DOCSLIB.ORG

Zeskanowane Obrazy

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Zeskanowane Obrazy ECHA PRZESZ£OCI X, 2009 PL ISSN 1509-9873 ARTYKU£Y I ROZPRAWY Marek Jab³onowski Instytut Dziennikarstwa Uniwersytet Warszawski Instytut Nauk Politycznych Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie KOMITET POLITYCZNY RADY MINISTRÓW W LATACH 19211926. ZARYS PROBLEMATYKI Pierwsze lata Drugiej Rzeczypospolitej to jeden z ciekawszych okresów w najnowszej historii Polski, zdaniem Tadeusza Jêdruszczaka przede wszyst- kim dlatego, i¿ spo³eczeñstwo polskie pokaza³o wówczas swe mo¿liwoci dzia³ania na rzecz ogó³u, w interesie najwy¿szych wartoci1. Pierwszy okres zmagañ na dyplomatycznych salonach i polach bitew o zachowanie niepodleg³oci pañstwa i wytyczenie jego granic zakoñczy³ siê wspania³ymi zwyciêstwami, co przyczyni³o siê do rozwoju wiadomoci naro- dowej i pañstwowej Polaków2. Nie oznacza³o to jednak, i¿ zrêby pañstwa zosta³y zbudowane, a jego bezpieczeñstwo zapewnione kraj musia³ stawiæ czo³a licznym i niezwykle skomplikowanym wyzwaniom. Miêdzy innymi na- le¿a³o wypracowaæ kszta³t ustrojowy pañstwa oraz zapewniæ bezpieczeñstwo, tak w wymiarze zewnêtrznym, jak i wewnêtrznym. Polska zosta³a ch³odno przyjêta przez swych europejskich s¹siadów, za szczególnie istotne uznaæ nale¿y zagro¿enia wynikaj¹ce z jej geopolitycznego po³o¿enia. Przed rz¹dem niepodleg³ej Rzeczypospolitej piêtrzy³y siê liczne problemy. Nakazem chwili sta³o siê sprawne i fachowe zarz¹dzanie pañstwem. wiadomoæ koniecznoci 1 Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 18661925, pod red. H. Janowskiej, T. Jêdruszczaka, Warszawa 1981, s. 20. 2 Tematowi pierwszych lat niepodleg³oci powiêcono wiele prac w polskiej historiografii. Wród podejmuj¹cych tê problematykê byli m.in.: Andrzej Ajnenkiel, Micha³ Bobrzyñski, Nor- man Davies, Marian Marek Drozdowski, Andrzej Garlicki, Henryk Jab³oñski, Tadeusz Jêdrusz- czak, W³adys³aw Konopczyñski, Jerzy Krasuski, Marian Kukiel, Stanis³aw Kutrzeba, Zbigniew Landau, Piotr £ossowski, Janusz Pajewski, W³adys³aw Pobóg-Malinowski, Adam Próchnik, Andrzej Roszkowski, Piotr Stawecki, Jerzy Tomaszewski, Jan Tomicki, Roman Wapiñski, Hen- ryk Zieliñski, Janusz ¯arnowski i wielu innych. 288 Marek Jab³onowski poszukiwania rozwi¹zañ zwiêkszaj¹cych efektywnoæ procesów wypracowy- wania i podejmowania decyzji by³a obecna w polskiej myli polityczno-ustro- jowej od pierwszych lat niepodleg³oci3. Obszarem takich poszukiwañ, podob- nie jak w innych pañstwach, w sposób naturalny by³a dzia³alnoæ w³adz wykonawczych, a zw³aszcza rz¹du4. Jedn¹ z instytucji maj¹cych kluczowe znaczenie w procesie wypracowy- wania decyzji w³adzy wykonawczej w dobie rz¹dów parlamentarnych by³ Komitet Polityczny Rady Ministrów. Powo³any w roku 1921 zakoñczy³ sw¹ aktywnoæ jesieni¹ 1926 r. i takie te¿ s¹ cezury prezentowanego materia³u. Zagadnienia powo³ania Komitetu, zmian jego struktury i sk³adu personalne- go, a przede wszystkim wk³adu w proces wypracowywania wielu decyzji przez rz¹d Rzeczypospolitej do tej pory pozostawa³y na uboczu zainteresowañ historyków i politologów5. *** Podstawy organizacyjne aparatu pañstwowego zaczê³y kszta³towaæ siê na ziemiach polskich ju¿ za czasów Rady Regencyjnej. W styczniu 1918 r. powo³a³a ona osiem ministerstw i dwa urzêdy, które w padzierniku zosta³y przekszta³cone w Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Spraw Wojskowych. Po odzyskaniu niepodleg³oci liczba ministerstw uleg³a zwiêk- szeniu. Ustawa zasadnicza pozostawia³a do oddzielnego uregulowania liczbê, zakres dzia³alnoci i wzajemne stosunki poszczególnych resortów. W³adys³aw Komarnicki, omawiaj¹c ustrój pañstwowy Polski, akcentowa³, ¿e gabinet by³ powo³ywany i odwo³ywany przez Prezydenta, który w kwestii powo³ywania szefa rz¹du mia³ ca³kowit¹ formaln¹ swobodê, musia³ liczyæ siê natomiast z aktualnym uk³adem si³ w Sejmie, który zwyk³¹ wiêkszoci¹ g³osów móg³ za¿¹daæ ust¹pienia ministra lub ca³ego gabinetu. Oznacza³o to, ¿e Sejm jako instytucja odgrywa³ jedn¹ z czo³owych ról politycznych w zakresie kreowania kierunków realizowanej polityki6. 3 Patrz m.in. opracowanie F. Konecznego, Dzieje administracji w Polsce, Warszawa 1999 (wyd. 1 Warszawa 1924), a tak¿e rozwa¿ania na ten temat G. Rydlewskiego, Rz¹dowy system decyzyjny w Polsce. Studium politologiczne okresu transformacji, Warszawa 2002, s. 9 i n. 4 Na temat niezwykle z³o¿onych, rozleg³ych i zró¿nicowanych uk³adów wartoci, zasad, norm, instytucji, procedur dzia³ania w odniesieniu do w³adzy wykonawczej patrz m.in.: A. Ajnenkiel, Administracja w Polsce, Warszawa 1977; Administracja i polityka. Proces decyzyj- ny w administracji publicznej, pod red. L. Habudy, Wroc³aw 2000; F. Koneczny, op. cit.; J. Malec, D. Malec, Historia administracji i myli administracyjnej, Kraków 2000; G. Rydlew- ski, op. cit.; E. Zieliñski, Administracja rz¹dowa w Polsce, Warszawa 2001. 5 Szerzej na ten temat patrz: O Niepodleg³¹ i granice, t. 5: Protoko³y Komitetu Polityczne- go Rady Ministrów 19211926, wstêp, wybór, oprac. i przygot. M. Jab³onowski, W. Janowski, WarszawaPu³tusk 2004. 6 W. Komarnicki, Ustrój pañstwowy Polski wspó³czesnej. Geneza i system, Wilno 1937, s. 3738 oraz idem, Ustrój pañstwowy w latach 19181939, Londyn 1951 [na prawach rêkopisu], s. 1011. Jak zauwa¿aj¹ J. Bardach, B. Leniodorski, M. Pietrzak (Historia pañstwa i prawa polskiego, Warszawa 1987, s. 446): Rozdrobnienie polityczne sejmu utrudnia³o proces tworze- Komitet Polityczny Rady Ministrów w latach 19211926... 289 W ramach gabinetu dominuj¹ce stanowisko, co oczywiste, przypada³o Prezesowi Rady Ministrów, na wniosek którego ministrowie byli mianowani i odwo³ywani, i którego ust¹pienie powodowa³o odwo³anie ca³ego rz¹du. On by³ szefem gabinetu, przewodniczy³ posiedzeniom Rady i zapewnia³ jednoli- toæ prowadzonym pracom. Rada Ministrów spe³nia³a funkcje polityczne i administracyjne. Rz¹d podejmowa³ dzia³ania kolegialnie na forum Rady Ministrów, a poszczególni ministrowie podejmowali te¿ decyzje samodzielnie w ramach przys³uguj¹cych im kompetencji7. Prace gabinetu organizowa³ i prowadzi³ premier. Jak dowodzi Micha³ Pietrzak, dysponowa³ on istotn¹ swobod¹. Regulaminy obrad Rady Ministrów nie narzuca³y mu okrelonych ram postêpowania. Od osobowoci i si³y woli premiera zale¿a³o, czy uprawnienia swe potrafi wykorzystaæ do prowadzenia w³asnej polityki i narzucania Radzie Ministrów takiego a nie innego kierun- ku dzia³añ. Bez Prezesa Rady Ministrów ministrowie nie mogli podejmowaæ uchwa³. Do jego kompetencji nale¿a³o ustalanie trybu prowadzenia dyskusji, decydowa³ on tak¿e o g³osowaniach b¹d o zdejmowaniu poszczególnych kwe- stii z porz¹dku obrad. W razie niemo¿noci uczestniczenia w obradach powie- rza³ przewodnictwo okrelonemu zastêpcy z grona cz³onków Rady Mini- strów8. W latach 19191922 gabinet obradowa³ z du¿¹ czêstotliwoci¹ (proces ten obrazuje tabela 1), potem liczba odbywanych posiedzeñ zmniejsza³a siê. Tabela 1. Posiedzenia Rady Ministrów RP w latach 19211925 Liczba posiedzeñ Rok Rady Ministrów 1919 128 1920 121 1921 151 1922 131 1923 88 1924 58 1925 57 ród³o: M. Pietrzak, Rz¹dy parlamentarne w Polsce w latach 19191926, Warszawa 1969, s. 216. nia rz¹dów. [...] Ugrupowania sejmowe cechowa³a niechêæ do kompromisów i ponoszenia odpowie- dzialnoci przed wyborcami za dzia³alnoæ gabinetu. Do przewrotu majowego tylko 5 rz¹dów opiera- ³o siê na koalicjach stronnictw sejmowych (3 gabinety W. Witosa, gabinet Leopolda Skulskiego i Aleksandra Skrzyñskiego). Pozosta³e 8 stanowi³y gabinety pozaparlamentarne [...]. Premier i ministrowie takich rz¹dów nie nale¿eli do ugrupowañ sejmowych. Realizacja funkcji wykonawczych przez gabinety pozaparlamentarne poddana zosta³a szczegó³owej reglamentacji przez sejm. Wykazy- wa³ on sk³onnoæ do przekszta³cania ich w swoj¹ komisjê wykonawcz¹ pozbawion¹ samodzielnoci funkcjonalnej. Na ten temat patrz tak¿e praca zbiorowa Konstytucje polskie. Studia monograficz- ne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, pod red. M. Kallasa, Warszawa 1990, t. 2, s. 8990. 7 W. Komarnicki, Ustrój pañstwowy Polski Na ten temat patrz tak¿e interesuj¹cy mate- ria³ M. G¹siorowskiego, W³adza wykonawcza (z zagadnieñ konstytucyjnych), Gazeta Admini- stracji i Policji Pañstwowej 1924, nr 34, cz. 1, s. 12; nr 39, cz. 2, s. 12. 8 M. Pietrzak, Rz¹dy parlamentarne w Polsce w latach 19191926, Warszawa 1969, s. 216. 290 Marek Jab³onowski W posiedzeniach Rady ministrowie winni byli uczestniczyæ osobicie. Kiedy minister nie móg³ byæ obecny, reprezentowa³ go jeden z podsekretarzy stanu lub dyrektor departamentu. Ponadto w posiedzeniach mogli braæ udzia³ prezesi urzêdów centralnych i osoby zaproszone przez premiera na probê cz³onków gabinetu, a tak¿e urzêdnicy ni¿szych szczebli referuj¹cy konkretne zagadnienia9. Decyzje w formie uchwa³ Rada Ministrów podejmo- wa³a wiêkszoci¹ g³osów. Przy ich równej liczbie decydowa³ g³os premiera lub przewodnicz¹cego obrad. Z posiedzeñ Rady sporz¹dzano syntetyczny protokó³ podpisywany przez premiera i sekretarza. Od pierwszych miesiêcy niepodleg³oci zastanawiano siê, jak usprawniæ i nadaæ wiêksz¹ dynamikê obradom Rady Ministrów. Celem przyspieszenia i usprawnienia prowadzonych prac w sierpniu 1919 r. powo³ano Komitet Ekonomiczny. Do powierzonych mu zadañ nale¿a³o opracowywanie jednoli- tych wytycznych dla polityki ekonomicznej rz¹du. Spodziewano siê równie¿, ¿e bêdzie on zapobiegaæ prowadzeniu przez poszczególnych ministrów od- rêbnej polityki w tym zakresie10. Rok póniej powo³ano biura: Propagandy Zagranicznej i Propagandy Wewnêtrznej dla konkretnych i okrelonych w czasie zadañ zwi¹zanych z prowadzonymi dzia³aniami wojennymi z Rosj¹ bolszewick¹11. Organizuj¹cym i planuj¹cym kolejne posiedzenia Rady Ministrów nieob- ca te¿ by³a myl o usprawnieniu prac i podniesieniu
Load more

Recommended publications
  • AUTOREFERAT Polska Wersja Językowa
    ZAŁĄCZNIK NR 2 Dr Jolanta Szablicka-Żak Zakład Historii Edukacji Instytut Pedagogiki Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytet Wrocławski AUTOREFERAT polska wersja językowa 1. Imię i nazwisko: Jolanta Szablicka – Żak 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytuł rozprawy doktorskiej: 1995 - Stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki - historia wychowania nadany Uchwałą Rady Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego 21.06.1995 roku. Tytuł rozprawy doktorskiej: Problemy szkolnictwa i oświaty w pracach Sejmu Ustawodawczego (1919-1922). Promotor: Profesor dr Mirosława Chamcówna, Uniwersytet Wrocławski ; Recenzenci: Prof. dr hab. Jan Hellwig Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. dr hab. Bolesław Potyrała, Uniwersytet Wrocławski. 1976 - Stopień magistra pedagogiki, uzyskany na Wydziale Filozoficzno- Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. 1996 - Świadectwo Szkoły Praw Człowieka przy Fundacji Helsińskiej w Warszawie : Prawa człowieka w zakresie prawa krajowego i międzynarodowego (Nr 261) uprawniające do prowadzenia wykładów akademickich. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: 1 Od 1985 roku jestem zatrudniona na stanowisku asystenta, następnie starszego asystenta, a od 1996 roku na stanowisku adiunkta w Zakładzie Historii Edukacji w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego. Poza tym byłam okresowo zatrudniona w ramach umowy cywilno-prawnej w Dolnośląskiej Szkole Wyższej, gdzie
    [Show full text]
  • Janusz Jędrzejewicz
    2 Zbigniew Osi ński Janusz J ędrzejewicz – piłsudczyk i reformator edukacji (1885 – 1951) Wydanie drugie, poprawione i uzupełnione. Lublin 2008 Wydanie pierwsze ukazało si ę w 2007 r. nakładem Wydawnictwa UMCS w Lublinie. ISBN 978-83-227-2704-1 Recenzent dr hab. Zenon Jasi ński Spis tre ści SPIS TRE ŚCI ........................................................................................................................................................ 3 WST ĘP................................................................................................................................................................... 6 ROZDZIAŁ I: DZIECI ŃSTWO I MŁODO ŚĆ 1885 – 1914........................................................................... 16 OKRES UKRAI ŃSKI 1885 – 1904 ........................................................................................................................ 16 STUDIA WY śSZE I PIERWSZA PRACA 1904 – 1914.............................................................................................. 25 ROZDZIAŁ II: W OKOPACH PIERWSZEJ WOJNY ŚWIATOWEJ 1914 – 1918................................... 34 W POLSKIEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ I W LEGIONACH 1914 – 1916.............................................................. 34 W KONSPIRACJI W WARSZAWIE 1916 – 1918.................................................................................................... 43 ROZDZIAŁ III: PIERWSZE LATA NIEPODLEGŁEJ POLSKI 1918 – 1926 ........................................... 60 śOŁNIERZ WOJSKA POLSKIEGO 1918 – 1923
    [Show full text]
  • APPENDIX Belgian and Polish Governments and Ministers Responsible for Education (
    APPENDIX Belgian and Polish Governments and Ministers Responsible for Education ( Table A.1. Belgian governments and ministers responsible for education Minister Responsible Government Political Profi le Beginning End for Education Gérard Catholic, liberal, 31.05.1918 13.11.1918 Charles de Broqueville Cooreman socialist 21.11.1918 – 20.11.1918 Léon Catholic, liberal, 21.11.1918 17.11.1919 Charles de Broqueville Delacroix socialist 21.11.1918 – 02.12.1919 Léon Catholic, liberal, 02.12.1919 25.10.1920 Jules Renkin Delacroix socialist 02.12.1919 – 02.06.1920 Henri Jaspar 02.06.1920 – 19.11.1920 Henri Carton Catholic, liberal, 20.11.1920 19.10.1921 Henri Carton de Wiart de Wiart socialist 20.11.1920 – 23.10.1921 Henri Carton Catholic, liberal 24.10.1921 20.11.1921 Henri Carton de Wiart de Wiart 24.10.1921 – 20.11.1921 Georges Catholic, liberal 16.12.1921 27.02.1924 Paul Berryer Theunis 16.12.1921 – 10.03.1924 Georges Catholic, liberal 11.03.1924 05.04.1925 Paul Berryer Theunis 11.03.1924 – 05.04.1925 Aloys Van Catholic 13.05.1925 22.05.1925 de Vyvere Prosper Catholic, 17.06.1925 11.05.1926 Camille Huysmans Poullet socialist 17.06.1925 – 11.05.1926 Henri Jaspar Catholic, liberal, 20.05.1926 21.11.1927 Camille Huysmans socialist 20.05.1926 – 22.11.1927 This open access edition has been made available under a CC BY-NC-ND 4.0 license thanks to the support of Centre for Contemporary and Digital History at the University of Luxembourg. Not for resale.
    [Show full text]
  • Gabinety Królestwa Polskiego 1917–1918. Skład, Funkcjonowanie I Działalność
    Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2013; 6 (2), s. 149–178 doi:10.4467/20844131KS.13.011.1466 JACEK GOCLON (Uniwersytet Wrocławski) Gabinety Królestwa Polskiego 1917–1918. Skład, funkcjonowanie i działalność Abstract The Governments of the Kingdom of Poland (1917–1918). Members and Modes of Functioning The process of restoration of the Kingdom of Poland was started by the Act of 5th November 1916, is- sued by the governments of Germany and Austria-Hungary (after pushing out the Russian army from Polish territory and establishing the Regency Council). The foundations of Polish state administra- tion were laid by the Regency Council through establishing Polish governments with Prime Ministers. The competencies of the government were delineated by the Act of 3rd January 1918 “about the tempo- rary organization of the head authorities in the Kingdom of Poland”. The act differentiated the execu- tive power into the Prime Minister, the Council of Ministry and the Ministers themselves. The scope of Prime Minister’s duties was defi ned the Patent of 12th September 1917 and the act of 3th January 1918. Neither of the documents made it clear, however, what authority, and according to what procedure, should appoint the Prime Minister. The new government was approved by the Regency Council only as requested by the already appointed Prime Minister. For sure it highlighted the independency of the “Ministers’ President” from the rest of the government, whose work he supervised. During the time of the Regency Council fi ve cabinets were established, including two provisional governments. Evaluating the cabinets, it should be highlighted that the cabinet of Jan Kucharzewski was the one which actively sought practical experience in managing the Council of Ministry, which later was used by their successors.
    [Show full text]
  • Mys´L Ludowa
    Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne MYS´L LUDOWA Nr 4/2012 Rada Programowa Janusz Gmitruk – przewodnicza˛cy, Romuald Turkowski – sekretarz, członkowie: Mieczysław Adamczyk, Stanisław Durlej, Józef Hampel, Jan Jachymek, Stanisław Jaczyn´ski, Adam Koseski, Andrzej Lech, Piotr Matusak, Jerzy Mazurek, Lesław Michnowski, Stanisław Palka, Kazimierz Przybysz, Zygmunt Sere˛ga, Jan Zalewa Komitet Redakcyjny Kazimierz Bas´cik – Kraków, Radosław Da˛browski – Krasnystaw, Arkadiusz Indraszczyk – Siedlce (redaktor naczelny), Jan Jachymek – Lublin, Tomasz Koziełło – Rzeszów (sekretarz), Krzysztof Lachowski – Warszawa, Dorota Pasiak-Wa˛sik – Warszawa, Jacek Szamik – Krasnystaw, Marcin Wichmanowski – Lublin Opracowanie redakcyjne Dorota Pasiak-Wa˛sik Artykuły i materiały recenzowane © Copyright by Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne, Warszawa 2012 ISSN 2080-0029 Wydawca Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne 02-730 Warszawa, al. Wilanowska 204 tel./fax.: (22) 843 78 73, 843 38 76 Skład i łamanie „Akapit – Włodzimierz Jurkowski” tel. 602 309 926 Spis tres´ci Do Czytelników . .7 Artykuły i studia Jan Jachymek – Ludowcy i chadecy . .15 Dominik Szczepan´ski – Strategie aktywizacji elektoratu wiejskiego w kampaniach wyborczych ugrupowan´ liberalno-demokratycznych w Polsce (1993-1997) . .41 Krzysztof Lachowski – Zmiany s´wiadomos´ci . .55 Roman Jusiak OFM – Polskie panteony narodowe . .65 Z historii Milena Stan´ko – Wiejski Uniwersytet Orkanowy na Gackiej Górce – rys historyczny, mys´l i załoz˙enia . .77 Daniel Koteluk – Kontynuacja czy „nowe otwarcie”? Kulisy organizacji wiejskiego sportu na tle przemian administracyjnych w woje- wództwie poznan´skim i zielonogórskim w latach 1945-1950 . .89 Twórcy i propagatorzy mys´li ludowej Antoni Mieczkowski – Stanisław Kalinowski (1924-2010). Kapłan, rolnik i społecznik . .101 Toz˙samos´c´ ruchu ludowego Janusz Gmitruk – Jubileusz Polskiego Stronnictwa Ludowego . .111 Eugeniusz Jabłon´ski – Najbliz˙sze wsi, ale ogólnonarodowe .
    [Show full text]
  • 07-Szablicka Layout 1
    Discussion about education in the Parliament of the Second Polish Republic Jolanta Szablicka-Żak / e-mail: [email protected] Institut of Pedagogy, University of Wrocław, Poland Szablicka-Żak, J. (2014). About education in the Parliament of the Second Polish Republic. Czech-Polish Historical and Pedagogical Journal, 6/1, 57–67 doi: 10.247/cphpj-2014-0007 In the Second Polish Republic two main concepts of education were defined: national education, represented the National Democracy (Narodowa Demokracja), and state education, proposed by the Sanation camp: the Nonpartisan Bloc for Cooperation with the Government (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – BBWR). These two concepts were confronted in the addresses of the MPs and senators in the parliament of the Second Polish Republic which pertained to the legal bases of the education system. However, developing a consensus regarding the education of the young generation in a society divided along national, religious, and political lines turned out to be difficult. It can be proposed that neither Roman Dmowski earlier, nor Józef Piłsudski later managed to fully implement their concepts of education. Key words: education; the concept of state education; the concept of national education,; Parliament; Second Polish Republic Discussions and arguments about the education of young generations date back to times immemorial. They are a part of the history of civilisation, and they take place on numerous levels: philosophical, ideological, political, economic, and social ones. The discussions ensue in family homes, public and government institutions, and the media. In democratic states, the Parliament becomes a natural setting for the debates on the education of future generations1.
    [Show full text]
  • Pierwszy Rząd Królestwa Polskiego 1917-1918 : Ustrój, Skład Osobowy I Działalność
    Jacek Goclon Gabinet Jana Kucharzewskiego - pierwszy rząd Królestwa Polskiego 1917-1918 : ustrój, skład osobowy i działalność Studia Prawnoustrojowe nr 22, 143-157 2013 UWM Studia Prawnoustrojowe 22 2013 Jacek Goclon Uniwersytet Wrocławski GaBinet Jana Kucharzewskiego - pierwszy rząd Królestwa Polskiego 1917-1918. Ustrój, skład osoBowy i działalność Odrodzenie polskiej państwowości kojarzone jest powszechnie z powro­ tem do Polski w dniu 10 listopada 1918 r. komendanta Józefa Piłsudskiego, przywódcy konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Tymczasem zręby polskiej państwowości zaczęły powstawać dwa lata wcześniej. Punktem zwrotnym było ogłoszenie 5 listopada 1916 r. przez dwóch cesarzy: Niemiec i Austro-Węgier restauracji Królestwa Polskiego i powołanie trzyosobowej Rady Regencyjnej (pełniącej rolę regenta). Przyczyną tej pozornej „wielko­ duszności” była słabnąca pozycja militarna państw centralnych (Niemiec, Austro-Węgier, Bułgarii i Turcji) oraz pogłębiający się brak rekrutów. Wów­ czas władze w Berlinie i Wiedniu zrozumiały, że do wygrania prowadzonej na dwa fronty wojny konieczne będzie przeprowadzenie nowego, przynajmniej milionowego zaciągu, co było możliwe głównie na ziemiach polskich odebra­ nych Rosji w 1915 r. Oczywiście ceną za zrealizowanie tej koncepcji musiała być obietnica odzyskania niepodległości lub przynajmniej nadania szerokiej autonomii polskiemu społeczeństwu. Ośrodkiem decydującym był rząd w Berlinie, ponieważ Austro-Węgry po początkowo zwycięskiej ofensywie Aleksieja Brusiłowa straciły możliwość utworzenia trialistycznej monarchii austriacko-węgiersko-polskiej. Po wielu naradach zwołano konferencję mini­ strów spraw zagranicznych obydwóch państw niemieckich, która odbyła się 11 i 12 sierpnia 1916 r. w Wiedniu, a jej ustalenia doprowadziły ostatecznie do proklamowania 5 listopada 1916 r. Królestwa Polskiego. Polscy działacze polityczni stojący po stronie państw centralnych mogli zatem przystąpić do organizowania zębów polskiej administracji, czego pierwszym przejawem było utworzenie w 1916 r.
    [Show full text]
  • Organy Polskiej Administracji Państwowej W Królestwie Polskim 1916–1918
    Folia Iuridica Wratislaviensis 2014, vol. 3 (2), 41–92 Jacek Goclon Uniwersytet Wrocławski Organy polskiej administracji państwowej w Królestwie Polskim 1916–1918. Struktura i gabinety Polish Administrative Goverment in the Kingdom of Poland 1916–1918. Departments and structure Abstract: The rebirth of the Polish state during World War I was mainly connected with acquisition of fresh recruit soldiers for the armies of Germany and the Habsburg Empire. The goverments in Berlin and Vienna turned their attention to the Polish nation living in the former territories of tsarist Russia, lost to Germany and Austria in 1915 during the war. The only way to convince the Polish nation to cooper- ate was a clear promise of the rebirth of Polish goverment in these territories and of full independence of the new Polish state after the war. The first step, as a proxy solution, was the Temoporary Civil Council, next the State Council, created in 1916. Soon the members of the council (including Józef Piłsudski) have decided to stop their activity, because the German and Austian goverments failed to keep their promises. The next step was a joint announcement of two emperoros, German and Austrian, which on 5 November 1917 proclamed the Kingdom of Poland, with Regency Council as a goverment. During one year of its activity, the Regency Council created three cabinets with the following three Prime Ministers: Jan Kucharzewski, Jan Steczkowski and Józef Świeżyński. The scope of activity and real power of this cabinets were very limited, but they constituted a beginning of the process of crea- tion and rebirth of the Polish independent state and of education of the future administrative team for the first central independent Polish State.
    [Show full text]
  • Between Prometheism and Realpolitik. Poland and Soviet Ukraine
    BETWEEN PROMETHEISM AND REALPOLITIK JAGI ELLON IAN STUDIES IN HISTORY Editor in chief Jan Jacek Bruski Vol. 9 Jan Jacek Bruski BETWEEN PROMETHEISM AND REALPOLITIK POLAND AND SOVIET UKRAINE, 1921-1926 Translated by Teresa Bałuk-Ulewiczowa Jagiellonian University Press SERIES COVER DESIGN Jan Jacek Bruski COVER DESIGN Agnieszka Winciorek Front cover: An encounter by men of the Border Defence Corps with a Soviet patrol at the Polish-Soviet border. Undated (the 1920s). Courtesy of the National Digital Archives (Narodo- we Archiwum Cyfrowe), Warsaw. ASSISTANT EDITOR Teresa Bałuk-Ulewiczowa Th e paper edition of this book was fi nanced by the Jagiellonian University in Krakow – Facul- ty of History. Th e translation and the digital version were funded by the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Poland within the National Programme for the De- velopment of the Humanities. © Copyright by Jan Jacek Bruski & Jagiellonian University Press First Edition, Kraków 2017 All rights reserved No part of this book may be reprinted or reproduced or utilized in any form or by any electro- nic, mechanical, or other means, now known or hereaft er invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without permission in writing from the publishers. ISBN 978-83-233-4188-8 doi:10.4467/K9584.35/e/16.16.5659 ISBN 978-83-233-9584-3 (e-book) ISSN 2299-758X www.wuj.pl Jagiellonian University Press Editorial Offi ces: Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakow Phone: +48 12 663 23 80, +48 12 663 23 82, Fax: +48 12 663 23 83 Distribution: Phone: +48 12 631 01 97, Fax: +48 12 631 01 98 Cell Phone: + 48 506 006 674, e-mail: [email protected] Bank: PEKAO SA, IBAN PL 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 bruski_2.indd 4 2017-07-05 08:26:06 For fi ve splendid women: my mother, my wife, and my daughters bruski_2.indd 5 2017-06-20 10:03:58 bruski_2.indd 6 2017-06-20 10:03:58 Contents List of abbreviations ..........................................................................
    [Show full text]
  • Legislature on Schools in the First Parliament After the Restoration of Independence of the Second Republic of Poland (1919–1922)
    Czech-Polish Historical and Pedagogical Journal 141 Legislature on Schools in the First Parliament After the Restoration of Independence of the Second Republic of Poland (1919–1922) Jolanta Szablicka-Żak / e-mail:[email protected] Institut of Padagogy, University of Wroclaw, Poland Szablicka-Żak, J. (2018). Legislature on Schools in the First Parliament After the Restoration of Independence of the Second Republic of Poland (1919–1922). Czech-Polish Historical and Pedagogical Journal, 11/2, 141–146. https://doi.org/10.5817/cphpj-2019-026 The article contains legislative work pertaining to schooling and education of the Legislative Parliament of the Second Republic of Poland (1919–1922) with regard to the political situation after the restoration of independence. Key words: Second Republic of Poland; Parliament; legislature on schools While in November 1918 the dreams of independence, which generations of Poles had cherished, were fulfilled, the borders of the Republic of Poland remained undefined. The dissolution of the Austro-Hungarian Empire, the German defeat, and the civil war in Russia caused that the process of the establishment of new borders in Eastern and Southern Europe became long and complex, because of military, political, and economic reasons. While the borders were being defined, the clash of territorial ambitions led to conflicts which were decided by military force rather than reason. The interests of great powers such as France and Great Britain, which was unfavourable to the Polish cause, had to be taken into account by the lesser European states, such as Poland, Ukraine, Lithuania, and Czechia, in their struggle for independence.
    [Show full text]
  • The Formation of Polish Archival Legislation on the Eve of Independence
    UWM Studia Prawnoustrojowe 45 2019 Tomasz Nowicki Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ORCID: 0000-0003-1185-9358 The formation of Polish archival legislation on the eve of independence The restitution of Polish statehood and the necessity of unifying Polish territories which were part of three different countries had to be also reflect- ed in the organization of the archival sphere. The extremely important task, even essential in the perspective of regaining independence, was to create legal tools for the efficient and proper organization of the archival sphere, and to take control of the administration of the archives as well as their col- lections by Polish authorities1. Admittedly, the Central Archives, an heir to the National General Archive (created by Frederic August, the king of Prus- sia and the prince of Warsaw, in 1808), was managed by Polish directors2; however, the management of other archives and archival material was in the hands of foreigners. It must be emphasized that Polish patriots showed con- cern about archival material from the beginning of the Great War. In Sep- tember 1914 the Polish National Organization, headed by Józef Piłsudski, announced that the treasures of Polish culture exposed to destruction should be protected and preserved. In addition, Polish activists gathered in the Cen- tral Civic Committee (created in 1914) declared that it was necessary to es- tablish, maintain and support libraries, research collections and museums. Soon after the Russians had left Warsaw in August 1915, the Committee attempted to take control of the abandoned Warsaw archives. However, this action did not find favour with the German occupation authorities3.
    [Show full text]
  • Gabinet Jana Kucharzewskiego – Pierwszy Rz¹d Królestwa Polskiego 1917–1918
    UWM Studia Prawnoustrojowe 22 143 2013 Jacek Goclon Uniwersytet Wroc³awski Gabinet Jana Kucharzewskiego pierwszy rz¹d Królestwa Polskiego 19171918. Ustrój, sk³ad osobowy i dzia³alnoæ Odrodzenie polskiej pañstwowoci kojarzone jest powszechnie z powro- tem do Polski w dniu 10 listopada 1918 r. komendanta Józefa Pi³sudskiego, przywódcy konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Tymczasem zrêby polskiej pañstwowoci zaczê³y powstawaæ dwa lata wczeniej. Punktem zwrotnym by³o og³oszenie 5 listopada 1916 r. przez dwóch cesarzy: Niemiec i Austro-Wêgier restauracji Królestwa Polskiego i powo³anie trzyosobowej Rady Regencyjnej (pe³ni¹cej rolê regenta). Przyczyn¹ tej pozornej wielko- dusznoci by³a s³abn¹ca pozycja militarna pañstw centralnych (Niemiec, Austro-Wêgier, Bu³garii i Turcji) oraz pog³êbiaj¹cy siê brak rekrutów. Wów- czas w³adze w Berlinie i Wiedniu zrozumia³y, ¿e do wygrania prowadzonej na dwa fronty wojny konieczne bêdzie przeprowadzenie nowego, przynajmniej milionowego zaci¹gu, co by³o mo¿liwe g³ównie na ziemiach polskich odebra- nych Rosji w 1915 r. Oczywicie cen¹ za zrealizowanie tej koncepcji musia³a byæ obietnica odzyskania niepodleg³oci lub przynajmniej nadania szerokiej autonomii polskiemu spo³eczeñstwu. Orodkiem decyduj¹cym by³ rz¹d w Berlinie, poniewa¿ Austro-Wêgry po pocz¹tkowo zwyciêskiej ofensywie Aleksieja Brusi³owa straci³y mo¿liwoæ utworzenia trialistycznej monarchii austriacko-wêgiersko-polskiej. Po wielu naradach zwo³ano konferencjê mini- strów spraw zagranicznych obydwóch pañstw niemieckich, która odby³a siê 11 i 12 sierpnia 1916 r. w Wiedniu, a jej ustalenia doprowadzi³y ostatecznie do proklamowania 5 listopada 1916 r. Królestwa Polskiego. Polscy dzia³acze polityczni stoj¹cy po stronie pañstw centralnych mogli zatem przyst¹piæ do organizowania zêbów polskiej administracji, czego pierwszym przejawem by³o utworzenie w 1916 r.
    [Show full text]