znaczny wpływ bezpieczeństwa i ochrony środowiska morskiego. Urzą- nawigacyjną, serwis informacyjny143. Europejskiego w sprawie projektu planu działania na na bezpieczeństwo żeglugi. Asysta nawigacyjna powinna dzenia takie jak radary, radionamierniki, transpondery, rzecz ustanowienia wspólnego mechanizmu wymiany być udzielana na żądania płynące ze statku lub w sytua- telefony czy kamery telewizyjne powinny być nowoczesne CBM, realizując zadania RPK, ściśle współpracuje ze informacji do celów nadzoru akwenów morskich UE, cji, gdy operator VTS uzna to za konieczne. Warunkiem i sprawne, by ułatwić personelowi VTS śledzenie jednostek służbami dyspozytorskimi i kapitanatami w ramach KOM (2010) 584 wersja ostateczna, Bruksela 20.10.2010. koniecznym asysty jest wcześniejsze dokonanie prawid- w obszarze działania systemu, ich rejestrację oraz wymianę organizacji ruchu i przekazywania informacji. Należy w Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich do Rady łowej identyfikacji statku. Należy przy tym podkreślić, że i przekazywanie wzajemne informacji. Serwis VTS Zatoka tym miejscu podkreślić, że sprawny obieg informacji i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu 142 działalność systemu VTS w żadnym przypadku nie zwal- Gdańsk pracuje w oparciu o : oraz wspólne wypracowywanie danych nawigacyjnych Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów W kie- nia kapitana statku z odpowiedzialności za bezpieczną ∞ podsystem radarowy (5 radarów), dotyczących organizacji ruchu przynosi wiele korzyści, runku integracji nadzoru morskiego: wspólny mecha- żeglugę na obszarze działania systemu VTS140. ∞ podsystem łączności i teleinformatyczny, zarówno z punktu widzenia ekonomicznego, jak i bez- nizm wymiany informacji dla akwenów morskich UE, Dla celów meldunkowych w systemie VTS Zatoka ∞ podsystem wizualizacji ARAMIS i bazodanowy IPS, pieczeństwa żeglugi. KOM (2009) 538 wersja ostateczna, Bruksela 15.10.2009. Gdańska używany jest odpowiednio zmodyfikowany ∞ podsystem AIS, Kopacz Z., Morgaś W., Krajowy System Bezpieczeństwa system meldunkowy Replice Hel. Obowiązkowi zgłosze- ∞ podsystem radionamierzania RDF/VHF, Podsumowanie Morskiego w zintegrowanej polityce Unii Europejskiej, nia się do CBM oraz zgłoszenia meldunku podlegają ∞ podsystem hydrometeor. Założeniem Krajowego Systemu Bezpieczeństwa ZN AMW, Gdynia 2011. wszystkie statki pasażerskie, statki towarowe o tonażu Morskiego jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa Krajowy System Bezpieczeństwa Morskiego Etap I, Urząd brutto 150 i więcej oraz wszystkie statki bez względu na Elastyczność tego systemu daje możliwość ciągłej żeglugi, statków i portów morskich na obszarach obję- Morski w Gdyni, www.umgdy.gov.pl. tonaż, które przewożą ładunki niebezpieczne lub wsku- jego rozbudowy, jest wynikiem postępu technologicz- tych systemem monitorowania ruchu morskiego. Wdra- Królikowski A., Stupak T., Wawruch R., System bezpie- tek wyjątkowych okoliczności stwarzają ryzyko kolizji nego i nowych wymogów, jakie stawiane są wobec żanie KSBM pozwala na pełniejszą współpracę służb czeństwa morskiego na polskich wodach morskich, lub zanieczyszczenia środowiska. systemu VTS, między innymi przez ustawodawstwo Unii poszczególnych ośrodków, również w zakresie ratowa- Logistyka, ILIM, Poznań 2015, nr 4. 141 Wyróżnia się sześć rodzajów meldunków : Europejskiej. nia życia na morzu oraz ochrony środowiska morskiego. Leksykon bezpieczeństwa morskiego, pod red. Szubrycht ∞ meldunek wstępny, Komitet Bezpieczeństwa na Morzu w 2002 r. opraco- Dalsza efektywność mechanizmu współpracy oraz T., C.H. Beck, Warszawa 2016. ∞ meldunek zmiany, wał poprawki do Konwencji SOLAS 74, w tym Międzyna- wymiany informacji pomiędzy podmiotami zaangażo- Mickiewicz P., Morze Bałtyckie w polskiej strategii bez- ∞ meldunek wejścia / wyjścia w obszar systemu, rodowy Kodeks Ochrony Statków i Urządzeń Portowych wanymi w zabezpieczenie prawidłowej organizacji pieczeństwa morskiego, DSW, Wrocław 2012. ∞ meldunek zmiany miejsca pobytu, (ISPS Code – International Ship and Port Facility Security ruchu morskiego w głównej mierze zależy od formal- Projekt wymiany informacji bezpieczeństwa żeglugi ∞ meldunek specjalny. Code). Zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez nego zakończenia wdrażania etapu I KSBM oraz spraw- pomiędzy Centrum Bezpieczeństwa Morskiego Urzędu Zespół ds. Ochrony Portów i Żeglugi Ministerstwa Infra- ności przebiegu etapu II. Morskiego w Gdyni a Centrum Operacji Morskich Mary- Meldunek wstępny przesyłany jest drogą radiową, struktury dotyczącymi wdrożenia poprawek, CBM pełni Centrum Bezpieczeństwa Morskiego w Gdyni jako narki Wojennej RP, Biurem Hydrograficznym Marynarki telefonem, faksem lub teleksem przez statek lub agenta funkcję Regionalnego Punktu Kontaktowego (RPK). element KSBM pełni istotną rolę w zapewnieniu bezpie- Wojennej i morskim oddziałem Straży Granicznej, Aka- do Służby Kontroli Ruchu Statków co najmniej 24 godziny Oznacza to odpowiedzialność za odbiór oraz dystrybucje czeństwa i ochrony żeglugi w obrębie Zatoki Gdańskiej. demia Marynarki Wojennej Instytut Nawigacji i Hydro- przed wpłynięciem statku na obszar działania systemu. informacji dotyczącej poziomów bezpieczeństwa w rela- Zadania realizowane przez CBM są podstawą monito- grafii Morskiej, Gdynia 2003. Meldunek zmiany przesyłany jest do Centrum Zatoka, cji statek – ląd oraz doradztwo w zakresie ochrony stat- ringu obiektów i nawigacji jednostek, zarówno na Strategiczna koncepcja Bezpieczeństwa Morskiego Rze- jeżeli czas przybycia różni się więcej niż jedną godzinę ków na wodach terytorialnych RP oraz zarządzanie wodach otwartych, jak i w porcie. Współpracując czypospolitej Polskiej, BBN, Warszawa – Gdynia 2017. lub występują inne okoliczności mające wpływ na właś- informacjami związanymi z ochroną bezpieczeństwa z innymi podmiotami administracji morskiej, CBM Szubrycht T., Bezpieczeństwo Morskie Państwa, AMW, ciwości manewrowe jednostki, bezpieczeństwo żeglugi statków i obiektów portowych. w wysokim stopniu zapewnia sprawność obiegu infor- Gdynia 2011. lub ochronę środowiska naturalnego. Złożenie mel- Zadania realizowane przez CBM w ramach RPK obej- macji, tak ważnej w kwestii zapewnienia bezpieczeństwa Szubrycht T., Współczesne aspekty bezpieczeństwa pań- dunku powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki przez mują między innymi: morskiego. stwa, ZN AMW nr 4, Gdynia 2006. wykorzystanie radiostacji brzegowej telex, fax lub radio- ∞ odbiór informacji na temat poziomu ochrony na Należy jednak podkreślić, że wdrażanie systemów Śniegocki H., Duda D., Wzrost bezpieczeństwa żeglugi na telefon UKF. Meldunek specjalny przesyłany jest, jeżeli statkach, dystrybucję tej informacji w ramach struktury związanych z bezpieczeństwem morskim to przedsię- obszarze działania VTS, Pierwsze Sympozjum Nawiga- statek zauważy czynniki mające lub mogące mieć wpływ stworzonej przez kod ISPS (dyspozytorzy, inspektorzy wzięcie długoterminowe. Głównie ze względu na rozbu- cyjne, WSM, Gdynia 1995. na bezpieczeństwo żeglugi i/lub czystość środowiska ochrony, kapitanaty portów i bosmanaty, armatorzy, dowaną sieć powiązań podmiotów realizujących zada- Śniegocki H., Wawruch R., System nadzoru ruchu statków naturalnego. Z kolei meldunek zmiany miejsca pobytu operatorzy nabrzeży itd.) wg ustalonej procedury; nia administracji morskiej, jak i potrzebę wysokich jako organ kontroli i organizacji ruchu morskiego, w pra- nadawany jest, jeżeli statek mija trawers prawy „ZS” lub ∞ odbiór informacji na temat poziomu ochrony na nakładów finansowych na budowę infrastruktury cach Wydziału Nawigacyjnego WSM Gdynia 1997,nr 4. „GN”, gdy statek staje na kotwicy bądź też podnosi obiektach portowych, dystrybucję tych informacji do systemu. Jednak niewątpliwie jedynie stały proces efek- Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich kotwicę. statków; tywnego wdrażania KSBM w znacznym stopniu podnie- Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, DzU ∞ udzielanie porad dotyczących bezpieczeństwa; sie skuteczność podmiotów realizujących jego zadania, z 2003, nr 153, poz. 1502. Każdy obszar objęty działaniem systemu kontroli ∞ śledzenie i identyfikację statków i zagrożeń w opar- w tym Centrum Bezpieczeństwa Morskiego w Gdyni. Urbański J., Morgaś W., Kopacz Z., The European Vessel i nadzoru ruchu statków, w tym także obszar Zatoki Gdań- ciu o zobrazowanie sytuacji nawigacyjnej (systemy VTS, Traffic Monitoring and Information System (VTMIS), Polish skiej, nadzorowany przez centra VTS Gdańsk i VTS Gdynia, AIS oraz SWIBŻ); Bibliografia Journal of Environmental Studies, 2007, Vol 16, No 36. dysponuje odpowiednim sprzętem technicznym umożli- ∞ wymianę informacji operacyjnej dotyczącej bezpie- Duda D., Wawruch R., Przydatność AIS do kontroli ruchu Wąż M., Nowak D., Praczyk T., Accuracy analysis of maneu- wiającym wykrywanie statków, określanie ich kursów czeństwa pomiędzy służbami MOSG, MW, BHMW za statków w polskich obszarach morskich, IV Konferencja ver performance in relation to moving object, 10th Interna- pomocą elektronicznej aplikacji SWIBŻ; Morska – Aspekty bezpieczeństwa nawodnego i pod- wodnego oraz lotów nad morzem. Materiały, Gdynia tional Conference; Computer Systems Aided Science ∞ prowadzenie baz danych o statkach, ładunkach, 140 H. Śniegocki, D. Duda, Wzrost bezpieczeństwa żeglugi na 2001, część 1. Industry And Transport. Proceedings. Zakopane 2006. obszarze działania VTS, Pierwsze Sympozjum Nawigacyjne, WSM, pasażerach (listy pasażerów), poziomach ochrony, kon- Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do Gdynia 1995. taktach operacyjnych – dające pełen obraz sytuacji roku 2020, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, wrze- 141 H. Śniegocki, R. Wawruch, System nadzoru ruchu statków jako organ kontroli i organizacji ruchu morskiego, w pracach Wydziału sień 2009. Nawigacyjnego WSM, Gdynia 1997, nr 4. 142 H. Śniegocki., D, Duda, op.cit. 143 Ibidem.

NR IV/2018 62 63 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Zięba R., Zając J., Budowa zintegrowanego systemu bez- ∞ współpraca służb poszczególnych ośrodków, zwłaszcza pieczeństwa narodowego Polski – ekspertyza na potrzeby w zakresie bezpieczeństwa i ochrony żeglugi, ratowania realizacji Średniookresowej Strategii Rozwoju RP na lata życia na morzu oraz ochrony środowiska morskiego, 2014 – 2020, Warszawa 2011. ∞ współpraca służb poszczególnych ośrodków, zwłaszcza ∞ www.umgdy.gov.pl dotyczących ochrony bezpieczeń- w zakresie monitorowania przewozu drogą morską stwa statków i portów morskich, pasażerów, ładunków niebezpiecznych lub zanieczysz- • ∞ wykorzystywanie w jak najlepszym stopniu Automa- czających środowisko. Aleksandra Rybarczyk tycznego Systemu Identyfikacji Statków (AIS), szczegól- nie w odniesieniu do informacji przyjmowanej ze stat- ków przez stacje brzegowe systemu, Akademia Marynarki Wojennej

Koncepcja Narodowych Sił Rezerwowych a program profesjonalizacji sił zbrojnych The concept of the National Reserve forces and the program of professionalization of the armed forces

Streszczenie: Proces profesjonalizacji armii na stałe jej granic144. Ze względu na ciągle zmieniający się charak- wpisał się w program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypo- ter środowiska zewnętrznego, przede wszystkich charak- spolitej Polskiej. Jest to uzasadnione ciągłym przeobraża- ter zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa SZRP podlegają niem pojęcia bezpieczeństwa, w szczególności bezpie- ciągłej transformacji, której efektem końcowym będzie czeństwa narodowego dążącego do zmian jakościowych. profesjonalizacja polskiej armii. Według definicji NATO Zawodowa armia stanowi ważny punkt w systemie nowo- transformacja to ciągły i wyprzedzający proces tworzenia czesnego wojska polskiego. i wdrażania nowatorskich koncepcji, doktryn i zdolności w celu zwiększenia skuteczności i interoperacyjności sił Abstract: The process of professionalization of the army zbrojnych NATO i w razie potrzeby partnerów145. Pojęcie has become a permanent part of the development pro- transformacji według polskich specjalistów definiuje ją gram of the Armed Forces of the Republic of Poland. This jako ciągły proces wytwarzania wymagań politycznych is justified by the constant transformation of the concept i wojskowych ze źródeł zewnętrznych i wewnętrznych, of security, in particular national security striving for transportowanie ich na cele militarne, alokację sił i środ- quality changes. A professional army is an important ków służących ich osiągnięciu oraz rozwijanie koncepcji, point in the system of the modern Polish army. doktryn i wyposażenia146.

Słowa kluczowe: Narodowe Siły Rezerwowe, profesjo- Kierunki transformacji NATO nalizacja Sił Zbrojnych Państwa NATO rozpoczęły trwałe prace nad transfor- macją podczas szczytu w Pradze w 2002 r. Agenda praska Key words: National Reserve Forces, professionalization zakłada zmiany w zakresie zdolności misji i struktur of the Armed Forces NATO uzgodnione w formie przedsięwzięć, takich jak: utworzenie NATO Response Force (Siły Odpowiedzi Proces transformacji NATO) jako formacji składającej się 20 tysięcy żołnierzy, Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej (SZRP) stanowią przyjęcie Prague Capabilities Commitments (Praskie kluczowy element realizacji zadań w systemie bezpie- czeństwa państwa. Ich nadrzędnym zadaniem jest 144 Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej ochrona niepodległości RP, niepodzielności jej teryto- Polskiej, BBN, Warszawa 2013. 145 rium, zapewnienie bezpieczeństwa oraz nienaruszalności http://www.rocznikbezpieczenstwa.dsw.edu.pl/fileadmin/ user_upload/wydawnictwo/RBM/RBM_artykuly/2013_6.pdf 146 Opracowanie własne na podstawie wykładów.

NR IV/2018 64 65 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Zobowiązania na rzecz Zdolności) oraz reforma systemu – ratowaniu lub ochronie zdrowia i życia ludzkiego; dowództw NATO. Następnym znaczącym dokumentem – o czyszczaniu terenów z materiałów wybuchowych regulującym proces transformacji jest agenda z Norfolk i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich określająca zmiany w zakresie opracowania obronnego, unieszkodliwieniu; komplementowania sił i współfinansowania operacji. – realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzyso- Ostatnim istotnym etapem prac jest agenda z Mona- wego154. chium, w której określono program transformacji NATO po zakończeniu zimnej wojny. Obszarami zaintereso- Ocena stanu profesjonalizacji sił zbrojnych wań transformacji są: Najwyższa Izba Kontroli (NIK) dokonała oceny stanu ∞ personel, rozwoju sił zbrojnych w opublikowanym Stanie profesjo- ∞ modernizacja sprzętu, nalizacji sił zbrojnych RP na przykładzie wybranych jed- ∞ edukacja i szkolenie, nostek wojskowych. Jednym z kluczowych elementów ∞ struktury. ocenianych przez NIK było uzawodowienie Sił Zbrojnych Grafika 2. Zasoby osobowe żołnierzy152. Grafika. 1. Proces transformacji SZRP149 oraz utworzenie Narodowych Sił Zbrojnych. Dokument Profesjonalizacja polskiej armii wskazuje, że zakładane plany dotyczące liczebności żoł- Polska armia podlega ciągłej transformacji systemo- Wprowadzenie procesu profesjonalizacji niesie za Główne źródła gromadzenia zasobów nierzy w ramach struktury będą wynosić do końca 2010 r. wej, czego potwierdzeniem jest rozpoczynająca ten sobą korzyści poprzez skuteczniejsze wykorzystanie osobowych żołnierzy rezerwy 20 tysięcy. Plany jednakże nie zostały zrealizowane, proces Ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodo- uzbrojenia oraz specjalistycznego sprzętu. Ponadto W skład NSR wchodzą żołnierze rezerwy posiadający a nowy plan zakładał liczbę 10 tysięcy w 2010 r., a doce- wych z 30 czerwca 1970 r. SZ liczyły w tym czasie jako ważnym elementem systemu zostały zasoby ludzkie. nadane przydziały kryzysowe, na podstawie kontraktu. lowo 20 tysięcy do końca 2012 r. W pierwszej połowie armia masowa ponad 400 tysięcy osób. W latach 1989– Proces przejścia do armii zawodowej jest odpowiedzią Stworzono możliwość dołączenia do NSR dla osób nie- 2010 r. plany zrealizowane zostały w 30% (2997 żołnie- –1993 SZRP zredukowano je do 300 tysięcy żołnierzy. na wzrost zdolności potencjału bojowego, próbę dopaso- posiadających przeszkolenia wojskowego w formie rzy), w 2011 r. 36% planu (stan na 30.04.2011 – 7173 żoł- Następnym istotnym elementem procesu była Ustawa wania do istniejących zagrożeń oraz usytuowanie SZRP odbycia służby przygotowawczej. nierzy), do czerwca 2011 r. 47% (19 990) zaś do 31.12.2011 o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych z 11 września w nowej rzeczywistości społecznej, politycznej i ekono- W ramach NSR stworzono materialne rekompensaty 67% (13 395 żołnierzy). W informacjach Ministerstwa 2003 r.147 Szczególnie ważnym etapem profesjonalizacji micznej150. i zachęty do pełnienia służby i podobne dla pracodaw- Obrony Narodowej wskazano, że zakładany plan 20 tysięcy SZ był program Profesjonalizacji Sił Zbrojnych na lata ców zatrudniających żołnierzy NSR. System motywa- żołnierzy będzie zwiększany do osiągnięcia celu, jed- 2008–2010 przyjęty 5 sierpnia 2008 r., określający główne Narodowe Siły Rezerwowe cyjny oparty został na elementach: nakże zasoby osobowe będą realizowane w celu spełnie- kierunki transformacji, przede wszystkim podwyższa- Program profesjonalizacji Sił Zbrojnych na lata 2008– – możliwości rozwoju służbowego; nia potrzeb sił zbrojnych aż do osiągnięcia celu. jące zdolności operacyjne oraz potencjał w celu dostoso- 2010 wprowadził nowy istotny model uzupełniania sił – uposażeniu od zajmowanego stanowiska służbowego; Podczas kontroli stwierdzono również, że obsadzanie wania ich do zmieniającego się środowiska. zbrojnych, tworząc Narodowe Siły Rezerwowe (NSR). – dodatku za długoletnią służbę wojskową; na stanowiskach wg przydziałów kryzysowych w rzeczy- Obszary transformacji określone zostały jako: Program ten określił, że NSR utrzymywane będą na – dodatku specjalnym za wykonywanie lotów, wistości nie jest poprawnie realizowane, a przydziały sta- ∞ wprowadzenie kontraktowej służby zawodowej; potrzeby zarządzana kryzysowego, wzmacniania jedno- wychodzenie w morze, nurkowanie, wykonywanie nowią bazę nieobsadzonych w jednostkach miejsc pracy. ∞ ograniczenie zakresu odbywania ćwiczeń wojsko- stek wojskowych w sytuacjach potrzeb ich użycia w kraju skoków ze spadochronem, rozminowywanie terenu, peł- Innym istotnym elementem jest system motywa- wych przez żołnierzy rezerwy posiadających przydziały i poza granicami państwa. NSR nie stanowią odrębnego nienie służby w warunkach szkodliwych dla zdrowia, cyjny dla kandydatów do Narodowych Sił Rezerwowych, mobilizacyjne; komponentu, a integracyjną cześć SZRP. Zapotrzebowa- zwalczanie terroryzmu; który również nie spełnił oczekiwań. Kandydaci wskazy- ∞ zawieszenie obowiązku odbywania zasadniczej nie stanowisk na użytek NSR określają dowódcy jedno- – ekwiwalencie finansowym na wynajem mieszkania; wali przede wszystkim brak stabilizacji pracy, w tym służby wojskowej z równoczesnym zawieszeniem obo- stek wojskowych151. Armia zawodowa oznacza uzupeł- – dodatku za rozłąkę; obawę przed jej utratą, oraz brak wynagrodzenia finan- wiązku odbywania przeszkolenia wojskowego; nienie SZ o żołnierzy lub kandydatów do służby za – dodatku za posiadanie klasy kwalifikacyjnej na sowego zgodnego z pełnionym stanowiskiem155. ∞ utworzenie Narodowych Sił Rezerwowych obejmu- wynagrodzeniem. Narodowe Siły Rezerwowe w swojej podoficerów i szeregowych153. jących żołnierzy rezerwy posiadających nadane przy- strefie funkcjonowania zakładają, że służba pełniona Wnioski działy kryzysowe; przez żołnierzy jest kontraktowa, a jej czas określa się Zgodnie z programem liczebność Sił Zbrojnych RP na Proces transformacji na stałe wpisał się w rozwój ∞ zapewnienie prawnej możliwości pełnienia na ogól- między 2 a 6 lat, zaś jej wznowienie nie może wynosić koniec 2010 r. miała wynieść nie więcej niż 120 tys. żoł- armii na całym świecie i jest szczególnie uzależniony od nych zasadach czynnej służby wojskowej przez kobiety; łącznie dłużej niż 15 lat. Następny ważny element nierzy – służby czynnej i Narodowych Sił Rezerwowych. ciągle zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa ∞ stworzenie materialnych rekompensat i zachęt do peł- systemu stanowi, że żołnierze NSR podlegają takim państwa. Siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej podlegają nienia służby w ramach Narodowych Sił Rezerwowych; samym regulacjom prawnym obowiązującym żołnierzy Przeznaczenie Narodowych Sił Rezerwowych stałej transformacji, której celem jest uzawodowienie, ∞ zmiana charakteru zadań wykonywanych przez sił zbrojnych, a także ich świadczenia pieniężne powinny Głównym przeznaczeniem NSR jest wsparcie oraz a docelowo profesjonalizacja wojska. Narodowe Siły terenowe organy administracji148. być zbliżone. wzmocnienie potencjału sił zbrojnych w przypadku Rezerwowe stanowią integracyjną część planu rozwoju zagrożenia bezpieczeństwa państwa, uzupełnienie jed- armii. Założenia projektu bazowały na doświadczeniach nostek wojskowych kierowanych do misji poza grani- innych państw członkowskich NATO, a jego cele są ściśle cami kraju oraz szczególnie w sytuacjach kryzysowych. określone z wizją sił zbrojnych. Pomimo negatywnej Narodowe Siły Rezerwowe biorą również udział w: opinii oraz oceny systemu profesjonalizacji, w tym pro- – zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków; gramu Narodowych Sił Rezerwowych, wojsko polskie – działaniach antyterrorystycznych; systematycznie poprawia swoją kondycję. Proces ten – ochronie mienia; ukierunkowane jest na zwiększenie potencjału militar- 149 Opracowanie własne na podstawie wykładów. – akcjach poszukiwawczych; 147 Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej 150 L. Kościuch, Przełom w transformacji, [w:] Kwartalnik Bellona 154 Socjologiczny wizerunek profesjonalnych sił zbrojnych RP, Polskiej, BBN, Warszawa 2013. nr 4/2010, MON. 152 Opracowanie własne na podstawie wykładów. MON, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2012. 148 http://sgwp.wp.mil.pl/plik/file/informacje/Profesjonalizacja_ 151 http://sgwp.wp.mil.pl/plik/file/informacje/Profesjonalizacja_ 153 http://www.wojsko-polskie.pl/pl/sily-zbrojne- Si_263%20_Zbrojnych%20_RP%20_w%20_Pytaniach_%20i_%20_ Si_263%20_Zbrojnych%20_RP%20_w%20_Pytaniach_%20i_%20_ -rp/14279,profesjonalizacja-sil-zbrojnych-rp-w-pytaniach-i- 155 Stan profesjonalizacji sił zbrojnych RP na przykładzie wybra- Odpowiedziach1).pdf Odpowiedziach1).pdf -odpowiedziach.html nych jednostek wojskowych, NIK, 2010.

NR IV/2018 66 67 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Stan profesjonalizacji sił zbrojnych RP na przykładzie nego i zdolności operacyjnych156. Siły zbrojne RP mają wybranych jednostek wojskowych, NIK, Warszawa 2010. docelowo być siłami sprawnymi, elastycznymi i mobil- nymi157. Wizja sił zbrojnych RP – 2030, MON, Warszawa 2008.

BIBLOGRAFIA Źródła internetowe: • Publikacje zwarte: Marek K. Ojrzanowski, Transformacja polskich sił zbroj- Marika Sokół Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospo- nych – miara sił na zamiary, www.rocznikbezpieczen- litej Polskiej, BBN, Warszawa 2013. stwa.dsw.edu.pl Kościuch L., Przełom w transformacji, [w:] Kwartalnik Zespół do spraw Profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, Pro- Akademia Marynarki Wojennej Bellona nr 4/2010, MON. fesjonalizacja Sił Zbrojnych RP w pytaniach i odpowie- Socjologiczny wizerunek profesjonalnych sił zbrojnych dziach, www.wojsko-polskie.pl RP, MON, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Zespół Prasowy Sztabu Generalnego WP, Profesjonaliza- Warszawa 2012. cja Sił Zbrojnych RP w Pytaniach i Odpowiedziach, sgwp. wp.mil.pl

156 Biała księga bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Wpływ członkostwa w NATO na politykę Polskiej, BBN, Warszawa 2013. 157 Wizja sił zbrojnych RP – 2030, MON, Warszawa, 2008. bezpieczeństwa Polski The impact of NATO membership on Poland’s security policy

Streszczenie: Artykuł omawia wpływ członkostwa Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, NATO, polityka bez- w NATO na politykę bezpieczeństwa Polski. Wybór NATO pieczeństwa, polityka wschodnia na organizację gwarantującą Polsce bezpieczeństwo wynikał z jej położenia geopolitycznego i doświadczeń Key words: security, NATO, security policy, eastern policy historycznych. Uczestnictwo w sojuszu wzmocniło rolę międzynarodową Polski, która włączyła się w kształtowa- Wprowadzenie: Tematem niniejszego artykułu jest poli- nie sfery międzynarodowego bezpieczeństwa. Polska nie tyka bezpieczeństwa Polski w perspektywie jej członko- tylko podkreśla rolę obrony kolektywnej, ale także roz- stwa w NATO. Przystąpienie do sojuszu północnoatlan- wija samodzielne zdolności obronne. Zaangażowanie tyckiego w sposób zasadniczy zdeterminowało środowisko w operacje zarządzania kryzysowego przyczyniło się do bezpieczeństwa naszego kraju. Umocniło pozycję pań- modernizacji i profesjonalizacji polskich sił zbrojnych. stwa w stosunkach międzynarodowych. Członkostwo Polska jako członek NATO stała się demokratycznym w NATO wzmacnia też narodowe zdolności obronne i rozwijającym się państwem. Członkostwo w NATO i wpływa na bezpieczeństwo wewnętrzne. wraz z narodowym wysiłkiem są najlepszymi gwaran- cjami bezpieczeństwa. Celem autorki jest ukazanie znaczenia NATO dla pol- skiej polityki bezpieczeństwa. Część pierwsza zostanie Abstract: The article describes the influence of NATO poświęcona uwarunkowaniom akcesji Polski do sojuszu. membership on Poland’s security policy. The choice of W części drugiej zostanie omówiony wpływ funkcjono- NATO for organization gurantees Poland’s security has wania w NATO dla bezpieczeństwa zewnętrznego kraju. been due to its geopolitical position and historical expe- W części trzeciej zostanie przedstawiona rola paktu rience. The participation in NATO has strenghtened w kształtowaniu bezpieczeństwa wewnętrznego. Poland’s international position, including its in forming Teza autorki zawiera się w stwierdzeniu, że głównym the sphere of international security. Poland not only determinantem zarówno starań o akces do NATO, jak emphesizes the role of collective defense, but also deve- i późniejszej aktywności jako członka organizacji, jest lops independent defense capabilities. Poland’s obawa przed ewentualnym zagrożeniem ze strony Fede- involvment in crisis management operations contribu- racji Rosyjskiej. Jednocześnie jako członek najsilniej- ted to the modernization and professionalization of szego paktu wojskowego na świecie, Polska z jednej Polish armed forces. Poland as the member of NATO has strony dąży do wzmocnienia pierwotnej roli sojuszu – become a democratic and developing state. The mem- obrony kolektywnej, z drugiej zaś podejmuje działania na bership in NATO and national efforts are the best security rzecz dalszego poszerzania NATO na wschód, co leży guarantees. w żywotnych interesach naszego bezpieczeństwa.

NR IV/2018 68 69 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

NATO w koncepcji bezpieczeństwa Polski wego. Znajduje to odzwierciedlenie w obecnie obowią- sojuszu na zagrożenie którejś ze stron paktu)161. W doku- Począwszy od 1996 r., jeszcze przed akcesją, a od 1999 r. po 1989 r. zujących dokumentach: Strategii bezpieczeństwa naro- mencie zapisano: Zapewniamy, aby NATO dysponowało już jako pełnoprawny członek NATO, Polska angażuje się Zmiany, jakie miały miejsce po 1989 r., umożliwiły dowego RP z 2014 r., Białej księdze bezpieczeństwa pełnym zakresem zdolności niezbędnych do odstrasza- w operacje out of area. W okresie partnerstwa, w 1995 r., Polsce po raz pierwszy od czasu zakończenia II wojny narodowego RP z 2013 r. oraz Strategii rozwoju bezpie- nia i obrony przed jakimkolwiek zagrożeniem bezpie- polscy żołnierze zostali włączeni do Sił Implementacyj- światowej podejmowanie samodzielnych i suwerennych czeństwa narodowego RP 2022 z 2013 r. Wszystkie okre- czeństwa naszych społeczeństw. Dlatego będziemy: (...) nych (IFOR), a później Sił Stabilizacyjnych (SFOR), zaj- decyzji o własnych sprawach. Nowy ład międzynaro- ślają sojusz jako gwaranta bezpieczeństwa Polski. realizować niezbędne szkolenia, ćwiczenia, planowanie mujących się stabilizacją po wojnie domowej w Bośni dowy oraz transformacja ustrojowa w Polsce doprowa- ewentualnościowe oraz wymianę informacji dla zapew- i Hercegowinie. Polska dołączała do kolejnych misji dziły do zerwania więzów zależności łączących nasz kraj Istota NATO – casus foederis nienia naszej obrony przed całym wachlarzem konwen- o charakterze ratowniczym i humanitarnym, m.in.: z ZSRR. Rozwiązano Układ Warszawski i Radę Wzajemnej Dla Polski wartość członkostwa w NATO wynikała cjonalnych i wyłaniających się wyzwań w dziedzinie w Albanii (AFOR), do ochrony greckich igrzysk olimpij- Pomocy Gospodarczej, a sojusze bilateralne Polski Ludo- przede wszystkim z art. 5 traktatu waszyngtońskiego. bezpieczeństwa, a także zapewniać odpowiednie, zna- skich przed ewentualnym użyciem broni masowego wej przestały obowiązywać. Polska wraz z innymi pań- Zgodnie z nim: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na czące wsparcie i wzmocnienie wszystkim sojuszni- rażenia przez terrorystów, do pomocy humanitarnej stwami Europy Środkowo-Wschodniej znalazła się jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej kom162. w Kaszmirze po trzęsieniu ziemi; brała udział w operacji w szarej strefie bezpieczeństwa. Brak przynależności będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dla- Zabiegi Polski o wzmocnienie artykułu 5 traktatu wią- Amber Fox w Macedonii164. Polska Marynarka Wojenna tych krajów do najważniejszych organizacji międzyna- tego zgadzają się, że jeśli taka zbrojna napaść nastąpi, to zały się także z postulatami o równomierne rozmiesz- uczestniczyła w operacji Active Endeavour (2005–2011), rodowych oznaczał dla nich marginalizację w środowi- każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywi- czenie i modernizację infrastruktury obronnej NATO. której celem było zabezpieczenie żeglugi i zapobieganie sku międzynarodowym, zarówno na płaszczyźnie poli- dualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy Istotne było zagwarantowanie planów ewentualnościo- aktom terroru na Morzu Śródziemnym165. tycznej, jak i ekonomicznej. Bezpieczeństwo artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli wych na wypadek pojawienia się zagrożenia w sąsiedz- Dwie największe operacje, w których uczestniczy polityczno-wojskowe oraz rozwój gospodarczy zapew- pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując twie Polski. Szczególną rolę odegrało ustanowienie Polska, to KFOR w Kosowie i IASF w Afganistanie. Anga- niało przetrwanie państwa i utrzymanie jego niezawisło- niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu tarczy antyrakietowej na jej terytorium. Po wycofaniu się żując się w misję w Kosowie, Polska starała się zademon- ści i suwerenności. z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, USA z koncepcji G. W. Busha, Polska poparła rozmiesz- strować jako gotowa do członkostwa w sojuszu. Polski Zasadniczym celem stało się członkostwo w NATO. łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia czenie w Europie systemu obrony antybalistycznej. Ten- Kontyngent Wojskowy rozpoczął służbę w 1999 r., a od Pojawiały się różne koncepcje nowego modelu bezpie- i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlanty- dencja do wzmocnienia funkcji obronnej NATO została 2000 r. wspólnie z jednostką ukraińską jako polsko-ukra- czeństwa, m.in. wieczysta neutralność Polski, bezpie- ckiego159. nasilona w związku z kryzysem na Ukrainie 2013–2014. iński batalion POLUKRBAT. Łącznie liczył ok. 600 żołnie- czeństwo kooperatywne w ramach Konferencji Bezpie- Zbiorowa obrona państw członkowskich traktowana Zdając sobie sprawę z wewnętrznej słabości NATO, rzy, z czego połowę stanowili Polacy. Szczególne znacze- czeństwa i Współpracy w Europie czy utworzenie jest jako gwarancja. W myśl przytoczonego artykułu a przede wszystkim z często pojawiających się antagoni- nie ma udział Polski w operacji sojuszu w Afganistanie. „NATO-bis”. Ostatecznie sojusz północnoatlantycki mowa jest jednak tylko o możliwości otrzymania wspar- zmów wśród sojuszników, Polska nie ustaje w zabiegach Liczebność polskich żołnierzy zmieniała się na prze- został uznany na pakt gwarantujący Polsce bezpieczeń- cia zbrojnego od innych państw członkowskich. Aczkol- na rzecz utrzymania spójności i efektywności sojuszu strzeni lat, zależna od polityki wewnętrznej i sytuacji stwo. Wybór ten znalazł wyraz w Założeniach polskiej wiek sojusznicy zapewniają, że takiej pomocy udzielą jako organizacji obronnej, z priorytetową rolą artykułu 5. międzynarodowej. Nie ulega wątpliwości, że misja polityki bezpieczeństwa oraz dokumencie Polityka bez- i na tych zapewnieniach opiera się solidarność stron natowska w Afganistanie jest najdłuższą i najtrudniejszą pieczeństwa i strategii bezpieczeństwa RP, przyjętych sojuszu. Polska za główne zadanie postawiła utrzymanie Udział Polski w operacjach zarządzania prowadzoną przez Polskę poza jej granicami166. w 1992 r. przez Komitet Obrony Kraju158. Uzasadnieniem i wzmocnienie zapisu casus foederis jako podstawowej kryzysowego NATO Od 2013 r. wśród polskich decydentów zauważyć decyzji elit politycznych co do kierunków polityki zagra- funkcji NATO. Mniej istotne z punktu widzenia interesu narodo- można sceptycyzm w stosunku do udziału Polski nicznej i bezpieczeństwa była pozycja Stanów Zjedno- Nie można ograniczać się jedynie do korzyści wyni- wego Polski są zapisy dotyczące operacji nieprzewidzia- w misjach ekspedycyjnych. Znalazło to odzwierciedlenie czonych jako światowego hegemona, dla których sojusz kającej z artykułu 5. Prócz gwarancji dla naszego bezpie- nych w art. 5 traktatu, tzw. operacje pozatraktatowe. w dokumencie Doktryna Komorowskiego, opublikowa- stanowił narzędzie realizacji własnych interesów. Gwa- czeństwa, Polska jest zobowiązana do udziału w przed- Stopniowe odchodzenie od kolektywnej obrony na rzecz nym przez Biuro Bezpieczeństwa Narodowego w 2014 r. rantowało to jego istnienie i skuteczność działań. sięwzięciach utrzymania ładu poza granicami państwa. operacji reagowania kryzysowego nie spotykało się Zgodnie z jej zapisami, polityka bezpieczeństwa Polski W głównej mierze to uwarunkowania geopolityczne Polska musi być gotowa do udzielenia wsparcia innym z entuzjazmem wśród polskich elit politycznych, nie- powinna opierać się na wzmocnieniu własnego poten- zdeterminowały wybór NATO jako organizacji bezpie- stronom sojuszu, jeśli dąży do pewności otrzymania mniej podejmując akcesję do NATO, Polska przyjęła na cjału obronnego, co implikuje konieczność ograniczenia czeństwa. Położenie Polski w obszarze niejednokrotnego pomocy. siebie obowiązek współdziałania na rzecz umacniania udziału polskich żołnierzy w misje poza jej terytorium167. ścierania się interesów wielkich mocarstw zdominowało Polskie wysiłki na rzecz utrzymania pierwotnej funk- organizacji i jej adaptowania się do ewoluującego środo- Należy jednak liczyć się z tym, że skala polskiego zaanga- negatywne doświadczenia historyczne, stąd potrzeba cji NATO były wyraźne podczas szczytu w Lizbonie wiska międzynarodowego. Stale jednak podkreślano rolę żowania w operacje NATO każdorazowo będzie zależała twardych gwarancji bezpieczeństwa. Co prawda, po w 2010 r. Polscy przedstawiciele z sukcesem zabiegali NATO jako sojuszu polityczno- wojskowego, co znalazło od stanowiska rządu i postanowienia prezydenta. zakończeniu zimnej wojny sytuacja na arenie między- o wzmocnienie artykułu 5 traktatu. Nowa Koncepcja odzwierciedlenie w zapisach Strategii Bezpieczeństwa Udział w operacjach sojuszu zwiększył zdolności narodowej unormowała się. Zachodnie i południowe Strategiczna NATO określiła 3 główne zadania sojuszu: z 2007 r.: Polska (…) popiera selektywne zaangażowanie Polski do współdziałania z sojusznikami w warunkach sąsiedztwo jest dzisiaj stabilne. Wyzwania dla bezpie- kolektywną obronę, zarządzanie kryzysowe i bezpie- w misje stabilizacyjne na obszarze pozaeuropejskim, zróżnicowanych, a zdobytego doświadczenia nie można czeństwa pochodzą ze Wschodu. Sytuacja na Ukrainie czeństwo kooperatywne, niemniej to pierwsze z nich jednak pod warunkiem zachowania przez Sojusz wiary- porównywać do zgromadzonego podczas ćwiczeń poli- i Białorusi ma zasadnicze znaczenie, a Rosja wciąż pozostało priorytetowe160. Podkreślić należy też udział godnego potencjału i pełnej zdolności do zbiorowej gonowych. postrzegana jest jako zagrożenie. Wzmocnienie wschod- Adama Rotfelda przy opracowaniu dokumentu. Niewąt- obrony państw członkowskich, jak również uwzględnie- niej granicy sojuszu oraz utrzymanie kolektywnej obrony pliwie szczyt lizboński zapisał się jako polityczny sukces nia wpływu pozaeuropejskiej aktywności NATO na prze- jako jego podstawowej funkcji pozostaje priorytetowym Polski. Podkreślono podstawową rolę NATO oraz wska- bieg, tempo oraz koszty modernizacji i transformacji sił 164 J. Zając, Udział Polski w misjach pokojowych i stabilizacyjnych zadaniem NATO dla Polski. zano na potrzebę tworzenia i aktualizacji tzw. planów zbrojnych sojuszników, w tym Polski163. na początku XXI wieku, Krakowskie Studia Międzynarodowe, Od początku lat 90. XX w. sojusz północnoatlantycki ewentualnościowych (planów reagowania w ramach nr 4(IV), 2007, s.191–207. 165 zajmuje niezmiennie kluczowe miejsce w polskiej poli- J. Zając, NATO…, op.cit, [w:] K. Czornik, M. Lakomy (red.), Dyle- 161 M. Lasoń, Wpływ członkostwa w NATO na politykę bezpieczeń- maty…, op.cit., s. 203. tyce bezpieczeństwa. Przynależność do NATO w dużej stwa Polski, [w:] E. Cziomera (red.), Polityka zagraniczna i bezpie- 166 M. Lasoń, Udział Wojska Polskiego w operacjach wojskowych mierze determinuje doktrynę bezpieczeństwa narodo- 159 Traktat północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia czeństwa Polski po 1989 roku, Kraków 2015, s. 118. poza granicami kraju, [w:] E. Cziomera (red.) Polityka zagraniczna 4 kwietnia 1949 roku, DzU z 2000, nr 87, poz. 970, art. 5. 162 Koncepcja Strategiczna NATO, https://www.bbn.gov.pl/down- i bezpieczeństwa Polski po 1989 roku, Kraków 2015, s. 120–124. 158 . Zając, NATO w polityce bezpieczeństwa Polski, [w:] K. Czornik, 160 Por. L. Zyblikiewicz: Koncepcja strategiczna z listopada 2010 r. load/1/15758/KoncepcjastrategicznaNATO.pdf, (dostęp: 27.02.2018). 167 Doktryna Komorowskiego, czyli priorytety dla obrony włas- M. Lakomy (red.), Dylematy polityki bezpieczeństwa Polski na Zamiary i rezultaty, [w:] Nato wobec wyzwań współczesnego świata. 163 Strategia Bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa nego terytorium, www.bbn.gov.pl/download/1/15538/doktrynako- początku drugiej dekady XXI wieku, Katowice 2014, s. 192. Red. R. Czulda, R. Łoś, J. Reginia- Zacharski, Łódź 2013, s. 39–52. 2007. morowskiego-zalozenia.pdf (dostęp: 27.02.2018).

NR IV/2018 70 71 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Polityka „otwartych drzwi” NATO a polska NATO nie może mieć prawa negowania procesu rozsze- Przystąpienie Polski do NATO wpłynęło na wszystkie RP z 2014 r. określa istotę roli sojuszu północnoatlanty- polityka wschodnia rzania (...) Należy utrzymać perspektywę akcesyjną dla dziedziny sił zbrojnych. Spowodowało konieczność ckiego w polskiej polityce bezpieczeństwa. Polska położona jest w centralnej części Europy, sytu- takich państw, jak Gruzja, Mołdawia czy kraje Bałkanów dostosowania Sił Zbrojnych RP do standardów NATO. Uzyskanie w 1999 r. członkostwa w NATO zmieniło ując się na głównym kierunku strategicznym działań Zachodnich, aby nie zaprzepaścić pozytywnych zmian, Nacisk został położony na tzw. interoperacyjność, czyli warunki realizacji polityki zagranicznej i bezpieczeń- wojennych sojuszu i Federacji Rosyjskiej. W kontekście jakie w nich zaszły i nie zniechęcić ich do dalszych zapewnienie możliwości wspólnego działania Wojska stwa. Polska potwierdziła status państwa demokratycz- zagrożenia dla nienaruszalności granic należy podkre- reform170. Polskiego z armiami innych państw członkowskich. Naj- nego i gotowego do wejścia na drogę rozwoju opartego ślić, że nasze bezpieczeństwo jest funkcją relacji NATO wyraźniejsze zmiany zaobserwowano w rozwoju kadr, o społeczną gospodarkę rynkową. z Rosją i Ukrainą. Położenie geostrategiczne Polski, jako Modernizacja armii i inwestycje strukturze organizacyjnej armii, a przede wszystkim Generalnie, implikacje członkostwa Polski w NATO państwa granicznego sojuszu, powinno dawać nam infrastrukturalne w funkcjonowaniu poszczególnych rodzajów sił zbroj- można ująć w trzech punktach: priorytet z zakresu obrony kolektywnej. Mając powyższe Rozpatrując bezpieczeństwo Polski nie można mieć nych. Jak wskazuje gen. Franciszek Gągol, akcesja do ∞ Wzmocnienie bezpieczeństwa narodowego. Przy- na uwadze, nasz kraj odgrywa szczególną rolę w koncep- na uwadze jedynie wymiaru zewnętrznego. W pierwszej sojuszu spowodowała przebudowę i uszczuplenie stąpienie do struktur sojuszu stworzyło gwarancje dla cjach obrony Europy Środkowej. kolejności trzeba zadbać o własny potencjał odstraszania Wojska Polskiego. Podkreślił on także znaczenie doko- obrony terytorialnej kraju, czyli wzmocniło bezpieczeń- W związku z tym idea rozszerzenia NATO o kolejne i obrony. Polska podejmuje intensywne wysiłki na rzecz nującej się zmiany pokoleniowej w siłach zbrojnych stwo zewnętrzne środkami polityczno-wojskowymi. kraje, obok utrzymania roli NATO jako sojuszu obron- wzmocnienia swojego potencjału militarnego. Obowią- (zdecydowana większość żołnierzy będą stanowili przy- Konieczność dostosowania się do struktur organizacji nego, jest przez Polskę szeroko promowana. Wszelkie zek ten wynika z artykułu 3 Traktatu północnoatlanty- jęci do służby po 1998 r.) oraz rolę kobiet – żołnierzy wzmocniło także bezpieczeństwo wewnętrzne. Wyko- działania polityczne mające na celu wzmocnienie flanki ckiego: Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniej- zawodowych (w ciągu 10 lat członkostwa w NATO liczba rzystanie dostępu do najnowszych technologii wojsko- wschodniej są jak najbardziej wskazane. Już jako członek szego traktatu, Strony, każda z osobna i wszystkie razem, pań wzrosła z 238 do 1153)174. wych dla modernizacji i zwiększenia zdolności bojo- sojuszu Polska optowała za przyjęciem do tej organizacji poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wza- Na kondycję żołnierzy zawodowych wpływają ćwi- wych sił zbrojnych było wykorzystaniem szansy, jakie Litwy, Łotwy i Estonii. Od 2004 r. popiera kandydaturę jemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną czenia sojusznicze różnego szczebla. Odbywają się daje uczestnictwo w NATO. Można zatem stwierdzić, że Ukrainy i Gruzji. i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści171. zarówno na terenie Polski, jak i w państwach sojuszni- dziś bezpieczeństwo Polski opiera się na kompleksowym Istotny z punktu widzenia rozszerzenia NATO był Wynika z tego, że każdy kraj w pierwszej kolejności czych175. Polska współorganizowała duże ćwiczenia systemie zabezpieczeń, powiązanych rozwiązań zewnętrz- szczyt bukaresztański w kwietniu 2008 r. Perspektywie sam musi być gotowy do poradzenia sobie z zagroże- sojusznicze wraz z Norwegią w 2002 r. (Strong Resolve nych i krajowych. członkostwa Ukrainy i Gruzji poświęcono dużo czasu, niem, dopiero to pozwoli mu skorzystać z pomocy stron 2002) oraz z Łotwą i Litwą w 2013 r. (Streadfast Jazz 2013). ∞ Uzyskanie szansy na wzmocnienie pozycji Polski a kwestia przyznania tym państwom Planu działań na sojuszu. Imperatywem strategicznym powinno być Celem ćwiczeń było sprawdzenie stopnia współdziałania w środowisku międzynarodowym. Członkostwo w struk- rzecz członkostwa (MAP) podzieliła państwa sojusznicze zatem wzmacnianie własnego potencjału, wspartego jednostek sił zbrojnych członków NATO176. turach NATO nobilitowało Polskę jako członka elitarnego – przeciwko wystąpiły m.in. Niemcy i Francja. Mimo nie- o gwarancje sojusznicze. W praktyce rozwijanie włas- Z punktu widzenia bezpieczeństwa wewnętrznego klubu państw demokratycznych i bezpiecznych. Uczest- przyznania MAP dla Ukrainy i Gruzji, uwagę zwróciły nych zdolności wojskowych wiąże się z koniecznością państwa, istotną konsekwencją przystąpienia Polski do nictwo w sojuszu włączyło Polskę w proces tworzenia zabiegi polskiej dyplomacji oraz osobiste zaangażowanie zwiększania wydatków państw członkowskich na obron- NATO są zmiany, jakie dotknęły system ochrony informa- i utrzymywania bezpieczeństwa na obszarze euroatlan- Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, które zaowocowały ność. Na szczycie walijskim (Newport, 4–5 września 2014 r.) cji niejawnych. Konieczność dostosowania krajowych tyckim i poza nim. Niemniej pozycja międzynarodowa deklaracją rozpoczęcia współpracy NATO z tymi krajami ustanowiono minimalny poziom wydatków na zbrojenia rozwiązań do sojuszniczych standardów ochrony infor- naszego kraju mierzona jest nie tylko indywidualnymi w przyszłości168. na poziomie 2% PKB. Polska należy do nielicznej grupy macji skutkowało uchwaleniem ustawy o ochronie infor- osiągnięciami, ale także przez pryzmat pozycji organiza- Postulaty rozszerzenie sojuszu o Ukrainę i Gruzję członków NATO, którzy realizują zalecenia dotyczące macji niejawnych. Ustawa i wydane na jej podstawie cji, do której przynależymy. Zależy też od położenia geo- wpisują się w prowadzoną po zimnej wojnie politykę budżetu obronnego172. dokumenty mają stworzyć system prawny chroniący politycznego w środku Europy oraz miejsca w procesach wobec obszaru poradzieckiego. Politykę tą oparto na idei Polska jako członek sojuszu zobowiązana jest do opła- zasoby informacyjne i procedury decyzyjne kierownictwa globalizacyjnych. Zatem nasza pozycja w środowisku „Giedroyć-Mieroszewski”. Tzw. doktryna ULB (od pierw- cania składek do budżetu NATO: wojskowego, cywilnego państwa; służyć ma bezpieczeństwu i obronności177. międzynarodowym z jednej strony zależy od nas samych, szych liter nazw: Ukraina, Litwa, Białoruś) stała się kano- oraz sojuszniczego programu NSIP (Program Inwestycji Podsumowując, dla współczesnego państwa pol- ale w dużej mierze od tego, na co wpływu nie mamy. nicznym składnikiem ideowym polskiej polityki zagra- NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa). Nasz kraj jest bene- skiego członkostwo w NATO wpłynęło na sferę bezpie- ∞ Potrzeba działania na rzecz wzmocnienia NATO. Od nicznej. Głównym jej założeniem było popieranie ficjantem programu NSIP. W latach 1999–2003 nasz czeństwa wewnętrznego. Korzystając z dorobku i doświad- uzyskania statusu członka NATO Polska aktywnie działa niepodległości tych państw i normalizacja stosunków wkład finansowy do programu wyniósł 900 mln zł, pod- czeń państw sojuszniczych, a także biorąc pod uwagę na rzecz wzmocnienia pozycji sojuszu na arenie mię- z Rosją. Jednak, jak pokazuje ostatnie ćwierćwiecze, sta- czas gdy środki zainwestowane z programu w naszym charakter i zasięg współcześnie występujących zagro- dzynarodowej. Główna aktywność Polski skierowana jest rano się wzmocnić państwa ULB i zacieśnić ich relacje kraju wyniosły około 1,4 mld złotych. Różnica 0,5 mld żeń, Polska kreuje instrumenty niezbędne do ochrony na utrzymaniu prymatu kolektywnej obrony. Uzupełnie- z zachodnią cywilizacją. Tym samym stały się obszarem złotych została przeznaczona na inwestycje infrastruk- swojego terytorium. niem działań jest otwarte stanowisko w kwestii kontynu- ścierania się interesów Wschodu i Zachodu, co skutko- turalne, m.in. rozbudowę lotnisk, modernizację skła- acji polityki „otwartych drzwi” oraz rozwoju współpracy wało kryzysem na Ukrainie w 2014 r. oraz wojną gruziń- dów paliwowych i baz morskich, przygotowanie Wnioski z państwami nieczłonkowskimi. Polska stoi na stanowi- sko-rosyjską169. systemu łączności dla Marynarki Wojennej, budowę „NATO pozostanie najważniejszym sojuszem poli- sku, że rozszerzenie NATO o nowe kraje poszerza prze- Destabilizacja sytuacji na Ukrainie i w Gruzji nie systemu rozpoznania radiolokacyjnego dalekiego tyczno-wojskowym oraz gwarantem bezpieczeństwa strzeń europejskiego bezpieczeństwa i współpracy. zmieniła podejścia Polski co do koncepcji rozszerzenia zasięgu, budowę stanowiska dowodzenia systemem Polski” – zapis w Strategii bezpieczeństwa narodowego Polska, należąc do sojuszu, przyjęła na siebie nie tylko NATO. Jako potwierdzenie stanowiska przytoczę słowa obrony powietrznej173. obowiązek solidarnego działania w przedsięwzięciach, Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego: Polska nie- ale także uczestnictwo w pracach nad wytyczeniem kie- zmiennie wspiera politykę „otwartych drzwi” do Sojuszu 174 F. Gągol, Siły Zbrojne RP po 10 latach członkostwa Polski runków strategicznego rozwoju organizacji. (...). Uważamy, że NATO musi pozostać otwarte dla 170 15 lat w NATO. Rozmowa z Prezydentem RP – Bronisławem w NATO, https://sgwp.wp.mil.pl/plik/File/ARMIA_03-04_2009.pdf wszystkich państw obszaru transatlantyckiego, które Komorowskim, Bezpieczeństwo Narodowe. 15 lat w NATO, 2014/1, (dostęp: 27.02.2018). Polska, stając się członkiem NATO, z pewnością uzy- s. 14. 175 spełnią określone kryteria członkostwa i wyrażą wolę M. Lasoń, Wpływ członkostwa…, op.cit., [w:] E. Cziomera (red.) skała o wiele większe bezpieczeństwo niż gdyby miała je 171 Traktat Północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia Polityka zagraniczna…, op.cit. przystąpienia do Sojuszu. Co ważne, żaden kraj spoza sobie zapewnić sama. Zaangażowanie w struktury bez- 4 kwietnia 1949 roku, DzU z 2000, nr 87, poz. 970, art. 3. 176 https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/15-lat-polski-w-nato/ 172 J. Zając, NATO…, op.cit, [w:] K.Czornik, M. Lakomy (red.), Dyle- polska-w-sojuszu-polnoc/5295,Korzysci-i-inicjatywy.html (dostęp: pieczeństwa sojuszu, a także zmiany na arenie między- 168 M. Madej, Wyniki szczytu NATO w Bukareszcie, Biuletyn PISM, maty…, op.cit., s. 198. 27.02.1018). narodowej wpłynęły na politykę bezpieczeństwa Polski nr 14 (482), 8 kwietnia 2008. 173 https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/15-lat-polski-w-nato/ 177 S. Zalewski, Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członko- na przełomie XX i XXI w. 169 J. Zając, NATO…, op.cit, [w:] K.Czornik, M. Lakomy (red.), Dyle- polska-w-sojuszu-polnoc/5295,Korzysci-i-inicjatywy.html (dostęp: stwa w NATO, [w:] W. Fehler, J. Tymanowski (red.), Międzynarodowe maty…, op.cit., s. 200. 27.02.1018). i wewnętrzne aspekty członkostwa Polski w NATO, Toruń 2000, s. 75.

NR IV/2018 72 73 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Bibliografia Zalewski S., Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w dobie członkostwa w NATO, [w:] W. Fehler, J. Tymanowski Dokumenty prawne: (red.), Międzynarodowe i wewnętrzne aspekty członko- Biała księga bezpieczeństwa narodowego RP, Warszawa stwa Polski w NATO, Toruń 2000. 2013. Zięba R. (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po Koncepcja strategiczna NATO. zimnej wojnie, Warszawa 2008. • Strategia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, War- Zięba R., Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po dr Zdzisław Długosz szawa 2007. zimnej wojnie, Warszawa 2010. Strategia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, War- Zyblikiewicz L., Koncepcja strategiczna z listopada 2010 r. szawa 2014. Zamiary i rezultaty, [w:] NATO wobec wyzwań współ- Krajowe Stowarzyszenie Strategia rozwoju bezpieczeństwa narodowego RP 2022. czesnego świata, red. R. Czulda, R. Łoś, J. Reginia- Instytut Badań Nad Bezpieczeństwem (IBNB) -Zacharski, Łódź 2013. Traktat północnoatlantycki sporządzony w Waszyngto- Security & Safety Research Institute (SASRI) nie dnia 4 kwietnia 1949 roku, DzU z 2000, nr 87, poz. 970. Źródła internetowe: Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka 15 lat w NATO. Rozmowa z Prezydentem RP – Bronisła- bezpieczeństwa i strategii bezpieczeństwa RP, Warszawa wem Komorowskim, „Bezpieczeństwo Narodowe. 15 lat Akademicki optymizm poznawczy 1992. w NATO”, 2014/1, https://www.bbn.gov.pl/pl/ wydarzenia/5313,15-lat-w-NATO-rozmowa-z-Prezy- i jego komercjonalizacja jako Opracowania naukowe: dentem-RP-Bronislawem-Komorowskim.html Jakimowicz R., Członkostwo Polski w NATO jako deter- Gągol F., Siły Zbrojne RP po 10 latach członkostwa Polski minanta bezpieczeństwa politycznego i militarnego, [w:] w NATO, https://sgwp.wp.mil.pl/plik/File/ARMIA_03- podstawowe źródło innowacyjnej M. Pietrasiak, M. Stelmach, K. Żakowski (red.), Polityka 04_2009.pdf zagraniczna Polski. 25 lat doświadczeń, Łódź 2016. Doktryna Komorowskiego, czyli priorytety dla obrony gospodarki morskiej Lasoń M., Udział Wojska Polskiego w operacjach wojsko- własnego terytorium, www.bbn.gov.pl/down- wych poza granicami kraju, [w:] E. Cziomera (red.), Poli- load/1/15538/doktrynakomorowskiego-zalozenia.pdf Academic cognitive optimism and its tyka zagraniczna i bezpieczeństwa Polski po 1989 roku, Korzyści i inicjatywy – Polska w Sojuszu Kraków 2015. północnoatlantyckim,https://www.bbn.gov.pl/pl/ economic significance as a major source of Lasoń M., Wpływ członkostwa w NATO na politykę bez- wydarzenia/15-lat-polski-w-nato/polska-w-sojuszu- pieczeństwa Polski, [w: E.[Cziomera (red.), Polityka zagra- -polnoc/5295,Korzysci-i-inicjatywy.html (dostęp: niczna i bezpieczeństwa Polski po 1989 roku, Kraków 27.02.1018). innovative maritime 2015. Wpływ członkostwa w NATO na bezpieczeństwo Polski, Madej M., Wyniki szczytu NATO w Bukareszcie, Biuletyn http://www.nowastrategia.org.pl/wplyw-czlonkostwa- PISM, nr 14 (482), 8 kwietnia 2008. -w-nato-na-bezpieczenstwo-polski/ Słowa klucze: Optymizm poznawczy, harmonizacja vation, praxeological nature of the transfer of innovative Zając J., Udział Polski w misjach pokojowych i stabiliza- naukowego poznania z przedsiębiorczością, państwo knowledge. cyjnych na początku XXI wieku, Krakowskie Studia Mię- morskie, innowacyjna gospodarka morska, afirmatyw- dzynarodowe, nr 4(IV), 2007. ność systemu stypendialnego, zrównoważone znacze- Summary: Academic cognitive optimism and its eco- Zając J., NATO w polityce bezpieczeństwa Polski, [w:] nie innowacji, prakseologiczny charakter transferu nomic importance, is the primary source of innovative K. Czorny, M. Lakomy (red.), Dylematy polityki bezpie- innowacyjnej wiedzy. maritime economy, which convinces his cognitive czeństwa Polski na początku drugiej dekady XXI wieku, approach in the system of the profiled structure of scien- Katowice 2014. Streszczenie: Akademicki optymizm poznawczy i jego tific knowledge, coupled with entrepreneurship. But his komercjonalizacja stanowi podstawowe źródło innowacyj- potential should result from a system mounted on effort nej gospodarki morskiej, o czym przekonuje jego kogni- and social sensitivity to perceive the problems of marine tywne ujęcie w systemowej profilowanej strukturze nauko- civilization, especially in academia. Thus praxeological wego poznania, sprzężonego z przedsiębiorczością. nature of the transfer of innovative knowledge, will Natomiast jego potencjał powinien wynikać z sytemu osa- require ongoing modernization of approaches to the dzonego na wysiłku i społecznej wrażliwości dostrzegania study of the development of civilization, harmonized cywilizacyjnych problemów morskich, głównie w środo- with interactive evolutionary institutional and regulatory wisku akademickim. Tym samym prakseologiczny charak- sphere of activities, including: political, socio-cultural, ter transferu innowacyjnej wiedzy, będzie wymagał cią- economic, legal and technological. głego modernizowania podejścia do badań nad rozwojem cywilizacyjnym, zharmonizowanym z interakcyjną ewolu- Wstęp: W 2016 i 2017 r. odbyło się wiele konferencji cyjnością instytucjonalno-regulacyjnej sfery działań, obej- naukowych na pomorskich uczelniach poświęconych mujących: czynniki polityczne, społeczno-kulturowe, eko- gospodarce, nauce i polityce morskiej. Dyskusje pane- nomiczne, prawne oraz technologiczne. lowe sprowadzały się między innymi do problematyki związanej z zarządzaniem i systemem wdrażania poli- Key words: Optimism cognitive harmonization of scien- tyki morskiej, zrównoważonego rozwoju obszarów mor- tific knowledge of the enterprise, maritime state, innova- skich, konkurencyjności portów transportu morskiego, tive maritime economy, sustainable importance of inno- inteligentnych specjalizacji Pomorza oraz innowacyj-

NR IV/2018 74 75 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

nych technologii morskich. Właśnie tej ostatniej proble- chociażby w perspektywie najbliższej dekady. W tej sytu- wego źródła innowacyjnej gospodarki morskiej to myśle- nego w szczególności w sytuacjach nieprzewidywal- matyce autor opracowania poświęca swoje szczególne acji opracowanie podejmuje wstępną dyskusję nad tym, nie kierowane z góry postawionymi zdaniami rozstrzy- nych i niepewnych, umiejętności stawiania celów, pla- zainteresowanie. Jego treść stanowi wypadkową, poru- czy uprawianie polityki morskiej jest funkcją gospodarki gającymi oraz wyjaśniającymi. Treść opracowania to nowania i zdolności do syntezy i myślenia o szanych w innych trójmiejskich ośrodkach akademi- morskiej czy też gospodarka morska jest funkcją tej poli- w zamiarze autora poznanie epistemologiczne rozu- wspomnianym już własnym myśleniu183. W tych warun- ckich, problemów związanych z zagadnieniami bezpie- tyki, oraz: miane jako wiedza praktycznie sprawdzalna i społecznie kach zespołowe akademickie, czy też innej grupy danej czeństwa transferu wiedzy czy też wspomnianej już a) jakie znaczenie dla takiego nieznanego ostatecznie użyteczna oraz spojrzenie gnoseologiczne rozumiane organizacji, budowanie specyficznych baz innowacyjnej innowacji w gospodarce morskiej. przyporządkowania ma nauka, jako wiedza pojęciowa w intencjonalnym oraz racjonal- wiedzy prowadzić powinno do szeroko rozumianego Na wstępie opracowania chciałbym serdecznie b) jak owa karuzela argumentu i wartości funkcji tę nym poznawczo obszarze świadomości ludzkiej180.W tej ukierunkowanego poznania, adresowanego do źródeł podziękować organizatorom takich spotkań za wysiłek naukę wzmacnia, hamuje czy też deformuje. sytuacji mamy do czynienia z wypełnieniem w opraco- podejmowanych komercyjnych decyzji o jej wdrożeniu i społeczną wrażliwość dostrzegania problemów mor- waniu przez informację o wiedzy jej pierwotnej funkcji, to w ramach długookresowych inwestycji. Inaczej rzecz skich w środowisku akademickim, które: Kolejny istotny problem, to sugerowana przez autora jest funkcji poznawczej jako regulacyjnego aspektu syste- ujmując, takie ujecie problemu jako wyjaśnienie proce- a) ma świadomość względności tradycji intelektual- opracowania, konieczna redefinicja „morskości pań- mowego produktu o kategorialnym dualizmie stanowią- sów myślowych i procesów modelowania innowacyjnej nych i które w tych warunkach poszukuje nowych moż- stwa” oraz jej znaczenie dla współczesnych możliwości cym odbicie świata zewnętrznego w zindywidualizowa- inteligencji oraz szeroko rozumianego ukierunkowa- liwości rozwojowych; czy też potrzeb rozwojowych Rzeczypospolitej, wynika- nym autorskim odbiorze181. nego poznania, pozwala na zbudowanie podstawowego b) poszukuje odbicia w indywidualnych oraz zbioro- jących między innymi z dostępu do morza. Sformułowanie problemu naukowego to w publikacji modelu percepcyjnego, stanowiącego część wspólną wych zdolnościach i możliwościach do nowego racjo- Występująca rozbieżność między wysoko notowaną zadanie wymagające rozwiązania, którego treść sprowa- przy konstrukcji wypowiedzi w zakresie znaczenia opty- nalnego pojmowania procesów myślowych, w następ- w Europie innowacyjnością Polaków, a bardzo nisko dza się do uzyskania odpowiedzi na pytanie: mizmu poznawczego poprzez: stwie których powinniśmy kreować cywilizacyjny postęp ocenianą innowacyjnością państwa oraz przedsiębior- W jakim stopniu określone tematem opracowania, 1. Wyjaśnienia związków w ustalonych zdarze- w gospodarce morskiej. czości prowadzi do wniosku, że to właśnie państwo naukowe rozważania nad optymizmem poznawczym niach o znamionach innowacyjnych rozwiązań. i jego polityka, z powodu kilkunastoletniego zaniecha- mogą być źródłem poznania akademickiej kreatywności 2. Próby ustalenia bezpośrednich lub pośrednich Intencją autora opracowania jest sprecyzowanie nia, powinno: poznawczej oraz wniosków z diagnozy innowacyjnych parametrów określonych elementów badanej struk- problemów i zagadnień nie tyle tych, o których już a) zmienić podejście do akademickiego, społecznego determinantów przedsiębiorczości i gospodarki morskiej? tury. wiemy, ale takich, na które w ramach istotnościowego optymizmu wdrażania nowych możliwości rozwojo- Jednocześnie zakreślone przez autora propozycje 3. Ustalenie ich jakościowego wpływu na efek- spojrzenia, chcielibyśmy znać odpowiedzi na skutek wych oraz odrzucenia dotychczasowych wszelkich wskazują na rozwiązanie tych problemów, co stanowi cel tywność kształtowanej innowacyjności w środowisku rodzących się wątpliwości. Dlatego też poniższe opraco- podziałów i barier; i granice zaprezentowanych rozważań na podstawie akademickim. wanie eksponuje doświadczenie własne jako badanie b) wypracować warunki umożliwiające nowe rozu- określenia i objaśnienia pewnych autogenicznych uwa- Zdaniem autora opracowania, optymizm poznawczy podstawowe oraz uwzględnia w znacznej jego części mienie i zrozumienie zjawisk wewnętrznych w koniunk- runkowań innowacyjności w gospodarce morskiej. należy rozumieć jako: dotychczasową wiedzę innych osób, których refleksje cji do zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym Ponadto treść opracowania i jej uzasadnienie stanowią a) uświadomiony potencjał pozytywnego i odważ- w przedmiotowej sprawie prezentowane były także na: zaobserwowanych we współczesnych granicach przewodnik autorskich rozważań wokół holistycznie nego nastawienia, pochodzącego między innymi z kongresach obywatelskich w Gdańsku, akademickich poziomu rozwoju cywilizacyjnego179. ujmowanego problemu oraz wykazanie, jak dalece ten posiadanej wiedzy do poszukiwania społecznie użytecz- konferencjach naukowych w 2017 r. temat jest nowy i dotychczas niewystarczająco zbadany, nych inicjatyw oraz nowych dla niego szans rozwojo- Optymizm poznawczy, to też nadzieja autora o inno- W tej sytuacji problematyka opracowania sprowadza co powoduje, że: wych184; wacyjnym charakterze tych konferencji, a w rozumieniu się głównie do: a) powinien on przenikać do akademickiej refleksji b) potrzebę rozwojowego wyrażania samego siebie zaprezentowanych poniżej treści, to wartości utylitarne a) edukacji, barier i sił motorycznych transferu inno- w związku z prowadzeniem tam badań naukowych, poprzez umotywowane oraz niezależne ukierunkowane pochodzące głównie z nauki, rozumiane jako skrzyżo- wacyjnej wiedzy, b) w przypadku gospodarki morskiej, ogląd problemu zainteresowanie naukowym poznaniem i odkrywaniem wanie morskich problemów a priori z a posteriori oraz b) przedsiębiorczości związanej z gospodarką morską, dodatkowo wymaga rozpoznania kolejnego obszaru, (pasja)185. wiara w pozytywny wpływ nauki i cywilizacji na rozwój c) prakseologicznego oraz społecznego charakteru wynikającego ze specyficznych motywacji obejmują- W tej sytuacji istotny pozostaje obowiązek i odpowie- ludzkości. Jednocześnie opracowanie sugeruje, że taki innowacji, cych także emocje środowiskowe182. dzialność środowiska akademickiego za: typ poznania praktycznego i teoretycznego powinien d) koniecznego akademickiego zespolenia multidy- a) świadome oparte na wiedzy kształtowanie indywi- być pozbawiony lęku przed popełnieniem błędu, cho- scyplinarnego na krajowym i międzynarodowym rynku Kognitywne ujęcie problemu, to próba wyjaśnienia dualnego i zbiorowego potencjału wyrażania samego ciażby poprawności politycznej, albowiem wyłącznie innowacyjnej nauki, okoliczności oraz opisania przyczyn powodujących siebie; pewność metodyczna prowadzonych dalej szczegóło- e) uświadomienia odpowiedzialności świata akade- zmiany w badanym przedmiocie, stanowiących źródła b) zharmonizowane celami, zainteresowanie nauko- wych w tej sprawie badań naukowych zapewnia popraw- mickiego i politycznego przywództwa za efekty kreowa- i mechanizmy inspiracji do działań innowacyjnych. To wym poznaniem i odkrywaniem społecznie użytecz- ność oraz pewność naukowego oglądu warunków nia innowacyjnej orientacji przyszłościowej państwa. także wykorzystanie wiedzy o pozytywnie wartościowa- nych nowych dla niego szans rozwojowych. postępu178. nej intencjonalności do naukowego poznania w oparciu Prawie dwie ostatnie dekady realizacji polityki mor- Kwantum metodyki badań podstawowych o zrozumienie procesów poznawczych takich jak: per- skiej w Rzeczypospolitej Polskiej, to okresy stabilności przyjętego do rozważań problemu cepcja, zdolność do szybkiego uczenia się, reprezentacja, naukowefo i systematyka dobranych 183 Por. J. Hauska, Widmo oderwanego umysłu, [w:] Dyskusje i rozwibrowania: emocje, świadomość, komunikacja oraz procesy decy- z Donaldem Davidsonem o prawdzie, języku i umyśle, Lublin 1996, a) gospodarki: wolnokonkurencyjnej, innowacyjnej, terminów i pojęć zyjne. Ponadto takie też ujecie zagadnienia obejmuje TN KUL; J. A. Fodor, Eksperci od związków. Język myśleński i jego b) inteligentnych specjalizacji, które funkcjonują Dobrane przez autora opracowania metodyczne uwzględnienie tak zwanej symbolicznej inteligencji semantyka, tłum. M. Gokieli, Warszawa 2001, Aletheia, s. 12; A. A. Conway, Michael J. Kane, Randall W. Engle, Working Memory w warunkach zrównoważonego rozwoju czy też spo- spojrzenie na wstępny opis akademickiego optymizmu kognitywnej, a w tym: zdolność do myślenia skutecz- Capacity and Its Relation to General Intelligence, Trends in Cogni- łecznej odpowiedzialności biznesu. poznawczego i jego komercjonalizacja jako podstawo- tive Sciences 7 (2003), s. 547–552. A. L. Alter, Daniel M. Oppenhei- Tym samym potencjał dynamicznych przemian mer, Uniting the Tribes of Fluency to Form a Metacognitive Nation, 180 M. Sempoliński, Filozofia współczesna, PWN, Warszawa 1988, Personality and Social Psychology Review, 13 (2009), s. 219–235. 179 Pozycje Polski w innowacyjnych rankingach unijnych i świato- cywilizacyjnych powoduje konieczność zdiagnozowa- s. 37. 184 wych (miejsce Polski); Knowledge Economy Index 2011 (Bank Świa- Por. F. Carvajal, Dotrzeć do portu – znaczenie kierownictwa nia wyzwań i zagrożeń dla morskiego rozwoju państwa, 181 towy) – 38/145; Global Innovation Index (BCG/MI/NAM 2009) – Por. W. Wolter, Elementy logiki, PWN, Kraków 1960, s. 116; duchowego, Wydawnictwo Apostolicum, Ząbki – 2013, s. 133; 52/110; Economist Intelligence Unit’s innovation ranking (EIU 2009) Z. Biniek, Elementy teorii systemów modelowania i symulacji, INFO- J. Powell SJ, Optymizm masz w sobie, Wydawnictwo WAM Kraków 178 Joseph Ch. Pearce, „Aby nasze życie było twórcze, musimy 34/82; Global Innovation Index 2011 (INSEAD 2011) – 43/125; Global PLAN, Szczecin 2002, s. 11–12. 2015. pozbyć się lęku przed popełnieniem błędu”. Creativity Index (Florida et al. 2011) – 41/82; EU Innovation Union 182 R. Franken, Od ciekawości do twórczości, Gdańskie Wydawni- 185 R. Franken. Od ciekawości do twórczości, Gdańskie Wydawni- Scoreboard 2011 – 23/27. ctwo Psychologiczne, Gdańsk 2012. ctwo Psychologiczne, Gdańsk 2012.

NR IV/2018 76 77 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Wskazane wyżej elementy powinny, zdaniem autora, rozwiązanie problemu naukowego polegającego cho- z twórczą inspiracją w obszarze działalności gospodar- rębnienie podstawo­wych czynników i korelację między korespondować ze składowymi struktury systemowego ciażby na188: czej. Powyższe wynika z holistycznej analizy źródeł nimi jako zmiennych zależnych. badania roli optymizmu poznawczego w innowacyjnej 1. Poznaniu na podstawie fragmentu aktualnego morskiej innowacyjności, obejmujących ich zidentyfi- gospodarce morskiej, a w tym: stanu wiedzy (teoria i praktyka) możliwości metodycz- kowanie w obszarze między innymi kognitywnego W działaniach diagnostycznych zastosowano głów- a) wspomnianego już w kognitywnym ujęciu, czyn- nego podejścia do stanowiska wobec nowych niewyjaś- wyjaśnienia mechanizmów naukowej inspiracji191. nie metodę analizy systemowej, gdzie wykorzystano do nika rodzajowego, to jest określenia pewnego stopnia nionych i nieznanych faktów w holistycznym oraz kog- Uzasadnienie wyboru tematu badań wynika z tego, że opracowania elementu modelu jego charakterystyczne postępu opartego na wartości społecznej pochodzącej ze nitywnym ujęciu innowacyjności, kształtujących lub w Polsce w obszarze zainteresowania określonym tema- cechy sprowadzające się do: znaczenia intencjonalnej aktywności intelektualnej modernizujących obowiązujące wzorce (cel poznawczy). tem opracowania konieczne jest prowadzenie badań a) ujęcia systemu jako całości złożonej z elementów danego środowiska akademickiego; 2. Opisaniu metodycznego podejścia do każdora- szczegółowych na nie do końca zidentyfikowanych zależnych od siebie wzajemnie; b) elementu diagnostycznego dla gospodarki pań- zowo określonego, w badaniach szczegółowych, prob- determinantach ich istoty, odnoszących się do współ- b) podejścia systemowego opartego na komponen- stwa, który kształtowany jest na podstawie opisu bieżą- lemu jako stanowiska obejmującego jego wstępne czesnych realiów innowacyjności. Tym samym nie- tach podsystemów (wejście, przetwarzanie i wyjście) cego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców uświadomienie, wyjaśnianie nowych zjawisk jako wery- zbędna jest holistyczna analiza jej źródeł i wyjaśnienie oraz wzajemności oddziaływania (dodatnie i ujemne); na czynnik rodzajowy kształtujący warunki życia spo- fikacji tego poznania (cel praktyczny). mechanizmów naukowego powstawania nowych przy- c) uwzględnienia ogółu warunków, w jakich owa łecznego; 3. Przeprowadzeniu analizy, czy tak zaprezentowany datnych rozwiązań w gospodarce morskiej. Ponadto całość funkcjonuje oraz poszukiwania stałych elemen- c) elementu organizacyjnego i administracyjno- tok i zakres rozważań przy jego doprecyzowaniu obszar ich kognitywnego charakteru, zdaniem autora tów i źródła przekształceń systemu w samym systemie; -prawnego obejmującego między innymi państwowy w odniesieniu do rodzajowo określonego rozwoju opracowania, pozwoli na zidentyfikowanie kolejnych d) jego zdolności samosterowania własnym działa- system prawny, uwzględniający normatywny obszar nauki w ujęciu kognitywnym, zapewnia postęp w gospo- elementów, które na tej podstawie przyczynią się do niem i oddziaływaniem na otoczenie. współdziałania administracji państwowej z samorzą- darce morskiej. opracowania dynamicznego modelu rozwiązania syste- dami lokalnymi i administracją samorządową uczelni 4. Opracowaniu systemowego ujęcia źródeł i mecha- mowego z uwzględnieniem kapitału ludzkiego. Metody, techniki i narzędzia badawcze pozwalające oraz z przedsiębiorcami; nizmów naukowego postępu jako modelu, którego: Przedmiot badanego w opracowaniu zagadnienia na powtarzalność badań i ich wielorodzajowe możliwo- d) element podmiotowo-terytorialny, obejmujący a) elementy stanowiłyby źródła współczesnych stanowi wybór terenu badań wytyczonego na podstawie ści dalszej weryfikacji problemu badawczego, reasumu- obszar krajowy, regionalny, czynnika rodzajowego; mechanizmów powstawania i funkcjonowania w global- typologii określonych zagadnień i zjawisk, jakie powinny jąc powyższe, w tym opracowaniu stanowiły: e) element opisujący zarządzanie chociażby transfe- nej oraz regionalnej przestrzeni społecznej zjawiska być dalej zbadane w obszarze innowacji morskich, a w tym a) metoda analizy i konstrukcji logicznej, rem wiedzy, innowacyjnością, który obejmuje między innowacyjności; między innymi: b) metoda analizy piśmiennictwa, innymi: jego politykę i jej narzędzia czy też relatywizm b) istotę i powiązania między elementami można 1. Zmieniających się funkcji systemów politycznych c) metoda diagnostyczna (metoda analizy systemowej), wskaźników efektywności takiego działania. opisać w oparciu o kognitywne wyjaśnienie inspiracji obejmujących: d) podejście kognitywno-systemowe w meta-teorii oraz akceptację czy też poparcie dla takich działań. a) zmieniające się reguły światowej polityki wobec TOGA. Należy szczególnie podkreślić raz jeszcze znaczenie problemów ekonomicznych i społecznych; kognitywnego, ze szczególnym uwzględnieniem inteli- Tezę w prowadzonych badaniach stanowiło założe- b) uświadomione ryzyko cywilizacyjne i jego asyme- W procesie analizy, jako zastosowanej tutaj metody gencji kognitywnej, ujęcia tego problemu, na które nie sprowadzające się do tego, że akademicki optymizm trię wobec strategii państwa, kapitału i społeczeństwa badawczej, założono, że zidentyfikowane przez doktrynę składa się przecież przekonanie o: poznawczy i jego komercjonalizacja stanowią podsta- obywatelskiego. ustalone przyczyny personalnej motywacji działań czło- a) atrakcyjnej zawsze i nie tylko ekonomicznie, wowe źródło innowacyjnej gospodarki morskiej, co 2. Nauki jako produkcji wiedzy o innowacyjnej wieka będą umożliwiały, obecnie i w przyszłości, wyod- a koniecznej dla działalności państwa, roli sfery nauko- wynika z holistycznej analizy źródeł oraz mechanizmów gospodarce morskiej. rębnienie podstawo­wych czynników i korelację między wej sprzężonej z przedsiębiorczością; innowacyjności, uwzględniającej jej kognitywne ujęcie 3. Nowej kwantyfikacji polityki morskiej i geopolityki, nimi jako zmiennych zależnych. W związku z tym b) pozytywnym znaczeniu występowania subiektyw- i wyjaśnienie mechanizmów twórczej inspiracji oraz która obejmuje narodowe przemiany społeczno-gospo- jednym z istotniejszych terminów w prowadzonych nych i obiektywnych zjawisk mentalnych, indukujących koniecznego wielopoziomowego społecznego poparcia darcze192. badaniach nad innowacyjnością będzie wnioskowanie dążenie człowieka do multidyscyplinarnego poznaw- dla takich działań189. rozumiane jako proces myślowy, zachodzący w pewnym czego doskonalenia swojego wglądu w morską rzeczy- Sprecyzowanie tezy pozwoliło na sformułowanie Mając na uwadze, że poznanie naukowe, które polega określonym momencie czyjejś świadomości. Należy wistość; pytań szczegółowych wyznaczających określony kieru- na planowych i celowych sposobach postępowania szczególnie podkreślić, że występująca współczesna nie- c) społecznych korzyściach pochodzących z innowa- nek i treść rozważań, które zmierzało chociażby do opi- badawczego, jako wiodącą metodę badawczą zastoso- rozstrzygalność o niealgorytmiczności ludzkiego myśle- cyjności, jej rozumienia przy pomocy wykorzystania sania i wyjaśnienia istoty badanej przestrzeni i jej oto- wano metodę konstrukcji logicznej, analizy indywidual- nia nie zwalnia badacza w prowadzonych rozważaniach takich pojęć jak: percepcja, świadomość, intencjonal- czenia w oparciu o, między innymi, kognitywne nych przypadków i metodę diagnostyczną. Proces z uwzględnienia tego, że naukowe podejście do badanej ność, wiedza, dowód, prawda oraz postęp186. wyjaśnienie motywów twórczej naukowo innowacyjnej poznania myślowego w prowadzonych badaniach przestrzeni wymusza zwrócenie uwagi na: inspiracji190. oparto na analizie, syntezie, dedukcji i indukcji, porów- a) konieczność dysponowania pewnymi miarami Zaprezentowana publikacja toruje także nowe spoj- Hipoteza jako przypuszczenie (prognoza) podlegające nywaniu i przeciwstawianiu, uzasadnieniu i dowodzeniu i wskaźnikami dla osiągania określonych stanów i osza- rzenie na problem oparty na podstawach reprezentują- weryfikacji w publikacji czy też założenie przypuszczal- oraz na uogólnianiu i wnioskowaniu193. W procesie ana- cowanie ich potencjału; cych świat nauki autorów różnych poglądów, definiują- nego rozwiązania i zależności, jakie zachodzą między lizy, zastosowanej tutaj metody badawczej, rozłożono b) potrzebę dysponowania sposobem wartościowa- cych złożoną naturę człowieka w odniesieniu do wybranymi zagadnieniami, stała się propozycją odpo- zdarzenia na ustalone przyczyny, co spowodowało wyod- nia na podstawie właściwości, cech grupowych oraz innowacji187. Tym samym cel sporządzonego opracowa- wiedzi na tezy i w tej sytuacji przyjęła następujące cech diagnostycznych oraz przypisanych do nich para- nia utorowany został na realne, metodyczne i naukowe brzmienie: metrów odzwierciedlających właściwości ich przyczyn 191 Zob. http://sady.up. krakow.pl/folnauk.popper.logika. htm Podstawowym źródłem innowacyjnego rozwoju U. Niklas, Karl R. Popper, Logika odkrycia naukowego, fragmenty i skutków. gospodarki morskiej jest komercjonalizacja akademi- Logik der Forschung, 1934 wyd. rozszerzone The Logic of Scientific 186 Zob. R. Penrose, Nowy umysł cesarza, przeł. P. Amsterdamski, ckiego optymizmu poznawczego, zharmonizowanego Discovery, 1959 i 1972, R 1. Problem indukcji. Ponadto należy też podkreślić, że każdy system klasy- 192 Warszawa 2000, PWN, s. 123–132; R. Murawski, Filozofia matema- U. Beck, Społeczeństwo ryzyka. Wydawnictwo Naukowe Scho- fikacyjny, z uwagi na jego istotne i wyjątkowo utylitarne tyki, Warszawa 2001, PWN; M. Heller, Przeciw fundacjonizmowi, [w:] lar, Warszawa 2004; U. Beck, Władza i przeciwwładza w epoce glo- 188 Filozofia i wszechświat, Kraków 2006, Universitas, s. 87. W. P. Grygiel, J. Apanowicz, Metodologiczne elementy procesu poznania…, balnej, SCHOLAR, Warszawa 2005. znaczenie, powinien dyskwalifikować relatywistyczne s. 38. M. Hohol, Rogera Penrose’a kwantowanie umysłu, Filozofia Nauki 193 Zob. T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej metody pomiaru zagrożeń dla procesów innowacyjnych. 189 Rok XVII, 2009, nr 3(67), s. 6–31. M. Sempoliński, Filozofia współczesna, PWN, Warszawa 1988. i metodologii nauk, Ossolineum 1990 oraz J. Kinita, Szkice z teorii Mając na uwadze próbę ustalenia miary potencjału pozy- 187 Z. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa 2001, 190 J. Apanowicz, Metodologiczne uwarunkowania pracy nauko- poznania naukowego, PWN, Warszawa 1976. s. 194–203. wej, DIFIN, Warszawa 2005, s. 72. tywnego nastawienia, pochodzącego między innymi

NR IV/2018 78 79 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

z posiadanej wiedzy do poszukiwania społecznie użytecz- b) co powoduje też, że: b) powstaje rozbieżność między niezależną praktyką c) Czy dzisiaj zdajemy sobie sprawę z potencjału mor- nych inicjatyw oraz nowych dla niego szans rozwojo- ∞ istnieje wrażenie, iż nauki zawiodły, badawczą i przymusem działania wynikającym z prak- skiego naszego państwa i jaki on jest oraz jaki naszym wych, należy stwierdzić, że owe zachowania i postawy ∞ autorzy takich opinii nie zdają sobie sprawy, że to tyki i polityki, w których wątpliwości są systematycznie uzasadnionym zdaniem być powinien? należą do zbiorów rozmytych poprzez nie do końca opra- zglobalizowany sukces nauki i pojawiające się jej nowe redukowane oraz znoszone przez warunki podejmowa- d) Jak globalizacja kształtuje stanowisko polskich elit cowane naukowo opisanie wielkości potencjału tych zja- obszary wiedzy zrelatywizowały oraz zweryfikowały nia decyzji politycznych; politycznych wobec polskiej suwerenności politycznej wisk i ich skalowanych związków przyczynowych194. stare prawdy, c) odbiorcy oferowanych przez naukę usług poznania i gospodarczej oraz jakie to ma przełożenia na stan inno- ∞ w ten sposób powstał „nowy tor” dla „drugiej pręd- naukowego, płacąc za wiedzę, kierują się wyłącznie prostą wacyjnej gospodarki morskiej? kości” w innowacyjnej przestrzeni cywilizacyjnej dla logiką egzystencji, konsupcjonizmu i produkcji, w jedno- e) Jaki jest potencjał kształcenia kadr polskich ludzi I. Kwantum diagnozy innowacyjnych nowych rozwiązań196. stronnym, zawężonym do rachunku ekonomicznego morza, czyli jakie znaczenie dla państwa ma morska determinantów gospodarki morskiej W tym miejscu dla prowadzonych rozważań istotna tymczasowym charakterze racjonalności nauki; edukacja społeczeństwa?202 Zdaniem nauki, XXI w. wyłonił społeczeństwo wiedzy, staje się odpowiedź na pytanie, którego treść sprowadza d) tak ukształtowana regionalna produkcja i usługi w którym głównymi czynnikami konkurencji stały się się do tego, czy: implikują zdeformowane związki między nauką, polityką II. Morskie znaczenie konotacji zakresu zdobywanie i wykorzystywanie nowej wiedzy. Tym a) Uprawianie polityki morskiej państwa jest funkcją oraz działalnością gospodarczą, a wypośrodkowane ste- pojęcia innowacyjności samym każda społeczność zorganizowana w państwo, gospodarki morskiej czy też gospodarka morska jest rowane, tak zwane narodowe badania, przyporządko- Próby zdefiniowania innowacyjności w gospodarce dążąc do wzrostu gospodarczego, powinna być zaintere- funkcją tej polityki? wują społeczności naukowej w rzeczywistości wyłącznie morskiej i edukacji sprowadzają się do praktycznego sowana: b) Narodowe projekty wizji innowacyjnej gospodarki polityczny monopol racjonalności. zastosowania znacząco udoskonalonego produktu, a) ukierunkowanym rozwojem nauki, poprzez inwe- morskiej są integrowalne z geopolitycznymi wyzwa- Nie ulega wątpliwości, że polityka morska państwa usługi lub procesu, w tym także wdrożenia nowej metody stowanie w działalność naukowo-badawczą, niami i trendami cywilizacyjnymi? musi uwzględniać tak zwaną „morskość państwa”, która marketingowej lub organizacyjnej redefiniującej sposób b) zorganizowaniem i patronowaniem współpracy tutaj oznacza stopień implikacji wynikających z jego pracy lub relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem203. Ten gospodarczej ze światem nauki, Zasadność tak zadanego pytania wynika z tego, że: geopolitycznej zależności od Morza Bałtyckiego. W tej prakseologiczny charakter morskiej innowacyjności c) umożliwieniem przedstawicielom nauki opłacal- 1. Dla narodowego i indywidualnego kapitału inno- sytuacji należy pamiętać, że potencjał morski to, poprzez wobec problemu transferu wiedzy dla swego rozwoju ności ich twórczej działalności, wacje techniczne były i są obecnie kluczową strategią posiadanie dostępu do morza: wymaga ciągłego modernizowania podejścia do badań d) wypracowaniem zasad zarządzania nową wiedzą rynku i władzy, albowiem: a) zdolność do wywierania wpływu na występujące nad rozwojem cywilizacyjnym, zharmonizowanym w oparciu chociażby o: a) w budowie efektywnego systemu innowacji wokół wydarzenia, z interakcyjną ewolucyjnością instytucjonalno-regula- ∞ prawo rozumu, w gospodarce morskiej większą, ale inną rolę muszą b) zasób możliwości, sprawność i wydajność takich cyjnej sfery działań, obejmujących z całą pewnością, ∞ optymizm i pozytywizm poznawczy, odgrywać państwowe i pozarządowe instytucje proin- działań oraz pewna wielkość charakteryzująca pewien m.in.: czynniki polityczno-społeczno-kulturowe, ekono- ∞ pragmatyzm i jego skuteczny w danych warunkach nowacyjne (ośrodki innowacji, stowarzyszenia, klastery), stan w danym punkcie rozwoju cywilizacyjnego199. miczne, prawne i technologiczne204. zakres195. które powinny spełniać rolę chociażby katalizatora prze- Bogata naukowa terminologia sprowadza się także do pływu wiedzy, ułatwiając wdrożenie nowych rozwiązań Natomiast jego konieczna redefinicja uwzględniająca tego, że innowacyjność to także nowe kognitywne ludz- Ponadto należy podkreślić, że związany z tymi zagad- do praktyki gospodarczej (siły motoryczne i bariery); innowacyjność to uświadomione i zaplanowane zamie- kie postrzeganie, stanowiące uogólnione odbicie jego nieniami, holistycznie ujmowany problem szeroko rozu- b) ważnym ogniwem systemów wsparcia innowacyj- rzenia zwiększające pożądaną przede wszystkim war- wizji i pasji oraz zdolności, które ma na celu odkrycie mianego bezpieczeństwa transferu innowacyjnej nej działalności są instrumenty finansowe, przedsiębior- tość, możliwości wpływu naszego morza na rozwój nowych relacji między poznawczym postępowaniem wiedzy, stanowi jeden z bardziej złożonych problemów czość i aktywność akademicka, cywilizacyjny państwa200. Użyte w poprzednim zdaniu człowieka a zasobem posiadanej przez niego wiedzy205. współczesności. Z obserwacji rozwojowych barier c) wykorzystanie w działalności gospodarczej wiedzy wąskie ujęcie dla sformułowania wartość oznacza także Współczesna multidyscyplinarna złożoność innowacyj- i zagrożeń cywilizacyjnych wynika, że z reguły nie zda- umożliwiało zawsze postęp, zdobywanie nowych cechy stanowiące o walorach ludzi morza lub rzeczy ności ma w odbiorze społecznym spowodować nowe jemy sobie sprawy z konfliktu zachodzącego między rynków zbytu i produkcji. mające znaczenie dla celu ewentualnych zabiegów praktyczne racjonalne postrzeganie rzeczywistości, potrzebą zbiorowego i osobistego szeroko rozumianego 2. Subiektywnie pojmowany przez środowiska poli- innowacyjnych. Do czynników wpływających na ową która nakazuje uwzględnić, poznane już w badaniach globalnego bezpieczeństwa a twórczością i innowacją, tyczne, państwowy interes nie zawsze wykorzystuje politykę, obejmującą morskość, zaliczyć należy także: naukowych, szczegóły i relacje występujące między albowiem: w swoich procesach decyzyjnych profesjonalne a) korzyści wynikające z dostępu do morza, lokaliza- innymi w redukcjonizmie, determinizmie oraz materia- 1. Budowa nowoczesnej gospodarki wiedzy wymaga naukowe grupy eksperckie, a częściej takie środowiska cję morskiej infrastruktury, lizmie. Jednocześnie musimy sobie uzmysłowić, że długookresowych inwestycji w kluczowe technologie zgłaszają zapotrzebowanie na specjalistów od technicz- b) wielkość handlu morskiego, w takiej działalności najważniejszym i podstawowym w połączeniu z proaktywnym, inteligentnym podejściem nych i statystycznych manipulacji197. c) wielkość floty handlowej, czynnikiem jest świadomość liderów deklarowanego do zakładanych celów i coraz częściej identyfikowanej 3. W obrocie międzynarodowym politycznych pro- d) przemysł stoczniowy, i kształtowanego postępu oraz jej odbicie w optymizmie apagry ryzyka takich działań. gramów występuje także wyizolowana narodowa wizja e) wielkość stref przybrzeżnych (obszarów morskich poznawczym, głównie społeczności naukowej. To, co 2. Państwa europejskie stoją przed koniecznością postępu, wyłącznie według standardów własnej racjo- kraju), dziś wiemy i co odróżnia wiedzę od pozostałych zaso- rewizji i restrukturyzacji modelu społeczno-ekonomicz- nalności, która nie uwzględnia tego, że zglobalizowane f) PKB oraz liczbę ludności201. bów człowieka, to jej dominacja, symultaniczność, nieli- nego, w tym redefinicji roli ośrodka akademickiego zastosowanie nauki jest współcześnie jej weryfikowa- niowość i niewyczerpalność. Jej percepcyjne implemen- w systemie gospodarczym państw członkowskich. niem, wzbogacaniem wiedzą na skutek powiązań i kon- W tej sytuacji należy zadać kolejne pytania: towanie do naszej świadomości odbywa się poprzez 3. Europejska gospodarka, szczególnie w krajach taktów międzynarodowych ośrodków decyzyjnych oraz a) Czy Morze Bałtyckie efektywnie kształtuje mor- reguły transpozycji, stosowania oraz zapewnienia prze- „drugiej prędkości” bazuje na starych paradygmatach: władzy, i gdzie: skość Rzeczypospolitej Polskiej? a) w których z reguły brakuje innowacyjnej rynkowej a) tym samym regionalni politycy i praktycy mogą b) Czy ustrojowe organy polityczne oraz organizacje 202 S. Piocha, Ekonomiczne, społeczne i prawne wyzwania pań- orientacji działalności naukowo-badawczej, dokonywać wyborów grup eksperckich i wzajemnie państwowe, sterując finansami, umożliwiają korzystanie stwa morskiego w Unii Europejskiej, Koszalin-Kołobrzeg, Środkowo- pomorska Rada Naczelnej Organizacji Technicznej, 2009. przeciw sobie ich wykorzystywać198; z tej morskości, przysparzając narodowi pożytków? 203 Z. Ziembiński, Logika praktyczna, PWN, Warszawa 2001, 194 Zob. W. P. Grygiel, M. Hohol, Rogera Penrose’a kwantowanie s. 26–27, 30, 32, 74–75; T. Maruszewski, Psychologia poznania, GWP, 199 umysłu, Filozofia Nauki Rok XVII, 2009, nr 3(67), s. 6–31; www.ncn. A. Makowski, Siły morskie współczesnego państwa, Impuls Plus Gdańsk 2001, s. 428. gov.pl, 2012.07.18 g. 14.48; A. Jajszczuk, Badania podstawowe, ale nie Consulting, Gdynia 2000, s. 10. 204 Zob. http://www.parp.gov.pl/files/74/81/806/22523.pdf Raport. 196 bezużyteczne. Op.cit., s. 184–185. 200 J. Głuszyński, Wartości a wychowanie, Chowanna nr 2, 1983, Polskiej Agencji Rozwoju przedsiębiorczości. 197 195 U. Beck, Władza i przeciwwładza w epoce globalnej, SCHOLAR, Op.cit., s. 240–249. s. 105. 205 Por. Poglądy zawarte w rozważaniach I. Ihnatowicza, [w:] Czło- Warszawa 2005, s. 361. 198 Op.cit., s. 267. 201 A. Makowski, Siły morskie…, s. 21. wiek, informacja, społeczeństwo, Czytelnik, Warszawa 1989, s. 53.

NR IV/2018 80 81 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

strzegania. Ponadto praktyka implementacji innowacyj- d) transferem wiedzy łączącym obszary nauki i pro- podejrzliwości trudno uzyskać klimat potrzebny do wsparcia i narodowego korzystania z podziału relatyw- ności do życia społecznego z reguły oparta jest na dwóch dukcji, czyli prowadzeniem badań naukowych rozwija- budowy innowacyjnej gospodarki, której fundamentem nego wkładu209. zasadach: efektywności i asymilacji206. W tej sytuacji, jących produkcję w kierunku poszukiwania nowych roz- jest współpraca, wymagająca zaufania. Jego bezpośred- To, jak żyjemy, zależy od tego, co wytwarzamy i od innowacyjność w gospodarce morskiej, rozumiana jako wiązań, pomysłów oraz koncepcji powodujących postęp nią pochodną jest umiejętność współdziałania na pozio- tego, jak wykorzystujemy owoce cudzej wytwórczości kategoria społeczna, obejmuje takie elementy ukierun- cywilizacyjny w gospodarce morskiej207. mie indywidualnym, która posiada przełożenie na mię- i cudzego do niej wkładu. Z amerykańskich i duńskich kowanego działania sprowadzające się głównie do tego, dzygrupową, branżową, specjalistyczną współpracę. doświadczeń wynika, że inwestycje stanowią klucz do jak wychować i kształcić społeczeństwo innowacyjne. III. Naukowy optymizm poznania jako Deficyt zaufania społecznego utrudnia też upowszech- powstawania nowych technologii. Jednocześnie ich Tylko chociażby w rozumieniu intencjonalno-ekono- źródło rozwoju cywilizacyjnego nienie nowych rozwiązań, potęgując przyzwyczajenia innowacyjny charakter wynika z wykorzystania dotych- micznym innowacyjność jest kategorią dotyczącą tech- Jak wynika z doktryny, infologiczna triada wiedzy to i nawyki, tutaj w obszarze morskiej działalności. czasowych technologii dotowanych najczęściej przez nologii czy też gospodarki. Szerzej, to przede wszystkim funkcja o zmiennych: informacja, kontekst i doświad- Kolejny istotny problem to polityczne deklarowanie państwo210. Taki mechanizm wskazuje na to, że tylko zjawisko społeczne, na które składają się takie kompo- czenie, to jest takiej informacji, której odbiór ma wpływ innowacyjnej gospodarki w zderzeniu z tradycjonali- bogate państwa mogą rozwijać nowe technologie. Suge- nenty, jak: zaufanie, odwaga wolnej myśli i otwartość na na kontekst sytuacyjny oraz posiadane przez odbiorcę zmem edukacyjnym. Pierwsza przeszkoda w konserwa- rowane w tym miejscu przez autora zmiany w prawie nowatorskie rozwiązania, system edukacyjny wspiera- doświadczenie. Natomiast ostatni element tej triady to tyzmie akademickim to konieczna zmiana miar oceny, powinny zmierzać do tego, że wynalazki opatentowane jący kreatywność czy też umiejętność współpracy. W tej głównie: zbiór zdań, które z posiadanych informacji weryfikowania skuteczności nauczania, które ukierun- z wykorzystaniem funduszy publicznych jako produkty sytuacji rozumienie innowacyjności powinno zmierzać pozwalają wyciągać wnioski. Z tego wynika, że wiedza kowane powinna być na premiowanie: powinny w swojej cenie uwzględniać ich wkład pub- nie tylko do wąsko pojmowanego rozwoju gospodar- do tej pory oznaczała i oznacza dalej wnioski wyciągane a) sposobu myślenia o sobie i dynamice zmian cywi- liczny, który jako zwrot miałby stanowić przychód pub- czego, ale tak pojmowana złożona progresja musi być przez doświadczonego człowieka na podstawie informa- lizacyjnych, licznych finansów z przeznaczeniem dla nowych inwe- ukierunkowana na zharmonizowanie społeczne, które cji w rozpatrywanym kontekście problemu, tutaj inno- b) umiejętności kształtowania sposobów rozwiązywa- stycji. W ten sposób sektor publiczny mógłby ma wychować innowatorów, a nie tylko biernych wacyjności jako celu poznania naukowego. Rozpatrując nia problemów stanowiących wyzwania i jego zagrożenia. wykorzystywać nowe technologie jako zapłatę za swój odtwórców i konsumentów. W tym kontekście innowa- wiedzę jako odwołanie się do świadomości, należy spo- Innowacyjna gospodarka morska to odpowiedzial- wkład, prowadzący chociażby do wzrostu zatrudnienia cyjność gospodarki morskiej jawi się jako efekt złożo- dziewać się w innowacyjnym poznaniu wartości stano- ność świata akademickiego i politycznego przywództwa i wzrostu gospodarczego211. Takie działania powodowa- nego regionalnego i krajowego procesu społecznego. wiącej przesunięcie granic rozumienia form bytu za kreowanie orientacji przyszłościowej czyli twórców, łyby powstanie nowych źródeł inwestowania w wiele Postrzeganie tak określonego stanu rzeczy wynika w całości morskiego i państwowego istnienia. To wyni- a nie odtwórców (kopistów). W tej sytuacji wydaje się, że sektorów gospodarki krajowej. W tej sytuacji innowa- z tego, że innowacyjność to także konieczność oglądu kający właśnie z nauki intencjonalny optymizm subiek- potrzebujemy znaczących przeobrażeń w procesie edu- cyjna gospodarka morska będzie możliwa, jeżeli inno- tego problemu przez pryzmat trwałości wspólnot, w któ- tywnego poznania, uznawanego naszą obecną świado- kacji. Jednocześnie, mając na uwadze indywidualną sta- wacyjne będzie państwo morskie, a jego stałość, to jest rych funkcjonujemy i, co wydaje się dominować, mością jej koniecznego materialnego i szeroko tystyczną wysokość zdolności innowacyjnych Polaków, sektora publicznego, prawie zawsze gwarantuje rozwój. z postępu zagrożenia wynikającego z konsumpcjoni- rozumianego prakseologicznego pierwszeństwa208. potrzebujemy w dalszym ciągu ich poznawczej ciekawo- Taki też mechanizm odzwierciedlający europejskie, zmu, politycznego populizmu trendów i priorytetów Jedynie społeczeństwa zdolne do tworzenia nowych ści, aktywności, refleksyjności, twórczego relatywizmu duńskie, doświadczenie wskazuje na to, że rozwój inwe- w wyłącznym wyścigu do poszukiwania polityczno- rozwiązań, posiadające odpowiednie zasoby wiedzy, i optymizmu wobec wymaganego postępu cywilizacyj- stycyjny jest podstawą rozwoju gospodarczego, a jego -ekonomicznych zysków. kapitału, ale także posiadające cechy umiejętność współ- nego. Ponadto rozwijać musimy przeniesienie akcentów brak to dla niego cywilizacyjne zapóźnienie. Mimo tego, że nie istnieje jeden uniwersalny sposób działania, zaufanie, otwartość, odwagę do eksperymen- z wiedzy teoretycznej na praktyczną, umiejętności Najistotniejsza z punktu widzenia autora opracowania pomiaru innowacyjności, to nie ulega chyba wątpliwo- towania, przedsiębiorczość mogą z jednej strony budo- zespołowego działania i aktywności w procesie samo- i jego intencjonalności opisanej tytułem, jest innowacyj- ści, że działalność innowacyjna w polskich przedsiębior- wać innowacyjną gospodarkę, a z drugiej w niej kształcenia. Jednocześnie hamować powinniśmy nad- ność Polaków, którą określono, jako jedną z jej wielu stwach związanych z gospodarką morską powinna być funkcjonować. Innowacyjna gospodarka jest wypad- mierną presję uzyskiwania dobrych ocen, kształcenia postaci, optymizm poznawczy, ten jednak też nie prze- związana z: kową wielu czynników. Jednym z nich, jak już wspo- encyklopedycznego na rzecz premiowania stypendiami kłada się na rozwój gospodarczy Polski. Mimo dużej dyna- a) z szeroko rozumianą działalnością innowacyjną mniano, jest nauka, która z założenia, jeżeli nie będzie wyłącznie kreatorów nowych rozwiązań. miki przekształceń własnościowych po zmianie formacji w skali samego przedsiębiorstwa, czyli tworzenia kreowała innowacyjności, przestaje być nauką, a zosta- Edukacja, jej charakter, formy i rola należą do ele- społeczno-politycznej w dalszym ciągu ośrodki badawcze nowych produktów na potrzeby użytecznej wersji mor- nie ośrodkiem wiedzy o historii postępu w nauce. Nowa- mentów polityki państwa. W tej sytuacji kształcenie związane z ośrodkami uniwersyteckimi i politechnicz- skości państwa, ulepszania technologii, zwiększenia torskie rozwiązania wymagają długiego procesu badań nawet najbardziej innowacyjnych absolwentów w ramach nymi pozostają głównym, jednakże nie zawsze progre- efektywności i tym samym prowadzących do zwiększe- i rozwoju, a ten jest domeną właśnie nauki. Z drugiej narodowego systemu edukacyjnego w sytuacji, gdy nie sywnym nurtem innowacyjnych rozwiązań. Współcześ- nia konkurencyjności na rynkach krajowych i global- strony konieczne jest zaangażowanie samych przedsię- będzie na nich zapotrzebowania na rodzimym rynku nie główny potencjał innowacyjności ma swoje nych (efekt skali); biorców i idąca za tym komercjalizacja, co powoduje, że pracy, jest z punktu widzenia polityki państwa pozornie podstawowe źródło w działalności międzynarodowych b) usługami i produktami dopasowanymi do potrzeb taki model rozwoju ma pożądany charakter techniczno- bezcelowe. Jednakże zagrożenie z tytułu takiej działal- korporacji i ich centrów badawczo-rozwojowych212. odbiorców morskich na rynku krajowym oraz zewnętrz- -ekonomiczny. Możliwość wykorzystania nowych roz- ności państwa niesie za sobą postrzegane dzisiaj skutki: nym, co stanowi: wiązań to zamiana nowego rozwiązania w kategorię konieczne przekwalifikowanie siły roboczej oraz pracę 209 ∞ jedno ze źródeł długoterminowego wzrostu gospo- towaru, a więc wymaga innowacyjnych społeczeństw poniżej możliwości i aspiracji oraz/lub zarobkową emi- L. Reynolds, B. Szerszyski, Neoliberalism and Technolgy: Per- petual Innovation, or perteptual crisis?, [w:] Neoliberalism and Tech- darczego, i ich rozpoznanej skali potrzeb na danym poziomie roz- grację. W tych wypadkach każdy rodzaj wkładu w proces noscience, Ashgate 2012, s. 27;. Podręcznik Oslo – Zasady groma- ∞ związanego z nim trwałego wzrostu potencjału woju cywilizacyjnego. W tej sytuacji konieczne do roz- edukacji należy wstępnie uznać za nieuzasadniony inte- dzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, wyd. 3, OECD finansowego (stanu posiadania); ważenia pozostają najważniejsze wymiary skuteczności resem państwa wydatek. Z drugiej strony, zglobalizo- i Eurostat, 2005; J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1960, s. 104; R. Sennet, c) wspieraniem takich działań przez fundusze pomo- przedsięwzięć innowacyjnych w obszarze wysokiego lub wana gospodarka i udział w niej innowacyjnych polskich Kultura nowego kapitalizmu, Warszawa 2010; M. Pańków, Młodzi na cowe, co implikuje większe otwarcie firm na inne rynki; niskiego poziomu kapitału społecznego. Pierwszym talentów wnosi istotny wkład do zglobalizowanego rynku pracy – raport z badania, Instytut Spraw Publicznych 2012. z nich jest zaufanie. W kulturze nieufności, powszechnej postępu cywilizacyjnego, a zaprzeczeniem człowieczeń- 210 http://adamczyzewski.natemat. pl/120817,przedsiebiorcze-panstwo-innowacyjna-gospodarka 206 A. Maslow, Motywacja i osobowość, Warszawa, Instytut stwa byłoby hamowanie tego rozwoju. W tej sytuacji, 207 http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/facts-figures- Wydawniczy PAX 1990; M. Mazur, Jakościowa teoria informacji, http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uplo- jeżeli do tej pory innowacyjna edukacja oparta była na ads/2014/04/Analiza_Innowacyjności; http://www.money.pl/ -analysis/innovation-scoreboard/index_en.htmTablica wyników WNT, Warszawa 1970; I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy nakładach budżetowych, stanowiąc w Polsce podsta- „Unii innowacji”, Sprawozdanie, Unia innowacji, Europa 2020. w organizacji, Poltext, Warszawa, 2000; K. Popper, Logika odkrycia gospodarka/wiadomosci/artykul/new-europe-100-challengers- 211 naukowego, PWN, Warszawa 1977; R. I. Suttonm, J. Pleffer,Wiedza -”New Europe 100 Challengers”. wową gwarancję i poziom rozwoju naukowego, realny Op.cit. a działanie. Przeszkody w wykorzystywaniu zasobów wiedzy 208 Syntetyczna transformacja myśli z S. Hawkinga, Krótka historia postęp i wyrównanie szans cywilizacyjnych zmusza nas 212 M. Raich, PhD, ESADE Barcelona, Learnità Ltd. London, Mega- w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2002; B. Fiedor, Teoria czasu, Zysk i S-ka, Poznań 2015. trendy XXI wieku, Wykład na seminarium doktoranckim w Akademii innowacji, PWN, Warszawa 1979. do znalezienia sposobu korzystania z zewnętrznego Morskiej w Gdyni, Gdynia 2014.

NR IV/2018 82 83 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Związane z innowacyjnością kierunki dalszych roz- dentów, a z komercjonalizacji swojej infrastruktury oraz ∞ asymetrię dostępu do przydatnych informacji, niczonym potencjałem finansowym stanowi bardzo ważań powinny wynikać z tego, że: z potencjału ich kapitału ludzkiego. Kluczowe dla prowa- ∞ zawodność powiązanych rynków, ważny element schładzający ów optymizm rozwojowy. 1. We współczesnej gospodarce czynnikiem kształtu- dzonych rozważań są także dopuszczalne, z uwagi na ∞ zaplecze infrastrukturalne; W dalszym ciągu poważnym problemem jest fakt, z jącym wzrost gospodarczy jest umiejętność wprowadze- zasoby, koszty badań naukowych, płace pracowników b) aspektu finansowego, który obejmuje: którego wynika, że polskie firmy często nie znajdują nia nowych rozwiązań stanowiących wynik współpracy naukowych, albowiem to właśnie budżet kształtuje stra- ∞ niedopasowanie rodzajów instrumentów do adre- odpowiednich partnerów po stronie sektora badawczo- świata nauki i działań o charakterze gospodarczym. tegię polityki morskiej, a nie strategia polityki budżet i to sowanych problemów przejawiający się zbyt wysokim -rozwojowego. Ten rozdźwięk jest szczególnie nieko- 2. Współczesna szkoła powinna nie tyle kształcić ludzi właśnie ten warunek determinuje dzisiaj w znacznej udziałem pomocy bezzwrotnej, rzystny dla mniejszych firm, które nie są w stanie zbudo- oświeconych, co ludzi twórczych, zdolnych do oryginal- części optymizm poznawczy. Brak optymalizacji dla tych ∞ niedopasowanie struktury wydatków proinnowa- wać własnego potencjału badawczego. Jedną z przyczyn nego i niekonwencjonalnego, inteligentnego myślenia. relacji powoduje pasożytnictwo intelektualne, emigrację cyjnych do potrzeb przedsiębiorstw; znaczącą część takiego stanu rzeczy jest to, że sektor instytucji badaw- 3. Nie tyle ważne jest poszukiwanie talentów, co ich innowacyjnych optymistów. wsparcia dostają przedsiębiorstwa duże, kosztem małych czo-rozwojowych pozostaje prawie wyłącznie w gestii tworzenie, a więc konieczne jest przeprowadzanie Resumując, uczelnie jako źródło edukacji powinny i średnich przedsiębiorstw. państwa, co wpływa na zmniejszenie jego konkurencyj- wstępnego osobowego doboru przy kwalifikacji do aka- uwzględniać przedsiębiorczość, natomiast państwo ności, ponieważ nie ma motywacji do komercjalizacji demickiej edukacji, albowiem: powinno głownie zachęcać do rozwoju inteligentnych Do mocnych stron polskiej gospodarki w kontekście badań wobec prawnych uwarunkowań. W tej sytuacji a) zdolność szybkiego uczenia jest już trwałym ele- innowacji oraz usuwać niedogodności, które osłabiają omawianej problematyki wdrażania innowacji należy przedsiębiorczość musi odpierać istniejące w przestrzeni mentem przewagi konkurencyjnej, taki zespolony charakter działań. Ponadto nauka zaliczyć chociażby: ogólny kapitał ludzki czy też wiel- innowacyjnej gospodarki konsekwencje wynikające z b) innowacyjność wymaga zneutralizowania napięć powinna rozwijać: innowacyjną edukację, ekonomię kość rynku jako całości. Natomiast słabe strony to głów- zastosowania politycznych instrumentów organiza- występujących między twórczością a potrzebą osobo- innowacji, prawo innowacji, politykę innowacji oraz nie: liczebność innowatorów, jakość, otwartość i atrak- cyjno-prawnych związanych z tytułem do własności wego zespolenia i dążeniem do odkrywania rzeczywi- psychologię i socjologię innowacji214. cyjność krajowego systemu badań czy też postawienie nowych rozwiązań, agresywnej konkurencji, wykorzy- stości w połączeniu z dążeniem do podtrzymywania innowacji w centrum wyłącznie agendy polityki publicz- stania oraz lobowania na rzecz prawa patentowego czy trwałych więzi z ludźmi, IV. Przedsiębiorczość wobec innowacyjnej nej, niska kooperacja środowisk biznesowych i nauko- też naukowych i ekonomicznych implikacji wynikają- c) oryginalne myślenie wymaga pewnej akceptacji gospodarki morskiej wych oraz złożone procedury administracyjne218. cych z zastosowania instrumentów antykonkurencyj- dla spontaniczności i ignorowanie osobliwości pracy Istotnym elementem związanym z potencjałem mor- Jak już wspomniano, większość badań i statystyk nych (tzw. patentowe śmieci). twórczej oraz ogradzanie jej murem biurokratycznych skim są przedsiębiorstwa, których specyfika produkcji wskazuje na niską innowacyjność polskich przedsię- Istotnym problemem związanym z innowacyjnością przepisów paraliżuje ludzką aktywność i prowadzi do towarów i usług związana jest z gospodarka morską. Precy- biorstw. Z drugiej strony szybkie tempo wzrostu gospo- i jej ekonomicznym wymiarem jest to, że funkcjonowa- konfliktów213. zyjne zdefiniowanie podmiotu rozważań sprowadza się do darczego i polskiego eksportu wydają się potwierdzać nie społeczeństw zależy od stosowania i przestrzegania Natomiast kształtowane kompetencje społeczne określenia, czym jest przedsiębiorstwo uczestniczące dobrą kondycję naszych firm. W tej sytuacji powstaje ogólnych zasad moralnych oraz szczegółowych nor- świata akademickiego powinny powodować, że: w gospodarce morskiej oraz jakie kryterium wskazuje na pytanie o stosunek polskich przedsiębiorstw do innowa- matywów ludzkiego działania za pomocą wrodzonych a) student uznaje i szanuje różne punkty widzenia takie przyporządkowanie215. Z reguły uważa się, że przed- cyjności i ich roli na rynkach219. Tutaj istotnym zagad- człowiekowi zdolności poznawczych. Można też determinowane ewentualną odmiennością oceny wystę- siębiorstwo uczestniczące w gospodarce morskiej, to takie, nieniem będzie konieczna analiza jakości i rodzaju uznać, że tym samym antropocentryczna etyka ludzi ze pujących w jego naukowym otoczeniu uwarunkowań, które występuje na tym rynku zarówno jako sprzedawca, świadczonych usług, które powinny być dostosowane świata nauki oraz przedsiębiorców pozwala na postawie- b) student ma świadomość potrzeby dalszego uzupeł- jak i nabywca w połączeniu z morzem i jego otoczeniem216. do poziomu rozwoju cywilizacyjnego, a w tym oferty nie pytania: niania wiedzy oraz doskonalenia i poszerzania swoich Pod względem innowacji w produkcji i gospodarce, przedsiębiorców, świata nauki i wynikającego z tego nie- a) o właściwość decyzji innowacyjnych oraz postępo- umiejętności w całym przedziale czasowym swojej przy- polskie przedsiębiorstwa należą do najmniej aktywnych dopasowania220. Ponadto oszacowania wymaga wiel- wanie wobec ryzyka i zagrożeń spowodowanych działal- szłej aktywności zawodowej. w Unii Europejskiej217. Według Ministerstwa Gospodarki kość wpływu zewnętrznych źródeł innowacji w postaci nością innowacyjną; największą barierą dla rozwoju innowacyjności polskich wymagań i potrzeb klientów oraz kontaktów/współpracy b) czy za właściwą decyzję należy uznać taką, którą Ponadto konieczne jest w świecie akademickim: przedsiębiorstw są wysokie koszty prowadzenia badań z dostawcami lub innymi przedsiębiorstwami. Jak można usprawiedliwić lub wziąć za nią odpowiedzialność a) zespolenie multidyscyplinarne, na krajowym i mię- naukowych oraz niechęć przedsiębiorców do podejmo- wynika z badań naukowych, kolejnym ważnym elemen- na płaszczyźnie chociażby norma­tywnej i opisowej?221 dzynarodowym rynku nauki, co spowoduje akademicką wania ryzyka związanego z wprowadzaniem nowych tem jest struktura właścicielska przedsiębiorstw deklaru- Ponadto, co jest tutaj istotne, ludzkie przekonania harmonizację problematyki morskiej i jej innowacyjne rozwiązań i produktów. Ponadto w Europie uważa się, że jących swoją innowacyjność, ich optymizm poznawczo- wpływają na zachowanie jako wynik wiedzy, doświad- znaczenie; małe firmy nie mają dostępu do drogich surowców -rozwojowy, wykształcenie kierownictwa firmy, czenia i emocji, powodując proces decyzyjny zgodny b) poszerzenie programów nauczania o chociażby i kosztownych laboratoriów, co powoduje ich słabe zaan- zaplanowane i prowadzone procesy inwestycyjne oraz z normami, oczekiwaniami, wartościami i preferen- elementy teorii poznania czy też logiki; powinny zmie- gażowanie w projekty publiczne. Jak wynika z badań obawa ryzyka, niepowodzenia, co w połączeniu z ogra- cjami. Współcześnie pojmowana progresja egzysten- rzać do powstawania nowych modeli konstruktów inte- naukowych, główne problemy rynku innowacji w Polsce cjalna, dla innowacyjnego indywidualnego człowieka, 218 lektualnych, albowiem innowacyjność w nauce zwią- odnoszą się do: A. Żołnierski, Znaczenie kapitału społecznego w procesach stanowi poczucie elementarnego szczęścia, które urze- zarządzania innowacjami, [w:] Raport o innowacyjności gospodarki zana jest głównie z weryfikacją paradygmatów; a) aspektu strukturalnego, który obejmuje: Polski w 2011 roku; T. Baczko (red.) INE PAN, Warszawa 2012; A. Żoł- czywistnia i poszukuje w społeczności swojego miejsca, c) przeprowadzenie zmiany ontologii afirmatywności ∞ efekty zewnętrzne innowacji, wiedzę jako dobro nierski, Kapitał społeczny w polskich przedsiębiorstwach, Ekono- oscylując między konkurencją a współpracą222. W inno- systemu stypendialnego, promującego optymizm poznaw- publiczne, mika i Organizacja Przedsiębiorstwa 9/2011, Warszawa 2011. wacyjnej działalności gospodarczej istotnym związanym 219 czy, aktywność i efektywność twórczą kół naukowych. R. Woodward (red.) Sieci innowacji w polskiej gospodarce – z tym zagadnieniem pozostaje także zbiór możliwości stan obecny i perspektywy, CASE, Warszawa 2005; A. Żołnierski, 214 http://adamczyzewski.natemat. Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej wielkości przed- 221 Jednocześnie, co należy powtórzyć, powinniśmy pl/120817,przedsiebiorcze-panstwo-innowacyjna-gospodarka siębiorstw, Warszawa 2005; A. H. Jasiński, Innowacje i transfer tech- H. Zięba-Załucka, M. Kijowski, Godność obywatela, urzędu niki w procesie transformacji, Difin, Warszawa 2006; R. Woodward i instytucji, Rzeszów, 2005, s. 8 –10; L. Tyszkiewicz. Teoria czło- hamować nadmierną presję uzyskiwania i premiowania 215 M. Romanowska, Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004; (red.) Sieci innowacji w polskiej gospodarce – stan obecny i perspek- wieka i społeczeństwa a polityka prawa, [w:] Filozofia prawa, a two- dobrych ocen, kształcenia encyklopedycznego na rzecz M. Adamska, Leksykon zarządzania, Difin, Warszawa 2004; G. Gier- tywy, CASE, Warszawa 2005; T. Brodzicki, M. Dzierżanowski, rzenie i stosowanie prawa, Katowice 1992, s. 73–80. szewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, premiowania stypendiami wyłącznie kreatorów nowych K. Erlandsson, S. Szultka, Analiza możliwości rozwoju klastrów prze- 222 R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, PWE, Warszawa 2002; M. Romanowska, Planowanie strategiczne mysłowych w Polsce oraz propozycje instrumentów wsparcia, opra- rozwiązań. Ponadto, państwowe ośrodki akademickie w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004; M. Grzybowski, Organi- Warszawa 2001, s. 27; J. Jaźwiński, K. Ważyńska-Fiok, Bezpieczeń- cowanie niepublikowane przygotowane na zlecenie Ministerstwa stwo systemów, PWN, Warszawa 1993; W. Findeisen, Analiza syste- nie powinny uzyskiwać dochodów wynikających głów- zacja i zarządzanie, AMW, Gdynia 1994; H. Bienioka, Podstawy Gospodarki i Pracy, Gdańsk-Sztokholm, 15 grudnia 2004. Zarządzania Przedsiębiorstwem, AE, Katowice 1998. mowa, podstawy i metodologia, WNT, Warszawa 1985; P. Sienkie- nie z dotacyjnej proporcjonalności liczby przyjętych stu- 220 Instytucje Otoczenia Biznesu. Ośrodki Krajowego Systemu wicz, Teoria bezpieczeństwa systemów, AON, Warszawa 2005; 216 Zob. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_ Usług (KSU).Krajowej Sieci Innowacji (KSI) w tym centrów transferu M. Goszczyńska, Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny definition/sme_user_guide_pl.pdf technologii, parków technologicznych i inkubatorów technologicz- i akceptacji ryzyka, Warszawa 1997; W. Tarczyński, M. Mojsiewicz, 213 Zob. http://www.pomysloprzyszlosci.org/publikacja 217 GUS, Nauka i Technika w 2004 r., Warszawa 2005. nych oraz Krajowy Punkt Kontaktowy. Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001.

NR IV/2018 84 85 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

działania przedsiębiorcy w obszarze dyspozycjonalności 3. Ponadto w świecie akademickim konieczne jest: swobody działania rozumianej jako jego sprawność a) zespolenie multidyscyplinarne; wobec możliwości zasobowych i niezasobowych skład- b) poszerzenie programów nauczania w obszarze ników przedsiębiorstwa oraz posiadana przez niego wiedzy z naukowego poznania; wiedza i percepcja223. Ponadto występujące ryzyko i nie- c) skuteczne przekonanie konserwatywnych cenzo- pewność stanowią naturalny element działania gospo- rów pracy naukowej, że dokonano postępu w nauce darczego. Istnieje zależność występowania takiego z wykorzystaniem reżimów logiki odkrycia naukowego, ryzyka produkcyjnego i planowanych korzyści oraz poprzez zrównoważenie epistemologicznego i prakseo- ryzyka modernizacyjnego od wiedzy i przyjętych z jego logicznego znaczenia zaproponowanej innowacji; doświadczenia standardów własnej racjonalności224. d) przeprowadzenie zmiany ontologii afirmatywno- W tej sytuacji należy podkreślić, że powszechnie uznaje ści systemu stypendialnego. się, że percepcja jest tym składnikiem naszej wiedzy, co 4. Potencjał przemian cywilizacyjnych powoduje do której nie możemy się mylić. Jej impresje są dostępne konieczność bieżącego diagnozowania wyzwań i zagro- wprost, stanowią bezpośrednie doświadczenie pocho- żeń dla morskiego rozwoju, chociażby w perspektywie dzące z indywidualnych zmysłów, uczuć, myśli i reflek- najbliższej dekady, co implikuje konieczność podjęcia sji225. Nadająca się na osobne rozważania, ale istotna w dyskusji nad: przyjętej koncepcji opisu percepcji oraz optymizmu a) funkcją polityki morskiej i koniecznej redefinicji poznawczego przedsiębiorcy wobec zakładanego skutku „morskości państwa”, ekonomicznego procesu produkcji, pozostaje kwestia: b) warunkami zjawisk wewnętrznych w koniunkcji a) uświadomionego uwolnienia, spowodowanego do zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym swobodą działalności gospodarczej; zaobserwowanych we współczesnych granicach b) występujących zagrożeń społecznych, wynikają- poziomu rozwoju cywilizacyjnego. cych z ewentualnej utraty stabilności produkcji lub usług; 5. Prakseologiczny charakter transferu innowacyjnej c) demonopolizacji poznania, spowodowanej plurali- wiedzy na skutek akademickiego optymizmu poznaw- zacją ofert wiedzy; czego, dla swego rozwoju, wymaga ciągłego modernizo- d) rodzaju administracyjnej kontroli procesu produk- wania podejścia do badań nad rozwojem cywilizacyj- cji lub usług jako przejawu zadań państwa; nym, zharmonizowanym z interakcyjną ewolucyjnością e) kultury politycznej wobec jakościowego rozwoju instytucjonalno-regulacyjnej sfery działań obejmują- technicznego i postępu uwzględniającego autonomię cych czynniki: polityczne, społeczno-kulturowe, ekono- decyzji inwestycyjnych czy też monopol stosowania miczne, prawne oraz technologiczne. nowych technologii226.

Wnioski 1. Akademicki optymizm poznawczy i jego komercjo- Rys. 2. Podstawowe elementy systemu potencjału akademickiego optymizmu poznawczego i jego komercjonalizacji jako źródło nalizacja stanowią podstawowe źródło innowacyjnej innowacyjnej gospodarki morskiej. gospodarki morskiej, o czym przekonuje jego kognitywne ujęcie w systemowej profilowanej strukturze naukowego a) bieżąca analiza jakości i rodzaju świadczonych usług nych Polaków, a związane z innowacyjnością kierunki poznania sprzężonego z przedsiębiorczością. dostosowanych do poziomu rozwoju cywilizacyjnego; dalszych rozważań powinny wynikać z tego, że: 2. Potencjał akademickiego optymizmu poznaw- b) oszacowanie wielkości wpływu zewnętrznych a) we współczesnej gospodarce czynnikiem kształtu- czego, stanowiący podstawowe źródło innowacyjnej źródeł innowacji w postaci wymagań i potrzeb klientów, jącym wzrost gospodarczy jest umiejętność wprowadze- gospodarki morskiej, powinien wynikać z sytemu osa- Rys. 1. Optymizm poznawczy wobec problemów barier i sił oraz kontaktów/współpracy z dostawcami lub innymi nia nowych rozwiązań stanowiących wynik współpracy dzonego na wysiłku i społecznej wrażliwości dostrzega- motorycznych, konserwatyzmu i liberalizmu poznawczego przedsiębiorstwami; świata nauki i działań o charakterze gospodarczym; nia problemów morskich, głównie w środowisku akade- (opracowanie własne). c) struktura właścicielska przedsiębiorstw deklarują- b) współczesna szkoła powinna nie tyle kształcić ludzi mickim. cych swoją innowacyjność, ich optymizm poznawczo- oświeconych, co ludzi twórczych, zdolnych do oryginal- 6. Działalność innowacyjna w polskich przedsiębior- -rozwojowy i prowadzone procesy inwestycyjne; nego i niekonwencjonalnego, inteligentnego myślenia; stwach związanych z gospodarką morską będzie powo- d) zidentyfikowana obawa ryzyka niepowodzenia c) nie tyle ważne jest poszukiwanie talentów, co ich dować zwiększenie ich konkurencyjności, jeżeli na i ustalone jej źródła, co stanowi bardzo ważny element tworzenie, a więc konieczne jest przeprowadzanie 223 T. Falencikowski, Kształtowanie swobody decyzyjnej w zarzą- skutek progresji ich tak zwanego efektu skali, trwałego schładzający optymizm rozwojowy; wstępnego osobowego doboru przy kwalifikacji do aka- dzaniu grupami kapitałowymi, Dom Organizatora, Toruń 2008, wzrostu potencjału finansowego, posiadanego afirma- e) posiadanie odpowiednich partnerów po stronie demickiej edukacji; s. 152–159; S. Piocha, B. Granosik, Ekonomiczne problemy synchro- nizacji zachowań gospodarczych instytucji i przedsiębiorstw tywnego wsparcia przez fundusze pomocowe, zostaną: sektora badawczo-rozwojowego lub możliwości korzy- d) kształtowane kompetencje społeczne świata aka- w Polsce i Unii Europejskiej, Wydawnictwo Politechniki Koszaliń- a) usunięte właściwie zidentyfikowane w strategii stania z własnego potencjału badawczego; demickiego powinny powodować, że: skiej, Instytut Ekonomii i Zarządzania, Koszalin 2011, s. 17–24. rozwojowej bariery strukturalne, finansowe i polityczno- f) wykorzystanie niszowych innowacyjnych projektów ∞ student uznaje i szanuje różne punkty widzenia 224 U. Beck, Społeczeństwo ryzyka, w drodze do innej nowoczes- -prawne, i produktów, które na obecnym etapie stanowią jedyną determinowane ewentualną odmiennością oceny wystę- ności, SCHOLAR, Warszawa 2004, s. 14–17, 27, 29, 36–48,73. b) wprowadzone mechanizmy, które spowodują szansę na zglobalizowanym rynku gospodarki morskiej. pujących w jego naukowym otoczeniu uwarunkowań, 225 Por. D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, tł. C. Znamierowski, t.1, Warszawa 1963, s. 13, 249; M. Dębogórski, Hume a zasada pierwszeń- efektywną kooperację środowisk biznesowych, nauko- 8. Innowacyjna gospodarka morska to wyzwanie, które ∞ student ma świadomość potrzeby dalszego uzupeł- stwa impresji w stosunku do idei, Katedra filozofii PAP Słupsk, Słup- wych oraz szeroko rozumianej administracji. rodzi odpowiedzialność świata akademickiego i politycz- niania wiedzy oraz doskonalenia i poszerzania swoich skie Studia Filozoficzne, nr 3, 2001 s. 17–24. 7. Tym samym, mając na uwadze innowacyjność pol- nego przywództwa za kreowanie orientacji przyszłościo- umiejętności w całym przedziale czasowym swojej przy- 226 Op.cit., s. 192. skich przedsiębiorstw, istotnym zagadnieniem jest i będzie: wej procesu edukacji i rozwijanie zdolności innowacyj- szłej aktywności zawodowej.

NR IV/2018 86 87 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Wrocław–War- Turyna J., Informacja w zarządzaniu a rachunkowość, http://www.parp.gov.pl/files/74/81/380/9721.pdf. Polska 9. Podstawowego znaczenia dla innowacyjnej gospo- szawa–Kraków 1969. [w:] Kostera M., Nowe kierunki w zarządzaniu, WAiP, Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. darki morskiej nabiera także edukacyjno-organizacyjno- Warszawa 2008. -wykonawczy charakter organizacji pozarządowych do Le Roy Ladurie E., Nasza epoka, [w:] Człowiek w nauce http://www.bgk.com.pl/fundusz-kredytu-technologicz- współczesnej, Znak, Kraków 2006. Tyszkiewicz L., Teoria człowieka i społeczeństwa a poli- nego. Bank Gospodarstwa Krajowego. wypracowania instrumentów w świadomości społecznej tyka prawa, [w:] Filozofia prawa, a tworzenie i stosowanie zmierzających do wspólnej odpowiedzialności biznesu, Makowski A., Siły morskie współczesnego państwa, http://ipu.uprp.pl/portal/web/guest/publikacje Urząd prawa, Katowice 1992. nauki i administracji na wszystkich jej poziomach Impuls Plus Consulting, Gdynia 2000. Patentowy. Waśkiewicz H., Prawo naturalne — prawo czy norma w kształtowaniu potencjału morskiego państwa (kom- Maslow A., Motywacja i osobowość, Warszawa, Instytut http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/ moralna, Roczniki Filozoficzne KUL 1970. plementarność, integracja, synergia). Wydawniczy PAX 1990. facts-figures-analysis/innovation-scoreboard/index_ Maruszewski T., Psychologia poznania,, GWP, Gdańsk 2001. Wolter W., Elementy logiki, PWN, Kraków 1960. en.htm. Europejski Urząd Statystyczny. Literatura Mazur M., Jakościowa teoria informacji, WNT, Warszawa Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europej- http://info.worldbank.org/etools/kam2/KAM_page5.asp. Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy 1970. skiego, Warszawa 2004. Bank Światowy. naukowej, DIFIN, Warszawa 2005. Morozv E., To save everything, click here; The folly of Ziembiński Z., Logika praktyczna, PWN, Warszawa 2001. http://www.pomysloprzyszlosci.org/publikacja. Bańka. A., Społeczna psychologia środowiskowa, technological solutionsm, New York 2013. Żołnierski A., Znaczenie kapitału społecznego w proce- SCHOLAR, Warszawa 2002. Nonaka I., Takeuchi H., Kreowanie wiedzą w organizacji, sach zarządzania innowacjami, [w:] Raport o innowacyj- Beck U., Społeczeństwo ryzyka, Wydawnictwo Naukowe Poltext, Warszawa 2000. ności gospodarki Polski w 2011. Od redakcji Scholar, Warszawa 2004. Pańków M., Młodzi na rynku pracy – raport z badania, Żołnierski A., Kapitał społeczny w polskich przedsiębior- Stowarzyszenie Instytut Badań nad Bezpieczeństwem Beck U., Władza i przeciwwładza w epoce globalnej, Instytut Spraw Publicznych 2012. stwach, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa SCHOLAR, Warszawa 2005. 9/2011, Warszawa 2011. powstało w roku 2008. Piocha S., Granosik B., Ekonomiczne problemy synchro- Biniek Z., Elementy teorii systemów modelowania nizacji zachowań gospodarczych instytucji i przedsię- Żołnierski A., Potencjał innowacyjny polskich małych Celem stowarzyszenia jest: Promowanie idei zjedno- i symulacji, INFOPLAN, Szczecin 2002. biorstw w Polsce i Unii Europejskiej, Wydawnictwo Poli- i średniej wielkości przedsiębiorstw, Warszawa 2005. Brodzicki T., Dzierżanowski M., Erlandsson K., Szultka S., techniki Koszalińskiej, Instytut Ekonomii i Zarządzania, czonej Europy. Propagowanie poszanowania praw czło- Analiza możliwości rozwoju klastrów przemysłowych Koszalin 2011. Źródła internetowe wieka. Podniesienie poziomu bezpieczeństwa: państwa, w Polsce oraz propozycje instrumentów wsparcia, opra- http://www.parp.gov.pl/files/74/81/806/22523.pdf regionów oraz organizacji gospodarczych. Promocja Podręcznik Oslo – Zasady gromadzenia i interpretacji Raport Polskiej Agencji Rozwoju przedsiębiorczości cowanie niepublikowane przygotowane na zlecenie danych dotyczących innowacji, wyd. 3, OECD i Eurostat dziedzictwa narodowego, kultury i wspieranie edukacji. Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Gdańsk-Sztokholm, 2005. http://www.instytutobywatelski.pl/wp-content/uplo- Szerzenie wśród osób związanych z prowadzeniem dzia- 15 grudnia 2004. ads/2014/04/Analiza Innowacyjności łalności gospodarczej wiedzy na temat zagrożeń, jakie Popper K., Logika odkrycia naukowego, PWN, Warszawa niesie ze sobą ich działalność zawodowa oraz doradztwo Carvajal F., Dotrzeć do portu – znaczenie kierownictwa 1977. http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/ duchowego, Wydawnictwo Apostolicum, Ząbki 2013. new-europe-100-challengers-”New Europe 100 Chal- o możliwościach przeciwdziałania tym zagrożeniom. Powell S.J., Optymizm masz w sobie, Wydawnictwo lengers” Prowadzenie działalności wydawniczej. Krzewienie ini- Dąbrowski K., Moralność w polityce, Warszawa 1991. WAM Kraków 2015. cjatywy przedsiębiorczości i kreatywności. Kształtowa- Dębogórski M., Hume a zasada pierwszeństwa impresji http://adamczyzewski.natemat.pl/120817,przedsiebiorcze- Raich M., PhD, ESADE Barcelona, Learnità Ltd. London, panstwo-innowacyjna-gospodarka nie nowoczesnego wizerunku kraju i regionu. Kultywo- w stosunku do idei, Katedra filozofii PAP Słupsk, Słupskie Megatrendy XXI wieku, Wykład na seminarium dokto- wanie i rozwijanie umiejętności zawodowych. Studia Filozoficzne nr 3, 2001. ranckim w Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2014. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/ facts-figures-analysis/innovation-scoreboard/index en. Stwarzanie warunków członkom stowarzyszenia do roz- Falencikowski T., Kształtowanie swobody decyzyjnej Reynolds L., Szerszynski B., Neoliberalism and Tech- w zarządzaniu grupami kapitałowymi, Dom Organiza- htmTablica wyników „Unii innowacji”, Sprawozdanie woju zawodowego wywodzącego się z zasad prawa, nolgy: Perpetual Innovation, or perteptual crisis?, [w:] „Stan Unii innowacji”, Unia innowacji, Europa 2020 wiedzy i standardów europejskiego dorobku kulturo- tora, Toruń 2008. Neoliberalism and Technoscience, Ashgate 2012. wego. Prowadzenie działalności naukowej i szkolenio- Findeisen W., Analiza systemowa, podstawy i metodolo- http://adamczyzewski.natemat.pl/120817,przedsiebiorcze- Sennet R., Kultura nowego kapitalizmu, Warszawa 2010. wej, informacyjnej, eksperckiej i doradczej, dotyczącej gia, WNT, Warszawa 1985. -panstwo-innowacyjna-gospodarka Sienkiewicz P., Zarządzanie bezpieczeństwem syste- kwestii bezpieczeństwa, poprzez aktywne międzyludzkie Fiedor B., Teoria innowacji, PWN, Warszawa 1979. http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/files/sme_ mów, Biuletyn WSAiB w Gdyni 2007. definition/sme_user_guide_pl.pdf kontakty krajowe i międzynarodowe. Promowanie Franken R., Od ciekawości do twórczości, Gdańskie Stróżowski W., Ontologia, Wydawnictwo Aureus - Znak, i wspieranie działań na rzecz bezpieczeństwa i obronno- Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2012. http://www.oecd.org/science/innovationinscience- wyd. I, Kraków 2004. technologyandindustry/2101733.pdf. Biuro Analiz Sej- ści państwa, w tym szczególnie w zakresie bezpieczeń- Goszczyńska M., Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunko- Studenski R., Ryzyko i ryzykowanie, Katowice 2004. mowych: Dorota Grodzka, Anna Zygierewicz: Innowa- stwa prowadzenia działalności gospodarczej i ochrony wania oceny i akceptacji ryzyka, Warszawa 1997. Suttonm, R.I., Pleffer, J., Wiedza a działanie. Przeszkody cyjność polskiej gospodarki. 7-03-2008; Komisja tajemnicy przedsiębiorstwa. Hawking S., Krótka historia czasu, Syntetyczna transfor- w wykorzystywaniu zasobów wiedzy w organizacji, Ofi- Europejska: Europe 2020: A strategy for smart, sustain- Propagowanie dziedzictwa narodowego i kultury. macja myśli, Zysk i S-ka Poznań 2015. cyna Ekonomiczna, Kraków, 2002. able and inclusive growth. HSBC Global Connections Report 2013. Szultka S. (red.), Polska Regionów nr 26, IBnGR Gdańsk http://ibs.org.pl/site/upload/ Hume D., Traktat o naturze ludzkiej, tł. C. Znamierowski, 2001, Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, publikacje/%28eko%29inowacje/wp1%20innowacje.pdf. t. 1, Warszawa 1963. Gdańsk 2004. Instytut Badań Strukturalnych; K. Niklewicz: Firmy w UE wreszcie innowacyjne. A polskie?.; Raport KPMG „Dojrza- Ignatowicz I., Człowiek, informacja, społeczeństwo, Czy- Szyszkowska M., Europejska filozofia prawa, Warszawa łość innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce”, 2014; Infogra- telnik, Warszawa 1989. 1997. fika dotycząca Raportu KPMG „Dojrzałość innowacyjna Jasiński A. H., Innowacje i transfer techniki w procesie Szyszkowska M., U źródeł współczesnej filozofii prawa przedsiębiorstw w Polsce”. transformacji, Difin, Warszawa 2006. i filozofii człowieka, Warszawa 1972. http://www.ncn.gov.pl/finansowanie-nauki/konkursy/ Kant I., Spór fakultetów, przeł. Mirosław Żelazny, Wydaw- Tyszkiewicz L., Teoria człowieka i społeczeństwa, a poli- informacje-dla-realizujacych-projekty Narodowe Cen- nictwo Rolewski, Toruń 2003. tyka prawa, [w:] Filozofia prawa, a tworzenie i stosowanie trum Nauki. prawa, Katowice 1992. Kiełtyka L., Komunikacja w zarządzaniu, Warszawa 2002. http://www.ncbir.pl/programy-krajowe/innotech Naro- Jaźwiński J., Ważyńska-Fiok K., Bezpieczeństwo syste- dowe Centrum Badań i Rozwoju. mów, PWN, Warszawa 1993.

NR IV/2018 88 89 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• ppłk mgr inż. Cezary Pawlak

Starszy specjalista Centrum Doktryn i Szkolenia SZ Akademia Marynarki Wojennej

W czasach powszechnego fałszu mówienie prawdy jest aktem rewolucyjnym George Orwell

Zagrożenia o znamionach hybrydowych wyzwaniem dla bezpieczeństwa europy środkowej Hybrid threats as a challenge to the security of central europe

Artykuł dyskusyjny jako rozszerzenie artykułów: wpływ na bezpieczeństwo Europy Środkowej. Artykuł C. Pawlak, Działania hybrydowe wyzwaniem dla bezpie- porusza jedną z najważniejszych kwestii, tj. wyzwania czeństwa NATO i Polski, Zagrożenia Współczesnego dla bezpieczeństwa Europy Środkowej mającego wpływ Świata, Uniwersytet Szczeciński 2017, s. 103–110. na jej rozwój oraz stabilizacje regionu. Porusza kwestie C. Pawlak, B. Jakubowski, Odporność na działania zagra- już realizowanych oraz ewentualnych działań hybrydo- żające bezpieczeństwu, Przegląd Sił Zbrojnych wych skierowanych przeciwko Europie Środkowej. Arty- nr 4/2017. kuł ma charakter dyskusyjny, by uświadomić, jak wielkie C. Pawlak, Działania hybrydowe wyzwaniem dla bezpie- zagrożenia, a zarazem wyzwania stoją przed rządami, ale czeństwa NATO oraz Polski, https://www.youtube.com/ i obywatelami kontynentu europejskiego dla zapewnie- watch?v=XxLb82GaeuA nia bezpieczeństwa regionu. C. Pawlak, Wyzwania dla bezpieczeństwa Europy Środ- kowo-Wschodniej, Biuletyn CDiS SZ nr 2, 2017. Summary: The purpose of this article is to explain the essence of hybrid activities, to define them, and to Słowa kluczowe: działania hybrydowe, przyszłe scena- define the geopolitical conditions of the Central Europe riusze, zagrożenia dla Europy, rola Federacji Rosyjskiej, region. The article also presents a list of possible threats bezpieczeństwo. that may occur in the near future, which may have direct and indirect impact on the security of Central Keywords: hybrid activities, future scenarios, threats to Europe. The article addresses one of the most important Europe, The role of the Russian Federation, security. issues, ie the challenge to the security of Central Europe affecting its development and regional stability. It Streszczenie: Celem niniejszego artykułu jest wyjaśnie- addresses the issues of already implemented and pos- nie istoty działań hybrydowych, ich zdefiniowanie oraz sible hybrid activities directed against Central Europe. określenie uwarunkowań geopolitycznych regionu The article is of a debatable nature to illustrate how Europy Środkowej. Artykuł również przedstawia listę great threats, at the same time, challenges are faced by możliwych zagrożeń mogących wystąpić w najbliższej governments and citizens of the European continent to przyszłości, które mogą mieć bezpośredni i pośredni ensure the security of the European region.

NR IV/2018 90 91 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Wstęp: Nowe zagrożenia określane działaniami hybry- hybrydowe to działania zmierzające do osiągnięcia celów drugą prędkością rozwoju. Aktualnie w większości spo- dowymi będą największym wyzwaniem dla bezpieczeń- politycznych i strategicznych z możliwością utrzymania łeczeństwa Europy Środkowej zdały sobie z tego sprawę, stwa i stabilizacji regionu. Szeroko pojęta hybrydyzacja dotychczasowych stosunków gospodarczych i/lub dyplo- że są na pozycji gracza drugiej kategorii. Reakcją na tę stanowi ogromne wyzwanie pod względem zrozumie- matycznych. Działania te prowadzone są przez podmioty sytuację było zacieśnienie współpracy pomiędzy Grupą nia, a zarazem opracowania nowych rozwiązań dla prze- państwowe i/lub niepaństwowe w sposób zaplanowany Wyszehradzką-V4. Spoiwem łączącym te kraje była decy- ciwdziałania zagrożeniom. Nowe rozwiązania powinny i skoordynowany oraz łączą różne środki wywierania zja o tzw. przymusowej relokacji imigrantów229. uwzględniać aktualne środowisko bezpieczeństwa nacisku i uzależniania od potencjalnego agresora. Mogą wewnętrznego i zewnętrznego, jego asymetrię, podziały być one prowadzone w środowisku politycznym, ekono- Jak kształtuje się bezpieczeństwo starego kulturowe, skutki uboczne globalizacji, ponieważ to one micznym, militarnym i społecznym, w tym mniejszości kontynentu? – Europa dzisiaj obecnie są jednym z priorytetowych zadań dla zapew- narodowych, etnicznych i religijnych228. Odpowiadając na te pytanie, należy przeanalizować nienia bezpieczeństwa, nie tylko Europy. Działania określane hybrydowymi można zaobser- aktualną sytuację polityczną oraz trendy panujące w dzi- Należy zaznaczyć, że całkowita analiza działań hybry- wować we wszystkich obszarach życia: politycznym, siejszej Europie. Zaczynając analizę, należy pamiętać, że dowych w środowisku bezpieczeństwa europejskiego, ekonomicznym, militarnym, społecznym, informacyj- Europa nie jest już dziś kontynentem, jaki znamy z końca zważywszy na złożoność i różnorodność Europy, jest nym i infrastruktury (PEMSII). Ich oddziaływanie odbywa XX w. Obecnie pogrąża się on w coraz większym chaosie, bardzo utrudniona. Celem artykułu jest zrozumienie się z różną intensywnością rozłożoną w czasie. Wza- kreując nowego typu zagrożenia, w tym o charakterze istoty działań hybrydowych oraz zaznaczenie głównych jemne relacje poszczególnych zagrożeń, przenikanie do hybrydowym. W celu określenia możliwości wystąpienia problemów i zagrożeń dla kontynentu europejskiego ze kolejnych obszarów na zasadzie efektu przyczynowo- działań hybrydowych w odniesieniu do kontynentu szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowej. Roz- -skutkowego powodują eskalację zagrożeń, w tym tych europejskiego, należy odpowiedzieć na pytanie – jakie ważając ten temat, należy zacząć od określenia, czym są określanych jako hybrydowe. aktualne oraz przyszłe zagrożenia mogą dotknąć działania hybrydowe, w jaki sposób przebiegają oraz, na Zagrożenia o znamionach hybrydowych to osiągnię- Europę oraz jakie z nich mają lub mogą mieć znamiona ich tle, zidentyfikować obecny stan bezpieczeństwa cie stanu zagrożenia państwa w co najmniej dwóch hybrydowe. wewnętrznego i zewnętrznego na kontynencie Europej- obszarach PEMSII równocześnie, utrudniające lub unie- Zanim zaczniemy analizę, należy zaznaczyć istnie- Rys. 1. C. Pawlak Opracowanie własne – wykres osiągania akceptowalnego ryzyka w poszczególnych obszarach PEMSII. skim, w tym potencjalne zagrożenia. Posłużą one do możliwiające podjęcie jednoznacznej reakcji. jące i w dalszym ciągu rosnące różnice, a nawet podziały Pawlak C., Konflikt na wschodzie Ukrainy i aneksja Krymu – nakreślenia ewentualnych scenariuszy konfliktów w samej Europie. Jej problemy wewnętrzne i zewnętrzne standardowym przykładem działań hybrydowych, Rocznik o znamionach hybrydowych. Europa Środkowa – uwarunkowania są różne i z inną intensywnością będą oddziaływać Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2017, vol. 11, nr 1 geopolityczne i wpływać na poszczególne kraje. Jednak dla łatwiejszej Czym jest konflikt hybrydowy Sytuacja geopolityczna, zwłaszcza Europy Środkowo- oceny można pogrupować kontynent europejski, two- Czym jest konflikt czy działania hybrydowe i dlaczego -Wschodniej po rozpadzie bloku socjalistycznego, rząc tzw. regiony. Oczywiście to ułatwienie nie odda cał- Europa XXI w. – zagrożenia poświęca się im tak dużo uwagi? Jedną z pierwszych wytworzyła wiele nowych wyzwań nie tylko ekonomicz- kowicie problemów poszczególnych państw, ale scha- Większość ekspertów upatruje zagrożenia dla konty- osób używających terminu „działania hybrydowe” nie nych, ale narodowościowych czy terytorialnych: połą- rakteryzuje problem, a przede wszystkim podkreśli nentu jedynie w aspekcie zmian klimatycznych. Należy „wojna hybrydowa” był Frank G. Hoffman227. Jednak czenie Niemiec, podział Czechosłowacji, utworzenie różnorodność i podziały w Europie. Charakteryzując zaznaczyć, że klimat, pogoda i natura mają swoje cykle pierwszą osobą, która użyła terminu „hybrid warfare” był niepodległych państw Ukrainy, Białorusi, państw bałty- możliwość wystąpienia zagrożeń, należy dokonać zmian, więc o stabilności przyrody nie ma mowy. mjr William J. Nemeth opisujący w swojej pracy pt. ckich, a także bratobójcze walki na Bałkanach i rozpad następującego podziału: Skupmy się na zagrożeniach wynikających stricte Future war and Chechnya: A case for hybrid warfare Jugosławii. Efektem rozpadu bloku była również deregu- ∞ Europa Zachodnia, z działalności człowieka. Do głównych zagrożeń mają- wojnę w Czeczenii. Autor odwoływał się w swojej pracy lacja finansowa i gospodarcza wywołana tzw. „terapią ∞ Europa Środkowa, cych wpływ na kondycję kontynentu na podstawie arty- w szczególności do sposobu funkcjonowania tamtej- szokową” wg projektu Jeffreya Sachsa. Metoda ta później ∞ Europa Wschodnia, kułu Zagrożenia dla Europy230 można zaliczyć: islamski szego społeczeństwa, tj. społeczeństwa zróżnicowanego, wykorzystana została w regionie dla wprowadzenia ∞ państwa bałtyckie, ekstremizm, fanatycznych konwertytów, rozpad państw z jednej strony tzw. człowieka radzieckiego, z drugiej pseudowolnorynkowej ekonomii, charakteryzującej się ∞ Bałkany, europejskich, „samotnych wilków”– jako przyszłość ter- radykalnego islamu. Jednak termin ten został spopulary- grabieżą majątku narodowego, a dla obywateli tzw. „zaci- ∞ Turcja. roryzmu, cyberterroryzm oraz demografie. zowany po bezkrwawej aneksji Krymu przez Federację skaniem pasa”. W efekcie uzależniła kraje Europy Środko- Większość ekspertów upatruje właśnie największe Rosyjską. Brak faktycznych analiz dotyczących widocz- wej od silniejszej gospodarki Europy Zachodniej. Przy- Część zagrożeń będzie oczywiście wspólna dla wymie- zagrożenie w demografii. Najlepiej obrazuje to cytat: nych symptomów oraz zagrożeń wynikających z podziału stąpienie do Unii Europejskiej zapewniającej swobodny nionych regionów i będzie oddziaływać na siebie wza- Zdaniem demografów, ostatni raz podobny kryzys społecznego na Ukrainie i zapaści ekonomicznej uśpił przepływ ludzi, usług oraz towarów przy nierównomier- jemnie, jednocząc lub dzieląc kraje, bloki lub sojusze. demograficzny miał miejsce w XIV stuleciu, gdy epide- cały demokratyczny świat zachodni, łącznie z sojuszem nym rozwoju gospodarczym doprowadziło do zachwia- Należy zaznaczyć, że działania hybrydowe muszą spełniać mia dżumy wyniszczyła niemal połowę populacji NATO. Efekt niemocy czy też braku możliwości odpo- nia demograficznego, zwłaszcza osób w wieku produk- określone warunki dla powodzenia realizacji zakładanych naszego kontynentu. Dziś Europa popełnia samobójstwo wiedniej reakcji oraz nieumiejętność przeciwdziałania cyjnym oraz tzw. „drenażu mózgów”. Najbardziej odczuły celów długoterminowych. Oznacza to, że w każdym lub na własne życzenie231. agresji okrzyknięto fenomenem działań hybrydowych to państwa bałtyckie, dla których straty w ludności porów- w kilku wybranych obszarach dane zagrożenia powinny lub wojną hybrydową. Od tego czasu termin ten stał się nywalne są do strat w czasie drugiej wojny światowej. osiągnąć poziom kulminacyjny w celu utrudnienia lub Najdobitniejszym przykładem zmian demograficz- powszechnie używany, zwłaszcza w środowisku medial- Dodatkowo kraje Europy Środkowej, utraciwszy w więk- uniemożliwienia przeciwdziałania (rys. 1). Dotychcza- nych i w konsekwencji zmian geopolitycznych jest nym, wojskowym, a nade wszystko politycznym. Pojęcie szości swój potencjał produkcyjny, stały się ogromnym sowe doświadczenia oraz te z przeszłości wskazują, że Kosowo, gdzie autochtoniczne społeczeństwo zostało to stało się synonimem zagrożeń XXI w. Powstało wiele rynkiem zbytu i rezerwuarem taniej siły roboczej wyko- obszary społeczny oraz ekonomiczny są najbardziej wyparte przez tzw. mniejszość, która stała się większością. określeń i prób zdefiniowania tego zjawiska. Za najbar- rzystywanej w produkcji półproduktów lub tylko mon- podatne na działania hybrydowe. dziej adekwatną można uznać określenie, że: działania towni. Brak silnego rodzimego przemysłu uzależnia 230 Europę Środkową od starej unii, która dyktuje warunki WP „Zagrożenia dla Europy”, http://wiadomosci.wp.pl/ 227 gid,16503288,kat,355,title, Zagrożenia dla- Jedną z pierwszych osób popularyzujących termin „wojna i kierunki rozwoju, szantażując poszczególne kraje tzw. hybrydowa” był Frank G. Hoffman, emerytowany podpułkownik Europy,galeria.html aktualizacja 2014-03-31 (dostęp: 12.09.16). marines, pracownik naukowy Instytutu Studiów Strategicznych 229 TVN 24 Szefowie-unijnych-MSW-uzgodnili-podział-uchodź- 231 G. Górny artykuł [w:] Polityka.pl, „Zdaniem demografów, ostatni Narodowego Uniwersytetu Obrony USA oraz Międzynarodowego 228 A. Dębczak, C. Pawlak, J. Keplin, Analityczny model oceny ców, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/szefowie-unij- raz podobny kryzys demograficzny miał miejsce w XIV w., gdy epi- Instytutu Badań Politycznych, FPRI [online] 17.06.2010, http// www. hybrydowości współczesnych konfliktów, Zeszyty Naukowe AON nych-msw-uzgodnili-podzial-uchodzcow,579199.html 24.09.2015 r. demia dżumy wyniszczyła niemal połowę populacji naszego konty- fpri.org/contributor/frank-hoffman/ (dostęp: 6.11.2015). 2015, nr 2/(99), s. 46. (dostęp:4.09.2017). nentu”, opublikowano: 21 marca 2014 (dostęp: 16.03.2016).

NR IV/2018 92 93 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Dodatkowo zidentyfikowano zagrożenia, takie jak: wewnętrznej. Ponadto olbrzymim zagrożeniem będzie rze społecznym koncentrować się będą na próbach roz- sytuacji geopolitycznej lub podjętych przeciwdziałań. ∞ Rozwój antagonizmów i konfliktów ideologicznych: rozbicie jedności państw tworzących V4 oraz niedo- bicia jedności narodowej, tworząc podziały w społeczeń- Określenie właściwego scenariusza, zwłaszcza dla kon- – fanatyczne ruchy religijne, puszczenie do rozszerzenia i uniezależnienia się państw stwie przy wykorzystaniu narzędzi ekonomicznych, fliktów hybrydowych, jest bardzo utrudnione z powodu: – popularność skrajnych ugrupowań lewicowych i pra- Europy Środkowej. Aktualnie już jesteśmy świadkami informacyjnych oraz politycznych, często angażując ∞ utajnienia działań hybrydowych w fazie przygoto- wicowych, takich działań. Działania te mają na celu poróżnienie organizacje pozarządowe lub korporacje. W obszarze wawczej – potencjalne państwo, które jest celem ataku – skrajny nacjonalizm i internacjonalizm, poszczególnych państw i złamanie ich solidarności234 politycznym odbywać się to będzie poprzez: wywieranie nie jest świadome, że są prowadzone przeciwko niemu – przejęcie arsenałów broni konwencjonalnej i BMR przede wszystkim na tle ekonomicznym. Nasuwa się tu presji na rządzących, negowanie decyzji i reform, pod- skoordynowane działania, przez mniejszości narodowe, grupy religijne i nacjo- wypowiedź Viktora Orbána: Albo będziemy razem, albo ważając ich zasadność, wykorzystując daną opozycję ∞ niskiej przewidywalności działań potencjalnego nalistyczne, nie będzie nas wcale. polityczną lub sterowane ideologicznie organizacje agresora i szeroki wachlarz dostępnych środków, – zamieszki na tle narodowościowym i religijnym, Największym wyzwaniem dla Europy Środkowej jest pozarządowe. ∞ dużej ilości zmiennych warunkujących prawdopo- – konflikty na skalę regionalną /wojny domowe, idea budowy tzw. Międzymorza. Mocnego wymiaru geo- W obszarze ekonomicznym: poprzez obniżanie dobieństwo danego scenariusza wymuszające jego – migracje ludności wewnątrz kontynentu. politycznego dodała wizyta prezydenta USA Donalda wskaźników ekonomicznych, szantażowanie sankcjami pochodne alternatywne, ∞ Pojawienie się nowych biegunów władzy gospodar- Trampa w Polsce na szczycie państw Trójmorza235. Spot- oraz wstrzymaniem np. funduszy strukturalnych, poży- ∞ przyjęcie odpowiedniego czasu. czej – aktorzy niepaństwowi: kanie to oraz retoryka prezydenta USA w przemówieniu czek, sabotowanie rozwoju infrastruktury, wstrzymywa- – dążenie do dominacji ekonomicznej nad podmio- na placu Krasińskich w Warszawie 6.07.2017 r. zaniepo- nie prób uniezależniania się od surowców w tym ener- Kreując możliwe scenariusze przyszłego konfliktu tami państwami w wybranych sektorach gospo- koiło niektóre kręgi elit UE236. Elity te postrzegają zwłasz- getycznych, kontrolowanie sektora finansowego itp. hybrydowego dla Europy Środkowej, należy przede darki, zwłaszcza w sferze informacyjnej, energe- cza Polskę jako lidera, a zarazem rzecznika i adwokata Należy pamiętać, że wachlarz możliwych oddziaływań wszystkim ustalić okres, główne czynniki wewnętrzne tycznej i finansów, Europy Wschodniej i Środkowej. Samodzielne działania jest bardzo szeroki i umożliwia podjęcie działań utajnio- i zewnętrzne, zależności, środowisko geopolityczne oraz – załamanie gospodarki/ upadek strefy EURO. V4 są sprzeczne z forsowaną ideą Altiero Spinelli federa- nych zmierzających do osiągnięcia określonych celów najbardziej prawdopodobny rozwój zidentyfikowanych ∞ Wzrost działań terrorystycznych, przestępczości pospo- lizacji Europy z osłabieniem, a w przyszłości likwidacją krótko i długoterminowych. zagrożeń zgodnie z nauką polemologi. Państwu powinno litej i zorganizowanej: państw narodowych, realizowanej obecnie przez elity zależeć na wysokim poziomie kultury bezpieczeństwa – ataki terrorystyczne, UE. Plan ten realizowany jest różnymi metodami: laicy- Rola Federacji Rosyjskiej swoich obywateli, rozumianej zarówno jako wiedza, jak – anarchia i powszechny terror, zacją i liberalizacją społeczeństw, popularyzacją idei W aktualnej sytuacji bezpieczeństwa starego konty- i zachowanie (działanie). Specyfiką nowoczesnego – tworzenie się enklaw wyjętych spod jurysdykcji skrajnego pacyfizmu uniemożliwiającego przeciwsta- nentu, a zwłaszcza z coraz większego wyłaniającego się podejścia do bezpieczeństwa jest stały postęp wiedzy państwa. wienie się np. terrorystom, a w protestach ograniczanie chaosu, skwapliwie korzysta Federacja Rosyjska (FR). Jej o bezpieczeństwie oraz dbałość o jej spójność i dalszy, ∞ Dążenie do osiągnięcia regionalnego i/lub globalnego się do malowania kolorowych kwiatków na chodnikach, celem, oprócz stricte interesów ekonomicznych, będzie harmonijny rozwój poprzez ciągłą analizę występują- przywództwa przez państwa rewizjonistyczne: aż po ściąganie nielegalnych imigrantów celem zachwia- uzależnienie większości odbiorców europejskich od cych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa. – odnowienie dążeń imperialistycznych Federacji nia równowagi demograficznej ze społeczeństwem dostaw energetycznych oraz wpływ na prowadzoną Rosyjskiej, autochtonicznym237. Działania V4, zwłaszcza Węgier politykę przez państwa europejskie. Oczywiście, priory- Nie można zmienić przeszłości, – nacjonalistyczne, religijne i historyczne żądania i Polski, blokują realizację tego planu. Oczywiście, nie tetem będzie osłabienie lub rozbicie jedności europej- ale należy walczyć o przyszłość. terytorialne232. można pominąć tu działań Federacji Rosyjskiej, zwłasz- skiej i w rezultacie podział Europy oraz rozpad sojuszu C. Pawlak ∞ Pojawienie się nowych partnerstw i sojuszy: cza w obszarze dążeń do uzależnienia krajów europej- NATO. Pozwoli to na realizację długoterminowych celów – rozpad/podział Unii Europejskiej, skich, energetycznie narzucając im jedynego lub głów- do zajęcia terenów i odbudowy imperium włącznie. Bibliografia – rozpad/podział sojuszu NATO. nego dostawcę. W tym miejscu należy wspomnieć Oczywiście, sama FR boryka się z wieloma problemami Allied Join Publication ( AJP – 01), wyd. 2017. W świetle przetoczonych zagrożeń wyzwania dla również o zapędach imperialistycznych oraz ochronie wewnętrznymi oraz zewnętrznymi na południu i na Balcerowicz B., Siły zbrojne w stanie pokoju, kryzysu bezpieczeństwa na kontynencie europejskim są bardzo i poszerzeniu strefy wpływów przez Federację Rosyjską. dalekim wschodzie. Przysłowiową piętą achillesową FR wojny, wyd. Scholor, Warszawa 2010. poważne. jest również demografia i sama może paść jako łatwy łup Banasiak M., Wojna hybrydowa i jej konsekwencje dla Aktualnie do listy zagrożeń należy także dodać Działania hybrydowe skierowane przeciwko wyznawców Mahometa238 lub zatoczyć koło historii bezpieczeństwa euroatlantyckiego, wyd. Difin SA, widoczny podział interesów w Unii Europejskiej, brak krajom Europy Środkowej V4 i wrócić pod panowanie „wnuków” Czyngis-chana. Warszawa 2018. doktryn polityczno-prawnych. Doprowadzić to może do Potencjalne działania hybrydowe skierowane prze- Berzins J., Rassia’s New Generation Warfare in Ukraine. osłabienia i upadku nie tylko samej UE ale sojuszu NATO ciwko krajom Europy Środkowej najprawdopodobniej Turcja wyzwaniem dla równowagi Implikations for Latvian Defense Policy National Defence oraz idei sił europejskich. Dochodzi do tego jeszcze skupione będą na obszary: polityczny, społeczny i eko- bezpieczeństwa w Europie Academy of Latvia, Policy Paper nr 2, 2014. podział interesów pomiędzy USA a UE. Można postawić nomiczny przy wsparciu działaniami informacyjnymi Obecne rządy wprowadzone w Turcji, po tzw. próbie Biuletyn Ośrodka Studiów Przestrzeni Postsowieckiej, tezę, że większe zagrożenie dla przyszłości kontynentu oraz polityczno-dyplomatycznymi. Działania w obsza- przejęcia władzy przez armię, wskazują dobitnie na Centrum Badań nad Bezpieczeństwem ASzWoj. 3/2017, stanowią wewnętrzne problemy poszczególnych krajów postępujący radykalizm islamski. Zapędy te mogą dopro- Siły Zbrojne FR wobec zróżnicowanej struktury etnicznej czy regionów niż zewnętrzny przeciwnik233. wadzić do odnowienia dążeń historyczno-terytorialnych państwa. 234 TVP INFO „Inkwizycyjna kampania”, Orbán o solidarności z Polską: http://www.tvp.info/33319302/inkwizycyjna-kampania- i w konsekwencji odbudowy byłego Imperium Osmań- Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i prak- Europa Środkowa – zagrożenia i wyzwania -orbn-o-solidarnosci-z-polska 22.07.2017 (dostęp: 4.09.2017). skiego lub jego poszerzenia. Turcja może również posłu- tyka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk Wszystkie z przetoczonych zagrożeń dla starego kon- 235 Trójmorze (nazywane do niedawna Międzymorzem) to mocno żyć jako narzędzie w tzw. Proxi War. 2000. tynentu będą pośrednio, i w niektórych przypadkach promowana przez Warszawę inicjatywa obejmująca Austrię, Bułga- Dębczak A., Pawlak C., Keplin J., Analityczny model rię, Chorwację, Czechy, Estonię, Litwę, Łotwę, Polskę, Rumunię, Sło- oceny hybrydowości współczesnych konfliktów, Zeszyty bezpośrednio, wpływały na poziom bezpieczeństwa wację, Słowenię oraz Węgry. Europa Środkowa – możliwe scenariusze Naukowe AON, 2015, nr 2/(99). Europy Środkowej, zwłaszcza w tzw. państwach granic 236 Tomasz Bielecki, Polityka, UE patrzy podejrzliwie na trójmorski konfliktów hybrydowych zewnętrznych UE, a w niedalekiej przyszłości również szczyt Donalda Trumpa, http://www.dw.com/pl/ue-patrzy-podej- Przed odpowiedzią na postawione pytanie trzeba Gierasimow W., Валерий Герасимов, Новые вызовы rzliwie-na-tr%C3%B3jmorski-szczyt-donalda-trumpa/a-39541674 podkreślić, że wymienione wcześniej zagrożenia mogą требуют переосмысления форм и способов ведения 05.07.2017 (dostęp: 4.09.2017). боевых действий, Bоенно-Промышленный Курьер, номер 232 Szerzej: B. Jakubowski C. Pawlak, Odporność na działania oczywiście być poszerzone o kolejne, w zależności od 237 Niemcy-kieruja-sie-chora-zbrodnicza-ideologia-a-nie- 8 (476), 27.02–05.03.2013 года zagrażające bezpieczeństwu, Przegląd Sił Zbrojnych nr 4/2017. -wspolczuciem-wobec-uchodzcow http://prawy.pl/57134-niemcy- 233 Szerzej Cezary Pawlak „Działania Hybrydowe Wyzwaniem dla -kieruja-sie-chora-zbrodnicza-ideologia-a-nie-wspolczuciem- 238 Biuletyn Ośrodka Studiów Przestrzeni Postsowieckiej Centrum Hoffman F. G., Hybrid Warfare and Challenges, Joint Bezpieczeństwa NATO i Polski” Zagrożenia Współczesnego Świata, -wobec-uchodzcow/ opublikowano 8 września 2017 r. (dostęp: Badań nad Bezpieczeństwem ASzWoj. 3/2017, Siły Zbrojne FR wobec Force Quarterly, 2009, nr 52 Uniwersytet Szczeciński 2017, s.103–110. 2.05.2018). zróżnicowanej struktury etnicznej państwa, s.40–52.

NR IV/2018 94 95 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Jakubowski B., Pawlak C., Odporność na działania zagra- TVP INFO Inkwizycyjna kampania, Orbán o solidarności żające bezpieczeństwu, Przegląd Sił Zbrojnych, nr 4/2017. z Polską, http://www.tvp.info/33319302/inkwizycyjna- Pawlak C, Działania Hybrydowe Wyzwaniem dla Bezpie- -kampania-orbn-o-solidarnosci-z-polska 22.07.2017 czeństwa NATO i Polski, Zagrożenia Współczesnego (dostęp: 4.09.2017). Świata, Uniwersytet Szczeciński, 2017 s. 103–110. WP, Zagrożenia dla Europy, http://wiadomosci.wp.pl/ Pawlak C., Konflikt na wschodzie Ukrainy i aneksja Krymu gid,16503288,kat,355,title, Zagrożenia dla- – standardowym Europy,galeria.html aktualizacja 2014-03-31 (dostęp: przykładem działań hybrydowych, Rocznik Bezpieczeń- 12.09.16). stwa Międzynarodowego 2017, vol. 11, nr 1. Potulski J., Geopolityka w świecie ponowoczesnym, Instytut Geopolityki, Częstochowa 2010. Koło Naukowe Koło Naukowe Racz A., Russia’s Hybrid War in Ukraine, Fiński Instytut Stosunków Międzynarodowych, Raport 43 z 2015. Bezpieczeństwa Obronności Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodo- Morskiego Państwa wego, AON, wyd. szóste, Warszawa 2008.

Netliteratura 15 kwietnia 2008 r. powstało Koło Naukowe Studen- Powstało w marcu 2016 r. w odpowiedzi na narasta- Bielecki T., Polityka, UE patrzy podejrzliwie na trójmorski tów Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Marynarki jące zainteresowanie tematyką obronności państwa śro- szczyt Donalda Trumpa, http://www.dw.com/pl/ue- Wojennej. Opiekunem został wtedy mgr Mateusz Łaski, dowiska akademickiego. Członkowie koła wywodzą się -patrzy-podejrzliwie-na-tr%C3%B3jmorski-szczyt- a do zarządu wybrano Teresę Usewicz (przewodnicząca), zarówno z kierunków cywilnych, jak i wojskowych. -donalda-trumpa/a-39541674 05.07.2017 (dostęp: 4.09.2017. Katarzynę Haczewską (wiceprzewodnicząca) oraz Pawła Podstawowym celem istnienia KNOP jest poszerzanie Górny G., artykuł, Polityka.pl, „Zdaniem demografów, Domańskiego (sekretarz). Na zebraniu członków koła, wiedzy w wyniku kontaktu z instytucjami zajmującymi ostatni raz podobny kryzys demograficzny miał miejsce 22.04.2008 r., wybrano oficjalne logo KNSBN. się tematyką obronności, a także prowadzenie pracy w XIV w., gdy epidemia dżumy wyniszczyła niemal Mając zatwierdzony statut, wybrany zarząd oraz popularyzującej wiedzę z tego zakresu, ze szczególnym połowę populacji naszego kontynentu”, https://wpoli- własne logo mogliśmy przystąpić do działalności, w toku uwzględnieniem aspektów taktyki Marynarki Wojennej, tyce.pl/polityka/188387-zdaniem-demografow-ostatni- której zorganizowaliśmy wiele wyjazdów studyjnych, prowadzenia działań na morzu i współczesnych konflik- -raz-podobny-kryzys-demograficzny-mial-miejsce-w- -xiv-w-gdy-epidemia-dzumy-wyniszczyla-niemal- konferencji, wykładów otwartych, a także uczestniczyli- tów zbrojnych. -polowe-populacji-naszego-kontynentu, opublikowano: śmy w szkoleniu w zakresie pierwszej pomocy przedme- Aktualne obszary badań KNOP: 21 marca 2014 r. (dostęp: 16.03.2016). dycznej. Istotną zmianę przyniósł początek roku akade- Siły zbrojne RP w kontekście działalności Marynarki Gruszczak A., Hybrydowość współczesnych wojen – mickiego 2010–2011. Wojennej. analiza krytyczna, www. bbn.gov. (dostęp: 7.04.2018). 9 listopada 2010 r. zmieniono nazwę naszej organiza- 1. Autonomiczne Platformy Nawodne; cji na Koło Naukowe Bezpieczeństwa Morskiego oraz 2. Zagrożenia asymetryczne, charakter współczes- Messner J., Wojny buntownicze, http://geopolityka.net/ leszek-sykulski-wojny-buntownicze-cz-1/ (dostęp: uchwalono nowe logo. Funkcję opiekuna pełni aktualnie nych konfliktów zbrojnych, wojna hybrydowa. 7.04.2018). mgr Paulina Hrynaszkiewicz-Ołów. Prezes KNOP: bsm. pchor. Miłosz Zaremba Nemetha W.J., Future war and Chechnya: A case for Opiekun naukowy: mgr Patrycja Reich hybrid warfare. https://calhoun.nps.edu/bitstream/ handle/10945/5865/02Jun_Nemeth.pdf (dostęp: 2.05.2018). Niemcy-kieruja-sie-chora-zbrodnicza-ideologia-a-nie- -wspolczuciem-wobec-uchodzcow, http://prawy. pl/57134-niemcy-kieruja-sie-chora-zbrodnicza-ideolo- gia-a-nie-wspolczuciem-wobec-uchodzcow/ opubliko- wano 8 września 2017 r. (dostęp: 2.05.2018). Polacy-najczesciej-czerpia-informacje-z-telewizji-z- -internetu-korzystaja-mlodzi-i-wyksztalceni, http:// www.wirtualnemedia.pl/artykul/polacy-najczesciej- -czerpia-informacje-z-telewizji-z-internetu-korzystaja- -mlodzi-i-wyksztalceni_2# (dostęp:30.04.2018). Pawlak C., Działania hybrydowe wyzwaniem dla bezpie- czeństwa NATO oraz Polski, https://www.youtube.com/ watch?v=XxLb82GaeuA (dostęp: 2.05.2018). Słownik języka polskiego, online: sjp.pwn.pl/sjp/ wojna;2537281.html (dostęp: 1.02.2017). TVN 24, Szefowie-unijnych-MSW-uzgodnili-podział- -uchodźców, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze- -swiata,2/szefowie-unijnych-msw-uzgodnili-podzial- -uchodzcow,579199.html 24.09.2015 r. (dostęp: 4.09.2017).

NR IV/2018 96 9797 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

Koło Naukowe: „Bezpieczeństwo, Ratownictwo i Pływanie” [BRiP] przy Zakładzie Sportów Wodnych w Katedrze Sportu na Wydziale Wychowania Fizycznego Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku

Przewodnicząca koła: Zofia Waleria Bagińska Opiekun naukowy koła: dr Dariusz Skalski

dr Dariusz Skalski Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego – Zakład Sportów Wodnych Zofia Bagińska Lucyna Borkowska Marcin Hulbój Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku Wydział Wychowania Fizycznego – Zakład Sportów Wodnych, Koło Naukowe: „Bezpieczeństwo, Ratownictwo i Pływanie” • Zarządzanie kryzysowe na poziomie powiatowym. Wybrane aspekty Crisis management on the district level. Selected aspects

Słowa kluczowe: administracja, powiat, zarządzanie pełnym złej woli ludzkiej, zawsze oddziaływają destruk- kryzysowe, sytuacja kryzysowa, zagrożenie cyjnie na uporządkowane życie społeczeństwa. Zarzą- dzanie kryzysowe jako system jest niezbędny do zapew- Streszczenie: nienia należytego bezpieczeństwa obywateli w sytuacji Od zarania dziejów ludzkości towarzyszą sytuacje powodujących zagrożenie życia, mienia czy środowiska kryzysowe, w wymiarze wewnątrzpaństwowym, mię- na każdym szczeblu zarządzania państwem. Przede dzynarodowym. Wywołane naturalnymi czynnikami wszystkim administracja musi być przygotowana na przyrody, osobistymi porażkami, jak również działaniem nagłe sytuacje kryzysowe, głównie przez nieoczekiwany

NR IV/2018 98 99 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

ich charakter. W sytuacji zagrożenia mieszkańcy ocze- reagowania na ich wystąpienie. Brak reakcji, a nawet jej Podział zadań w etapach zarządzania kryzysowego kują przywództwa i pomocy, a to jest podstawowym opóźnianie, może spowodować fatalne skutki. Konieczne - zachęty i restrykcje finansowe; zadaniem organów administracji publicznej. więc stało się wypracowanie terminów związanych - tworzenie aktów prawnych i badania naukowe; z pojawianiem się groźnych sytuacji, np. sytuacja kryzy- - analiza zagrożeń: przyczyny, przebieg, skutki; - planowanie operacyjne: procedury, kontrola itp.; Key worlds: administration, district, crisis management, sowa, kryzys, zarządzanie kryzysowe. W polskim systemie Zapobieganie - budżetowanie i organizowanie; contingency, threat prawnym próbę usystematyzowania tejże tematyki roz- - tworzenie rezerw i zapasów; poczęto w 2000 r.239 W końcowym efekcie, 26 kwietnia - realizacja budowli i systemów zabezpieczających; - szkolenia zawodowe; Summary: Since the dawn of time contingencies are 2007 r., uchwalono ustawę o zarządzaniu kryzysowym, Planowanie - kontrola i egzekwowanie; accompanying the mankind, in the dimension którą zmodyfikowano aktem z 17 lipca 2009 r. o zmianie - weryfikacja planów operacyjnych; wewnątrzpaństwowym, international. Triggered with ustawy o zarządzaniu kryzysowym. W najnowszym akcie - ćwiczenia i treningi zgrywające; natural factors of the nature, personal defeats, as well as prawnym dotyczącym omawianej tematyki pojęcie - doraźne szkolenia ludności; Przygotowanie - odtwarzanie rezerw i zapasów; action full of the human ill will, always oddziaływają „zarządzanie kryzysowe” definiowane jest następująco: - organizowanie stanowisk kierowania; destructively to a well-ordered life of the society. The działalność organów administracji publicznej będąca - alarmowanie i powiadamianie; crisis management as the system is essential to ensure elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, - personel reagowania kryzysowego the adequate safety of citizens in the situation causing która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, - ostrzeganie, powiadamianie, ewakuacja, pierwsza pomoc; the threat to life, possessions or circles on every rung of przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli - organizacja ośrodków dowodzenia i koordynacji; - mobilizacja służb ratowniczych i ochotników; Reagowanie managing you. Above all administration must be pre- w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przy- - przekazywanie informacji władzom, mediom, ludności; pared to sudden contingencies, mainly by their unex- padku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich - zapewnienie porządku na obszarach zagrożenia; pected character. In the danger he is a fact, that residents skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury kry- Realizacja - wsparcie przez siły zbrojne expect the leadership and the help, next it is a basic task tycznej240. - przywrócenie niezbędnych standardów życia (krótkoterminowa); of bodies of public authority. - odbudowa całego terenu dotkniętego klęską (długoterminowa); Odbudowa - wykrywanie i badanie przyczyn zagrożeń; - analiza skutków niebezpiecznych sytuacji i katastrof; Wstęp: Codziennie wstajemy, wyruszamy do pracy, - ulepszanie celów i metod prognozowania. idziemy do szkoły, spieszymy się do swoich zajęć. Nie- Tabela 1. Podział zadań w poszczególnych etapach zarządzania kryzysowego stety, często jednak stajemy w obliczu niespodziewanych Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Sadowski, Zagrożenia w sytuacjach kryzysowych, [w:] II Konferencja „Zarządzanie wydarzeń, jak: pożar, wypadek drogowy czy awaria prze- kryzysowe” 2004 (na prawach rękopisu), s. 115, 116. mysłowa. Wtedy zdajemy sobie sprawę, że bezpieczeń- stwo jest wartością, którą człowiek ceni najbardziej. Jest to najwyższe dobro i potrzeba każdego człowieka, warunku- nienia należytego bezpieczeństwa obywateli w sytuacjach są pojęcia stanów nadzwyczajnych: klęski żywiołowej, jąca przetrwanie i rozwój zarówno jednostki, jak i grup powodujących zagrożenie życia, mienia czy środowiska wyjątkowego i wojennego, które wchodzą w momencie społecznych, a jako podstawowy warunek istnienia na każdym szczeblu zarządzania państwem. Przede szczególnych zagrożeń, jeśli zawiodły konstytucyjne wymaga najwyższej uwagi w zarządzaniu na każdym wszystkim administracja musi być przygotowana na środki rozwiązania243. Pakiet ustaw o stanach nadzwy- poziomie administracyjnym. Państwo na bazie swych nagłe sytuacje kryzysowe, głównie przez ich nieoczeki- czajnych uchwalonych w 2002 r. zapoczątkował syste- doświadczeń i innych państw, w obliczu działań o charak- wany charakter. W sytuacji zagrożenia faktem jest, że matyzowanie i regulowanie systemu zarządzania kryzy- terze terrorystycznym, klęsk żywiołowych czy awarii mieszkańcy oczekują przywództwa i pomocy, z kolei to sowego. Był to przełom w kształtowaniu podłoża pod technicznych powinno stworzyć system, który w najwyż- Rys. 1. Cykl zarządzania kryzysowego jest podstawowym zadaniem organów administracji obecny system zarządzania kryzysowego. Według szym stopniu przygotuje nas do wyżej wymienionych Opracowanie własne publicznej. A. Kurkiewicza sklasyfikowany został częściowy obszar wydarzeń, ponieważ wiedza i świadomość o tym, co może bezpieczeństwa powszechnego, którego działanie nas spotkać oraz znajomość zasad postępowania w sytua- Zatem, cykl zarządzania kryzysowego można podzie- Zarządzanie kryzysowe na poziomie powinno sprowadzać się do dwóch sfer: cjach zagrożenia zdrowia i życia może ocalić nasze życie. lić na dwa zasadnicze etapy: powiatu – aktualny stan prawny ∞ pierwsza: należy do niej funkcjonowanie struktur Wobec tego, w Polsce wydano pakiet ustaw, począwszy od ∞ etap pierwszy to planowanie, a w nim: zapobieganie Instytucja państwa polskiego gwarantuje nam bez- państwa w sytuacjach normalnych, 2002 r., normujących działania organów administracji i przygotowanie, pieczeństwo. Art. 5. Konstytucji RP mówi m.in., że Polska ∞ druga: funkcjonowanie państwa w sytuacji zagro- publicznej w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzyso- ∞ etap drugi to realizacja: reagowanie, odbudowa. zapewnia bezpieczeństwo obywateli i ochronę środowi- żenia244. wym, reagowania w momencie ich wystąpienia, a także ska242. Do kierowania reagowaniem w sytuacjach nad- w zakresie przywrócenia stanu sprzed wystąpienia kry- Skuteczność działań zależy od prawidłowego prze- zwyczajnych, stanowiących zagrożenie, powinny być Lukę między normalnym „życiem” państwa, a jednym zysu. Realizacja tych wszystkich czynności przez organy biegu wszystkich faz zarządzania kryzysowego. Każde przygotowane wszystkie instytucje administracji pub- ze stanów nadzwyczajnych wypełniło przyjęcie w kwiet- samorządowe określana jest jako zarządzanie kryzysowe. działanie celowe przebiega według pewnego porządku, licznej, każda w zakresie swych kompetencji. Bowiem niu 2007 r. ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Pozwoliła który nadaje mu charakter działania zorganizowanego, zarządzanie kryzysowe jest częścią większego zakresu ona na wykorzystanie nadzwyczajnych sił i środków, W ujęciu terminologicznym formułując kolejne etapy postępowania. Postępowanie poczynań w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, również wojskowych, w sytuacjach stanowiących zagro- Od zarania dziejów ludzkości towarzyszą sytuacje w zorganizowany sposób można trafnie określić sło- w tym obrony narodowej. Dlatego jedną z funkcji przy- żenie dla bezpieczeństwa obywateli, nawet gdy taki stan kryzysowe, w wymiarze wewnątrzpaństwowym, mię- wami Le Chateliera: ,,myśleć przed działaniem”241. Zarzą- dzielonych organom administracji publicznej jest likwi- rzeczy nie będzie wymagał wprowadzenia któregoś ze dzynarodowym. Wywołane naturalnymi czynnikami dzanie kryzysowe jako system jest niezbędny do zapew- dowanie sytuacji kryzysowych, zapewnienie porządku stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z podziałem admini- przyrody, osobistymi porażkami, jak również działaniem publicznego i bezpieczeństwa zbiorowego. Jednakże stracyjnym kraju wyróżniamy dwa poziomy samorzą- pełnym złej woli ludzkiej, zawsze oddziaływają destruk- 239 Zob. W. Krzeszowski, Sytuacje kryzysowe – próba parametryza- przez długi okres w Polsce nie było określonego, prawnie dowe: gminny i powiatowy; samorządowo-rządowy cyjnie na uporządkowane życie społeczeństwa. Bez wąt- cji, Zeszyty Naukowe AON nr 3(72) 2008, s. 34. jednolitego sytemu zarządzania państwem w sytuacjach pienia, coraz bardziej skomplikowany charakter zjawisk 240 Art. 2. ustawy z 26 kwietnia 2009 r. o zarządzaniu kryzysowym, kryzysowych. W Konstytucji RP z 1997 r. wprowadzone 243 Art. 228 Konstytucji RP. kryzysowych wymusza konieczność stałej kontroli groź- DzU z 2007 r. nr 89, poz. 590, z późn. zm. 244 A. Kurkiewicz, Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi w polskim 241 nych sytuacji i przede wszystkim natychmiastowego Z. Kowalczuk, Zarządzanie kryzysowe – zespoły reagowania systemie prawnym, [w:] Zarządzanie kryzysowe w Polsce, red. M. Jabło- kryzysowego, www.ugpiekuty.bip.podlaskie.pl, 24.05.2013 r. 242 Konstytucja RP z 2 kwietna 1997 r., DzU z 1997, nr 78, poz. 483. nowki, L. Smolak, Pułtusk 2007, s. 155.

NR IV/2018 100 101 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

(wojewódzki) oraz centralny (rządowy). Na każdym nostkach organizacyjnych lub jednostkach organizacyj- ∞ dokumentowanie działań podejmowanych przez łyby system zarządzania kryzysowego, powodowały, że szczeblu, w zależności od obszaru wystąpienia zagroże- nych stanowiących aparat pomocniczy kierowników centrum, nasze działania związane z zarządzaniem kryzysowym nia, za podjęcie reakcji odpowiada jednoosobowy organ: zespolonych służb, inspekcji i straży powiatowych; ∞ realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby pod- rozpoczynały się dopiero po wystąpieniu katastrofy. wojewoda na poziomie wojewódzkim, starosta w powie- przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych, wyższania gotowości obronnej państwa, W wielu źródłach podaje się, że takim przełomowym cie, wójt (burmistrz, prezydent) w gminie. Z reguły ciężar a także innych osób zaproszonych przez starostę250. Zespół ∞ pełnienie całodobowego dyżuru lekarza koordyna- wydarzeniem była katastrofalna powódź w 1997 r., która odpowiedzialności za zorganizowanie pierwszych dzia- powiatowy wykonuje na obszarze powiatu zadania prze- tora ratownictwa medycznego254. wyrządziła kolosalne straty. Był to powód do podjęcia łań spoczywa na władzy lokalnej, a szczebel wojewódzki widziane dla zespołu wojewódzkiego, mianowicie: analiz i przygotowania ochrony ludności. Ta troska i centralny ma za zadanie koordynowanie i wspomaga- ∞ dokonuje oceny występujących i potencjalnych Centrum powinno spełniać funkcje: o zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu dopro- nie działań podejmowanych na najniższym szczeblu. zagrożeń, które mogą mieć wpływ na bezpieczeń- ∞ ośrodka informowania, ostrzegania i powiadamia- wadziła do tego, że zaczęto poważniej traktować przed- Przedmiotem szerszego omówienia będzie poziom stwo publiczne i prognozują te zagrożenia, nia społeczności, sięwzięcia mogące zapobiegać powstawaniu zagrożeń. lokalny, mianowicie powiat. Organami powiatu są: rada ∞ przygotowuje propozycje działań i przekazują staro- ∞ ośrodka monitorowania, kumulowania informacji Priorytetem stało się sformowanie aktów prawnych powiatu i zarząd245. Zarząd to organ wykonawczy powiatu, ście wnioski dotyczące realizacji, zmiany lub o sytuacjach kryzysowych, regulujących funkcjonowanie systemu zarządzania kry- a w jego skład wchodzą: starosta jako przewodniczący, zaprzestania działań ujętych w powiatowym planie ∞ ośrodka koordynacji działań antykryzysowych, zysowego. W efekcie ustawa o zarządzaniu kryzysowym wicestarosta i pozostali członkowie246. Starosta organizuje reagowania kryzysowego, ∞ ośrodka informowania mediów255. z 2007 r. ustabilizowała zadania wielu służb i organów pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje ∞ przekazuje informacje dotyczące zagrożeń do wia- administracyjnych. Ponadto, uczyniła te organy odpo- bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na domości publicznej, Najistotniejszym zadaniem zespołu jest skonstruo- wiedzialne za tworzenie systemu bezpieczeństwa zewnątrz247. Jest kierownikiem starostwa powiatowego ∞ opiniuje powiatowy plan reagowania kryzysowego, wanie Planu Reagowania Kryzysowego, którego celem regionu. Jest to praca niełatwa, czasochłonna, ale dzięki oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa ∞ opiniuje powiatowy plan ochrony infrastruktury jest zapewnienie szybkiego, równorzędnego i skutecz- wspólnym przedsięwzięciom staje się bardziej sku- i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz krytycznej251. nego reagowania na zdarzenie kryzysowe na dużych teczna, efektywna. Można zrobić więcej i być mądrzej- zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży248. obszarach256. W skład planu wchodzą: plan główny, szym na przyszłość. Zrobić to dla wszystkich mieszkań- Powiat wykonuje zadania z zakresu ochrony przeciwpo- Zespół ten funkcjonuje w oparciu o grupy robocze: zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych, ców regionu259. Zatem, jakie możliwości daje zarządzanie wodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym o charakterze stałym: grupa planowania cywilnego załączniki funkcjonale planu głównego257. Należy pamię- kryzysowe? Otóż są to: zapobieganie wystąpieniu sytua- nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz oraz grupa monitorowania, prognoz i analiz, tać, że obecnie państwo (organizacja, instytucja) funk- cji kryzysowych, przygotowanie do przejęcia kontroli środowiska249. Organem właściwym w sprawach zarzą- o charakterze czasowym: grupa operacji i organizacji cjonuje jednak w otoczeniu dynamicznym, fluktuują- w przypadku pojawienia się sytuacji kryzysowej, reago- dzania kryzysowego na obszarze powiatu jest starosta działań; grupa zabezpieczenia logistycznego; grupa cym i kryzysogennym258. Zagrożenia, jakie towarzyszą wanie w chwili wystąpienia niebezpieczeństwa godzą- jako przewodniczący zarządu powiatu. W tej kwestii opieki zdrowotnej i socjalno-bytowej252. Zespół jest orga- naszemu krajowi, rosnąca korelacja poszczególnych cego w egzystencję każdego człowieka oraz odbudowa przypisywane mu są następujące zadania: kierowanie nem pomocniczym, doradczym i opiniodawczym staro- sektorów gospodarki i ogólnie całego życia społecznego i pomoc w przywróceniu stanu sprzed wystąpienia sytu- monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwa- sty, przy pomocy którego prowadzi on działania antykry- zaowocowały ostatnimi czasy stałą tendencją wzrostu acji kryzysowej. niem skutków zagrożeń na terenie powiatu, realizacja zysowe. Na podstawie ustawy o zarządzaniu kryzysowym problematyki zarządzania kryzysowego w polityce bez- zadań z zakresu planowania cywilnego (m.in. opracowy- z kwietnia 2007 r. tworzone są powiatowe centra zarzą- pieczeństwa Polski. W tym miejscu nasuwa się pytanie Ostrzeganie, alarmowanie i informowanie wanie i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia dzania kryzysowego (dalej PCZK), a ich organizację, sie- o możliwości, jakie daje zarządzanie kryzysowe. ludności powiatowego planu zarządzania kryzysowego oraz reali- dzibę oraz tryb pracy określa starosta. Zespoły o charak- Monitorowaniem zagrożeń na terenie powiatu zaj- zacja zaleceń do powiatowych planów zarządzania kry- terze stałym wchodzą w skład PCZK i na co dzień Każda istota ludzka, która znalazła się w obliczu sytu- mują się poszczególne służby, inspekcje i straże na mocy zysowego), a także zarządzanie, organizowanie i prowa- powinny być komórkami organizacyjnymi starostwa acji zagrażającej jej życiu czy mieniu, oczekuje od swego obowiązujących aktów prawnych, m.in.: Państwowy dzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu powiatowego albo Komendy Powiatowej Państwowej państwa natychmiastowej, niezbędnej pomocy udzielo- Powiatowy Inspektor Sanitarny, Wojewódzki Inspektor zarządzania kryzysowego. Obowiązkiem starosty jest Straży Pożarnej253. nej błyskawicznie i profesjonalnie. Otóż to, natychmiast, Ochrony Środowiska, Powiatowy Lekarz Weterynarii, również wykonywanie przedsięwzięć wynikających Do zadań PCZK należy: błyskawicznie i profesjonalnie. W związku z tym Komendant Powiatowy PSP, Komendant Powiatowy z planu operacyjnego funkcjonowania powiatów i miast ∞ pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnie- potrzebne są akty prawne, które skoordynują, zintegrują Policji, Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego. na prawach powiatu, organizacja i realizacja zadań nia przepływu informacji na potrzeby zarządzania wysiłki poszczególnych służb i organów władzy, po to, Zobligowane są do przesłania uzyskanych informacji do z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej oraz zapo- kryzysowego, aby opanować dość szybko sytuację kryzysową, zmini- odpowiednich terytorialnie organów i ludności. Każda bieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń ∞ współdziałanie z centrami zarządzania kryzyso- malizować, a nawet usunąć jej skutki. Ustawa z 26 kwiet- informacja może być podstawą do ostrzegania i alarmo- o charakterze terrorystycznym i współdziałanie z Szefem wego organów administracji publicznej, nia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym jest wiodącym wania ludności. Źródłem informacji o zagrożeniach Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zadania ∞ nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania dokumentem w tej kwestii. Określiła, kto, na jakim obsza- mogą być również np. media, obywatel. Doskonale obra- wymienione powyżej obsługuje starosta przy pomocy i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzega- rze, przy udziale jakich struktur podejmuje działania na zuje to rys. 3. powiatowej administracji zespolonej i jednostek organi- nia ludności, wypadek powstania sytuacji kryzysowej lub realizuje Jednostką, która zbiera, analizuje i ocenia informacje zacyjnych powiatu. Starosta wykonuje zadania zarządza- ∞ współpraca z podmiotami realizującymi monitoring zadania w przypadku wprowadzenia stanów nadzwy- o zagrożeniach oraz uruchamia akcję ratunkową nia kryzysowego przy pomocy powiatowego zespołu środowiska, czajnych. Każdy element (organ, instytucja) wchodzący w wypadku zagrożenia ludności w czasie pokoju jest zarządzania kryzysowego powołanego przez niego, ∞ współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje w skład tego systemu zarządzania kryzysowego zna Centrum Zarządzania Kryzysowego. Informacja o zda- określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy. ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne, swoją pozycję i rolę w niesieniu pomocy i zapobieganiu rzeniu przyjmowana jest bezpośrednio przez dyżurnego W skład zespołu powiatowego, którego pracami kieruje niebezpieczeństwom. Brak aktów, które normalizowa- Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej – starosta, wchodzą osoby powołane spośród osób zatrud- 250 Z. Kornat, Planowanie zarządzania kryzysowego na poziomie Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Jego województwa, powiatu i gminy, Gazeta Prawna z 23.09.2009 r. nionych w starostwie powiatowym, powiatowych jed- 254 obowiązkiem jest zdobycie informacji o zdarzeniu (wersja elektroniczna). Art. 16 ust. 2 oraz art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 26 kwietnia 2009 r. 255 251 R. Kacała, Organizacja systemu reagowania kryzysowego na i przekazanie ich staroście, inspektorowi ds. ZKOL i SO. 245 Art. 8 ustawy z 26 kwietnia 2009 r. Art. 8 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym z 5 czerwca szczeblu lokalnym, I Konferencja „Zarządzanie kryzysowe” 2003 (na 252 Ich polecenia decydują o dalszym postępowaniu. Powia- 1998 r., DzU z 1998, nr 91, poz. 578 z późn. zm. Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 grudnia 2002 r. prawach rękopisu), s. 137. 246 w sprawie sposobu tworzenia gminnego zespołu reagowania, towe Centrum Zarządzania Kryzysowego gromadzi Art. 26 ust.1 i 2 ustawy o samorządzie. 256 powiatowego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego Zob. Ustawa z 26 kwietnia 2009 r. 247 informacje o działaniach podejmowanych przez służby Art. 34 ust 1 ustawy o samorządzie. oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej ich funkcjonowa- 257 Zob. art. 5 ustawy z 26 kwietnia 2009 r. 248 Art. 35 ust. 2 ustawy o samorządzie. nia, DzU z 2002 r., nr 215 poz. 1818. 258 R. Szymaniuk, Informacje w zarządzaniu kryzysowym, Myśl 259 R. Osiowy, Powiat – organizatorem zarządzania kryzysowego, 249 Art. 4 ust. 1 pkt 16 ustawy o samorządzie. 253 Zob. Tamże. Wojskowa 2007, nr 1, s. 37. [w:] II Konferencja…, s. 216.

NR IV/2018 102 103 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

fazę informowania ludności, zależnie od rodzaju zagro- Każdy komunikat, każda informacja przychodząca żenia. Realizacja ostrzegania i alarmowania o niebezpie- i wychodząca z centrum jest rejestrowana i archiwizo- czeństwie będzie prowadzona poprzez: wana. Informowanie podmiotów z kręgu zarządzania ∞ jednolite treści komunikatów ostrzegawczych i syg- kryzysowego (instytucji, służb, personelu) wszczynane nałów alarmowych: za pomocą syren, przy pomocy jest zgodnie z wcześniej ustalonym planem. Przekazy- rozgłośni radiowych, telewizyjnych i radiofonii wanie im wyczerpujących informacji o zaistniałej sytua- przewodowej260, które powinni znać wszyscy oby- cji jest bardzo ważne, dlatego że w każdym momencie watele; mogą zostać skierowani do działań, więc muszą znać ∞ komunikaty na portalu internetowym powiatu; kierunek rozwoju sytuacji. Systemy łączności to „nerw ∞ stałe urządzenia nagłaśniające (zakłady pracy, inne gotowości cywilnej”262. Społeczeństwo powinno być miejsca użyteczności publicznej); obowiązkowo informowane. Pozwoli to uniknąć paniki, ∞ ruchome urządzenia nagłaśniające na pojazdach. która może wprowadzić dodatkowy chaos w fazie reago- wania. System wykrywania powinien zapewnić szybkie Drugim wariantem jest to, że starosta sam podejmuje namierzenie zagrożeń, schematy alarmowania muszą decyzje albo na wniosek członków PZZK o prowadzeniu gwarantować możliwie najkrótszy czas rozpoczęcia akcji informacyjnej na temat konkretnych zagrożeń lub działań przez odpowiednie siły i środki, a ostrzeganie instrukcji postępowania oraz decyduje o zakresie prze- i informowanie ludności musi dać możliwość najszyb- kazywania informacji. Najogólniej pisząc, pojęcie „infor- szego dojścia do rzetelnej informacji263. mowanie” oznacza przekazywanie wskazówek dotyczą- cych metod zapobiegania zagrożeniom, postępowania Zakończenie w przypadku powstania zagrożenia lub po jego zniknię- Zarządzanie kryzysowe jest stosunkowo młodą dzie- ciu, jak również o możliwościach otrzymania pomocy dziną, ale nie wzięło się znikąd. Kształtowało się na bazie np. przy likwidowaniu skutków zdarzenia, dezynfekcji. doświadczeń wielu pokoleń, które stawały w obliczu róż- Realizacja informowania społeczeństwa o zagrożeniach nych zagrożeń. Skoro kryzysów nie da się uniknąć, to będzie się odbywała poprzez: trzeba skutecznie z nimi walczyć. Przyjęcie ustaw o stanie Rys. 3. Źródła informacji o zagrożeniach w powiecie ∞ konferencje prasowe starosty lub na jego polecenie nadzwyczajnym zapoczątkowało porządkowanie Źródło: Nowe zarządzanie kryzysowe w praktyce. Gotowe procedury, plany reagowania, schematy organizacyjne według nowych rzecznika prasowego starosty we współdziałaniu systemu zarządzania kryzysowego, aczkolwiek zwień- przepisów, red. J. Bagiński (wersja elektroniczna). z rzecznikami prasowymi służb, inspekcji i straży czeniem kilkuletnich prac stała się ustawa o zarządzaniu szczebla powiatowego, kryzysowym z 2007 r. Na jej podstawie powstały plany ratownicze oraz kierowników administracji samorządo- zachowania się społeczności. Istotną rolę odgrywa tu ∞ komunikaty podawane w środkach masowego reagowania kryzysowego, które są typowymi schema- wej. Na polecenie starosty zwoływane jest posiedzenie czynnik czasu. Starosta informuje ludność o zagroże- przekazu (gazety codzienne, regionalne stacje tami postępowania w przypadku pojawienia się określo- Powiatowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, któ- niach i sposobach postępowania, mając do czynienia radiowe), nych, najbardziej prawdopodobnych lub prognozowa- rego obowiązkiem jest koordynacja działań ratowni- dwa warianty. Pierwszy to taki, który wynika jedno- ∞ ulotki, obwieszczenia, instrukcje, poradniki opraco- nych zagrożeń. Jednakże należy dodać, że nie czych. PCZK analizuje napływające meldunki o działa- znacznie z przepisów prawa, mianowicie, szef PZZK bez- wywane przez organy i inne podmioty, których uwzględniają wszystkich zagrożeń. Ponadto, często niach od służb, inspekcji i straży oraz prośby dotyczące warunkowo musi w określonych sytuacjach zawiadomić obowiązkiem jest realizowanie zadań z zakresu teoria działania mija się z praktyką, mianowicie, kiedy wsparcia lokalnych działań. Dyżurny PCZK przesyła społeczeństwo o zagrożeniach. Dotyczy to przypadku ochrony ludności, mamy do czynienia z zagrożeniem, którego usunięcie natychmiast otrzymane meldunki do Wojewódzkiego wystąpienia zdarzenia radiacyjnego powodującego prze- ∞ przesyłanie informacji do organów administracji normują wzajemnie się wykluczające akty prawne, np. Centrum Zarządzania Kryzysowego. W zależności od kroczenie poziomów interwencyjnych albo w momencie samorządowej. w momencie zagrożenia epizootią, kiedy to zakażone rodzaju zagrożenia oraz przekazanych informacji PZZK wystąpienia przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub zwierzę podlega ochronie, a zapewnienie bezpieczeń- informuje ludność o zagrożeniach i zasadach postępo- alarmowych poziomów substancji w powietrzu, albo Komunikat zawiera podstawowe elementy składowe: stwa obywatela wymaga likwidacji zarażonego zwierzę- wania w przypadku wystąpienia zagrożenia zgodnie w przypadku wprowadzania rozporządzeń porządko- ∞ datę i godzinę przekazania komunikatu, cia. Co więcej, w posiadaniu powiatu powinny znaleźć z Systemem Powiatowego Ostrzegania. Zgodnie z Roz- wych prawnych wydanych przez prezydenta, Radę Mini- ∞ numer komunikatu, się profesjonalnie służby ratownicze wyposażone porządzeniem Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 r. strów, ministra kierującego działem administracji rządo- ∞ osobę ponoszącą odpowiedzialność za treść komu- w solidny sprzęt łączności z dopracowanym systemem w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa wej lub wojewody. Z tymi sytuacjami związane jest nikatu, powiadamiania i alarmowania, z wyszkolonym składem Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej woje- pojęcie ostrzegania i alarmowania. Poprzez ostrzeganie ∞ osobę/y, która działa z polecenia podmiotu przeka- osobowym z właściwymi kwalifikacjami, zapewniają- wództw, powiatów i gmin zadaniem starosty jest przygo- należy rozumieć przekazywanie informacji (z odpowied- zującego komunikat oraz numer jej telefonu, cym szybkie i skuteczne podejmowanie decyzji w zakre- towanie i zapewnienie działania systemu wykrywania nim wyprzedzeniem) o możliwości wystąpienia zdarze- ∞ przyczynę podawania komunikatu, sie logicznego i skutecznego działania. Chciałbym rów- i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania nia zagrażającego życiu i zdrowiu ludności lub środowi- ∞ obecny stan zagrożenia, obszar występowania oraz nież podkreślić, że działania poszczególnych służb o zagrożeniach. Oba systemy, wczesnego ostrzegania sku przez właściwe organy oraz przekazanie zasad prognozowany rozwój, powinny być równorzędne, wzajemnie się uzupełniać oraz wykrywania i alarmowania, są elementami krajo- postępowania w danej sytuacji. Decyzję o ostrzeżeniu ∞ wskazanie grupy osób, do których skierowany jest oraz wspierać. Jakże istotne jest skoordynowanie działań wego systemu wykrywania i alarmowania zdefiniowa- ludności podejmuje PZZK oraz przygotowuje komuni- komunikat, nego w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 16 paździer- katy ostrzegawcze. Z kolei alarmowanie to przekazanie ∞ ewentualnie, stan przygotowania organów admini- dzone przez Szefa Obrony Cywilnej Kraju, www.straz.gov.pl/page/ nika 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń informacji przez odpowiednie organy o wystąpieniu stracji, służb na nadejście zagrożenia261. index.php?str=2396, 24.05.2013 r. 262 i właściwości organów w tych sprawach. System wykry- jakiegoś zdarzenia stwarzającego niebezpieczeństwo dla J. Gołębiewski, Vademecum zarządzania kryzysowego. Wszystko co powinien wiedzieć kompetentny i skuteczny menedżer wania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania ma na celu życia i zdrowia ludności, środowiska. Informacja zawiera 260 Ostrzeganie i alarmowanie ludności, Przegląd Obrony Cywilnej programów kryzysowych, s. 65 (na prawach rękopisu). uprzedzenie ludności o grożącym im niebezpieczeń- możliwy rozwój danej sytuacji oraz sposoby postępowa- 1995, nr 1, s. 3–6. 263 Uzupełnienie istniejącego systemu ostrzegania i alarmowania stwie, poinformowanie o rodzaju zagrożenia, obszarze nia ludności: kierunku ewakuacji, miejsc zbiórki dla 261 Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Założenia do o technologię „komórkowego przekazu wiadomości” (cell broadcast), i granicach terenu zagrożonego oraz wskazanie zasad gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych procedur www.ock.gov.pl/portal/ock/76/Systemy_Wykrywania_i_Alarmowa- ewakuowanych. Ostrzeganie i alarmowanie stanowią informowania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach zatwier- nia.html, 24.05.2013 r.

NR IV/2018 104 105 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

w etapie planowania, działań związanych z zapewnie- Uzupełnienie istniejącego systemu ostrzegania i alar- niem pomocy medycznej, prawnej, sprawności funkcjo- mowania o technologię „komórkowy przekaz wiadomo- nowania organów administracji, szkół, przedszkoli, dzia- ści” (cellbroadcast), www.ock.gov.pl/portal/ock/76/ łalności urządzeń komunalnych, zaopatrzenia w wodę, Systemy_Wykrywania_i_Alarmowania.html, 24.05.2013 r. środki spożywcze czy utrzymania porządku publicz- • nego. Koncepcja zarządzania kryzysowego powiatu powinna przygotować lokalną społeczność do funkcjo- Michał Szklarski nowania w sytuacjach kryzysowych. przewodniczący Piśmiennictwo PWSZ Tarnobrzeg Publikacje Gołębiewski J., Vademecum zarządzania kryzysowego. Wszystko co powinien wiedzieć kompetentny i sku- Działania grupy specjalistycznej teczny menedżer programów kryzysowych, s. 65 (na pra- wach rękopisu). straży pożarnej, Kacała R., Organizacja systemu reagowania kryzysowego Studenckie Koło na szczeblu lokalnym, I Konferencja „Zarządzanie kryzy- sowe” 2003 (na prawach rękopisu). Naukowe grupa wodno-nurkowa Konstytucja RP z 2 kwietna 1997 r., DzU 1997, nr 78 poz. 483. Kornat Z., Planowanie zarządzania kryzysowego na Bezpieczeństwa Efforts of specialised firefighter group: water- poziomie województwa, powiatu i gminy, Gazeta Prawna z 23.09.2009 r. (wersja elektroniczna). Wewnętrznego scuba divers group Krzeszowski W., Sytuacje kryzysowe – próba parametry- zacji, Zeszyty Naukowe AON nr 3(72) 2008. Kurkiewicz A., Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi w pol- Studenckie Koło Naukowe Bezpieczeństwa skim systemie prawnym, [w:] Zarządzanie kryzysowe Wewnętrznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej W swojej pracy chciałbym zająć się tematyką bezpie- ∞ Ogólne wytyczne do planowania i organizowania w Polsce, red. M. Jabłonowki, L. Smolak, Pułtusk 2007. im. prof. Stanisława Tarnowskiego w Tarnobrzegu czeństwa na wodach narodowych w oparciu o działania ratownictwa na obszarach wodnych w krajowym Osiowy R., Powiat – organizatorem zarządzania kryzyso- zostało założone 2 kwietnia 2014 r. przez studentów straży pożarnej, a w szczególności specjalistycznej grupy systemie ratowniczo-gaśniczym (2449.14 KB); wego, [w:] II Konferencja „Zarządzanie kryzysowe”, 2004 I roku Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Jako swój cel wodno-nurkowej. Większość osób, słysząc słowa „straż ∞ Porozumienie w sprawie określenia zasad współ- (na prawach rękopisu). postawiło poszerzanie wiedzy z zakresu bezpieczeństwa, pożarna”, kojarzy je raczej z pożarami, a tak naprawdę działania krajowego systemu ratowniczo-gaśni- Ostrzeganie i alarmowanie ludności, Przegląd Obrony wspieranie wszelkich działań z nim związanych, inicjo- mają one o wiele szersze znaczenie. Strażacy już nie tylko czego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Cywilnej 1995, nr 1. wanie i prowadzenie prac popularyzujących wiedzę gaszą pożary, ale także zajmują się ratownictwem drogo- Ratunkowym (518.45 KB); Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 grudnia 2002 r. w spra- o bezpieczeństwie wewnętrznym oraz dziedzinach wym, chemicznym czy wodnym. W PSP działają grupy ∞ Decyzja nr 61 Komendanta Głównego PSP z dnia wie sposobu tworzenia gminnego zespołu reagowania, pokrewnych. Koło podjęło swoją pracę, gdyż każdy wysokościowe oraz poszukiwawczo-ratownicze, nas 24 października 2007 r. w sprawie powołania komi- powiatowego i wojewódzkiego zespołu reagowania kryzy- z członków jest świadomy i przekonany, że poszerzanie głównie interesuje grupa nurkowa. Na jakich zasadach sji ds. ratownictwa wodnego (103.62 KB). sowego oraz Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej wiedzy z zakresu bezpieczeństwa nigdy się nie kończy działa? Jakie są jej zadania? Z jakim ryzykiem muszą ich funkcjonowania, DzU z 2002, nr 215 poz. 1818. i mamy z nim do czynienia w każdej dziedzinie życia liczyć się nurkowie oraz jak wyglądają jej zadania pod- Ratownictwo wodne w Państwowej Straży Pożarnej Sadowski J., Zagrożenia w sytuacjach kryzysowych, [w:] codziennego. Pragnie również poprzez swoją działal- czas prawdziwych działań? oraz jednostkach należących do Krajowego Systemu II Konferencja „Zarządzanie kryzysowe” 2004 (na pra- ność poszerzać horyzonty studentów. Chcemy, aby Jak wszystkie jednostki, specjalistyczna grupa Ratowniczo- Gaśniczego działa w dwóch zakresach. wach rękopisu), s. 115–119. każdy człowiek czuł się bezpiecznie i mógł się realizować wodno-ratownicza działa na mocy ustaw, rozporządzeń Podstawowym, w tym zakresie działają wszystkie jed- Szymaniuk R., Informacje w zarządzaniu kryzysowym, w swoich dążeniach. Wszystkie te postanowienia i cele oraz decyzji, takich jak: nostki PSP oraz jednostki należące do KSRG. Obejmuje Myśl Wojskowa 2007, nr 1. pragniemy osiągać m.in. poprzez prowadzenia własnych ∞ Ustawa z dnia 17 października 2003 r. w sprawie ono działania na powierzchni obszarów wodnych Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, badań, udział w konferencjach naukowych i sympo- wykonywania prac podwodnych (129.96 KB); (w tym zalodzonych) . Specjalistycznym, te czynności DzU z 1998, nr 91 poz. 578 z późn. zm. zjach, współpracę z różnymi instytucjami związanymi ∞ Rozporządzenie MSWiA z dnia 25 maja 2004 r. mogą wykonywać jedynie specjalistyczne grupy wodno- Ustawa z 26 kwietnia 2009 r. o zarządzaniu kryzysowym, z szeroko pojmowanym bezpieczeństwem (komendy w sprawie wykonywania prac podwodnych w jed- -nurkowe Państwowej Straży Pożarnej i inne podmioty DzU z 2007 r., nr 89 poz. 590 z późn. zm. Policji, straże pożarne i wiele innych) w celu wymiany nostkach organizacyjnych podległych lub nadzo- KSRG, których wyposażenie i wyszkolenie ratowników własnych doświadczeń oraz pomysłów. Członkowie koła rowanych przez ministra właściwego do spraw pozwala realizować w systemie całodobowym i cało- realizują się także w pracach na rzecz innych kół. Prag- wewnętrznych (362.79 KB); rocznym podstawowe i specjalistyczne czynności ratow- Źródła internetowe niemy dzielić się efektami pracy i swoim doświadcze- ∞ Rozporządzenie MSWiA z dnia 16 maja 2011 r. zmie- nicze na powierzchni oraz w toni lub na dnie obszaru Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Założe- niem. Wszystkich chętnych zapraszamy do wstąpienia niające rozporządzenie w sprawie wykonywania wodnego. nia do gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajo- w nasze szeregi. prac podwodnych w jednostkach organizacyjnych wych procedur informowania, ostrzegania i alarmowa- Jak zostać nurkiem w straży pożarnej ? Chcąc być nia o zagrożeniach zatwierdzone przez Szefa Obrony podległych lub nadzorowanych przez ministra w grupie, należy starać się dostać do jednostki, która Cywilnej Kraju, www.straz.gov.pl/page/index.php? właściwego do spraw wewnętrznych (141.33 KB); posiada taką specjalizację oraz przejść ciężkie szkolenie str=2396, 24.05.2013 r. ∞ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 wrześ- w Bornym Sulinowie, gdzie znajduje się poligon pod- Kowalczuk Z., Zarządzanie kryzysowe – zespoły reago- nia 2007 r. w sprawie warunków zdrowotnych wodny. Po pierwszym etapie i przejściu takiego szkole- wania kryzysowego, www.ugpiekuty.bip.podlaskie.pl, wykonywania prac podwodnych (92.33 KB); nia nabywa się kwalifikacje młodszego nurka, na tym 24.05.2013 r. poziomie można nurkować oraz prowadzić prace pod-

NR IV/2018 106 107 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

wodne na głębokości do 20 m; następnym kursem jest oraz doświadczeń kolegów z sandomierskiej grupy kanaście specjalistycznych szkoleń. Każdy strażak jest sca, w którym mają być prowadzone poszukiwania, kurs nurka – tu zwiększa się głębokość do 30 m. Ostat- wodno-nurkowej PSP. przeszkolony w podstawowym zakresie z ratownictwa a także przygotowania sprzętu przez nurka. Im więcej nim etapem jest kurs kierownika prac podwodnych, Skuteczna praca wymaga ciągłych treningów i szko- wodnego. Decyzję o pracy w grupie specjalistycznej zbiorników wodnych w zasięgu SGRWN, tym większa oczywiście również i tu zwiększa się głębokość do 50 m. leń oraz niezwykłej dbałości o sprzęt, który ma nam podejmuje osobiście sam strażak. Wtedy wysyłany jest szansa na przeprowadzenie skutecznej akcji. Należy więc Tu jednak zmieniają się obowiązki, jak sama nazwa zapewnić bezpieczeństwo w nienaturalnych środowisku na szkolenie. Każdy ze strażaków nurków musi zdobyć dołożyć wszelkich starań, by wszystkie podjęte czynno- wskazuje, kierujący pracami podwodnymi jest odpowie- dla człowieka. Najpierw wyładowanie i przygotowanie kwalifikację młodszego nurka MSWiA, aby mógł rozpo- ści – począwszy od alarmowania przez dysponowanie dzialny za plan organizacji pracami podwodnymi. Nie sprzętu. Każdy ze strażaków precyzyjnie sprawdza swój cząć pracę jako specjalista w straży. Następnie odbywa grupy – były podporządkowane jak najszybszemu wpro- można się łudzić, nurkowanie w straży ma mało wspól- kombinezon, aparat powietrzny i szereg urządzeń, które kolejne szkolenia. Każdy etap szkolenia musi być wadzeniu nurka do wody. Sprzęt do natychmiastowego nego z nurkowaniem cywilnym, które wykonuje się mają mu zapewnić bezpieczeństwo podczas niesienia potwierdzony określoną ilością zajęć praktycznych. Tutaj użycia – wyposażenie szybkiego nurka w zasadzie nie głównie dla przyjemności. Zadania są bardzo zróżnico- pomocy. Jedną z głównych zasad przy ratowaniu osób liczy się i wiedza, i doświadczenie. musi różnić się od wyposażenia nurków prowadzących wane i dość często skomplikowane i wiążą się one jest konieczność zapewnienia bezpieczeństwa także Zbliżający się letni sezon to, niestety, czas bardziej prace podwodne. Dysponuje on suchym skafandrem z dużym ryzykiem. ratowników. Dlatego potrzebne są nieustanne szkolenia intensywnych działań strażaków z grup ratownictwa i ocieplaczem oraz zestawem nurkowym, które są przy- Główne zadania SGRW-N : w naszej specjalizacji, aby nurkowanie ratownicze czy wodno-nurkowego. Czasem przez przypadek sami gotowane do natychmiastowego użycia. Ważne, by kon- ∞ Niesienie pomocy tonącym poprzez dotarcie do też poszukiwawcze nie zagrażało bezpieczeństwu stra- możemy stać się świadkami sytuacji, gdy ktoś potrzebuje figuracja zestawu nurkowego była ergonomiczna i uni- zagrożonych lub poszkodowanych osób wraz żaków. Każdy ma inną budowę ciała i wiele elementów, pomocy w wodzie. Co wtedy? Na pewno najpierw wersalna, zapewniała nurkowi maksimum z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy szczególne stroju, jest dopasowywanych do konkretnej wezwijmy pomoc, informując dokładnie, gdzie i kto bezpieczeństwa i dublowała najważniejsze elementy i ewakuacja poza strefę zagrożenia. osoby. Chodzi o to, by sprzęt ułatwiał pracę nurka i dawał znajduje się w niebezpieczeństwie. Szybkie i profesjo- wyposażenia (automat oddechowy, dodatkowe urządze- ∞ Niesienie pomocy poszkodowanym w wypadkach pełne bezpieczeństwo. Nałożenie kombinezonu wcale nalne działanie strażaków może uratować tonącego, bez nie do cięcia, światło awaryjne). Bardzo dobrze spraw- komunikacyjnych (nagłych zdarzeniach) na nie jest łatwe. Z pomocą przychodzi najczęściej kolega. narażania życia kolejnych osób, które często, próbując dzają się małe zestawy dwubutlowe, o wielkości 2 x 7 l, wodzie, w przerębli lodowej i pod wodą poprzez W kompletnym „wodnym umundurowaniu” nurkowie ratować poszkodowanych, same stają się ofiarami. Ape- które dzięki swojej wadze łatwiej się zakłada, a samo dotarcie do zagrożonych lub poszkodowanych wyglądają jak kosmonauci. Cały sprzęt waży kilkanaście lujemy jednocześnie o rozważne korzystanie z letnich przemieszczanie po powierzchni nie wymaga tak dużego osób, wraz z udzieleniem im kwalifikowanej pierw- kilogramów. Są to dwie butle z powietrzem, zestawy kąpielisk. Przypominamy, że możemy pływać tylko na wysiłku, jak w przypadku większych zestawów. Umożli- szej pomocy i ewakuację z pojazdu, łodzi lub automatów do oddychania I i II stopnia, kamizelka akwenach strzeżonych. Nie łączmy wypoczynku nad wiają one również wpływanie do ciasnych miejsc, np. obiektu poza strefę zagrożenia. wypornościowa – nasza kamizelka ratunkowa – płetwy, wodą ze spożywaniem alkoholu i zwracajmy szczególną kabin łodzi. Dodatkowy automat, w który wyposażony ∞ Niesienie pomocy ludziom znajdującym się pod maska do nurkowania oraz wiele innych elementów uwagę na wypoczywające z nami dziećmi. jest nurek ratownik, pozwala też na ewakuację spod lodem lub na lodzie (krze) poprzez dotarcie do podstawowego wyposażenia. Każdy nurek ma urządze- Zadania nurków PSP często utożsamia się wyłącznie wody człowieka uwięzionego w zamarzniętej prze- zagrożonych lub poszkodowanych osób wraz nia informujące go o ilości powietrza w butlach, mano- z poszukiwaniem zwłok pod wodą. A przecież ich rola strzeni, np. w wywróconej łodzi. Zestaw powietrzny z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy metr, czyli wskaźnik, na jakiej głębokości się znajduje, nie ogranicza się tylko do prowadzenia działań humani- nurka musi dać się łatwo i szybko założyć, także w trakcie i ewakuację poza strefę zagrożenia. kompas, który ułatwia orientację pod wodą, szczególnie tarnych. W ostatnich latach zmiany w przepisach doty- dojazdu do miejsca zdarzenia. Powinien być więc tak ∞ Wykonanie krótkotrwałych działań poszukiwaw- wtedy, gdy jest słaba widoczność, oraz zapasowy auto- czących nurkowania w PSP i wprowadzenia zasad orga- umiejscowiony w samochodzie, by dostanie się do niego czych we współdziałaniu z innymi podmiotami. mat oddechowy i nóż, który nie służy do odstraszenia nizacji ratownictwa wodnego w KSRG dały możliwość i założenie go nie sprawiało kłopotów. Pewnym proble- ∞ Samodzielne wykonanie działań z zakresu ratowni- rekinów, ale czasem może uratować życie, gdy trzeba się prowadzenia przez nurków skutecznych działań ratow- mem w tej kwestii jest budowa samochodów do ratowni- ctwa technicznego związanego z ratowaniem śro- uwolnić od jakiegoś przedmiotu, o który nurek sie zacze- niczych związanych z poszukiwaniem ludzi i ich ewaku- ctwa wodnego. Często służą one bardziej jako ruchome dowiska wodnego. pił, lub awaryjnie odpiąć uprząż do nurkowania. Nurku- acji spod wody, a w dalszej kolejności kontynuowania magazyny sprzętu nurkowego i nie mają zestawów nur- jemy również w niskich temperaturach, kiedy zbiorniki akcji ratowniczej na powierzchni w celu przywrócenia kowych zamontowanych w sposób umożliwiający ich Nurkowanie niesie ze sobą pewne ryzyko. Nurkowie wodne są pokryte lodem. Wtedy musimy stosować odpo- czynności życiowych u poszkodowanych. W żargonie zakładanie w trakcie jazdy do zdarzenia. Zestaw zakłada napotykają specyficzne fizyczne i zdrowotne ryzyko wiednie techniki zabezpieczające nurków, aby ratownik nurków PSP pojawiło się kilka lat temu pojęcie „szyb- się dopiero po przyjeździe na miejsce, co wydłuża czas podczas schodzenia pod wodę (np. ze sprzętem nurko- wchodzący do przerębli czuł się bezpiecznie i mógł do kiego nurka”. Co ono oznacza? Szybki nurek to nic wprowadzenia nurka do wody. Pamiętajmy, że każdy wym) lub używając gazów oddechowych pod wysokim niej wrócić. Ubrani nurkowie schodzą do wody. Tutaj innego, jak zespół czynności ratowniczych mających na element wyposażenia, jego sprawność i kompletność ciśnieniem. Na temat wszystkich chorób musiałbym zakładają płetwy, sprawdzają jeszcze raz działanie apara- celu wprowadzenie do wody w jak najkrótszym czasie powinny być sprawdzane przez nurka w momencie napisać osobną pracę, skupię się na niektórych, aby móc tów. Ostatni sygnał, że wszystko jest w porządku, i zni- nurka ratownika. To działanie związanie przede wszyst- przyjmowania służby. przedstawić poszczególne zagrożenia zdrowotne: kają pod wodą. Teraz testują szczelność sprzętu, potem kim z ewakuacją ludzi spod wody, uwięzionych w pojaz- Prowadzenie działań – nurek prowadzący działania ∞ hiperwentylacja, brak asekuracji i , zejdą na większą głębokość, by przećwiczyć współdziała- dach, w wywróconych jednostkach pływających oraz na wodzie musi być tak zabezpieczony, by można było ∞ zły dobór balastu (przeciążenie), nia w przeszukiwaniu dna zbiornika. To jedno z głów- w budowlach hydrotechnicznych. Szybki nurek to utrzymywać z nim łączność oraz ewakuować go w sytu- ∞ uraz ciśnieniowy płuc (lung squeeze), nych naszych zadań, gdy jesteśmy wzywani do poszuki- wreszcie strażak, który został zadysponowany do działań acji awaryjnej. Do asekuracji może służyć lina lub łącz- ∞ choroba dekompresyjna, wań osób, które zatonęły, lub różnego rodzaju prac natychmiast po zauważeniu na wodzie zdarzenia. Dys- ność przewodowa. W obu przypadkach DDR może ∞ uraz ciśnieniowy ucha środkowego i związane z nią podwodnych. Bardzo pomocny podczas działań jest ponuje on sprawdzonym i przygotowanym sprzętem komunikować się z nurkiem, co ułatwia systematyczne potencjalne uszkodzenie błędnika, sonar, który mamy na wyposażeniu. Do dyspozycji (suchy skafander, zestaw butlowy), który może założyć poszukiwania dna za pomocą wybranej metody. W tech- ∞ skurcze mięśni, najczęściej łydek lub ud, mamy również kamerę podwodą, która pozwala zlokali- już w trakcie dojazdu do miejsca zdarzenia i, oczywiście, nice poszukiwań osób zaginionych pod wodą wiele ∞ hipotermia. zować poszukiwany cel. Nurkowanie ratunkowe to kawał zna doskonale techniki poszukiwania pod wodą, pozwa- zależy od miejsca, gdzie znajduje się poszukiwany. Jeśli ciężkiej i niełatwej pracy. To odpowiedzialne i bardzo lające na szybką ewakuację poszkodowanego. Żeby dzia- zniknął pod wodą w pobliżu brzegu (np. na kąpielisku, Są to jedynie niektóre z chorób oraz zagrożeń, które wymagające działania. Na pewno nie należy do przyjem- łania ratownicze były skuteczne, muszą zostać spełnione w porcie, w pobliżu pomostu), szansa na jego szybką niesie ze sobą nurkowanie. Dlatego też potrzebne są spe- ności poszukiwanie osób, które prawdopodobnie zato- dwa podstawowe warunki: trzeba jak najszybciej dotrzeć lokalizację jest dużo większa, gdyż świadkowie zdarzenia cjalistyczne badania oraz nienaganne zdrowie, aby móc nęły, czy też przeszukiwanie terenów podczas powodzi, do poszkodowanego i sprawnie prowadzić działania mogą wskazać to miejsce z dużo większą precyzją. Jeśli działać i skutecznie nieść pomoc w momencie, kiedy jest gdy istnieje podejrzenie, że ktoś mógł stracić życie we ratownicze. Dotarcie na miejsce zdarzenia w możliwie natomiast stało się to daleko od brzegu, błąd lokalizacji ona najbardziej potrzebna. Jak wygląda skuteczna praca własnym zalanym domu. jak najkrótszym czasie wymaga odpowiedniego dyspo- przez świadków może wynosić do kilkudziesięciu podwodna i jak powinna ona być zorganizowana, chciał- Sandomierska grupa wodno-nurkowa to zespół 9 stra- nowania specjalistycznej grupy ratownictwa wodno- metrów, a nawet więcej. Wpływa to oczywiście na szanse bym wyjaśnić na przykładach z własnego doświadczenia żaków, z których każdy przeszedł kilka, a może nawet kil- -nurkowego (SGRWN), prawidłowego oznaczenia miej- szybkiego odnalezienie poszkodowanego. Tutaj

NR IV/2018 108 109 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

konieczne jest użycie łodzi, co przy braku miejsca do oraz ratowniczych. Należy więc doskonalić techniki nur- ilość naocznych świadków etc. Wszelkie poszukiwania umiejętności. Musimy pamiętać o tym, że najważniejsze zwodowania też wydłuża organizację akcji ratowniczej. kowania, metody poszukiwawcze i umiejętności działa- z wykorzystaniem sonaru są bardzo czasochłonne jest skuteczne ratowanie życia i zdrowia ludzkiego. W obu przypadkach ważne jest, by pierwsze zastępy, nia w zespole dwuosobowym. i kosztowne. Zdefiniowanie obszarów poszukiwań i form Nurkowanie w SGW-N jest bardzo skomplikowanym w pierwszej fazie działań, jak najdokładniej zlokalizowały Ratownictwo na zbiornikach i obszarach wodnych poszukiwań może przyspieszyć prace. Zawsze należy zajęciem, można jedynie nakreślić podstawowy zakres na podstawie zeznań świadków miejsca utonięcia i zalodzonych polega na wykonywaniu czynności pytać świadków, jak daleko od brzegu ich zdaniem znaj- obowiązków oraz podstawowe zagrożenia, jakie niesie i oznaczyły je za pomocą boi, co pozwoli zawęzić obszar z zakresu ratownictwa medycznego, chemicznego, eko- duje się obszar poszukiwań. Zadanie odzyskiwania ciał ze sobą ten zawód. Jest on niezwykle ważnym elemen- przeszukiwany pod wodą. Zimą miejsca wpadnięcia logicznego, technicznego lub gaszeniu pożarów. Specja- ofiar realizuje najczęściej policja oraz drużyny straży tem w wyzwaniach dla bezpieczeństwa na wodach osoby poszkodowanej do wody jest zazwyczaj widoczne listyczne Grupy Ratownictwa Wodno-Nurkowego pro- pożarnej. Sonar skanujący nie jest jedynym narzędziem morskich oraz słodkich. Możemy jednak się pochwalić na tafli lodu. Problemem może być jednak dotarcie nurka wadzą działania ratownicze w zakresie podstawowym do lokalizacji ciała, jednak może być także wykorzysty- tym, że mamy dobrych specjalistów w tej dziedzinie, w to miejsce. Do transportu mogą wówczas posłuży (na powierzchni) i specjalistycznym (prace podwodne). wany do oceny potencjalnego zagrożenia dla nurków, którzy poświęcają dużo czasu na szkolenia oraz podno- sanie lodowe, poduszkowiec lub łódź ratownicza wypo- Grupy te prowadzą również działania o charakterze jak również do naprowadzania nurków na określoną szenie swoich kwalifikacji, aby móc skutecznie nieść sażona w płozy. Zlokalizowanie osób zaginionych w rze- humanitarnym, w tym polegające głównie na poszuki- pozycję. pomoc . kach jest trudne, gdyż prąd wody może znieść je na waniu i wydobywaniu zwłok oraz przedmiotów pocho- Na końcu mojej pracy chciałbym przedstawić wspo- znaczną odległość od miejsca zniknięcia pod wodą. dzących z przestępstwa. mnienia starszych już doświadczonych kolegów z grupy Bibliografia: Poszukiwane osoby mogą tkwić przy znajdujących się w Użycie sonaru w PSP. Wypadki utonięć ludzi są nurkowej. ∞ Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polski. wodzie przeszkodach, w zakolach rzek itd., w pobliżu ogromnym nieszczęściem – zbyt często jest to wynik - Ja pracuję w tej sekcji niemal od jej początku. Na ∞ KP PSP Sandomierz. Specyfikacja pracy SGW-N. miejsca, gdzie wpadły do wody. W schemacie organiza- ludzkiej niefrasobliwości po spożyciu alkoholu. W przy- pierwsze szkolenia pojechało nas sześciu. Były to lata 90. ∞ Zasady organizacji ratownictwa wodnego w Krajo- cyjnym SGRWN poziomu A, gdzie działa tylko dwóch padku utraty życia zwykle ekipy policyjne i służby ratow- ubiegłego wieku. Trenowaliśmy w Jeziorze Golejow- wym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. KG PSP nurków, należy przyjąć, że jeden z nich jest nurkiem nicze straży pożarnej są angażowane do przykrych zadań skim. Sprzęt był podstawowy, ale poznaliśmy zasady Warszawa. roboczym, drugi zaś (tj. dowodzący działaniami ratowni- związanych z odszukaniem i wydobyciem zwłok. Od ratownictwa nurkowego. Na przestrzeni ponad 20 lat ∞ Mariusz Zakrzewski, „Szybki nurek”. czymi) zabezpiecza go, mając przygotowany sprzęt do wczesnych lat 70. XX w. systemy sonarów bocznych najbardziej w pamięci pozostają poszukiwania najmłod- niezwłocznego wejścia do wody oraz prowadzi asekura- wykorzystywano do wykrywania zatopionych samolo- szych ofiar utonięć. Pamiętam, jak szukaliśmy dwóch Efforts of specialised firefighter group: water-scuba cję za pomocą liny, kabloliny od sprzętu łączności prze- tów, statków, samochodów oraz innych rzeczy. Jednak chłopców, którzy utonęli w Wiśle w okolicach Annopola. divers group wodowej. Jeśli na miejscu jest grupa o wyższym pozio- stare systemy, mimo że były wystarczające do wykrywa- Przyjechali nad rzekę na rowerach, które dostali na In this work I would like to write about subject of mie gotowości, działaniami pod wodą kieruje kierownik nia dużych celów, pracowały na niskich częstotliwoś- komunię. Poszli się kąpać i na brzegu pozostały tylko safety on national waters based on the efforts of firefig- prac podwodnych, a poszukiwania prowadzi dwóch ciach i nie były zdolne do wykrywania zatopionych dziecięce rowerki – ze smutkiem wspomina młodszy hters, and in particular the specialised water-scuba divers nurków (nurek roboczy i asekuracyjny). Należy mieć na zwłok. Dzisiejsze sonary boczne oraz sonary skanujące brygadier Bogusław Zych. group. Most of the time when people hear ‘firefighters’ uwadze, że prowadzenie poszukiwań pod wodą bez łącz- wysokiej częstotliwości charakteryzują się wystarczającą Marcinowi Modrasowi najbardziej zapadły w pamięci they think about fire but realistically this word and job ności DDR lub KPP uniemożliwia systematyczne prze- rozdzielczością, aby wykrywać ofiary utonięć i stąd zna- akcje z czasu powodzi z 2010 r. have a much more meaning. Firefighters not only put szukiwanie obszaru, stwarza zagrożenie dla nurka i jest lazły szerokie zastosowanie do tych celów. Wykorzysta- – Wtedy prawie non stop byliśmy na służbie. Najbar- fires out, but also take care of road, chemical and water niezgodne z obowiązującymi przepisami. Poszukiwania nie sonaru zależy od wielu czynników. Niniejsze opraco- dziej ekstremalną akcją było zadanie udrożnienia lifesaving. In National Firefighter Organisation (PSP) we utrudnia też widoczność pod wodą – im mniejsza, tym wanie ma na celu zaprezentowanie korzyści i ograniczeń i wyczyszczenia pomp wodnych na zbiorniku retencyj- have special saving teams such as high altitude and dokładniej trzeba przeszukiwać dno. Jeśli konieczne jest zastosowania sonaru skanującego oraz sonaru bocznego nym koło sandomierskiej huty. Z obecnym komendan- search groups, in this case we will look more into the ewakuowanie osób z wywróconej jednostki pływającej, w pracach związanych z wykrywaniem ciał ofiar utonięć. tem Piotrem Krytusą mieliśmy kilka minut, aby zejść na scuba diving group. We will discuss: How this group w pierwszej kolejności należy zabezpieczyć jednostkę W celu ustawienia optymalnego zakresu skali, który dno zbiornika, który błyskawicznie napełniał się wodą, works? What are main tasks? What risks scuba divers przed zatonięciem przez przywiązanie jej do łodzi ratow- może być wykorzystany do poszukiwania ofiary utonię- wykonać zadanie i wypłynąć. Mało tego, pomieszczenie need to take, and how their duties looks in real-life ope- niczych oraz innych dostępnych na miejscu łodzi (pod cia, powinno się określić na wstępie wielkość ciała ofiary. było zamknięte, a różnica poziomów wody w ciągu tego rations. warunkiem, że mają dostateczną wyporność) lub Człowiek w pełni dorosły przy słabych warunkach odbi- krótkiego czasu sięgała kilku metrów. Stres był duży, ale Like all specialised units, the work carried out by zamkniętych balonów wypornościowych. Należy wystrze- cia akustycznego (takich jak miękki muł) może zostać udało się. W takich sytuacjach zdani byliśmy na naszych water-rescue groups is based on acts, decrees, rules and gać się holowania jednostki, gdyż może to spowodować wykryty na zakresie 50 metrów. Przy poszukiwaniu kolegów, również nurków, którzy zabezpieczali nas za laws including: usunięcie powstałej poduszki powietrznej i w rezultacie małego dziecka trzeba będzie użyć krótszego zakresu pomocą lin i w ostatnich fazach pracy wyciągali nas jak ∞ The Act from 17 of October 2003 in support of unde- utonięcie osób, które znalazły tam schronienie. W pierw- skali. Zawsze należy przyjmować, że będziemy musieli ryby – opowiada z uśmiechem strażak. Wcale nie łatwiej- rwater jobs (129.96 KB) szej kolejności ratownicy powinni więc strać się wypro- poszukiwać najmniejszego wymiaru ciała, którym będzie sze było prowadzenie działań na zalanych terenach. Jak ∞ Decree of Ministry of Internal Affairs and Admini- wadzić taką osobę z łodzi, używając dodatkowego źródła szerokość ramion ofiary. Pozostałości szkieletu zawsze opowiada, takich zadań były setki. Udrażnianie studzie- stration (MSWiA) from 25 of May 2004 in support of powietrza (zapasowego automatu oddechowego), będą ekstremalnie trudne do akustycznego wykrycia nek, kontrolowanie śluz wodnych czy poszukiwanie underwater jobs in organisational units that work a wcześniej – jeśli to możliwe – objaśnić jej sposób ewa- w każdych warunkach! Ważna jest informacja o ubiorze osób zaginionych. – Najtrudniejsze jest podejmowanie under main Minister of Internal Affairs (362.79 KB) kuacji. ofiary. Takie elementy jak: buty robocze, ubranie z cięż- osób, które utonęły. Trzeba być niezwykle odpornym ∞ Decree of Ministry of Internal Affairs and Admini- Doskonalić się w ratowaniu – ostatnią kwestią jest kiego materiału lub kamizelki ratunkowe (PFD) mają psychicznie. Widoczność w wodzie jest zazwyczaj bardzo stration from 16 of May 2011 in support of changes proces przygotowania szybkiego nurka do działań zwią- lepsze właściwości do odbijania ultradźwięków. Kolor mała i choć często używa się sonaru, to jednak poszuki- in decree of underwater jobs in organisational units zanych z ratowaniem ludzkiego życia. Obecnie szkolenia ubioru może być także przydatny w przypadku użycia wania odbywają się poprzez bezpośrednie penetrowanie that work under main Minister of Internal Affairs realizowane w PSP bardziej przygotowują nurków do podwodnej kamery TV do poszukiwań. Powinna być dna – mówi Marcin Modras. (141.33 KB) wykonywania prac podwodnych, m.in. cięcia i uszczel- znana wielkość obszaru poszukiwań, aby móc opraco- Sam jestem młodszym nurkiem i cały czas staram się ∞ Decree of Minister of Health from 17 of September niania obiektów pod wodą. Te czynności są trudniejsze wać program prac terenowych. Należy podzielić prze- poszerzać moją wiedzę i umiejętności w zakresie 2007 in support of health conditions while perfor- technicznie, zarówno pod względem organizacji, jak szukiwany obszar na rejon poszukiwań podstawowych zarówno ratownictwa wodnego jak i w innych działa- ming underwater work (92.33 KB) i wykonania, ale stanowią ułamek działań organizowa- i rejon poszukiwań drugoplanowych. Rozmiary każdego niach ratowniczo-gaśniczych. Praca w straży jest nie- ∞ General Guidelines for planning and organising nych przez jednostki Państwowej Straży Pożarnej. z nich będą uzależnione od kilku czynników, takich jak: zwykle wymagająca i trudna, dlatego też obowiązkiem rescue on water territory in national rescue-fire- W większości przypadków działania specjalistycznych zdarzenia z przeszłości, wiatr, poziom wody, informacje każdego strażaka PSP i OSP jest nieustanne szkolenie fighting system (518.45 KB) grup nurkowych polegają na akcjach poszukiwawczych o prądach wodnych, fizyczne /geograficzne granice, oraz ćwiczenia pozwalające podwyższać poziom swoich

NR IV/2018 110 111 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

∞ Agreement in support of explaining rules about ∞ Action short-term search operations with coopera- object or cut off the diving belt. We also dive when the This action is related mainly to the evacuation of people national rescue-firefighting cooperation system tion from other institutions temperature is low and the water surface is frozen. Then from under the water, trapped in vehicles, in overturned with Water Volunteers Rescue Emergency Service ∞ Individual operations like technical rescue that we need to adjust our diving technique to ensure safety, vessels and in hydrotechnical constructions. A fast diver (518.45 KB) belongs to water rescue environment. allowing for the diver to feel safe to return to the ice is a fireman who was sent to act immediately after noti- ∞ Decision Number 61 of Main National Firefighters blowhole. Dressed scuba divers go to the water. Here cing an event on the water. It has proven and prepared Chief from 24 of October 2007 in support of creating Scuba diving carries some risks. Divers must meet they put on flippers and check one more time their bre- equipment (dry suit, cylinder set), which can be set up commission for water rescue service (103.62 KB) very specific physical and health demands to reduce athing apparatus. The last signal that everything is okay, during the journey to the place of the event and of course risks while getting deeper underwater. For example with and they are going under water. Now they are checking it knows the technique of searching underwater, which Water rescue in National Firefighter units that belongs scuba diving equipment, or by using an air tank with if all equipment is watertight. Now they are going deeper allows for a quick evacuation of the victim. In order for to Country Rescue-Firefighting System works in two high pressure. There is many different medical condi- underwater to train in cooperation to search the water the rescue operations to be effective, two basic condi- departments: standard and specialised. Standard; all tions and diseases that can be caused by incorrect scuba tank. That’s one of our main tasks when we are called up tions must be met: the victim must be reached as quickly National Firefighting units that belong to National Rescue diving or incorrect use of equipment, which is why I’ll to search for lost persons that could potentially drown, or as possible and rescue operations carried out efficiently. and Firefighting System (KSRG) are working in this range. focus on few of them and introduce separate dangers to to other types of underwater operations. Sonar is very Getting to the scene in the shortest possible time requi- This dimension covers operations on water surface areas health: helpful to most of our tasks. We can also use an underwa- res appropriate disposal of a specialized group of water (including iced water areas). Specialised; these operations ∞ Hyperventilation, no assistance ter camera to locate our target. These are responsible and and diving rescue (SGRWN), the correct marking of the can only be done by specialised water-scuba divers groups ∞ Incorrect choice of ballast (overload) very demanding activities. It is certainly not a pleasure to place where the search is to be carried out, as well as the from National Firefighter institution and other KSRG units ∞ Pressure injury of the lungs (lung squeeze) look for people who have probably sunk, or search the preparation of equipment by the diver. The more water have equipment and trained lifesavers that allows to them ∞ Decompression syndrome (Caisson disease) area during the flood, when there is a suspicion that reservoirs within the scope of the SGRWN, the greater fulfil specialised rescue actions on the water surface, ∞ Pressure injury of the inner ear and associated someone could lose their lives in their own flooded the chance to conduct an effective action. Therefore, underwater and water bottom on water areas in around potential damage of bony labyrinth house. every effort should be made to ensure that all actions the clock and whole year. ∞ Muscle spasm, most often calves and thighs Sandomierska water-diving group is a team of 9 fire- taken - from alerting to having a group - are subordina- ∞ Hypothermia men, each of whom passed several or maybe even more ted to the fastest introduction of the diver into the water. How to become a scuba diver in a firefighter institu- than a dozen specialist trainings. Every firefighter is trai- Equipment for immediate use - the equipment of a quick tion? If a person wants to become a member of that These are only a few examples of illnesses and risks ned in the basic range of water rescue. The decision to diver does not necessarily differ from the equipment of group, they need to try to get into the unit that have the that are associated with scuba diving. That is why there is work in a specialist group is taken by the fireman him- divers carrying out underwater work. It has a drysuit and option for specialisation, and then get through difficult a need for specialised tests and impeccable health to self. Then it is sent to the training. Each of the firefighters a warmer and a diving kit that are ready for immediate training in Borne Sulinowo in Poland, where the under- complete rescue operations, to succeed in carrying out must qualify for a junior MSWiA diver so that he can start use. It is important that the configuration of the diving water training ground is located. After passing the first help when is most needed. I would like to explain how working as a specialist in the guard. Then he takes furt- set is ergonomic and universal, provides the diver with part of training we can be awarded with the qualification successful underwater help and rescue should look based her trainings. Each stage of training must be confirmed maximum safety and doubles the most important ele- of the Younger Scuba Diver license that allows us to take on my own experience and that of my work colleagues by a certain number of practical classes. The knowledge, ments of the equipment (breathing machine, additional part in underwater operations up to 20m deep. The next from Sandomierz in Poland, from National Firefighting knowledge and experience matter here. The approa- cutting device, emergency light). The small twin sets, course and training will increase range to 30m deep Organisation, water-scuba diving group. ching summer season is, unfortunately, the time of more size 2 x 7 l, work very well, thanks to their weight, it is underwater. The last chapter of the course is training to Effective work demands consistent physical trainings intense activities of firefighters from water and diving easier to put on, and moving on the surface does not become a Director for Underwater Operations and incre- and courses and unusual care for equipment that should rescue teams. Sometimes, by chance, we can become require as much effort as with larger sets. They also allow asing our underwater range to 50m deep. This title chan- provide us safety in unnatural habitant for human. witnesses of a situation when someone needs help in the you to enter confined spaces, such as boat cabins. An ges responsibilities and gives more authority. The direc- Firstly, equipment must be unloaded and prepared. water. Then what? - Let’s first call for help, telling us exa- additional vending machine, equipped with a lifeguard tor is responsible for planning and organising underwater Every firefighter must check all equipment, including ctly where and who is in danger. Fast and professional diver, also allows you to evacuate from the water of a operations. There is no illusions that scuba diving in the their diving suit and their air mask, which must ensure firefighters action can save a drowning person without man trapped in a frozen space, eg in an overturned boat. firefighting service is the same as the one done for plea- the firefighter’s safety during rescue missions. One of the endangering the lives of other people who, often trying The airborne set of the diver must be easily and quickly sure by civilians. Tasks are very different from one main necessary precautions whilst rescuing people is to to save the victims, are themselves victims. We also call set up, also during the journey to the place of the event. It another and very often difficult with high risks involved. ensure the firefighter’s safety. Regular training sessions for prudent use of summer bathing. We remind you that should be so placed in the car to get into it and putting it and courses in our specialisation are necessary to ensure we can only swim on guarded waters. We do not com- on did not cause trouble. A problem in this matter is the Specialised Water-Diving Rescue Group (SGRW-N) the safety of scuba divers and search persons. Diving bine rest on the water with alcohol consumption and pay construction of water rescue vehicles. Often, they serve main tasks include: suits must be tailored to individuals as everybody has a special attention to children spending holidays with us. more as mobile warehouses for diving equipment and ∞ Saving drowning persons by getting to threatened different body shape, allowing for ease of use of equi- Tasks of PSP divers are often identified only with the do not have diving kits installed in a way that allows them or injured individuals, and providing qualified first pment and full safety. Putting on a diving suit is not easy, search for corpses under water. And yet their role is not to be set up while driving to an event. The kit is assumed aid with evacuation from the danger zone usually aid is sought from a colleague. In full “water uni- limited to carrying out humanitarian activities. In recent only after arriving in the place, which extends the time of ∞ Saving victims of water traffic accidents (sudden form” scuba divers look like astronauts. The full set of years, in the regulations concerning diving in the State introducing the diver into the water. Remember that events) occurring on the water, in an ice blowhole equipment weighs over a dozen kilograms. This includes Fire Service and introduction of the principles of organi- every piece of equipment, its fitness and completeness and underwater by getting to threatened or injured two bottles of air, automatic breathing mask level I and II, zation of water rescue in KSRG, divers have been able to should be checked by the diver when he receives the ser- individuals and providing qualified first aid with ballast vest, flippers, goggles and many other standard carry out effective rescue operations related to searching vice. Conducting activities - a diver conducting actions evacuation from vehicle, boat or object and danger elements of equipment. Every diver has equipment to for people and evacuating them from the water, and then on the water must be protected so that you can maintain zone inform them of gas levels in the cylinders, a manometer continuing the rescue operation on the surface in order communication with him and evacuate him in an emer- ∞ Saving people that are under the ice or are stuck on (a gage that shows the exact depth level), compass (helps to restore vital functions of the victims . In the PSP divers’ gency. A rope or wired connection can be used for belay- the ice floe by getting to threatened or injured indi- with direction underwater especially when there is low jargon, the concept of “quick diver” appeared a few years ing. In both cases, DDR can communicate with the diver, viduals and providing qualified first aid with evacu- vision), spare automatic breathing equipment, as well as ago. What does it mean? A fast diver is nothing but a which facilitates systematic searching for the bottom ation from danger zone a knife, which is not to scare away sharks, but sometimes team of rescue operations aimed at introducing a life- using the chosen method. In the technique of searching can save lives when there is a need to cut away from an -saving diver into the water in the shortest possible time. for people lost under water, a lot depends on the place

NR IV/2018 112 113 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

where the wanted one is. If he disappeared underwater In most cases, the activities of specialist diving groups also be used to assess the potential dangers for divers as the last phases of our work pull us out like fish - says a near the shore (eg in the bathing area, in the harbor, near rely on search and rescue operations. It is therefore well as to guide divers to a specific position. At the end of firefighter with a smile. It was not at all easier to conduct the jetty), the chance for his quick location is much necessary to improve diving techniques, search methods my work I would like to present memories of older expe- operations in flooded areas. As he says, there were hun- bigger, because the worlds of events can point this place and skills in a two-person team. Rescue on reservoirs rienced colleagues from the diving group. - I have been dreds of such tasks. Unclogging manholes, controlling with much greater precision. If, on the other hand, it and water and landscaped areas consists in performing working in this section almost from the beginning. Six of water locks or looking for missing persons. - The most happened far from the shore, the error of location by wit- activities in the field of medical, chemical, ecological, us went to the first training. It was the 1990s of the last difficult thing is to take people who drown. You have to nesses can be up to several dozen meters, and even more. technical rescue or extinguishing fires. Specialized century. We trained in Lake Golejowskie. The equipment be extremely mentally resistant. The visibility in the This, of course, affects the chances of finding the victim Rescue and Waterborne Rescue Groups conduct rescue was very basic, but we got to know the rules of diving water is usually very small and although sonar is often quickly. Here it is necessary to use a boat, which in the operations in the basic (surface) and specialized (under- rescue. Over the last 20 years, the youngest victims of used, the search is carried out by directly penetrating the absence of space to launch also prolongs the organiza- water). These groups also carry out humanitarian activi- drowning remain the most remembered. I remember bottom, says Marcin Modras. tion of the rescue operation. In both cases, it is important ties, including mainly searching for and extracting looking for two boys who drowned in the Vistula near I am a younger diver myself and constantly try to that the first hosts, in the first phase of the operation, corpses and items from crime. Annopol. They came to the river on bikes they got for expand my knowledge and skills in the field of both water locate the location of drowning as accurately as possible Use of sonar in PSP. Accidents of drowning people are communion. They went to bathe and only children’s rescue and other rescue and firefighting activities. The and mark them with a buoy, which will allow narrowing a huge disaster - too often it is the result of human care- bicycles were left on the bank - sadly, the younger briga- work in the guard is extremely demanding and difficult, the area searched underwater. In winter, the place of fal- lessness after drinking alcohol. In the event of a loss of dier Bogusław Zych mentions sadness. Marcin Modras which is why the duty of every firefighter of the State Fire ling of the injured person into the water is usually visible life, usually the police teams and emergency services of was best remembered from the 2010 floods. - We were on Service and the OSP is continuous training and exercises on the ice sheet. However, the problem may be reaching the fire brigade are engaged in unpleasant tasks related duty almost all the time. The most extreme action was to increase the level of their skills. We must remember the diver in this place. For transport, you can use an ice to finding and recovering corpses. Since the early 1970s, the task of re-establishing and cleaning water pumps on that the most important thing is effective saving lives sledge, a hovercraft or a rescue boat equipped with skids. side sonar systems have been used to detect sunken the retention reservoir near the Sandomierz steelworks. and human health. Locating people lost in rivers is difficult, because the cur- aircraft, ships, cars and other things. However, the old With the current commandant Piotr Krytusa, we had a Scuba diving in SGW-N is very complicated work, we rent of water can bear them a considerable distance from systems, although they were sufficient to detect large few minutes to go down to the bottom of the tank, which can only explain a standard level of responsibilities and the place of disappearing under water. The people you targets, were operating at low frequencies and were not quickly filled with water, do the task and set sail. Not only risk that are carried with this job. It is a very important ele- are looking for may be stuck in obstacles, bends, etc. near able to detect sunken corpses. Today’s side sonar and that, the room was closed, and the difference in water ment and challenge for safety on sea and fresh waters. We the place where they fell into the water. In the organiza- high frequency scanning sonar are characterized by suf- levels within a short time reached several meters. Stress can also share that we have good specialists in this field tional chart of level A SGRWN, where only two divers ficient resolution to detect victims of drowning and was big, but it worked. In such situations we were on our that sacrifice lots of their time on courses and training for work, one should assume that one of them is a working hence have found wide application for these purposes. colleagues, also divers, who secured us with ropes and in further carer development and effectively offer help. diver, and the other (ie commanding rescue operations) The use of sonar depends on many factors. The present secures him with prepared equipment for immediate study aims to present the benefits and limitations of entry into water, and carries a belay with a rope , cable using scanning sonar and side sonar in the work related lines from wired communication equipment. If there is a to detecting the bodies of drowning victims. In order to group with a higher level of readiness on the spot, unde- set the optimal range of scale that can be used to search rwater actions are directed by the “Underwater Jobs for a drowning victim, the size of the victim’s body Manager”, and the search is conducted by two divers (a should first be determined. A fully adult person with poor working diver and a security diver). It should be borne in acoustic conditions (such as soft mud) can be detected in mind that conducting searches under water without the 50 meter range. When looking for a small child you DDR or KPP communication prevents systematic sear- will need to use a shorter range of scale. One should ching of the area, poses a threat to the diver and is incon- always assume that we will have to look for the smallest sistent with applicable regulations. Searching also hin- dimension of the body which will be the width of the ders visibility under water - the smaller it is, the more victim’s arms. Skeleton remains will always be extremely accurately you need to search the bottom. If it is necessary difficult to detect acoustically in all conditions! The infor- to evacuate persons from an overturned vessel, first pro- mation on the victim’s clothing is important. Items such tect the unit from sinking, by tying it to rescue boats and as work shoes, heavy-duty clothing or life jackets (PFD) other available boats (provided that they have sufficient have better properties for ultrasound reflection. The color displacement) or closed displacement balloons. You of clothing can also be useful when using an underwater should beware of towing the unit, as this may result in TV camera for exploration. The size of the search area the removal of the resulting airbag and, as a result, drow- should be known to be able to develop a fieldwork pro- ning, people who have found shelter there. In the first gram. Divide the searched area into the basic search area place, rescuers should therefore lose their position from and the secondary search area. The size of each of them the boat using an additional air source (spare respirator) will depend on several factors, such as: past events, wind, and earlier - if possible - explain how to evacuate it. water level, information on water currents, physical / Improving in saving - the last issue is the process of pre- geographical boundaries, number of eyewitnesses etc. paring a quick diver for actions related to saving human All searches using sonar are very time-consuming and life. Currently, trainings carried out at PSP are preparing expensive. Defining search areas and search forms can divers to perform underwater works, including cutting speed up work. You should always ask witnesses how far and sealing objects under water. These activities are from the shore they think there is a search area. The task technically more difficult, both in terms of organization of recovering the bodies of victims is most often carried and performance, but constitute a fraction of the diving out by the police and fire service teams. The scanning activities organized by the units of the State Fire Service. sonar is not the only tool to locate the body, but it can

NR IV/2018 114 115115 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

• Piotr Wawrzoła

Policja jako pozamilitarne ogniwo w systemie bezpieczeństwa państwa

Słowa kluczowe: policja, pozamilitarne ogniwa, bezpie- and replaced with new formations aimed at protecting czeństwo, przestępczość. the safety and public policy of citizens. The Act of 6 April 1990 created the Police. The Act has given a new philo- Streszczenie: Poczucie bezpieczeństwa przez obywateli sophy of formation operation, based on service for the jest jednym z najważniejszych czynników przetrwania society, particular for the local communities, formation państwa. W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział gaining social trust in its service and involving citizens terytorialny i trzy szczeble samorządu: gminny, powia- to cooperate and share responsibility for security. This towy i wojewódzki. Reasumując, tworzenie systemu bez- new philosophy required new forms of police action. pieczeństwa w państwie wymaga współpracy wszyst- Apart from repressive actions, the police launched many kich podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo preventive actions based on cooperation with local self- i porządek publiczny. Efektywna realizacja ustawowych -governments and communities. According to the Act, zadań przez policję wymaga współdziałania ze społe- the Police is uniformed and armed formation serving the czeństwem. Zadaniem pozamilitarnych ogniw obron- public and intended to protect human security and to nych jest stworzenie niezbędnych warunków do funk- maintain public safety and order. cjonowania Sił Zbrojnych RP oraz pozostałych struktur państwa, w tym zapewnienie materialnych i moralnych Wstęp: Kształtowanie bezpieczeństwa narodowego jest podstaw przetrwania narodu w okresie zagrożenia bez- jednym z najważniejszych zadań Polski. W realizacji tych pieczeństwa państwa i wojny oraz w czasie sytuacji kry- zadań dominuje tendencja do zapewnienia własnego zysowych o charakterze niemilitarnym. bezpieczeństwa, które jest potrzebą o charakterze egzy- stencjonalnym. Funkcjonowanie systemu obronnego Abstract: The forming of the national security is one of państwa wymaga odpowiedniego zakresu przedsięwzięć the most important tasks of Poland. In the accomplish- pozwalających przygotować państwo do działania w sytu- ment of these tasks the tendency is dominating for ensu- acji przeciwdziałania wszelkiego rodzaju zagrożeniom ring the own safety which is an existential need. The zewnętrznym i wewnętrznym, w tym całokształtu przed- functioning of the state’s defence system requires an sięwzięć planistycznych, organizacyjnych i rzeczowo- appropriate range of projects that allow the state to be -finansowych realizowanych przez organy administracji prepared for action in the event of counteracting any rządowej, samorządu terytorialnego oraz inne podmioty type of external and internal threats. Including the enti- i instytucje państwowe, a także przedsiębiorców. rety of planning, organizational and material-financial undertakings implemented by public administration Zmiany ustrojowo-gospodarcze w Polsce pod koniec institution, local government and other state entities and lat 80. XX w. znalazły odbicie również w dziedzinie bez- institutions, as well as entrepreneurs. The task of non- pieczeństwa i porządku publicznego. Działające służby -military defence cells is to create the necessary condi- zostały zlikwidowane, a w ich miejsce powołano nowe tions for the functioning of the military forces of the formacje mające na celu bezpieczeństwo i porządek Republic of Poland and other state structures, including publiczny obywateli. I tak ustawą z 6 kwietnia 1990 r. providing financial and moral foundations for the utworzona została Policja. Ustawa nadała nową filozofię nation’s survival during periods of threat to state security działania formacji, opartą na służbie na rzecz społeczeń- and war and during non-military crisis situations. stwa, a w szczególności na rzecz lokalnych społeczności, Political and economic changes in Poland at the end formacji zdobywającej swoją służbą zaufanie społeczne of the 1980s were also reflected in the field of public i włączającej obywateli do współdziałania i współodpo- safety and public policy. Acting services were liquidated wiedzialności za bezpieczeństwo. Ta nowa filozofia

NR IV/2018 116 117 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

wymagała nowych form działań. Policja obok działań tuje ochronę interesów nie tylko państwa, ale również biorcy i stowarzyszenia, którym się zleca lub nakłada się rem aktywności powinna działać samodzielnie i bez o charakterze represyjnym uruchamiała wiele działań społeczeństwa. wykonanie zadań obronnych w ramach obowiązujących współdziałania z innymi podmiotami. Policja współpra- prewencyjnych opartych na współdziałaniu z lokalnymi Współczesne zagrożenia mają charakter globalny – przepisów prawa. Zadaniem pozamilitarnych ogniw cuje z wojskiem, Żandarmerią Wojskową, Strażą Gra- samorządami i społecznościami. Zgodnie z ustawą, Poli- rozgrywają się w różnych wymiarach, od klasycznego obronnych jest stworzenie niezbędnych warunków do niczną, Strażą Miejską, Krajową Administracją Skarbową, cja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca spo- wojskowego po pozamilitarne działania. Warunkiem funkcjonowania Sił Zbrojnych RP oraz pozostałych struk- Centralnym Biurem Antykorupcyjnym, Agencją Bezpie- łeczeństwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa koniecznym dla zapewnienia skutecznej ochrony tur państwa, w tym zapewnienie materialnych i moral- czeństwa Wewnętrznego, Służbą Ochrony Kolei, Służbą ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku państw jest współdziałanie potencjału militarnego nych podstaw przetrwania narodu w okresie zagrożenia Leśną, Służbą Ochrony Państwa, Agencją Wywiadu, publicznego. z administracją rządową i samorządową. Zgodnie z pol- bezpieczeństwa państwa i wojny oraz w czasie sytuacji Służbą Kontrwywiadu Wojskowego, Służbą Wywiadu skim prawem do środków bezpieczeństwa narodowego, kryzysowych o charakterze niemilitarnym. Wojskowego. Część zasadnicza które mogą zostać zastosowane zaliczamy: Zadania pozamilitarnego systemu państwa: Poczucie bezpieczeństwa przez obywateli jest jednym Podstawowym interesem państwowym i narodowym ∞ środki dyplomatyczne, ∞ „zapewnienie ochrony ludności i struktur państwa z najistotniejszych czynników przetrwania państwa. każdego kraju jest jego bezpieczeństwo. Współczesne ∞ ekonomiczne, w warunkach zagrożenia Policja jako formacja służąca społeczeństwu i przezna- bezpieczeństwo postrzegane jest jako potrzeba funkcjo- ∞ militarne (wojskowe), ∞ bezpieczeństwa narodowego i na wypadek wojny; czona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania nowania państwa, a brak bezpieczeństwa wywołuje nie- ∞ specjalne (służby specjalne), ∞ zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił porządku publicznego. Działania podejmowane na pokój i poczucie zagrożenia. Termin bezpieczeństwo ∞ ideologiczne (psychospołeczne, kulturowe), Zbrojnych RP oraz wsparcie szczeblach lokalnych przez policję i samorządy lokalne wywodzi się od łacińskiego sine cura (securitas) i ozna- ∞ naukowo-techniczne, ∞ wojsk sojuszniczych prowadzących operacje na na rzecz bezpieczeństwa mają na celu poprawę poczu- cza stan „bez pieczy”264. Ilość definicji oraz dorobek ∞ ekologiczne, terytorium RP; cia bezpieczeństwa obywateli. Ustawą z 6 kwietnia 1990 naukowy w zakresie zdefiniowania pojęcia bezpieczeń- ∞ normatywne267. ∞ utrzymanie materialnych i duchownych podstaw r.273 utworzona została Policja. Ustawa o Policji reguluje stwa jest ogromny, wybierając najbardziej trafną defini- egzystencji ludności i jej zagadnienia związane ze strukturą Policji, zakres jej cję zdaniem autora w słowniku terminów z zakresu bez- W Polsce funkcjonuje system obrony państwa (SOP) ∞ przetrwania w warunkach zewnętrznego zagroże- zadań i kompetencji, form działań, a także stosunek służ- pieczeństwa narodowego, bezpieczeństwo określane i jest ukierunkowany na przeciwdziałanie zagrożeniom nia bezpieczeństwa państwa i wojny”271. bowy policjanta. Policja stała się umundurowaną i uzbro- jest jako stan, który daje poczucie pewności, i gwarancje polityczno-militarnym. System obrony państwa w litera- joną formacją, służącą społeczeństwu i przeznaczoną do jego zachowania oraz szansę na doskonalenie. Jedna turze przedmiotu zdefiniowany jest jako skoordynowany Wśród praktyków i teoretyków bezpieczeństwa funk- ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymania bez- z podstawowych potrzeb człowieka. Jest to sytuacja wewnętrznie zbiór elementów ludzkich, materiałowych cjonują różne podziały pozamilitarnych ogniw. pieczeństwa i porządku publicznego274. odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś co czło- i organizacyjnych zapewniających możliwości przeciw- W skład pozamilitarnych ogniw systemu obronności Do podstawowych zadań Policji, zgodnie z art. 1. wiek szczególnie ceni, na przykład: zdrowia, pracy, sza- stawiania się tym zagrożeniom wojennym, zgodnie wchodzą trzy grupy272: Ustawy o Policji, należą: cunku, uczuć, dóbr materialnych265. z celem i zamiarem obrony268. Cechą przygotowań ∞ Informacyjne ogniwa systemu obronności realizują 1) „ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed Bezpieczeństwo jako dyscyplina naukowa przez wiele obronnych państwa jest realizacja przedsięwzięć obron- zadania mające na celu ochronę i propagowanie bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra; lat lokowane było w dyscyplinie nauk wojskowych, nych poprzez wypracowanie i nakładanie w czasie polskich interesów na arenie międzynarodowej, 2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także przejawiało się w dziedzinach innych nauk, jak: pokoju zadań obronnych realizowanych przez elementy informacyjne osłabianie przeciwnika oraz umac- w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicz- ekonomia, prawo, historia, socjologia, stosunki między- systemu obronnego państwa. Przedsięwzięcia pozamili- nianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwa- nych oraz w środkach publicznego transportu narodowe, politologia. Problematyka bezpieczeństwa tarnych przygotowań obronnych państwa realizowane łości własnego społeczeństwa w warunkach wojen- i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na jest niezwykle skomplikowaną kategorią, gdyż w żaden są w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania pań- nych poprzez informacyjne zabezpieczenie wodach przeznaczonych do powszechnego korzy- sposób nie może być zmierzona, najczęściej składa się stwa w sytuacjach zagrożeń polityczno-militarnych. funkcjonowania całego systemu obronności oraz stania; z dwóch elementów, jak: brak zagrożeń oraz poczucia M. Kuliczkoski trafnie ujął definicję pozamilitarnych informacyjne oddziaływanie zarówno na przeciw- 3) inicjowanie i organizowanie działań mających na pewności. Bezpieczeństwo jest jedną z naczelnych przygotowań obronnych państwa jako: proces realizo- nika, jak i własne społeczeństwo. celu zapobieganie popełnianiu przestępstw potrzeb człowieka. Natomiast ochrona bezpieczeństwa wany przez wszystkie niematerialne podmioty systemu ∞ Ochronne – do zadań ogniw ochronnych należy i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym jest najważniejszym z zadań administracji państwowej, obronnego państwa, obejmujący całokształt przedsię- zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjono- i współdziałanie w tym zakresie z organami pań- dzięki której powinno być zapewnione bezpieczeństwo. wzięć planistycznych, organizacyjnych i rzeczowo- wania struktur państwa oraz ochrona ludności stwowymi, samorządowymi i organizacjami spo- Zdaniem W. Kitlera, bezpieczeństwo narodowe zdefinio- -finansowych, mających na celu przygotowanie sił i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych łecznymi; wane jest jako „najważniejsza wartość, potrzeba naro- i środków oraz sposobów (procedur) działania tych pod- i niezbrojnych oddziaływań kryzysowych. 3a) prowadzenie działań kontrterrorystycznych dowa i priorytetowy cel działalności państwa, jednostek miotów do zapewnienia przetrwania państwa i jego oby- ∞ Gospodarcze – podstawowym celem gospodar- w rozumieniu ustawy z 10 czerwca 2016 r. o działa- i grup społecznych, a jednocześnie proces obejmujący wateli w razie wystąpienia zewnętrznego zagrożenia czych ogniw systemu obronności jest zapewnienie niach antyterrorystycznych (DzU poz. 904); różnorodne środki, gwarantujące trwały, wolny od zakłó- bezpieczeństwa i w czasie wojny269. materialnych podstaw realizacji zadań obronnych 4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ceń byt i rozwój narodowy (państwa), ochronę i obronę Zdaniem A. Sosnowskiego i Z. Zamiara270, w skład oraz przetrwanie ludności w nadzwyczajnych ich sprawców; państwa jako instytucji politycznej oraz ochronę jedno- podsystemu pozamilitarnego wchodzą wszystkie ogniwa warunkach kryzysu i wojny. 5) nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi forma- stek i całego społeczeństwa, ich dóbr i środowiska natu- wykonawcze administracji publicznej, za wyjątkiem Sił cjami ochronnymi w zakresie określonym w odręb- ralnego przed zagrożeniami, które w znaczący sposób Zbrojnych, inne instytucje państwowe, a także przedsię- Policja jest jednym z najważniejszych i skutecznie nych przepisach; ograniczają jego funkcjonowanie lub godzą w wartości działających ogniw w systemie bezpieczeństwa państwa. 6) kontrola przestrzegania przepisów porządkowych 266 podlegające szczególnej ochronie . Stosowanie tak 267 M. Kuliczkowski, Pozamilitarne przygotowanie obronne w Polsce. Zadania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i administracyjnych związanych z działalnością określonej definicji bezpieczeństwa narodowego akcen- Próba systematyzacji procesualnych oraz funkcjonalnych aspektów i porządku publicznego wymagają stosowania nowo- publiczną lub obowiązujących w miejscach pub- przygotowań, wyd. AON Warszawa 2016, s. 33. cześniejszych środków przeciwdziałania powstającym licznych; 268 B. Zdrozdowski, op.cit., s..139. zagrożeniom, aby w maksymalnym stopniu chronić 7) współdziałanie z policjami innych państw oraz ich 269 M. Kuliczkowski, Pozamilitarne przygotowania obronne pań- 264 interesy państwa i obywateli. Nie znaczy to jednak, że organizacjami międzynarodowymi, a także z orga- D. Bobrow, E. Hliżak, R. Zięba, Bezpieczeństwo Narodowe stwa w systemie bezpieczeństwa narodowego RP. Wybrane prob- i Międzynarodowe u schyłku XX wieku, FSM, Warszawa 1997, s. 3. lemy. W. Kitler (red.), Od sztuki wojennej do bezpieczeństwa narodo- w wypełnianiu zadań związanych z tak rozległym obsza- nami i instytucjami Unii Europejskiej na podstawie 265 B. Zdrozdowski, Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa wego, Warszawa 2017, Akademii Sztuki Wojennej, s. 254 273 narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s. 14. 270 A. Sosnowski, Z. Zamiar, Wybrane aspekty zarządzania bezpie- Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, DzU 1990 nr 30 poz. 179. 271 266 W. Kitler, Bezpieczeństwo Narodowe RP. Podstawowe katego- czeństwem państwa, Akademia Świętokrzyska A. Sosnowski, Z. Zamiar, op.cit., s. 92. 274 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, DzU 1990 nr 30 poz. rie. Uwarunkowania systemu, wyd. AON, Warszawa 2011, s. 25. im. J. Kochanowskiego, Kielce 2001, s. 92. 272 A. Sosnowski, Z. Zamiar, op.cit., s. 101. 179 art. 1.

NR IV/2018 118 119 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

umów i porozumień międzynarodowych oraz ∞ od 16 do 20 – 16,10% i propagując zasady tzw. bezpieczeństwa sytuacyjnego. Obecna organizacja Policji przystosowana jest do odrębnych przepisów; ∞ od 21 do 30 – 19,11% Policjanci z prewencji udzielają ponadto doraźnej podziału terytorialnego państwa. Na każdym szczeblu 8) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie ∞ powyżej 30 lat – 0,55% pomocy. występują odpowiednie jednostki Policji, poczynając od informacji kryminalnych; Wiek policjantów: Drugą co do wielkości liczby zatrudnionych policjan- szczebla centralnego, na którym działa komendant 10) prowadzenie zbiorów danych zawierających infor- ∞ do 25 lat – 4% tów, wynoszącą 29 667 osób, jest służba kryminalna. główny policji, dalej jednostka wojewódzka – komen- macje gromadzone przez uprawnione organy ∞ od 25 do 30 – 13% Służba kryminalna to rodzaj służby w policji, której pod- dant wojewódzki, powiatowa – komendant powiatowy, o odciskach linii papilarnych osób, niezidentyfiko- ∞ od 31 do 40 – 45% stawowym zadaniem jest wykonywanie czynności ope- a na szczeblu miasta – komendant komisariatu. wanych śladach linii papilarnych z miejsc prze- ∞ od 41 do 50 – 34% racyjno-rozpoznawczych i czynności dochodzeniowo- Policja polska jest organizacją hierarchiczną, obowią- stępstw oraz o wynikach analizy kwasu deoksyrybo- ∞ powyżej 50 lat – 4% -śledczych w celu rozpoznania, ujawniania i zwalczania zuje w niej podporządkowanie jednostek szczebla niż- nukleinowego (DNA). Wykształcenie policjantów: przestępczości oraz wykrywania sprawców prze- szego jednostkom usytuowanym wyżej w hierarchii, 3. Policja realizuje także zadania wynikające z przepi- ∞ wyższe – 52,87% stępstw278. Komórki w służbie kryminalnej mogą nosić podporządkowanie dotyczy także niższych przełożo- sów prawa Unii Europejskiej oraz umów i porozumień ∞ policealne – 3,9% różne nazwy, tj: kryminalna, operacyjno-rozpoznawcza, nych przełożonym służbowym wyższego szczebla. międzynarodowych na zasadach i w zakresie w nich ∞ średnie – 43,2% dochodzeniowo-śledcza, techniki operacyjnej, obserwa- Aktualna struktura organizacyjna Policji przedstawia określonych”275. ∞ zawodowe, podstawowe – 0,3% cji, werbunków i operacji specjalnych, techniki krymina- się następująco: Komendant Główny Policji jest centralnym organem Zatrudnienie policjantów wg korpusów: stan etatowy / listycznej, broni i balistyki, traseologii, genetyki, analizy 1. Komenda Głowna Policji; administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony zatrudnienie: kryminalnej, statystyki przestępczości, międzynarodo- 2. Komenda Stołeczna Policji oraz 16 komend woje- bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa ∞ oficerowie – 23 654 / 13 124 wej współpracy policji. wódzkich Policji; i porządku publicznego i podległy ministrowi właści- ∞ aspiranci – 42 310 / 42 124 Wydział kryminalny realizuje zadania operacyjno- 3. Pięć szkół policji w tym Wyższa Szkoła Policji; wemu do spraw wewnętrznych. Komendant Główny ∞ podoficerowie – 37 205 / 32 752 -rozpoznawcze oraz zadania dochodzeniowo-śledcze. 4. Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji; Policji jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy ∞ szeregowcy – 0 / 10 688 Prowadzi czynności zmierzające do ustalenia sprawców 5. Centralne Biuro Śledcze Policji; Policji. Natomiast organami administracji rządowej na Policja składa się z następujących rodzajów służb: przestępstw skierowanych przeciwko mieniu, prze- 6. 271 komend powiatowych, 65 komend miejskich, szczeblu województwa w sprawach ochrony bezpie- ∞ kryminalnej, obejmujące piony: operacyjno-rozpo- stępstw związanych z patologiami społecznymi oraz 7 komend rejonowych, 558 komisariatów i 12 komi- czeństwa ludzi oraz utrzymania porządku publicznego znawczy, dochodzeniowo-śledczy, techniki kryminali- ustalania miejsc pobytu i zatrzymywania osób poszuki- sariatów specjalistycznych281; są trzy podmioty: stycznej i techniki operacyjnej; wanych. Ponadto nadzoruje i koordynuje działania służb 7. 21 oddziałów i samodzielnych pododdziałów policji; ∞ wojewoda, ∞ prewencyjnej, w tym ruchu drogowego; kryminalnych w jednostkach Policji podległych KSP. 8. Pododdziały antyterrorystyczne. ∞ komendant powiatowy (miejski) policji, ∞ wspomagającej (administracja, logistyka, Wyższa Służba logistyczna – właściwe: służba wspomagająca ∞ komendant komisariatu policji. Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne). działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycz- Analizowanie skutków i konsekwencji przestępczości W skład Policji wchodzi także policja sądowa oraz nym i technicznym – Służba ta jest odpowiedzialna za wymaga poszukiwania racjonalnej metody. Obecnie W Policji, prócz funkcjonariuszy policji, wyróżniamy Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły poli- prowadzenie gospodarki budżetowej i pozabudżetowej w Polsce brak jest instytucji zajmującej się oszacowa- pracowników w korpusie służby cywilnej, gdzie pracuje cyjne, wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały jednostek organizacyjnych policji oraz pełniących w nich niem strat ponoszonych przez przestępczość, a obecna 12 170 osób, natomiast pozostałych pracowników cywil- antyterrorystyczne, instytuty badawcze. służbę policjantów i pracowników cywilnych oraz metodyka polega na zbieraniu i podsumowywaniu nych zatrudnionych w policji jest 12 549 osób. Policja jako podstawowy podmiot państwowy odpo- obsługę finansową a także socjalną emerytów i renci- danych poszczególnych służb. Zbierane dane ujęte Z analizy danych kadrowych KGP, stan z 1 stycznia wiedzialny za bezpieczeństwo i porządek publiczny rea- stów279. W służbie wspomagającej komórki mogą nosić zostały w raporcie opracowywanym przez MSW i publi- 2018 r., wynika następujący obraz kadr policyjnych. Stan lizuje funkcję prewencyjną ukierunkowaną na zapobie- nazwy: inspektorat, komendant lub inspekcji, kontroli, kowanym w Biuletynie Informacji Publicznej. Aspekty etatowy całej Policji to 103 309 policjantów, natomiast ganie naruszeniom norm prawnych. Służba prewencyjna skarg i wniosków, kadr, dyscyplinarna, szkolenia, dosko- finansowe skutków przestępczości obejmują takie ele- zatrudnienie faktyczne – 98 737 (oraz 49 na stanowi- stanowi najliczniejszą formację osobową w Policji; nalenia zawodowego, psychologów, finansów, zaopa- menty jak: wysokość strat, dane na temat mienia, jakie skach finansowanych przez samorządy lokalne), wakaty obecny stan zatrudnienia liczy 61 631 osób. W służbie trzenia, transportu, inwestycji, łączności, informatyki, jest odzyskane oraz mienia, które zostaje zabezpieczone 4621 osób. W rozbiciu na poszczególne służby stan eta- prewencyjnej mogą być tworzone komórki noszące ochrony informacji niejawnych. na poczet przyszłych orzeczeń sądowych. Przytoczone towy wygląda następująco (stan etatowy / stan nazwy: prewencji, prewencji kryminalnej, profilaktyki 1 stycznia 2013 r. nastąpiła zmiana systemu staty- poniżej dane zawarte są w raporcie o stanie bezpieczeń- zatrudnienia):276 społecznej, wykroczeń, wywiadowcze, patrolowo inter- stycznego Policji z Policyjnego Systemu Statystyki Prze- stwa w Polsce w 2016 r. W raporcie uwzględniono dane ∞ kierownictwo – 1 864 / 1 785; wencyjne, sztab Policji, stanowisko kierowania, stanowi- stępczości TEMIDA na Krajowy System Informacyjny wynikające z działań KGP. Dane z raportu nie wykazują ∞ służba kryminalna – 31 161 / 29 667; sko dyżurnego, organizacji służby, zarządzania kryzyso- Policji. Krajowy System Informacji Policyjnych (KSIP) to rzeczywistych strat, jakie powstały w wyniku całej prze- ∞ służba śledcza – 1 995 / 1 848; wego, negocjacji policyjnych, antyterrorystycznych, zestaw centralnych zbiorów informacji o wydarzeniach, stępczości, lecz jedynie te, które organy ścigania wykryły ∞ służba prewencyjna – 64 283 / 61 631; ruchu drogowego, policji sądowej, konwojowania, dziel- osobach fizycznych, rzeczach (przedmiotach), osobach w wyniku prowadzonych postępowań. ∞ służba wspomagająca – 2 907 / 2 867 nicowych, przewodników psów służbowych. Pojęcie prawnych i jednostkach organizacyjnych. Celem KSIP Zgodnie z raportem o stanie bezpieczeństwa w Polsce Szkoły Policji: prewencja najczęściej kojarzy się z przestępczością kry- jest przetwarzanie danych, analiza kryminalna, ocena w 2016 r. Policja stwierdziła ogółem 776 909 przestępstw, ∞ Stan etatowy – 959 minalną, a walką z nią zajmuje się przede wszystkim i prognozowanie zagrożeń, analiza statystyczna oraz mniej niż w latach poprzednich. Widoczny jest spadek ∞ Stan zatrudnienia – 890 policja. Głównym zadaniem służby prewencyjnej jest koordynacja informacji280. System KSIP pozwala genero- liczby przestępstw stwierdzonych w roku 2016 – był Jeżeli chodzi o charakterystykę stażu w Policji, wygląda zapobieganie wszelkim zjawiskom i czynom niepożąda- wać dane statystyczne dotyczące przestępstw na dwa niższy od zanotowanego w roku 2007 (kiedy to stwier- to tak: nym z punku widzenia bezpieczeństwa i porządku pub- sposoby: według miejsca popełnienia czynu (czyli zgod- dzono ponad 1,15 mln przestępstw) o 32,6% – choć sama ∞ do 3 lat – 11,17% licznego277. U jej podstaw leży głównie zapobieganie nie z podziałem administracyjnym kraju) oraz według liczba ponad 776 909 w skali różnych przestępstw jest ∞ od 3 do 10 lat – 29,86% zagrożeniom przez usuwanie ich przyczyn. Policja nie jednostek Policji wszczynających postępowania w spra- ogromna. Spadek przestępczości może wynikać z emi- ∞ od 11 do 15 lat – 23,21% działa jednak sama. Inspiruje lokalne (np. osiedlowe) wach o przestępstwa. gracji Polaków za granicę oraz rozwijania się przestęp- działania samopomocowe, włącza do akcji prasę, radio, czości międzynarodowej. Na uwagę zasługuje wzrost 275 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, DzU 1990 nr 30 poz. telewizję – upowszechniając w ten sposób wiedzę na poprawy bezpieczeństwa. 179s. 1–2. temat działań prowadzonych przeciw przestępczości 278 P. Bogdalski, M. Świderski, K. Wojtaszczyk, op.cit., s. 233. 276 Opracowano na podstawie: http://www.info.policja.pl/inf/ 279 organizacja/stan-zatrudnienia/120032,Stan-zatrudnienia-na- 277 P. Bogdalski, M. Świderski, K. Wojtaszczyk, Słownik wiedzy P. Bogdalski, M. Świderski, K. Wojtaszczyk, op.cit., s. 233. 281 Opracowano na podstawie danych z http://www.info.poli- -dzien-1-stycznia-2018-roku.html o Policji, wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2015, s. 233. 280 P. Bogdalski, M. Świderski, K. Wojtaszczyk, op.cit., s. 131. cja.pl/

NR IV/2018 120 121 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa pomorskie forum bezpieczeństwa

i okolicznych powiatów, podległych terytorialnie Komendzie Stołecznej Policji). Zasadniczy spadek prze- stępczości we wschodnich województwach Polski wynika z emigracji zarobkowej, zarówno obywateli jak i przestępców. Natomiast nieznacznie utrzymująca się tendencja w zachodnich województwach wynika z braków kadrowych w Policji, bliskości granic oraz słabej kontroli przepływu ludności między Polską a Europą Zachodnią. Największa liczba przestępstw stwierdzonych w 2016 r. w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców została odnoto- wana w województwie dolnośląskim: 2778, następnie Wykres 1.1. Liczba przestępstw stwierdzonych ogółem śląskim: 2436, a na trzecim miejscu w mazowieckim: w latach 2007–2016 w Warszawie 2413. Współczesna sytuacja przestępczości Źródło: Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce wynika z nasilającej się przestępczości zorganizowanej w 2016 roku, s. 9282 i płynących z niej zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa. Aktualnie wzrasta poziom przestępczości, a przestępcy W 2016 r. wskaźnik wykrywalności ogólnej przestępstw dysponują nowocześniejszymi niż organy ścigania środ- wyniósł 67,8% i był wyższy od uzyskanego w roku 2015 kami technicznymi. Konsekwencje przestępczości, w tym o 1,9 punktu procentowego (65,9%). Wskaźnik wykrywal- szkody ekonomiczne i społeczne, przynoszą wiele zja- ności ogólnej przestępstw w 2016 r. był o 3,2 punktu pro- wisk patologicznych, które tylko nasilają zjawisko prze- centowego wyższy od uzyskanego w roku 2007. stępczości. Powszechnie wiadomo, że rozmiary przestępczości na świecie nie są dokładnie znane. Z tego względu należy opierać się na źródłach profesjonalnych, jak statystyki policyjne, choć stanowią wiele niewiadomych jak ciemna liczba przestępstw. Podczas oceniania danych statystycznych należy pamiętać, że żadne z zestawień nie obejmuje ciemnej liczby przestępstw. Do obszarów ciemnej liczby przestępstw zaliczamy:284 ∞ przestępstwa, które nie trafiły do wiadomości policji; ∞ przestępstwa, w których nie wykryto sprawców; ∞ przestępstwa, w których wykryto sprawców ale nie zapadł wyrok skazujący; ∞ przestępstwa, w których zapadł wyrok skazujący, lecz nie wszystkie przestępstwa zostały ujawnione. Wykres 1.2. Ogólna wykrywalność przestępstw w latach 2007–2016 (w %) Źródło: Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce Obecnie w literaturze jest zbyt mało badań na temat w 2016 roku, s.10 rzeczywistych rozmiarów przestępczości, a w szczegól- ności ciemnej strony przestępstw. Wiele objawów, uwa- Podejrzanym, zgodnie z słownikiem PWN, jest osoba runkowań i czynników pozostawało i pozostaje poza fizyczna, wobec której jest prowadzone dochodzenie lub zainteresowaniami i możliwościami wykrywczymi orga- śledztwo i wydano postanowienie o przedstawieniu nów ścigania. Obecnie prowadzona statystyka nie jest Wykres 1.3. Zagrożenie przestępczością ogółem w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców z podziałem na województwa zarzutów w toczącym się postępowaniu przygotowaw- w stanie zobrazować rzeczywistych zagrożeń przestęp- Źródło: Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2016 roku, s. 11 czym283. W roku 2016 Policja ustaliła ogółem 312 366 czością. podejrzanych o popełnienie przestępstw. Widzimy nie- wielki spadek liczby podejrzanych w porównaniu z rokiem Zakończenie: pomocy pokrzywdzonym, ochrona interesów obywateli. i podmiotami uczestniczącymi w utrzymaniu bezpie- 2015, kiedy to było ich 318 713, największa natomiast Pozamilitarne przygotowania obronne państwa obej- Policja jest zorganizowana na zasadzie hierarchiczności czeństwa oraz ze społeczeństwem. Celem jest optymali- wykrywalność była w 2007 r. wynosząca 540 604 podej- mują prawie wszystkie obszary i podmioty w państwie. – relacje przełożony – podwładny. Policja, ograniczając zacja działań w sferze bezpieczeństwa. Niezwykle ważne rzanych. Rozwój współczesnego społeczeństwa, brak granic przestępczość, działa w dwojaki sposób: poprzez zapo- są wydatki na bezpieczeństwo publiczne i wymiar spra- Średnie zagrożenie przestępstwami ogółem w Polsce w Unii Europejskiej powodują konieczność coraz to bieganie przestępczości i zwalczanie jej. Policja jest wiedliwości. Obecnie bowiem pojawia się tendencja do w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców w 2016 r. nowych działań Policji. Organ policyjny został powołany instytucją, która monitoruje zagrożenia i wskazuje powoływania coraz to nowych instytucji policyjnych, wyniosło 2022. W 2016 r. najniższy wskaźnik zagrożenia celem wykonywania wyznaczonych przez państwo konieczne przedsięwzięcia. W szczególności zadania dublujących kompetencje już istniejących. Analiza skut- przestępstwami ogółem w przeliczeniu na 100 tysięcy zadań. Policja jest trwałym elementem społeczeństwa. obejmują działania nakierunkowane na zwalczanie prze- ków ekonomicznych poszczególnych przestępstw wska- mieszkańców występował we wschodniej i centralnej Misją Policji jest profesjonalne, zgodne z przepisami stępczości, czego efektem jest zwiększenie poziomu zuje, że największe szkody i straty wiążą się z przestęp- części kraju (z wyjątkiem miasta stołecznego Warszawy prawa wypełnianie ustawowych zadań zapewnienie poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców, wzrost czością gospodarczą oraz przestępczością przeciwko poczucia bezpieczeństwa obywatelom, niesienie jakości życia obywateli. Zapewnienie bezpieczeństwa mieniu. Skutki przestępczości możemy rozpatrywać 282 Źródło: https://bip.mswia.gov.pl/bip/raport-o-stanie- wymaga działań opartych na spójności i jednolitym pro- w skali makro, jak i mikro. W skali makro koszty to straty, -bezpie/18405,Raport-o-stanie-bezpieczenstwa.html 284 Opracowano na podstawie: B. Hołyst, Kryminologia, Wolters gramie współpracy Policji z instytucjami, organizacjami jakie ponosi całe społeczeństwo, natomiast w skali mikro 283 https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/podejrzany.html Kulwer, wyd.11, Warszawa 2016, s. 106.

NR IV/2018 122 123 NR IV/2018 pomorskie forum bezpieczeństwa

dotyczą poszczególnych obywateli, przedsiębiorstw czy Kitler W. (red.), Od sztuki wojennej do bezpieczeństwa też instytucji. Opracowanie nie wyczerpuje wszystkich narodowego, Warszawa 2017, Akademii Sztuki Wojennej; zagadnień związanych z funkcjonowaniem Policji. ISBN 978-83-7523-572-2. Sosnowski A., Zamiar Z., Wybrane aspekty zarządzania Bibliografia bezpieczeństwem państwa, Akademia Świętokrzyska im. Bogdalski, P., Świderski M., Wojtaszczyk K., Słownik J. Kochanowskiego, Kielce 2001; ISBN: 83-87798-27-4. wiedzy o Policji., wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2015; ISBN : Zdrozdowski B., Słowniku terminów z zakresu bezpie- 9788375454970. czeństwa narodowego, Akademia Obrony Narodowej, Bobrow D., Hliżak E., Zięba R., Bezpieczeństwo Naro- Warszawa 2008, ISBN 8388062239. dowe i Międzynarodowe u schyłku XX wieku, FSM, War- Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, DzU z 1990, szawa 1997; ISBN: 83-85838-98-8. nr 30 poz. 179. Hołyst B., Kryminologia, Wolters Kulwer, Warszawa 2016; http://www.info.policja.pl/ ISBN: 978-83-264-8972-3. https://bip.mswia.gov.pl/ Kuliczkowski M., Pozamilitarne przygotowanie obronne w Polsce. Próba systematyzacji procesualnych oraz funk- https://encyklopedia.pwn.pl/ cjonalnych aspektów przygotowań, wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2016; ISBN 978-83-7523- 518-0. Kitler W., Bezpieczeństwo Narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania systemu, wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa; ISBN: 978-83-7523-159-5.

NR IV/2018 124